1. System polityczny i jego elementy. Co to jest polityka. Koncepcje polityki

System polityczny- ogół organów państwowych, partii politycznych (dążących do zdobycia i utrzymania władzy) oraz organizacji i grup społecznych - formalnych i nieformalnych - (np. grup interesu dążących do wpływu na władzę, niekoniecznie jej bezpośredniego zdobycia lub grup nacisku) uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm, regulujących wzajemne stosunki między nimi.

W systemie politycznym wyróżnić można cztery podsystemy:

• Instytucjonalny - występują tu partie polityczne, organizacje społeczne, organy władzy państwowej, grupy interesu, organy administracji rządowej, instytucje samorządowe itd. Podsystem instytucjonalny spełnia funkcję inicjującą w stosunku do pozostałych podsystemów i całego systemu politycznego. Określa treść systemu politycznego, podstawowe kierunki działalności, charakter obowiązujących norm.

• Funkcjonalny - składa się z ogółu funkcji i ról wypełnianych przez poszczególne elementy podsystemu instytucjonalnego oraz przez system polityczny w całości.

• Regulacyjny - (normatywny) obejmuje ogół norm, za pośrednictwem których są regulowane stosunki społeczno- polityczne. Jest on wewnętrznie złożony i obejmuje: normy prawne, normy pozaprawne, reguły nienormatywne.

• Komunikacyjny - obejmuje ogół związków i stosunków istniejących między różnymi strukturalnymi elementami podsystemu instytucjonalnego, np. między partiami politycznymi, między parlamentem a rządem.

Co to jest polityka?

Polityka to ogół działań związanych z dążeniem do zdobycia i utrzymania władzy państwowej, jej wykonywaniem oraz z wytyczaniem kierunku rozwoju państwa w różnych dziedzinach; polityczną sferę życia społecznego tworzą: system organów państw, system partyjny, system prawny, ideologie polityczne i narodowe, kultura polityczna społeczeństwa

Różne możliwości rozumienia pojęcia polityka

• Formalno-prawne - działalność instytucji państwa.

• Behawioralne - wzajemne oddziaływanie ugrupowań władzy, narastanie i rozwiązywanie konfliktów.

• Funkcjonalne - rozwiązywanie konfliktów, rozdział dóbr podejmowanie decyzji w kwestiach spornych.

• Racjonalne - podejmowanie decyzji przez władzę.

• Postbehawioralne - rozwiązywanie problemów społeczeństwa.

Koncepcje polityki.

Koncepcja Arystotelesa - oparta na założeniu, iż człowiek jest istotą społeczną, żyje wśród ludzi, a to wymusza organizacje, struktury, podział ról. Państwo traktuje jako rzecz wspólną i dlatego powinno być przedmiotem wspólnej troski. Arystoteles twórca pojęcia dobra wspólnego - twierdził też że ludzie są sobie równi- chodziło oczywiście o równość wśród ludzi wolnych. Każda Polis (państwo -miasto) było dobrem wspólnym). Widział on, że ludzie mają różny potencjał umysłowy, różne możliwości intelektualne, a także różne możliwości materialne dlatego kto ma ich więcej powinien w większym stopniu pracować na rzecz dobra wspólnego i ponosić większą odpowiedzialność. To jest fundamentalna zasada ,,dostałeś więcej od Boga , to musisz w większym stopniu się wykazać,, Czyli państwo jest rzeczą wspólną, każdy ma obowiązki wobec państwa ale one są wyznaczone możliwościami, a z możliwości wynika zakres odpowiedzialności. Arystoteles jako pierwszy napisał że odpowiedzialność jest cechą władzy. Arystoteles uważał, że system może ulec degeneracji jeżeli ludzie są do siebie wrogo nastawieni.

Koncepcja Sw. Tomasz z Akwinu - swoją koncepcje polityki opierał na Arystotelowskiej koncepcji „dobra wspólnego”- realizację tego dobra traktował jako obowiązek władzy. Uważał, że władza po to istnieje ażeby dobro wspólne realizować. Zadaniem władzy jest ułatwienie człowiekowi drogi do zbawienia. Punktem wyjścia jest to że władza pochodzi od Boga, ale atrybut boskości może utracić, jeżeli sprzeniewierzy się zasadom boskim, wtedy można odmówić jej posłuszeństwa. Był przedstawicielem teistycznej teorii władzy. Obarczył władzę troską o zbawienie człowieka oraz przyjmował, że władza jest służba na rzecz ludzi.

W epoce oświecenia - zrywa się z rozumieniem władzy pochodzącej od Boga. Te koncepcje się zmieniły gdyż władza i polityka stają w roli podmiotu który ma rozstrzygać o wyborze chronionych interesów. Weber traktował politykę jako działanie podejmowane w celu ochrony interesów różnych grup społecznych, dążył do odideologizowania polityki , oraz uznania że polityka polega jedynie na pragmatycznym działaniu - pojawia się umiejętność kompromisowego działania.

Marksistowska koncepcja polityki jest bardzo rozbudowana. Wykonywanie władzy i polityka są ściśle związane z powstaniem instytucji państwa. Władza polityczna jest genetycznie związana z własnością środków produkcji. Wg marksistów nie można mieć władzy, nie mając własnych środków produkcji. Warunkiem powstania państwa jest rozwój sił wytwórczych. Państwo i władza mają charakter klasowy dlatego, że stoją na straży interesów określonej grupy społecznej czyli klasy. Społeczeństwo dzieli się dychotomicznie, dochodzi do zwielokrotnionych sytuacji antagonistycznych.

Koncepcja nauki społecznej kościoła - ma wpływ na powstanie w Niemczech ordoliberalizmu - daje to w konsekwencji społeczną gospodarkę rynkową. Fundamentalnym pojęciem, do którego odwołuje się nauka społeczna kościoła jest też idea dobra wspólnego. Jan XXIII w encyklice „mater et magistra” stwierdził, że dobro wspólne obejmuje sumę tych warunków życia społecznego, w jakich ludzie mogą pełniej i szybciej osiągnąć swoja doskonałość” - a więc rozwój duchowy i materialny, a władza istnieje po to by te dobra realizować. Potrzebne są dochody państwa (50 % podatku - pomysł z 2004 r.) powstaje wariant zasady pomocniczości - jeżeli jednostka sama nie potrafi sobie pomóc, a druga zasada to samorządność, która jest fundamentem demokratycznego państwa.

2. Społeczeństwo obywatelskie

Koncepcje rozumienia:

1. Sensu largo - zbiór społeczno politycznych instytucji, do których należy ograniczona w swych prerogatywach władza lub państwo respektujące zasady prawa; System instytucji społecznych takich jak rynki i stowarzyszenia tworzone za pomocą dobrowolnych porozumień autonomicznych podmiotów oraz strefa publiczna, w której podmioty te dyskutują ze sobą i z państwem o sprawach publicznych i angażują się w działania publiczne.

2. Sensu stricto - z powyższego rozumienia wyklucza się instytucje samego państwa.

Wg wyroku TK:

- Społeczeństwo Obywatelskie kształtuje się od 1989r. i jest to społeczeństwo wolnych, świadomych, aktywnych i zaangażowanych w sprawy publiczne obywateli. Obywatele nie mają przeszkód prawnych by się organizować w sposób odpowiadający ich potrzebom, celom i interesom. Nie ma takiego elementu życia publicznego, w którym nie uczestniczą obywatele zorganizowani w organizacjach społecznych, stowarzyszeniach czy fundacjach.

3.TYPY POJECIA SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSTWA

1. Definicja społeczeństwa obywatelskiego i jego funkcje

Istnieje wiele definicji społeczeństwa obywatelskiego, tym co łączy większość z nich jest stwierdzenie, iż stanowi ono część przestrzeni społecznej, która jest autonomiczna wobec państwa i złożona z dobrowolnie współdziałających, zrzeszonych jednostek. Jest podstawą samodzielnego rozwoju obywateli oraz stanowi wyraz ich osobistej aktywności.

Definicja społeczeństwa obywatelskiego, stosowana między innymi przez Bank Światowy, zakłada, że społeczeństwo takie utożsamia się z grupami bądź organizacjami (formalnymi lub nieformalnymi), które, działając niezależnie od struktur państwa, promują zróżnicowane interesy społeczne.

Społeczeństwo obywatelskie można nazwać pośrednikiem pomiędzy jednostką a społeczeństwem, obywatelem a państwem. Swoją rolę wypełnia ono poprzez działalność organizacji i zrzeszeń, która jest przejawem aktywności i zaspokajania potrzeb ludzkich. Umożliwia to człowiekowi zaspokojenie jednej z ważniejszych potrzeb - potrzeby samorealizacji i uzyskania aprobaty u innych. Z tego powodu można stwierdzić, ż społeczeństwo obywatelskie może dobrze wykształcić się tylko w państwie, w którym podstawowe potrzeby społeczeństwa są już w pewnym stopniu zaspokojone.

Społeczeństwo obywatelskie stanowi wspólnotę, która oparta jest na zobowiązaniu jednostek do działania na rzecz dobra wspólnego, zobowiązaniu wynikającym ze zbiorowej samo- świadomości. Wynika z tego, że celem formowania społeczeństwa obywatelskiego jest nie tylko umożliwienie jego uczestnikom zaspokojenia własnych potrzeb, ale także dostrzeżenie, że indywidualne dobro zależy także od innych.

Pojęcie to można także zdefiniować poprzez wyodrębnienie pewnych cech, charakterystycznych dla społeczeństwa obywatelskiego:

• umożliwia ono włączenie się jednostki do działalności ekonomicznej, kulturalnej, domowej, stowarzyszeniowej, która rozwija się w środowiskach lokalnych i nie jest ograniczona przez naciski władzy państwowej. Możliwość tworzenia organizacji reprezentującej potrzeby i interesy różnych grup społecznych.

• Dobrowolność, nikt nie może zmuszać ludzi do brania aktywnego udziału w życiu ich społeczności. Jedynie poprzez odpowiednią działalność informacyjną możliwe jest zwiększenie świadomości społecznej w tym zakresie, a co za tym idzie, zainteresowanie większej grupy ludzi uczestnictwem w tworzeniu społeczeństwa obywatelskiego.

• aktywność, którą cechuje dobrowolność, może być postrzegana jako przejaw istnienia tego społeczeństwa, tylko i wyłącznie wtedy, gdy jest to aktywność odbywająca się w granicach praw.

• społeczeństwo to jest w założeniu tolerancyjne i otwarte na racjonalne argumenty, a także inne kultury. Istotą koncepcji obywatelstwa jest bowiem równość i brak dyskryminacji, a wszelkie przejawy dyskryminacji, przynajmniej z założenia, powinny być eliminowane.

Według R. D. Putnama społeczeństwo obywatelskie zdefiniować można w kategoriach zaufania, równości i współpracy. Dla zaistnienia społeczeństwa obywatelskiego konieczni są aktywni obywatele, a także stosunki polityczne i społeczne oparte na zaufaniu i współpracy.

E. Shills przedstawia z kolei społeczeństwo obywatelskie jako jedną z części triady, którą tworzą także ekonomia i państwo. Według niego społeczeństwo obywatelskie posiada zbiorową, akceptowaną przez większość jego uczestników, samoświadomość o charakterze poznawczym i normatywnym. Samoświadomość poznawcza zapewnia możliwość identyfikacji z innymi i egzystencji w zmieniającej się rzeczywistości

Wyróżnić można sześć warunków niezbędnych do realizacji społeczeństwa obywatelskiego, bez względu na rodzaj jego definicji. Do warunków tych zaliczamy:

• fakt, iż władza pochodzi od narodu, który sprawuje rządy pośrednio lub bezpośrednio;

• każdy rodzaj władzy ma zakres kompetencji określony przez prawo i musi w ramach tego prawa podejmować działania;

• konstytucja ma większą moc prawną w stosunku do innych ustaw; normy międzynarodowe mają większą moc niż prawo krajowe;

• prawo jest jasne dla obywateli i uwzględnia ich interesy; istnieje system ochrony praw człowieka i wolności obywatelskich

• funkcjonują instytucje gwarantujące przestrzeganie praw (np. Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich),

• zapewnia się obywatelom możliwość uczestniczenia w życiu społecznym, istnieją prawne gwarancje tworzenia organizacji wyrażających interesy obywateli. Istnienie organizacji pozarządowych i ich aktywność, są najważniejsze, gdyż ukazują zaangażowanie jednostek społeczeństwa w życie całej wspólnoty.

Warto podkreślić także fakt, iż społeczeństwo obywatelskie spełnia szereg funkcji, wśród których jako najważniejsze wymienić należy funkcje: edukacyjną, socjalizacyjną, ekspresyjną, ochronną, kontrolną i organizatorską. Sprawna i skuteczna realizacja tych funkcji pozwala na kształtowanie i umocnienie społeczeństwa obywatelskiego.

2. Społeczeństwo obywatelskie a państwo

Relacja społeczeństwo obywatelskie - państwo to inaczej odniesienie idei i działalności jednostek tworzących to społeczeństwo do instytucji państwowych. Można przyjąć, iż na społeczeństwo obywatelskie składa się pięć elementów, które nawiązują do warunków, bez których społeczeństwo takie nie może zaistnieć. Są to: ograniczona i odpowiedzialna przed suwerenem, czyli społeczeństwem, władza państwowa; rządy prawa; sfera publiczna, system rynkowy wolny od korupcji oraz dobrowolne stowarzyszenia. Te czynniki pozwalają odnieść społeczeństwo obywatelskie do państwa, a takie odniesienie musi być możliwe, gdyż jedno bez drugiego nie może zaistnieć i poprawnie funkcjonować.

Można wyróżnić dwa aspekty definicji społeczeństwa obywatelskiego:

1. społeczeństwo obywatelskie obejmujące instytucje społeczno-polityczne, a więc władzę, instytucje ekonomiczne oraz organizacje społeczne oraz

2. społeczeństwo obywatelskie nie obejmujące instytucji państwowych - aspekt znacznie bardziej popularny, gdyż podkreśla on swoistą „apolityczność” społeczeństwa obywatelskiego.

Większość opinii, funkcjonujących w dzisiejszych czasach, zakłada, że państwo i społeczeństwo to dwa odmienne elementy, które jednak pozostają w pełnym kontakcie. Społeczeństwo obywatelskie to jakby pośrednik między państwem a społeczeństwem

Państwo wobec społeczeństwa obywatelskiego może być:

• albo aparatem przymusu i wtedy za przejaw społeczeństwa obywatelskiego przy braku demokratycznych reguł, uznamy działanie opozycji;

• albo dostarczycielem usług. Państwo i społeczeństwo obywatelskie powinny współdziałać na zasadzie partnerstwa, w którym obydwaj partnerzy wzajemnie się wspomagają, ale i kontrolują swoje poczynania

Wyróżnić można trzy rodzaje społeczeństwa obywatelskiego ze względu na jego stosunek do państwa i jego instytucji. Są to:

1. społeczeństwo przedpaństwowe, które oparte jest na powiązaniach jednostek przed powstaniem organizmu państwowego. Celem jego jest zaspokajanie potrzeb jednostek, które właśnie po to się organizują.

2. społeczeństwo antypaństwowe, które wykształcić się może w kraju rządzonym niedemokratycznie, w którym nie ma miejsca na legalną, bądź zupełnie niezależną opozycję. Władza jest narzucona, a działania społeczeństwa obywatelskiego są ukierunkowane na osłabienie struktur takiego państwa. Cel ten, z punktu widzenia przedstawicieli władzy, jest oczywiście postrzegany jako negatywny i konieczny do zwalczenia.

3. Społeczeństwo postpaństwowe, w odróżnieniu od dwóch wcześniej wymienionych, istnieje na razie tylko w teorii. Najbardziej zbliża się ono do koncepcji „apolityczności” społeczeństwa obywatelskiego i zakłada zupełny brak potrzeby istnienia jakiejkolwiek władzy państwowej.

