I POWSTANIE I ROZWÓJ FILOZOFII. FILOZOFIA JAKO NAUKA.
Etymologia pojęcia - phileo - kocham, sophia - mądrość. Philosophia = umiłowanie mądrości
Filozofia jako nauka:
Starożytność: filozofia jako wszechnauka.
Średniowiecze: filozofia jako „królowa nauka” i „sługa teologii”
Nowożytność: filozofia jako meta nauka.
Etapy rozwoju filozofii: starożytność, średniowiecze, nowożytność, współczesna.
Działy filozofii: teoria bytu [ontologia], teoria poznania [gnoseologia: od gnosis=wiedza], historiozofia, filozofia człowieka [antropologia filozoficzna], aksjologia =teoria wartości [etyka, estetyka], metodologia, logika.
Rodzaje filozofii: teoretyczna, praktyczna [np. etyka, estetyka, filozofia polityki]
Podstawowe kierunki filozofii: materializm, idealizm.
Filozofia a religia
Przedmiot filozofii FILOZOFIA to nauka o tym co dla ludzkości najważniejsze i najcenniejsze, czyli we wcześniejszych okresach: NORMY MORALNE, BÓG I DUSZA, PRZYRODA.
Przedmiotem filozofii był na początku ŚWIAT RZECZYWISTY, później zawężony do myśli ludzkich o świecie. Filozofia na początku nie była uznawana jako nauka. Myśliciele, którzy ją uprawiali przez podejście bardziej ogólne nie uznawali jej jako nauki. Filozofia była POEZJĄ, chęcią poznania, zaspakajaniem potrzeb.
Zakres filozofii.
Zanim jeszcze zarysował się pełny zakres filozofii zostały już wyodrębnione pewne działy.
Np. za czasów Arystotelesa LOGIKA
Później SOCJOLOGIA, PSYCHOLOGIA
FILOZOFIA = miłość mądrości (z grec.)
FILEO + SOPHIA miłość + mądrość
„Mądrość jest rzeczą boską, a jedynie miłość jej jest dostępna dla ludzi” PITAGORAS
Platon podzielił WIEDZĘ na:
- wiedzę o zjawiskach
wiedzę o bycie - FILOZOFIA -
oznaczenie wiedzy najistotniejszej, ogólniejszej, prawdziwej i trwalszej
Filozofia Europejska i jej okresy:
3 WIELKIE EPOKI]
Starożytna (VI p.n.e. - VI w n.e.)
Średniowieczna (do XIV w)
Nowożytna (od XV w)
Poprzednicy filozofów.
Jeszcze przed rozpoczęciem filozofii w Grecji, Grecy posiadali już:
1.WIERZENIA RELIGIJNE - rysy pierwotnej religii. Grecy widzieli potęgi wyższe od człowieka wb których jest on bezsilny i bezradny.
Wytworzenie koncepcji:
-religijno-moralnej
-religijno - poznawczej
-religijno-poetyckiej
Z koncepcji rel-poetyckiej powstała mitologia OLIMPU.
Wierzenia religijne + potrzeby moralne - zrodziły myśli o trwaniu duszy, sprawiedliwości, o pozagrobowej nagrodzie i karze. (Później przeniknęły do Filozofii).
2.UMIEJĘTNOŚCI PRAKTYCZNE - Grecy opanowali je już w VII w od innych ludów (Wschodu, Felicjan, Egipcjan) Rachunki, handel, mierzenie przestrzeni, rolnictwo, leczenie.
PRAKTYKOWALI NIE ZNAJĄC PRZYCZYN.
3.ŻYCIOWE REGUŁY - „Jak postępować, by nie dezorganizować ustroju społecznego, sobie korzyść przynieść a innym krzywdy nie zrobić.”
MĘDRCY formułowali przepisy i prymitywne refleksje etyczne. Mędrcami byli praktycy, działacze, którzy zajmowali wybitne stanowiska.
PITTAKOS, SALON, TALES - założyciel szkoły filozoficznej.
II SOKRATES JAKO FILOZOF I WYCHOWAWCA
Sokrates [469-399] nauczyciel i wychowawca [bezinteresowny twórca i przedstawiciel prawdy]
Twórca filozofii antropologiczno - moralnej [w odróżnieniu od filozofii przyrody]
Intelektualizm etyczny - od wiedzy do cnoty [dobro, sprawiedliwość, uczciwość]
Najwyższą cnotą jest dzielność = arete [rycerskość, honor]
Filozofia ma stworzyć arystokratycznego mędrca, umiejącego ukrócić demokratyczną swobodę moralną i polityczną.
Dialektyka jako metoda uprawnień filozofii: stawianie pytań, poszukiwanie odpowiedzi, potrzeba analizy i definiowania pojęć.
Sokrates twórcą racjonalistyczno - antropologiczno - moralnej orientacji w filozofii.
SOKRATES 469-399 p.n.e.
Żył i nauczał w Atenach, przez Ateńczyków został skazany na śmierć. Żadnych pism po sobie nie zostawił, ale w dziejach filozofii odegrał rolę przełomową. Jego poglądy znamy z dzieł jego uczniów, przede wszystkim Platona. Dla potomnych stał się wzorcem etycznym filozofa, który żyjąc zgodnie z prawdą, gotów jest też za nią oddać życie. Ostatni dzień życia spędził wśród przyjaciół, dyskutując o nieśmiertelności duszy. Wyrok wykonano dając mu do wypicie cykutę.
Przyznanie się Sokratesa do niewiedzy - „Wiem, że nic nie wiem” - nie jest jedynie ironią (z której uczynił jedną ze swych metod dociekań) mającą wykorzystać pozorną mądrość jego oskarżycieli. W twierdzeniu tym bowiem zawarte jest już nowe rozumienie wiedzy jako wiedzy właśnie. Próbując odpowiedzieć na pytanie czym jest sama wiedza prowadził Sokrates niekończące się rozmowy z mieszkańcami Aten. ( w rozmowach tych ujawniając często niewiedzę najbardziej z nich szanowanych, co przyczyniło się do jego zaskarżenia, sądu i wyroku śmierci.). Wprawdzie nie znalazł odpowiedzi na to pytanie, ale stawiając je otworzył nowy obszar dociekań. SOKRATES z pewnością stał się wzorcem dla wszystkich tych, którzy pożądając mądrości, są jej miłośnikami - filozofami
W rozmowach Sokrates nie usiłował pouczać czy przekonywać swoich rozmówców, ale przez umiejętne stawianie pytań (co przekształcił w metodę) próbował pomóc im wydobyć podstawy życiowych przekonań i poglądów, wierząc iż człowiek wiedzę może odnaleźć tylko w sobie samym. Sokratesowi chodziło raczej o wiedzę etyczną. Pierwotne pytanie dotyczyło pochodzenia dzielności etycznych (cnót): czy są one wrodzone, czy też można się ich nauczyć. Sokrates nie udzielił na to pytanie ostatecznej odpowiedzi, ale stwierdził, że dzielności nie są bardziej wrodzone niż sama mądrość, gdyż są tylko jej przejawem. Stanowisko takie nazywane jest ETYCZNYM INTELEKTUALIZMEM.
Sokrates konsekwentnie próbował wskazać jak żyć cnotliwie. Przekonywał że każdy z nas szuka dla siebie dobra, ale możemy się mylić lub nie wiedzieć, czym ono jest. Ponieważ jednak szukamy tylko dobra, to kiedy je wreszcie nieomylnie poznamy, nie będziemy mogli czynić zła: wszelkie zło jest więc błędem, wiedza to cnota, zatem nikt świadomie nie popełnia zła. Przesłanki oraz rozwinięcia tego argumentu dostarczają materiału do dyskusji etycznych od chwili ich sformułowania po raz pierwszy w dialogach Platona.
