1999-03-07

POJECIE SPÓŁEK I ICH RODZAJE

W Polsce spółka jest jedną z podstawowych form prowadzenia działalno­ści gospodarczej.

Wkrótce będzie ona - tak jak na całym świecie - formą naj­ważniej­szą obok tzw. indywidualnej działalności gospodarczej.

Jest to związane nie tylko z przeprowadzanymi obecnie przekształ­ce­niami własnościowymi przedsiębiorstw pań­stwowych, zmianami w spółdziel­czości czy napływem kapitału obcego, ale przede wszystkim z podejmowaniem coraz to nowych inicjatyw gospodarczych przez osoby, które dotąd na ogół nie prowadziły działalności przemysłowej i handlo­wej.

We wszystkich tych przypadkach spółka realizuje swoje podsta­wowe ekono­miczne i społeczne zadanie skupiania osób i kapitałów dla wspólnej reali­zacji określo­nych celów. Dlatego staje się w sferze organi­zacji życia gospo­darczego formą zasad­niczą.

Spółka ma postać stosunku umownego, który kształtuje szczególny ro­dzaj współdziałania podmiotów, będących jego stronami. Współdziała­nie to polega na wspólnym dążeniu do osiągania wyznaczonego celu, w tym zwłasz­cza celu o chara­kterze gospodarczym.

Z powyższego wynika że:

1. Spółka jest stosunkiem umownym. Dla jej zaistnienia konieczna jest więc umowa między założycielami. Dalsi wspólnicy przystępują do związku także na zasadach umownych.

Szczegółowa postać i treść umów jest oczywiście różna, zależnie od ro­dzaju spółki. Istotą jest jednak zawsze złożenie odpowiednich oświad­czeń woli. Ma to praktyczne znaczenie przy interpretacji dokumentów założycielskich spółek (sto­sujemy art. 65 k.c.).

Konsekwencją umownego charakteru spółki jest zasada, iż dla jej utwo­rzenia potrzeba przynajmniej dwóch osób.

Polski system prawny - tak jak i wiele innych podstaw prawnych - zezwala jednak również na za­kładanie kapitało­wych spółek jedno­osobo­wych.

Sensem istnienia tego ro­dzaju spółek jest wyłą­czenie osobistej od­powie­dzialności określonego podmiotu za długi spółki. W tym wypadku umowę zastępuje akt założy­cielski, mający charakter jednostron­nego oświadczenia woli.

2. Cel powstania spółki powinien być określony w umowie. Nie musi to być cel zarobkowy czy nawet gospodarczy, choć z reguły tak jest.

Unor­mowania k.c. i k.h. odpowiednio różnicują cele poszczególnych ty­pów spółek.

3. Działanie spółki zakłada współdziałanie wspólników. Oznacza ono w szczegól­ności prowadzenie spraw spółki i jej reprezentację w obro­cie, jak rów­nież uczestnic­two w wynikających z działalności zyskach i stratach.

Współ­działanie wspólników widoczne jest zwłaszcza w małych spółkach osobowych.

W spółkach o bardziej złożonej strukturze (spółka z o.o., spółka akcyjna) dzia­łają przede wszystkim organy zarządzające i nadzor­cze. Wspólnicy mogą jed­nak zawsze uczestniczyć w kształ­towaniu zasad­niczych decyzji poprzez udział w zgromadzeniu wspólników (walnym zgromadzeniu). Uczestniczą też w zy­skach i stratach.

Spółkę, jako wyodrębnioną strukturę organizacyjno-prawną, należy odróż­nić od wspólników, jak również od przedsiębiorstwa spółki.

Wspól­nicy to osoby fizyczne lub prawne, które tworzą spółkę oraz kie­rują nią bezpośrednio lub pośrednio.

Bez­pośrednio kierują spółką wspólnicy w spółkach osobowych, pośrednio - a więc za pośrednictwem odpowiednich organów - w spółkach ka­pitało­wych.

Niezależnie jednak od przyjętego sposobu kierowania, w każdym przy­padku spółka jest strukturą, która musi być odróżniana od tworzących ją wspól­ników.

W najprostszym przypadku, spółki cywilnej, będzie to sto­sunek prawny o specyficznym kształcie, jaki między poszczególnymi wspólni­kami istnieje.

W przypadku spółki akcyjnej mamy do czy­nienia z rozbudo­waną, odrębną instytu­cją prawną, trwającą niezależnie od zmian zacho­dzących w składzie osobowym akcjonariuszy i kapitale spółki.

Najbardziej istotna będzie pewna, odpowiednio zorganizowana i trwała dzia­łalność wykonywana przez spółkę. W tym sensie mówimy o stosun­kach "zwią­zanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa" albo też o prowa­dzeniu przedsiębior­stwa w róż­nych miejscowościach, czy w końcu - że firma spółki identyfikuje prowadzone przez nią przedsiębiorstwo.

Obecnie często używa się niezbyt trafnego określenia "prowa­dzenie działalności gospodarczej".

W tym drugim rozumieniu przedsiębiorstwo sta­nowi odpowiednio zorganizowany kompleks majątkowy, który służy do prowa­dzenia działal­ności gospodarczej.

W skład tak rozumianego przedsiębiorstwa wchodzą, zgodnie z art. 55 k.c.:

1 ) firma (nazwa), znaki towarowe i inne oznaczenia indywidualizujące przed­się­biorstwo;

2) księgi handlowe;

3) nieruchomości i ruchomości należące do przedsiębiorstwa, w tym pro­dukty i materiały;

4) patenty, wzory użytkowe i zdobnicze;

5) prawa wynikające z najmu i dzierżawy lokali zajmowanych przez przedsię­biorstwo;

6) zobowiązania i obciążenia, związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Tak czy inaczej rozumiane przedsiębiorstwo spółki odróżnia się jednak wyraź­nie od samej spółki (stosunku prawnego, instytucji). Zwłasz­cza zby­cie przed­siębior­stwa nie stanowi przyczyny rozwiązania spółki, bowiem wspólnicy "mają swobodny wybór, czy po zbyciu chcą dalej prowadzić spółkę na zmie­nionych zasadach, czy też ją rozwiązać".

Uregulowane w obowiązującym prawie spółki podzielić można, m. in.

• ze względu na akt prawny, w którym są one uregulowane;

• ze względu na substrat, który rozstrzyga o powołaniu i funkcjonowaniu spółek,

• wreszcie z uwagi na ist­nienie bądź brak osobowości prawnej.

Ze względu na formę prawną wyróżnić należy:

I ) spółkę (art. 860 - 875 k.c.);

2) spółkę jawną (art. 75 - 142 k.h.);

3) spółkę komandytową (art. 143 - 157 k.h.);

4) spółkę z ograniczona odpowiedzialnością (art. 158 - 306 k.h.);

5) spółkę akcyjną (art. 307 - 490 k.h.).

Usytuowanie przepisów prawnych dotyczących spółek pozwala wyróżnić z jed­nej strony spółkę cywilną, uregulowaną przepisami k.c., z drugiej zaś - spółki handlowe unormowane w kodeksie handlowym.

Kryterium substratu pozwala wyróżnić:

a) spółki osobowe, którymi są obecnie w Polsce: spółka cywilna, spółka jawna, spółka komandytowa i spółka cicha,

b) spółki kapitałowe, którymi są: spółka z ograniczoną odpowiedzialno­ścią i spółka akcyjna.

Spółki osobowe nie mają osobowości prawnej, mają ją natomiast spółki kapi­tałowe.

Z pewnym uproszczeniem można powiedzieć, że

• w spółkach osobowych na plan pierwszy wysuwają się osoby wspólni­ków;

• natomiast w spółkach kapitałowych -majątek (kapitał) spółki.

Spółki osobowe charakteryzują się następującymi cechami:

• trwałością składu osobowego;

• tym, że wspólnicy prowadzą sprawy spółki bezpośrednio i korzystają z rów­nych praw i obowiązków;

• tym, że majątek spółki należy wspólnie do wszystkich wspólników;

• tym, że za zobowiązania spółki odpowiadają oni nie tyle majątkiem do niej wniesionym, ale również osobistym.

W konsekwencji spółki osobowe nie mają osobowości prawnej.

W spół­kach kapitałowych skład osobowy jest najczęściej zmienny (w spółce ak­cyjnej sta­nowi to nawet - poniekąd - założenie).

Stałym elementem jest tutaj kapitał, którego wysokość musi być z góry określona, zaś zmiany (podwyższenie i obniżenie) podlegają ścisłej reglamenta­cji prawnej. Za zobowiązania spółki odpowiada swoim mająt­kiem sama spółka, która jest osobą prawną.

Ten ostatni element decyduje o większej wiarygodności spółek osobo­wych jako potencjalnych dłużników.

