Semiotyka dzieli się na: SEMANTYKĘ- relacja między znakami, a rzeczywistością pozajęzykową. SYNTAKTYKĘ - bada stosunki pomiędzy znakami tworzącymi komunikat; poziom organizacji składniowej PRAGMATYKĘ - relacja między znakami (komunikatami), a ich użytkownikami (nadawca - odbiorca) KODY - całości stworzone przez systemy znaków: językowy, pozajęzykowy (znaki drogowe, kolejowe), różne formy społecznego komunikowania się (obrzędy, tradycje, ubiory), k. estetyczne (malarstwo, sztuki plastyczne, literatura) Socjologia języka (językoznawstwo socjologiczne): Bada związki między faktami językowymi a zjawiskami społecznymi. Zajmuje się gł. środowiskowym zróżnicowaniem języka narodowego. Zgodnie z przyjętym założeniem na zróżnicowanie to wpływa zarówno poziom kulturalny i styl życia, jak i jego działalność ekonomiczna i techniczna. Wyróżnia się gwary społeczne (miejsce zamieszkania, poziom wykształcenia, grupa wyznaniowa) i gwary środowiskowe (środowisko życia, bycia). Współcześnie nazwa socjologia języka jest wypierana przez socjolingwistykę; niekiedy ich zakresy się utożsamia, kiedy indziej przyjmuje się, że tam, gdzie punktem wyjścia jest socjologia mamy do czynienia z socjologią języka, a tam gdzie wychodzi się z językoznawstwa - z socjolingwistyką
|
STYL - obiekt badań styli styków; odnosi się do kultury i semiotyki, różne rodzaje zachowań człowieka, każda społeczność wypracowała własny sposób interpretacji, uporządkowania świata oraz skutecznego porozumienia się w tym świecie, sfera zjawisk pragmatyczno - społecznych; stosunek mówiącego do rzeczywistości STYL TEKSTU - zespół językowych wykładników stylistycznych - jednostek nacechowanych stylistycznie; wąskie rozumienie JĘZYK TEKSTU - zespół znaków i form językowych zorganizowanych w pewną całość uzaleznioną od typu tekstu i jego funkcji STYLIZACJA - naśladowanie jakiegoś stylu, podkreślenie dystansu do kogoś/czegoś, zaznaczenie ironicznego stosunku, odzwierciedlenie wartościowania; zarówno w literaturze pięknej jak i tekstach potocznych; Stylistyka - zjawisko stylu, najpierw praktyczna potem teoretyczna. Wykorzystanie środków językowych w róznych typach wypowiedzi. Współcześnie sytuowana w GENOLOGII (lingwistyczna i literaturoznawcza). Postulat badań - PRASKA SKOŁA STRUKTURALNA (Jakobson, Trubiecki) badaniami objęto dzieło literackie by dostosować do niego metodologie literaturoznawszą Mikołaj Trubiecki - Ferdinand de Saussure język jest systemem, dźwięk jest jednostką systemu językowego . Trubiecki zajmował się gramatyką historyczną, językiem połabskim. fonem: znak językowy, który służy do rozpoznawania znaczenia wyrazu, fonemu nie można dowolnie zmieniać klasyczne szkoły lingwistyki strukturalnej i ich stosunek do teorii F. de Saussure'a praska gł. badanie związków paradygmatycznych, funkcjonalne podejście do strukturalizmu; opis języka powinien zaczynać się od wskazywania funkcji danego elementu w języku; kopenhaska rozbudowuje koncepcję znaku językowego F. de Saussure'a, wprowadza pojęcia: wyrażenie i treść, szuka w języku tego, co abstrakcyjne, w swoich badaniach zajmuje się zarówno związkami paradygmatycznymi jak i syntagmatycznymi, amerykańska gł. skupia się na tekście i związkach syntaktycznych |
Style językowe - odpowiedź na: intencje komunikacyjne użytkowników języka, typowe sytuacje komunikacyjne; kazda odmiana stylu musi zawierać pewien spetryfikowany sposób wyrażania intencji komunikac. Sa to odmiany skonwencjalizowane. Realizują się nie tylko werbalnie ale również semiotycznie (gesty, mimika, ikony) Style dzielimy na: konwencjonalne (wzorce abstrakcyjne o określonej strukturze, w których zapisały się sposoby postrzegania świata i porozumiewania się w nim; sa idealnymi wzorcami syt. Komunikacyjnyc trwałymi, typowymi, dynamicznymi) -> s. funkcjonalne (typy społecznych zachowań językowych, różnicuja zachowania komunikacyjne, w każdej społeczności; retoryczny, artystyczny (s. epoki i gat. Liter.), urzędowy, naukowy, publicystyczny, potoczny, religijny; s. gatunkowe; oraz na style indywidualne (tekst stworzony przez konkretnego nadawcę nie utożsamiać z IDIOSTYLem (język nadawcy); zespół cech uświadomionych bądź nie przez nadawcę, rozpoznawalnych dla odbiorcy w tekstach autora i odróżniających jego zachowanie, ocena stylu jest subiektywna zależy od upodobań, odbiorca nie musi rozpoznawać stylu indywidualnego przez różne postrzeganie świata, może podlegać stylizacji, istnieje możliwośc swiadomego przekraczania wzorców stylu (możliwe sa różne językowe zachowania, a nawet te których styl nie obejmuje -> zbiór różnych tekstów realizujących styl); -> s tekstów, s autorów WZORCE GATUNKOWO - STYLISTYCZNE - nieostre, przenikają się wzajemnie (subiektywizm - obiektywizm przedstawienia tematu), rózne kategorie w obrębie jednego wzorca mogą się krzyżować; pomyslna realizacja dzięki kontekstowi (poznawczy, kulturowy, społeczny, językowo - tekstowy)
|
językoznawstwo wewnętrzne: polega na badaniu samego języka bez uwzględniania związanych z nim zjawisk z zakresem innych nauk (fonetyka, składnia, morfologia, pragmatyka) językoznawstwo zewnętrzne: dział powiązany z innymi naukami empirycznymi, bada czynniki zewnętrzne: uwarunkowania geograficzne, kulturowe, społeczne
|
Onomastyka: nauka zajmująca się nazwami własnymi. Antroponimia - nazwy osobowe; toponimia - nazwy miejscowe (OJKONIMY) -> hydronimia (woda) najstarsze nazwy rzek i jezior dziedziczone od najdawniejszych plemion (Biała Rudawa Kamienna; Warta Soła Wilga; Odra Wisła Obra Noteć -> od najmłodszych do najstarszych), oronimia (góry), speleonimia (jaskinie), drimmonimia (lasy), nazwy wytworów kultury ludzkiej (domów, szkół, teatrów, pojazdów, utworów, sztuk plastycznych). Odrodzenie - ONOMASTIKONY - objaśnienia nazw biblijnych; twórca nauki, słowiańskiej onomastyki - Mikolosich XIXw. Nazwy karpackie -> poch. Wołowskie, nazwy Tatr -> poch. Niemieckie
|
geografia lingwistyczna: opiera się na badaniach dialektologicznych, czyli na gromadzeniu danych dotyczących właściwości dialektalnych danego systemu językowego oraz rozprzestrzeniania się pewnych cech językowych
dialekt: typ języka odznaczający się zespołem cech dialektalnych, jakie koncentrują się w pewnej części terytorium językowego i współdecydują o wyodrębnieniu się etnicznej grupy ludnościowej od jej pobratymców pojęciem podrzędnym jest gwara: mowa chłopów zamieszkujących określoną okolicę kraju, różniąca się od innych gwar szeregiem cech gwarowych → cechy gwarowe: fonetyczne, gramatyczne, słownikowe
narzecza: zespoły gwar, które charakteryzują się pewną ilością cech wspólnych dialektografia: bada, gromadzi, przedstawia w sposób opisowy lub kartograficzny cechy gwarowe danego obszaru
|
Dialektologia - najstarszy etap zainteresowań interdyscyplinarnych, bada morfologię, składnię, leksykologię, fonologię, ustala prawa ogólne; Metody badań: zapis tekstów gwarowych, opis monograficzny (opis jednej gwary w kontekście drugiej), tworzenie słowników gwarowych (zestawienie wyrazów poszczególnych gwar niewystępujących w języku ogólnym), prezentowanie danych jako atlasu gwarowego (przenoszenie faktów językowych na mapę - geografia językowa); pierwsze obserwacje - filozoficzna szkoła aleksandryjska Falowa teoria rozwoju języka - każda zmiana zapoczątkowana prze uczestników języka w określonym czasie rozchodzi się w formie współśrodkowych fal (jak kręgi na wodzie) przenosząc się w drodze naśladowania od jednego użytkownika do drugiego Archaizmy peryferyjne - jeśli nie dotrze tam zjawisko falowego rozchodzenia się; Dialektologia dzieli się na społeczną i historyczną. pierwsze dane dialektograficzne dostarcza Oskar Kolberg (materiały częściowo zapisane fonetycznie) [11-12 tomów] materiały publikował w czasopiśmie „Wisła” redagowanym przez Jana Karłowicza pierwsza praca naukowa z dialektologii Malinowskiego pochodzi z 1873 roku i dotyczy gwar wsi opolskich rozkwit polskiej dialektologii zawdzięczamy Kazimierzowi Nitschowi Kazimierz Nitsch „Próby ugrupowania gwar polskich” 1910 „Mowa ludu polskiego” 1911 „Dialekty języka polskiego” 1915 „Dialekty polskie Śląska” 1939 „Wybór polskich tekstów gwarowych” 1916 Karol Dejna „Dialekty polskie” 1973„Atlas polskich innowacji dialektalnych” 1981 „Atlas gwar polskich” atlasy regionalne: K. Nitsch „Atlas językowy polskiego Podkarpacia” Z. Stiber „Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich” A. Zaręba „Atlas językowy Śląska” A. Kowalska, A. Strzyżewska-Zaremba, H. Horodyska-Gadkowska „Atlas gwar mazowieckich” Słowniki gwarowe: J. Karłowicz „Słownik gwar polskich” B. Sychta „Słownik gwar kaszubskich” Od momentu pojawienia się strukturalizmu w językoznawstwie zmienia się metodologia badań dialektologicznych → coraz częściej powstają opisy dialektalnych systemów, co oznacza, że nie ujmuje się cech dialektalnych jako prostego zbioru elementów, ale skupia się uwagę na zasadach według których cechy te wchodzą w określone relacje. Następnie zestawia się systemy różnych dialektów, co pozwala rzucić nowe światło na pokrewieństwo miedzy dialektami i różnice między nimi. dialektologia strukturalna wprowadza nowe pojęcia: diasystem: sposób przedstawiania dwóch systemów uwydatniających zachodzące między nimi podobieństwa czy różnice idiolekt: całokształt właściwości mowy jednostki, obejmujący wszystkie indywidualne właściwości języka dialektolodzy amerykańscy zainteresowali się specjalnym zróżnicowaniem języka; dzisiejsza dialektologia bardzo często wykorzystuje w swych badaniach metody matematyczne (szczególnie statystykę) koncepcja profesora Doroszewskiego, który rozwinął metodę izoglos kwantatywnych, wg której izoglosy miały charakteryzować frekwencję pewnych zjawisk językowych, nakładane były na mapy jak