III PLATON: ONTOLOGIA, TEORIA POZNANIA, FILOZOFIA CZŁOWIEKA [427-347]
Arystokratyczne pochodzenie , ambicje polityczne, antydemokratyczna postawa.
Akademia platońska i jej cele.
Intelektualizm i aksjologizm.
Nauka o ideach.
Dialektyka i racjonalizm.
Bezwzględność prawdy.
Dualizm duszy i ciała:
dusza rozumna [w głowie]
dusza popędliwa [w piersiach]
dusza pożądliwa [w brzuchu]
dusza jest wieczna - ciało przemija
wędrówka dusz
Platońska filozofia miłości.
Idea państwa:
Państwo jako wartość nadrzędna.
Arystokratyzm demokratyczny jako idealny system społeczny [37 stróżów prawa]
Rola filozofów w rządzeniu państwem.
Regulacyjne funkcje państwa [w zakresie wychowania, nadzorowania Był uczniem i przyjacielem Sokratesa. Około 388 roku założył w Atenach szkołę nazwaną Akademią. Przetrwała ona aż do 529 r. N.e. Dzieła Platona mają głównie formę dialogów.
Dusza - jako moc ożywiająca to, co żyje - utożsamiana była z oddechem, tchnieniem. Myśl grecka rozwinęła to pojęcie, wyodrębniając różne funkcje duszy i różne stopnie uduchowienia: żywotność, zmysłowość, umysłowość (właściwą jedynie człowiekowi). Platon mówiąc o duszy zwraca szczególną uwagę na zmysłowość i umysłowość, interesują go głównie zdolności poznawcze człowieka.
Chcąc wyjaśnić, skąd ludzie pogrążeni w świecie zmysłowym mogą mieć jakąkolwiek wiedzę o świecie idei, Platon przyjął koncepcję WIEDZY WRODZONEJ (później - natywizm) Wiedzę tę przynosi na świat nieśmiertelna, „pamiętliwa” dusza, która podczas swej wędrówki jako czysty duch zdobywa ją w świecie idei. Ale ponieważ jest to wiedza czysto umysłowa, samo wcielenie się duszy powoduje że dusza zapomina o świecie idei; stąd potrzeba pewnych szczególnych zabiegów, żeby jej pomóc tę wiedzę sobie przypomnieć.
POLIS - greckie miasto - państwo.
SPRAWIEDLIWOŚĆ - gł. Element doskonałości człowieka i wspólnoty politycznej należy umieć rozpoznać „co komu się należy”
W swej Politei” Platon nakreślił obraz doskonale „zestrojonej” społeczności, wychodząc od analogii, jaka zachodzi między wewn. Ustrojem jednostki i ustrojem POLIS, trzem funkcjom duszy: rozum, odwaga, pożądanie, odpowiadać by miały w polis funkcje: rządców, żołnierzy i rolników. Przede wszystkim analogia ta służy Platonowi do podkreślenia, że sama jednostka stanowi pewną funkcję „całości”, jaką jest POLIS i powinna być tak ukształtowana, jak tego wymaga doskonałość tej całości.
Rozwijając swą „psycho - polityczną” analogię doszedł do wniosku, że tak jak rozum rządzić powinien człowiekiem, tak też w państwie panować powinni filozofowie. Platońską koncepcję politei” uznaje się za prawzór wszelkich późniejszych utopii politycznych.
Dzieła: „Fedon”, Państwo”
małżeństw i przyrostu naturalnego]
IV ARYSTOTELES [384-322]: ONTOLOGIA, TEORIA POZNANIA, FILOZOFIA SPOŁECZNA
Uczeń Platona, twórca Liceum, ambicje polityczne.
Cztery przyczyny bytu: materialna, formalna, sprawcza i celowa. Zagadnienie pierwszej przyczyny.
Jedność duszy i ciała: Dusza wegetatywna [roślinna], zmysłowa [zwierzęca] i rozumna [właściwa człowiekowi]
Funkcją i głównym zadaniem duszy jest poznanie zmysłowe i umysłowe. Z wrażenia umysł wyabstrahowuje istotę rzeczy.
Pojednanie racjonalizmu z empiryzmem.
Człowiek jako istota społeczna: uzależniona jest od rodziny, klasy społecznej i państwa.
Najlepszym jest ustrój monarchiczno - republikański.
W państwie ma obowiązywać prawo, które powinno zapewnić obywatelom sprawiedliwość i dobro. Niewolnictwo nie jest sprzeczne z pojęciem sprawiedliwości.
Był jednym z najwszechstronniejszych myślicieli greckich. Kształcił się początkowo w Akademii Platońskiej, ale własną filozofię rozwinął w opozycji do Platona. Założył w Atenach własną szkołę, nazwaną liceum albo szkołą perypatetyczną. Obszerny zbiór jego pism uporządkowali dopiero jego uczniowie.
źródłem filozofii jest zdziwienie wobec wspaniałości wszechświata i podziw, jaki on budzi.
EMPEIRIA - to co zmysłowe, dostępne zmysłom oraz oparta na tym znajomość, obeznanie z rzeczami, które nie jest jeszcze poznaniem prawdziwym - wiedzą, chociaż od niego wszelka wiedza się zaczyna.
TEORIA - miała znaczenie sakralne, oznaczała oddawanie czci Bogu oraz adorację. Arystoteles teorią nazywał najwyższy rodzaj poznania. Wiedza teoretyczna jest wiedzą boską.
Przez filozofię rozumiał wiedzę Dzielność człowieka jako istoty rozumnej polega na tym, że dzięki teorii, dający wgląd w ogólny porządek rzeczy, odnajduję on właściwą miarę dla swojego postępowania, co pozwala mu samodzielnie kształtować własne życie. Etyka A. Ma charakter INDYWIDUALISTYCZNY.
Arystoteles odnosi sprawiedliwość do prawa i jego przestrzegania, wprowadzając do tej cnoty element równości. SPRAWIEDLIWOŚĆ staje się u niego spoiwem wiążącym ludzi we wspólnotę która przez nią nabiera charakteru politycznego. Utrzymanie politycznego charakteru wspólnoty wymaga od obywateli traktowania jej jako obszaru komunikacji, przybierającego w demokracji formę mówienia, słuchania. To dzięki mowie LOGOS, zdolności do wydawania sądu, orzekania ludzkie stają się zdolne do życia we wspólnocie mającej na celu dobro wspólne. W tym ogólnym sensie sprawiedliwości tożsama jest z cnotą.
Dwa znaczenia sprawiedliwości:
-destrybutywna (rozdzielcza)
-retrybutywna (wyrównująca)
teoretyczną. Każda z nauk teoretycznych, „czystych” rozważa „to, co jest” w obrębie swej dziedziny. Jednak żadna z nich nie rozpatruje samego „tego, co jest” - samego bytu. Właśnie badanie powszechnych własności „tego, co jest”, ma być zadaniem filozofii pierwszej (teologii, fil. poszukiwanej).
Arystoteles wyróżnia 4 przyczyny powstania wszystkiego:
p. materialna (z czego?)
p. formalna (wedle czego?)
p. sprawcza (kto lub co jest sprawca?)
p. celowa (z jakiego powodu?)
c.d. Arystoteles
POLITYKA - A. Podejmując rozważania nad idealnym ustrojem w sposób systematyczny ujął także całość greckich doświadczeń politycznych, rozpatrując genezę społeczności politycznej, formy ustrojów politycznyc ich przemiany. Tym samym wyodrębnił ten obszar problemowy i utorował drogę rozumieniu polityki jako wiedzy o bycie politycznym.