Bez względu jednak na koncepcję, rodzaj społeczeństwa obywatelskiego w odniesieniu do jego relacji z państwem, można stwierdzić, iż posiada ono zdolność do samorealizacji, co sprzyja zmniejszeniu dystansu pomiędzy władzą a obywatelem

Wolność społeczeństw obywatelskiego od państwa sprzyja realizacji podstawowej jego cechy czyli tworzenie organizacji reprezentującej potrzeby i interesy różnych grup społecznych. Chodzi tu o tworzenie z nieprzymuszonej woli samych zainteresowanych, z ich własnej inicjatywy, państwo nie podejmuje żadnych działań w tym kierunku. Wolność od państwa oznacza brak nacisków państwa w powstawaniu tych organizacji. Państwo nie jest elementem społeczeństwa obywatelskiego. Partie polityczne jako sama instytucja mają charakter obywatelski, są tworzone przez ludzi, a nie przez instytucje państwowe. Są instytucja społeczeństwa obywatelskiego obok rozmaitych zrzeszeń, organizacji pozarządowych, fundacji, wolontariatu, zaangażowania w sprawy lokalne, aktywności społecznej w formie ruchów obywatelskich. Partie polityczne stają się instytucją państwową gdy dublują instytucje państwowe. Za przejaw społeczeństwa obywatelskiego należy także uznać samorząd zawodowy oraz samorząd gospodarczy, związki zawodowe.

4. Społeczeństwo pluralistyczne, a społeczeństwo obywatelskie. (porównanie)

Typ pluralistyczny społeczeństwa, zwany typem społeczeństwa wyboru (bo przedstawia swoim członkom szerokie możliwości wyborów, których wachlarz się poszerza), dominuje w regionach o wysokim poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego. Charakteryzuje się pluralizmem społecznym i kulturowym. Obydwa typy pluralizmów wpływają na mentalność ludzi i instytucje społeczne. Człowiek w tym typie społeczeństwa żyje w świecie oferującym możliwość wyboru, począwszy od konkretnych dóbr konsumpcyjnych, a skończywszy na wielorakich alternatywach życia. W społeczeństwie pluralistycznym wybór staje się swoistym imperatywem. Społeczeństwo pluralistyczne zakłada istnienie i funkcjonowanie różnorodnych, autonomicznych podmiotów konkurujących w urzeczywistnianiu własnych celów. Pojawienie się i ścieranie odmiennych systemów wartości, światopoglądów oraz koncepcji budowania ładu społeczno-politycznego i gospodarczego może być nawet czynnikiem dezintegrującym społeczeństw ( rozpada się zintegrowany system społeczno-moralny: orientacja na wartości uniwersalne - uznawane do niedawna przez całe społeczeństwo- wypiera nastawienie na wartości definiowane indywidualistycznie i sytuacyjnie). W Polsce pluralizm społeczny i kulturowy nie jest jeszcze faktem dokonanym, lecz rzeczywistością tworzącą się w sytuacji przechodzenia od państwa totalitarnego do obywatelskiego.

Społeczeństwo obywatelskie w najprostszym ujęciu oznacza całokształt organizacji, które są wyrazem społecznej różnorodności poglądów, interesów itp. (zob. opracowanie pyt 3 - co to jest społeczeństwo obywatelskie)

Podstawową cechą społeczeństwa obywatelskiego jest niewątpliwie poczucie wolności człowieka wynikające z pluralizmu. Zasadniczym elementem jest uświadomienie sobie własnej wolności i zdolności do samodzielnego działania, które nie jest inicjowane przez państwo, które odbywa się w ramach oznaczonych normą prawną. Wolność nie wynika z nakazu państwowego, lecz z godności człowieka. Istotnym elementem jest jednak zrozumienie ograniczeń wolności, zwłaszcza w aspekcie konieczności podporządkowania się interesom innych.

Celem działania społeczeństwa obywatelskiego jest stworzenie takiej liczby organizacji, by były one reprezentatywne i skutecznie działały, czyli mogły stanowić przeciw wagę dla innych interesów, w tym także interesów państwa.

Porównanie społeczeństwa pluralistycznego i społeczeństwa obywatelskiego:

1. Mając do czynienia z systemem demokratycznym należy wyjść z założenia, że każde społeczeństwo jest pluralistyczne. Należy więc uwzględnić dopuszczalne w strukturze samoorganizowanie się (tzn. że społeczeństwo potrafi własnymi siłami stworzyć taki model sprawowania władzy, który służy interesom całości.)

2. zarówno społeczeństwo obywatelskie jak i pluralistyczne zakładają istnienie i funkcjonowanie różnorodnych systemów wartości, poglądów, interesów

3. istnienie różnych dążeń i interesów, różnorodność poglądów i pomysłów, oraz możliwość ich wyrażania i urzeczywistniania to fundament społeczeństwa obywatelskiego; nie ma więc społeczeństwa obywatelskiego bez pluralizmu. Im bardziej społeczeństwo jest zróżnicowane i świadome tych różnic, tym więcej będzie powstawało organizacji społecznych, a co za tym idzie tym trudniej będzie dążyć do kompromisowych rozwiązań

4. społeczeństwo obywatelskie nie wybiera radykalnych programów politycznych, lecz dąży do rozsądnych rozwiązań konkretnych problemów

5. społeczeństwo pluralistyczne opiera się na funkcjonowaniu pluralizmu w wielu dziedzinach życia społecznego, także w polityce gdzie główną rolę odgrywają partie polityczne ( -wielopartyjność i różnorodność) , z kolei społeczeństwo obywatelskie opiera się na funkcjonowaniu organizacji społecznych np. organizacji pozarządowych, samorządu, związków zawodowych, stowarzyszeń np. na rzecz pomocy określonym grupom, ruchy obywatelskie, fundacje itp. Chociaż i tu występują oczywiście partie polityczne jako formy zrzeszania się obywateli, ale ważniejszą rolę odgrywają partie opozycyjne

6. czasem zakłada się brak sprzeczności między partiami politycznymi a podmiotami społeczeństwa obywatelskiego, ale należy zwrócić uwagę na degenerację niektórych partii rządzących, które w praktyce starają się ograniczyć lub unicestwić organizacje wolnego społeczeństwa - do prób zlikwidowania społeczeństwa obywatelskiego może dojść w sytuacji, gdy partia monopolistyczna w sposób trwały zastąpi organy państwowe, czyli gdy będzie odwracała się od demokratycznego systemu władzy

*w Polce, jako demokratycznym państwie takie poczynania partii są zakazane i spotkałyby się z reakcją organów nadzoru (Sąd Okręgowy w Warszawie i TK)

7. jakość funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego jest wprost proporcjonalna do jakości pluralizmu politycznego

*w Polsce zainteresowanie uczestnictwem w krajowej polityce jest niewielkie, o czym świadczy np. frekwencja podczas wyborów - stosunkowo słabe korzystanie z przysługujących praw politycznych spowalnia proces kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego -pogląd prof. Łabno -> realizacja wartości, jaką jest społeczeństwo obywatelskie, wymaga przede wszystkim podejmowania działań ukierunkowanych na dobro wspólne, umiejętność wyboru kompromisowych rozwiązań i samoograniczania się

8. partie polityczne w bardzo małym stopniu przyczyniają się do budowy społeczeństwa obywatelskiego, są raczej skupione na zdobyciu i utrzymaniu władzy, swojej organizacji , natomiast podmioty działające w społeczeństwie obywatelskim nie zamierzają uczestniczyć w życiu politycznym przez przynależność do partii politycznych, chcą raczej wpływać na władzę poprzez inne formy uczestnictwa w życiu politycznym; wskazuje na to np. wyższy wskaźnik ludzi przynależących do związków zawodowych niż do partii politycznych

9. swobodne funkcjonowanie partii politycznych nie daje wystarczających gwarancji rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, w praktyce działalność partii może sprzyjać budowaniu społeczeństwa obywatelskiego lub wręcz przeciwnie, hamować jego rozkwit

10. Nadmierny pluralizm w praktyce oznacza niezdolność do podejmowania decyzji, uzyskiwania kompromisów na wysokim poziomie ogólności, nie można podejmować decyzji, ponieważ ciężko jest osiągnąć porozumienie. Taka sytuacja jest charakterystyczna dla rządów koalicyjnych. Trudno zawrzeć i utrzymać porozumienie, gdy jest zbyt wielu partnerów. Rząd koalicyjny, który ma więcej niż trzy partie przestaje być skuteczny. Pluralizm jest zjawiskiem realnie istniejącym, ale musi być utrzymywany w pewnych granicach.

5. Samoograniczenie jako warunek społeczeństwa obywatelskiego

Społeczeństwo obywatelskie jako społeczeństwo wolnych, świadomych, aktywnych i zaangażowanych w życie społeczne obywateli podejmuje swoje działania poprzez uczestniczenie w różnego typu organizacjach, stowarzyszeniach i fundacjach. Aby struktura organizacyjna nie ulegała zachwianiu, koniecznym warunkiem jest samoograniczanie się społeczeństwa.

Samoograniczenie będzie przejawiać się w świadomej zgodzie na zrezygnowanie ze swoich indywidualnych celów, na rzecz interesu ogółu. Świadomość konieczności samoograniczania się jest wynikiem poczucia obywatelskości. Właśnie to poczucie pozwala przedłożyć interesy ogółu, nad cele indywidualne (bez znaczenia czy są to cele jednostkowe, czy cele całej grupy). Bez samoograniczenia nie ma możliwości aby wytworzyło się dojrzałe i sprawnie funkcjonujące społeczeństwo obywatelskie, wszystkie społeczeństwa krajów demokratycznych budowały się w ten sposób, ludzie doszli do wniosku, że samoograniczenie jest czymś racjonalnym i koniecznym.

Samoograniczanie się nie jest procesem łatwym i szybko wykształcającym się. Nie jest to bowiem działanie narzucone przez władzę, ale takie które ma wychodzić z własnej inicjatywy obywateli, być poparte poczuciem świadomości, że dzięki zrezygnowaniu z pewnej części swoich interesów, osiągania różnego typu kompromisów, w społeczeństwie będzie żyło się lepiej dla wszystkich, a nie tylko „dla mnie” czy „dla mojej grupy”. Samoograniczanie i uznanie istnienia pewnych wartości nadrzędnych można zatem określić jako wyraz pełnej dojrzałości społeczeństwa obywatelskiego i warunek niezbędny do jego sprawnego funkcjonowania.

6. Weberowska koncepcja władzy politycznej

Koncepcja władzy Webera opiera się na twierdzeniu Arystotelesa, że władza jest rodzajem stosunku społecznego (wcześniej władza była pojmowana jako atrybut jednostki, a nie cecha stosunku społecznego). Jest to byt realny, rodzaj nierównorzędnego stosunku społecznego, w którym jedna ze strona jest zdolna do narzucenia swojej woli drugiej stronie, także wbrew jej woli. Oznacza to możliwość użycia środków przymusu w sytuacji gdy wszystkie inne środki zawiodły. Jednakże przymus ten musi być legalny i użyty w ostateczności. Władza jest rodzajem stosunku społecznego, w którym występują dwa podmioty: rządzący i rządzeni. Jednakże nie znajdują się oni w jednakowej sytuacji, bo jedna z tych stron dysponuje środkami, które pozwalają jej narzucić swoja wolę. Mamy zatem tu pewną hierarchię. Relacje pomiędzy podmiotami są okresowe, wszystkie działania muszą mieć podstawę w prawie, a więc podmiot podrzędny ma zagwarantowaną legalność (jego interesy są zabezpieczone). Państwo jako podmiot nadrzędny działa na podstawie i w granicach prawa. Władza musi mieć wyznaczone granice poprzez normy prawa. Władza zawsze jest nadrzędna. Działanie władzy nie może być działaniem swobodnym. W przeciwieństwie do obywatela, który może robić wszystko byle tylko nie było to działanie naruszające prawo. Działania Państwo muszą mieć swoje umocowanie w prawie. 

7. Trzy typy prawomocnego panowania

Według Maxa Webera władza prawomocna (legitymowana) to taka, która jest faktycznie wykonywana, jej działania są skuteczne. Weber wyróżnił trzy idealne typy prawomocnego panowania, jednak w praktyce w tej czystej postaci nigdy nie występują.

1. Tradycyjny- dotyczy sytuacji, gdy władza przekazywana jest z pokolenia na pokolenie. Sposób jej przekazywania jest powszechnie uznawany przed dane społeczeństwo, traktowany jako wieloletnia tradycja, uzasadniająca tym samym posłuszeństwo wobec tej władzy.

np. władza patriarchalna (ojcowie rodzin, wodzowie klanów)to najczęstszy typ panowania tradycyjnego, posłuszeństwo poddanych wobec pana wynika z szacunku do niego. Treść rozkazów determinuje tradycja, której naruszenie przez panującego zagraża prawomocności jego władzy. Jego wolę ogranicza tylko poczucie sprawiedliwości - ma on bardzo elastyczny zakres działania. Panowanie dzieli się na to zgodne z tradycją i na władzę swobodnego udzielania łaski - wg własnego upodobania.

2. Charyzmatyczny- posłuszeństwo wynika z przekonania, że podmiot wykonujący władzę wyróżnia się nieprzeciętnymi, szczególnymi cechami: charyzmą, zdolnościami przywódczymi, talentem stratega wojskowego. Granicą posłuszeństwa wobec takiej władzy jest granica wiary w skuteczność działania charyzmatycznego przywódcy.

np. Józef Piłsudski, Charles De Gaulle, Napoleon Bonaparte.

3. Legalny- o posłuszeństwie wobec władzy decyduje jej wybór zgodnie z przepisami obowiązującego prawa. Normy prawne określające sposób powołania władzy nadają jej jednocześnie uprawnienie do egzekwowania posłuszeństwa względem niej. Ideą podstawową tego typu władzy jest przeświadczenie , że można tworzyć swobodnie dowolne prawa i zmieniać je za pomocą formalnie poprawnego ustawodawstwa. Zespół zarządzający (nazywany przez Webera urzędem) jest wybierany bądź mianowany. Urząd składa się z urzędników, którzy mianowani są przez panującego. Obywatele czy też towarzysze to podporządkowani członkowie związku opartego na panowaniu. Posłuszeństwo obowiązuje nie wobec osoby na mocy jej swoistego prawa, lecz wobec ustanowionej zasady, która określa, komu i w jakim stopniu jest ono należne. Także rozkazujący tj. przełożony wydając rozkaz słucha się prawa i przepisów, które określają granice przedmiotowego zakresu kompetencji.

np. najczęstszym typem jest władza biurokratyczna ( struktury państw i wspólnot lokalnych, stosunki władzy w przedsiębiorstwach kapitalistycznych, organizacje i stowarzyszenia, które dysponują rozbudowanym i hierarchicznie zorganizowanym zespołem zarządzającym)

8. Współczesna koncepcja prawomocnego panowania

Mamy 3 typy prawomocnego panowania: tradycyjny, charyzmatyczny i racjonalny.

Te typy uzasadniają dlaczego władza skutecznie rządzi. Weber zakładał, że mają one charakter idealny (idealne ujęcie). W czystym ujęciu one nigdy nie występują. Oznacza to, ze jeżeli przyjrzymy się konkretnym państwom to mamy wiele sytuacji legitymizowania władzy; sytuacja polityczna jest dynamiczna, zmienna i bardzo skomplikowana, przez co współczesne typy się mieszają, czyli w rzeczywistości politycznej następuje ich kombinacja.

Przykłady:

→ Wielka Brytania: gdzie powołuje się parlament, z parlamentu wywodzi się rząd, a jednocześnie istnieje monarchia: ograniczenie kompetencji monarchy nie jest tutaj istotne, najważniejsze jest to, że jest on „reprezentantem narodu”; jest on czynnikiem scalającym naród, wspomagającym władzę i ułatwiającym

jej wykonanie. Praktycznie pojawia się na uroczystościach, reprezentuję koronę, uosabia kulturę polityczną, majestat władzy. Gdyby doszło do eliminacji monarchii to nastąpiłoby osłabienie więzi między narodem a władzą.

Przykład WB pokazuje, ze mimo iż mamy władzę opartą na modelu legalnym, a obok podmiot, który się tam w zasadzie nie mieści, to jednak WB nie przekształciła się w republikę, bo więzi z monarchą są tak silne.