np.: izobary nie uwzględniały wyjątków JĘZYKOZNAWSTWOSTOSOWANE - szeroko ujęta nauka o możliwościach i sposobach wykorzystywania językoznawstwa w różnych dziedzinach naukowych: badanie nad efektem nauczania jezykow obcych, ma szczególne osiągnięcia w zakresie racjonalizacji i modernizacji dydaktyki; badanie nad poprawnością jezykową; badania nad udoskonalaniem kodów służących przekazywaniu informacji; badania nad doskonaleniem tłumaczenia maszynowego' badania nad teorią przekładu; logopedia; badania w zakresie polityki językowej; badania w zakresie kultury języka; opracowywanie alfabetów dla jezyków dotychczas niepiśmiennych; doskonalenie stenografii (oparte na statystyce językowej); badania nad standaryzacją terminologii językowej; badania nad afazją i jej leczeniem; pomoc w naukach interdyscyplinarnych. JĘZYKOZNAWSTWO TEORETYCZNE: ewolucja zainteresowan teorią języka (obejmuje ono wszystkie zabiegi naukowe zmierzające do zbudowania języka - powinno odzwierciedlać istotę języka, strukturę języka) wyodrębnia się teorię w węższym rozumieniu - teoria synchronicznego opisu języka tj. teorię gramatyki języka; teorię w najszerszym rozumieniu - oprócz opisu synchronicznego opisuje także: teorię użycia języka, etapy jego rozwoju historycznego, zagadnienia uczenia się języka, zagadnienia związku języka z myśleniem, zagadnienia stosunku języka do społeczeństwa językoznawstwo wewnętrzne: polega na badaniu samego języka bez uwzględniania związanych z nim zjawisk z zakresem innych nauk językoznawstwo zewnętrzne: dział powiązany z innymi naukami empirycznymi
|
geografia lingwistyczna zaczyna się rozwijać w XIX wieku, ale pewne pojęcia lingwistyczne pojawiają się na początku XX wieku
zainteresowanie badaniami dialektologicznymi zawdzięczamy młodogramatykom, którzy Jules Gilliéron, - stworzył pierwszy atlas dialektologii założenia geografii lingwistycznej (które stały się podstawą współczesnej dialektologii)
różnice dialektalne występujące najczęściej w słownictwie i fonetyce, rzadziej we fleksji czynniki społeczno-historyczne mają decydujące znaczenie w procesie dyferencjacji (różnicowania) językowej warunki geograficzne wpływają na dyferencjację językową tempo zmian dialektów zwiększyło się z wielu względów: czynniki ekonomiczne i psychologiczne wpływ mediów konflikt homonimiczny Wg Gilliéron'a są dwa momenty warunkujące innowacje w zasobie leksykalnym danego języka lub dialektu. Jeden z nich dotyczy konfliktu homonimicznego, który należy rozumieć jako sytuację, w której dwa homonimy zazwyczaj rozróżniane pod względem znaczenia dzięki różnicom w kontekście zaczynają być używane w tym samym kontekście, co utrudnia porozumiewanie się. W takiej sytuacji tworzy się nowy wyraz, który przejmuje jedno ze znaczeń. Wg Gilliéron'a struktura fonetyczna wyrazu ulega zmianom pod wpływem czasu. Zdarza się, że wyraz, który na początku nadawał się do pełnionej funkcji, z czasem staje się zbyt krótki lub zbyt długi, ewentualnie zmienia się jego brzmienie, co może wywoływać nieoczekiwane skojarzenia. W takim wypadku wyraz taki należy zastąpić innym. gramatyka transformacyjno-generatywna w aspekcie paradygmatu językoznawstwa strukturalnego
Ja to rozumiem tak, że gramatyka transformatywno-generatywna to był taki "w aspekcie paradygmatu językoznawstwa strukturalnego" - napisać coś o podejściu strukturalistów do języka jako do systemu (struktury). Wg de Saussure'a język składa się z opozycji np. znak - znaczone, ale też związki syntagmatyczne - związki paradygmatyczne.
Czyli syntagmata to związki składniowe między wyrazami - najprościej. Związki paradygmatyczne istnieją na bazie abstrakcji. Czyli załóżmy dla uproszczenia, że abstrakcja to tutaj związek semantyczny między wyrazami. Wtedy pojawia się ten problem z wykładu ("ogłoszenie prezesa" glottodydaktyka: zajmuje się procesem nauczania/uczenia języków obcych, niektórzy próbują tu włączyć też naukę o procesie przyswajania i uczenia się języka ojczystego → tradycyjnie przyswajaniem języka zajmuje się psycholingwistyka, a nauczaniem języka metodyka językoznawstwo diachroniczne: zajmuje się zagadnieniami rozwoju języka z punktu widzenia zmian, jakim on podlega w czasie; zaczęło się kształtować na przełomie XVIII i XIX wieku (jako nauka), wtedy zaczęły się kształtować filologie narodowe, a to jest zaczątek dający materiał. Najczęściej stosowaną jest metoda historyczno-porównawcza = językoznawstwo historyczno-porównawcze językoznawstwo synchroniczne: bada język w danym momencie jego rozwoju (nie interesuje się ewolucją języka). Przedmiotem zainteresowania jest sposób funkcjonowania języka niezależnie od pochodzenia jego elementów. Język traktuje się jako sume luźnych elementów - elementy względem siebie pozostają w określonych relacjach. rozgraniczenie między synchronią a diachronią wprowadził Ferdynand de Suasoure językoznawstwo funkcjonalne: termin stworzony przez strukturalistów praskich, którzy kładli nacisk na komunikacyjny charakter języka → zakładali, że analiza pewnych elementów języka musi być ściśle związana z ich funkcją językoznawstwo taksonomiczne: jego celem jest wyodrębnianie i klasyfikacja różnych jednostek językowych. Ten typ językoznawstwa stworzył Noan Chomsky - twórca gramatyki generatywnej. W tym ujęciu wszystkie cechy istotne dla danej jednostki języka (np. fonem) oraz jej przynależność do określonej klasy można wyznaczyć na podstawie cech formalnych współwystępujących z daną jednostką w aktualnych wypowiedzeniach. Podstawową rolę odgrywają tu kryteria dystrybutywne, np. rzeczownik w języku angielskim występuje z the językoznawstwo opisowe/materiałowe: bada i opisuje system języka (frazeologiczny, leksykalny, gramatyczny) językoznawstwo porównawcze historyczne: porównuje jeden język z innym w określonym czasie - klasyfikacja historyczna języków wedle stopnia wspólności ich pochodzenia typologiczne: ustala klasyfikację języków wedle podobieństwa ich budowy językoznawstwo szczegółowe: bada pojedynczy język językoznawstwo kontrastywne: porównuje wybrane języki narodowe i międzynarodowe funkcje języków narodowa: jest elementem spajającym naród, będąc narzędziem komunikowania się oraz jest jednym z elementów kultury międzynarodowa: jest narzędziem komunikowania się w różnych sytuacjach
|
Socjolekt: W odróżnieniu od dialektu (czyli odmiany języka uwarunkowanej terytorialnie) odmiana języka uwarunkowana społecznie, a więc używana przez ludzi, których łączy więź wspólnego zawodu, uczenia się , losu, zainteresowania, hobby. Socjolekt bywa też nazywany gwarą zawodową, slangiem, żargonem.
Socjolingwistyka: Nauka z pogranicza socjologii i językoznawstwa. Bada rolę języka w społeczeństwie oraz związki między faktami językowymi a zjawiskami społecznymi, zwłaszcza między zmianami językowymi i odmianami języka a zmianami socjalnymi i grupami społecznymi. Nazwa „socjolingwistyka” została utworzona w 1950 r. w USA, ale badania, które dziś nazywamy socjolingwistycznymi prowadzono już w XIX wieku; tak np. w ramach szeroko rozumianej socjolingwistyki mieści się tzw. zewnętrzna historia języka, dialektologia oraz problematyka pochodzenia mowy i zróżnicowania języków narodowych, a także lingwistyka antropologiczna i socjologia języka, którą można uważać, za poprzedniczkę socjolingwistyki. Podstawowe zagadnienie socjolingwistyki, tj. zagadnienie relacji między językiem, myśleniem a faktami społecznymi nie zostało dotychczas rozwiązane. Wyniki badań w tym zakresie przemawiają za różnymi, często przeciwstawnymi hipotezami. Istnieją możliwości zastosowania wyników badań socjolingwistycznych w praktyce życia społecznego (np. w komunikowaniu masowym, w polityce oświatowej i językowej). Niektóre twierdzenia socjolingwistyki mają charakter społeczno-polityczny (np. teza, że środowiska robotnicze posługują się tzw. językiem ograniczonym, prowadzi do wniosku, że młodzież pochodząca z tych środowisk ma utrudniony start życiowy) i są wykorzystywane w walce politycznej Performancja - autentyczne użycie języka jest rozbieżne z kompetencją jezykową; Psycholingwistyka: To gałąź nauki o komunikowaniu językowym z pogranicza psychologii i językoznawstwa. Powstała oficjalnie w 1953 r. w USA (Bloominghton, konferencja, tom pokonferencyjny „Psycholingwistyka”), ale badania które dziś nazwiemy psycholongwistycznymi prowadzono już w XIX wieku. jej przedmiotem są psychologiczne procesy uczenia się i używania języka, tzn. kodowania i odkodowywania przekazów, oraz relacje między osobami uczestniczącymi w komunikowaniu a przekazami. Psycholingwistyka jest dyscypliną empiryczną; jej podstawowe narzędzie badawcze to eksperyment. Do najcenniejszych jej osiągnięć należy stwierdzenie, że w trakcie analizy procesu porozumiewania językowego trzeba wyróżniać niemal w każdym jego stadium inne jednostki przekazu, i to różne, w zależności od tego, czy się analizuje przekaz ze stanowiska nadawcy (osoby zakodowującej), czy ze stanowiska odbiorcy (osoby odkodowującej). Wyniki badań okazują się użyteczne w leczeniu zaburzeń mowy, w pedagogice, w doskonaleniu metod nauczania czytania, pisania i języków obcych, w telekomunikacji, w przekładach maszynowych, w komunikowaniu masowym, a zwłaszcza w propagandzie. Badając zależności między formą przekazu a jego odbiorem, można się pokusić o odpowiedź na pytanie, jak i jakim językiem powinien się posługiwać nadawca, aby w możliwie efektywny i maksymalnie ekonomiczny porozumieć się z odbiorcą tak w sensie indywidualnym, jak i społecznym Psychologia kognitywistyczna - opozycja; przechodzenie od struktury głębokiej do powierzchniowej, ustala psychiczne przyczyny powstawania reguł generowania, zwiąski między komunikacją, a kontekstem odwołując się do kategorii prototypu.
