Ekonomika i organizacja gospodarstw

Ekonomia - alokacja zasobów rzadkich, jak ludzie radzą sobie z rzadkością dóbr, badanie praw ogólnych (makroekonomia - ogólne prawa, całość gospodarki, mikroekonomia - jw. Dla całych branż)

Ekonomika - badanie działania praw ekonomicznych w konkretnej gałęzi, czasie i przestrzeni

Ekonomika rolnictwa - nauka o funkcjonowaniu gospodarki rolnej w określonym obszarze (rejonie, państwie) i w określonym czasie (makroekonomika)

Ekonomika rolnictwa - nauka o zjawiskach gospodarczych występujących w rolnictwie, o związkach i zależnościach między nimi, o warunkach ich występowania, o kierunkach i natężeniu ich przebiegu

Ekonomika i organizacja gospodarstw (przedsiębiorstw) rolniczych - nauka o działalności podstawowych jednostek gospodarczych w rolnictwie (mikroekonomika)

Ekonomika i organizacja produkcji rolniczej - nauka o organizacji i efektach uzyskiwanych na poziomie działów, gałęzi i działalności w jednostkach rolniczych (element mikroekonomii)

Teoria rozwoju gospodarczego teoria startu Rostowa

1. Społeczeństwo tradycyjne - zasoby głównie w rolnictwie, brak postępu, niska mobilność ludzi.

2. Przesłanki do startu - część ludzi odrzuca fatalizm, pojawiają się przedsiębiorcy. Uznanie zależy od pozycji ekonomicznej. Są sektory wiodące.

3. Start - 20 - 30 lat, gwałtowne zmiany, inwestycje, rozwój przetwórstwa, zmiany obyczajów, form zarządzania

4. Osiąganie dojrzałości gospodarczej - okres samostymulującego się wzrostu PKB, ok. 60 lat nowoczesna technika, możliwość produkcji wszelkich dóbr.

5. Masowa konsumpcja - większość społeczeństwa osiąga bardzo wysoki poziom życia

Przeszkody w rozwoju

1. Przeludnienie

2. Brak infrastruktury

3. Niska stopa oszczędności

4. Ograniczona oferta eksportowa

5. Czynniki socjokulturalne

Historia agrobiznesu

Folwark feudalny - najwcześniejsza forma agrobiznesu w Europie; jednostka zamknięta, w której zintegrowano wytwarzanie narzędzi i prostych maszyn rolniczych, produktów rolniczych oraz przetwarzanie i spożycie. (SAMOWYSTARCZALNOŚĆ)

Zalążki gospodarki żywnościowej to okres 1864-1918 obejmujący:

• Powstanie i rozwój przetwórstwa spożywczego

• Powstanie i rozwój spółdzielczości wiejskiej i spożywców

Agrobiznes to taki system zintegrowania farmerów amerykańskich z jednostkami ich zaopatrzenia, przetwórstwa i dystrybucji żywności, który pozwala ustanowić skuteczną kontrolę nad wszystkimi wzajemnie od siebie zależnymi ogniwami, od farmy do supermarketu i konsumenta

W Polsce na pionowe integrowanie ogniw gospodarki narodowej wytwarzających żywność, stosowano kreślenie kompleks gospodarki żywnościowej lub kompleks żywnościowy

Agrobiznes - pojęcie

1. Wyodrębniony subsystem gospodarki narodowej (podejście makroekonomiczne)

2. Dziedzina aktywności podmiotów gospodarczych

3. Dziedzina wiedzy i badań naukowych

Agrobiznes - istota

Zespolenie ze sobą tych działalności człowieka, które bezpośrednio lub pośrednio uczestniczą w wytwarzaniu finalnych produktów żywnościowych, począwszy od pozyskania surowców pierwotnych, a na gotowej żywności na stole konsumenta kończąc

Argumenty najważniejsze

• Agrobiznes nie jest strukturą monolityczną, a pewnym systemem zintegrowania wielu niezależnych od siebie i ekonomiczne wyodrębnionych podmiotów

• Agrobiznes stanowi społeczny proces wytwarzania żywności

• Poszczególne człony są ze sobą powiązane w sposób osmotyczny (przenikają się wzajemnie i występują związki wielopłaszczyznowe)

Rozwój historyczny agrobiznesu

1. Oddzielenie się wytwórczości środków produkcji

2. Wyodrębnienie się przetwórstwa rolno-spożywczego

3. Wyodrębnienie się handlu żywnością (w tym międzynarodowego)

4. Formowanie się sektora usługowego

Ogniwa agrobiznesu

W skład agrobiznesu wchodzą następujące człony:

• Podmioty (przedsiębiorstwa) wytwarzające środki produkcji i świadczące usługi dla rolnictwa

• Podmioty wytwarzające środki produkcji i świadczące usługi dla przemysłu spożywczego

• Rolnictwo

• Rybołówstwo, leśnictwo i inne podmioty nierolnicze, wytwarzające surowce i świadczące usługi służące do produkcji żywności

• Przetwórstwo rolno-spożywcze wraz ze świadczonymi przez nie usługami

• Jednostki handlu surowcami rolniczymi i produktami żywnościowymi

• Usługi świadczone jednostkom agrobiznesu przez inne gałęzie gospodarki narodowej (nauka, oświata, budownictwo, transport, łączność itd.).

Prawidłowości rozwoju agrobiznesu

Na produkcję żywności przeznacza się podobną ilość pracy, ale ulega zmianie jej struktura; maleje ilość pracy wydatkowanej w rolnictwie, rośnie przy wytwarzaniu środków produkcji, usługach i przetwórstwie

Prawidłowości rozwoju agrobiznesu

• Zmiany w strukturze nakładów prowadzą do wzrostu wydajności pracy w całym agrobiznesie

• Agrobiznes musi rozwijać się równomiernie, kompleksowo, przy zachowaniu równowagi jego poszczególnych członów

• Ważne jest współdziałanie poszczególnych członów agrobiznesu, bowiem są to oddzielne jednostki

• Żywność w coraz większym stopniu wytwarzana jest poza rolnictwem

• Przesuwanie produkcji żywności z rolnictwa do bardziej wydajnych branż powoduje, że w ujęciu historycznym żywność staje się relatywnie coraz tańsza

Otoczenie instytucjonalne agrobiznesu

Główne obszary rozwoju wsi realizowane przez administracje rządową

• Kształtowanie ustroju rolnego państwa, realizowane przez Agencję nieruchomości Rolnych

• Ochrona gruntów przeznaczonych na cele rolne

• Scalanie i wymianę gruntów, gleboznawcza klasyfikacja gruntów oraz podział i rozgraniczenie nieruchomości na obszarze wsi

• Infrastruktura wsi w zakresie melioracji, zaopatrzenia wsi w wodę, oczyszczania ścieków i gospodarki odpadami, elektryfikacja i gazyfikacji oraz telefonizacji obszarów wiejskich

• Ubezpieczenie społecznego rolników realizowane przez KRUS

• Wspieranie tworzenia miejsc pracy w związku z restrukturyzacją państwowej gospodarki rolnej

• Wspierania działań mających na celu udzielanie pomocy byłym pracownikom państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej i członkom ich rodzin w przezwyciężaniu trudnych sytuacji życiowych

• Rozwoju przedsiębiorczości, w tym w szczególności podnoszeniu kwalifikacji zawodowych, wspomagania pozarolniczych form aktywności zawodowej i gospodarczej mieszkańców wsi

W październiku 1991 r. mocą ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa została powołana Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa (AWRSP). Wówczas jej podstawowe zadania obejmowały przejęcie, zrestrukturyzowani i sprywatyzowanie mienia po byłych państwowych gospodarstwach rolnych, nieruchomości rolnych Państwowego Funduszu Ziemi, a także innego mienia rolnego stanowiącego własność Skarbu Państwa

Agencja Własności Rolnej skarbu państwa jako państwowa osoba prawna rozpoczęła działalność na początku 1992 roku w oparciu o następujące zasady funkcjonalne

• Powiernictwo wyrażające się dysponowaniem majątkiem Skarbu Państwa w granicach prawa, w wyniku powierzenia przez Państwo wszystkich swoich uprawnień wobec tego majątku

• Samofinansowanie oznaczające konieczność prowadzenia gospodarki bez dofinansowania zewnętrznego, bowiem Agencja działa na rzecz Skarbu Państwa, ale - stanowiąc odrębną osobę prawną - we własnym imieniu i z pełną odpowiedzialnością za podejmowane działania

• Obligatoryjność przekształceń, czyli konieczność podporządkowania się państwowych gospodarstw rolnych procedurom prawnym, co oznaczało formalne zlikwidowanie państwowego przedsiębiorstwa gospodarki rolnej (wykreślenie z rejestru przedsiębiorstw państwowych, przejecie mienie do zasobu własności rolnej skarbu państwa ustanowienie tymczasowego zarządu dla poszczególnych jednostek organizacyjnych, przygotowanie programu restrukturyzacji a następnie zagospodarowanie przez sprywatyzowanie majątku, sprywatyzowanie zarządzania lub inne formy zagospodarowania

Kierunki gospodarowania Zasobem Własności Rolnej Skarbu Państwa to:

• Trwałe zagospodarowanie w drodze sprzedaży mienia w całości lub jego części, czyli pełny proces prywatyzacji