FORMY SPÓŁEK OSOBOWYCH

Spółka cywilna

Zgodnie z art. 860 & 1 Kodeksu cywilnego spółka cywilna (zwana też spółką prawa cywilnego) jest sui generis stosunkiem prawnym powstają­cym z umowy, w którym kontrahenci (wspólnicy) zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szcze­gólności przez wniesie­nie wkładów.

Umowa spółki cywilnej może być zawarta w dowolnej formie przez każde zachowanie się osób tworzących spółkę.

Przewidziana w art. 860 k.c. forma pisemna dla zawarcia umowy spółki cywilnej jest formą zastrzeżoną tylko dla celów dowodowych, co oznacza, że w razie nieza­chowania tej formy umowa jest ważna, a jedynie w razie sporu nie wolno będzie dowodzić przed sądem faktu zawarcia umowy i jej treści za po­mocą dowodu z zeznań świadków oraz z przesłu­chania stron.

Kodeks cywilny nie zawęża możliwości tworzenia spółek cywil­nych tylko do osób fizycz­nych; podmiotami umowy spółki cywilnej mogą więc być również osoby prawne.

Pewne cechy spółki cywilnej predesty­nują ją jednak do tego, aby była ona przede wszystkim formą kooperacji gospodarczej osób fi­zycznych.

Cel spółki cywilnej mogą kontrahenci określić dowolnie, byleby był to cel go­spodarczy i wspólny dla wszystkich. Ponadto cel nie może pozo­sta­wać w sprzecz­ności z ustawą, zasadami współżycia społecznego ani też nie może zmierzać do obejścia ustawy (art. 58 k.c.).

Celem spółki cywilnej powinno być dążenie do uzyskania korzyści go­spodarczych, materialnych, dających się wyrazić w pieniądzu.

Spółka cywilna nie musi też prowadzić przedsiębiorstwa. Umowa spółki powinna określać spo­sób działania każdego ze wspólników, zmie­rzający do osią­gnięcia wspól­nego celu gospodarczego.

Zazwyczaj umowa spółki zawiera zobowiązanie wspólni­ków do wniesie­nia wkładów, tj. własności lub innych praw albo świadczenia usług. Może jed­nakże zobowiązywać do jakiegokolwiek innego, dozwo­lonego przez prawo działania lub zaniechania. Określone w umowie war­tości wkładów poszczegól­nych wspólników nie muszą być równe.

Umowa spółki cywilnej jest umową o charakterze ciągłym, nawet wów­czas, gdy zawarto ją dla przeprowadzenia tylko jednej transakcji.

Spółka cywilna może być zawarta na czas nie oznaczony lub na czas ozna­czony.

Jeżeli z umowy spółki nie wynika zawarcie jej na czas ozna­czony, na­leży przyjąć, że została ona zawarta na czas nie ograniczony. Czas trwania spółki można określić bądź przez wskazanie konkretnego terminu (np. 2 lata), jak i warunku (np. do czasu zbudowania drogi).

Spółka cywilna opiera się na zasadzie niezmienności jej składu osobo­wego, gdyż działa na zasadzie wzajemnego zaufania wspólników i ścisłego ich współdziałania.

• Nowy wspólnik może przystąpić do spółki tylko poprzez umowę.

• Wystąpienie wspólnika ze spółki może nastąpić za wypowiedze­niem.

• Niedopu­szczalne jest też przeniesienie własnego udziału w spółce cywilnej na inną osobę (art. 863 k.c.).

Spółka prawa cywilnego nie jest osobą prawną, gdyż żaden przepis nie przy­znaje jej podmiotowości prawnej.

Podstawowym skutkiem majątko­wym zawar­cia umowy spółki cy­wilnej jest powstanie między wspólni­kami tzw. wspólności łącznej (do niepodzielnej ręki). Ta wspólność łączna obejmuje wszystkie skład­niki wspólnego majątku . Stronami w dokony­wanych czynnościach prawnych i procesowych są zawsze wszyscy wspólnicy.

W konsekwencji wierzyciel, chcący zaspokoić swe roszczenia z majątku wspólnego musi uzyskać orzeczenie sądowe opiewające prze­ciwko wszystkim wspólnikom.

Stosunki w spółce cywilnej oparte są na - wynikającym z art. 860 & I k.c. -obowiązku współdziałania w dążeniu do osiągnięcia wspólnego celu. Spółka jako stosunek o charakterze wielostronnym, zobowiązuje wzajemnie względem siebie wszystkich wspólników.

Zgodnie z art. 865 & 1 k.c. każdy wspólnik jest uprawniony i zo­bowią­zany do prowadzenia spraw spółki. Nie może on z tego tytułu żądać do­datkowego wy­nagrodzenia.

Może jednak żądać zwrotu wydatków. Prowa­dzenie spraw spółki oznacza dokonywanie wszelkich czynności faktycz­nych i prawnych po­trzeb­nych do osiągnięcia celu spółki. Ogólne upoważ­nienie z art. 865 k.c. dotyczy prowadzenia, bez uprzedniej uchwały wspólników, wszystkich spraw nie prze­kraczających zakresu zwykłych czynności spółki, a więc czynności, które doty­czą jej normalnego, bieżą­cego funkcjonowania (np. zawieranie umów i odbiór towarów).

Spółka jawna

Spółka jawna jest spółką handlową. Organizację i działanie tej spółki normują art. 75 - 142 Kodeksu handlowego utrzymane w mocy przez art. VI p.w.k.c. Na mocy tego samego przepisu do spółki jawnej stosuje się przepisy k.h. o fir­mie, prokurze i rejestrze handlowym

Zgodnie z art. 75 & 1 Kodeksu handlowego spółka jawna jest umownym zrzeszeniem dwóch lub większej liczby osób, mającym na celu wspólne pro­wadzenie przedsiębiorstwa zarobkowego w większym roz­miarze, we wspólnym imieniu oraz na zasadzie pełnej i solidarnej odpo­wiedzialności wszystkich wspólników.

Wobec tego, że współcześnie brak w ustawodawstwie pojęcia przedsię­biorstwa "prowadzonego w większym rozmiarze", uznać należy, że spółką jawną będzie każda spółka, która prowadzi działalność w for­mie przed­siębiorstwa.
Spółka działa na zewnątrz pod firmą, którą tworzy się od na­zwiska wszystkich wspólników, kilku lub jednego z nich, z dodaniem, iż chodzi tu o istnienie spółki (np. J. Kowalski i ska albo bracia Wi­śniewscy i ska).

Spółka jawna nie ma osobowości prawnej.

Może jednak, jako samo­dzielny uczestnik obrotu, na­bywać prawa i zacią­gać zobowiązania, a także pozywać i być pozywaną (art. 81 k.h.).

Posiada również własny majątek, który stanowią rzeczy i prawa wniesione tytułem wkładu, jak również nabyte lub uzyskane dla spółki w toku jej istnienia (art. 82 k.h.).

Spółka odpowiada swym majątkiem za za­ciągnięte zobowiązania, równocześnie zaś za jej zobowiązania odpowiada całym swym majątkiem każdy ze wspólników.

Odpowiedzialność spółki i wspólników jest solidarna, co oznacza, że zarówno sama spółka, jak i każdy ze wspólników od­powiada za całość długu (art. 85 & I k.h.).

Ten, kto przystępuje do spółki odpowiada także za zobowiązania powstałe przed swym przystąpieniem (art. 86 k.h.).

Jest ogólną zasadą, że spółka handlowa, w której wszyscy wspólnicy od­powia­dają w sposób nieograniczony i solidarny, jest spółką jawną.

Zgod­nie z art. 76 Kodeksu handlowego do spółki jawnej nie stosuje się przepi­sów kodeksu cy­wilnego o spółce cywilnej.

Nie ulega jednak wątpliwości, iż między spółką cy­wilną a spółką jawną zachodzi duże prawne podobień­stwo. Dotyczy ono przede wszystkim za­sad funkcjonowania spółki oraz stosunków między wspólnikami.

Spółka jawna, tak samo jak spółka cywilna, nie posiada organów za­rzą­dzają­cych. Do prowadzenia spraw spółki, jak również do jej repre­zentacji, upraw­niony jest każdy ze wspólników.

Podobnie przedstawiają się zasady podziału zysku (pokrywania strat) oraz wypowiedzenia i rozwiązania spółki.

Spółka jawna- na mocy art. 81 k.h.: może nabywać prawa i zacią­gać zo­bowiązania, a także może pozywać i być pozwana ma więc zdol­ność są­dową.

Spółka jawna ma też własny majątek, którym- solidarnie ze wspólnikami -odpowiada za zobowiązania.