Psychologia języka: Jako nauka stosująca w badaniach lingwistycznych metody psychologii stawia sobie za cel wyjaśnienie zjawisk psychicznych na podstawie językowego zachowania się człowieka oraz odwrotnie - interpretację zjawisk językowych na podstawie analizy procesów psychicznych. Szczególnie wyraźny wpływ wywarła psychologia języka na filozofię języka i teorię językoznawstwa ogólnego, np. znany podział funkcji mowy na symbolizującą, ekspresywną, apelatywną pochodzi od K. Buhlera i F. Kainza. Wyniki badań językowopsychologicznych dały też z jednej strony empiryczne podstawy nowoczesnej stylistyce i pragmatyce językowej, z drugiej zaś przyczyniły się do rozwoju psychologii dziecka i psychiatrii. Główna różnica między psychologią języka a językoznawstwem polega na tym, że psychologia w przeciwieństwie do językoznawstwa nie ogranicza swego zainteresowania badawczego do konwencjonalnych środków komunikowania się ludzi. W ostatnich latach nazwa psychologia języka wychodzi z użycia, wypierana jest przez psycholingwistykę, socjolingwistykę. behawioryzm Etnolingwistyka (lingwistyka antropologiczna): Bada związki między kulturą a językiem w danym społeczeństwie. Narodziła się w USA w pocz. XX wieku jako wynik zainteresowania językami indiańskimi (F. Boas). Określenie antropologiczna odnosi się do antropologii rozumianej wbrew tradycji europejskiej, a zgodnie z tradycją amerykańską, jako nauka o wszystkim, co dotyczy człowieka, a zwłaszcza jego kultury. Obecnie nazwa ta wychodzi z użycia i jest wypierana prze psycholingwistykę i socjolingwistykę, zajmujące się podobną problematyką. Do najważniejszych osiągnięć lingwistyki antropologicznej należy tzw. hipoteza Sapira-Whorfa, wedle której nie tylko typ języka zależy od typu kultury, ale i typ kultury od typu języka.
PRAGMATYKA JĘZYKOWA - dział semiotyki, postulowana przez Morrisa w 1938 r., bada stosunki miedzy znakami językowymi, a ich użytkownikami; obejmuje aspekty użycia jezyka (komunikowanie, rozmawianie, wyrażanie, motywacje psychiczne mówiących, uwarunkowania społeczne komunikacji językowej) -> psycholingwistyka, socjolingwistyka. Zawęzić zakres próbował R. Camp ograniczając się do użytkownika języka. W okresie panowania gramatyki transformacyjno - generatywnej definiowano pragmatykę jako naukę - PERFORMANCJĘ, w przeciwieństwie do kompetencji językowej. 1963 - Katz -> nacisk na badanie aspektów języka dotyczących sytuacji użycia języka - performancji, zwraca się uwagę na: identyfikowanie uczestników aktów mowy nadawca - odbiorca; parametry czasowe i przestrzenne mowy; wiedzę o świecie uczestników aktów mowy. W latach 70. Pragmatyka = teoria aktów mowy, od lat 80. Pragmatyka ma zawiązek z Genologią. językoznawstwo antropologiczne/etnolingwistyka: [Whorf] przedmiotem badań są tu wzajemne związki między językiem, myśleniem, zachowaniem człowieka i rzeczywistości, czyli związki miedzy formalną strukturą języka, a resztą kultury społeczności, która tym językiem mówi. przedstawiciel: Benjamin Whorf, wg niego język jest nie tylko środkiem porozumiewania się, ale zawiera w sobie określony obraz świata
języki dzisiejszej Europy rodzina praindoeuropejska → słowiańskie, germańskie, celtyckie rodzina indoeuropejska → łacina język reaktywowany → hebrajski rodzina ałtajska → turecki rodzina uralska → języki: fiński, estoński, węgierski
|
szkoła Starożytnej Grecji teoretycy języka → pierwsi, którzy stworzyli zasady klasycznej gramatyki europejskiej, a ich dokonania w tym zakresie wykorzystywane były w wiekach późniejszych zainteresowanie gramatyką → baranie tekstów normatywność: zajmowali się nią w zakresie języka greckiego natywizm (cechy dziedziczne, a nie kontakt z otoczeniem) zainteresowania filozoficzne → geneza języka; jaki jest proces uczenia się języka; bezpośredni stosunek struktury dźwiękowej i odpowiadającego jej znaczenia
teoria physei - teoria fizycznego pochodzenia wyrazu głosząca, że nazwy należą do od świata i od przedmiotu; teoria thesei - twierdzi, że nazwy nie należą od przedmiotu, ale są konwencjonalne, czyli należą do ludzi;
dyskusja wokół kwestii, czy istnieje jakaś głęboka, bezpośrednia więź logiczna między tym, co wyrazy znaczą, a ich budową dźwiękową, czy też ta wieź jest dowolna analogiści i anomaliści: grupy uczestników jednego z pierwszych znanych sporów teoretycznych o metodologię opisu gramatycznego prawdopodobnie II wiek p.n.e.; wśród filozofów greckich analogista: Arystofanes z Bizancjum - język ma charakter regularny i w jego opisie należy dążyć do wykrycia paradygmatów (modeli tworzenia form) język jest darem natury, a nie wytworem ludzkiej konwencji w swej istocie jest prawidłowy i logiczny, między dźwiękowym składem wyrazu a znaczeniem istnieje harmonia pierwsi etymolodzy
anomalista: Krates z Mallos - zwraca uwagę na anomalie w języku, tj. wyjątki od reguł nie wierzyli w idealną korelację między formalną i semantyczną strukturą wyrazu
Arystoteles: wszedł do historii nauki o języku jako twórca klasycznej gramatyki europejskiej zawdzięczamy mu podział języków na rzeczowniki i czasowniki jego nauka kategoriach gramatycznych była później modyfikowana jedynie w szczegółach, nie w podstawowej koncepcji klasyfikując formy gramatyczne wg tego, co oznaczają: substancję, jakość, ilość, relację, egzystencję, zmianę itd. wprowadził w rozważania o języku kryteria właściwe dociekaniom filozofów → to dziedzictwo koncepcji filozoficznych okazało się niezwykle trwałe i dalekosiężne w późniejszej historii lingwistyki
onoma: rzeczowniki; rhema: czasowniki -> uznał, że tylko te dwa typy wyrazów mogą coś znaczyć same z siebie, sposób definiowania przez Arystotelesa jest semantyczny
syndesmoi: wskaźniki zespalające; czasowniki: wyróżnikiem jest ich odniesienie do czasu należy do niego funkcja orzeczenia (wg Arystotelesa orzeczenie to wszystko za pomocą którego komunikuje się coś o podmiocie; orzeczeniem nie musi być czasownik, ale np. przymiotnik, tzn. zdanie może istnieć bez czasownika) zdanie: zespół kompleksów dźwiękowych, mający samodzielnie określoną treść, taki, którego części składowe również znaczą coś same przez się → powiązanie teorii zdania z teorią rozumowania → wyznaczenie centralnej roli predykatywności szkoła aleksandryjska (głównie morfologia i składnia) badania leksykograficzne glosatorystyka → objaśnianie trudnych terminów / glosatorzy retoryka → sztuka oratorska / retorzy scholastyka → komentowanie tekstów / scholaści leksykografia → gromadzenie zasobu leksykalnego / leksykografowie biblioteka aleksandryjska (II w. p.n.e. - II w. n. e. filologia jako dyscyplina naukowa → Arystach z Samotraki
|
szkoła indyjska (doskonali językoznawcy ) rozróżnienie głoski i litery precyzyjna i konsekwentna klasyfikacja głosek wykrycie zasad kombinatoryki fonologicznej ścisły opis zmian zachodzących na styku morfemów i wyrazów rozróżnienie fleksji i słowotwórstwa wyróżnienie rdzenia i afiksu systematyczny opis kompozycji i derywacji uwzględniającej również afiks zerowy wszystkie te i wiele innych właściwości sprawiły, że Ośmioksiąg przyswojony przez naukę europejską w XVIII-XIX w. stał się istotnym bodźcem do rozwoju badań fonetycznych i morfologicznych ścisłość i obiektywność w badaniach nad językiem (zastosowanie matematycznych zasad) sanskryt: święty język hindusów zainteresowanie językiem wynikało z potrzeb religijnych → dbanie o czystość języka teksty wedyjskie - pierwsze wzmianki o zainteresowaniu Hindusów językiem pytania o genezę języka Pᾶnini - początek IV wieku p.n.e. - pierwszy, który przystąpił do normowania klasycznego sanskrytu miał świadomość tego, że język jest systemem zdawał sobie sprawę z istnienia morfemu zerowego Patanjali - II wiek p.n.e. / Bhartṛhari - VII wiek n.e. sphota: stały, niezmienny substrat wszystkich wariantów tekstowych danego systemu języka; w odniesieniu do fonologii odpowiadałby definicji fonemu, tj. inwariantnej wartości dźwiękowej, która istnieje jako jednostka określonego systemu, służąca do różnicowania znaczenia wyrazu Hindusi stosowali w gramatyce statystykę występowania wyrazów i sylab w tekstach, co wiązało się z szeroko zakrojonymi badaniami nad leksyką badania Hindusów koncentrowały się także dookoła fonetyki → jako pierwsi obok Chińczyków zwrócili uwagę na rolę momentów artykulacyjnych niewiele osiągnęli na polu badań etymologicznych
zarówno Grecy jak i Hindusi zajmowali się językami narodowymi Indie: zainteresowania religijne → sanskryt → święty język, dbanie o czystość języka Grecja: zainteresowania filozoficzne
okres rzymski Rzymianie nie wnieśli wiele nowego, ale bardzo rozwinęli to, co zostało już osiągnięte Gramatyka Varro: I wiek p.n.e. De lingua latina → nacisk na zjawiska morfologiczne w zakresie gramatyki Rzymianie zwrócili uwagę na zjawisko rekcji czasownikowej i jej roli dla ustalenia znaczeń przypadków
ortoepia: dział językoznawstwa obejmujący zagadnienia poprawności i kultury języka; reguły poprawnego używania form językowych