• Nieodpłatne przekazanie gminom na cele związane z inwestycjami infrastrukturalnymi, Polskiej Akademii Nauk, szkołom wyższym i jednostkom badawczo-rozwojowym na cele służące do wykonywania ich zadań statutowych, lasom państwowym w celu zalesienia, osobom prawnym Kościołowi (na podstawie przepisów szczególnych)

• Wydzierżawienie (prywatyzacja zarządzania), czyli oddanie na czas oznaczony do odpłatnego korzystania osobom prawnym lub fizycznym

• Wniesienie mienia lub jego części do spółki kapitałowej

• Administrowanie, czyli oddanie na czas oznaczony administratorowi całości lub części mienia w celu zagospodarowania

• Przekazanie w zarząd

• Czasowy wyłączenie z produkcji rolnej, czyli odłogowanie gruntów rolnych wchodzących w skład zasobu w przypadkach uzasadnionych gospodarczo

Od lipca 2003 roku wprowadzono nowe rozwiązania w zakresie działalność Agencji, w szczególności możliwość sprawowania kontroli nad częścią obrotu nieruchomościami rolnymi, służącą realizacji celów ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 o kształtowaniu ustroju rolnego

Agencja realizuje zadania wynikające z polityki państwa w zakresie:

• Tworzenia oraz poprawy struktury obszarowej gospodarstw rodzinnych

• Tworzenia warunków sprzyjających racjonalnemu wykorzystaniu potencjału

• Restrukturyzacja oraz prywatyzacja mienia Skarbu Państwa użytkowanego na cele rolnicze

• Obrotu nieruchomościami i innymi składnikami majątku skarbu państwa użytkowanymi na cele rolne

• Administrowaniu zasobami majątkowymi Skarbu Państwa przeznaczonymi na cele rolne

• Zabezpieczenia majątku Skarbu Państwa

• Inicjowania prac urządzeniowo-rolnych na gruntach Skarbu Państwa oraz popierania organizowania na gruntach skarbu państwa prywatnych gospodarstw rolnych

Główna instytucja prowadząca interwencję w zakresie rolnictwa i rynków rolnych to Agencja Rynku Rolnego, która w ramach WPR realizuje następujące zadania:

• Prowadzenie interwencji, która ma stabilizować rynki rolne

• Administrowanie obrotem towarowym w handlu zagranicznym, w tym refundacje przy eksporcie produktów

• Prace administracyjne w zakresie kwotowania produkcji

Obszary decyzyjne i działania ARR to:

• Wydawanie decyzji administracyjnych rolnikom i przetwórcom rolnym

• Wypłata środków finansowych uczestnikom poszczególnych mechanizmów Wspólnej Polityki Rolnej

• Kontrola prawidłowości wykorzystania środków finansowych wypłacanych uczestnikom poszczególnych mechanizmów Wspólnej Polityki Rolnej

• Informowanie Komisji Europejskiej o bieżącej sytuacji rynkowej w Polsce oraz o działaniach podejmowanych przez ARR

• Informowanie uczestników mechanizmów o decyzjach podjętych na szczeblu Wspólnoty

Mechanizmy WPR, którymi administruje ARR skierowane są do handlowców, przedsiębiorstw przechowalniczych, zakładów przetwórczych i produkcyjnych, grup producenckich oraz producentów rolnych

Od 1 maja 2004 roku ARR jest agencją płatniczą i działa zgodnie z prawodawstwem unijnym

ARR utworzone w czerwcu 1990roku w celu stabilizacji rynków produktów rolnych. Wówczas główne działania obejmowały:

• Interwencyjny skup produktów rolno-spożywczych

• Gromadzenie rezerw produktów rolnych i gospodarowanie państwowymi rezerwami żywności

• Udzielanie poręczeń i gwarancji kredytowych na skup, przechowywanie i eksport produktów

• Wykonywanie analiz oraz prognoz rynku rolnego i żywnościowego

Jako agencja płatnicza ARR działalnością obejmuje ponad 20 grup towarowych, realizując w ich obrębie ponad 50 mechanizmów WPR m.in.:

• Interwencyjny zakup i sprzedaż produktów rolnych i ich przetworów

• Dopłaty do prywatnego przechowywania produktów

• Administrowanie regulacjami handlowymi, w tym wydawanie pozwoleń na przywóz i wywóz oraz wypłacanie refundacji wywozowych

• Administrowanie systemami kwotowania produkcji wybranych produktów mleka, skrobi ziemniaczanej oraz tytoniu

• Wsparcie popytu wewnętrznego poprzez stosowanie dopłat, w tym dopłat do przetwórstwa, spożycia oraz sprzedaży po obniżonych cenach produktów organizacjom o charakterze niedochodowym

ARiMR jest instytucją rządową utworzoną w 1994 roku, której celem ARiMR jest wspieranie działań służących rozwojowi rolnictwa i obszarów wiejskich

Agencja zajmuje się wdrażaniem instrumentów współfinansowanych z budżetu UE oraz udziela pomocy ze środków krajowych. Zlecenie zadań ARiMR oraz nadzór nad ich realizacją znajduje się w gestii Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi

ARiMR jest akredytowaną agencją płatniczą

ARiMR kieruje Prezes powołany przez premiera RP na wniosek Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministra Finansów. Struktura ARiMR jest trzypoziomowa - Centrala, 16 Oddziałów regionalnych oraz 314 Biur Powiatowych

Agencja dokonuje transferów finansowych dla większości działań w Ramach WPR i Funduszy Strukturalnych tj. SPO „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006” oraz „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006”

W ramach pomocy krajowej, ARiMR dopłaca do oprocentowania kredytów bankowych, udziela gwarancji, poręczeń oraz pożyczek.

Główną rolę w finansowaniu działań prowadzonych przez ARiMR odgrywa Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOIGR), który dzieli się na dwie sekcje: Orientacji i Gwarancji

Sekcja Gwarancji obejmuje działania WPR. W latach 04-06 ARiMR udziela pomocy w formie dopłat bezpośrednich do gruntów rolnych, wdraża mechanizmy wspólnej organizacji rynku owoców i warzyw ora realizuje działania zatwierdzone w ramach „Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich” (PROW)

Funkcje rolnictwa

Tworzenie PKB i dochodu narodowego

W miarę rozwoju gospodarczego udziału rolnictwa ulegał zmniejszeniu:

1960 - 23,3% całkowitego dochodu narodowego Polski

1970 - 15,7%

1980 - 14,9%

1995 - 6,2%

2003 - 2,6% PKB Polski

Tendencja do zmniejszenia udziału rolnictwa w wytwarzaniu dochodu narodowego i produktu krajowego jest charakterystyczne (…).

Produkcja żywności dla społeczeństwa

Produkcja surowców dla innych gałęzi gospodarki narodowej (wełna, skóry włókna lnu, rzepak na biopaliwa i oleje techniczne

Surowce rolnicze i pokrewne do przerobu (przykłady)

1. Zboża: młyny, browary, gorzelnie, piekarnie, ciastkarnie, przemysł gazowy, farmakologia, energia odnawialna

2. Ziemniaki: płatkarnie, gorzelnie, produkcja skrobi, chipsy, frytki krochmalne

3. Buraki cukrowe: cukrownie

4. Owoce, warzywa: wytwórnie soków, dżemów, marmolad, win

5. Len, konopie: przemysł włókienniczy, szwalnie, krawiectwo, przemysł opakowań

6. Rośliny oleiste: przemysł tłuszczowy, piekarniczy, ciastkarnie, biopaliwa

7. Zielarstwo: farmakologia, kosmetyka

8. Produkcja zwierzęca: mleczarnie, rzeźnie, masarnie, wędliniarstwo, garbarnie, futrzarstwo, produkcja żelatyny

9. Leśnictwo: tartaki, budownictwo, meblarstwo, energetyka

10. Łowiectwo: przemysł mięsny, dekoracyjny, garbarnie, futrzarstwo, restauracje itp.

Rynek zbytu dla pozarolniczych jednostek gospodarczych (dostarczane są ciągniki i maszyny oraz urządzenia rolnicze, nawozy mineralne, pestycydy, pasze treściwe, paliwo, smary, części zamienne itd.)

Kształtowanie równowagi rynkowej (warunkiem utrzymania ogólnej równowagi rynkowej jest równowaga na rynkach cząstkowych)

Uczestnik wymiany międzynarodowej

W miarę rozwoju gospodarczego na ogół udział rolnictwa w eksporcie (sprzedaży poza krajem) maleje

W krajach słabo rozwiniętych odsetek ten przekracza nawet połowę wpływów z eksportu

W Polsce udział produktów rolnictwa w 1960 wynosił 14% eksportu krajowego, w 1980 roku 9,1%, w roku 2004 natomiast 8,1% (5,2% importu)

Wartościowo wielkość eksportu i importu (zakup za granicą) wzrasta, lecz szybciej następuje to w przypadku działalnością pozarolniczych, stąd udział rolnictwa spada. Żywność, zwierzęta, napoje i tytoń.