PRZEKONANIE - metoda, której celem jest zmiana poglądów lub nastawienia słuchacza. Dla A. Retoryka stanowiła przede wszystkim sztukę rozumowego przekonywania.
W starożytności retoryka łączyła wiedzę naukową, z której osiągnięć czerpała, z przestrzenią publiczną, w której je stosowała.
Arystoteles opracował system logiki, który stanowił podstawę studiów logicznych aż do XIX wieku.
SYLOGIZM - wypowiedź, w której, gdy się coś założy, coś innego niż się założyło, musi wynikać dlatego, że się założyło.
Najczęstsza forma sylogizmu składa się z 3 twierdzeń, z których dwa są przesłankami, a jedno wnioskiem argumentu. Np. typowy sylogizm: Wszyscy ludzie są śmiertelni, Sokrates jest człowiekiem, Sokrates jest śmiertelny.
A. uważał ludzką istotę za jeden byt będący częścią natury. PSYCHE czyli dusza, jest wg niego siłą ożywiającą ciało. Określał ją jako „formę ciała” i „pierwszy akt ciała naturalnego, które posiada w możności życie”. Dusza jest sprawczą, formalną i celową przyczyną ciała i ginie po jego śmierci.
Myśli należy traktować jako coś, co narzuca formę rozumowi.
A. wyróżniał rozum czynny - twórczy i bierny - przyjmuje myśli.
V DEMOKRYT [460-350] I JEGO KONTYNUATORZY. ONTOLOGIA I ETYKA.
Podróże naukowe do Egiptu, Babilonii, Persji i Aten.
Dzieła zebrane przez Trazylosa w pięć grup: etyka, fizyka, matematyka, muzyka i technika.
Atomistyczna koncepcja bytu: byt istnieje równie dobrze jak niebyt. Nieskończona liczba atomów różniących się od siebie kształtem, położeniem i szykiem.
Wielkość światów i ich różnorodność zależy od struktury atomów. Dotyczy to także świata nieożywionego, roślin, zwierząt, człowieka.
Są dwa rodzaje poznania: trafne [rozumowe] i nietrafne [zmysłowe].
Wspólnym celem wszystkich ludzi jest dobro i wiedza, zaś przyjemność jest inna dla każdego. Szczęście uzyskujemy dzięki harmonii z innymi jednostkami. Tym celom służy także rozwój kultury, państwo, religia, nauka i filozofia.
Epikur: szczęście polega na doznaniu przyjemności, nieszczęście zaś jest udziałem w cierpieniu. Najwięcej przyjemności ma ten, kto ma najmniej potrzeb. Szczęśliwe jest życie zgodne z naturą, wolne od lęków przed bogami i śmiercią.
Ogólnie: etyka harmonizmu.
DEMOKRYT:
-atom - byt
-przestrzeń - niebyt
Wszystkie rzeczy to skupiska atomów. Zmiany rzeczy to zewnętrzne przejawy ruchu atomów. Ruch atomów nie wynika z wewnętrznej energii atomu, bo atomy są we wnętrzu niezmienne. Poruszają się one na skutek uderzenia 1 atomu w drugi atom i jest to ruch mechaniczny.
Filozofia D. To materializm i mechanizm.
VI AURELIUSZ AUGUSTYN [354-430] I DRAMATYCZNA WIZJA CZŁOWIEKA
Syn urzędnika rzymskiego w Togaście [płn. Afryka], studiował w Kartaginie, Rzymie i Mediolanie.
Przygoda z manicheizmem.
Chrzest w 387r. Kapłaństwo w 391r. Tytuł biskupa - 396r.
Czołowy filozof i teolog chrześcijański
recepcja Platona
liczne dzieła, głównie w postaci dialogu [np. Solliloguia, Rozmyślenia,
O nieśmiertelności duszy]
Teoria poznania:
„Wejdź sam w siebie, tam mieszka prawda”
wiara gwarantem wiedzy
rola objawienia
wątpię więc jestem
niepewność poznania zmysłowego
Dualizm duszy i ciała
człowiek składa się z duszy i ciała jako dwóch samoistnych substancji
dusza jest wieczna, ciało ograniczone w czasie
dusza kieruje ciałem
Człowiek żyje jednocześnie
w państwie Bożym
w państwie ziemskim
podstawa istnienia tych państw jest walka dobrego ze złem
ziemskie pochodzenie zła
Św. Augustyn (354-430)
Urodził się i działał w Płn. Afryce
Dusza jest samoistną substancją zamieszkującą tylko chwilowo nasze ciało. Ciało jest niczym w porównaniu z duszą. Dusza jest wszystkim. Człowiek to dusza z dodatkiem ciała. Dusza otrzymała od Boga cząstkę wiedzy, Bóg podzielił się z nami i z duszą ludzką cząstką swojej wiedzy. Część z tych idei przystępną dla nas wlał w każdą duszę. To jest właśnie treść TEORII ILUMINACJI. Bóg nas oświecił w ten sposób.
Dusza łączy człowieka z Bogiem.
Tylko jako dusza człowiek jest osobą - tym który myśli, pamięta, chce.
Dusza nie jest więc tylko tym , co tkwi w człowieku, ale jest przede wszystkim obszarem jego świadomych przeżyć, które dają się badać jedynie od wewnątrz.
Myśl Augustyna jest świadectwem kolejnego (po Platonie i Sokratesie) kroku w zwracaniu się człowieka ku sobie, ku swojemu wnętrzu. Podobnie jak tamci myśliciele, odrzucił poznanie zmysłowe, jako niepewne, ale pewności nie wiązał z jakimś przedmiotem poznania., lecz z samym poznaniem: nie sposób wątpić we własne przeżycia
„CZŁOWIEK JEST ROZUMNĄ DUSZĄ, KTÓRA KORZYSTA ZE ŚMIERTELNEGO I NIEMATERIALNEGO CIAŁA”
-Bóg stwarza duszę w chwili narodzin
-Cała wiedza jest tworem rozumnej duszy
-Złożoność natury ludzkiej życie moralne
-Źródłem zła jest zdolność do wybierania przez wolnego człowieka między różnymi rodzajami miłości.
VII TOMASZ Z AKWINU [1225-1274] CZŁOWIEK W OBIEKTYWNYM ŚWIECIE HIERARCHII I OBOWIĄZKU
Doktor kościoła, wychowanek benedyktynów na Monte Cassino, studiował w Neapolu, Paryżu i Kolonii.
Recepcja arystotelizmu.
Teoria bytu:
jedność, prawdziwość i dobroć bytu
możność i akt
istota i istnienie
problem przyczynowości [determinizmu]
pojęcie pierwszej przyczyny
Hierarchia bytów
Bóg
Aniołowie
Człowiek
Zwierzęta
Rośliny
Materia nieożywiona
Człowiek
dualizm duszy i ciała
dowartościowanie cielesności
trauscendentne i ziemskie powinności człowieka [człowiek jednostką i osobą]
Dialektyka objawienia, racjonalizmu i empiryzmu, wiara i rozum
Tomizm i neotomizm.
Św. Tomasz z Akwinu (1225 - 1274) Szczyt scholastyki (fil. Szkolnej) przypada na wiek XIII. Św. Tomasz, najwybitniejszy filozof tego okresu, oparł swą filozofię na filozofii Arystotelesa.