metryka: nauka o rytmicznych formach wiersza regularnego, tzw. numerycznej organizacji rytmiczno-ilościowej mowy wiązanej; tadycyjnie utożsamiana z wersyfikacją. świat arabski w znacznej mierze przejęli osiągnięcia Greków z Hindusami i Grekami łączy ich to, że zajmowali się tylko językiem narodowym język Koranu to język święty (analogicznie do sanskrytu w Indiach) * Koran nie mógł ulec zmianie → zwiększenie zainteresowania pochodzeniem takiego, a nie innego języka poznanie i chronienie języka przed napływem elementów plebejskich leksykografowie tolerancja zachowania odrębności leksykalnej → zachowanie zróżnicowania dialektalnego → nie był to przedmiot badań, ale było to rejestrowane (słowniki)
Szkoła Basri, Szkoła Kufi - najbardziej znane szkoły świata arabskiego „Alkitab”: system gramatyki arabskiej świat żydowski jako pierwsi podjęli badania komparatystyczne (porównawcze) → mieszkali wśród ludności arabskiej → dostrzegali podobieństwo / pokrewieństwo
|
Port-Royal - szkoła odegrała dużą rolę w kształtowaniu myśli językoznawczej portroyalowcy kontynuowali badania nad teorią gramatyki budowaną w oparciu o koncepcje logiki zakładając, że logika jest uniwersalna → poszukiwali jej uniwersalności w gramatyce z badaniami gramatyki wiążą się badania nad normatywnością języka
portroyalowcy zauważyli, że języki świata muszą być oparte na podobnej strukturze gramatyki, zatem rolą gramatyków jest poszukiwanie uniwersaliów → w tym celu
w oświeceniu podejmowano też nadania zmierzające do ustalenia odpowiedzi: skąd pochodzi język → w tym celu sięga się nie tylko po języki grecki i łaciński, ale także inne języki starożytne, np. sanskryt pierwszym sanskrytologiem był William Jones (był pierwszym, który dał podwaliny dla gramatyki historyczno-porównawczej) → utrzymywał on, że sanskryt, greka, gocki i (prawdopodobnie) celtyckie są ze sobą spokrewnione i powstały ze wspólnego, nie istniejącego już dziś języka
język, jakim zajmowano się do końca wieku XVIII, to badania nad poszukiwaniem uniwersum → badania te miały charakter synchroniczny → zajmuje się językiem w danym okresie przełom XVIII / XIX wiek
Wilhelm von Humboldt (1767 - 1835) ojciec językoznawstwa ogólnego znał języki takie jak: węgierski, hebrajski, arabski, kawi, sanskryt badania synchroniczne język traktował jako energię organizmu, który funkcjonuje na zasadzie analogii poszukuje tego, co jest uniwersalne, ogólnoludzkie, ale z drugiej strony dostrzega w nim to, co jest indywidualne język może być źródłem poznania rzeczywistości, ale bezpośrednio tylko subiektywnej, natomiast pośrednio rzeczywistości obiektywnej językoznawstwo Humboldt`a wiąże się ściśle z antropologią, odchodzi od logiki ku psychologii → język wyraża ducha narodu → nie można badać języka w oderwaniu od kultury narodu wg Humboldt`a języki narodowe są wariantami realizacyjnymi języka w ogóle język w ogóle + duch = duch narodowy Humboldt zastanawiał się nad tym, skąd biorą się różnice między językami - uznał, że indywidualne różnice między językami to wynik wzajemnego oddziaływania języków na siebie → język wyraża światopogląd danego narodu nauczanie nowego języka wg Humboldt`a jest poznaniem siatki pojęciowej, tj. światopoglądu + pierwiastka mistycznego (który pojawia się tam, gdzie pojawia się psychologizowanie w języku) im więcej języków z różnych epok poznamy, tym bardziej zbliżymy się do poznania języka w ogóle w jego idealnej postaci
siatka pojęciowa = światopogląd + pierwiastek mistyczny Benjamin Lee-Whorf zajmował się badaniem języków indiańskich wspólnie z Edwardem Sapirem stworzyli koncepcję natury semantycznej, zw. koncepcją Sapira i Whorfa (neohumboltyzm) wg ich hipotezy nie ma języków doskonałych, każdy język jest wyrazem określonego widzenia i pojmowania świata, z tym, że język nie tyle służy do wyrażania pojęć, co do ich kształtowania i w ogóle warunkuje ich istnienie (w ramach danej społeczności językowej różny sposób partycypowania rzeczywistości znajdzie swój wyraz nie tylko w języku, ale i w kulturze → różnorodność języków jest wynikiem różnego partycypowania rzeczywistości
|
XIX wiek - rozwój językoznawstwa historyczno-porównawczego XIX wiek to czas przejścia od badań synchronicznych do badań diachronicznych, co wiąże się z odkryciem metody historyczno-porównawczej metody badawcze językoznawstwa historycznego metoda filologiczna: zestawianie tekstów pisanych w tym samym języku, ale zróżnicowanych chronologicznie metoda rekonstrukcji wewnętrznej: polega na ustaleniu, który z dwóch elementów obocznych tego samego języka jest starszy wnioskowanie na podstawie oboczności fonologicznych, np. w języku polskim mamy na końcu wyrazu typ oboczności dźwięczna : bezdźwięczna metoda form wyjątkowych, przy czym formy nieregularne uznaje się za starsze metoda form ginących, forma ginąca uznawana jest za starszą metoda historyczno-porównawcza: rozszerzenie metody rekonstrukcji wewnętrznej, ponieważ sprowadza się ona do wyboru elementu starszego spośród języków różnych, ale sobie pokrewnych (wywodzących się ze wspólnego prajęzyka)\ za prekursora badań historyczno-porównawczych uznaje się Williama Jonsa → jego teoria dotycząca pokrewieństwa łaciny, greki, gockiego i języków celtyckich legła u podstaw językoznawstwa porównawczego (→ w praktyce okres językoznawstwa porównawczego przychodzi znacznie później) Rasmus Kristian Rask - zasługi wykazanie w sposób naukowy pokrewieństwa części języków indoeuropejskich odkrył pokrewieństwo staronordyckiego z językami skandynawskimi i germańskimi oraz greką, łaciną, językami słowiańskimi i litewskim negował pokrewieństwo między językami celtyckimi i albańskim (co później skorygował) dopuszczał pokrewieństwo między sanskrytem i językiem irańskim nadanie charakteru naukowego metodzie historyczno-porównawczej poprzez sprowadzenie tej metody na tory gramatyczne (wcześniej badania miały raczej charakter filozoficzny niż filologiczny), czego wyrazem było uznanie pierwszeństwa tejże metody (historyczno-porównawczej) w porównywaniu za ważniejsze uznaje elementy gramatyczne, a nie leksykalne; uznał, że mieszanie się języków w pierwszym rzędzie dotyczy wyrazów czyli elementów izolowanych, a w mniejszym stopniu (lub w ogóle) dotyczy formacji gramatycznych jako faktów kategorialnych nadaje zasadzie regularności (wykorzystywanej w analizie podobieństw między językami) rangi teoretycznego postulatu; sama metoda/zasada porównywania głosek w różnych językach nie była nowością oparcie programu gramatyki porównawczej nie na apriorycznych spekulacjach filozoficznych lecz na założeniach empirycznych i metodzie indukcyjnej dokonał pierwszych ustaleń dotyczących wpółgłosek germańskich, pochodzących z praindoeuropejskich głosek zwartych
Franz Bopp → uznawany za ojca metody porównawczej zasadniczy teoretyczny cel badań Boppa był natury filozoficznej → chodziło mu o ustalenie początków mowy, czyli początków ludzkiego myślenia i ducha; cel chciał osiągnąć od strony języka poprzez: przedstawienie w sposób systematyczny stosunków pokrewieństwa języków; zbadanie rządzących ewolucją języka fizycznych i mechanicznych praw; ustalenie początków głównych kategorii morfologicznych
gwarancją osiągnięcia celu miało być traktowanie języka biologicznie jak organizm - rodzi się, rozwija i obumiera wg określonych praw ewolucji → istnieje dopóty, dopóki istnieje rzeczywistość, którą oznacza od celów filozoficznych Bopp dość szybko odchodzi i zaczyna badać języki same dla siebie głosił postulat ścisłości i regularności, odpowiedniości językowych, tak by dały się one ujmować w określone prawa naukowe o charakterze obiektywnym i sprawdzalnym te prawa nie są absolutne i powszechne, co tłumaczy różnorodność języków → ich rola polega na tym, że pozwalają wytłumaczyć i uzasadnić różnice między językami, tym samym sprowadzić je do historycznej identyczności (różnice tracą moc z chwilą odkrycia praw, które pozwalają sprowadzić języki do wspólnego mianownika) Bopp postulował, aby skupić się na podobieństwach z zewnątrz niewidocznych jego teoria nie była pozbawiona romantycznego idealizowania, ponieważ uważał, że ewolucja polegała na stopniowo postępującym rozwoju pierwotnego, harmonijnego systemu w system ulegający degeneracji skupia się na najstarszych językach: łacinie, grece, sanskrycie, ponieważ one uznawane były za najbliższe językowi doskonałemu (szczególnie sanskryt) od strony materiałowej celem Boppa było: ustalenie prajęzyka; ustalenie warunków ewolucji; poszukiwanie wyrazów najbardziej pierwotnych, które nazywał pierwiastkami → pierwiastki wg niego miały postać jednosylabową, pozbawione były motywacji semantycznej → sprowadza je do jednego dźwięku werbalne: pierwotne, oznaczające czynność nominalne: oznaczające rzeczy i jednostki pronominalne: wyrażające relacje między werbalnymi i nominalnymi zasługi Boppa podstawowe elementy jego koncepcji znane były wcześniej, ale zespolił, rozbudował i bliżej zinterpretował stworzył gramatykę historyczno-porównawczą stworzył gramatykę indoeuropejską w ten sposób, że powszechnie znane koncepcje przeniósł ze sfery teorii na grunt konkretnej, realnej analizy materiałowej zapoczątkował w analizie morfologicznej zasadę porównywania nie całych wyrazów, ale poszczególnych morfemów (pierwiastków i afiksów) w językach pokrewnych na podstawie regularnych odpowiedniości stanowiących ich formę jednostek fonicznych, dających się ująć w określone prawa fonetyczne → podstawę stanowiły tu zgodności natury semantycznej (funkcjonalnej) respekt dla bazy materiałowej, zamiłowanie do szczegółowych, sumiennych badań Jacob Grimm (prawo Grimma: dotyczy przesuwek spółgłoskowych) przesuwki spółgłoskowe, to szereg bezpośrednio z sobą związanych zmian - opozycji fonologicznych pomiędzy poszczególnymi klasami spółgłosek, prowadzącymi w konsekwencji do przebudowy systemu konsonantycznego języka prawo językowe może dotyczyć różnych dziedzin języka → u Grimma przesuwka spółgłoskowa zaliczana jest do prawa głosowego (związanego z fonetyką) zasługi Grimma stworzył model gramatyki historyczno-porównawczej w ramach jednej rodziny językowej i tym samym model gramatyki czysto historycznej poszczególnych języków badał proces ewolucji w systemie fonologicznym języka