Źródło siły roboczej

• 1960 ze wsi do miast na stałe (migracja stała) przeniosło się 74-8 tys. osób więcej aniżeli w kierunku przeciwnym

• 1970 - 161,5 tys. osób

• 1980 - 199,9 tys. osób

• 1990 - 112,7 tys. osób

• 1996 - 2000 o 8,2 tys. osób więcej migrowało na wieś w stosunku do wyjazdów do miast

• 2004 saldo migracji wynosiło 42 tys. osób na korzyść wsi

• Migracja wahadłowa (codziennie dojazdy do pracy poza miejscem zamieszkania)

• Po roku 1990, kiedy pojawiło się bezrobocie w miastach, tempo migracji na pobyt czasowy z terenów wiejskich uległo zahamowaniu

• W roku 1995 wynosiło około 137 tys. osób, a w 2003 roku - 89 tys. osób.

Wieś jest głównym źródłem siły roboczej dla zakładów produkcyjnych lub usługowych lokalizowanych na terenach wiejskich. Obejmuje to tzw. Wielofunkcyjny rozwój terenów wiejskich, czyli tworzeniem pozarolniczych miejsc pracy na wsi. Jego celem jest zwiększenie dochodów ludności wiejskiej, bez konieczności dojazdów do pracy

Ochrona krajobrazu, zachowanie bioróżnorodności

Rachunek ekonomiczny

Zasada racjonalnego gospodarowania

Maksimum efektu przy danych zasobach (P:K > max)

Minimum nakładu przy określonym efekcie (K:P > min)

Rachunek ekonomiczny w celach decyzyjnych może być stosowany w przypadku istnienia rozwiązań alternatywnych. Jest on definiowany następująco: Rachunek ekonomiczny jako zbiór metod matematycznych i statystycznych

Rachunek ekonomiczny jest formą logicznego myślenia

Rachunek ekonomiczny stanowi narzędzie pomocnicze

Rachunek ekonomiczny Olega na ustaleniu poziomu nakładów i efektywności produkcji przy różnym podziale zasobów produkcyjnych

Rachunek ekonomiczny to całokształt działań polegających na przetwarzaniu informacji, analizie poszczególnych kategorii ekonomicznych oraz wyborze wariantów rozwiązań

Rachunek ekonomiczny stanowi określenie miar sprawności gospodarowania

Rachunek ekonomiczny jest to zespół metod i środków umożliwiający podjęcie optymalnej decyzji, dotyczącej wykorzystania posiadanych zasobów i środków w celu osiągnięcia najkorzystniejszych w określonych warunkach 9lepszych) efektów ekonomicznych

Podział rachunku ekonomicznego

1. Kryterium - podmiot rachunku ekonomicznego

1. Rachunek makroekonomiczny

2. Rachunek mikroekonomiczny

2. Kryterium przedmiotu rachunku ekonomicznego

1. Rachunki całościowe, pełne

2. Rachunki częściowe, odcinkowe

3. Kryterium - zakres czasu objętego rachunkiem ekonomicznym:

1. Rachunek dotyczący działalności eksploatacyjnej (bieżącej, operacyjnej)

2. Rachunek długookresowy (długoterminowy)

4. Kryterium - okres, którego rachunek dotyczy:

1. Rachunek następczy, wynikowy

2. Rachunek prognostyczny

5. Kryterium - źródło danych do rachunku ekonomicznego

1. Zapisy księgowe lub inne dokumenty

2. Zróżnicowane źródła księgowe i/lub pozaksięgowe

6. Kryterium - ceny przyjmowane do obliczeń

1. Rachunek cen rzeczywistych (bieżących)

2. Rachunek cen stałych, z przyjętego okresu (roku, miesiąca, dnia

3. Rachunek cen dyskontowany lub kapitalizowanych na określony dzień

Najważniejsze pytania w rachunku ekonomicznym to:

• Co produkować, (jakie produkty wytwarzać i ile, określić proporcje między nimi?)

• Jak produkować, (jakimi metodami, intensywnie czy ekstensywnie, przy zastosowaniu, jakich nakładów, proporcji między nimi)?

• Ile produkować?

• Dla kogo produkować, (jaki wybrać segment rynku, jaki rynek docelowy, jakie grupy potrzeb konsumentów zaspokajać)?

Rachunek opłacalności zmian w działalności eksploatacyjnej (bieżącej)

• Rachunek kosztów jednostkowych

• Kalkulacja nadwyżki bezpośredniej

• Kalkulacje różnicowe

• Rachunki substytucji

• Rachunek marginalny

• Rachunek kosztów alternatywnych

Relacje nakładów i produktów

• Produkt - produkt

• Nakład - nakład

• Nakład - produkt

Związki między produktami

• Produkty sprzężone, czyli produkty główne i uboczne wytwarzane w tym samym procesie produkcji, np. ziarno zbóż i słoma

• Produkty konkurencyjne, to takie produkty, przy których produkcji zwiększenie ilości jednego produktu prowadzi do zmniejszenia produkcji, co jest efektem zmniejszenia zasobów niezbędnych czynników produkcji

• Produkty antagonistyczne, czyli produkty ujemne wpływające wzajemnie, wytwarzanie jednego produktu tworzy niekorzystne warunki produkcji drugiego produktu

• Produkty komplementarne (uzupełniające się) występują wtedy, gdy zwiększenie produkcji jednego produktu powoduje zwiększenie produkcji drugiego produktu przy niezmienionym poziomie nakładów

• Produkty suplementarne (obojętne, niezależne) produkty pozostające bez wzajemnego wpływu na siebie, rozmiary produkcji jednego są niezależne od drugiego produktu

Rachunek kosztów jednostkowego, oprócz ustalenia poziomu tego kosztu, służą do określania jego struktury, a dzięki temu pojawiają się możliwości racjonalizacji poszczególnych pozycji składowych jednostkowego kosztu wytworzenia produktu

Podstawą podziału kosztów w rachunku kosztów pełnych jest wyodrębnienie kosztów bezpośrednich i pośrednich. Przy wycenie wytworzonych produktów uwzględnia się zużycie wszystkich czynników produkcji, Aś koszty pośrednie rozlicza się na produkty według przyjętego klucza podziałowego, przy czym obowiązuje zasada proporcjonalnego podziału kosztów

Podział kosztów

• Kryterium - sposób odnoszenia kosztów na wytwarzane produkty

• Koszty bezpośrednie, - które łatwo przyporządkować konkretnemu produktowi

• Pośrednie - wspólne dla kilku produktów i występują trudności z przypisaniem danemu produktowi (działalności)

W ramach kosztów pośrednich wyróżnia się

• Koszty ogólnoprodukcyjne ( w gospodarstwach rolniczych z podziałem na koszty dotyczące produkcji roślinnej i zwierzęcej) lub wydziałowe ponoszone na funkcjonowanie określonego działu produkcji lub innej jednostki, niezwiązane z wytwarzanie określonego produktu. Np. do tych kosztów zalicza się koszty paliwa i energii, remontów i konserwacji maszyn, zużytych narzędzi i przyrządów, amortyzacji maszyn, remonty budynków, koszty płac wraz z narzutami personelu kierowniczego i administracyjnego wydziału oraz pracowników pomocn8czych pracujących tylko na określonym wydziale

• Koszty ogólnogospodarcze (zarządu) są to koszty dotyczące funkcjonowania przedsiębiorstwa jako całości, nie można ich odnosić ani do kreślonych wyrobów, a nie do jednostek organizacyjnych. np. do kosztów tych zalicza się koszty administracyjne, koszty obsługi (utrzymania laboratorium, magazynów, ochrony, itp.)

• Straty na brakach technologicznie uzasadnionych

• Koszty sprzedaży

Podział kosztów pośrednich na poszczególne produkty wytwarzane w przedsiębiorstwie następuje przez zastosowanie tzw. Kluczy podziałowych

Wybór klucza podziałowego najlepiej odzwierciedlającego zaangażowanie kosztów pośrednich w wytwarzanie konkretnego produkty jest trudny, bowiem każdy w określony sposób uprzywilejowuje jedne produkty, a dyskryminuje inne

Podział kosztów pośrednich na poszczególne produkty wytwarzane w przedsiębiorstwie następuje przez zastosowanie tzw. Kluczy podziałowych

Wybór klucza podziałowego najlepiej odzwierciedlającego zaangażowanie kosztów pośrednich w wytwarzanie konkretnego produktu trudny, bowiem każdy w określonych sposób uprzywilejowuje jedne produkty, a dyskryminuje inne

W przedsiębiorstwach agrobiznesu jako klucze podziału kosztów pośrednich mogą być zastosowane, struktura kosztów, struktura produkcji, nakłady robocizny, wartość produkcji wyrażona w jednostkach naturalnych, a w gospodarstwach rolnych np. powierzchnia w ha

Metody stosowane w rachunku kosztów pełnych można podzielić na kalkulacje podziałowe i doliczeniowe.