W rezultacie, mimo braku osobowości prawnej spółkę jawną, inaczej niż spółkę cywilną, zalicza się w literaturze do tzw. ułomnych osób prawnych. Prezentowany jest na­wet pogląd, zgodnie z którym spółka ta ma pełną osobowość prawną .

Spółka jawna powstaje w drodze umowy. Zgodnie z art. 77 k.h. umowa ta winna być zawarta na piśmie, co oznacza formę pisemną dla celów do­wo­do­wych.

Umowa spółki, obok wskazania wspólników oraz daty i miejsca sporzą­dzenia, wskazywać winna przynajmniej:

1 ) firmę spółki ;

2) przedmiot i zakres jej przedsiębiorstwa,

3) wkłady wspólników do majątku spółki,

4) udział w zyskach spółki i pokrywaniu strat,

5) sposób prowadzenia spraw spółki oraz osoby uprawnione do jej repre­zenta­cji.

Umowa może także określać np. czas trwania spółki, zasady jej wypowie­dzenia i rozwiązania oraz szczegółowe zasady wnoszenia i zwrotu wkła­dów.

Spółka cicha

Spółka cicha jest umową, na mocy której jeden z kontrahentów (wspólnik ci­chy) wnosi wkład majątkowy na rzecz innego kontrahenta, prowadzącego przed­siębiorstwo lub innego rodzaju działalność zarob­kową. W zamian wspól­nik cichy uczestniczy w odpowiedniej mierze w zyskach z prowadzonej działal­ności.

Spółka cicha, choć gospodarczo podobna do spółki komandytowej, zde­cydo­wanie jednak od niej się różni.

Fakt uczestniczenia wspólnika ci­chego w prze­dsiębiorstwie prowadzonym przez kontrahenta nie jest ujaw­niany na zewnątrz, co tłumaczy nazwę spółki jako "cichej".

Wspólnik cichy nie ma też statusu majątkowego, analogicznie do sytuacji wspólników w innych spółkach osobowych.

Wspólnicy w spółce cywilnej lub jawnej są współuczestnikami (najczę­ściej współwłaścicielami) majątku spółki, zaś wspólnik cichy nie ma żad­nych uprawnień prawno rzeczowych do majątku przedsiębiorstwa, prowa­dzonego przez kontrahenta.

• Spółka cicha nie prowadzi więc do utworzenia jakiejkolwiek wspólno­ści organizacyj­nej lub osobowej,

• nie ma też wspól­nego majątku.

• Spółka ta nie działa także pod wspólną firmą.

W stosunku do osób trzecich właściciel przedsiębiorstwa, który zawarł umowę spółki cichej, jest jedynym i wyłącznym właścicielem tego przed­siębiorstwa.

Osoba wspólnika cichego dla nich w ogóle de iure nie ist­nieje, a w konse­kwen­cji wspólnik cichy nie odpowiada wobec nich za zo­bowiązania zwią­zane z pro­wadzeniem przed­siębiorstwa.

Prawa wspólnika cichego ograniczają się wyłącznie do udziału w zy­sku przed­siębiorstwa. Wielkość tego udziału z reguły określa umowa.

W braku odpo­wiednich postanowień umowy udział wspólnika cichego ustala się na zasadzie słuszności. Obliczenie zysku następuje z końcem roku ob­rotowego (a więc, w praktyce, na koniec roku). Z tą chwilą wspól­nik cichy uzyskuje roszczenie o zapłatę zysku, które może być docho­dzone także na drodze sądowej.

Udział wspólnika cichego w stratach przedsiębiorstwa określa również umowa.

W braku odpowiednich postanowień umowy udział ten ustala się analo­gicznie jak udział w zysku, a więc według słuszności, z tym że nie może on przekraczać wielkości wkładu wspólnika cichego. Umowa może też całkowicie zwalniać wspólnika cichego od udziału w stratach.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, obok spółki akcyjnej, zalicza się do spółek kapitałowych, w odróżnieniu od spółek osobowych (cy­wilna, jawna) opartych na zrzeszaniu się osób.

Do cech wyróżniających spółkę z o.o. zalicza się więc przede wszystkim

• zgrupowanie środków ka­pitałowych, a nie osób, w celu prowadzenia działalności gospodarczej.

Ten kapitałowy charakter spółki z o.o. wynika z wielu przepisów Kodeksu handlowego, m. in.

• z art. 159 & 1 k.h. dotyczącego kapitału zakładowego podzielonego na udziały jako podstawy działalności spółki,

• art. 159 & 3 k.h. przewidującego, że nie wszyscy wspólnicy odpowia­dają za zobowią­zania spółki osobiście,

• art. 201 & 5, 215 &1 zd. 2,236 i 237 k.h., z których wynika, że decyzje w sprawach spółki zapadają większością głosów, ale każdy wspólnik dysponuje propo­rcjonalną do wielkości jego udziału liczbą głosów.

Jak słusznie podkreślono jednak w doktrynie, w spółce z ograniczoną od­powiedzialnością, można wyróżnić szereg elementów cha­rakte­rystycz­nych dla spółek osobowych.

"Pierwiastki" osobowe spółki z o.o. przejawiają się przede wszystkim w:

• prawie indywidualnej kontroli dokonywanej przez każdego wspólnika, a polegającym na dopuszczalności przeglądania w każdym czasie ksiąg, do­kumentów spółki,

• sporzą­dzania dla swojego użytku bilansu,

• żądania wyja­śnień (o ile umowa spółki nie przewiduje rady nadzorczej lub komisji re­wizyjnej i nie wyłącza tym samym indywi­dualnej kon­troli wspólników).

Przejawem osobowego charakteru spółki jest także możliwość wyłączenia z różnych powodów wspólników ze spółki przez sąd na wniosek wszyst­kich po­zo­stałych wspólników, reprezentujących więcej niż 50% kapitału zakładowego, oraz ­o ile umowa spółki tak stanowi - w przypadku mniej­szej liczby wspólni­ków reprezentujących więcej niż 50% kapitału zakła­dowego (art. 280 & 2 k.h.).

Możliwość zbywania udziałów w spółce z o.o. podlega także istotnym ograni­czeniom, co powo­duje w efekcie ogranicze­nie w zmianach składu osobowego spółki.

To przykładowe wyliczenie elementów osobowych spółki z ograniczoną odpo­wiedzialnością pozwala na potwierdzenie wysuwanych wniosków, że spółka ta po­siada zarówno cechy spółek kapitałowych, jak i osobowych.

Przyznanie spółce z o.o. osobowości prawnej sytuuje ją zdecydowanie w grupie spółek ka­pitałowych. Jednak o ile obecnie jeszcze osobowość prawna jest wyłączną ce­chą spółek kapitałowych, to w przyszłości można przewidywać przyznanie oso­bowości prawnej również spółkom osobo­wym.

Także rodowód spółki z ograni­czoną odpowiedzialnością daje pod­stawę do twierdzenia - przy pełnej świado­mości istniejących różnic - że spółka ta jest w pewnym sensie tworem pośred­nim między spółką jawną i spółką akcyjną .

Działalność spółki z ograniczoną odpowiedzialnością opiera się na stałym kapitale zakładowym, podzielonym na udziały w określonej wyso­kości, z któ­rych posiadaniem łączy się uczestnictwo w spółce.

Do naj­istotniejszych zasad działania spółki z o.o. należy brak osobi­stej odpowie­dzialności wspólników za zobowiązania spółki.

Z tego punktu widzenia nazwa "spółka z ograniczoną od­powie­dzialnością" nie jest adekwatna do rzeczywistej odpowiedzialności spółki.

Spółka odpowiada bowiem całym swoim majątkiem bez ograni­czeń, natomiast wspólnicy odpowiadają w sposób ograniczony, tj. do wy­sokości udziałów przez nich wniesionych.

Szereg przepisów przewiduje jednakże osobistą i nie ograniczoną odpo­wie­dzialność wspólników, a także odpowiedzialność z tytułu pełnienia funkcji członka zarządu.

Tak więc, osobiście i solidarnie odpowiadaj~ za zobowiązania powstałe przed zarejestrowaniem spółki ci wspólnicy, którzy działali w imieniu spółki (art. 171 & 1 k.h.).

Osoby sprawujące funkcje zarządu mogą - we­spół ze spółką jako osobą prawną - ponosić odpowiedzialność solidarną w następujących za­gadnie­niach:

• jeżeli zarząd złoży oświadczenie, że udziały pieniężne zostały wnie­sione, a dane w tym oświadczeniu są fałszywe, członkowie zarządu od­powiadają wobec wierzycieli spółki solidarnie ze spółką w ciągu trzech lat od dnia zarejestrowa­nia spółki (art. 290 k.h.), 2) taką samą odpo­wiedzial­ność ponosi zarząd przy złożeniu fałszywych danych,

• przy zarejestrowaniu podwyższenia kapitału zakładowego (art. 290 in fine k.h.).