Z pochodzenia był Włochem, dominikaninem. Nawiązując do filozofii Arystotelesa, stworzył wszechstronny system, który uznany został za teoretyczną podstawę nauki Kościoła rzymskokatolickiego. Zmarł na apopleksję.
Wiara i rozum częściowo na siebie zachodzą, mają własne obszary niezależne i częściowo się pokrywają. Czysta wiara to dogmaty katolickie: grzechu pierwotnego, wcielenia trójcy Świętej. Są one nadrozumowe i rozum nic nam nie powie. ROZUM to wiedza empiryczna. Wiara i Rozum krzyżują się w dwóch wielkich kwestiach - Boga i duszy. Prawdy na temat Boga, że jest wszechstronny i na temat duszy, że jest nieśmiertelna i niematerialna.
Rozgraniczał obszar rozumu i objawienia, uznając iż człowiek może dojść do pewnych prawd mocą swych władz przyrodzonych, inne zaś musi przyjąć jako prawdy wiary.
Teologia, należy do dziedziny rozumu a nie wiary. Jest ona METAFIZYKĄ, gdyż rozpatrując byt jako byt i jego powszechne własności, stanowi podstawę wszelkich innych nauk
2 aspekty bytu: ISTOTĘ i ISTNIENIE.
Wszelki realny byt, tzn. każda substancja, składa się z istoty i z istnienia. Jedynie Bóg jest bytem niezłożonym - w nim istota jest równa istnieniu, jego istotą jest istnienie.
Dowody na istnienie przyczyny sprawczej:
Zmiany zachodzące w świecie. Wszystko co się porusza, jest wprawiane w nich przez coś innego, przez nieruchomą przyczynę.
Rozpatruje konkretne przyczyny zmian, wychodząc że musi istnieć pierwsza przyczyna, która jest Bogiem, gdyż żadna inna przyczyna nie mogłaby być przyczyną dla samej siebie.
Wskazuje na fakt, że niektóre byty powstają i giną, co świadczy o tym, że nie są one konieczne, lecz przypadkowe, i wb tego należy założyć istnienie bytu koniecznego jako źródła istnienia bytów przypadkowych.
Niektóre rzeczy uznajemy za lepsze od innych i twierdzi że istnieje różnych stopni doskonałości implikuje istnienie najwyższego,
c.d. Tomasz z Akwinu
najprawdziwszego, najwyższego bytu, który stanowi przyczynę wszystkich bytów względnie doskonałych i sam jest czystą doskonałością.
Z faktu, że ciała organiczne wydają się dążyć ku jakiemuś celowi będącemu dobrem, wnosi że musi istnieć byt rozumny, dzięki któremu całość rzeczy ma swój styl.
Miejsce istot ludzkich jest między BOGIEM i ANIOŁAMI. Z jednej strony a światem zwierzęcym z drugiej.
Ludzką osobę stanowi ciało i dusza.
Moralne życie człowieka polega na poszukiwaniu wiedzy o Bogu - wolny wybór.
VIII FRANCISZEK BACON [1561-1626] - EMPIRYZM I FILOZOFIA NAUKI
Urodził się w rodzinie lorda. Studiował w Cambridge. Był prokuratorem generalnym, członkiem parlamentu, doradcą króla.
Prace z: filozofii nauki, metodologii i teorii poznania oraz filozofii polityki [Novum organum, Nowa Atlantyda]
Kontynuator filozofii renesansu i humanizmu, myśliciel początku rewolucji przemysłowej w Anglii [przełom XVI - XVII w.]
Empiryzm, teoria złudzeń [umysłu, wychowania, mowy, obyczaju], znaczenie eksperymentu, rozdzielenie filozofii na: teoretyczną i praktyczną.
Oddzielenie filozofii od religii: oparcie jej na nauce pozytywnej, odkrywającej prawa rządzące przyrodą, społeczeństwem i człowiekiem.
Nowa organizacja nauki w „Nowej Atlantydzie”: 36 mędrców i ich uczniów zorganizowanych w „Domu Salomona” [swoistym instytucie naukowo - badawczym]
Doradcza i ekspertalna funkcja nauki. Nauka w służbie przemysłu.
F. BACON (1561 - 1629) - angielski filozof i mąż stanu. Uchodzi za jednego z głównych twórców nowożytnej koncepcji nauki.
PRZYRODA - uzyskała znaczenie węższe, świat pozaludzki, poznany i opanowany przez człowieka.
NATURA - ogólniejszy sens - całość zjawisk, świat.
EKSPERYMENT - polega na zaplanowaniu pewnego procesu i stworzeniu niezbędnych warunków do jego przebiegu. Plan ten jest hipotezą, którą przebieg eksperymentu ma potwierdzić lub obalić.
HISTORIA NATURALNA - Mianem filozofii określał „mądrość ludzką”, pojmując filozofię jako wiedzę ekseperymentalną i użyteczną za pomocą wynalazków, rozszerzając ludzkie panowanie nad przyrodą. Aby zapanować nad przyrodą trzeba jej słuchać.
Bacon w „Atlantydzie” obok planów idealnej społeczności przedstawił swoje wyobrażenia o kierunkach rozwoju nauki i techniki oraz instytucji naukowych.
Celem Bacona było przywrócenie ludzkości „panowania nad wszechświatem”, które zostało utracone wraz z upadkiem człowieka.
INDUKCJA - metoda na przezwyciężenie przeszkód w zdobywaniu pewnej i pożytecznej wiedzy.
IX KARTEZJUSZ [1596-1650]: RACJONALIZM, DUALIZM, NIEZALEŻNOŚĆ NAUKI
Studiował matematykę, filozofie, przyrodoznawstwo.
Wystąpił przeciwko filozofii spekulatywnej, był ojcem nowożytnego racjonalizmu.
Zajmował się tworzeniem i nauczaniem filozofii [we Francji, Holandii i Szwecji]
Racjonalizm:
Sceptycyzm metodologiczny [należy wątpić we wszystko to, co do nas dotarło]
Źródłem i kryterium poznania jest rozum.
Idee są: wrodzone, utworzone przez nas samych, i nabyte.
Dualizm filozoficzny:
Rozciągłość i myślenie czyli świadomość, ciało i dusza, materia i duch to dwie przeciwstawne sobie substancje.
Dusza nie ma w sobie nic z rozciągłości, a ciało nic z myślenia.
Dusza i ciało pozostając niezależnymi od siebie substancjami mogą jednak na siebie oddziaływać.
Dusza ulega namiętnościom ciała [podziw, miłość, nienawiść, radość, smutek], ale „sama w sobie” jest od nich wolna.
Niezależność nauki:
Podstawowy problem dla nauki to wiarygodność wiedzy i metoda gwarantująca jej osiągnięcie.
Postulat oddzielenia wiedzy, nauki i filozofii od metafizyki.
Preferowana metoda to rozumowanie dedukcyjne, Kartezjusz uznawał jednak wartość doświadczenia empirycznego.
Natus-wrodzony
Francuski filozof i matematyk. Jego filozofia stała się klasycznym wyrazem nowożytnego racjonalizmu i stanowi jeden z punktów zwrotnych w dziejach myśli europejskiej. Otworzyła nową perspektywę, w której filozoficzne problemy zyskały odmienny niż dotąd sens.
Descartes nazywa matematyczną taką wiedzę, do której dochodzi się dzięki własnemu rozumowi, za naukę uznając jedynie wiedzę pewną i oczywistą. Matematyczny, tj. naukowy, charakter ma jedynie geometria i arytmetyka, które są prawzorem dla nauki w ogóle - matematyki uniwersalnej.