Wyróżnia się kalkulację podziałową prostą, w której koszty jednostkowe oblicza się jako iloraz kosztów całkowitych poniesionych w danym okresie przez liczbę wytworzonych wyrobów. Metodę tę można łatwo stosować tylko w przedsiębiorstwach wytwarzających jednorodny produkt

Pełny koszt jednostkowy

Zaletą rachunku pełnych kosztów produkcji jest to, że umożliwia on ustalenie kosztu jednostkowego i porównanie go z ceną tego artykułu

Przeciętny jednostkowy koszt produkcji = koszty całkowite (pełne) / liczba jednostek produktu

Procesową (inna nazwa to rachunek ciągniony kosztu jednostkowego) polegającą na narastającym ujmowaniu nie tylko według zużytych czynników produkcji (materiały, robocizna), lecz także według kolejnych etapów procesu produkcyjnego

Współczynnikowa, stosowana w przypadku różnic asortymentowych i gatunkowych produkcji, w której dany rodzaj produktu jest przeliczany na wybrany asortyment podstawowy, zaś koszty całkowite są dzielone na produkty za pomocą tzw. Współczynników ekwiwalentnych

W rolnictwie charakter zbliżony do kalkulacji podziałowej współczynnikowej mają metody organiczne (uproszczona i syntetyczna)

W metodzie organicznej syntetycznej zakłada się, że gospodarstwo wytwarza jeden produkt pod postacią różnych artykułów rolniczych (mięsa, mleka, ziarna zbóż itd.) Za ten umowny produkt przyjęto jednostkę zbożową (1 jzb jest równowartością białka i skrobi 100kg zbóż). Podstawą kalkulacji jest koszt jej wytworzenia. W obliczeniach najpierw ustala się średni koszt jednostki zbożowej w gospodarstwie, jako iloraz kc i wielkości produkcji

Przykład

Gospodarstwo rolne w 2006 roku poniosło koszty całkowite w wysokości 320250zł, a produkcja globalna przeliczona na jednostki zbożowe osiągnęła poziom 15250, czyli koszt jednostki zbożowej to 21zł. (320250/15250=21) Koszty jednostkowe np. kukurydzy na ziarno wyniosły 21zł/dt (1 jzb * 21 zł/jzb), buraków cukrowych - 5,25 zł/dt (0,25 jzb * 21zł/jzb), mleka 0,19 zł litr (0,009 jzb * 21zł/jzb)

W metodzie organicznej uproszczonej przyjmuje się założenie, że w poprawnie zorganizowanym gospodarstwie wszystkie wytwarzane w nim produkty są jednakowo potrzebne, a zatem ich opłacalność jest jednakowa. W pierwszym etapie tej metody oblicza się wskaźnik względnej wysokości kosztów (WWWK) dzieląc koszty całkowite przez wielkość produkcji wyrażonej wartościowo w zł, a następnie ustal się koszty jednostkowe produktu - jako iloczyn cen produktu i wskaźnika względnej wysokości kosztów.

Przykład

Gospodarstwo rolne w 2006 roku poniosło koszty całkowite w wysokości 320250zł, a produkcja globalna przeliczona na jednostki zbożowe osiągnęła poziom 15250,czyli wskaźnik względnej wysokości kosztów to 0,6144. Koszty jednostkowe np. pszenicy wyższa 24,58 zł/dt (40 zł/dt * 0,6144)

W ramach kalkulacji doliczeniowej wyróżnia się:

Kalkulację doliczeniową zleceniową szczególnie przydatną i stosowaną często w produkcji wieloasortymentowej lub w przypadku zróżnicowanego procesu technologicznego Podstawą tej metody jest grupowanie kosztów rodzajowych na tzw. Jednostki kalkulacyjne (zlecenia produkcyjne). Koszty pośrednie są doliczane do kosztów bezpośrednich produktów z użyciem kluczy doliczeniowych (robotnikogodzin, płac bezpośrednich itp.)

Kalkulację doliczeniową asortymentową, stosowaną w produkcji wielkoseryjnej. W metodzie tej podstawą odniesienia są jednorodne grupy asortymentowe wyrobów, które mogą być przedmiotem wielu zleceń. Przed kalkulacją kosztu jednostkowego następuje rozliczenie kosztów produkcji zakończonej i w toku

Koszty całkowite to suma kosztów bezpośrednich i pośrednich

Rachunek kosztów

Oparty na niepełnych (bezpośrednich lub zmiennych) kosztów produkcji

• Kalkulacje rolnicze jest to rachunek umożliwiający określenie efektów, jakie może dać działalność w zależności od tego, w jaki sposób jest ona prowadzona w gospodarstwie

• W kalkulacjach cześć elementów rachunku jest szacowana, ustalana na podstawie przewidywać, czyli ogólnie rzecz ujmując kalkulowania

• W kalkulacjach niepełnych posługujemy się tylko tymi składnikami kosztów, które są potrzebne do podjęcia decyzji

• Najprostszą metodą porównania opłacalności kilku działalności jest sporządzenie kalkulacji niepełnej

Rachunek oparty na kosztach bezpośrednich

Część kosztów istnieje w gospodarstwie niezależnie od tego, co się w nim produkuje. Nazywamy je kosztami pośrednimi

Nb = P_t - K_b

Gdzie:

Nb nadwyżka bezpośrednia z danej działalności produkcyjnej

P_t - wartość produkcji z danej działalności produkcyjnej

K_b - koszty bezpośrednie poniesione na daną działalność produkcyjną

Dochód rolniczy

Dochód rolniczy jest zależny od sumy uzyskanych nadwyżek i wielkości kosztów pośrednich

D_r = ∑(P_t-K_b) - K_p

D_r dochód rolniczy

Kalkulacje rolnicze to rachunki umożliwiające określenie efektów, jakie mogą dać poszczególne działalności produkcyjne. Odpowiadają na pytania:

• Co będzie, jeżeli?

• Lub, co by było gdyby?

Kalkulacje różnicowe wykazują względną opłacalność różnych porównywanych ze sobą gałęzi produkcji, poziomów intensywności czy sposobów wykonania prac.

Rachunek substytucji

Substytucja nakładów - wzajemna zastępowalność czynników, pod warunkiem otrzymania takiego samego efektu

Rodzaje substytucji:

• Całkowita - gdzie jeden nakład może całkowicie być zastąpiony innym

• Częściowa - występująca wówczas, gdy zamienialność nakładów jest możliwa w pewnych granicach

Z punktu widzenia ekonomicznego - poszukiwanie kombinacji nakładów, przy której określoną produkcję uzyskuje się najniższym kosztem

Poszczególne czynniki produkcji mogą mieć różne alternatywne zastosowania, a i ten sam produkt może być wytworzony za pomocą różnych czynników, których koszt bywa zróżnicowany. Pytanie: jak produkować oznacza, ile zużyć czynników produkcji i w jakich proporcjach, aby wytworzyć dany produkt

Stopa substytucji jest ot stopień zamiany jednego czynnika (produktu) drugim przy założeniu, że zamiana ta nie spowoduje zmniejszenia produkcji czy pogorszenia jej jakości. Jeżeli czynniki N1 jest zastępowany czynnikiem N2, to stopą substytucji (S), gdzie N1 - czynnik zastępowany N2 - czynnik zastępujący

S_N1N2 = -∆N₁ / +∆N₂

• Stopa substytucji nakładów czynników jest zawsze wartością ujemną, dla wygody jednak prawie zawsze pomija się znak minus

• Przeciętna stopa substytucji informuje, ile jednostek ubytku czynnika zastępowanego przypada przeciętnie na jedną jednostkę czynnika zastępującego

• Krańcowa stopa substytucji określa, o ile jednostek trzeba zwiększyć nakład jednego czynnika, aby zmniejszyć nakład drugiego czynnika o jedną jednostkę lub odwrotnie - o ile jednostek trzeba zmniejszyć nakład drugiego czynnika, aby zwiększyć nakład pierwszego czynnika o jedną jednostkę.

Jeśli, na przykład czynnik N1 może być zastępowany be ograniczeń czynnikiem N2, przy czym jedna jednostka czynnika N1 musi być zastępowana trzema jednostkami czynnika N2, i jeśli do wytworzenia 100 jednostek produktu P potrzeba 10 jednostek N1, to taką samą produkcję można otrzymać zużywając 30 jednostek N2., Jeżeli cena czynnika N2 będzie wyższa od ceny czynnika N1 to nie opłaci się użyć czynnika N2, gdyż użycie czynnika N1 będzie zawsze tańsze, jeżeli jednak cena N2, będzie niższa od n1, to w pewnych granicach cen taka zamiana będzie opłacalna. Z ekonomicznego punktu widzenia substytucja czynnika N1 przez N2 będzie efektywna dopóty, dopóki ich stopa substytucji nie zrówna się z odwrotnością stosunku ich ceny. Granice ekonomicznej efektywnością stosunku ich cen. Granice ekonomicznej efektywności substytucji czynników określa zależność ∆ N1C1 >= ∆N1C2

Czynniki produkcji mogą być wzajemnie zastępowane według stałej lub zmiennej (rosnącej lub malejącej) stopy substytucji. Przy podejmowaniu decyzji o substytucji najważniejsze jest określenie relacji cen wzajemnie zastępowanych nakładów, bo to one decydują o opłacalności danego przedsięwzięcia

Substytucja, oprócz nakładów, może dotyczyć produktów. Mając do dyspozycji określoną ilość czynników N1 i n1 można wytworzyć albo określoną ilość produktu P1 (albo określona ilość produktu P2, (substytucja całkowita), albo określoną ilość produktu P1 i P2 (substytucja częściowa).

Rachunek marginalny

Transformacja nakładów w produkty, czyli relacja nakład: produkt

W produkcji rolniczej w miarę zwiększania nakładów przyrost efektów jest coraz niższy, a nawet może mieć miejsce ich pogorszenie. Zależność tę określa się prawem malejących przychodów.