czym się różni prawo głosowe od prawa przyrodniczego? nie działa zawsze i wszędzie działa tylko przez pewien okres i w danej społeczności w danym czasie i na danym terenie jest bezwyjątkowe, tzn. wywołuje zmienę językową w danej pozycji we wszystkich wyrazach i u wszystkich członków danej społeczności
pozorne wyjątki: po wygaśnięciu praw głosowych do języka mogą wejść wyrazy bądź formy nowe, które będą wyjątkami od danego prawa, bo powstały po jego wygaśnięciu w ustalaniu stosunków podobieństwa opieramy się na systemie morfologicznym, ponieważ ma on do pewnego stopnia charakter zamknięty i nie przenikają do niego tak łatwo formy obce (w przypadku słownictwa bardzo często dochodzi do przenikania wyrazów z jednego języka do drugiego) porównując morfemy różnych języków bierzemy pod uwagę: podobieństwo funkcji zgodność z prawami głosowymi Strukturalizm amerykański AMERKAŃSKIE SZKOŁY LINGWISTYCZNE Druga połowa XIX w. ― zaczyna się wytwarzać tradycja badań lingwistycznych w Ameryce prace Williama Dwighta Whitneya - prof. Uniwersytetu Jelskiego (ale jego prace nie odbiegały w sposób istotny od językoznawstwa europejskiego, nie oddziałały na kształt typowej lingwistyki amerykańskiej) FRANZ BOAS prof. na uniwersytecie Columbia zajmował się badaniem języków indiańskich ! jego prace rozpoczynają lingwistykę amerykańską Języki indiańskie były badane już przed Boasem, ale w tych badaniach opierano się na klasycznej gramatyce indoeuropejskiej ― a to nie dawało pożądanych rezultatów. Boas zrozumiał, że ma do czynienia z zupełnie innymi strukturami gramatycznymi: języki mają swoją wewnętrzną logikę, która wyklucza zastosowanie jakiejś uniwersalnej zasady metodologicznej; sam materiał narzuca odpowiednią metodę analizy. Boas: Jako pierwszy postawił w centrum językoznawstwa opis synchroniczny (który do dziś pozostaje głównym przedmiotem zainteresowania lingwistyki amerykańskiej) Ogłosił monumentalne dzieło Handbook of American Indian Languages ― zawiera materiał z dziewiętnastu języków Indian północnoamerykańskich + stanowi istotny wkład w teoretyczne zagadnienie rozbudowy metody deskryptywnej EDWARD SAPIR Uczeń Boasa, Pionier strukturalizmu w Ameryce . Zaczął niezależnie od de Saussure'a propagować idee o języku jako zorganizowanym systemie. Postulował zbudowanie lingwistyki deskryptywnej. Wysunął teorię wzorców językowych (ang. pattern) ― każdy człowiek nosi w sobie podstawowe schematy organizacji języka, tj. modele rzeczywistych możliwości, których mu jego język dostarcza dla zapewnienia komunikacji (wg psychicznych wzorców językowych ― wyrażanie myśli poprzez używanie konkretnych środków językowych) aby zrozumieć organizację tych wzorców ― należy poznać kulturę środowiska, którego język się bada (to atmosfera kulturalna kształtuje z reguły typ komunikacji językowej). To był bodziec do włączenia „antropologicznych” badań nad językiem do programu studiów lingwistycznych FONEM dla Sapira/psychologiczna (mentalistyczna) koncepcja fonemu/ - kompleks asocjacji psychicznych zlewających się w „idealny dźwięk” = w określone wyobrażenie tkwiące w podświadomości jako wzorzec, wg którego realizowane są konkretne okazy danego dźwięku Kryterium dystrybucyjne ― dla określenia natury fonemu decydujące znaczenie mają m.in. realne możliwości kombinatoryczne w tekście (wszystkie pozycje…) BENIAMIN LEE WHORF Uczeń Sapira, Badał języki indiańskie. Zaczął głosić pogląd: świat myślowy człowieka powiązany jest jak najściślej ze strukturą jego języka (neohumboltyzm). Nie ma języków prymitywnych Wszystkie języki są doskonałe i równie zaawansowane w rozwoju. Jednak: Każdy język faworyzuje jeden, określony sposób pojmowania świata. Ramy psychologiczne człowieka uformowane są przez jego język Teoria Whorfa wykazuje zależność TYPU KULTURY OD TYPU JĘZYKA, wpływ języka na psychikę. Język dla Whorfa = wyraz określonego widzenia i pojmowania świata; służy nie tylko do wyrażania pojęć, ale także do ich kształtowania i w ogóle warunkuje ich istnienie. Podstawa różnorodności języka = różny sposób widzenia rzeczywistości przez jego twórców/użytkowników. rola antropologii i etnologii w początkach językoznawstwa amerykańskiego Benjamin de Whorf Edward Sapir Franz Boas jezykoznawstwo amerykańskie to językoznawstwo strukturalne, badania zapoczątkowane na uniwersytecie w Yale Benjamin Le Whorf stworzył koncepcję języka natury semantycznej (wraz ze Spairem) → neohumboldtyzm wg tej hipotezy nie ma języków bardziej lub mniej doskonałych, każdy język jest wyrazem określonego widzenia i pojmowania świata, z tym, że język służy nie tyle do wyrażania pojęć, co do ich kształtowania i w ogóle uwarunkowuje ich istnienie (w ramach danej społeczności językowej) u podstaw różnorodności języków leży różny sposób widzenia rzeczywistości przez jego twórców i użytkowników, wyrażający się przede wszędzie tam, gdzie do głosu dochodzi strona oznaczana, a więc w semantyce, w kategoriach morfologicznych świat myślowy człowieka powiązany jest jak najściślej ze strukturą jego języka różny sposób partycypowania rzeczywistości znajduje swój wyraz nie tylko w języku, ale w całokształcie kultury danej społeczności Edward Sapir stworzył podstawy klasyfikacji języków indiańskich jego koncepcja nawiązuje do Humboldta i de Suassera twierdził, że człowiek nosi w sobie schematy sposobu organizowania wypowiedzi; widzimy, słyszymy lub w inny sposób odbieramy rzeczywistość, dlatego, że normy językowe naszej społeczności określają selekcję naszych interpretacji światy w których żyją różne społeczności są oddzielnymi światami, a nie jednym światem opatrzonym innymi etykietkami Franz Boas jako badacz języków indiańskich, doszedł do wniosku, że nie można przenosić europejskich metod badawczych do badania języków indiańskich kultury europejskie i amerykańskie za bardzo się różnią, co wpływa na odmienność języków w związku z tym, że badając języki indiańskie nie mógł oprzeć się na tekście, postulował stosowanie opisu synchronicznego języki różnią się nie tylko pod względem fonologicznym i morfologicznym, ale też pod względem grup idei wyrażanych poprzez nie antymentalizm Bloomfielda główne cechy strukturalizmu amerykańskiego zapoczątkowała go działalność uniwersytetu w Yale, za prekursora uznaje się Leonarda Bloomfielda szkoła funkcjonowała pod różnymi nazwami: Szkoła Jelska, blomfildowcy, dystrybucjoniści na ukształtowanie się strukturalizmu amerykańskiego wpływ miały dwa czynniki praktyczna potrzeba opisania języka Indian wpływ behawioryzmu, który głosił, że przedmiotem badań psychologicznych człowieka może być tylko dostrzegalne zachowanie, nie zaś to, co jest niedostępne dla obserwacji - świadomość człowieka; behawioryzm opiera się na poglądzie, że wszystkie różnice miedzy ludźmi są uwarunkowane środowiskiem i całe ich zachowanie ogranicza się do reakcji, jest odpowiedzią na bodziec strukturaliści amerykańscy badali tekst a nie system analizy dokonywali na płaszczyźnie synchronicznej w opisie języka posługiwali się metodą dystrybucyjną, która polega na ustalenia zbioru otoczeń (kontekstów),w których dany element może wystąpić - elementy językowe nie występują w dowolnych kontekstach lecz wykazują pewne ograniczenia, antymentalizmem Bloomfielda antymentalizm: opierając się na mechanistycznych założeniach behawioryzmu twierdził, że język należy opisywać jako część zachowania się człowieka w kategoriach bodźca i reakcji znaczenie wyrażenia językowego, to sytuacja w której dany użytkownik je wypowiada oraz reakcja wywołana u odbiorcy definicja języka musi zatem uwzględniać wiedzę o użytkowniku języka (mówiącym i odbiorcy) w szczególności o procesach neurologicznych, doświadczeniu życiowym, wiedzę o fragmentach rzeczywistości do której dane wyrażenia się odnosi wg Bloomfielda na obecnym etapie rozwoju nauki nie jest to możliwe, zatem semantykę należy ograniczyć do minimum - do stwierdzenia, że formy językowe mają różne znaczenia uważał, że w ustalaniu strony znaczeniowej języka jest zbyt wielka doza subiektywizmu
strukturalistom amerykańskim byli bliżsi glossematycy, ponieważ też interesowali się dystrybucją jednostek językowych i w opisie języka pomijali semantykę to, co różniło strukturalizm amerykański od strukturalizmu kopenhaskiego, to to, że Amerykanie zajmowali się konkretnym zjawiskiem językowym, a glossematycy pomijali konkretną (dźwiękową) stronę języka