Połączenie czynnika na podstawie prawa i czynnika o charakterze emocjonalnym- legitymizacja poprzez tradycję. (model legalny + model tradycyjny).

→ Hiszpania: w latach 30-tych XX w. monarchia hiszpańska została obalona, powołano republikę, którą jednak po prawie 50 latach zniesiono i powołano ponownie monarchię. ( podział na zwolenników monarchii i republikanów). Monarchia hiszpańska pojawia się jako organ konstytucyjny, nie uosabia suwerenności (reprezentuje państwo, a nie suwerena). Monarchia kojarzona była z określoną formą ustrojową o bardzo ograniczonych kompetencjach. Działanie monarchy hiszpańskiego możliwe jest właściwie tylko poprzez jego autorytet ( gdy jest on wysoki to znaczenie monarchy również może wzrosnąć). Przy tak ograniczonym zakresie kompetencji muszą zaistnieć określone warunki umożliwiające działanie np. zagrożenia wew., przewroty. Zmiany, które nastąpiły pod koniec lat 70-tych XX w. i które zakończyły się uchwaleniem Konstytucji, były wynikiem wprowadzenia w życie przemyślanych koncepcji wprowadzenia władzy po śmierci gen. Franco.

→ Francja: Prezydentura Francji tworzona była dla konkretnej osoby- dla gen. de Gaulle, powierzono mu odbudowę państwa francuskiego (scalenie Francji) po okresie IV republiki, ze względu na jego dokonania podczas II wojny światowej. Cały system V republiki, jej konstytucja ukierunkowane były na gen. de Gaulle. Był on właściwie jedynym francuskim przywódcą, który nie był skompromitowany kolaboracją z Niemcami, co pozwoliło Francuzom ocenić go jako symbol nieugiętej Francji. Ze względu na jego autorytet powierzono mu kierowanie państwem. Rządził w oparciu o osobiste koncepcje i często w wykonywaniu władzy wykorzystywał referendum. Twierdził,że jeśli jednak jego koncepcje w referendum zostaną odrzucone, to poda się do dymisji- tak też się stało w 1969r. De Gaulle był zaspokojeniem pewnych potrzeb ideologicznych; realizacja oczekiwań politycznych poprzez pewien podmiot. (model racjonalny w postaci wyborów + model charyzmatyczny-oddziaływanie poprzez charyzmę).

Jak to się dzieje że we współczesnym świecie stosujemy dwie metody równocześnie?

Model weberowski nie wytrzymuje rzeczywistości, jest za sztywny zbyt formalistyczny. Wynika to przede wszystkim ze specyfiki władzy. Chodzi o tzw. wielowymiarowość władzy. Władzę musimy postrzegać w różnych aspektach, nigdy nie możemy jej zawęzić do jednego wymiaru, dla którego podstawę stanowi norma prawna (takie ograniczenie spowoduje, ze nie dostrzeżemy wszystkich elementów). Ta wielowymiarowość musi znaleźć odzwierciedlenie w sposobie legitymowania władzy. (patrz zagad. nr 13 i 14).

9. Na czym polega społeczna akceptacja porządku konstytucyjnego (tj. porządku władzy politycznej)?

Społeczna akceptacja porządku konstytucyjnego- jest to pojęcie, które obejmuje elementy poza formalne. Z kampanii wyborczej przeciwstawienie - Polska liberalna - Polska solidarna.

To jest pewna koncepcja dotycząca porządku konstytucyjnego - czy ta droga liberalna jest wybrana czy solidarna.

W propozycji dla wyborców podział wariantów wyboru jest dychotomicznie i antagonistycznie ustawiony. I w doskonały sposób spełnia oczekiwania społeczne, które nie są werbalizowane w sposób jasny zupełnie. Samo społeczeństwo nie potrafi wypowiedzieć tego zdecydowanie. To jest pewna sugestia polityczna dla ustalenia, co w ramach porządku konstytucyjnego będzie społecznie akceptowane. Czy taki model, czy inny. I wyraźne ukierunkowanie na materialny aspekt porządku konstytucyjnego - jest to cecha charakterystyczna wszystkich systemów politycznych.

Cechą wszystkich systemów politycznych jest też ukierunkowanie na ocenę społeczną ze względu na zaspokajanie materialnych potrzeb człowieka. Począwszy od połowy XIX w. tendencją jest - ukierunkowanie oceny działania władzy w ramach istniejącego porządku konstytucyjnego na zaspakajanie materialnych potrzeb człowieka. I to jest zasadniczy wyznacznik, zasadnicze kryterium uwzględniane przy ocenie władzy. Dla reguł, które stanowią podstawę porządku prawnego

systemu, formułuje się postulat realizacji potrzeb materialnych.

Czynniki decydujące o społecznej akceptacji porządku publicznego - obecnie możemy przedstawić kilka kryteriów oceny władzy, np:

1. skuteczność - pytamy, czy np. proponowany program jest faktycznie zrealizowany czy nie;

2. zachowania władzy - bierzemy pod uwagę stopień, w jakim władza uwzględnia stanowisko rządzonych (na ile jesteśmy przez władzę traktowani poważnie);

3. ocena działań władzy z uwagi na to, czy zachowania władzy odpowiadają oczekiwaniom ze względu na uczciwość, rzetelność, na ile władza mieści się w kanonie wartości, które uważamy za niezbędne, czy działa zgodnie z prawem jako władza i osobiście, czy ponosi odpowiedzialność za swoje czyny jako podmiot władzy i jako obywatel. Aby władza mogła działać sprawnie musi mieć poparcie społeczne. Im bardziej społeczeństwo jest wykształcone i bardzo świadomie uczestniczy w życiu publicznym, tym trudniej jest władzy wypowiadać hasła populistyczne, demagogię. Traktowanie podmiotowe przez władzę oznacza traktowanie poważne, to nie są zwykłe doktrynalne założenia. Relacje muszą być oparte na uznaniu racjonalnych podstaw, zaufaniu, uczuciu obowiązku, szacunku. Jest to wszystko wynikiem wielopokoleniowych doświadczeń. Zjawisko dotyczące wszystkich państw (NIE tylko Polski) to uczciwe relacje pomiędzy władzą a obywatelami. Jest to kompetencja władzy przygotowanej do wykonywania funkcji w interesie powszechnym, a nie partykularnym, uznanie władzy za służbę - odwołanie się do hasła kościoła katolickiego.

Społeczna akceptacja porządku konstytucyjnego-

Musimy się odwołać do koncepcji funkcji państwa, które rozwijały się stopniowo, ewolucyjnie. Dziś możemy wyróżnić 2 koncepcje:

1. państwa opiekuńczego,

2. państwa liberalnej demokracji

Ad. 1 Koncepcja państwa opiekuńczego - oznacza, że wypełnia ono zadanie podmiotu, który ma zabezpieczyć wysoki poziom życia materialnego ludzi. To jest zasadnicze kryterium uwzględniane przy ocenie władzy . W ostatnich 150-200 latach ta koncepcja rozwijała się bardzo wyraźnie - Wielka Brytania, Szwecja, Niemcy.

Kryterium legitymującym władzę obok legalności jest właśnie ocena skuteczności władzy ze względu na jej zdolność do zaspokajania potrzeb materialnych. I to stanowi kryterium oceny władzy. Proces ten rozpoczął się od poł. XIX w.

Ad. 2 Państwo liberalnej demokracji pośrednio troszczy się o byt człowieka, w inny sposób określa zadania, które mają do tego celu prowadzić. Żadna władza nie może odejść od tzw. pokoju społecznego

10) Znaczenie autorytetu politycznego i co jest jego źródłem.

Autorytet polityczny to klasa pojęć służących do opisu wpływu jednej osoby i instytucji na inne osoby, czy instytucje, czyli do opisu stosunków społecznych, w tym stosunków politycznych. Istotą autorytetu jest oddziaływanie jednego podmiotu na drugi za pomocą pewnego wzorca w dłuższym czasie, czy procesie. Autorytety są ważnym czynnikiem rozwoju duchowego jednostek, ważnym czynnikiem wychowawczym, a w rezultacie ważnym determinantem kultury zbiorowości ludzkich, oraz pewnym rodzajem władzy. Autorytet polityczny to autorytet który uznawany jest przez duże grupy społeczne, który oddziałuje na decyzje w sprawach dotyczących społeczności lokalnych, a także i przede wszystkim zbiorowości regionalnych, narodowych i globalnych.

Autorytet polityczny jako podmiot to osoba lub instytucja ciesząca się uznaniem i wiarygodnością, gotowa określać cele wspólnotowe za pośrednictwem mechanizmów władzy publicznej. Cechy osobowościowe autorytetu politycznego to: prestiż, szacunek, powaga, poważanie, wyrocznia.

Autorytet polityczny zdobywa się, gdy uzyskuje się poparcie w masach, w społeczeństwie. Można go zdobywać w myśl konwencji zasługi lub za działalność w warunkach demokratycznych. Powinien się on wykształcić w sposób naturalny, im bardziej wykształcony w sposób naturalny tym autorytet jest silniejszy. Dla budowy autorytetu politycznego ważna jest jego realność. Budowany w sposób fikcyjny przypomina mit. Często rozumiany jest jako część władzy. Władza powinna cieszyć się autorytetem, zależy to od sposobu rządzenia.

Istotą autorytetu politycznego jest miarodajność i efektywność w oddziaływaniu na duże grupy społeczne, mniej ważne są ewentualne słuszności przy adekwatności głoszonych poglądów, lansowanych postaw czy środków oddziaływania. W rozwoju historycznym autorytet ewaluował od autorytetu przywódcy, opartym na szacunku do jego siły, wiedzy i doświadczenia w społeczeństwie pierwotnym poprzez autorytet religii jako instytucji i ideologii, strzegącej istniejącego systemu władzy oraz panującej hierarchii społecznej w społeczeństwach niewolniczych i feudalnych aż do lansowania autorytetu rozumu indywidualnego przez rewolucje mieszczańskie. Źródłem autorytetu może być siła społecznego poparcia, czy zaplecze społeczne; mogą mieć charakter realny lub fikcyjny. Autorytet polityczny jest atrybutem władzy i zarazem środkiem jej oddziaływania.

Autorytet polityczny nie jest czymś danym raz na zawsze, ponieważ jeśli władza traci autorytet dany przez naród, to w następnych wyborach naród przekazuje autorytet w ręce innych przedstawicieli.

Źródła autorytetu:

-reprezentowany system wartości politycznych;

- znajomość polityki;

- sposób powstania (oparty na sile lub na dobrowolności);

- zaplecze polityczne;

- mity polityczne;

- zasada suwerenności narodu.

Autorytet jest jednym ze źródeł władzy, bierze się on z wiedzy, fachowości, charyzmy, etyki działania, poświęcenia, bezinteresowności i mądrości życiowej. Autorytet polityczny o silnej osobowości odgrywa istotną rolę w polityce.

11. Czy w Polsce był kryzys legitymizacji władzy?

Kwestią szczególną pozostaje pytanie, czy w dalszym ciągu mamy - po kilkunastu latach rozpoczęcia demokracji polskiego systemu politycznego, aktualna pozostaje teza o słabości etosu demokratycznego naszego społeczeństwa , o wielkim zasięgu występowania obywatelskiej kultury politycznej ? a mianowicie z jednej strony , obecne są nadal zjawiska które stanowią kontynuacje sposobu myślenia ukształtowanego w przeszłości. Z drugiej strony pojawiają się nowe tendencje , które świadczą o odwracaniu się niektórych kategorii społecznych od demokracji. I tak wiele przemawia za tym , że pewne orientacje polityczne traktowane jako blokady pełnej konsolidacji demokratycznej pozostają trwałe. Po pierwsze w polskim społeczności utrzymują się wielość potocznych wyobrażeń o demokracji, którą potwierdza pierwszą hipotezę przyjęta w analizie jako zrozumienie , które utożsamia ten system polityczny z państwem dobrobytu. Fakt ten nie świadczy ni tylko o niezrozumieniu istoty demokracji , ale zwiększa prawdopodobieństwo wycofania poparcia dla systemu politycznego , jeśli nie będzie on gwarantował realizacji założeń uznawanych za niezbywalne elementy porządku demokratycznego. Świadomość kierunków reform gospodarczych realizowanych w ostatnich latach, polegających min. na wycofaniu się państwa z niektórych zobowiązań - zmusza do potraktowania tego niebezpieczeństwa za prawdopodobne. Fakt , że nie został uchwycony istotny wpływ rozumienia demokracji w kategoriach państwa dobrobytu na jej akceptację i funkcjonowania systemu demokratycznego dostarcza jednak argumentów na to , że trwałe uzależnienie poparcia ;politycznego od stopnia realizacji celu , którym jest bezpieczeństwo socjalne obywateli pozostaje zagrożeniem potencjalnym.

Po drugie, potwierdzona została hipoteza o utrzymywaniu się - obok postaw świadczących o bezwarunkowym poparciu dla demokracji jako najlepszej formy sprawowania władzy - orientacji wskazujących , że rządy niedemokratyczne nie są całkowicie odrzucane. Co więcej, liczna jest również kategoria osób deklarujących obojętność wobec formy systemu politycznego, a zatem nosicieli postaw bardziej pasujących do zaściankowej kultury politycznej niż syndromu orientacji prodemokratycznych. Fakt ten jest o tyle niepokojący, że ów wskaźnik apatii politycznej związany jest z niższym poziomem tolerancji dla pluralizmu politycznego, częstszym odwoływaniem się do wzoru obywatela „poddanego” i brakiem wiedzy na temat obowiązków obywatelskich oraz rzadszą gotowością do podejmowania aktywności wyborczej. W każdym razie, porównując rezultaty badań z ostatnich dziesięciu lat nad poparciem dla demokracji można stwierdzić, że w Polsce właściwie nie przybywa zwolenników tego systemu.

Po trzecie, instytucje publiczne, zwłaszcza te, które biorą udział w procesie artykulacji żądań społecznych i przekuwania ich na decyzje polityczne, nie cieszą się wysokim zaufaniem. Nadal utrzymuje się tendencja uchwycona na początku przemian demokratycznych, że wyraźna mniejszość społeczeństwa darzy zaufaniem takie instytucje, jak rząd, parlament, sądy czy związki zawodowe, a także urzędników cywilnych. Nadal też najniższym zaufaniem obdarzone są partie polityczne. Zjawiska te są interpretowane jako symptom kryzysu legitymizacji instytucji demokratycznych w Polsce. Nieufność wobec głównych instytucji politycznych utrudnia z kolei podejmowanie aktywności obywatelskiej, w tym uczestnictwo w wyborach.

Jednym z problemów dyskutowanych we współczesnej filozofii polityki jest kwestia kryzysu legitymizacji władzy. Intelektualiści próbują odpowiedzieć na pytanie, co mogłoby uczynić władzę polityczną legalną i godną zaufania w oczach dzisiejszych obywateli. Racjonalne uzasadnienie władzy stało się sprawą pierwszej wagi od czasów Oświecenia, które odnosiło się od religii, tradycji, mitów i legend (odczarowywanie świata) i dążyło do ufundowania państwa i prawa w obrębie samego rozumu. Przedmiotem tego uzasadnienia nie była władza w ogóle (różne formy autorytaryzmu i tyranii traktowane były jako nieuzasadnione), lecz specyficzny, nowożytny sposób organizacji życia społecznego, respektujący ludzką podmiotowość, liczący się z wolnością i rozumnością człowieka. Uzasadnienie dotyczy więc tylko władzy sprawiedliwej, bo tylko władza sprawiedliwa może zostać uzasadniona, ale i odwrotnie - tylko władza uzasadniona może być uznana za sprawiedliwą. Weberowska typologia legitymizacji władzy wydaje się dziś niewystarczająca

Państwo - w ujęciu Habermasa - to „system sprawujący uprawomocnioną władzę”. Wejście systemu stanowi lojalność mas. Wyjściem są decyzje administracyjne dotyczące przede wszystkim sposobów alokacji dóbr. Kryzysy występują zarówno na wejściu, jak i wyjściu systemu. Kryzysy wejścia to kryzysy uprawomocnienia. Kryzysy wyjścia nazywa kryzysami racjonalności. Możliwe są wiec cztery rodzaje kryzysów: ekonomiczny, racjonalności, prawomocności i motywacji.