Funkcja produkcji - ilościowy stosunek między poniesionymi nakładami a uzyskanymi przychodami, określana przez warunki istniejące w danej grupie przedsiębiorstw

Przy danych nakładach i określonych rodzajach produkcji w miarę zwiększania nakładów w krótkich okresach funkcji produkcji charakteryzuje się zmniejszającymi się przyrostami produkcji

Ważniejsze pojęcia

• Produkt globalny

• Produkt przeciętny - relacja produktu globalnego do nakładów w ujęciu rzeczowym

• Produkt krańcowy - relacja przyrostu produktu globalnego do przyrostu zużytych w jego wytwarzaniu nakładów

• Koszt całościowy - suma kosztów danego rodzaju, ponoszonych na każdym poziomie intensywności produkcji

• Koszt krańcowy, marginalny - relacja przyrostu kosztów do przyrostu produktu globalnego

• Koszt graniczny - koszt marginalny równy cenie jednostki produktu

Prawo własności, Kapitał, prawo dysponowania

Procent - cena kapitału pożyczkowego (kredytu), czyli dochód, jaki właściciel kapitału otrzymuje za zbycie prawa dysponowania nim w określonym czasie

Stopa procentowa - relacja procentu do sumy wypożyczonego kapitału. Poziom stopy procentowej zależy od:

Podaży kapitału pożyczkowego

Popytu na ten kapitał

Oraz

Ryzyka (indywidualnego - związanego z konkretnym dłużnikiem, niwelowanego poprzez sformułowanie odpowiedniej umowy kredytowej ogólnego - związanego z poziomem koniunktury rynkowej, odzwierciedla je przeciętny poziom stopy procentowej);

Procesów inflacyjnych, powodujących obniżenie siły nabywczej pieniądza

Naturalnych preferencja płynności tj. naturalnej skłonności właściciela kapitału do zachowania możliwie wysokiej jego płynności

Polityki pieniężno - kredytowej państwa, czyli celowego oddziaływania państwa, aby uzyskać możliwość ingerencji w gospodarkę; jest to szczególnie ważne w okresie recesji

Realna stopa procentowa

i_r=(i_n - i_i)/(1+i_i) i_r realna i_i stopa inflacji i_n nominalna

Inwestowanie - proces (najczęściej długotrwały) wymagający zgromadzenia kapitału do sfinansowania początkowych nakładów, przynoszących efekt z pewnym opóźnieniem

Przedsięwzięcia rozwojowe mogą dotyczyć:

• Zmian wielkości produkcji

• Zmian jakości produkcji

• Zmiany struktury asortymentowej produkcji

• Obniżki kosztów

• Zmiany źródeł zaopatrzenia

• Zmiany kierunków zbytu

• Powiązań z innymi przedsiębiorstwami

• Inwestycji wspólnych

• Lokowania nadwyżek kapitału poza firmą macierzystą

• Innych form działania

Inwestycje mogą przynosić:

• Bezpośrednie korzyści finansowe (tak jest najczęściej);

• Korzyści pośrednie np. wydatki na ochronę środowiska, wydatki na tworzenie image przedsiębiorstwa itp.

Klasyfikacja przedsięwzięć inwestycyjnych

• Inwestycje odtworzeniowe - polegające na zastępowaniu zużytych lub przestarzałych urządzeń nowymi; są to inwestycje stosunkowo najmniej ryzykowne; ich celem jest zapobieganie wzrostowi kosztów związanych z procesem starzenia się majątku

• Inwestycje modernizacyjne - nastawione na zmniejszenie kosztów wytwarzania produktów; prowadzone zazwyczaj łącznie z inwestycjami odtworzeniowymi

• Inwestycje innowacyjne - służące modyfikacji wytwarzanych dotychczas produktów

• Inwestycje rozwojowe, wśród których wyróżnia się

• Przedsięwzięcia mające na celu zwiększenie potencjały produkcyjnego

• Przedsięwzięcia służące wdrażaniu do produkcji nowych produktów

• Inwestycje strategiczne o charakterze

• Defensywnym

• Ofensywnym - służące umocnieniu pozycji firmy na rynku np. poprzez tworzenie filii

• Defensywno-ofensywnym, czyli np. działania poprzez finansowanie prac badawczych, poszukiwań geologicznych

• Inwestowanie dotyczące zasobów ludzkich organizacji - służące zapewnieniu możliwe najlepszych warunków personelowi firmy w czasie pracy i poza nią

• Inwestowanie dotyczące interesu publicznego - obejmujące m.in. wydatki związane z ochroną środowiska naturalnego, tworzeniem funduszy służących finansowaniu badań naukowych,

Decyzje rozwojowe dzielimy na następujące grupy

Decydujące służące akceptacji lub odrzucenie konkretnego projektu inwestycyjnego

Decyzje dotyczące klasyfikacji - podejmowane w sytuacji, gdy cel można osiągną poprzez realizację jednego z wielu przedsięwzięć i koniczny jest wybór najbardziej opłacalnego wariantu inwestycyjnego.

Decyzje odnoszące się do programowania, odzwierciedlające wybór najkorzystniejszego programu rozwoju firmy przy uwzględnieniu zarówno środków, jakimi dysponuje przedsiębiorstwo, jak i wszystkich potencjalnych kierunków rozwoju

Najważniejsza cecha przedsięwzięć rozwojowych to

Konieczność wcześniejszego poniesienia nakładów (wydatkowania środków pieniężnych) celem osiągnięcia efektów nadwyżki wpływów nad wydatkami) w przyszłości

Podstawa rachunku opłacalności przedsięwzięć rozwojowych to wartość przepływów pieniężnych neto (net cash flow - NCF)

Przepływy pieniężne netto to różnica między strumieniem wpływów a strumieniem wydatków zrealizowanych w poszczególny latach okresu objętego rachunkiem

Metody oceny przedsięwzięć rozwojowych

Proste metody oceny finansowej przedsięwzięć rozwojowych

(służą do wstępnej selekcji projektów, nie uwzględniają zmian wartości pieniądza w czasie)

Okres zwrotu nakładów - metoda ta określa czas niezbędny do odzyskania początkowych nakładów na realizację przedsięwzięcia z osiąganych nadwyżek finansowych

Prosta stopa zwrotu (zysku) - w metodzie określa się stosunek rocznego zysku, osiąganego w trakcje funkcjonowania przedsięwzięcia do wartości kapitały służącego sfinansowaniu początkowych nakładów inwestycyjnych

Analiza progu rentowności i analiza wrażliwości

Metody dyskontowe

Wartość zaktualizowana netto (net present value NPV) - metoda ta polega na określaniu obecnej wartości wpływów i wydatków pieniężnych związanych z realizacją ocenianego przedsięwzięcia rozwojowego; przedsięwzięcie jest opłacalne, jeżeli wartość aktualna netto jest dodatnia (tzn. stopa rentowności przedsięwzięcia jest wyższa od granicznej)

NVPR iloraz wartość zaktualizowanej netto i wartość obecnej wymaganego nakładu inwestycyjnego

Wewnętrzna stopa zwrotu pokazuje bezpośrednio stopę rentowność badanych przedsięwzięć inwestycyjnych

Próg rentowność - określa ile trzeba wyprodukować, aby pokryć koszty

Punkt wyrównania

Próg rentowności:

• Wielkość produkcji

• Ceny zwrotu

• Jednostkowych kosztów zmiennych

• Stałych kosztów produkcji

Wartość sprzedaży (S)

S= P x C

P- ilość sprzedanych wyrobów

C- jednostkowa cena sprzedaży

Poziom kosztów całkowitych

Podatki w rolnictwie

Podatek - publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe i bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej. (art. 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa Dz.U. 2005.8.60) Ponadto, podatki mają charakter powszechny i niezawiniony

• Nieodpłatność - nie można domagać się żadnego dodatkowego świadczenia z tytułu zapłaconego podatku

• Przymus - przy niepłaceniu naliczane są odsetki, w dalszej kolejności nakładane są sankcje skarbowe, a w skrajnych przypadkach karne (łącznie z pozbawieniem wolności)

• Bezzwrotność - w momencie zapłaty podatku nie powstaje tzw. Węzeł zobowiązaniowy, czyli nie powstaje konieczność zwrotu, jak np. w przypadku pożyczki

• Powszechność - w przypadku zaistnienia sytuacji podatkowej, osoba temu podlegająca zmuszona jest go zapłacić

• Niezawiniony - płacony w przypadku zaistnienia sytuacji podatkowej, a nie z powodu popełnienia przestępstwa (np. mandat jest płacony w momencie przekroczenia przepisów prawa i ma w domyśle winę)

Funkcje podatku to

• Dochodowa, czyli zasileniowa budżetu państwa, województwa, powiatu lub gminy

• Stymulacyjna, polegająca na oddziaływaniu przez konstrukcję podatku na funkcjonowanie jednostek gospodarczych

• Regulacyjna, związana z redystrybucją podatków i obejmująca oddziaływanie przez podział dochodów

Konstrukcje podatków różnią się m.in.:

• Podmiotem - kto opłaca podatek

• Przedmiotem, - od czego płacony jest podatek

• Podstawą, - od czego naliczany jest podatek

• Stawką, - w jakiej wysokości płacony jest podatek

• Sposobem wymiaru i poboru podatku

Rodzaje podatków w Polsce (wg sposobu poboru)