|
biologizm i naturalizm w językoznawstwie XIX wieku osiągnięcia naukowe w zakresie biologii w której wykorzystywano metodę porównawcza lub historyczno-porównawczą prowadzące do systematyzacji świata fauny i flory, powstanie paleontologii i teorii ewolucji Darwina przyczyniły się do przeniesienia metodologii badań także na grunt językoznawstwa teorie biologizmu i naturalizmu wywodzą się z filozofii empirycznej (doświadczalnej) biologizm w języku przejawia się w traktowaniu go jak organizm, a naturalizm w traktowaniu go jak wytwór natury teorie te odnajdujemy u Franz Bopp`a, August Schleicher'a pod wpływem odkryć Darwina Schleicher stworzył koncepcję drzewa genealogicznego
biologiczny naturalizm wg tej teorii język jest zjawiskiem natury (organizmem) wytworzonym w prehistorii, niezależnym od człowieka, którego drogę rozwoju wyznaczają ogólne prawa biologiczne w ewolucji; język rodzi się, żyje jakiś czas, aż w końcu ustępuje miejsca. Wg tej teorii prajęzyk, to praprzodek, a języki pokrewne, to potomstwo. Teorię Augusta Schleicher'a podważa Johnes Schmidt Schmidt swoja teorię nazywa teorią falową, zakłada, że zmiany językowe rozchodzą się w terenie koncentrycznie, częściowo zachodzą na siebie niczym fale - jak na powierzchni wody, gdy wrzucane są kamyki, a kamyki to innowacje
Teoria Schmidt`a nie do końca tłumaczy proces ewolucji języków, ale ważne jest to, August Leskien obie teorie usiłował uściślić; w swych badaniach dochodzi do wniosku, że obie teorie się nie wykluczają, ale uzupełniają. Teoria drzewa ilustruje wspólne pochodzenie i moment czasowy, a teoria falowa ilustruje mieszanie się języków i moment przestrzenny współcześnie językoznawcy uważają, że żadna z teorii nie tłumaczy do końca ewolucji języka za ewolucję języka odpowiedzialne są dwa czynniki wewnątrzjęzykowe jako rezultat stykania się z sobą elementów językowych w tekście pozajęzykowe jako wynik właściwości psychofizjologicznych jednostki i grupy Młodogramatycy (grupa lipska)
Wilhelm Scherer: język jest dla niego wyrazicielem narodowej psychiki, kultury, etyki (podobnie jak u Humbolta); usiłuje w sposób systematyczny tłumaczyć określone konkretne fakty językowe, głółwnie fonetyczne (np. przesuwkę spółgłoskową) na płaszczyźnie związków przyczynowych, jako przejawy (skutki), odpowiadających im charakterystycznych cech psychiki niemieckiej język podlega ciągłej ewolucji, nie rozgranicza się (jak u Schleichera) w języku jego etapu prehistorycznego i historycznego upadku → koncepcje mentalistyczne
prawo głosowe: to odmiana prawa językowego (prawo fonetyczne) prawo językowe: stwierdzenie ustalające regularny stosunek miedzy elementami tego samego języka lub różnych jęz., ale należących do tej samej rodziny, np. odpowiedniość: polskie g = czeskie h; stwierdzenie odpowiedniości może mieć charakter synchroniczny lub diachroniczny; prawo językowe jest ograniczone czasem i przestrzenią prawo najmniejszego wysiłku: (jedyna prawo językowe nie ograniczone czasem i przestrzenią → osiągnięcie efektu przy najmniejszym wysiłku Szkoła młodogramatyczna: powstała w Lipsku, w latach '70 XIX wieku, w otoczeniu Augusta Leskiena, należeli do niej: Herman Osthoff, Karl Brugman, Herman Paul Leskien uznał, że teoria falowa i teoria drzewa genealogicznego uzupełniają się; Heinz uważa natomiast, że te teorie nie do końca tłumaczą ewolucję języka; są dwa warunki: wewnątrzjęzykowe - jako rezultat stykania się pewnych elementów w tekście pozajęzykowe - wynik właściwości psycho-fizjologicznych jednostki i grupy założenia młodogramatyków: poszukiwanie praw językowych, głównie głosowych
odkrycia szkoły młodogramatyków prawo dysymilacji (odpodobnienia) spółgłosek przydechowych w języku staroindyjskim i greckim Karl Werner: odkrył, że zjawiska traktowane dotąd jako nieregularne w stosunku do prawa Grimma wiążą się z tym. że w śródgłosie pie. p, t, k przechodziły w szczelinowe fph, w pewnych zaś wypadkach przechodziły w b, d , g; Werner odkrył, że ta nieregularność jest pozorna, ponieważ p, t, k po akcencie dają f, p, h, a przed akcentem dają b, d, g Karl Brumgann wykazał w pie. sonanty n, m, H. Osthoff sonanty płynne r, l dla indoeuropejskiego, na postawie ich odpowiedniości do łaciny, greki, sanskrytu F. de Suassure, K. Werner, J. Schmidt → niezależnie od siebie odkryli tzw. prawo palatalizacji indyjskiej: dotąd sądzono, że w pie. było tak jak w sanskrycie, czyli, że były 3 samogłoski podstawowe, a trzem samogłoskom europejskim o, a, e odpowiadała jedna samogłoska w sanskrycie, uważano, że anatomia wokaliczna jest wyrazem archaiczności języka, a różnorodność europejska ma charakter innowacji. Okazało się, że jest odwrotnie - to, co w sanskrycie jest innowacją, to w języku europejskim nosi znamiona archaizmu
wnioski do odkrytych praw fonetycznych przyczyną wielu wyjątków i nieregularności są nie dość dokładnie sformułowane prawa językowe, dlatego trzeba dążyć do uściślenia językoznawstwa nie należy traktować sanskrytu jako najbardziej archaicznego języka, powinien być traktowany na równi z innymi językami starożytnymi, ponieważ obok cech archaicznych może zawierać szereg innowacji praskie koło lingwistyczne
Mikołaj Trubiecki Roman Jacobson Vilem Mathesius
1929 - prażanie przedstawili swój program; język jest narzędziem komunikacji, służy do porozumiewania się, zatem ważne jest co się komunikuje, komu się komunikuje i w jaki sposób się komunikuje język jest rzeczywistością (konkretnym, fizycznym zjawiskiem), której typ warunkują momenty społeczne (nie językowe), np. środowisko socjalne, audytorium; → prażanie skupiają się na funkcjach języka; w języku uzewnętrzniamy intelektualne i emocjonalne aspekty naszej osobowości; głównym zadaniem lingwisty jest analiza synchroniczna, ale nawet w synchronii nie można pominąć diachronii, ponieważ we wszelkiej synchronii można zauważyć procesy na wpół zakończone oraz nowe zarysowujące się tendencje → nie ma w dziejach rozwoju języka momentu, w którym można skupić się tylko na synchronii - zawsze coś się kończy i coś się zaczyna → łagodne przechodzenie jednego procesu w drugi; analiza porównawcza ma rację bytu jeśli nie dotyczy tylko pewnych izolowanych zjawisk; w badaniach fonologicznych postuluje się w pierwszym rzędzie ustalenie typów opozycji fonemicznych; zajmując się odmianą mówioną języka, prażanie zwracali uwagę na elementy towarzyszące, takie jak intonacja i gesty; jako jedni z pierwszych, prowadząc badania nad typologią języków stworzyli termin liga językowa → badali zbieżność języków sąsiadujących ze sobą, ale nie należących do tej samej rodziny językowej → wyznaczyli jedną z pierwszych lig językowych: bałkańską (rumuński, bułgarski, macedoński, grecki, albański); zajmując się badaniem roli fonemów stworzyli nowy dział: morfonologię Jacobsonowska zasada binaryzmu w opisie kategorii fonologicznych i morfologicznych fonem: wiązka cech dystnktywnych cecha dystynktywna: ta część pojedynczego dźwięku, dzięki której dźwięk ten pozostaje w opozycji fonologicznej w stosunku do innych fonemów np. /t/ : /d/ (bezdźwięczna : dźwięczna) od prawidłowej analizy cech dystynktywnych zależy ustalenie samej natury fonemu. cechy dystynktywne mają swoje źródło w konkretnych artykulacyjno-akustycznych właściwościach dźwięku, a te możemy poznać dzięki metodom eksperymentalnym w swojej koncepcji fonemu Jacobson zwraca uwagę na rolę binarności (dwudzielności) w strukturze opozycji cech dystynktywnych zasada binarności (dychotomii) przejawia się w ustawieniu jednostek językowych w pary po dwa człony, miedzy którymi zachodzi opozycja pod względem obecności : nieobecności cechy fonologicznej zasadę binarności Jacobson wykorzystuje w morfologii, zauważa, że kategorie morfologiczne także przeciwstawiają się sobie na zasadzie binarności kategorie nacechowane : kategorie nienacechowane np. w opozycji czas przeszły : czas teraźniejszy czas przeszły jest nacechowany, określa akcję, która miała miejsce, czas teraźniejszy jest nienacechowany, ale może odnosić się do przyszłości jako praesens historicum w opisach i narracjach
strukturalistyczne ujęcie zjawisk w diachronii Jacobsona Jacobson pierwszy podszedł do historii języka z dążeniem do odkrycia wewnętrznej logiki ewolucji języka zakładał, że logika miałaby się przejawiać w traktowaniu diachronii systemowo analizując stosunek między synchronią a diachronią, stworzył tzw. fonologię diachroniczną wg niego historia języka polega nie tyle na ewolucji wszystkich elementów wziętych pojedynczo, ile na zmianie systemu lingwistyka strukturalna stoi na stanowisku, że ewolucja języka nie może być ujęta jako ciągłe, stopniowe przejście jednego definitywnie ukształtowanego systemu w inny punkty rozwoju: centralne znaczenie mają te punkty w rozwoju, w których dochodzi do zmiany struktury przykład dwóch fonemów, w których realizacja fonetyczna się do siebie zbliża → zlewają się w jeden np. na Mazowszu i Kaszubach doszło do usunięcia trzyklasowości systemu samogłoskowego, ponieważ jedna z cech stała się redundantna, mianowicie zaokrąglenie / spłaszczenie warg, a na plan pierwszy wysunęło się przednie / tylne położenie języka, przez co fonem /y/ znalazł się w tej samej klasie co fonem /i/ → w rezultacie doszło do neutralizacji opozycji /y/ : /i/ na obszarze, gdzie udział warg stał się cechą redundantną mniejsze lub większe spłaszczenie warg nie pomogło utrzymać się różnicy między fonemami /y/ i /i/ wg Jacobsona zmiany w języku nie są gradualne (nie dokonują się stopniowo), z drugiej strony bezpośrednio przed okresem „zwycięstwa” nowych zjawisk językowych, występuje okres, kiedy są one w języku fakultatywne - pojawiają się równolegle obok zjawisk starszych, niekiedy nawet u tej samej osoby (jako wariant swobodny lub zależny od stylu), czasem jako cechy charakterystyczne dwóch pokoleń (starsi przestrzegają form archaicznych, młodsi przyswajają sobie nowe)