Legitymizacja ( uprawomocnienie)definiowana jest jako stan kiedy władza jest prawomocna, a władza jest prawomocna kiedy ci wobec których jest ona wykonywana są przekonani, ze jest ona uprawniona.

Legitymizacji dotyczy podstawy zgody na posłuszeństwo, zgoda na decyzje władzy, czyli jest to kwestia bardzo ważna rozstrzygająca o ostatecznym kształcie stosunków między władzą a rządzącymi. Od tego zależy jak te relacje będą się układać i jakie formy sprawowania władzy trzeba wprowadzić , żeby egzekwować decyzje. Wybory są formą legitymizowania władzy i kończą pewien okres oceny będącą podstawą ale do ponownego legitymizowania dotychczasowej władzy albo jej omowy .Przy tak spadającej frekwencji może dojść do poziomu delegitymizacji całego systemu, czy może pojawić się sytuacja , że nie widomo jak trzeba rządzić, żeby było dobrze. Natomiast udział społeczeństwa w wyporach potwierdza pozytywny stosunek do systemu a tym samym pozwala władze legitymizować. Przy wyraźnie spadającym udziale społeczeństwa w wyborach może to stanowić sygnał to negatywnych konsekwencji w systemie jakiem jest delegitymizacja.

12. Zasada suwerenności jako źródło legitymizacji

Legitymizacja dotyczy podstawy zgody na posłuszeństwo wobec władzy, zgody na decyzje władzy, to kwestia rozstrzygająca o ostatecznym kształcie stosunków pomiędzy władzą a rządzonymi.

Podstawową zasadą legitymizacji władzy jest współcześnie zasada suwerenności narodu. Zasada ta określa suwerena, więc tego, do kogo należy władza w państwie. W Konstytucji RP w art. 4 wyrażono formułę, że "Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polsce należy do Narodu", oraz że "Narod sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio." Pojęcie naród należy odnosić do wspólnoty wszystkich obywateli RP, więc podmiotem władzy nie może być tylko jakaś klasa, grupa społeczna, partia polityczna czy jednostka. Naród jako suweren sprawuje z założenia włądzę w dwóch podstawowych formach: demokracji pośredniej ( przedstawiciele w parlamencie) i demokracji bezpośredniej (np. referendum). Dla rzeczywistego istnienia demokracji pośredniej jako podstawowej formy sprawowania władzy przez suwerena w Polsce nie wystarczy jednak samo istnienie parlamentu. Konieczne jest spełnienie wielu wymagań szczegółowych. Jednym z nich jest oparcie sposobu wyłaniania parlamentu na demokratycznej procedurze wyborczej, która musi uwzględniać zasady powszechności, bezpośredniości, równości i tajności głosowania. Konieczne jest też, by wybory odbywały się regularnie i zachowana była kadencyjność. Istotne jest także oparcie systemu politycznego na zasadzie pluralizmu, czego podstawowym przejawem jest zagwarantowanie wolności tworzenia i działania partii politycznych, aby w wyborach mogły konkurować wszystkie poważne orientacje polityczne danego kraju. Ważne jest również, by parlamentowi jako organowi reprezentacji narodu przysługiwała odpowiednio silna pozycja i kompetencje w systemie organów państwowych.

Zasada suwerenności narodu miała wykluczać sytuację, w której suwerenem był monarcha. Obecnie to rządy parlamentu wybieranego w wyborach stanowią dominujący sposób powoływania władzy. Mogą jednak współistnieć dwie zasady, dwa elementy racjonalnej legitymizacji władzy i elementu tradycyjnego - jako dominująca zasada suwerenności narodu i jako dodatkowy element monarchia. Taka sytuacja stwarza problem jednoznaczego wskazania źródła legitymizacji władzy. Przykładem mogą być systemy brytyjski i hiszpański, gdzie monarchia ma znaczenie wspomagające. To znaczy, że działa w sposób umacniający władzę, utrwala te instytucje, które działają z wyboru (np. parlament), umacnia pozycję władzy w systemie. Służy wzmocnieniu etosu państwowego i pozwala na utożsamianie się z państwem, co ma bardzo duże znaczenie dla tworzenia społeczeństwa obywatelskiego. W Hiszpanii dokonano restauracji monarchii w 1978 roku, po wielu latach rządów republikańskich, co utrzymało jedność państwa. Przywiązanie do tradycji, wiara w przywódcę, stanowią pewnego rodzaju dodatkowe czynniki wzmacniające legitymizację racjonalną. W Wielkiej Brytanii monarchia mimo prób zlikwidowania i ogromnych kosztów utrzymania, nadal trwa.

Warto też zwrócić uwagę na system francuski, dlatego że on także łączy różne elementy, tzn. model racjonalny i model charyzmatyczny; czy typ racjonalny i typ charyzmatyczny. W systemie francuskim V republiki, który powstał w 1958 r., władzę sprawuje w dosyć specyficzny sposób prezydent, Charles de Gaulle, który opracowuje konstytucję, sformułowaną w sposób ogólny, co daje mu bardzo duże możliwości realizowania rządów osobistych. Społeczna akceptacja jego działań, niekiedy będących na granicy prawa, podyktowana jest w przypadku de Gaulle`a pewnymi szczególnymi cechami, które posiada właśnie ta jednostka, przede wszystkim charyzmą, będącą konsekwencją szczególnej sytuacji. Mianowicie de Gaulle był bohaterem narodowym z czasów II wojny światowej, uosabiał wartości patriotyczne. Jego rządy stanowią przykład szczególnej sytuacji połączenia dwóch elementów legitymizujących: z jednej strony wybory, przez które obejmuje stanowisko prezydenta i z drugiej strony możliwość relatywnie swobodnego działania wynikająca z charyzmy, którą ma, z uznania przez naród, że on może czynić więcej. Jednak władza oparta o charyzmę ma swój koniec, który nastapi wtedy, kiedy ustanie przekonanie społeczne o szczególnych cechach przywódcy. I właśnie utrata tego poparcia wyrażona przegranym referendum jest dla de Gaulle`a sygnałem, że to szczególne zaufanie, którym się cieszył, utracił. Jest to przykład właśnie połączenia dwóch elementów legitymizujących, a więc przykład sytuacji, kiedy występują dwa typy prawomocnego panowania. Charles de Gaulle działa w oparciu o ogromny kredyt zaufania. Źródłem tego zaufania jest jego przeszłość, karta którą zapisał swoją postawą wojskowego i polityka, spełniając tym samym oczekiwania społeczne. Źródłem władzy jest nie tylko norma prawna, bo de Gaulle został oczywiście wybrany w wyborach pośrednich, a potem może sobie pozwolić na bardzo osobiste rządy i to spotyka się ze społeczną akceptacją.

Istnieją także rozwiązania ustrojowe, które ograniczają zasadę suwerenności narodu jako źróło legitymizacji. Na przykład Rada Rewolucji w Portugalii będąca organem wojskowym kontrolującym ustawodawstwo uchwalone przez parlament zgodnie z celami rewolucji, czy Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego w czasie stanu wojennego w Polsce, jako organ pozakonstytucyjny administrujący Polską. Demokratyczna władza, jako legitymowana przez suwerenny naród, jest zawsze powoływana w wyborach i legitymizowana poprzez wybory jako czynnik legalności wyborów i legalności władzy. Wybory muszą być kadencyjne i zawsze alternatywne, tzn. takie, które umożliwiają dokonywanie wyboru pomiędzy różnymi kandydatami na określone stanowisko, reprezentującymi różne opcje polityczne. Istnienie władzy, wyłonionej zgodnie z procedurą demokratycznych wyborów, zapewnia posłuszeństwo suwerena wobec legitymowanej przez siebie władzy.

13. UZUPEŁNIAJĄCE ŹRÓDŁA WŁADZY

Możemy dokonać pewnej kwalifikacji, klasyfikacji źródeł władzy i mówić o :

a) Źródłach o charakterze socjologicznym - a więc tych, które kształtują samo zjawisko, a nie konkretną władzę jako instytucję.

b) źródłach legitymizacji władzy - wtedy kiedy mamy na myśl podporządkowanie się konkretnej władzy.

c) władzy ekonomicznej, która może być źródłem władzy politycznej. Weber wskazywał władzę ekonomiczną jako jedno ze źródeł władzy politycznej. Środki ekonomiczne ułatwiają dostęp do życia publicznego i zwalniają z obowiązku troski o byt własny i innych podmiotów. Daje możliwość

łatwiejszych kontaktów z rządzonymi i wyborcami. I tu o żadnych korupcyjnych uwarunkowaniach nie ma mowy. To jest po prostu jeden z instrumentów, który ułatwia pozyskanie poparcia, kontaktów, możliwości prowadzenia działalności propagandowej. W tym sensie władza ekonomiczna ma spore znaczenie. Natomiast ona nie ma zależności genetycznej, nie istnieje ta zależność pomiędzy władza ekonomiczną a władzą polityczną jak twierdził Weber. Weber odwoływał się do bardzo wielu czynników o charakterze socjologicznym i psychologicznym. Traktując je, jako źródła władzy. Zwracał uwagę na to, że człowiek jest istotą, która chce wykonywać władzę dla samej przyjemności wykonywania władzy. Człowiek jest istotą rządną władzy. O możliwości pozyskania władzy mówimy także wtedy, kiedy osobę cechuje swoista charyzma, zdolność narzucania swojej woli przez umiejętność perswazji, przez umiejętność wpływu na drugi podmiot.

Możemy zatem odwołać się do pewnych cech osobowościowych człowieka, które umożliwiają, ułatwiają zdobycie władzy. Obok tych cech możemy wymienić: wiedzę, doświadczenie, wykształcenie - to są także źródła władzy.

 Te pierwsze, osobowościowe występują bardzo wyraźnie wówczas gdy oceniamy rankingi popularności polityków, bardzo często kryteria klasyfikowane w takich rankingach są pozamerytoryczne, wiążą się z cechami osobowościowymi, ze zdolnością nawiązywania kontaktów, komunikatywnością. Te wszystkie cechy dotyczące jednostki odgrywają istotną rolę jako źródło władzy, bo potem one wywołują skutek w postaci wyboru do Parlamentu, wyboru na Prezydenta i także w wyborach lokalnych.

* Możemy także odwołać się tu do cech przywódczych jednostki, do jej zdolności narzucania swojej woli.

Weber mówił, że sama władza może być źródłem szacunku, prestiżu, poważania, autorytetu.

Władza jest wielowymiarowa, bo jeden czynnik nie jest wystarczający aby ustalić kryteria zgody na władzę. Jest wiele płaszczyzn oglądu władzy. Nie wystarczy stwierdzić, że władza została legalnie

wybrana. Jeżeli na władzę patrzymy tak jak to zrobił Weber to widzimy tylko jeden element, a mianowicie zastanawiamy się na tym w jaki sposób podmiot doszedł do władzy czy była to taka droga

czy inna, co jest źródłem tego, że ma ona władzę.

To może być urodzenie - tradycja, wybory - model racjonalny. To może być szczególna cecha np.

bohaterstwo na wojnie, patriotyzm itd. - i to jest cecha tego modelu charyzmatycznego. Ale patrzymy

na to zagadnienie tylko z punktu widzenia jednego elementu. Natomiast wykonywanie władzy
w praktyce wygląda jednak inaczej. Nie możemy się ograniczyć tylko do pytania w jaki sposób władzę się uzyskuje, co jest bezpośrednio źródłem władzy, powołania konkretnej osoby na stanowisko władzy. I na ten złożony charakter władzy, na tą jej wielowymiarowość zwrócił uwagę David Beetham on jako pierwszy jednoznacznie wskazał, że władzę musimy postrzegać w sposób wielowątkowy.
W przeciwnym razie nie będziemy potrafili oddać jej pełnej charakterystyki. Takie spojrzenie na władzę daje nam możliwość widzenia różnych cennych zakresów bo uwzględnia się wszystkie elementy, bądź w każdym razie te najważniejsze:

- na pierwszym miejscu wymieniamy - zgodność z ustalonymi regułami,

- po drugie wymieniamy - uznanie tych reguł za usprawiedliwione (przy czym musimy tutaj

zaznaczyć, że dokonują tego zarówno rządzący jak i rządzeni. Jedna i druga strona uznaje reguły za

usprawiedliwione).

- trzeci element - istnieją przejawy akceptacji określonych stosunków władzy ze strony

podporządkowanych

W ten sposób przyjmujemy trzy pewne założenia (przesłanki), które stanowią punkt wyjścia dla

charakterystyki relacji pomiędzy władzą a rządzonymi.

14. WIELOWYMIAROWOŚĆ WŁADZY 
Władza jest zjawiskiem wielowymiarowym. Nie można spostrzegać władzy wg jednego kryterium. Trzeba starać się pokazać władzę we wszystkich aspektach, w których występuje. Dlatego weryfikujemy władzę w doświadczeniu, tak aby przekonać się jakie są prawidłowości i na tej podstawie możemy ustalać mechanizmy wykonywania władzy. Pomocne są umiejętności człowieka, który dzięki wyobraźni potrafi przewidywać konsekwencje zdarzeń i kojarzyć przyjmowane rozwiązania. 
Władza jest zjawiskiem dynamicznym, trudne SA do przewidzenia dziejące się sytuacje, przypadki. Jest to zjawisko nieprzewidywalne. Możemy uczyć się przewidywania, prognozowania pewnych sytuacji, rozwiązań, następstw pewnych zdarzeń 

Konsekwencje wielowymiarowości władzy dla koncepcji prawomocności władzy 
Jest inna niż weberowska koncepcja prawomocności władzy. Autorem koncepcji jest David Beethan - profesor amerykański. KONCEPCJA - musimy przyjąć iż istnieją pewne podstawowe elementy, poprzez które należałoby analizować władzę, uznając jej wielowymiarowy charakter. Do tych elementów zaliczamy następująco: 
- zgodnośc z ustalonymi regułami 
- uznanie tych reguł za słuszne i usprawiedliwione przez sprawujących władzę jak i władzy podporządkowanych. 
- trzeba także wyróżnić istnienie przejawów akceptacji określonych stosunków władzy ze strony podporządkowanych 
Ten kto idzie na wybory zachowuje się właściwe tak, jak wynika z powyższych punktów. 

3 elementy / poziomy legitymizacji władzy wg Beethana 
- poziom reguł 
- przekonań 
- czynnego przyzwolenia 

POZIOM REGUŁ- to poziom elementarny, ma charakter najbardziej podstawowy, dotyczy bowiem reguł zarówno pisanych jak i niepisanych. Pisane to przede wszystkim [prawo stanowione, niepisane to wynikające np. ze zwyczaju które SA po prostu normami zwyczajowymi. 
Reguły musza być akceptowane, stosowane- złamanie reguł powoduj delegitymizację władzy. Reguły muszą być w pełni akceptowane zarówno przez rządzonych jak i przez rządzących. Istnienie reguł pozwala na tworzenie systemu, jego istnienie, mimo przypadków łamania tych reguł, są zabezpieczeniem trwałości systemu, a pewne reguły mają szczególne znaczenie decydujące. Do tych reguł możemy zaliczyć: 
- podział władzy 
- nadrzędność władzy cywilnej (apolityczność służb specjalnych) 
- podporządkowanie władzy prawu w szczególności poprzez niezależność sądownictwa 

POZIOM PRZEKONAŃ- czyli jakie treści powinny się znaleźć w regułach aby były one stosowane? To minimum wspólnych przekonań rządzonych i rządzących . Władza powinna pochodzić od uznanego autorytetu. Musimy tak ułożyć te normy, aby gwarantowały autorytet władzy. Konieczna jest sytuacja, w której istnieje zgodność pomiędzy regułami i powszechnymi przekonaniami. Normy mają być akceptowane. 