W obu wypadkach wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich członków zarządu łącznie, od kilku z nich, albo też od każ­dego z osobna. Może on według swego wyboru sięgać do majątku osobi­stego człon­ków zarządu, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z członków za­rządu zwalnia pozo­stałych,

Jeżeli przyjęty został wkład niepieniężny po cenie nadmiernie wygórowa­nej w stosunku do rzeczywistej wartości, jaką przedstawił w chwili zawar­cia umowy spółki, a przed upływem trzech lat od zarejestrowa­nia spółki nastąpi jej niewy­płacalność, zarząd znający ten stan rzeczy odpo­wiada solidarnie ze wspólnikami wnoszącymi wkład.

Z reguły działalność spółki jako osoby prawnej wiąże się z działalnością two­rzonego przez nią przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwo takie niej jest osobą prawną, a w artykule 162 & 2 pkt 2 k.h., który wymaga, aby w umowie spółki z o.o. określić "przedmiot przedsiębiorstwa", użyto ter­minu "przedsiębiorstwo" w znaczeniu fun­k­cjonalnym, to znaczy jako spo­sób działalności gospodarczej, polegający przede wszystkim na produkcji dóbr, handlu i usług, która jest uprawiana samodzielnie w celach zarob­kowych.

Wspólnicy muszą więc w umowie spółki określić zakres dzia­łalności go­spodarczej, jaką mają prowadzić.

Przedmiot przedsiębiorstwa nie może być określony zbyt ogólnie (np. "prowa­dzenie jakiejkolwiek działalności gospodarczej").

Jako jeden z elementów umowy i wpisu spółki z o.o. do rejestru handlo­wego winien on być skonkrety­zowany określe­niem przynajmniej rodzaju prowadzonej działalności gospodar­czej.

Pojęcie to winno być w miarę sprecyzowane i wskazywać np. w zakresie produkcji - produkcję przedmiotów o cechach do siebie zbliżonych (np. pro­dukcja materiałów budowla­nych), w zakresie usług-usługi o cechach do siebie zbliżonych (np. naprawa sprzętu gospo­darstwa domowego), w zakresie handlu - handel towarami o cechach do siebie zbliżonych (np. handel artykułami che­micznymi).

Byt prawny spółki nie jest uzależniony od prowadzenia przedsiębiorstwa.

Spółka może utworzyć tylko jedno przedsiębiorstwo, ale w ramach jego dzia­łalności może zajmować się różnymi przedmiotami, otwierać fi­lie, zakłady, od­działy itp.

Kreowanie spółki z o.o. w celu innym niż gospodarczy jest niecelowe. Je­żeli jednak działalność spółki z o.o. objawiać się ma w gospodarczym wy­korzysta­niu, np. kultury, i osiąganiu dodatniego wyniku ekonomicznego, to nie ma prze­szkód dla utworzenia takiej spółki.

Znaczenie spółek z o.o. w ostatnich latach trudno przecenić. Stają się one ­obok spółek akcyjnych- najpopularniejszą formą spółki handlo­wej.

Zna­czenie formy organizacyjnej spółki z o.o. wzrasta jeszcze bardziej z uwagi na przepisy ustawy z I 3 VII 1990 roku o prywatyzacji przedsię­biorstw państwowych (Dz. U. 51 poz. 298 z późna. zmian.), wskazujące spółkę z o.o. jako formę organiza­cyjną zarówno dla jednoosobowych spółek Skarbu Państwa powstających w wyniku przekształcenia przedsię­biorstw państwowych, jak i dla spółek tworzo­nych przez pracowników bądź or­gany założycielskie na bazie majątku zlikwi­dowanego przedsię­biorstwa państwo­wego.

Forma spółki z o.o. wydaje się szczególnie użyteczna przy prywatyzacji stosunkowo niewielkich przedsię­biorstw, w których udziały obejmuje wą­skie grono wspólników.

Z przepisów ustawy wynikać mogą także ograniczenia możliwości two­rzenia spółek z o.o.

Tak więc prawo bankowe przewiduje możliwość two­rzenia ban­ków jedynie jako banków państwowych spółdzielczych albo w formie spółki akcyjnej.

• Art. 11 ust. 1 ustawy z 28 VII 1990 roku o działal­ności ubezpiecze­niowej dopuszcza możliwość prowadzenia takiej działal­ności jedynie w formie spółki akcyjnej.

• Wresz­cie art. 54 i nast. ustawy z 22 III 1991 roku - Prawo o publicz­nym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych wskazuje spółkę ak­cyjną jako jedyną formę organizacyjną dla giełdy papierów wartościo­wych, a art. 90 tego prawa stanowi, ni że wyłącznie w formie spółki akcyjnej tworzone być mogą to­warzystwa funduszy

powierniczych.

Oznacza to, że spółka z o.o. nie jest dopuszczalną formą dla wszystkich tego rodzaju przedsiębiorstw.

Zgodnie z art. 160 k.h. do powstania spółki z o.o. konieczne jest:

1) zawarcie umowy spółki, w obecności notariusza,

2) wniesienie całego kapitału zakładowego,

3) ustanowienie władz (orga­nów) spółki,

4) wpis do rejestru handlowego.

Spółka akcyjna

Spółka akcyjna jest najbardziej złożoną formą spółki handlowej. Podstawę jej organizacji stanowi statut, zaś podstawę działania-kapitał akcyjny, którego wysokość musi być z góry określona, a zmiany podle­gają ścisłej reglamentacji. Ka­pitał dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej wyrażonej odpowiednią sumą pieniężną.
Akcjonariusze obowiązani są do wpłat na objęte przez siebie akcje, a po­nadto ewentualnie - do innych świadczeń wyznaczonych statutem (art. 307 § 2 k.h.).

Dowodem uczestnictwa w spółce jest dokument potwierdzający na­bycie akcji mający charakter papieru wartościowego.

Spółka akcyjna różni się od innych spółek stosunkowo najbar­dziej rozbudowanym trybem two­rzenia i funkcjono­wania, z drugiej zaś niewątpliwie najszerszym zakresem zastosowania w stosunkach gospodar­czych.

Oczywiste są podobieństwa między spółką akcyjną, będącą spółką kapi­tałową, a spółkami osobowymi (działanie poprzez organy, osobowość prawna).
Równocześnie spółka akcyjna różni się też istotnie od spółki z o.o.:
1 ) posiadaniem statutu;
2) możliwością utworzenia w drodze publicznego ogłoszenia zapisów na akcje (publicznej subskrypcji);
3) znacznie bardziej sformalizowanym trybem tworzenia (badanie spra­wozdania z założycieli przez biegłych) i działania (notarialne protokoły z walnych zgromadzeń);
4) istnieniem obligatoryjnych organów kontroli wewnętrznej, przy jedno­czesnym wyłączeniu osobistego nadzoru akcjonariusza;
5) ucieleśnieniem udziału w spółce jest dokument akcji, który jako papier wartościowy -może być przedmiotem swobodnego obrotu.

Spółkę akcyjną-w odróżnieniu od jakiejkolwiek innej spółki-można zało­żyć w każdym innym celu dozwolonym przez prawo. Nie musi to być cel go­spodarczy. Spółka nie musi też przynosić zysku.

Okoliczności te prze­sądzają o zasto­sowaniu i formy spółki akcyjnej w realizacji różnorodnych zadań społecznych i go­spodarczych, jak np.

• w zakresie inwestycji ko­munalnych,

• budownictwa mieszkanio­wego,

• infrastruktury przemysłowej i komunalnej,

• a nawet oświaty, rozrywki i wypoczynku.

Szczególnie istotne są jednak możliwości wykorzystania spółki ak­cyjnej w celach organizacyjno-kontrolnych w gospodarce. W tej właśnie formie działają spółki holdingowe, których zadaniem jest nabywanie akcji innych spółek i uzyskiwanie przez to wpływu na działalność określonych grup przedsiębiorstw, a nawet ca­łych sfer gospodarki. Są one z powodze­niem wykorzystywane tak przez wielki kapitał prywat­ny (FIAT, Coca-Cola), jak i przez państwo (agencje rozwoju przemysłu, banki inwesty­cyjne).

Spółka akcyjna stanowi niekiedy jedyną prawnie dozwoloną formę przed­się­biorstwa prywatnego.

Obecnie w Polsce - zgodnie zresztą z ugruntowaną trady­cją - wy­łącznie w tej formie mogą działać prywatne banki oraz zakłady ubez­pie­czeń. Spółka akcyjna jest też dla giełd papierów wartościowych i towa­rzystw wyłączną formą organizacyjną wspólnego inwestowania (funduszy powierni­czych) .