MYŚLĘ, WIĘC JESTEM (Cogito, ergo sum)
Jest formułą wyrażającą naczelną zasadę Kartezjuszowej filozofii. Sformułowanie to wyraża, fakt, że to JA myślę, że poznanie jest moim poznaniem, wiedza jest moją wiedzą. Ten fakt właśnie, jako absolutnie pewny, uznał Descates za aksjomat, od którego rozpoczął budowanie nowej całości wiedzy pewnej.
Przyjmując za początek swej filozofii zasadę COGITO, D. Zerwał z dotychczasową koncepcją filozofii, która za swój początek uznała leżącą poza umysłem „rzeczą samą”. Kartezjuszowska filozofia, znajdująca się w samym umyśle mają zasadę, nazwana została racjonalizmem.
-Descartes nie twierdził jedynie, że poznanie umysłowe jest pewniejsze od poznania zmysłowego ale dowodził ponad to , że tylko dzięki pojęciom umysłu możliwe jest w ogóle wyodrębnienie c.d.Kartezjuszjakiejś rzeczy spośród innych i rozpoznanie jej (jako jej samej), mimo zmian, jakim może podlegać, pojęcie stanowi więc o tożsamości rzeczy.
-Tym, co bezpośrednio znane, jest umysł. Podmiotem subiectum nazywa się wyłącznie umysł „JA MYŚLĄCE” Termin przedmiot oznacza odtąd to, co poznawanie - to co jest czymś dla podmiotu.
-Utożsamiając substancjalność z rozciągłością, Descartes utworzył pojęcie przestrzeni jako nieskończonego KONTINUUM. Przestrzeń jako kontinuum jest teoretyczną konstrukcją, pozwalającą określić jednoznacznie położenie każdego ciała za pomocą odpowiednich współrzędnych na osiach, które zostały nazwane: „kartezjańskim układem odniesienia”.
Ja jako, podmiot filozoficzny, dysponuje wolnością absolutną, nieograniczoną, gdyż jest to przede wszystkim wolność myślenia. Jeśli odczuwa ono jakieś ograniczenia, to nie wskutek zewn. Nacisków (konieczności), lecz swego niedostatecznego poznania (wolność kartezjańska).
DUALIZM - polega na ukazaniu dwóch przeciwstawnych stanowisk, jakie nieuchronnie narzuca nam odpowiedź na pytanie, które stawia sobie każdy człowiek myślący: KIM JA JESTEM?
Z jednej strony jestem umysłem, który sam w sobie odnajduje podstawę swojej wiedzy, mając wolność uznania czegoś za pewne lub nie - jest to porządek racji i argumentu. Z drugiej zaś strony JA - myślący podmiot okazuje się tylko doznającym ciałem, uwikłanym w porządek przyczyn z podlegającym różnym koniecznościom.
PROGRAM RACJONALISTYCZNY - doktryna mająca odpowiedzieć na pytania o:
-genezę (źródła wiedzy)
-granice
-prawomocność, uzasadnienie lub wiarygodność
X LA METTRIE [1709-1751] CZŁOWIEK - MASZYNA
Poprzednicy: Demokryt, Epikur i Hobbes.
Kontynuatorzy: Holbach, Diderot.
Z wykształcenia i zawodu: lekarz i filozof. Autor książki: „Człowiek maszyna”
Poglądy:
Wszystko, co istnieje jest materialne.
Dusza jest materialna, wzrasta wraz z ciałem i jest od niego zależna.
Całe życie psychiczne, rozum i wola, oparte na wrażeniach zmysłowych.
Cała materia [wszystkie jej cząstki] posiada atrybuty duchowe.
Każda roślina, zwierzę i człowiek jest swego rodzaju maszyną.
Społeczeństwo jest również swego rodzaju mechanizmem, w którym nie ma miejsca na religię, ani na metafizyczną etykę.
To kim jest człowiek zależy od wykształcenia i wychowania.
Moralność ma charakter względny. Dobre jest to co służy ogółowi.
Eksperymenty medyczne i materializm mechanistyczny.
Sensualistyczna teoria poznania.
Poglądy La Mettriego są typowe dla filozofii francuskiego Oświecenia.
XI ROUSSEAU [1712-1778]: ANTYNOMIE NATURY I KULTURY
Podstawa antyintelektualistyczna oparta na uczuciu i impresji.
Dzieła: Czy nauki i sztuki dają ludziom szczęście [zgłoszone na konkurs], Umowa społeczna.
Działał w Genewie i Paryżu [w kołach filozoficznych i literackich]
Poglądy:
Kultura [cywilizacja] jest źródłem upadku moralności i wszelkich nieszczęść
Szczęśliwszym od cywilizacji jest stan natury wolny od walki wszystkich przeciwko wszystkim
Człowiek jest z natury dobry, stan natury nie zna pojęcia zła
W stanie natury człowiek jest wolny i równy. Cywilizacja rodzi bezprawie, nierówność społeczną, wyobcowanie [alienację]
Państwo tradycyjne obala prawo natury, wzmaga walkę o władzę, usprawiedliwia nierówność i ucisk
Państwo nowoczesne winno opierać się na umowie społecznej, która uzależnia go od woli społeczeństwa i ustawodawstwa
Prawo zatem winno regulować stosunki międzyludzkie
Państwo winno być oddzielone od Kościoła
Idea wychowania naturalnego
Konkluzja: Rousseau ojcem europejskiej demokracji
Rousseau (1712 - 1778) pochodził z Genewy, sławę zdobył we Francji. Jego krytyczne wobec współczesności prace literackie i filozoficzne miały istotny wpływ na opinię publiczną przedrewolucyjnej Francji.
Hipoteza CZŁOWIEKA NATURY była dla Rousseau nie tylko podstawą pesymistycznej oceny swoich czasów, ale także sugerowała pesymistyczną koncepcję dziejów jako procesu odchodzenia od natury (denaturyzacji) - to co naturalne, zostaje stłumione przez to, co sztuczne (kulturę), uczucie zostaje zdławione przez intelekt.
SUMIENIE - zdolność moralnej oceny własnych czynów. Wg Rousseau sumienie jest głosem natury, który pozwala nam czuć i współczuć; nakazując wszelkie powinności wobec innych, każe nam je traktować jako powinności wobec samych siebie. Z tego względu Rousseau uznaje sumienie (a nie rozum) za tę zasadę, na której opiera się poczucie obowiązku, a w konsekwencji także wszelka więź społeczna.
W przekonaniu R. Dotychczasowe doktryny umowy społecznej uzasadniały jedynie despotyzm, sankcjonując władzę zwierzchnią stojącą ponad ogółem jej poddanych i niezależną od nich. Rousseau przeciwstawiał im swoją koncepcję UMOWY SPOŁECZNEJ, mającej ukonstytuować takie CIAŁO POLITYCZNE, w którym „JA” indywidualne zbiega się i pokrywa z „MY” - „JA” ogólnym. Broniąc zasady suwerenności ludu i republiki jako moralno-politycznego ideału organizacji społeczeństwa, Rousseau stał się jednym z współtwórców idei politycznych rewolucji francuskiej.
XII IMMANUEL KANT [1724-1804]: TEORIA POZNANIA I ETYKA
Studiował fizykę, matematykę i teologię na Uniwersytecie w Królewcu. Autor: „przewrotu Kopernikowskiego” w filozofii.
Filozofia środka: między materializmem a idealizmem, racjonalizmem i empiryzmem, filozofia a religia.