• Bezpośrednie 9płącone przez podatnika z określonego tytułu

• Dochodowy

• Od przedsiębiorstw CIT Corporate Income Tax

• Od osób fizycznych (RIT) Personal Income Tax

• Podatek rolny

• Podatek leśny

• Podatek od nieruchomości

• Podatek od spadków i darowizn

• Podatek od posiadanych psów

• Pośrednie (płacone w cenie kupowanego towaru)

• Podatek od towarów i usług VAT

• Akcyza

• Podatek od gier

Rodzaje podatków w Polsce (wg zasilania budżetów)

• Zasilający budżet centralny

• Podatki dochodowe, akcyza i VAT

• Zasilający budżety samorządu terytorialnego

• Rolny, leśny, od nieruchomości, od spadków i darowizn, od psów, od środków transportu)

Udział VAT w dochodach budżetu państwa

• 41,1%

Podstawa prawna harmonizacji podatku VAT na terenie UE

VI dyrektywa z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji przepisów Krajów Członkowskich dotyczących podatków obrotowych - powszechny system podatku od wartości dodanej - ujednolicona podstawa wymiaru podatku (77/388/EEC z późniejszymi zmianami)

Poziom stawek VAT

Kraje członkowskie mają prawo do stosowania

• Stawki podstawowej VAT nie mniejszej niż 15%

• Jednej lub dwóch stawek zredukowanych nie niższych niż 5%

Stawka zredukowana

Zredukowana stawka podatku VAT może być stosowana przy sprzedaży towarów i usług określonych w załączniku H do VI dyrektywy, w tym m.in.

Produktów spożywczych, zwierząt, nasion, roślin

Towarów i usług do produkcji rolniczej, z wyłączeniem dóbr inwestycyjnych, takich jak maszyny lub budynki

Poszanowanie traktatu akcesyjnego

Ustanowienie czteroletniego okresu przejściowego na stosowanie 3% stawki podatku na

Nieprzetworzone i niskoprzetworzone produkty rolne

Rzeczowe środki do produkcji rolnej

Usługi dla rolnictwa

Ustalenia negocjacyjne

Podwyższenie z 0 do 22% stawki podatku VAT na maszyny i ciągniki rolnicze

Podwyższenie z 7 do 22% stawki podatku VAT na materiały budowlane

Utrzymanie podmiotowego zwolnienia z podatku VAT podatników, u których wartość sprzedaży towarów, wartość eksportu lub usług nie przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym kwoty 10000 EUR

Utrzymanie ryczałtowego systemu zwrotu podatku VAT dla rolników

Podatek od towarów i usług w Polsce

W Polsce VAT funkcjonuje od 5 lipca 1993 r.

Uregulowany został ustawa o podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowym z dnia 8 stycznia 1993 roku

VAT w rolnictwie

Zasady funkcjonowania podatku od towarów i usług w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie zostały określone w ustawi z dnia 20 lipca 2000 r. o zmianie ustawy o podatku

Od kiedy VAT w rolnictwie

Od 4 września 2000 nieprzetworzone produkty rolne opodatkowane zostały podatkiem VAT

Oznacza to, że przy dostawie nieprzetworzonych produktów rolnych VAT stał się kalkulacyjnym składnikiem ceny.

Podatek wynosi 3% tzw. Ceny netto. Jest on doliczany i rozliczany z właściwym urzędem skarbowym niezależnie od tego, czy dostawa ma charakter zaopatrzeniowy, inwestycyjny czy konsumpcyjny

W ustawie określony został zakres działalności rolniczej

Spośród wielu działalności zaliczone do niej zostały miedzy innymi:

• Produkcja gruntowa

• Produkcja zwierzęca typu przemysłowego

• Hodowla i produkcja materiału zarodowego zwierząt, owadów użytkowych

• Prowadzenie pasiek

• Sprzedaż produktów gospodarki leśnej i łowieckiej ( z wyjątkiem drewna okrągłego z drzew tropikalnych oraz bambusa)

• Świadczenie usług rolni8czych

Rolnik ryczałtowy.

Za rolnika ryczałtowego uważa się rolnika dokonującego dostawy produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej lub świadczącego usługi rolnicze, korzystającego ze zwolnienia od podatku, z wyjątkiem rolnika obowiązanego na podstawie odętych przepisów do prowadzenia ksiąg rachunkowych

Zwolnienie z podatku VAT

Z podatku VAT zwolniona jest dostawa produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej, dokonywana przez rolnika ryczałtowego oraz świadczenie usług rolniczych przez rolnika ryczałtowego

Ustawa nie nakłada na rolników prowadzących gospodarstwa wysokotowarowe i dostarczających produkty rolne z własnej produkcji rolniczej obowiązku rozliczana podatku VAT na zasadach ogólny, tak jak to ma miejsce w przypadku innych podatników, którzy po przekroczeniu równowartości netto 10 tys. euro rocznej wartości sprzedaży opodatkowanej w poprzednim roku podatkowym, zobligowani są do rozliczania VAT na zasadach ogólnych

W przypadku prowadzenia przez rolnika ryczałtowego korzystającego ze zwolnienia z podatku VAT z tytułu dostawy własnych produktów rolnych, także działalności innej niż działalność rolnicza (np. agroturystyka) do wartości sprzedaży, dokonywanej przez tego podatnika nie wlicza się (…)

Wprowadzony system ryczałtowy polegający na doliczaniu 5% stawki ryczałtu do ceny sprzedaży produktów rolnych umożliwia rolnikom ryczałtowym odzyskiwanie podatku VAT zawartego w cenach towarów i usług nabywanych do produkcji rolniczej

Zryczałtowany zwrot podatku VAT polega na tym, że kwota ryczałtu (5% - doliczona do ceny sprzedaży netto) jest wypłacana rolnikowi przez nabywcę produktów rolnych

Faktura dokumentująca zakup produktów rolnych od rolnika ryczałtowego Faktura VAT RR

Rolnik ryczałtowy sprzedając produkty rolnie pochodzące z własnej produkcji jest zwolniony w zakresie tej działalności z obowiązku:

Wystawiania faktur

Prowadzenia ewidencji sprzedaży i zakupu towarów i usług

Dokonania zgłoszenia rejestracyjnego w urzędzie skarbowym, co nie zwalnia rolników z konieczności posiadania numeru identyfikacji podatkowej

Składania w urzędzie skarbowym deklaracji podatkowych dla podatku VAT

Podatnik podatku od towarów i usług nabywający produkty rolne od rolnika ryczałtowego wystawia (on jest do tego uprawniony) w dwóch egzemplarzach fakturę dokumentująca zakup tych produktów

Rolnik ryczałtowy ma obowiązek przechowywania otrzymanej od nabywcy faktury VAT RR przez okres 5 lat, licząc od końca roku, w którym wystawiono fakturę, tj., jeżeli faktura VAT RR zostanie wystawiona np. w październiku 2005 r, to okres jej przechowywania skończy się 31 grudnia 2010 roku.

Faktura RR, dokumentująca zakup oprócz standardowych elementów zawartych w fakturze VAT powinna zaigrać także

Numer dowodu osobistego

Oświadczenie sprzedawcy produktów rolnych w brzmieniu: „oświadczam, że jestem rolnikiem ryczałtowym, zwolnionym od podatku od towarów i usług na podstawie art. 7 ust. 1 pkt. 7 ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku(..)

Aby rolnik mógł korzystać w pełni z możliwości, jakie daje mu system zryczałtowanego zwrotu podatku VAT powinien posiadać rachunek bankowy

Wybór banku, w którym rolnik otworzy swój rachunek należy do decyzji rolnika

Ogólne zasady rozliczania VAT w rolnictwie

Motywy zmiany statusu rolnika ryczałtowego mogą mieć uwarunkowania ekonomiczne lub rynkowe

Wprowadzenie od 1 maja 2004 roku dwóch stawek podatku VAT (3 i 5%) na produkty własne nieprzetworzone lub niskoprzetworzone powoduje, że w większości gospodarstw rolnych, podatek VAT płacony przy zakupie materiałów i usług stanowi kwotę większą niż podatek należny

Często o podjęciu decyzji w sprawie rezygnacji ze statusu rolnika ryczałtowego stanowią czynniki rynkowe

W wielu wypadkach partnerzy rynkowi, zwłaszcza ze strefy handlu, nie chcą przejmować na siebie obowiązku, z którego zadowoleni są rolnicy ryczałtowi (wystawiania faktur), a także podlegać specjalnym regulacjom dotyczącym zwrotu podatku naliczonego

Aby przestać być ryczałtowym trzeba spełnić 3 warunki

1. Dokonania w poprzednim roku podatkowym sprzedaży nieprzetworzonych produktów rolny, z własnej produkcji, o wartości przekraczającej 20tys zł

2. Prowadzenia przez okres, co najmniej 3 kolejnych pełnych miesięcy poprzedzających bezpośrednio miesiąc, od którego następuje rezygnacja z ryczałtowego zwrotu podatku VAT, codziennej ewidencji sprzedaży towarów i usług

3. Dokonania w urzędzie skarbowym zgłoszenia rejestracyjnego. Uwaga: tylko jedna osoba może zostać zgłoszona i tylko faktury VAT na nią wystawione będą stanowić podstawę rozliczeń VAT

Obowiązek podatnika VAT

Podatnik ma obowiązek prowadzenia właściwej ewidencji zakupów towarów i usług nabywanych do produkcji rolnej oraz dostawy nieprzetworzonych produktów rolnych