SPÓŁKI Z UDZIAŁEM KAPITAŁU ZAGRANICZNEGO

Ogólna charakterystyka ustawodawstwa o inwestycjach zagranicz­nych

Prowadzenie działalności gospodarczej lub innego rodzaju inwe­stowanie w Pol­sce przez zagraniczne osoby fizyczne lub prawne podlega prawu polskiemu.

W obowiązującym stanie prawnym sytuacja polskich i zagranicz­nych osób fizycz­nych i prawnych jest w bardzo poważnym za­kresie uregulowana jednolicie, co oznacza, że obie grupy podmiotów mu­szą stosować - w toku prowadzonej działalności - te same przepisy, np. w za­kresie budownictwa, ochrony środowi­ska, prawa pracy, itp.

Rów­nocze­śnie w kilku aktach ustawodawca uregulował odmienne i różne aspekty sytuacji prawnej zagranicznych osób fizycznych i prawnych w porówna­niu z prowadzącymi działalność gospodarczą podmiotami pol­skimi.

Naj­ważniejszym obecnie aktem w tej dziedzinie jest ustawa z 14 VI 1991 roku o spółkach z udziałem zagranicznym .

Określa ona ogólnie warunki dopuszczania podmiotów zagranicz­nych do uczestni­czenia w dochodach z pro­wadzenia przedsiębiorstw na terenie Polski.

Dla prowadze­nia takich przedsię­biorstw podmioty zagra­niczne mogą tworzyć w naszym kraju:

• spółki z ograni­czoną odpowiedzial­nością lub

• spółki akcyjne,

• mogą także obejmować lub na­bywać udziały (akcje) w spółkach polskich.

Ustawa reguluje problematykę:

• udzielania zezwoleń na utworzenie spółki,

• czynności, które wymagają zezwo­leń,

• sposób wnoszenia do spółki wkładów podmiotów zagranicznych,

• skutki prawne podjęcia działalności lub podejmowania konkretnych działań z narusze­niem przepi­sów o zezwoleniach,

• zwolnienia od podatku dochodo­wego,

• przeka­zywanie za granicę kwoty wypłacanej przez spółkę z tytułu udziału w zysku,

• wreszcie opodatkowanie i przekazywanie za granicę wy­nagrodzenia pracowni­ków spółki, będących osobami zagranicznymi.

Obok powyższej ustawy, w praktyce istotne znaczenie ma nadal ustawa z 6 VII r 1982 roku o zasadach prowadzenia na terytorium Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej - działalności w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby fizyczne i prawne .

Wskazane ustawy nie wyczerpują regulacji szczególnej dotyczącej sy­tu­acji prawnej podmiotów zagranicznych podejmujących w Polsce działal­ność gospo­dar­czą.

Istotne znaczenie ma w tej dziedzinie również rozporządzenie RM z 6 II 1976 roku w sprawie warunków, trybu i organów właściwych do wy­dawania zagranicznym osobom prawnym i fizycznym uprawnień do two­rzenia przed­stawicielstw na teryto­rium Polskiej Rzeczpospolitej Lu­dowej dla prowadzenia działalności gospodarczej.

Przepisy tego rozporządzenia stanowią podstawę dla otwierania przedstawicielstw zagranicznych pod­miotów gospodarczych w Polsce.

Przedstawicielstwo takie może prowa­dzić działalność gospodarczą w zakresie handlu zagranicznego, transportu, usług turystycznych i kultu­ralnych. Nie jest zatem możliwe na pod­stawie przepisów rozporządze­nia otwarcie przedstawicielstwa w celu prowa­dze­nia działalności pro­duk­cyjnej.

Rozporządzenie reguluje szczegółowo spo­sób uzyskiwania zezwo­leń, określa - podmioty uprawnione do ich wyda­wania, treść zezwoleń, wreszcie sytuację, w któ­rych zezwolenie może być cofnięte bądź wygasa.

Kolejną podstawę normatywną, odnoszącą się do podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce przez podmioty zagra­niczne stanowią roz­porządzenia RM z 20 XII 1928 roku w sprawie wa­runków dopuszczenia zagra­nicznych spółek z ograniczoną odpowie­dzial­nością na obszarze Rzeczpospo­litej Polskiej.

Określone w nich jednostki organizacyjne są podmiotami prawa ob­cego :

• ­od­działami (agendami) zagranicznych spółek akcyjnych,

• komandy­towo-akcyj­nych,

• bądź spółek z o.o.

Ich przedmiot działania musi się po­krywać z przed­miotem działania spółki w kraju macierzystym.

Problematyka samodzielnej działalności gospodarczej podejmowa­nej w Polsce przez zagraniczne osoby fizyczne i prawne uregulowana jest jeszcze

• w prawie bankowym,

• w ustawie o działalności ubezpieczeniowej oraz

• w ustawie o łącz­ności.

Wszystkie te akty określają częściowo od­mienne, w porównaniu z k.h. oraz ustawą o spółkach zagranicznych, wa­runki tworzenia oraz działania spółek we wskazanych dziedzinach.

Coraz większe znaczenie w praktyce w związku z działalnością go­spodarczą spółek zagranicznych w Polsce uzyskuje ustawa z 24 III 1920 roku o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców.

Stosownie do przepisów tej ustawy przy naby­waniu nieruchomości wymagane jest ze­zwolenie Ministra Spraw We­wnętrznych. Brak zezwole­nia oznacza nie­ważność dokonanej czynności praw­nej.

Wymieniony organ obowiązany jest każdego roku, do 31 marca, przedkła­dać Sejmowi szczegółowe spra­wozdanie o liczbie udzielonych zezwoleń, ro­dzaju i obszarze nieruchomo­ści, których one dotyczą, liczbie decyzji odmawia­jących udzielania ze­zwolenia oraz ogólnie o zasadach, jakimi kierowano się przy podejmowa­niu decyzji.

Problem zakupu nieruchomości przez podmioty zagraniczne ma wymiar nie tylko gospodarczy, ale i polityczny, co potwierdzają różne programy partyjne i akcje propagandowe. Należy też zwrócić uwagę na stosowanie w praktyce me­tody obcho­dzenia przepisów warunkujących uzyskanie zgody MSW na zakup nieruchomości przez podmioty zagra­niczne.

Spółki z udziałem zagranicznym według ustawy z 1991 roku

Na podstawie ustawy o spółkach zagranicznych spółki z udziałem kapitału za­granicznego mogą być tworzone jedynie jako spółki z ograni­czoną odpowie­dzial­nością bądź też jako spółki akcyjne.

Również jedynie do takich, istnieją­cych już spółek może przystę­pować podmiot zagra­niczny, nabywając ich udziały, względnie akcje.

Ustawa wyłącza zatem możliwość prowadzenia dzia­łalności gospo­darczej w Polsce przez osobę zagraniczną w formie spółki cy­wilnej albo jawnej.

Podmiot zagraniczny może natomiast prowadzić w Polsce działal­ność gospodarczą samodziel­nie, tworząc w tym celu, zgodnie z art. 158 k.h. jednoosobową spółkę z o.o.

Podmiotami polskimi, które mogą uczestniczyć w spółce z udzia­łem zagrani­cznym, są te wszystkie osoby, które mogą tworzyć spółki na gruncie prawa pol­skiego. Ustawa o spółkach zagranicznych nie zawiera w tym względzie żadnych ograniczeń.

Z art. 3 ustawy o spółkach zagranicznych wynika, że jeżeli spółka utworzona według przepisów tej ustawy przystępuje do tworzenia w Pol­sce nowej spółki jest ona traktowana już jako spółka polska, chyba że jest osobą prawną zależną, oraz że obywatel polski zamieszkały za granicą może podejmować i prowadzić działalność gospodarczą w Polsce tylko jako podmiot zagraniczny.

Ustawa o spółkach zagranicznych wyróżnia z jednej strony sytu­ację, w której podmioty zagraniczne tworzą w Polsce spółkę, z drugiej zaś, gdy nabywają one względnie obejmują, udziały lub akcje w spółce polskiej. W niektórych przy­padkach uzależnia ona utworzenie spółki oraz inne czynności podmiotu zagra­nicznego od uzyskania odpowiedniego ze­zwolenia, które wydaje Minister Prze­kształceń Własno­ściowych.

Utworzenie spółki z udziałem zagranicznym

Do powstania spółki z udziałem zagranicznym konieczne jest

• spo­rządzanie w formie notarialnej aktu założycielskiego (oświadczenia w przypadku jednooso­bowej spółki z o.o.,

• umowy właściwej przy spółce z ograniczoną odpowiedzial­no­ścią,

• statutu przy spółce akcyjnej),

• następnie wniesienie kapitału zakłado­wego,

• ustanowienie organów spółki,

• uzyska­nie zezwolenia na utworzenie spółki, jeżeli jest ono w kon­kretnym wy­padku konieczne oraz

• wpis do rejestru handlowego.