Teoria poznania:
sądy a priori i a posteriori
wiedza to sądy subiektywne o obiektywnej rzeczywistości [czas, przestrzeń i przyczynowość jako kategoria rozumu]
agnostycyzm
fenomeny i nuomeny [„zjawiska”, „rzeczy same w sobie”]
Imperatyw kategoryczny:
„Postępuj tak, abyś mógł chcieć, aby zasada twego postępowania była prawem powszechnym”
„Postępuj tak, aby ludzkość nigdy tobie ani innym jednostkom nie służyła za środek, lecz zawsze była celem”
„Postępuj tak, abyś swoją wolę mógł uważać za źródło prawa powszechnego”
„Niebo gwieździste nade mną prawo moralne we mnie”
Filozofia państwa:
Prawo to suma warunków, w których samowola jednostki może współistnieć z samowolą innych.
Państwo powstało w wyniku umowy społecznej.
Państwo winno ustanawiać prawo i posiadać środki do jego egzekwowania.
Całe swe życie spędził w Królewcu, pracując na tamtejszym uniwersytecie. Działalność naukową rozpoczął od prac z zakresu przyrodoznawstwa. Jego trzy główne dzieła miały przełomowe znaczenie dla dziejów europejskiej filozofii.
„Krytyka czystego rozumu”
„Krytyka praktycznego rozumu”
„Krytyka władzy sądzenia”
„Krytyka czystego rozumu” t.2, rozdz. II - trybunał krytyki
Krytyka czystego rozumu ma na celu ujawnienie tych apriorycznych zasad, które faktycznie, choć jako nie uświadomione, funkcjonują w naszym poznaniu. Krytyka jest więc w istocie „samopoznaniem rozumu”. Odkrywając pierwsze zasady poznania, krytyka staje się trybunałem, przed którym można rozstrzygnąć spory toczone w obrębie metafizyki przez różne przeciwstawne, dogmatyczne orientacje. Metafora trybunału nie jest przypadkowa. Kant uważa bowiem za krytykę kwestie społeczną w takim przynajmniej sensie, w jakim społeczne są skutki wszelkiego dogmatyzmu. Uznał również krytykę za podstawowe zadanie swojego czasu.
Pytanie: JAK POZNAJEMY?
Przełomowe znaczenie myśli Kanta polega na tym, że formułując program filozofii transcendentnej, nadał on temu pytaniu nową postać: JAK POZNANIE W OGÓLE JEST MOŻLIWE?, podejmując badanie warunków, które z góry określają sposób naszego poznawania. Warunkami tymi okazują się:
-formy zmysłowości - czas i przestrzeń
-pojęcia intelektu
Kant stwierdził (wbrew racjonalistom), że wszelkie poznanie ogranicza się do
c.d. Immanuel Kant
doświadczenia, a zarazem (wbrew empirystom), że nie pochodzi wyłącznie z doświadczenia.
Przez A PRIORI rozumiał to, co uprzedza wszelkie doświadczenie i je umożliwia, przez doświadczenie nie same tylko bezpośrednie, zmysłowe spostrzeżenia, ale poznanie, które powstaje z ich powiązania umożliwiającego przez pewne aprioryczne warunki.
Pojęcie BOGA jest tylko ideą czystego rozumu, nie mającą znaczenia teoretycznego: Bóg absolut) nie może być przedmiotem naukowego poznania. Bóg, jest postulatem praktycznego rozumu jako ostateczna podstawa (racja) moralności.
JAŹN: Ja będący sobą , należy odróżniać od Ja empirycznego czyli od Ja będącego czymś określonym: myślenie o sobie jako o określonej jednostce, indywiduum, zakłada bowiem już z góry, że jestem sobą - osobą.
Jako jednostka, człowiek unikalny jest w świat i w nim siebie określa.
AUTONOMIA WOLI: oznacza, że wola powoduje się jedynie sobą, nie zaś celami empirycznymi. Jest ona warunkiem wolności osoby jako istoty rozumnej.
WOLNOŚĆ oparta na rozumności stanowi podstawę kantowskiej etyki.
Impetartyw kategoryczny to najwyższe prawo moralne, którego moc wiążąca oparta jest na obowiązku każdego człowieka wobec samego siebie jako jaźni. Prawo to ma charakter formalny.
XIII GEORG HEGEL [1770-1831]: TEORIA BYTU I HISTORIOZOFIA
Wpływy: niemiecki idealizm historyczny, filozofia Kanta, francuska rewolucja.
Hegel - filozof Prus w Berlinie - głośny w Europie. Wpływ na romanztyzm w Polsce.
Filozofia ducha:
duch subiektywny [subiektywna wolność
duch obiektywny [świadomość historyczny]
duch absolutny [religia, filozofia, nauka i sztuka]
Etapy rozwoju idei wolności
Imperia Wschodnie
Demokracja ateńska
Chrześcijaństwo
Społeczności germańskie
Rewolucja Francuska
Doktryna Hegla
Dialektyka
Teza
Antyteza
Synteza
Filozofia państwa i narodu
Państwo i naród jako wartości rdzenne współczesnej historii
Dialektyka uniwersalizmu i lokalizmu
Wypaczenie Heglizmu w postaci racjonalizmu
Był twórcą największego z nowożytnych systemów filozoficznych. Przez swoje dzieła i liczne grono uczniów wywarł znaczący wpływ na życie umysłowe nie tylko w Niemczech.
Przełomowe znaczenie myśli Hegla w dziejach filozofii polega na tym, że dzieje te - przedstawiane dotąd w postaci historii „żywiołów i poglądów” różnych myślicieli - ujął on po raz pierwszy jako konsekwentny rozwój samej myśli. Poszczególne filozofie rozpatrywane jako filozoficzne systemy wyznaczają etapy tego rozwoju, a każdy z nich ujęty jest historycznie jako myśl swojego czasu. Na tym odkryciu Hegel oparł własną filozofię, traktując składające się na jej system pojęcia jako wytwór intelektualnej tradycji, a dzieje filozofii przedstawiając jako proces powstawania własnego systemu.
Człowiek jest uwikłany w rozliczne zależności, ale zarazem jest wolny, gdyż za wiążące dla siebie uznaje tylko to, co uzyskuje jego rozumową sankcję. Ta jednoczesna zależność i niezależność nowożytnego człowieka znalazła już swój wyraz w filozofii.
Hegel wykorzystał historyczny charakter tego rozdarcia, a znoszenie przeciwieństwa między tym, co jest, a tym co powinno być, uznał za równoznaczne z historycznym rozwojem.
ABSOLUT jest już w naszym posiadaniu, jest zawsze w pewien sposób jawny, a jest to jawność, w jakiej toczy się życie ludzi, zawsze przez nich już jakoś rozumiane. Zwykle to jednak rozumienie nie sięga głębiej niż rozsądek i rozsądkowa filozofia: pojmując absolut jako absolutny podmiot lub jako absolutny przedmiot w istocie go przesłania. To przeciwstawienie rodzi potrzebę filozofii rozumowej, która odnajduje absolut w samym życiu i pozwala się mu w pełni samemu ujawnić jako duchowi.
DOŚWIADCZENIEM nazywa refleksję nad własną wiedzą, w tym namyśle to, co było bezpośrednią wiedzą o przedmiocie, staje się przedmiotem nowej wiedzy. W wypadku pewności zmysłowej, doświadczenie wykazuje, że „TO OTO”, które uznajemy za najbardziej konkretny przedmiot, to najbardziej ogólne, abstrakcyjne pojęcie.