POZIOM CZYNNEGO PRZYZWOLENIA 
Grupa podporządkowana przyzwala na bycie rządzonymi. Wybory są najważniejszym instrumentem ujawniania oceny - poparcie lub odmowa poparcia dla władzy. Czynne przyzwolenie wyraża się także poprzez udział m.in. w referendach. 
Porządek konstytucyjny jest trwały gdy jest podtrzymywany przez społeczeństwo, poprzez wyrażenie akceptacji. 
Wybory SA podstawową formą wyrażenie akceptacji. Wybory musząca warunki: 
1. Muszą być kadencyjne ( muszą odbywać się w określonych odstępach czasowych) 
2. muszą być alternatywne ( musimy mieć możliwość wyboru pomiędzy co najmniej 2 alternatywami, muszą być co najmniej 2 kandydaci do miejsca) 

W systemie demokratycznym należy wykluczyć poparcie typu mobilizacyjnego bo: 
1. poparcie mobilizacyjne nie wynika z wyborów 
2. ma cechy które nie mogą zastępować indywidualnego wypowiedzenia poprzez wybory. 
Przykłady poparcia mobilizacyjnego: 
Np. wiece - poparcie dla władzy w zamkniętych środowiskach, manifestacje (np. manifestacja 1-majowa) 

Rola interesu ogólnego jako przesłanka legitymizacji władzy- oczekuje się od władzy publicznej realizacji interesu materialnego, podniesienia dobrobytu. 

15. Parlamentarny a korporacyjny model reprezentacji interesów

Porównując parlamentarny a korporacyjny model reprezentacji interesów zasadne wydaje się być na wstępnie wyjaśnienie pojęcia interes. Otóż interesy dzielimy na polityczne oraz tzw. inne interesy (np. ekonomiczne) .

Interesy polityczne sprowadzają się do zdobycia i utrzymania władzy, są reprezentowane przez partie polityczne.

Inne interesy reprezentowane są przez grupy interesów , zajmujące się organizacją różnych interesów, dążące do tego aby zrealizować interesy swoich członków i w ten sposób naciskają na partie polityczne, mogą także naciskać na sam parlament kiedy prowadzą lobbing. To prowadzi do podziału organizacji grup interesu na model parlamentarny i korporacyjny.

Cechy systemu parlamentarnego:

• Pluralizm - jest to naturalny stan faktyczny każdej społeczności. Pluralizm ma swoje konsekwencje.

• Wolność tworzenia partii politycznych

• Wolność przynależności partyjnej i organizacyjnej

• Konkurencyjność jest podstawą systemu partyjnego. (Ma to odbicie w założeniu alternatywności wyborów)

• Wolna gra sił politycznych

• Konflikt. Jest on nieunikniony. (Musi być świadomość, że konflikt jest nieunikniony w systemie. Przepisy muszą być tak tworzone aby była możliwość rozstrzygania konfliktu w pierwszej kolejności środkami pokojowymi. Muszą być przewidziane procedury, które uzewnętrznią konflikt i pozwolą go pokojowo rozstrzygnąć.)

System parlamentarny ma także pewne negatywne cechy. Pluralizm może być nadmierny, „rozbuchany”, ograniczenia to „klauzule zaporowe”. Wolność tworzenia partii może prowadzić do nadmiernej liczby partii, co powoduje rozdrobnienie sceny politycznej, a to powoduje trudność w tworzeniu gabinetu i słabość gabinetu. Nadmierna konkurencyjność powoduje trudność w znalezieniu rozwiązań kompromis tycznych.

Cechy systemu korporacyjnego

Korporacje to zrzeszenia, które sięgają średniowiecza (cechy). Ochrona klienta i ochrona własnych interesów to cechy korporacji. Model ten słabnie i w XIX w. nie istnieje jako siła. Powrót do korporacji następuje po I wojnie światowej w państwach słabych politycznie i tam gdzie jest dużo partii politycznych, co powoduje częste upadki gabinetu (Portugalia, Hiszpania, Włochy). W państwach tych pojawia się tendencja antypartyjna i na tym gruncie antypartyjność i antyparlamentaryzm, pojawia się myśl o systemie korporacyjnym jako konkurencja dla parlamentaryzmu. Taki model w Portugalii, który upadł po 50-u latach istnienia.

Grupy społeczne organizują się korporacje, zawodu poza nią się nie wykonuje i korporacje mają swoje reprezentacje w Izbie korporacyjnej. System ten upadł, jest to system niedemokratyczny, brak w nim konkurencyjności. Parlamentaryzm jest niewydolny. Po II wojnie światowej pojawia się pomysł aby połączyć parlamentaryzm z pewnymi elementami korporacjonizmu. Jest to koncepcja zwana neokorporacjonizmem. Rozpowszechnia się ona w całej Europie (poza Środkową i Wschodnią). Celem tej koncepcji jest zachowanie pokoju społecznego.

Cechy systemy korporacyjnego CD:

1. wyłączenie określonych interesów z zakresu reprezentacji parlamentarnej. Nie mogą one podlegać dyskusjom w parlamencie i decyzjom parlamentu. Konkretne sprawy nie mają charakteru karty przetargowej w sporze politycznym. Wynika z tego to, że staje się merytoryczna, a nie polityczna i przestaje być atrakcyjna politycznie.

2. obligatoryjna przynależność do korporacji. Korporacja ma wyłączność na reprezentowanie określonych interesów.

3. zakaz działania więcej niż jednej korporacji w danej branży, czyli wyłączność

4. rozstrzyganie problemów w ramach porozumienia - jest to cel współczesnej demokracji

5. Punktem docelowym demokracji jest dążenie do rozstrzygania problemów w ramach porozumienia. Nacisk jest położony na porozumienie a nie na wymuszenie. Współczesne społeczeństwa opierają się na podmiotowym traktowaniu, jest to wynik ochrony praw człowieka oraz powstanie instytucji broniących praw człowieka np. skarga do TK, skarga do ETS w Strasburgu, ochrona interesów związanych z rozstrzygnięciami UE.

System korporacyjny w największym stopniu oparty jest o kwalifikacje podmiotów uczestniczących w dyskusji i pokojowe rozstrzygnięcia. Wada systemu korporacyjnego to ograniczenie wolności. Może być stosowany posiłkowo jako uzupełnienie modelu parlamentarnego. Np. działająca w Polsce komisja Trójstronna to ciało korporacyjne. Najsilniej korporacjonizm jest rozwinięty w krajach nordyckich, Niemczech, Austrii. Jednak należy pamiętać o tym, że w żadnym kraju europejskim nie mamy z jednym modelem reprezentacji interesów. Dominuje model parlamentarny, ale jest wspomagany przez korporacyjny. Korporacjonizm nie jest jedyną formą reprezentacji interesów oprócz niego grupy działają również przez inne formy, np. lobbing, wysłuchanie publiczne.

16. Cechy partii politycznych (grup interesu)

1. ĆWICZENIA:

Organizacje, występujące pod określoną nazwą, zrzeszające na zasadach równości i dobrowolności obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa lub sprawowania władzy publicznej.

1. Posiadanie struktury organizacyjnej

2. Dobrowolne członkostwo

3. Program działania

4. Dążenie do zdobycia władzy państwowej lub wpływania na ośrodki nią dysponujące

5. Reprezentowanie interesów określonej grupy lub grup społecznych

6. Własna ideologia

b) MATERIAŁY Z FORUM UŚ

Organizacja

Nie ma ustalonych reguł w organizacji partii. Albo partia jest luźno zorganizowana, posiada luźna strukturę albo

struktura jej jest sztywna-typowa dla partii wodzowskich. Zorganizowanie partii polega na wyodrębnieniu ich

ról lub funkcji. Istnieje pełna swoboda organizowania się. Ważne aby działalność partii była skuteczna.

Cel lub funkcja

Celem każdej partii jest dążenie i utrzymanie władzy. Aby osiągnąć ten cel, musi być spełniony jeden z

warunków. Uszczegółowieniem tego warunku jest uzależnienie od dotacji. Od uzyskania pewnej minimalnej

liczby mandatów. Brak wsparcia finansowego spycha partię w niebyt. Nadmierna liczba partii jest regulowana

przez instrumenty finansowe. Niezależnie od regulacji prawnych z całą pewnością celem partii jest zdobycie i

uzyskanie władzy. To jest jej podstawowe zadanie. W myśl Art. 11 ust.1 Konstytucji „(…) Partie polityczne

zrzeszają się (…) w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki partii” . Ta nasza

konstytucyjna regulacja nie jest rozwiązaniem dobrym. Jest bowiem pewna nieścisłość: partii nie powołuje się

aby wpływała tylko, żeby tą władzę miała, bo wpływ na władzę mogą wywierać różne podmioty nawet mogą

one nie mieć politycznego charakteru. Mogą to być grupy interesu, związki zawodowe różnego rodzaju inne

organizacje, które np. wpływają na kształt rozstrzygnięć prawnych. . Wpływ nie obejmuje zdolności do

podejmowania decyzji, a władza tą cechę posiada. Każda partia polityczna takie zadanie musi wykonywać bo to

jest przecież cel, który ma osiągnąć bez względu na swoich wyborców.

Ideologia

Partie wyrastają z określonych ideologii. reprezentują one interesy pewnych grup społecznych i im dalej cofamy

się tym bardziej widać ścisły związek określonych grup społecznych z określonymi partiami. I jeśli

reprezentacja robotnicza to - partia robotnicza, jeśli reprezentacja interesów mieszczaństwa to partia

mieszczaństwa. Ideologia realizowana jest poprzez program partii. Zawsze istniały różnice pomiędzy

ideologiami, np. zdecydowanie liberalna, zdecydowanie robotnicza czyli lewicowa. Na pewno w XIX wieku

moglibyśmy bardzo ściśle połączyć określone partie z ideologiami i ten proces uległ pewnej zmianie,

złagodzeniu właściwie w okresie po II wojnie światowej. I im bardziej zacierają się różnice społeczne i

ekonomiczne tym mniej wyraźne są także różnice ideologiczne. Konflikt jest efektem różnic społecznych. Po II

wojnie światowej wyraźny jest proces zmniejszania się różnic społecznych i ekonomicznych pomiędzy różnymi

grupami to także różnice ideologiczne się zmniejszają .

To jest proces tzw. konwergencji. Różnice są bardzo małe i nie ma potrzeby stosowania jakiejś ostrej walki.

mimo konwergencji to jednak te związki z ideologią są nadal żywe. W Europie zachodniej różnice ideologiczne

są mniejsze. We wsch. Europie zakorzenił się marksistowski punkt widzenia: z tego wynika, że nie da się

ideologii wyeliminować.

Są ludzie, dla których istotne znaczenie mają inne wartości. Dla wielu działań ludzi, grup ludzi ideologia ma

istotne znaczenie. Status materialny nie jest jedynym kryterium oceny aktywności człowieka.

Z tego wynika, że nie da się ideologii wyeliminować. Dlatego też partie w dalszym ciągu są powiązane z

różnego typu ideologiami.

Ideologia nadal budzi emocje to jest zawsze najbardziej zapalny punkt ideologia i finanse.

Program

Każda partia ma program, lepszy bądź gorszy. Rozróżniamy głównie 2 rodzaje programów:

a) program wyborczy:

-ułożony w postaci haseł wyborczych np. „liberalizm a solidaryzm” Ustawiony konfrontacyjnie. Jest tak

skonstruowany, aby był przygotowany dla najmniej przygotowanych odbiorców. Ten program musi być podany

w odpowiednim „opakowaniu”, musi wywołać określone emocje- hasłowo, skrótowo, populistycznie. Granica

takiego programu wyborczego jest wyznaczona etyką i moralnością (etyka kapitalizmu), bowiem nie

skonstruuje się realnej demokracji bez etyki. Etyka jest niezbędna.

b) na czas kadencji

-oprócz programów wyborczych są programy działania na okres kadencji działania partii politycznych i

wszystkie nasze partie mają takie programy. Właściwie nie ma żadnej okazji by z tym programem można byłoby

się zapoznać, bo nie ma tekstu pisanego (ulotek). Te programy są krótkie. Bardzo rzadko można mówić o

planach partyjnych na dłuższy okres niż kadencja.

c) programy zależne od okoliczności, warunków działania

-partie tworzą koalicje. Tworząc koalicje partie muszą dokonywać jakiś cięć programowych. Musi dojść do

kompromisu. Gdzie jest granica kompromisu? I tą granicę stanowi zachowanie tożsamości. Ustępstwa nie

mogą być tak daleko idące, że naruszają tożsamość państw, ten jej ideologiczny obraz. Jeżeli podstawowym

hasłem programu partii, programu wyborczego jest budowa IV Rzeczpospolitej, to włączenie Leppera do

władzy dowodzi istotnego problemu. Obawa o utratę tożsamości, o sprzeniewierzenie ideowych. To jest ta

granica, której przy kompromisie przekroczyć nie można chyba, że ze wszystkimi konsekwencjami.

3. WYKŁAD - zagadnienie nie zostało zakończone, więc proszę by każdy uzupełnił we własnym zakresie ;)

- organizacja - musi zapewniać minimalny podział ról w organizacji

• cel lub funkcja - dążenie do zdobycia i utrzymania władzy (art. 11 Konstytucji). Kontrolę mogą sprawować nawet sądy koleżeńskie.

• ideologia - zbiór wartości uzasadniających działanie członka. Jest punktem wyjścia dla każdego programu. Zamazywanie różnic ideologicznych dotyczy partii w zachodniej Europie, zmienia się tylko akcentowanie pewnych wartości.

• program (art. 13 K) - wyborczy ma własną specyfikę, jest przyjmowany na zjeździe partii na kadencję. Specyfika polega na schematyzmie treściowym i atrakcyjności designerskiej.

17. Funkcje partii politycznych (z uwzględnieniem sytuacji w Polsce - umotywowana ocena własna).

(ocenę własną pozostawiam do samodzielnego opracowania, te funkcje partii odnoszą się także do Polski)

Partia polityczna to organizacja społeczna o wyodrębnionej strukturze organizacyjnej, działająca na podstawie określonego programu i systemu wartości. Celem partii jest zdobycie władzy w państwie oraz jej utrzymanie.

Funkcje partii politycznych to zadnia wypełniane przez partię w systemie politycznym państwa. Współcześnie zadania te dotyczą społeczeństwa, władzy państwowej i samej partii jako organizacji. Partia jest pośrednikiem między obywatelami a władzą państwową. To pośrednictwo ma inne cele w państwie demokratycznym i inne w państwie niedemokratycznym. W systemach demokratycznych partie umożliwiają obywatelom udział we władzy lub wpływ na rządy. W warunkach państwa niedemokratycznego partia jest instrumentem podporządkowania społeczeństwa grupie rządzącej.

Funkcje partii pol.:

1. Kształtowania postaw i opinii publicznej

2. Wyborcza

3. Rządzenia

Funkcja kształtowania postaw i opinii publicznej - promowanie wyznawanych wartości i programu politycznego. Zadaniem partii jest nie tylko poruszanie pewnych zagadnień na forum partyjnym, ale przede wszystkim docieranie z nimi do jak najszerszych kręgów społeczeństwa. Partia polityczna próbuje przekonać nas do poparcia swojego programu, namawia do dialogu. Pełni jednocześnie rolę informatora, ale także i wychowawcy, kształtując nasze polityczne postawy.

Większe możliwości kształtowania opinii publicznej mają partie duże, posiadające znaczącą reprezentację parlamentarną czy rządzące w danej chwili krajem. Są one w większym stopniu zauważane prze media, ich działalność jest szerzej opisywana i komentowana. Istotne jest również mnie czy bardziej otwarte poparcie wysokonakładowych gazet czy telewizji publicznej.

W funkcji tej zawiera się również zagadnienie artykulacji i integracji interesów, wyodrębniane czasem jako odrębna funkcja. Artykulacja interesów jest tu rozumiana jako dążenie do ujawnienia i sformułowania treści interesów swoich zwolenników. Jest ona realizowana przez takie środki jak prasa partyjna, agitacja wśród zwolenników, polityczne wystąpienia parlamentarne, akcje masowe- petycje, demonstracje, strajki. Zadanie integracji interesów może być określane jako kojarzenie interesów innych grup i tworzenie z nich pewnej syntezy, budowanie kompromisu. Rola partii politycznej może tu być mniej lub bardziej aktywna; może ona ograniczyć się tylko do pośrednictwa, albo wnieść pewien twórczy wkład w proces integracji. Partie dążą do integracji interesów gospodarczych, społecznych i kulturalnych wokół wspólnych celów.