Udziały (bądź akcje) w spółce pokryte być mogą, tak jak w przypadku wszy­stkich innych spółek, bądź to w formie pieniężnej, bądź też niepie­niężnej.

Ustawa o spółkach zagranicznych - w odróżnieniu od regulacji wcze­śniejszych - nie określa minimalnej wysokości wkładów zagranicz­nych, stosuje się więc w tej sytuacji przepisy ogólne Kodeksu handlo­wego.

Wkłady pieniężne podmiotów zagranicznych powinny być wnoszone w walucie polskiej, pochodzącej ze sprzedaży w banku dewizowym walut wymienialnych, przy zastosowaniu kursu kupna walut obcych, ogłasza­nego przez Na­ro­dowy Bank Polski (art. 10 ust. I pkt 1 ustawy o spółkach zagranicznych).

Podmiot zagraniczny może spełnić powyższy warunek także poprzez wniesienie jako wkładu pieniężnego do kapitału spółki całości lub części:

1 ) dochodu z udziału lub akcji;
2) kwot uzyskanych ze sprzedaży lub umorzenia udziałów lub akcji;
3) kwot należnych podmiotowi zagranicznemu jako wspólnikowi z po­działu majątku w wyniku likwidacji spółki po zaspokojeniu lub zabezpie­czeniu wie­rzycieli (art. 10ust. 2 ustawy o spółkach zagranicznych).

Minister Finansów na wniosek podmiotu zagranicznego może wy­razić zgodę na wniesienie przez ten podmiot wkładu pieniężnego pocho­dzącego z jeszcze innych źródeł, jednakże wkład ten musi być zaw­sze wniesiony w walucie polskiej. Mi­nister może też określić warunki, jakie powinny być spełnione przy wnosze­niu wkładu (art.10 ust. 3 ustawy o spółkach zagranicznych).

Podmiot zagraniczny może wnosić do kapitału zakładowego spółki różnego rodzaju aport, np.

• maszyny i urządzenia,

• patenty, prawa z umów licen­cyjnych,

• know-how,

• prawa do znaków towarowych i usługowych.

• Istnieje rów­nież możliwość wnoszenia do spółki przedsiębior­stwa, jego części (zakład, oddział) albo nieruchomości.

Wkład niepieniężny pod­miotu zagranicznego powinien być przekazany z zagranicy lub nabyty za walutę polską, pochodzącą ze sprzedaży walut wymienialność w banku dewizowym, przy zastosowaniu kursu walut ob­cych ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski (art. 10 ust. 1 ustawy o spółkach zagranicz­nych).
Jak pokazuje praktyka, podmioty zagraniczne oferują często jako wkład niepieniężny (aport) wniesienie do kapitału spółki tzw. know - how orga­nizacyjnego (organizacja produkcji, zasady funkcjonowania przedsię­biorstwa).

Co do za­sady jest to dozwolone, jednakże wkład podmiotu za­granicznego powinien być wówczas szczególnie wnikliwie oszacowany, aby nie do­prowadzić do uzyskania przez ten podmiot statusu akcjonariu­sza (wspól­nika) bez wniesienia rzeczywi­stych, wymiernych wartości o charakterze majątkowym.
Kolejną czynnością jest ustanowienie władz (organów) spółki. Stosuje się tu w pełni przepisy Kodeksu handlowego.

Istotne znaczenie praktyczne ma możliwość powołania na stanowisko pre­zesa zarządu spółki (także za­rządzającego spółką przy zarządzie jedno­osobowym) również cudzo­ziemca.
Spółka podlega rejestracji w sądzie rejestrowym, stosownie do przepisów o rejestrze handlowym.

Jednakże zarząd spółki, dokonując zgłosze­nia, obowiązany jest dodat­kowo złożyć oświadczenie, że wkład podmiotu za­granicznego jest zgodny z właściwymi przepisami ustawy (art. 11 ustawy spółkach zagranicz­nych).

W tych nielicznych przypadkach, gdy do rozpo­częcia działalności gospo­dar­czej wymagana jest koncesja (np. wydoby­wanie kopalin, transport lot­niczy), spółka, po zarejestrowaniu, powinna o nią wystąpić.

Nieuzyskanie przez spółkę koncesji prowadzić może do jej rozwiąza­nia.

Jednakże praktycznie, w przy­padku spółek z udziałem zagranicznym,

jest to mało prawdopodobne. Działalność koncesjonowana nie stanowi bowiem, jak dotąd, przedmiotu większego zainteresowania zagranicznych inwestorów.

Nabywanie i obejmowanie udziałów (akcji) przez podmioty zagra­niczne

Podmiot zagraniczny może nabywać udziały względnie akcje w już istniejących spółkach i to zarówno z wyłącznym udziałem podmiotów polskich, jak i z udziałem zagranicznym.

Może on również obejmować udziały (akcje) powstałe w rezultacie podwyższenia kapitału w spółce z o.o. lub spółce akcyjnej.

Naj­większe znaczenie mieć będzie nabywanie lub obejmowanie udziałów (akcji) w jednoosobowych spó­łkach Skarbu Państwa, które po­wstały w wyniku prze­kształcenia przedsiębiorstw pań­stwowych.

W świetle obowiązujących przepisów sytuacja nabywającej względnie obej­mującej udziały (akcje) zagranicznej osoby fizycznej lub prawnej nie różni się zasadniczo od sytuacji podmiotów polskich. Jedynie w pewnych, ściśle okre­ślonych przypadkach, wymagane jest zezwolenie Ministerstwa Przekształceń Własnościo­wych.

Zezwolenia na prowadzenie działalności

Zezwolenie Prezesa Agencji do Spraw Inwestycji Zagranicznych stanowiło ko­nieczny warunek utworzenia spółki z udziałem zagranicznym w świetle po­przednio obowiązującej ustawy z 23 XII 1989 roku o działal­ności gospodarczej z udziałem podmiotów zagranicznych.

Zezwolenia tego organu wymagane były również przy niektórych działaniach doty­czących spółki, np. przeniesieniu udziałów (akcji), naby­ciu udziałów przez nową osobę.

Ustawa o spółkach zagranicznych uzależnia skuteczność utworzenia spółki oraz zgodę na niektóre jej czynności od zezwolenia jedynie w ogra­niczonej liczbie przypadków.

Zezwolenia udziela - w aktualnym stanie prawnym - Minister Prze­kształceń Własnościowych. Ogólnie można po­wiedzieć, że instytu­cja ze­zwolenia służy obecnie zabezpieczeniu strate­gicznych interesów państwa i rze­czywiście waż­nych interesów ogólno­społecznych.

Zasadą jest natomiast swoboda tworzenia i funk­cjonowania spółek z udziałem zagranicznym.

Dla zapobieżenia nieprawidłowo­ściom, instytucja zezwolenia zo­stała uregulowana bardzo szczegółowo w usta­wie o spół­kach zagranicz­nych. Oczywiście ustawa ta nie wyłącza stosowania przepi­sów szczegól­nych, dotyczących zezwoleń na tworzenie spółek zawartych w innych ustawach (np. w prawie bankowym). Tego rodzaju przepisów jest jed­nakże dzisiaj stosunkowo niewiele. Dlatego też należy uznać oma­wiane zezwolenie za instytucję w obowiązującym systemie prawa pol­skiego wyjątkową.

Utworzenie spółki z udziałem zagranicz­nym wymaga zezwolenia, jeżeli przedmiot jej przedsiębior­stwa obejmuje co najmniej jedną z nastę­pujących dziedzin:

1 ) zarządzanie portami morskimi i lotniczymi;

2) działalność w zakresie pośrednictwa i obrotu nieruchomościami;

3) przemysł obronny nie objęty koncesjonowaniem;

4) handel hurtowy importowanymi towarami konsumpcyjnymi;

5) świadczenie pomocy prawnej.

Zezwolenia wymagają także niektóre czynności związane z funkcjo­nowaniem istniejących już spółek z kapitałem obcym. Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy będą to:

1. nabycie lub objęcie udziałów (akcji), bądź nabycie praw udziałów (ak­cji) przez podmiot zagraniczny, jeżeli dana spółka prowadzi działal­ność w dziedzi­nach określo­nych w art. 4 ust. 1 ustawy o spółkach za­granicznych, lub wyma­gających koncesji albo zezwolenia na podsta­wie odrębnych przepisów;

2. rozszerzenie przez spółkę przedmiotu przedsiębiorstwa na co najmniej jedną z dziedzin, określonych w art. 4 ust. 1 ustawy o spółkach zagra­nicznych;

3. zawarcie przez spółkę lub na jej rzecz umowy lub umów o używanie na ob­szarze Polski, przez okres ponad 6 miesięcy mienia państwowej osoby prawnej, stanowiące­go przedsiębiorstwo, część przedsiębiorstwa (zakład lub oddział) albo nieruchomość, lub umowy, której skutkiem jest nabycie własności takiego mienia;

4. objęcie przez państwową osobę prawną udziałów lub akcji w spółce z udzia­łem zagranicznym, jeżeli na pokrycie kapitału osoby te mają wnieść wkłady niepieniężne stanowiące przedsiębiorstwo, część przed­siębiorstwa (zakład lub oddział) albo nieru­chomość.