obserwacje Jacobsona dotyczące strukturalistycznych metod w analizie zjawisk synchronicznych decydującą rolę w rozwoju języka odgrywa powstanie kolizji miedzy inkogwatywilnymi (wykluczającymi się) tendencjami w języku, np. na pewnym etapie rozwoju języków słowiańskich inkogwatywilne były tendencje do rozwijania zasady opozycji miedzy dźwiękami palatalnymi i niepalatalnymi (jak w języku rosyjskim) i tendencje do rozwijania przeciwstawień intonacyjnych (np. język serbo-chorwacki), w żadnym z tych języków nie zostały urzeczywistnione obie zasady lecz tylko jedna lub druga systemy dążą do paralelnych , systematycznych serii fonemów, jeśli w trakcie rozwoju jakiś fonem wypadnie z rozwoju, jego miejsce zostanie puste (zostanie naruszona zasada systematyczności), język będzie dążył do tego, aby ta luka została usunięta zdarza się czasami, że dochodzi do przeciążenia systemu fonologicznego, czyli istnieje zbyt dużo fonemów, a niektóre z nich pod względem artykulacji nie różnią się zbytnio, przez co możemy ich nie rozróżniać słuchem, wtedy może dojść do zlania się tych fonemów w jeden fonem
każdy język ma przejściowe okresy rozwojowe, kiedy wystepują dźwięki, które przestały być fonemami, albo które właśnie powstają Mikołaj Trubiecki - Ferdinand de Saussure, język jest systemem, dźwięk jest jednostką systemu językowego; Trubiecki zajmował się gramatyką historyczną; zajmował się językiem połabskim; we wszystkich językach dźwięki mają się do drugich tak, jak człony jednej zorganizowanej całości do systemu; stosunki te można przedstawić w postaci symetrycznych schematów; fonem: znak językowy, który służy do rozpoznawania znaczenia wyrazu, fonemu nie można dowolnie zmieniać; Trubiecki zwraca uwagę na to, że dźwięki posiadają cechy akustyczno-artykulacyjne, nie wszystkie cechy danego fonemu są relewantne, istotne w procesie mówienia są cechy relewantne; fonem to minimum cech artykulacyjno-akustycznych, potrzebne do rozróżniania wyrazów, czyli w procesie porozumiewania; cechy relewantne są jednocześnie substancjonalne i formalne i należą do fonologii cechy nielerewantne są tylko substancjonalne i należą do fonetyki; warianty uzależnione → fakultatywne np. n tylkojęzykowe w wyrazie sarenka; warianty kombinatoryczne → mogą zanikać lub zmienić formę wariant fonemu: allofon klasyczne szkoły lingwistyki strukturalnej i ich stosunek do teorii F. de Saussure'a szkoła praska: gł. badanie związków paradygmatycznych, funkcjonalne podejście do strukturalizmu opis języka powinien zaczynać się od wskazywania funkcji danego elementu w języku szkoła amerykańska: gł. skupia się na tekście i związkach syntaktycznych szkoła kopenhaska rozbudowuje koncepcję znaku językowego F. de Saussure'a, wprowadza pojęcia: wyrażenie i treść, szuka w języku tego, co abstrakcyjne, w swoich badaniach zajmuje się zarówno związkami paradygmatycznymi jak i syntagmatycznymi
|
szkoła kazańska (Kazań - Podole) jej przedstawiciele, nowatorskie tezy i ich znaczenie dla językoznawstwa XX wieku szkoła kazańska: teorie językoznawcze, które w latach '70 XIX wieku rozwijało dwóch polskich uczonych Baudouin de Courtenay Mikołaj Kruszewski wcześniej: klasyfikacja języków, diachronia, pokazywanie ewolucji młodogramatycy: metoda historyczno-porównawcza prawo o bezwyjatkowości: jeśli nawet jest jakiś wyjątek, to jest to wyjątek pozorny albo to, co zdaje się być wyjątkiem jest w systemie
koncepcje de Courtenay'a i Kruszewskiego wyprzedzają ramy XIX wieku i były bliższe teoriom późniejszych strukturalistów, brakowało im jednak systematyczności i ścisłości, które cechowały strukturalizm do nowatorskich idei można zaliczyć: odróżnienie języka zbiorowości od języka jednostki → odpowiada ono późniejszemu rozróżnieniu Ferdinanda de Saussure'a - na język i mówienie ; zbiorowość - język; indywidualna jednostka - mówienie; różnicę między rozpatrywaniem faktów językowych w ich ewolucji, a rozpatrywaniem ich w jednym określonym przekroju czasowym - postulat synchronicznego opisu języka znaczenie dla rozwoju językoznawstwa znaczenie koncepcji szkoły kazańskiej polega na tym, że znali ją i czerpali z niej pomysły lingwiści ze szkoły praskiej oraz Ferdinand de Saussure (ojciec strukturalizmu) główne założenia strukturalizmu postać Ferdinanda de Saussure'a i jego dzieło epokę strukturalizmu datuje się na początek XX wieku, za jej ojca uznaje się Ferdinanda de Saussure'a podstawowe założenia strukturalizmu: język jest systemem i jako system trzeba go badać, nie opisywać pojedynczych faktów w izolacji, ale zawsze w całokształcie; język jest przede wszystkim zjawiskiem społecznym (służy porozumiewaniu się) i tak trzeba go badać. Nie należy opisywać oddzielnie dźwiękowej lub znaczeniowej strony języka, ale uwzględniać zawsze ich wzajemny stosunek, ponieważ właśnie ten stosunek jest istotny w procesie porozumiewania się ewolucja języka i jego stan aktualny to dwa różne zjawiska, posługiwanie się kryteriami historycznymi w interpretacji aktualnego stanu językowego jest metodologicznie niedopuszczalne w języku trzeba poszukiwać tego, co jest inwariantne, rozróżniać rzeczy istotne (relewantne) od nieistotnych (nierelewantnych, irrelewantnych); poszukiwano odejścia od materialistycznego (psychologicznego) podejścia do języka; wyróżniamy strukturalizm amerykański i europejski (szkoła genewska, szkoła praska, szkoła glossemantyków) Ferdinand de Saussure (1857 - 1913) indoeuropeista, wywodzący się ze szkoły młodogramatycznej, zapoczątkował nową epokę w językoznawstwie - epokę strukturalizmu, w którym wiodącą rolę odgrywa synchronia język: system znaków (prymarnie fonicznych, wtórnie graficznych), służący do przekazywania myśli, czyli porozumiewania się między członkami danej społeczności, jest więc urządzeniem znakowym, społecznym nauka o języku wchodzi w zakres szerszej nauki o znakach - semiologii teoria znaków na strukturę znaku (signe) składają się: strona oznaczająca signifiant [signifą]; strona oznaczana signifie [signifie]; obie te strony wzajemnie się warunkują, jedna nie może istnieć bez drugiej, lecz każda liczy się na zasadzie przyporządkowania do drugiej. Jak widać dwudzielna koncepcja znaku uwzględnia tylko język i rzeczywistość; człowiek istnieje tu pośrednio w stwierdzeniu, że w signifie chodzi o pojęcie, a w signifiant o wyobrażenie dźwięku. Ogólnie biorąc, koncepcja znakowa nie była nowa, znał ją już Arystoteles czy Św. Augustyn, w nowożytności kontynuował ją Condillac zasługi Ferdinanda de Saussure'a znak językowy jest arbitralny (narzucający coś) co do swojej formy, ale poza nią jest proporcjonalny w stosunku do oznaczanej rzeczywistości (nie dostrzegali tego stoicy); → zasada arbitralności dotyczy relacji znak ↔ rzeczywistość, natomiast w relacji znak signifiant ↔ jednostka ludzka i społeczność, jest w pełni arbitralny, bo jednostka pozostaje pod naciskiem społeczności, a społeczność pod wpływem tradycji znak językowy ma strukturę linearną, opartą na następstwie czasowo-przestrzennym elementów składowych struktur językowych; zatem mamy tu opozycję języka do mówienia (langage - parole) znak językowy obok znaczenia posiada również wartość - valeur o pierwszym (czyli znaczeniu) decyduje relacja między signifiant a signifie o wartości decyduje relacja do innych znaków w systemie (np. signe X do signe Y)
arbitralny charakter znaku językowego oznacza, że związek miedzy signifiant i signifie nie jest konieczny i naturalny
* język → funkcja społeczna
synchronia i diachronia język funkcjonuje w synchronii, ale powstał w diachronii - nie da się oddzielić synchronii od diachronii
nadrzędną rolę stanowi funkcja synchronii, diachronia jest na drugim miejscu język można badać w dwóch płaszczyznach: synchronii i diachronii synchronia ujmuje stan językowy w pewnym przekroju czasowym diachronia zajmuje się fazami ewolucji języka język z punktu widzenia synchronicznego, to zorganizowany system istniejący w świadomości danej społeczności badanie diachroniczne dotyczy natomiast kolejnych zjawisk językowych, które nie tkwią w świadomości językowej tych samych osób mówiących danym językiem i ustępują jedne drugim, nie tworząc systemu Ferdinand de Saussure postulował oddzielenie synchronii od diachronii
parole: mówienie; odpowiada realizacji tych abstrakcyjnych zasad konkretnej partii szachowej. język manifestuje się na płaszczyźnie parole w postaci fonicznej lub graficznej; dźwięki zapisujemy za pomocą graficznych odpowiedników; zapis opiera się na konwencji lange: język; można porównać do gry w szachy, w której istotne jest rozmieszczenie i liczba figur, a nie to z czego zostały zrobione langage: mowa