Podstawowymi dokumentami niezbędnym do prowadzenia takiej ewidencji są faktury VAT, faktury korygujące oraz dokumenty celne

Zawartość pełnej ewidencji dla potrzeb VAT

Pełna ewidencja zakupów i dostaw powinna zawierać dane niezbędne do określenia:

Przedmiotu i podstawy opodatkowania wysokości podatku należnego

Kwot podatku naliczonego od zakupów związanych z dostawą sprzedażą opodatkowaną i zwolnioną od podatku, a w konsekwencji podatku naliczonego obniżającego podatek należny

Kwoty podatku podlegającej wypłacie do urzędu skarbowego lub zwrotowi

Obowiązek podatkowy VAT powstaje z chwilą wydania (dostarczenia), przekazania, zamiany, darowizny towaru lub wykonania usługi

Podstawa opodatkowania podatkiem VAT

Podstawą opodatkowania VAT jest obrót

Obrotem jest kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę należnego podatku VAT. Kwota należna obejmuje całość świadczenia należnego od nabywcy

Obrotem jest także otrzymana dotacja, subwencja i inna dopłata o podobnym charakterze związana z dostawą lub świadczeniem usług

Wartość sprzedaży brutt = wartość sprzedaży netto + podatek należny

Aby określić kwotę podatku należnego od wartości sprzedanej na targowisku pszenicy na kwotę 1300zł (w tak zwanym bez rachunkowym obrocie brutto), należy wykonać następujący rachunek

1300złrazy (3%/100%)

=1300 zł razy 0,02913 = 37,87

Wartość sprzedaży brutto razy (100%/100%) = wartość sprzedaży netto

Podatek należny - zobowiązanie podatkowe w przypadku sprzedaży opodatkowanych towarów i usług podatkiem VAT

Podatek naliczony - kwota podatku zapłacona przy zakupie towarów i usług opodatkowanych podatkiem VAT

Zasady rozliczania podatku VAT

W okresach rozliczeniowych (miesięcznych lub kwartalnych), obliczana jest różnica (saldo) kwot podatku należnego i naliczonego

W przypadku, jeżeli większa jest wartość podatku należnego, podatnik jest zobowiązany przekazać kwotę salda VAT do urzędu skarbowego

W przypadku, gdy większa jest wartość podatku naliczonego podatnik otrzymuje zwrot koty składa VAT z urzędu skarbowego lub obniża o nią podatek należny od swojej sprzedaży w następnym miesiącu lub kwartale

Częstotliwość rozliczania podatku VAT

Co kwartał

Co miesiąc do 25 dnia każdego miesiąca

Metody racjonalizacji

Koncentracja (w ujęciu ogólnym) oznacza skupianie, zagęszczanie, powiększanie rozmiarów

Koncentracja produkcji w gospodarstwie rolniczym - proces powiększania (skupiania, gromadzenia) produkcji

Co skłania do koncentracji?

Zmniejszanie się liczby zatrudnionych w rolnictwie

Szybki rozwój techniki rolniczej, zwłaszcza mechanizacji

Występowanie tendencji zwiększania wydajności technicznej maszyn oraz ich rozmiarów

Koncentracja

1. łączenie jednostek

2. Powiększanie zasiewów/stad

3. Zwiększanie produkcji

Formy koncentracji

• Przestrzenna (geograficzna) - skupianie poszczególnych czynników produkcji (ziemi, siły roboczej oraz środków do produkcji) w przestrzeni np. komasacja

• Organizacyjno-ekonomiczna - zwiększanie jednostki gospodarczej przez zwiększanie jednostki gospodarczej przez zwiększanie zasobów czynników produkcji (obszaru, zatrudnienia, ilości i/lub wartości środków produkcji), co w konsekwencji prowadzi do zwiększenia produkcji

Koncentracja a skala produkcji

Skala produkcji określa wielkość produkcji uzyskiwaną w obrębie jednorodnego procesu produkcyjnego

Określony stan zaawansowania procesu koncentracji (określony poziom koncentracji produkcji)

Skala produkcji - wielkość produkcji jednorodnej

1. Wielkość pól

2. Wielkość stad

3. Wielkość produkcji

4. Wartość produkcji

Korzyści związane ekonomią skali produkcji

1. Zmniejszenie kosztów stałych na jednostkę produktu (wielkość tych korzyści zależy od wysokości kosztów stałych oraz od rozmiarów produkcji; na początku koncentracja daje b. duże korzyści

2. Wzrost skali produkcji umożliwia zastosowanie nowych technologii produkcji, nieekonomicznych przy małej skali

3. Wzrost wydajności pracy (zamiana technik pracochłonnych na pracooszczędne; bez względu na rozmiary produkcji taki sam czas wykonywania czynności przygotowawczo-zakończeniowych, które mają charakter stały)

4. Większa skala produkcji sprzyja podniesieniu kwalifikacji osób związanych z pracami produkcyjnymi; tworzy się większa sprawność procesów produkcyjnych

5. Wprowadzenie nowoczesnych technik zarządzania i sterowania procesami produkcyjnymi

6. Dostarczanie na rynek większej ilości wystandaryzowanego produktu daje możliwości uzyskania za nie wyższej ceny, a jednocześnie płacenia niższych cena środków

Zalety ekonomiki skali:

1. Efektywność gospodarowania - organizowanie kosztów stałych na jednostkę produktu

2. Wykorzystywanie kwalifikacji pracowników

3. Mechanizacja prac

4. Duża partia jednolitego towaru

Negatywne skutki wzrostu skali produkcji

Wzrost ryzyka przyrodniczego (np. choroby), ekonomicznego 9związanego z koniunkturą na rynku), co przyczynia się do zwiększenia zmienności dochodu rolniczego

Trudności organizacyjne m.in. w utrzymaniu reżimu technologicznego

Wzrost kosztów transportu

Zagrożenie dla środowiska naturalnego (np. zbyt wysoka obsada zwierząt)

Efekty skali produkcji zależą od:

W produkcji roślinnej

Wielkości pola

Kształtu pola

Stosowanych technologii produkcji

Liczby i gatunku uprawianych roślin

W produkcji zwierzęcej

Wielkości stada zwierząt

Poziomu zastosowanej techniki

Funkcjonalności budynku inwentarskiego

Stopnia mechanizacji poszczególnych czynności

Stosowanych technologii produkcji

Specjalizacja

Specjalizacja - wyraźne ukierunkowanie gospodarstwa na jedną gałąź lub działalność; określana jest za pomocą struktury produkcji końcowej brutto lub towarowej brutto

Cele

Wzrost produkcji

Wzrost jakości produkcji

Obniżenie kosztów produkcji

Wzrost wydajności pracy

Mechanizacja

Lepsze wykorzystanie maszyn

Specjalizacja wiedzy

Poprawa efektywności gospodarowania

Standaryzacja produkcji

Wady

Nie wykorzystuje warunków i zasobów

Zagrożenie chorobami i patogenami

Szczyt zapotrzebowania na pracę, siłę pociągową, maszyny specjalistyczne

Ryzyko przyrodnicze i nadprodukcji

Nieregularny dopływ gotówki

Kryteria stopnia specjalizacji

Kryterium ekonomiczne - procentowa struktura produkcji końcowej brutto lub towarowej

Kryterium przyrodniczo-techniczne - wielkość produkcji, wyrażona w mierniku naturalnym, uzyskanej z danej gałęzi produkcji

Uproszczenie

Uproszczenie organizacji gospodarstwa, np. zmniejszenie liczby działalności w gospodarstwie

Uproszczenie procesu produkcji, tj. metody wytwarzania, np. zmiana sposobu żywienia trzody chlewnej

Intensywność

Intensywność organizacji - określana na podstawie udziału roślin intensywnych (warzywa, sady, rośliny okopowe) w strukturze użytkowania ziemi oraz poziomu obsady zwierząt

Intensywność produkcji - oceniana poziomem ponoszonych nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej

Intensyfikacja pracochłonna - proces polegający na zwiększaniu nakładów pracy żywej.

Intensyfikacja kapitałochłonna - proces polegający na zwiększaniu nakładów pracy maszyn i urządzeń

Ekstensyfikacja proces związany z obniżaniem nakładów

Podejścia

Ekstensywnie organizować, ekstensywnie produkować

Intensywnie organizować, ekstensywnie produkować

Ekstensywnie organizować, intensywnie produkować

Intensywnie organizować, intensywnie produkować

FADN - System Zbierania i Wykorzystania Danych Rachunkowych z Gospodarstw

Dla uzyskania możliwości realizacji zdefiniowanych celów WPR konieczne stało się posiadanie odpowiednich narzędzi

FADN został tworzony etapowo w miarę poszerzania UE, poczynając od 1965 r.