Zezwolenia są wydawane przez Ministra Przekształceń Własnościo­wych, jed­nakże zezwolenie na nabycie lub objęcie udziałów (akcji) w spółce istniejącej, jeżeli spółka taka prowadzi działalność w dziedzinie wymagającej koncesji albo zezwolenia na podstawie odrębnych przepi­sów, wydaje organ koncesyjny.

Zezwolenie wydawane jest na wniosek zainteresowanego.

Ustawa określa do­kładnie treść wniosku oraz wymienia załączniki, które powinny być do niego dołączone. Zarówno treść wniosku, jak i wykaz wymaga­nych załączników są zró­żnicowane, zależnie od rodzaju namie­rzanej działalności albo też czynności będącej przedmiotem zezwolenia.

W każdym razie powinien on jednak wska­zywać wspólni­ków bądź też strony umowy, a także rodzaj i wartość wkładów kapitałowych albo nabywanych (obejmowanych) udziałów czy akcji (art. 12 ustawy o spół­kach zagra­nicznych).

Zezwolenie jest wydawane w terminie nie przekraczającym dwóch miesięcy od dnia złożenia wniosku, w formie decyzji administra­cyjnej. Określa ono odpo­wie­dnio dane, które identyfikują wspólników oraz przedmiot działania spółki, a także inne dane wynikające z okolicz­ności danego przypadku.

Decyzja powinna też określić termin ważności zezwolenia.

Minister Przekształceń Własnościowych może w wydanym ze­zwo­leniu inge­rować w treść aktu założycielskiego.

Może zwłaszcza - ze względu na ochron interesów państwa - okre­ślić w zezwoleniu warunki proporcji udziału podmio­tów polskich i zagra­nicznych w kapitale spółki lub proporcji głosów na zgro­madzeniu wspól­ników (walnym zgromadze­niu, które spółka jest obowiązana zachować (art. 16 st. 2 ustawy o spół­kach zagranicznych).

Ustawa nie wyłącza jakichkolwiek rodzajów działalności spod możliwego za­kresu tworzenia spółek z udziałem zagranicznym. Przewi­duje jednak równocze­śnie możliwość odmowy wydania zezwolenia ze względu na:

1 ) zagrożenie interesów gospodarczych państwa,

2) bezpieczeństwo lub obronność państwa lub ochronę tajemnicy pań­stwowej.

Niezachowanie przez spółkę z udziałem zagranicznym warunków okre­ślonych w zezwoleniu może być podstawą do ograniczenia zezwolenia lub jego cofnię­cia.

Ustawa nakłada w tej sytuacji obowiązek wstępnego wezwania spółki do usunięcia zauważonych nieprawidłowości w określonym terminie.

Do­piero po bezskutecznym jego terminie minister może (ale nie musi) ogra­niczyć lub cof­nąć zezwolenie.

Cofnięcie zezwolenia stanowi przyczynę rozwiązania spółki.

Gospodarka finansowa spółki z udziałem kapitału zagranicznego

Spółka z udziałem kapitału zagranicznego poza w sumie nielicz­nymi przypad­kami, gdy dla dokonania określonej czynności wymagane jest zezwolenie-pro­wadzi swoją działalność analogicznie do polskich spółek prawa handlowego.

Głównie jest ona obowiązana do uiszczania tych samych podatków i opłat, które obciążają spółki polskie, na analo­gicznych zasadach korzysta z kredytów i zaopatrzenia, stosuje polskie przepisy w zakresie ochrony pracy.

Ustawa dopuszcza jednak - po spełnieniu odpowiednich warunków zwolnienie spółki od podatku dochodowego. Uprawnionym do tego zwol­nienia jest Mini­ster Finansów.

Zwolnienie może być udzielone, gdy wkłady podmiotów zagra­nicz­nych do kapitału zakładowego (akcyjnego) spółki przekraczają równowar­tość dwóch mi­lionów ECU, ustaloną przy zastosowaniu kursu kupna wa­lut ob­cych ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia zawiązania umowy spółki, bądź objęcia udziałów (akcji) przez podmioty zagraniczne

Drugim wa­runkiem jest, aby działalność gospo­darcza spółki:

• była prowadzona w regionach o szczególnym zagrożeniu wysokim bez­robo­ciem strukturalnym, albo

• zapewniała wdrożenie nowych rozwiązań technologicznych w gospo­darce, albo

• umożliwiała sprzedaż towarów i usług na eksport, co najmniej w 20% ogólnej wartości sprzedaży (art. 23 ust. 1 ustawy o spółkach zagranicz­nych).

O zwolnienie to mogą się ubiegać spółki, w których podmioty za­graniczne obejmą lub nabędą udziały (akcje) do dnia 31 grudnia 1993 roku.

Zwolnienie jest także możliwe w przypadku nabycia udziałów (ak­cji w jednoosobowych spółkach skarbu Państwa powstałych z przekształ­cenia przedsiębiorstw pań­stwowych.

Minister Finan­sów może określić warunki zwolnienia albo z waż­nych względów gospodarczych odmówić zwolnienia. Kwota ulg w po­datku nie może przekroczyć wartości transak­cji nabycia lub objęcia udziałów (akcji) przez podmioty zagraniczne.

Przy obliczeniu części kwoty zwolnienia od po­datku, która została wykorzy­stana w danym roku podatkowym, uwzględnia się średnioroczny kurs kupna ECU do złotego, ogłaszany przez Narodowy Bank Polski ( 23 ust. 3-6 ustawy o spółkach zagranicznych).

Przyznanie ulgi w podatku dochodowym nie ma cha­rakteru defini­tywnego, ponieważ spółka obowiązana jest do zapłaty podatku, jeżeli w okresie zwolnienia albo w okresie dwu lat od upływu zwolnienia nastę­puje otwarcie likwidacji spółki lub obniżenie jej kapitału zakładowego (akcyjnego). Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wpisania do reje­stru handlowego otwarcia li­kwidacji lub obniżenia kapitału (an. 24 ustawy o spółkach zagranicznych).

Ustawa przewiduje pełną możliwość przekazywania za granicę bez odręb­nego zezwolenia dewizowego walut obcych zakupionych w Pol­sce przez podmiot zagraniczny za kwoty wypłacane mu przez spółkę z tytułu udziału w zysku rocznym.

Zakup walut następuje na podstawie imiennego zaświadcze­nia wysta­wionego przez podmiot, który dokonał badania rocz­nego sprawozdania (bi­lansu) spółki.

Zakup jest oczywiście możliwy do­piero po zapłaceniu podatku od uzyskanych dochodów (an.25 ustawy o spółkach zagranicznych).

Podmiot zagraniczny ma również prawo po zapłaceniu należnych po­dat­ków do zakupu w banku dewizowym waluty obcej i prze­kazania jej - bez odrębnego zezwolenia - za granicę, za:
1) kwoty uzyskane ze sprzedaży albo umorzenia udziałów (akcji) w spółce, objętych lub nabytych stosownie do przepisów ustawy;

2) kwoty należne mu w razie likwidacji spółki;

3) kwoty uzyskane jako odszkodowanie z tytułu wywłasz­czania lub zasto­sowania innych środków wywołujących skutki równoznaczne (np. nacjo­nalizacja).

Ustawa o spółkach zagranicznych reguluje również zagadnienia celne, zmie­niając ustawę z 28 grudnia 1989 roku - Prawo celne i ustana­wiając zwolnienie od opłat celnych w odniesieniu do środków trwałych, stanowiących przedmiot wkładu niepieniężnego podmiotu zagranicznego z zastrzeże­niem nieodstępowania ich przez okres trzech lat.

Nieruchomości niepaństwowe mogą być naby­wane przez spółkę na zasadach ogólnych określonych w kodeksie cywilnym oraz w ustawie z 29 IV 1985 roku o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomo­ści, wówczas gdy bezpośredni lub pośredni udział w spółce podmiotów zagra­nicznych jest mniejszy aniżeli 50 %.