język możemy rozpatrywać: jako schemat: czystą formę zdeterminowaną niezależnie od jej społecznej realizacji i od przejawów materializmu jako normę: formę materialną, zdefiniowaną z uwzględnieniem realizacji społecznej, ale wciąż jeszcze niezależnie od jej szczegółowych przejawów jako uzus: zespół zwyczajów przyjętych w danym społeczeństwie i zdefiniowanych na podstawie obserwacji ich przejawów Glossematycy - Szkoła kopenhaska (koniec lat '30 XX wieku), za jej twórców uznaje się Vigo Brondala i Louisa Hjelmsleva to, co ich łączyło, to stosowanie procedur logistycznych „naukowych” do oświetlania faktów językowych, tzn. łączy ich podstawowa koncepcja strukturalna, ale już nie dalsze rozwinięcie teorii i metody, zasadniczo ich zainteresowania naukowe były inne
Vigo Brondal skupiał się wokół zagadnienia w jaki sposób w faktach językowych przejawiają się podstawowe kategorie logiki domagał się zastosowania kryterium opozycji, wypracowanego w badaniach fonologicznych również do analizy zjawisk morfologicznych i semantycznych problemy języka były dla niego w zasadzie problemami fizjologicznymi i jako takie je rozstrzygał późniejsi strukturaliści zarzucali mu ugodowość wobec językoznawstwa tradycyjnego
Louis Hjelmslev pierwszy, który głosił, że do wielkich zadań lingwistyki należy zbudowanie metajęzyka → logicznego narzędzia definicji naukowej języka naturalnego budując swoje teorie naukowe podkreślał ich genetyczny związek z teoriami de Saussure'a → jego lingwistyka opiera się na Saussure'owskiej w dwóch tylko zasadniczych punktach de Saussure zwracał uwagę na psychologiczną wartość dźwięku w procesie komunikacji; Hjelmslev bada dźwięk tylko jako jednostkę abstrakcyjną, nie interesuje się materialną stroną jęz. de Saussure pierwszy zwrócił uwagę na funkcję jednostek dźwiękowych w porozumiewaniu się i na potrzebę badania dźwięków pod kątem tej funkcji, Hjelmslev całą swoją lingwistykę sprowadził do teorii znaku funkcjonującego w komunikacji (znak ten nie musi mieć z resztą charakteru językowego; może być po prostu sygnałem należącym do systemu znaków obowiązujących w ruchu drogowym czy czymkolwiek, co służy do przekazywania informacji) takie podejście do języka zbliża Hjelmsleva do przedstawicieli empiryzmu logicznego XXw, → skłaniał się on ku gramatyce logicznej, tj. takiemu opisaniu języka, który byłby maksymalnie precyzyjny i naukowy, logiczny „jak algebra” przedmiot glossematyki stanowi semantyczne porównywanie struktury istniejących języków z podstawowymi strukturami wszystkich systemów semiotycznych, tzn. wszystkich środków za pomocą których odbywa się komunikacja (nie tylko językowa) te podstawowe struktury wykrywa analiza logiczna, którą przeprowadza się metodą matematyczną rezultaty tego typu badań są przydatne przy konstruowaniu metajęzyka, np. do przekładu maszynowego do najważniejszych zdobyczy Hjelmsleva należy wprowadzenie do nauki o języku następujących nowych dystynkcji rozróżniania treści i wyrażenia oraz formy i substancji
treść: to sama żywa rzeczywistość, o której się coś komunikuje
wyrażenie: to wszelkie środki za pomocą których komunikuje się coś o treści, tj. o rzeczywistości
→ zarówno w treści jak i w wyrażeniu trzeba wyróżnić substancję i formę
substancja treści: oznacza żywą rzeczywistość samą w sobie (przedmioty, ludzie, to co nas otacza)
forma treści: oznacza nasz psychiczny obraz substancji treści czyli sposób w jaki my odbieramy, rozumiemy otaczającą nas rzeczywistość
substancja wyrażenia: to fizyczna, dźwiękowa strona języka
forma wyrażenia: to psychiczny obraz substancji wyrażenia, tj. sposób w jaki my odbieramy, rozumiemy znak językowy w procesie porozumiewania się → Hjelmslevowskie dystynkcje mają niewątpliwie wartość dla teorii leksykografii przy badaniach z zakresu samego wyrażenia Hjelmslev celowo zostawia na boku substancję, ponieważ uważa, że zmienia się ona nieustannie, a on poszukuje tego, co jest stabilne, niezmienne, dopóki istnieje dana struktura językowa glossematycy (formiści) dążą do wykrycia tego, co w strukturze językowej jest podstawowe → tym czymś są relacje między znakami językowymi, które istnieją, istniały i będą istnieć dlatego właśnie nigdy nie interesowało ich czy opowiedzieć się za synchronią czy diachronią → czas ich nie interesuje w badaniach
w badaniach posługują się abstrakcjami, tj. każdą konkretną jednostkę językową oznaczają umownym symbolem, np. samogłoska - V, spółgłoska - C, każdą relację - R, każde zdanie - gramatyka generatywna (gramatyka transformacyjno-generaltywna) ten typ gramatyki powstał w opozycji do amerykańskiego dystrybucjinizmu, ale ten był inspirowany przez dystrybucjonizm
gramatyka generatywna: opis języka sformułowany eksplicytnie (wyjaśniająco), traktujący język jako nieskończony zbiór zdań, w przeciwieństwie do dystrybucji, gdzie nie zakładano nieskończoności zbioru zdań, ponieważ pracowano na tekście → dystrybucjonizm był mniej abstrakcyjny opis nazywany jest także opisem formalnym zadaniem gramatyki generatywnej jest wyjaśnienie w jaki sposób za pomocą skończonych środków tworzyć i rozumieć nieskończony zbiór zdań różnica między generatywizmem a tradycyjną gramatyką europejską polega na tym, że ta pierwsza ma charakter dedukcyjny i aksjomatyczny, jest bardziej sformalizowana, posługujemy się w niej pojęciami fraza nominalna, fraza werbalna, rzeczownik, czasownik itp.
generowanie: [termin matematyczny - wyznaczanie i określanie]: wyznaczanie nieskończonego zbioru zdań za pomocą reguł gramatycznych
gramatyka transformacyjno-generatywna (właściwa) powstała w połowie lat '50, twórcą był N. A. Chomsky istotną rolę odgrywają dwa pojęcia: generowanie i transformacja celu swojej teorii Chomsky upatruje w sformalizowaniu opisu języka i nadaniu mu takiej postaci, żeby mógł zdawać sprawę z faktu, że każdy użytkownik języka ma zdolność do tworzenia i rozumienia nowych zdań tak rozumiana gramatyka tworzy jakby model kompetencji językowych użytkowników języka celem jest nie tylko generowanie zdań, ale także ich opis, np. syntaktyczny, również wyznaczenie interpretacji semantycznej gramatyka ma rozstrzygać o gramatyczności bądź niegramatyczności, a zatem: poprawności lub niepoprawności dla Chomsky'ego taki opis języka jest jakby pośrednim etapem do wykrycia tych cech umysłu ludzkiego, które wiążą się z przyswajaniem języka i jego użyciem, dlatego swoją teorię określa jako mentalistyczną i traktuje jako gałąź psychologii
etapy rozwoju gramatyki transformacyjno-generatywnej w początkowej fazie wyróżnia się następujące komponenty: komponenty składniowe, komponent frazowy, komponent transformacyjny, komponent morfonemiczny. Na tym etapie brakuje komponentu semantycznego Chomsky pojecie transformacji zaczerpnął od Harrisa → zmiana jednego znacznika frazowego w drugi
w drugim etapie dochodzi od wprowadzenia semantyki J. Katz, J. Fodor wprowadzają do gramatyki transformacyjno-generatywnej semantykę, która jest podporządkowana składni semantyka rozumiana jest tu jako słownik i reguły projekcyjne każdy język dysponuje określonym zasobem leksykalnym, a każde hasło powinno zawierać wyznaczniki fonologiczne, czyli informacje o wymowie; wyznaczniki syntaktyczne, które określają kategorie syntaktyczne do których wyraz należy (np. części mowy) oraz znaczniki semantyczne decydujące o znaczeniu wyrazu III etap, który tworzy bezpośrednio Chomsky ten model nazywa się modelem aspektowym lub teorią standardową składnia nadal zajmuje tu centralne miejsce, składa się z części bazowej i transformacyjnej cześć bazowa generuje struktury głębokie, które mają charakter abstrakcyjny i powinny zawierać wszystkie informacje semantycznie relewantne, a tym samym powinny dawać podstawę interpretacji semantycznej zdania za pomocą transformacji (semantycznie neutralnych) ze struktur głębokich otrzymuje się struktury powierzchniowe, a te analizuje się już pod kątem fonologicznym transformacja pośredniczy pomiędzy strukturą głęboką (warstwą semantyczno-logiczną) i strukturą powierzchniową (warstwą fonetyczno-fizyczną języka)
dla Harrisa transformacja miała charakter jednostkowy, konkretny, czysto formalny dla Chomsky'ego transformacja ma charakter systemowy, abstrakcyjny, a także formalno-semantyczny w tym sensie, że zespół transformacji tworzy określony, zwarty układ relacji formalno-logicznych, pośredniczących między strukturą głęboką i powierzchniową struktura głęboka wyłania się dopiero w drodze analizy lingwistycznej wprowadzenie podziału na strukturę głęboką i powierzchniową wynika z tego, że ta sama struktura może być rozumiana na różne sposoby → ważna jest semantyka → polisemia
rozłam w gramatyce transformacyjno-generatywnej (lata `60-70) generatywiści ograniczają rolę transformacji i swój model nazywają rozszerzoną teorią standardową semantycy generatywni zasadniczo zgadzają się z założeniami generatywizmu, uważają jednak, że nie składnia a semantyka powinna być głównym komponentem gramatyki generatywnej i poprzez semantykę powinno się dochodzić do składni
|
|
|
|