Funkcja wyborcza

Funkcja wyborcza realizowana jest przez cały czas, ze szczególnym jednak nasileniem w czasie wyborów i kampanii wyborczej. Wówczas partia stara się przekonać jak największą liczbę osób do swojego programu, a co za tym idzie do oddania głosu w wyborach właśnie na nią.

Można wyróżnić dwa jej składniki: selekcję kandydatów na wybieralne stanowiska oraz formułowanie programu wyborczego.

Selekcja kandydatów jest niezwykle ważnym elementem wyborczej funkcji partii pol.; poprzez nią formułuje się elita polityczna państwa. Kandydaci są wybierani wpierw wewnątrz partii (z reguły na wybór największy wpływ ma kierownictwo partii i jej najbardziej aktywni działacze).

Partie polityczne prezentują swoim wyborcom swoje programy przez cały czas swojej działalności, a w czasie wyborów - formułują programy wyborcze czy też platformy wyborcze. Program wyborczy jest środkiem oddziaływania na wyborców, umożliwiających przyciągnięcie wyborców i zgrupowanie ich wokół programu działania politycznego prezentowanego przez daną partię. Programy wyborcze mogą być opracowywane przez partię jako całość lub pozostawione poszczególnym kandydatom; jest to zależne od charakteru danej partii. W takich przypadkach jak wybór prezydenta można zauważyć dominującą rolę lidera, z którym program jest ściśle utożsamiany, lider osobiście przedstawia go i jest z nim identyfikowany; rolę taką podkreślają wystąpienia kandydata na prezydenta czy urzędującego prezydenta w środkach masowego przekazu. Program wyborczy po przeprowadzeniu wyborów przekształca się z propozycji politycznych partii i jej kandydatów w wyraz opinii tej części wyborców, którzy głosowali na daną partię. Wyborcy ci przez swój głos popierają ów pogram, wyrażają zgodę na zawarte w nim propozycje i oczekują ich realizacji. Jest to jedna z form organizacji politycznej działalności obywateli, do której powołane są partie polityczne. Partie polityczne nie tyle jednak wyrażają opinie obywateli, co same je tworzą. Przygotowują program polityczny, do którego starają się przekonać społeczeństwo, zyskać jak najwięcej zwolenników, by otrzymać dzięki temu jak najwięcej głosów, a przez to - władzę w państwie. Partie kształtują więc poglądy swoich wyborców, są ich przewodnikiem w kwestiach politycznych. W programach wyborczych występuje znaczny element propagandy; są układane bardziej pod kątem pozyskania jak największej liczby wyborców niż merytorycznej informacji o zamierzeniach partii.

Funkcja rządzenia

Funkcja rządzenia może być rozumiana dwojako. Po pierwsze jako sprawowanie władzy po wygranych wyborach. Po drugie możemy tę funkcję pojmować jako próbę wpływu opozycji na władze państwowe. Jest to niejako funkcja o charakterze kontrolnym.

Partia, która wygrała wybory, obsadza kluczowe stanowiska w państwie i zaczyna realizować funkcję kierowania organami państwowymi czy też kierowania państwem. Dzięki wprowadzeniu do organów państwowych swoich przedstawicieli partia polityczna ma wpływ na podejmowanie decyzji politycznych i mianowanie personelu wykonawczego. Należy do niej władza w państwie. O bezpośrednim zaangażowaniu partii w kierownictwo państwem świadczy obejmowanie przez przywódców partii najwyższych stanowisk państwowych, takich jak stanowiska prezydenta, premiera, ministrów. Z kierowaniem państwem nierozerwalnie łączy się funkcja kontroli rządu, funkcja opozycji. Proces rządzenia polega na konkurencyjnej walce sił politycznych, z których jedne w danej chwili rządzą państwem, a inne pozostają do rządu w opozycji, dążąc do odwrócenia tej sytuacji przy okazji następnych wyborów. Partie opozycyjne prowadzą działania w dwóch kierunkach: przygotowania do zwycięstwa w następnych wyborach i próby włączenia się do rządzenia państwem. Pierwszy kierunek jest realizowany przez krytykę posunięć partii rządzącej i przygotowanie własnego programu politycznego. Drugi kierunek to również krytyka, ale mnie destruktywna, mająca na celu wywarcie bieżącego wpływu na politykę państwa - krytyka korygująca. Partie nie mające wpływu na politykę państwa, nie brane pod uwagę w podejmowaniu decyzji państwowych, często uciekają się do środków takich jak strajki czy manifestacje uliczne. Polityka państwa ma być w takim modelu nie tyle wolą większości, ale syntezą między wolą większości a mniejszości, kompromisem między rządzącymi a opozycją.

Jako 4 można dodać - Funkcję rekrutacji elit politycznych

Partie polityczne są płaszczyznami kształtowania i wyłaniania liderów politycznych. Mają decydujący wpływ na proces selekcji kandydatów ubiegających się o miejsca w parlamentach, rządach, organach władzy lokalnej oraz zmierzających do uzyskania stanowiska głowy państwa w republikach. W praktyce politycznej, kandydaci nie mający poparcia partii, z zasady nie mogą liczyć na znaczący sukces polityczny.

Funkcje partii politycznych można wymienić także w sposób bardziej szczegółowy:

• partie są mechanizmami wyłaniającymi elitę władzy w państwie - jest częścią funkcji wyborczej;

• stanowią forum legalnej władzy w państwie, pokojowego ścierania się poglądów i programów w ramach panującego ustroju społeczno-politycznego;

• kształtują opinię publiczną;

• formułują określone doktryny i programy polityczne;

• wiążą państwo ze społeczeństwem, stanowią siłę, na której może się opierać rząd, bądź - gdy są to partie opozycyjne - stają się czynnikiem sygnalizującym rządowi jego najbardziej niepopularne posunięcia;

• są czynnikiem integracji społeczeństwa w sferze życia politycznego;

• uczestniczą w kształtowaniu systemów politycznych, ich ogólnych zasad, elementów składowych;

19. SIŁA GRUP INTERESU

Grupy interesu (nacisku) - są to organizacje zorganizowane, reprezentują wszystkie interesy poza politycznymi wobec różnych podmiotów np.: władzy, samorządów, przedsiębiorców. Nie dążą do zdobycia i utrzymania władzy, ich celem jest reprezentacja interesów grup społecznych np. interesów ekonomicznych, religijnych, narodowościowych itp. Wpływają na ośrodki decyzyjne (Parlament) tak by wydawały decyzje zgodne z interesami ich członków.

Są to np. - korporacje prawne, towarzystwa przyjaciół zwierząt, samorząd studencki

Siła grup interesu zależy od:

a) potęgi finansowej - im więcej środków finansowych posiada grupa, tym jest mocniejsza; nie chodzi tutaj o możliwość korumpowania w celu wymuszenia realizacji swoich interesów, gdyż jest to zjawisko patologiczne; środki finansowe mają służyć działaniu organizacji, szkoleniu swoich fachowców, specjalizacji;

b) reprezentatywności grupy - grupa interesu ma reprezentować większość; traktowana jest wtedy jako rzeczywisty reprezentant danego środowiska, danego interesu, który da się ściśle określić;

c) spójności organizacji - struktura grupy interesu powinna zapewniać racjonalne działanie; konieczne jest powołanie takich jednostek w ramach struktury, które zapewnią jej stabilność, umożliwią rozstrzyganie konfliktów zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych (dyscyplina, własne sądownictwo koleżeńskie);

d) prestiżu społecznego - prestiż zależny jest od wyżej wymienionych czynników, organizacja może go posiadać lub nie; grupy posiadające prestiż cieszą się większym poparciem.

20. Charakterystyka programów wyborczych w Polsce.

Każdy program wyborczy musi być tak skonstruowany, żeby najbardziej przeciętny wyborca wiedział co ma z tym zrobić, czyli jest on adresowany do tego wyborcy najmniej przygotowanego do percepcji. Są to krótkie teksty układane w postaci haseł np. liberalizm-solidaryzm, zastosowane są w nich wszystkie metody marketingu handlowego i politycznego.

Ten program musi być podany w odpowiednim opakowaniu, tak samo

jak towar handlowy, zawiera skrótowe hasła , najbardziej ogólne. W programie musi być granica etyczna - etyka jest elementem niezbędnym w działalności publicznej. Żeby wygrać wybory lub przynajmniej uzyskać przyzwoity wynik, to trzeba przekonać

wyborców do swojego programu, czyli w odpowiedni sposób ukształtować ich poglądy. To oznacza, że partia przedstawia pewną ofertę dot. Np. rozwiązań gospodarczych, socjalnych, ustrojowych, opartą o ideologię. Odbywa się to w oficjalnych dokumentach partyjnych, publikacjach prasowych poprzez zaprzyjaźnioną prasę , ale nie jest to tylko oferta w sensie handlowym, ale także propozycja do dyskusji, do rozważania, do analizy, jest to

oddziaływanie na świadomość, na podświadomość, na kształtowanie opinii i postaw.

Takie działania wymagają rozpoznania potencjalnego adresata, środowiska do którego kieruje się swoje koncepcje, trzeba wiedzieć kto nim jest, co sobą reprezentuje i wiedzieć jakie są jego oczekiwania, trzeba dokonać analizy tej grupy, do której będzie się kierować ofertę. Ta oferta musi być dobrze zaadresowana i oczywiście dziś partie polityczne nie są tak

zidentyfikowane z konkretnym środowiskiem, one mają ogólnonarodowy aspekt działania, więc muszą adresować swoje programy do różnych grup społecznych i dlatego nasze partie korzystają z fachowej pomocy, aby pozyskać informacje o tych grupach społecznych, wykorzystują różne narzędzia z zakresu socjologii, ankiety, badania. Stosują jeszcze inne formy działania politycznego, a mianowicie kontakt osobisty między politykami, a różnymi grupami społecznymi. Ta umiejętność nawiązywania kontaktów osobistych jest bardzo

ważna- można to stwierdzić na przykładzie Kwaśniewskiego w I kadencji

wyborów, czy Tuska który jak zdobył poparcie wyborców według przeprowadzonych sondaży, to ograniczył bezpośredni kontakt z wyborcami i przegrał wybory.

Dlatego tak duży nacisk kładzie się na kontakt bezpośredni, na umiejętność komunikowania się z wyborcą.

21. Czy w Polsce istnieją elity polityczne? Jakiego typu (konkretne uzasadnienie)

Elity to pewne grupy wyróżniające się określonymi cechami, wybitnymi zdolnościami, nieprzeciętną wiedzą. Są różne elity - artystyczne, zawodowe, polityczne.

Jak w każdym kraju również w Polsce występują elity polityczne. Rozwijają się one prawidłowo, gdy jest przepływ z mas do elity oraz gdy droga przepływu otwarta jest również w drugą stronę. Chodzi mianowicie o swobodne opuszczanie elit.

Amerykańscy politolodzy (Burton, Chigley, Gunter) opracowali pewną koncepcją elit, dostosowaną do współczesności. Według nich możemy wyróżnić 3 rodzaje elit:

- elita sfragmentaryzowana;

- elita zintegrowana normatywnie;

- elita zintegrowana ideologicznie.

Elita sfragmentaryzowana charakterystyczna jest dla demokracji nieskonsolidowanej, charakteryzuje ją duże wewnętrzne zróżnicowanie (nie jest ona jednolita wewnętrznie). Taka elita polityczna dzieli się na frakcje (tak jak społeczeństwo dzieli się na grupy). Im więcej frakcji tym więcej pomysłów, im więcej frakcji tym trudniej o porozumienie, tym trudniej znaleźć kompromis, tym trudniej znaleźć wspólny cel. W elicie sfragmentaryzowanej charakterystyczny jest minimalny stopień strukturalnej integracji (tzn. związku pomiędzy

frakcjami) i normatywnego konsensusu (porozumienia). Zdarza się, że jedna z frakcji występują przeciwko podstawom systemu. Konsekwencją sfragmentaryzowania elit jest

niestabilność władzy i kryzysy.

Elita zintegrowana normatywnie jest przeciwieństwem elity sfragmentaryzowanej, występuje tu relatywnie mało frakcji. Frakcje nie występują przeciwko podstawom systemu. Frakcje są

zdolne do porozumienia. Występuje wysoki poziom porozumienia normatywnego. Jest to demokracja skonsolidowana. Rządy są stabilne, sprawne, ale osiągnięcie tego poziomu jest uzależnione od odpowiednio wykształconej struktury społecznej.

Elita zintegrowana ideologicznie. Jest to elita niedemokratyczna. W skrajnych

sytuacjach nie dzieli się na żadne frakcje (przykład PRL-u zasadniczo, formalnie były 3 frakcje w rzeczywistości była jedna PZPR. Istniejący wówczas Front Jedności Narodu - był strukturą, która w imieniu wszystkich wystawiała listy wyborcze). Elita zintegrowana ideologicznie nie dopuszcza żadnych innych ideologii.

Biorąc powyższe pod analizę można stwierdzić, że w Polsce mamy do czynienia z brakiem porozumienia elit. Był czas, że zastanawiano się czy czasem nie jesteśmy demokracją

skonsolidowaną, ten okres się szybko skończył. Można powiedzieć, że w stosunku do liczby mieszkańców, w Polsce działa i przystępuje do wyborów niewielka liczba partii. Zatem i w Parlamencie działa tych partii jeszcze mniej, pomimo tego nie są w stanie dojść do porozumienia, kompromisu. Wydaje się, że w chwili obecnej byłoby nieporozumieniem powiedzieć, że osiągnęliśmy etap demokracji skonsolidowanej, tzn. że istnieje porozumienie

pomiędzy elitami. To rozumienie powinno obejmować 2 elementy a mianowicie porozumienie co do norm, na których system się opiera i tu porozumienie jest. Żadna z sił politycznych nie występuje przeciwko podstawom systemu, nie neguje jego podstaw . Ten warunek jest spełniony a 2 dot. relacji dot. pomiędzy frakcjami elity. W Polsce nie ma relatywnie dużo frakcji, pomimo tego nie są one zdolne do tworzenia porozumień trwałych. Różnice pomiędzy nimi są tak daleko idące, że tego porozumienia zawrzeć się nie da. I to powinno nas prowadzić do wniosku, że osiągnęliśmy etap demokracji nie skonsolidowanej. Jest to sytuacja niełatwa ale demokracja nie skonsolidowana może prowadzić do

skonsolidowanej wtedy - kiedy elity zdołają opanować kryzys, wyjść z niego pozytywnie, eliminując najbardziej skrajne poglądy.

22. Typologia demokracji.

Różne ujęcia demokracji (z ćw)

Demokracja populistyczna - forma zapewniająca odzwierciedlenie woli ludu. Cechy: wolność słowa, prasy i stowarzyszenia; praworządność i legalizm. Powszechność prawa wyborczego.

Demokracja liberalna - eksponowanie praw i wolności jednostki.

Demokracja uczestnictwa - nacisk na udział obywateli poprzez świadome uczestnictwo w politycznym podejmowaniu decyzji.

Demokracja dyskusji - rządy ludu w celu wyrażania i wspierania autonomii wszystkich jednostek.

(z wykładu)

Demokracja to rządy ludu. Amerykański socjolog Dahl Robert scharakteryzował demokrację odwołując się do sposobu przeprowadzania wyborów. Na demokrację proceduralną składają się następujące elementy:

11. przeprowadzenie wyborów, które mają być wolne

Wybory wolne - szeroki dostęp do udziału w nich z punktu widzenia biernego jak i czynnego prawa. Wybory są autentyczne, nieskrępowane, oparte są o ideę wolności.

12. wybory są oparte o autentyczną rywalizację - czyli muszą być konkurencyjne, musi istnieć jakiś realny (a nie fikcyjny) kontrkandydat.

13. wybory muszą być oparte o niskie bariery dostępu

Np. bariery wieku.