Natomiast gdy wspólnicy zagra­niczni posiadają bezpo­średnio lub pośrednio więcej niż 50% kapitału spółki do nabycia własności nieru­cho­mości wymagane jest dodatkowo zezwolenie Ministra Spraw We­wnętrznych, wydane stosownie do przepi­sów ustawy z 24 III 1920 roku o nabywaniu nieruchomości przez cudzo­ziemców. To samo należy odnieść zresztą również do przeniesienia wła­sności nieruchomości państwowej na rzecz spółki.
Nie jest natomiast wymagane jakiekolwiek zezwolenie dla skuteczności umów o korzystanie z nieruchomości niepaństwowej i to nie­zależnie od wielkości kapitału obcego reprezentowanego w spółce, o ile tylko nie po­woduje ono przeniesienia własności tej nieruchomości na spółkę.

Szczególne rodzaje spółek z udziałem zagranicznym

Odrębny tryb dla tworzenia spółek z udziałem zagranicznym prze­widuje prawo bankowe z 1989 roku, ustawa z 1990 roku o działalności ubezpieczeniowej oraz ustawa z 1990 roku o łączności.

Powstanie, organizacja i działalność wszystkich banków tworzo­nych w formie spółki akcyjnej jest uregulowana jednolicie, niezależnie od charakteru wspólni­ków (podmioty krajowe, czy też zagraniczne).

Tak samo więc, jak w stosunku do banku z wyłącznym kapitałem polskim, utworzenie banku z kapitałem za­granicznym wymaga zgody Prezesa Na­rodowego Banku Polskiego wyrażonej w porozumieniu z Ministrem Fi­nansów. Bank taki może też być utworzony wy­łącznie w formie spółki akcyjnej (art. 73 prawa bankowego).

Wyrażając zgodę na utworzenie banku przez osoby zagraniczne, względnie z kapitałem zagranicznym, Prezes NBP określa równocześnie część zysku, który osoba zagraniczna może przekazać za granicę bez od­rębnego zezwolenia dewi­zowego.

Decyzja odmawiająca zgody na utworzenie banku może być - na zasadach ogólnych - zaskarżona do Naczelnego Sądu Administracyj­nego.

Poza tym do tworze­nia i działania banków z udziałem kapitału za­granicz­nego stosuje się przepisy kodeksu handlowego i prawa bankowego.

Warunki podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczenio­wej przez podmioty zagraniczne określają przepisy art. 38 i nast. ustawy z 28 VII 1990 roku o działalności ubezpieczeniowej. Podejmowanie i pro­wadzenie tej działal­ności wymaga zezwolenia Ministra Finansów.

Zezwolenie może być wydane, jeżeli spółka spełni warunki wyma­gane od ubezpieczycieli polskich, zaś wkład wniesiony przez udziałowca zagranicznego od­powiada co najmniej połowie wymaganego minimalnego kapitału gwaran­cyjnego (art. 39 ust. ustawy ubezpieczeniowej).

Podmiot ubiegający się o zezwolenie winien więc przede wszystkim złożyć wniosek, zgodnie z wymogami zawartymi w art. 30 ust. 2 ustawy ubezpiecze­niowej, i dołączyć do niego plan działalności, w którym udo­wodni posiadanie środków własnych w wysokości odpowiadającej mini­mum kapitału gwarancyj­nego, określo­nego rozporządzeniem Ministra Fi­nansów.

Wydaje się, że jeżeli udziałowców zagranicznych jest kilku, to w sumie ich wkład powinien odpowiadać połowie określonego w ten sposób kapitału. Wa­runek odpowiedniego wkładu nie obowiązuje wówczas, gdy podmiot zagra­niczny nabywa akcje spółki prowadzącej już działalność ubezpieczeniową w Polsce. Jednak również wówczas wymagane jest ze­zwolenie Ministra Finansów (art. 39 ust. 2 ustawy ubez­pieczeniowej).

Jeżeli spółka prowadząca już działalność ubezpieczeniową podwyż­sza swój ka­pitał, a nowe akcje obejmowane są przez dotychczasowego akcjonariusza za­gra­nicznego lub też inne podmioty zagraniczne, ko­nieczne jest zarówno ze­zwolenie Ministra Finansów, jak i spełnienie wa­runków dotyczących wkładu (w stosunku dc podwyższonego kapitału).

Minister Finansów - analogicznie do regulacji prawa bankowego - określa w zezwoleniu część zysku, którą osoba zagraniczna może przeka­zać za granicę bez odrębnego zezwolenia dewizowego, przy czym część ta nie może być niż­sza niż 15% zysku wypłacanego osobie zagranicznej (art. 43 ustawy ubezpie­czeniowej).

Odrębnie, obszernie unormowano bezpośrednie podejmowanie działalności ubezpieczeniowej w Polsce przez ubezpieczycieli zagranicz­nych.

Ubezpieczyciel zagraniczny może prowadzić działalność ubez­pie­czeniową w Polsce jedynie za pośrednictwem ustanowionego przez siebie głównego przed­stawi­cielstwa, mającego stałe miejsce zamiesz­kania w Polsce.

Ustanowienie głównego przedstawiciela podlega wpisaniu do reje­stru handlo­wego. Jest on obowiązany prowadzić rachunkowość dotyczącą działalności w Polsce w języku polskim, jak również publikować po pol­sku bilans i rachunek zysków i strat oraz udostępniać je na życzenie każ­demu ubezpieczającemu (art. 41 ustawy ubezpie­czeniowej).

Minister Finansów może cofnąć zezwolenie na prowadzenie działalno­ści ubez­pieczeniowej przez ubezpieczyciela zagranicznego, jeżeli:

1. utracił on zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w kraju macierzystym;

2. przestał spełniać warunki wymagane do uzyskania zezwolenia (art. 30 ust. 2, art. 31 ust. 2 oraz art. 41 ust. 3 ustawy ubezpieczeniowej);

3. prowadzi działalność z naruszeniem przepisów prawa;

4. nie realizuje w przewidzianym terminie planów finansowych, bądź gdy

5. za cofnięciem zezwolenia przemawiają względy ochrony interesów państwa (art. 42 ust. 9 ustawy ubezpieczeniowej).

Zezwolenie nie może być wydane ubezpieczycielowi prowadzącemu jed­no­cze­śnie działalność w dziale ubezpieczeń na życie i dziale pozostałych ubezpie­czeń.

Również ustawa z 23 XI 1990 roku o łączności dopuszcza prowa­dzenie działalności telekomunikacji przez spółkę z udziałem zagranicz­nym.

Nie można jednak podmiotom zagranicznym udzielać zezwolenia:

1. na świadczenie usług telekomunikacyjnych międzynarodowych o cha­rakterze powszechnym;

2. na używanie urządzeń, linii i sieci telekomunikacyjnej bezpośrednio połą­czonych drogą kablową, radiową lub w układzie międzynarodo­wych systemów satelitarnych z urządzeniami położonymi poza grani­cami Rzeczpospolitej Pol­skiej;

3. na używanie urządzeń przeznaczonych do nadawania programów ra­diowych lub telewizyjnych, o ile udział podmiotów zagranicznych w kapitale spółki wy­nosi ponad 33%;

4) na używanie międzymiastowych linii i sieci telekomunikacyjnych oraz na świad­czenie międzymiastowych usług telekomunikacyjnych, o ile udział pod­miotów zagra­nicznych w kapitale spółki wynosi ponad 49% (art. 16 ustawy).

Łączenie spółek

Powodem dokonywania połączeń spółek kapitałowych jest potrzeba zgroma­dzenia większego kapitału. Może to wynikać z decyzji o przecho­dzeniu na nowy rodzaj działalności lub wchodzeniu na nowe rynki, co łą­czy się z podnie­sieniem zapotrzebowania na kapitał.

Inną możliwą przyczyną połączenia jest chęć ratowania spółki znaj­dującej się w trudnej sytuacji ekonomicznej.

Dlatego w przepisach Kodeksu handlowego wyróżnia się dwa spo­soby łączenia spółek.

Pierwszym z nich jest inkorporacja, która polega na przeniesieniu ca­łego majątku spółki przejmowanej do spółki przejmującej. Przeniesienie ma­jątku prowadzi do powiększenia kapitału spółki, która przejmuje majątek. Ak­cjonariusze spółki przejętej otrzymują akcje spółki przejmującej.

Wykreślenie z rejestru spółki przejmowanej następuje po zarejestrowaniu pod­wyższenia kapitału spółki przejmującej. Z chwilą wykreślenia spółka przejmu­jąca wchodzi we wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowa­nej.

Drugim sposobem połączenia jest fuzja polegająca na zawiązywa­niu nowej spółki, do której przechodzi cały majątek łączących się spółek. Walne zgroma­dzenie udziałowców łączących się spółek uchwala statut nowej spółki. Wpis do rejestru handlowego nowej spółki jest dokonywany przy równoczesnym wykre­śleniu z reje­stru łączących się. Nowa spółka przejmuje prawa i obowiązki łą­czących się spółek.

1

23

---