Sentencja Hegla: „CO JEST ROZUMNE, JEST RZECZYWISTE, A CO JEST RZECZYWISTE JEST
c.d. G.Hegel
ROZUMNE” - była odczytywana jako usankcjonowanie wszystkiego co istnieje. Zdaniem Hegla jednak rzeczywistość nie istnieje niezależnie od naszego jej ujmowania. To, co jest, jest dla nas rzeczywiste tylko o tyle, o ile daje się pojąć i rozumowo uzasadnić; choćby istniało, kiedy przestaje być zrozumiałe, traci swą rzeczywistość.
XIV NARODZINY I ROZWÓJ FILOZOFII POZYTYWISTYCZNEJ
August Comte [1798-1857]
Przedmiotem nauki powinny być fakty i zjawiska podlegające doświadczeniu
Przedmiotem filozofii powinno być ustalenie prawidłowości istniejących w świecie rzeczy [nie przyczynowość, istota i celowość]
Rozwój ludzkości polega na wyzwalaniu się z niewiedzy i gromadzeniu wiedzy
Są trzy stadia ludzkiego poznania: teologiczne, metafizyczne i pozytywne
Niezbędność rozwoju socjologii jako podstawy filozofii społecznej
Idea postępu
Herbert Spencer [1820-1903]
Akceptacja darwinizmu [walka o byt, ewolucjonizm]
Prawa rozwoju materii:
od stanu rozluźnienia do stanu zwartości
od jednorodności do różnorodności
od nieokreśloności do określoności
Ewolucjonizm społeczny
Wszystkie zjawiska życia społecznego są naturalne i konieczne. Ludzie są z natury silni i słabi, bogaci i biedni, wartościowi i mniej wartościowi
Filozofia stanowi syntezę nauk pozytywnych badających rzeczywistość w aspekcie rozwoju, ewolucji
FILOZOFIA POZYTYWNA. Prehistoria pozytywizmu sięga dawniejszych czasów. COMPTE jako początkodawców wymieniał BACONA, Kartezjusza, Galileusza, Newtona, Huma.
Claude-Henri de Saint-Simon, nauczył Compta szukać sposobów powszechnego uszczęśliwiania ludzkości. Może ich dostarczyć przemysł i nauka. Saint - Simon stanowił ogniwo w rozwoju filozofii, ogniwo między dawniejszym pozytywizmem XVIII wieku a nowym XIX w. Który był nie tylko systemem nauki, ale i życia.
Filozofia pozytywna zajęła miejsce idealistycznej i spirytualistycznej.
F. Pozytywna:
-zajmuje się wyłącznie przedmiotami rzeczywistymi
-bada rzeczy dostępne umysłowi
-rozważa tematy pożyteczne
-ogranicza się do przedmiotów, z których można uzyskać wiedzę pewną
-zajmuje się kwestiami ścisłymi
-pracuje pozytywnie, nie ograniczając się do negatywnej krytyki
Pozytywizm kładzie naciska na realność, pożyteczność, pewność, ścisłość, pozytywność swoich badań.
Rozwój umysłowy człowieka przechodzi przez 3 fazy:
teologiczna
metafizyczna
pozytywna
Pozytywizm Compta wyparł się metafizyki, teorii poznania, logiki, psychologii (nie można być obserwatorem
c.d fil pozyt
i obserwowanym jednocześnie), nie angażował się w ateizm.
Pyt. 19 neopozytywizm
NEOPOZYTYWIZM progu XX wieku nastąpiło odrodzenie pozytywizmu „3 pozytywizm”. Dzieło zbiorowe „Kolo Wiedeńskie”. Schlick zapoczątkował ten ruch. Gdy ruch rozprzestrzenił się na Europę, później Amerykę Północną nazwa „Koło Wiedeńskie” była zbyt lokalna. Nowa nazwa Neopozytywizm.
Odkrycia naukowe
Einstein „pojęcia najbardziej nawet zakorzenione, jak absolutny czas i przestrzeń, mogą być całkowicie pozbawione faktycznego sensu.
Pawłow „ psychologia może zawierać prawdy intersubiektywne, które tak samo dają się weryfikować, jak prawdy fizykalne.
MACH, RUSSELL - poprzednik i uczestnik ruchu.
Pozytywizm 1. traktował matematykę jako bardzo ogólną naukę empiryczną, nie różniącą się od nauk przyrodniczych.
Pozytywizm 2. poznani = zespół wrażeń
Neopozytywizm przechodził różne wahania i wielokrotnie zmieniał swe stanowisko, nawet w podstawowych zagadnieniach. Zawsze chciał filozofii pozytywnej, ale wahał się w kwestii, jaka jest fil. Pozytywna.
U Schilicka - ogólnikowy, umiarkowany
Neurath twierdził, że należy się zajmować teorią szczęścia, bo o nią proszą masy społeczne.
3 składniki NP.:
Empiryzm, jedyne źródło rzetelnej wiedzy o świecie jest doświadczenie
Pozytywizm - FAKTY ! Metafizyka nie jest możliwa
Fizykalizm
XV KAROL MARKS [1818-1883]: MATERIALIZM DIALEKTYCZNY I HISTORYCZNY
Warunki powstania marksizmu.
Marksizm jako filozofia i ideologia.
Jedność materialna świata.
Prawa dialektyki
wzajemne powiązania i uwarunkowania zjawisk
wszystko jest w wiecznym ruchu
przechodzenie ilości w jakość
w każdym zjawisku tkwią określone przeciwieństwa
Dialektyka poznania
podmiot i przedmiot poznania
poznanie procesem dialektycznym
teoria prawdy
kryterium prawdy
Koncepcja człowieka
Człowiek całokształtem stosunków społecznych
Teoria alienacji
Historia jako rozwój farmacji społecznych
Krytyka marksizmu
Swojej filozofii nie wyłożył nigdzie w sposób systematyczny, miała ona charakter polemiczny i polityczny - zwrócona przeciw istniejącemu porządkowi społecznemu i związanym z nim formom świadomości. Uzasadniając dziejową misję proletariatu, miała służyć bezpośrednio ruchowi robotniczemu.
Człowiek jest wyłącznie istotą przyrodniczą (gatunkiem), ale przede wszystkim HISTORYCZNĄ>
Istota człowieka = człowieczeństwo społeczeństwo w tym sensie, że różnie dające się historycznie wyodrębnić kształty społeczeństwa są zarazem hist. Kształtami społeczeństwa.
SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE jest tylko społeczeństwem mieszczańskim - tylko pewną historyczną formą społ., która ustąpić będzie musiała miejsca nowej, komunistycznej.
Krytykował ekonomię polityczną. Ekonomia to najpełniejszy wyraz samowiedzy nowoczesnego społeczeństwa.
Pojęcia kapitału i pracy.
Zjawisko FETYSZYZMU polega na urzeczowieniu stosunków społecznych i jest szczególną formą alienacji.
XVI PRAGMATYZM
Warunki powstania i rozwój pragmatyzmu w USA
Rozwój społeczeństwa industrialnego
Pluralizm tradycji, struktur etnicznych i systemów wartości
Relatywizm pojęć i ocen
Dominacja celów praktycznych w nauce i życiu codziennym
Główni twórcy kierunku
Charles Peirce [1839 - 1914] - twórca nazwy i podstawowych zasad pragmatyzmu
William James [1842 - 1910] - popularyzator teorii w Ameryce i Europie oraz jej interpretator w duchu psychologizmu
John Dewey [1859 - 1952] - zastosowanie pragmatyzmu w pedagogice [wychowanie przez działanie]
Poglądy
Odwrót od metafizyki i natywizmu
Zwrot ku empiryzmowi i naukom praktycznym [głównie przyrodniczym]
Prawda to nie abstrakcyjny byt [racjonalizm] ani kopia rzeczywistości [empiryzm] ale zbiór konsekwencji praktycznych pojęcia czy teorii
Jeśli pojęcia i teorie nie prowadzą do skutków praktycznych - są puste i bezsensowne
Użyteczność praktyczna jest kryterium prawdziwości naszych sądów
Wiedza religijna, naukowa i potoczna jest równie prawdziwa jeśli jest równie użyteczna
Prawdziwe są wszelkie przekonania przynoszące pożytek
Zmiana kierunku oddziaływań w filozofii i nauce: Ameryka i inne części globu.