Jednolity system funkcjonujący w 27 krajach umożliwia porównanie wyników gospodarstw rolnych np. polskich z irlandzkimi

FADN Farm Accountancy Data Network

3 podstawowe zasady

Zasada nr 1

Dobrowolny udział rolnika w systemie FADN, i wymagana jego zgoda na udostępnienie danych pochodzących z jego gospodarstwa na potrzeby FADN

Zasada nr 2

Dane z gospodarstw rolhych dostarczane do Komisji są traktowane jako ściśle tajne

W fadn obowiązuje zakaz ujawniania jakichkolwiek indywidualnych danych rachunkowych

Zgodnie z regułami zachowania tajności, a właściwie dal uniemożliwienia rozpoznania podmiot z którego dane pochodzą, dopuszczalne jest publikowanie uśrednionych danych z minimum 15 gospodartw

Zasada nr 3

Danych nie można wykorzystywać dla celów podatkowych, a władze skarbowe nie mają prawa wglądu do tych danych

Klasyfikacja gospodarstw rolnych

Nadwyżka bezpośrednia z danej działalności rolnej (uprawy lub zwierzęcia) to: roczna wartość produkcji uzyskanej z jednego hektara lub od jednego zwierzęcia pomniejszona o koszty bezpośrednie poniesione na wytworzenie tej produkcji.

W typologii gosopdarst rolnych w UE stosowane są parametry ekonomiczne

Standardowa nadwyżka Bezpośrednia SGM (Standard Gross Margin)

Europejska jednostka Wielkości ESU (Europa Size Unit)

Ich użycie umożliwia określenie:

Wielkości ekonomicznej

I

Typu rolniczego gospodarstwa

SMG

Jest nadwyżką

Średniej z 3 lat

ESU stanowi równowartość 1200 euro wartości Standardowej nadwyżki Bezpośredniej

Wielkość ekonomiczna gospodarstwa rolnego

Określana jest sumą SMG wszystkich działalności rolniczych występujących w gospodarstwie rolnym

Wyrażana jest w ESU

Typ rolniczy gospodarstwa

Określany jest napodstawie udziału poszczególnych działalności w tworzeniu ogólnej wartości SMG w gospodarstwie

Wyróżnione zostało

8 typów ogólnych

17 podstawowych

50 szczegółowych

Podtypów 50 typów szczegółowych

Nie wszystkie gospodarstwa rolne funkcjonujące w danym regionie statystycznym czy kraju znajdują się w polu zainteresowania FADN

Pole obserwacji FADN Minimum 90% wytwarzanej wartości SGM

Niezbędne dane dla wyboru reprezentatywnej próby gospodarstw:

Określone regiony statystyczne

Dostęp do rejestru gospodarstw rolnych

Opracowane parametry standardowych nadwyżek bezpośrednich dla wszystkich regionów statystycznych

Zakres i szczegółowość gromadzonych danych w ramach FADN

Dotyczą wyłącznie gospodarstwa rolnego

Odzwierciedlają stan i strukturę składników majątkowych a także stan i strukturę źródeł zobowiązań

Odzwierciedlają strukturę przychodów i kosztów na poziomie gospodarstwa rolnego

Szczególna uwaga zwrócona jest na elementy związane z WPR (dotacje)

Kontrola jakości danych rachunkowych zawartych w sprawozdaniu z gospodarstwa rolnego do FADN za pomocą RICA 1

Powyżej opisane regulacje prawne sprawiają, że FADN jest systemem:

Badań reprezentacyjnych

Wykorzystującym precyzyjnie zdefiniowane pojęcia

Z dokładnie opracowana metodą wyboru próby gospodarstw

Z przejrzystymi procedurami kontrolnymi

FADN

Jest narzędziem do kreowania WPR

Dane gromadzone w ramach FADN służą do

Oceny efektów podjętych decyzji w ramach WPR poprzez

Coroczne określania dochodów gospodarstw rolnych funkcjonujących na terenie wspólnoty

Analizę działalności gospodarstw rolnych

Dane rachunkowe z gospodarstw rolnych są konieczne przedstawicielom krajów członkowskich do negocjowania na forum Komisji Europejskiej narodowych programów wsparcia dla niektórych grup swoich rolników

Kraj członkowski nie może wprowadzić takiego programu bez akceptacji Komisji

Oceny efektów planowanych decyzji w ramach WPR poprzez

Wykonywanie scenariuszy dla oceny skutków projektowanych zmian dotyczących rolnictwa wspólnoty

Polski FADN

Cel główny polskiego FADN

Dostarczenie danych rachunkowych z reprezentatywnej próby gospodarstw rolnych do FADN

Obowiązek ten spoczywa na każdym państwie członkowskim UE

Cele pośrednie polskiego FADN

Dostarczenie danych dla ośrodków decyzyjnych władz RP.

Dostarczenie danych dla organizacji przedstawicielskich rolników

Dostarczenie danych dla środowiska naukowo-badawczego

Dostarczenie danych dla pracowników zajmujących się udzielanie m porad dla rolników

Dostarczenie danych dla rolników uczestniczących w Polskim FADN

Wykaz podstawowych pojęć stosowanych w Polskim FADN

Przychody

Przychody gospodarstwa rolnego to wartość produkcji towarowej i nietowarowej wytworzonej w zdefiniowanym czasie (okresie obrachunkowym), łacznie z innymi przychodami pieniężnymi mającyi związek z jego działalnością operacyjną w tym czasie

Koszty

To wartość zużytych środków produkcji wraz ze świadczeniami finansowymi mającymi związek z działalnością operacyjną gospodarstwa rolnego w zdefiniowanym czasie

Zużycie pośrednie

Obejmuje wartość zużytych na cele produkcyjne produktów rolnych pochodzących z własnej produkcji, a także materiałów z zakupu (łącznie z paliwami), energii, usług obcych (przetwórstwo obce, usługi agrotechniczne, weterynaryjne, prowizje płacone za usługi bankowe), koszty podróży służbowych oraz inne koszty (np. ubezpieczenia)

Amortyzacja

To zmniejszenie wartości aktywów trwałych w roku obrachunkowym, powodowane zużyciem fizycznym i „moralnym”

Koszty czynników zewnętrznych

To koszty zaangażowania obcych czynników produkcji w działalności operacyjnej gospodarstwa rolnego:

Odsetki od kredytów

Wynagrodzenia pracowników najemnych

Czynsze za dzierżawione aktywa rzeczowe (np. za ziemię)

Wartość dodana netto

Jest to nadwyżka ekonomiczna pozostała po odjęciu od wartość produkcji gospodarstwa rolnego wartości zużycia pośredniego, skorygowana o saldo dopłat i podatków oraz w końcu pomniejszona o wartość zużycia środków trwałych podlegających umarzaniu (amortyzacji)

WDN odzwierciedla nowo wytworzoną wartość w gospodarstwie rolnym w okresie obrachunkowym przez wszystkie trzy czynniki wytwórcze (ziemię, kapitał i pracę), niezależnie od tego kto jest ich właścicielem

Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego

Jest wartością dodaną netto pomniejszoną o koszt zewnętrznych czynników wytwórczych (wynagrodzeń, odsetek i czynszów) i powiększoną o subsydia do inwestycji

Bilans finansowy gospodarstwa rolnego

Jest fotografią stanu majątkowego gospodarstwa rolnego i ciążących na nim roszczeń w zdefiniowany momencie (np. w dniu 1 stycznia 2008 roku)

Obraz ten może być już inny w następnym dniu po dacie, na którą bilans został wykonany, gdy zostanie np. sprzedane ziarno pszenicy i zaistnieje należność z tego tytułu

Aktywa

Są wartością wszystkich składników majątkowych, które znajdują się we władaniu gospodarstwa rolnego wraz z należnościami u innych podiotów

Pasywa

Są wartością wszystkich funduszy, które sfinansowały aktywa gospodarstwa rolnego

Wyróżnia się spośród nich dwie podstawowe kategorie: pasywa tymczasowe i pasywa trwałe.

Tymczasowość pasywów wynika z tego, ze musza w uzgodnionym terminie

Zobowiązania

Mają charakter pasywów tymczasowych gdyż są składnikami pożyczonymi na określony czas

Kapitał własny

Są to pasywa trwałe wskazujące na udział właściciela w finansowaniu aktywów znajdujących się w gospodarstwie rolnym

Kryteria oceny finansowej gospodarstwa rolnego

Płynność

Określa zdolność gospodarstwa rolnego do wywiązywania się ze zobowiązań finansowych w należnym czasie ich uregulowania, bez zakłóceń w normalnym funkcjonowaniu gospodarstwa, a szczególnie bez obniżania potencjału wytwórczego

Wypłacalność

Określa ilość pożyczonego z zewnątrz kapitału wprowadzonego do gospodarstwa w relacji do zainwestowanego kapitału własnego

Rentowność

Określa nadwyżkę ekonomiczną (dochód, zysk) odnoszącą się od tych zasobów / pracy, zarządzania i kapitału / z których gospodarstwo osiąga tą nadwyżkę

Produktywność

Określa stopień skuteczności zastosowania pracy zarządzania i kapitału. Analiza efektywności odnosi się do relacji miedzy nakładami i produkcją

Próba gospodarstw rolnych dla Polskiego FADN

Próba Polskiego FADN liczy 12100 gospodarstw i jest reprezentatywna dla 745 023 towarowych gospodarstw rolnych w 4 regionach SGM

Próba jest podzielona według 3 kryteriów:

Lokalizacji regionalnej

Wielkości ekonomicznej

Etapy zbierania danych

Dobór gospodarstw do próby

Ankieta dotycząca rozmiarów produkcji rolniczej

Okreslejnie typu i wielkości ekonomicznej gospodarstwa ronego

Zbieranie danych rachunkowych w wyselekcjonowanych gospodarstwach

---