Upartyjnienie wyborów samorządowych osłabiło możliwość działania lokalnych organizacji. Wolne wybory to też kwestia ich finansowania. Możliwości lokalnego komitetu wyborczego są bardzo ograniczone. Problem: czym można zachęcić wyborcę. Lokalne komitety na tym tracą. Dlatego wprowadza się maksymalne wydatki na 1 osobę.

W oparciu o te kryteria wyróżniono (dodatkowym kryterium jest stopień skonsolidowania elity):

4. demokrację ograniczoną - typ historycznie pierwszy. Kryterium: prawa wyborcze, które nie są powszechne w przypadku tego typu demokracji. Mamy zatem sytuację, w której wybory nie są otwarte, niekoniecznie są w pełni wolne. Taka sytuacja trwa w zasadzie do momentu upowszechnienia prawa wyborczego, bo właśnie powszechność prawa wyborczego usuwa bariery wyborcze.

5. demokrację nieskonsolidowaną - występują wszystkie elementy demokracji proceduralnej. Nie pytamy tylko czy procedura jest spełniona tylko czy ona daje efekt pożądany. Bierzemy pod uwagę stopień konsolidacji elit, tzn. czy elita polityczna jest rozdrobniona, jak dużo jest frakcji w elicie, jak bardzo jest ona zróżnicowana, jakie są relacje między frakcjami: czy się zwalczają, czy stosuję nielegalne metody, itd. (Elita polityczna - to część społeczeństwa uczestnicząca w procesie wykonywania władzy albo mająca wpływa na podejmowane decyzje.)

Im bardziej rozdrobniona wewnętrznie elita, tym trudniej jest powołać rząd, reformować system. Wielopartyjny rząd zawsze jest bardziej narażony na upadek, załamanie. To jak elita jest wewnętrznie zbudowana odbija się na rządzeniu państwem. Oceniając strukturę elity oceniamy to, w jakim stopniu jest w stanie osiągnąć konsensus normatywny. Jest to fundamentalna sprawa.

Jeśli elita nie potrafi się „skonsolidować”, nie potrafi osiągnąć w odpowiednim stopniu konsensusu to mamy do czynienia z demokracją nieskonsolidowaną, charakteryzującą się tym, że rząd może upaść, a nawet jeśli nie upadnie to będzie rządem dryfującym, słabym (np. rząd Belki). Rząd mniejszościowy nie ma siły politycznej potrzebnej do trudnych reform.

Nie ma demokracji bez opozycji!

Demokracja nieskonsolidowana może pójść w różnych kierunkach. Może przekształcić się w demokrację skonsolidowaną wtedy, gdy elity zdołają opanować trudną sytuację. Może też iść kierunku powrotu do sytuacji wyjściowej, tzn do współczesnych pewnych form demokracji ograniczonej (np. represywny system rządów wąskiej grupy). Na ogół druga próba demokratyzacji kończy się sukcesem (wnika to z badań).

6. demokrację skonsolidowaną - występują wszystkie elementy demokracji proceduralnej. Istnieje wprawdzie elita podzielona na frakcje, ale liczba tych frakcji nie powoduje trudności w tworzeniu rządu. Frakcje są zdolne do osiągnięcia porozumienia, do zawarcia normatywnego konsensusu. Frakcje w takim przypadku nie występują przeciwko systemowi. Nie oznacza to jednak, że nie dążą do osiągnięcia własnych celów, gdyż w takiej sytuacji nie byłoby pluralizmu. W demokracji skonsolidowanej nie powinny pojawiać się frakcje dążące do wyjścia (wystąpienia) z systemu (nie chodzi o obalenie).

Jest najdoskonalszym typem demokracji. Jest to forma dojrzałego ustroju politycznego w tym sensie, że mechanizmy demokratyczne pojawiły się stosunkowo dawno i wytrzymały próbę czasu

7. pseudodemokrację - system w którym nie jest spełniony żaden z warunków systemu demokratycznego, tzn. wybory nie są konkurencyjne, pluralistyczne. Stwarza się pozory instytucji demokratycznych pod hasłem patriotyzmu. Opozycja jest fikcją, brak jej w praktyce. Częstą metodą władz jest kupowanie ludzi (w sensie głosu w wyborach), terror. Np. Polska Ludowa, Białoruś.

Jeśli chodzi o Polskę: można pokusić się o stwierdzenie, że mamy raczej do czynienia z demokracją nieskonsolidowaną, ponieważ mamy słabe rządy, społeczeństwo obywatelskie jest zorganizowane na niskim poziomie, nasze wybory są wyborami „przeciwko” a nie „za”. Potrzebne są lata, aby spełnić warunki demokracji skonsolidowanej.

25) Legitymizacja współczesna a model Weberowski. 

Słowo legitymizacja wywodzi się z łać. Legitimus, czyli „zgodny z prawem”. Współcześnie legitymizację prawną rozumie się poprzez legalizację wladzy. Legitymizacja społeczna natomiast jest to uznanie, że rządzący i sposób sprawowania przez nich władzy uchodzą w opinii społecznej za uprawnione i godne akceptacji.

Legitymizację zdobywa się poprzez poddanie się werdyktowi społecznemu, uzyskanie uznania międzynarodowego, skuteczność w sprawowaniu władzy i ostatecznie poprzez upływ czasu. Utracić ją można poprzez poważne naruszenie norm przez rządzących, nieskuteczność w sprawowaniu władzy lub pojawienie się popularnej alternatywy.

Max Weber jako pierwszy rozpowszechnił pojęcie legitymizacji i opracował 3 modele legitymizacji, oparte głównie na źródle, z którego pochodzi legitymizacja.

Są to:

a) legitymizacja władzy legalna - oparta na przeświadczeniu, że posłuszeństwo wynika z samego faktu istnienia prawa stanowionego. Pozycja przywódcy jest ściśle regulowana prawnie, funkcjonuje tu układ podwładni-przełożeni na równych prawach;

b) legitymizacja władzy tradycyjna - wynika z mocy panujących zwyczajów (precedensów i nawyków) oraz potęgi panujących. Kształtuje ją tradycja uważana za świętość. Naruszenie tejże tradycji przez panującego uprawnia poddanych do buntu wobec władcy. Ta forma najczęściej pojawiała się w monarchii feudalnej, np. u Karolingów we Francji, Piastów w Polsce i Rurykowiczów w Rosji;

c) legitymizacja władzy charyzmatyczna - wypływa z emocjonalnego stosunku do przywódcy, uznania jego wyjątkowego charakteru i niezwykłych talentów - charyzmy. Do tego typu przywódców należeli m.in. Napoleon Bonaparte, Charles de Gaulle, Józef Piłsudski itp.

Oparte na ćwiczeniach z Taraskiem i wykładzie z Łabno :3

27. Typy demokracji i ich ewolucja.

• pseudo-demokracja;

• demokracja ograniczona;

• demokracja nie skonsolidowana;

• demokracja skonsolidowana.

4 typy demokracji, dla których podstawowym kryterium jest demokracja proceduralna

Ad. 1 PSEUDO DEMOKRACJA

wystarczy nam stwierdzenie, że nie są spełnione żadne warunki określone koncepcją demokracji proceduralnej i nie trzeba sięgać do dodatkowego elementu. Bo w pseudo-demokracji nie ma wolnych wyborów ani nie mamy wyborów opartych o jakąkolwiek rywalizację. Wybory nie są otwarte, a jeśli są otwarte to wyłącznie jeśli chodzi o czynne prawo wyborcze natomiast bierne prawo wyborcze w sposób oczywisty jest bezwzględnie ograniczone. Jakie są przykłady pseudo-demokracji, np. Polska Ludowa - ani wolne wybory ani wybory oparte o jakąkolwiek rywalizację bo przecież zgodnie z istniejącym wówczas układem sił politycznych potwierdzone nowelizacją Konstytucji z 1976r. decydujący głos ustalany z list wyborczych miała PZPR i nikt inny w ramach różnych frontów, które się tworzyły (Front Jedności Narodów - utrzymał się najdłużej, najbardziej znany i zupełnie niedemokratyczny), listy o sztywno określonym podziale, mandatów pomiędzy pokrewne ugrupowania, fakt istnienia 3 partii politycznych nie jest w ogóle istotny dla zrozumienia cech tego systemu. Partii może być więcej natomiast ważne jest czy one rzeczywiście mogą konkurować. A tutaj ta cecha była Z systemu wyeliminowana. Systemy tego rodzaju jedno partyjne, czy składające się z większej liczby partii nie mogą być inaczej klasyfikowane aniżeli pseudo-demokracja. I tu przykładów można mnożyć wiele rodzajów, bo to nie tylko kraje komunistyczne to wiele reżimów europy zachodniej, które łamały te podstawowe założenia. Czy dzisiaj mamy do czynienia z takimi systemami? W Europie oczywiście, że mamy to jest Białoruś jako przykład zupełnie oczywisty, pewnie też Albania ma duże trudności. A jeśli chodzi o inne kraje to musielibyśmy przeprowadzić jakieś przybliżające badania. Trudność polega na tym, że przepisy prawa niekoniecznie muszą łamać pewne zasady. Pewnie, że jeśliby się wzięło Ordynację wyborczą do ręki z tamtego okresu to nie trzeba by było znać praktyki z tamtego okresu by wiedzieć, na czym to polega. To nie żadne opatrzne rozumienie przepisu, żadne wypaczenia i błędy to po prostu takie założenia systemu - właśnie takie a nie inne. Obserwuję mitoligizację tamtych czasów a trzeba znać pewne cechy by zrozumieć mechanizmy, doceniać także rozwiązania naturalne. To nie żadne błędy człowieka, nie żadne wybaczenia z czymś tam związane to po prostu całkowicie oparte na błędnych przesłankach rozwiązania ustrojowe służące utrzymaniu władzy przez jedną jednostkę co nie zmienia faktu, że część ludzi w naiwności myślała inaczej. Nie kierownictwa organizacji przeróżnych bo te świetnie wiedziały na czym wykonywanie władzy polega. Doskonale były zorientowane. Przeciętny człowiek różnie i trudno od niego wymagać. Więc to są wszystkie typy rozwiązania nieprzypadkowe i analiza przepisów pozwala stwierdzić w jakim kierunku pójdzie praktyka i na czym będzie polegała. Nie ma co do tego żadnych wątpliwości. I tu mamy pseudo-demokrację jako konstrukcję, która jest całkowicie sprzeczna z demokracją. Oczywiście system może by mniej lub bardziej okresywny tzn. może w mniejszy lub większy sposób ograniczać człowieka.

3 kolejne typy demokracji mają już inny charakter . ten pierwszy z całą pewnością musi być odrzucony. Choć się w praktyce zdarza ale te 3 następne mogą wystąpić w ścisłym ze sobą związku a mianowicie mogą wzajemnie wynikać ze siebie. No bo demokracja ograniczona, nie skonsolidowana i skonsolidowana w pewnych przypadkach może wynikać jedna z drugiej

Ad. 2) DEMOKRACJA OGRANICZONA

Demokracja ograniczona- nazwa wskazuje tego pojęcia a cechą charakterystyczną jest, że część mieszkańców nie posiada uprawnień, praw wyborczych. Mamy zatem sytuacją kiedy wybory nie są otwarte, kiedy niekoniecznie są w pełni wolne w zasadzie ta sytuacja trwa do momentu upowszechnienia prawa wyborczego bo powszechność prawa wyborczego usuwa bariery wyborcze.

Ad. 3) DEMOKRACJA NIE SKONSOLIDOWANA

ten typ demokracji spełnia wszystkie wymogi proceduralne alt w tym typie jest brak porozumienia elit a to powoduje skutek w postaci częstych zmian rządu, niestabilną demokrację. Nie pytamy już tylko czy procedura jest spełniona czy ona daje efekt pożądany. Przy braku porozumienia elit jest sytuacja taka jak u nas bo był okres w ostatnich kilkunastu latach i zastanawiamy się czy czasem nie jesteśmy demokracją skonsolidowaną ten okres się szybko skończył. Przy tak niewielkiej liczbie partii, która w Polsce występuje w Sejmie zwłaszcza ale i przystępuje do wyborów też bardzo mało partii w proporcji do liczby mieszkańców ( no przecież 40 mln kraj jest bardzo mały zwłaszcza, że średnia wieku wzrasta a więc to oznacza że ludzi, którzy nie mają bezpośredniej możliwości uczestnictwa w tych wszystkich procesach jest mniej, młodzieży jest mniej. A ta powyżej 18 tego roku życia nie tworzy żadnych organizacji a jest ich mniej. Wydaje się, że w tej chwili byłoby nieporozumieniem powiedzieć, że osiągnęliśmy etap demokracji skonsolidowanej, tzn. że istnieje porozumienie pomiędzy elitami. To rozumienie powinno obejmować 2 elementy a mianowicie porozumienie co do norm, na których system się opiera i tu porozumienie jest i czego tu dotyczy? Bardzo skrajnego. Jednego przypadku a mianowicie uznajemy, że jest consensus tzw. co do tych normatywnych wartości systemu, gdy żadna z sił politycznych nie występuje przeciwko podstawom systemu, nie neguje podstaw systemu.

AD. 4) DEMOKRACJA SKONSLODIOWANA

Demokracja skonsolidowana - występują wszystkie cechy demokracji proceduralnej i elita polityczna jest tak zorganizowana, że system działa sprawnie. Co to znaczy? To znaczy, że mamy relatywnie mało zróżnicowaną elitę, frakcji jest relatywnie mało i podziały pomiędzy tymi frakcjami są tego rodzaju, że łatwo jest zawierać porozumienia. Nie mogą to być podziały o charakterze fundamentalnym. Z tego wszystkiego wynika, że najlepiej byłoby żyć w demokracji skonsolidowanej ale tego nie da się załatwić samą chęcią, trzeba się zmęczyć. To są procesy typowe zupełnie, których nie da się uniknąć. Częściowo można ich unikać kiedy się proponuje inny niż ewolucyjny sposób zmiany systemu. Często rewolucyjne sposoby obalania systemów niedemokratycznych i przyspieszają sposób późniejszy poprzez eliminację niekoniecznie naturalną, całkowitą sił poprzedniego systemu ale poprzez bardzo jednoznaczne zamknięcie i odróżnienie się od starego systemu bo rewolucja wymusza stanowczość decyzji. Rewolucyjne działanie powoduje zdecydowane i jednoznaczne odcięcie się od przeszłości. Nie da się legitymizować nowego porządku starym a to się dzieje u nas, cały czas mamy wymieszany system wartości, wymieszane elity, i parę innych bardziej wymieszanych rzeczy. Przy rewolucyjnym działaniu odcina się całkowicie przeszłość co oznacza, odcina się także ludzi nie w sensie fizycznym, to nie musi tak wyglądać. Różne sytuacje mogą się wydarzyć ale generalnie to nie jest warunek. Każdy kto pełnił funkcję od szczebla wojewody np. stracił prawo do pełnienia funkcji publicznych na okres 5-10 lat. Nie zamyka mu się drogi do handlu, do jakiejkolwiek pracy (może wszystko robić) droga po tych 5 latach jest już najczęściej zamknięta, a stare elity są już wyeliminowane i tworzą się nowe o podobnej strukturze społecznej, tzn. one nie wynikają ze starego systemu. W przypadku natomiast gdy dokonuje się zmian w sposób ewolucyjny to procedura jest zupełnie inna, w której nowy porządek jest legitymowany przez prawo co u nas występuje od 1989r. i dzisiaj jest już inaczej bo upłynęły lata i system III RP niewątpliwie instytucjonalnie ustabilizował. A stabilizuje się pokoleniowo. Nasza droga jest częściowo zbliżona do Hiszpańskiej podobna bardzo i nie do końca taka sama. Bo to taki system demokracji skonsolidowanej musi się konsolidować długie lata bo przecież trzeba zmieniać te siły społeczne do tego jeszcze trzeba brać pod uwagę istotny czynnik w postaci następstw szczególnie niebezpiecznego systemu dla struktury społecznej jakim był komunizm. Żaden ze znanych systemów od początków XX wieku tej cechy nie miał, bo system czy niemiecki, czy włoski, czy hiszpański czy portugalski to wszystko systemy jakąś część wolności człowiekowi zostawiają choćby w dziedzinie gospodarczej (to jest już bardzo dużo) bo nie trzeba zmieniać stosunków własności a własność to jest szczególna sprawa, problem uwłaszczenia nomenklatury to jest rzecz, który trzeba wpisać w ten sam model kształtowania się nowego państwa co już nie wystąpiło w żadnym wymienionym kraju. Można stosować kary w postaci konfiskaty majątku, no ale tego nie robi się na skalę taką jak nacjonalizacja i nie ma tych wszystkich problemów bo one mają charakter indywidualny. Można dochodzić zwrotu majątku ale to nie jest na taką skalę jak w warunkach Polski Ludowej. Proces skonsolidowania się polskiej demokracji musi być długi ale nie musi być męczący. Te zagadnienia wiążą się ściśle z jeszcze jedną bardzo ważną sprawą a mianowicie dot. Polski Pojęcie i tworzenie SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO.

29. Definicja społeczeństwa obywatelskiego

Za prekursora społeczeństwa obywatelskiego uważa się Arystotelesa. Twierdził on, że państwo jest najwyższą formą istnienia społeczeństwa i powołane jest dla dobra jednostki. 

• Społeczeństwo obywatelskie sensu largo

• zbiór społeczno-politycznych instytucji, do których należy ograniczona w swych proregatywach władza lub państwo respektujące zasady prawa

• system instytucji społecznych, takich jak rynki i stowarzyszenia tworzone za pomocą dobrowolnych porozumień autonomicznych podmiotów, oraz strefa publiczna, w której podmioty te dyskutują ze sobą i z państwem o sprawach publicznych i angażują się w działania publiczne

• Społeczeństwo obywatelskie sensu stricto

• z w/w rozumienia wyklucza się instytucje samego państwa

Cechy społeczeństwa obywatelskiego

• działa w ramach obowiązującego prawa i konstytucji - jedynie w warunkach systemu demokratycznego
• istnienie prawnego systemu ochrony praw i wolności obywatelskich - wolność słowa, prawo zgromadzeń, zrzeszania się 
• istnieją instytucje gwarantujące poprawne działanie prawa (sądy, trybunały, policja)
• każdy rodzaj władzy ma swój zakres kompetencji określony przez prawo
• społeczeństwo jest niezależne od instytucji państwa
• prawna gwarancja swobody tworzenia przez obywateli różnych organizacji wyrażających ich interesy np. partie polityczne, fundacje, stowarzyszenia - społeczeństwo samoorganizuje się, nie czeka na działanie państwa. (Jeśli chodzi o stowarzyszenia to są to dobrowolne zrzeszenia ludzi skupionych wokół

wspólnych poglądów oraz bardziej lub mniej istotnych spraw. Stowarzyszenia są nieodzowne

w kształtowaniu się demokracji. Uczą zasad obowiązujących w zrzeszeniach i w

społeczeństwie, sposobów jakie stosuje się dla osiągnięcia założonych celów, działania w

grupie, podporządkowania własnych, partykularnych dążeń celom grupowym. Dobrowolne

stowarzyszenia są organizacjami, w których mogą się kształtować nowe poglądy oraz nowe

sposoby zachowań. stowarzyszenia polityczne - organizacje polityczne ludzi skupionych wokół takich samych

poglądów politycznych.)

• prawo obywateli do manifestowania swojego niezadowolenia, pod warunkiem, że nie łamią oni obowiązującego prawa 

• pluralizm - na scenie politycznej i społecznej możliwe jest istnienie obok siebie wielu różnych poglądów i reprezentujących je ugrupowań. Funkcjonowanie obok siebie wielu konkurencyjnych organizacji politycznych oraz nieustanny konflikt między nimi to cechy demokracji. Społeczeństwo obywatelskie akceptuje ten konflikt - można się nie zgadzać z poglądami innych ale nie odmawia się prawa do ich głoszenia.

• aktywizm - postawa aktywnej działalności członków społeczeństwa w życiu politycznym i w szeroko rozumianym życiu społecznym. Wyrazem aktywizmu jest przystępowanie do stowarzyszeń, fundacji, związków zawodowych czy partii politycznych lub spontaniczne uczestnictwo w różnego rodzaju działaniach społecznych.

• wysoka frekwencja wyborcza - zarówno w wyborach prezydenckich jak i parlamentarnych czy samorządowych. Obywatele chcą współdecydować o swoim państwie.

• krytycyzm - krytyczne podejście do rzeczywistości. Dokonywanie ocen różnego rodzaju działań, zarówno organów władzy jak i innych organizacji.

• innowacyjność (nowe idee, światopoglądy, opinie) - dzięki swobodnej wymianie myśli i nieskrępowanej komunikacji między jednostkami dochodzi do powstawania nowych idei, światopoglądów i opinii. Dzięki ni mogą kształtować się zupełnie nowe sposoby działania. Przyczynia się to do rozwoju społeczeństwa.

• poczucie współodpowiedzialności za własne państwo i społeczność lokalną

Obywatelskie nieposłuszeństwo

Obywatele z powodów, które uznają za słuszne, świadomie naruszają obowiązujące prawo. Obywatele protestują przeciwko samemu prawu. Celem obywatelskiego nieposłuszeństwa jest wymuszenie zmiany niesprawiedliwego prawa lub decyzji władz wykonawczych. 

Cechy nieposłuszeństwa obywatelskiego

• Zachowanie:

• bezprawne,

• będące zamierzonym protestem przeciwko prawu lub sposobowi jego stosowania, które przez naruszyciela uważane jest za niesprawiedliwe lub niezgodne z konstytucją,

• podejmowane publicznie,

• będące celowym i zamierzonym naruszeniem prawa,

• o charakterze zachowawczym, czyli zmierzające do udoskonalenia porządku prawnego, a nie do jego obalenia i polegającym na selektywnym naruszeniu prawa,

• bez użycia przemocy,

• którego sprawca jest gotów ponieść za nie karę.

Przykładem obywatelskiego nieposłuszeństwa była działalność Solidarności, Mahatma Ghandiego (1869 - 1948) Metody walki o niepodległość Indii ograniczał do demonstracji, pochodów, odmowy osłuszeństwa władzom, np. w sprawie płacenia podatków, wykonywania zarządzeń, podejmowania pracy w instytucjach państwowych, głosowania w wyborach, czy bojkotu państwowych instytucji, nawoływał do nie oddawania honorów brytyjskim tytułom i symbolom. Martina Lutera Kinga (1929 - 1968) Walczył o równouprawnienie czarnoskórych ieszkańców USA. Stworzył filozofię wywierania nacisku zgodną z zasadami nie stosowania przemocy, poprzez takie środki jak bojkot czy strajk okupacyjny, zajmowanie miejsc przeznaczonych dla białych (tzw. sit-ins) i arsze. Wezwał do bojkotu przez Afroamerkanów transportu publicznego w miejscowości Montgomery, w którym obowiązywały zasady segregacji rasowej. Bojkot ten trwał prawie rok. Wzywał studentów Afroamerykanów do zajmowania w

lokalach miejsc zarezerwowanych dla białych . organizował rajdy wolności i marsze, np. marsz na Waszyngton, w których wzywał do nadania Afroamerykanom praw politycznych (walczył o prawo głosu i zniesienie segregacji rasowej)

30 .Czy i kiedy Polska może stać się państwem o społeczeństwie obywatelskim?

Wolna Polska, która narodziła się w 1989 r. stała się krajem politycznie i ideowo, sprzyjającym rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego. W swobodny sposób można tworzyć stowarzyszenia, organizacje społeczne, prowadzić działalność gospodarczą, podróżować. Co prawda przybyło organizacji społecznych różnego typu, ale organizacje te ciągle nie odgrywają w Polsce takiej roli, jak np. w krajach Europy Zachodniej. Obecnie ważnym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi w Polsce społeczeństwa obywatelskiego jest pomoc rozmaitych organizacji międzynarodowych i ich zainteresowanie rozwojem w Polsce instytucji społeczeństwa obywatelskiego oraz powstanie rodzimych instytucji monitorujących i wspierających ten rozwój (np. Stowarzyszenie Klon/Jawor). Uwarunkowania historyczne narodu polskiego są jak najbardziej sprzyjającym czynnkiem do zorganizowania się społeczeństwa w potrzebie działalności dla dobra wspólnego.

Jednak zasadniczym problemem utrudniającym rozwój społeczeństwa obywatelskiego ciągle jest to, iż Polacy przez prawie dwa ostatnie stulecia byli pozbawieni niepodległego państwa. Dlatego zrzeszali się i organizowali nie w państwie lub obok państwa, ale przeciwko niemu. Natomiast człowiek ma być właśnie wolny od państwa, wolny w tym sensie, że jest dysponujący obszarem niezależności, który pozwala na swobodne tworzenie organizacji, co stanowi fundament społeczeństwa obywatelskiego. Niezależnie od państwa człowiek tworzy własne organizacje, a ten proces nazywamy samoorganizowaniem się - to nie państwo inicjuje powstanie organizacji, nie określa ich celów, państwo ma sprawować jedynie nadzór nad legalnością działań takich form. Samoorganizowanie się jest podstawą społeczeństwa obywatelskiego. Istnienie struktur społecznych zdolnych do wypowiadania interesów ogółu, umożliwia dialog między społeczeństwem a państwem i próby tworzenia kompromisu publicznego. Takie organizowanie się wynika z pluralizmu. Społeczeństwo polskie także jest pluralistyczne i trzeba ten pluralizm odpowiednio wyartykułować. Jednak, aby pluralizm nie doprowadził do braku efektywności organizacji społecznych i braku reprezenatywności, należy pamiętać o konieczności samoograniczania się. Ta zdolność do samoograniczania się nie jest cechą która spada na człowieka, tego trzeba się nauczyć, a społeczeństu polskiemu ta nauka niestety "nie idzie" najlepiej. Zdolność samoograniczania się nabywa się z biegiem lat w pewnym procesie wspólnego działania. Można w kontekście tworzenia się społeczeństwa obywatelskiegoo w Polsce mówić o pewnych etapach, pierwszym jest poczucie wolności człowieka, po obaleniu komunizmu. Kolejnym etapem powinno być więc tworzenie organizacji wynikające z pluralizmu jako naturalnego zjawiska. Prawne mechanizmy do budowania społeczeństwa obywatelskiego stwarza bowiem obecna Konstytucja, która z założenia miała tworzyć pewne "zręby" społeczeństwa obywatelskiego. Do fundamentalnych podstaw gwarantujących istnienie odpowiedniej płaszczyzny dla kreacji społeczeństwa obywatelskiego zaliczyć należy przede wszystkim uprawnienia i swobody konstytucyjne: wolność zrzeszania się i zgromadzeń, wolność sumienia i wyznania, wolność pozyskiwania i rozpowszechniania informacji, wolność prasy i innych środków przekazu, dbałość o zachowanie przyrodzonej godności człowieka i jego wolność oraz obowiązek solidarności z innymi, a także zasady funkcjonowania państwa tj. zasada demokratycznego państwa prawnego, zasada pomocniczości, suwerenności narodu. Instrumenty zatem prawne do organizaowania się społeczeństwa dla dobra wspólnego istnieją i powinny być wykorzystywane. Do trwającej budowy społeczeństwa obywatelskiego w Polsce odwołuje się nawet Trybunał Konstytucyjny w swoich wyrokach. Mimo to społeczeństwo Polskie obecnie jest na samym początku budowania jego obywatelskiego charakteru.

Bardzo istotnym czynnikiem utrudniającym rozwój społeczeństwa obywatelskiego w naszym kraju jest nadmiernie rozwinięta - i ciągle umacniająca się - biurokracja. Szerokie regulacje przepisami różnego typu i o różnej mocy obowiązującej niszczą samozaradność społeczeństwa i sprawiaja, że obywatele nabywają jakby podświadomie przekonania, że bez urzedniczych podpisów rzeczywiście niczego nie da się zrobić. Powoduje to zniechęcenie ludzi do działania i grozi wręcz paraliżem działalności społecznej. Nie bez znaczenia jest zjawisko jurydyzacji, które obserwować można także w Polsce, gdzie parlament, zamiast rzeczywistego porządkowania prawa, ciągle produkuje nowe ustawy. Również polscy politycy, nie przyczyniają się do rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, nie stanowią autorytetów godnych naśladowania i zapatrzeni się wyłącznie w zdobycie władzy jak najmniejszym kosztem. Wpływ na niekorzystne postrzeganie samorządów np. terytorialnego, ma także upolitycznianie, które wiąże się z ich upartyjnianiem. Dobrze zorganizowane społeczeństwo w praktyce oznacza, że państwo jest zobowiązane liczyć się ze zdaniem organizacji je reprezentujących, a to oznacza większy zakres wolności, sprzyja racjonalności rozwiązywania różnych problemów społecznych, ogranicza biurokrację państwową, rozrost administracji. Rozwiązania proponowane przez rządzących dzisiaj idą w kierunku etatyzacji systemu, która powinna być zwalczana postawami obywatelskimi.

Stopień zorganizowania społecznego w Polsce jest bardzo niski, najniższy w całej Europie Środkowej. Mamy najniższą frekwencję wyborczą z tych wszystkich postkomunistycznych krajów, co świadczy o słabym zainteresowaniem na wpływ wyboru władzy. Polacy, aby stać się społeczeństwem obywatelskim potrzebują jeszcze dużo czasu, tym bardziej, że stan polityki i polityków polskich oraz nawyki i nastroje społeczeństwa nie wkazują, aby aktywność społeczna wzrosła w najbliższym czasie. Budowanie demokracji w Polsce trwa zbyt krótko, jednak powracające powoli zainteresowanie inicjatywami społecznymi, działaniami zbiorowymi lub instytucjami, które łączą cele społeczne z funkcjami ekonomicznymi i politycznymi (takimi jak organizacje samorządu gospodarczego, przedsięwzięcia ekonomii społecznej, samorządy lokalne), daje nadzieję na powstanie w Polsce społeczeństwa obywatelskiego w przyszłości.

31. Jaki system partyjny występuje aktualnie w Polsce?

W Rzeczypospolitej Polskiej występuje system rozbicia wielopartyjnego, jednak bez partii dominującej. Takiemu systemowi sprzyja ordynacja wyborcza większościowa w wyborach do Sejmu RP. Preferuje ona wiele partii, które jednak nie są w stanie zdobyć ok. 50%-owego poparcia w głosowaniu obywateli. Taki system ma swoje zalety i wady.

Zalety:

• jest to system doskonały dla nieskonsolidowanych systemów demokratycznych, w których dopiero trwa proces wyłaniania elit rządzących.

• jest to system uznany za bardziej sprawiedliwy, ponieważ w systemie dwupartyjnym z okręgami jednomandatowymi, mniejsze grupy o mniej rozpowszechnionych poglądach tracą swoją reprezentację

• w systemie wielopartyjnym przy ordynacji proporcjonalnej istnieje mniejsza pokusa manipulowania wielkościami okręgów wyborczych przed wyborami w celu ustanowieni takiego podziału terytorium, który daje szansę na kolejną wygraną danej partii (nazywa się to gerrymandering, szeroko praktykowane w Anglii)

• system wielopartyjny wprowadza niższe bariery ekonomiczne dla kandydatów niż system dwupartyjny

• świadczy o zróżnicowaniu ludności, daje im możliwość lepszej, pełniejszej reprezentacji ich poglądów w parlamencie

Wady:

• może prowadzić do rozdrobnienia sceny politycznej, zwłaszcza jeśli dolne progi są niskie

• może prowadzić do politycznego "pata", gdyż wprowadza na scenę polityczną partie populistyczne z niskim poparciem

• powoduje, że mamy do czynienia w polityce z "ludźmi niskiej reputacji"

• system wielopartyjny nie wprowadza tak skutecznej selekcji jak dwupartyjny

• czasem może też utrudniać rozwiązywanie pewnych problemów społecznych, doprowadzając do konfliktów

Zauważono jednak zaznaczającą się od kilku lat tendencję do tworzenia się systemu dwuipółpartyjnego, w którym obok dwóch wielkich partii występuje trzecia, zdolna do zdobycia do 20% mandatów i posiadająca potencjał koalicyjny.

.

---