James, Peirce
Był pierwszą koncepcją filozoficzną, która rozpowszechniła się w XX wieku. Powstał jako reakcja przeciw idealizmowi racjonalistycznemu i metafizycznemu, usiłował przeciwstawić mu bardziej trzeźwy i praktyczny sposób myślenia. Wyrósł w Ameryce. W. James najwięcej przyczynił się do jego powstania i był centralną postacią całego ruchu. J. Łączył go z radykalnym empiryzmem, zarazem jednak nie wyrzekał się metafizyki. Musiała to jednak być inna metafizyka niż racjonalistyczna. Była jak ją J. Nazywał - pluralistyczna.
Pragmatyzm James nazwał „nową nazwą dla dawnych sposobów myślenia”
P. posiadał 2jaki charakter:
metoda
Teoria prawdy
Metoda. Jeżeli z różnych cech wynikają te same konsekwencje praktyczne, to nie ma między nimi istotnej różnicy; różnica jest tylko słowna.
Prawdziwe są te myśli, które się sprawdzają przez swe konsekwencje praktyczne.
Prawdy nie są niezmienne, że stają się, zmieniają zależnie od tego, jak się spełniają w praktyce; że należy je rozumieć nie statycznie, lecz dynamicznie. Są zależne od zastosowania i przez to
c.d. pragmatyzm
względne. Same nie są celem, lecz jedynie środkiem do celów życiowych. Nie są stwierdzane, lecz wytwarzane przez człowieka.
PYTANIE 17. Psychoanaliza, neopsychoanaliza.
IV prąd w psychologii. „Życie psychiczne obok czynników świadomych zawiera także nieświadome i że właśnie one są najważniejsze.”
Prąd ten powstał we Francji i rozwinął się w Wiedniu.
S> FREUD - psychiatra wiedeński.
Teoria Freuda przechodziła- 3 fazy.
Teoria wyłącznie lekarska, o zjawiskach nieświadomych traktowała tylko w związku z patologią.
„procesy nieświadome występują także w psychice normalnej, że są powszechnym i istotnym składnikiem wszelkiej psychiki, zarówno zdrowej jak i chorej. Głównego źródła dopatrywał się w przeżyciach płciowych, są one ze wszystkim przeżyć najpierwotniejsze i najważniejsze. Stanowił o charakterze i losach człowieka.
Po 1915 roku rozszerzył swą doktrynę o metafizyczne podróże.
Poglądy.
Nieświadome zjawiska psychiczne. Psychologia XIX wieku „świadomość jest istotną cechą psychiki”
Świadomość nie jest niezbędną cecha życia psychicznego, że zjawiska psychiczne nieświadome nie tylko istnieją, ale decydują o świadomych.
Argumenty na istnienie nieświadomej psychiki:
W życiu psychicznym przyczyny są czasowo odległe od swych skutków, trzeba przyjąć nimi ogniwa pośredniczące.
Zjawiska psychiczne posiadają cechę świadomości w różnym stopniu, a cecha która ma różne stopnie, może spaść i do zera.
wykrycie nieświadomych przeżyć leczy niedomogi psychiczne/
KOMPLEKSY: zespoły wyobrażeń które zespalają się ze sobą i utrwalają się w psychice, jeśli są one ujemnie zabarwione uczuciowo, to psychika usiłuje je zepchnąć w nieświadomość, gdzie trwają dalej.
Człowiek może się pozbyć kompleksów, jeśli je wyładuje.
Żyjąc w społeczeństwie jednostka nie może realizować wszystkich tych popędów, pożądań, pragnień, mianowicie nie może tych, które są dla społeczeństwa destrukcyjne i które ono zwalcza.
Kultura, moralność, religia, sztuka są rekompensatą za niezaspokojone popędy, pożądania.
Żyjemy nimi nie mogąc żyć naturą. W sztuce - odbicie wszelkich popędów.
Pierwotnymi elementami życia psychicznego są popędy, zwłaszcza seksualne. Rozum gra tylko rolę słożebną
PYTANIE 18. Egzystencjalizm.
Filozofia egzystencjalna, zaincjonowana przez Kierkegaarda, po 100 latach stała się znów aktualna. Wznowił ją w 1930 roku Heideggen.
POGLĄDY.
Punkt wyjścia. Esencja nie stanowi o egzystencji, nie wyprzedza jej. Bo nie ma w ogóle żadnej esencji.
Przedmiotem filozofii jest egzystencja, mieli na myśli, że jest nim BYT ludzki.
Istnienie ludzkie i pozaludzkie. Jakie są właściwości ludzkiej egzystencji?
jest bytem
bytem istot świadomych (nie tylko istniejących, ale mających pewien stosunek do swojego istnienia)
bytem istot dbających o własny byt i o nim stanowiących
byt jego nie jest izolowany, lecz jest zespolony ze światem, z innymi ludźmi.
człowiek nie tylko istnieje w świecie, ale także go poznaje.
Toska, trwoga, śmierć. Istnienie człowieka jest kruche, musimy nieustannie go bronić. Troska jest cechą egzystencji ludzkiej. Nastrój troski i trwogi przenika filozofię egzystencjalną. Gorzki nastrój egzystencjalizmu był reakcją na upojenie istniejącym światem, występujących w ostatnich okresach myśli. Był wyrazem klęski: występował w krajach zwyciężonych, w Niemczech, we Francji.
Cechą istnienia jest trwoga = trwoga przed śmiercią.
Śmierć nie jest przejściem do innego istnienia, lecz nieodwołalnym końcem istnienia.
Prawdziwe i nieprawdziwe istnienia. Egzystencja jest zawsze koegzystencją.
Pewne czynniki przekształcają istnienie człowieka.
MOWA - wierzy w wyrazy, jak gdyby im koniecznie odpowiadał byt. Wierzy że jest tak jak wszyscy mówią, sam powtarza co mówią i przez to przyczynia się do tego, że słowa stają się bytami które narastają nad rzeczywistym istnieniem.
Codzienność staje się naturalną postacią egzystencji. Jedynie bieg zdarzeń może wytrącić z codzienności, która jest zła, bo usypia trwogę. Kto widzi obcość bytu poznaje go naprawdę.
Nicość. Poza doczesnym istnieniem nie ma nic. Wymysłem jest wszystko co trwałe: Bóg, wieczne idee, wieczne wartości, wieczna materia. Istnienie ludzkie jest krótkie i przypadkowe, wyczerpujące się w teraźniejszości, która nie jest epizodem, lecz wszystkim.
EGZYSTENCJALIZM = FILOZOFIA NICOŚCI.
Poza sobą człowiek nie znajduje nic
W sobie samym czł. Nie znajduje nic
Nastrój tej filozofii był pesymistyczny. Istnienie było dla niej bez oparcia, wśród nicości.
Z Niemiec E. Przeniknął do Francji, gdzie utworzył się główny jego ośrodek.
PYTANIE 21. Narodziny i rozwój filozofii kultury.
Filozofia kultury, jako nauka autonomiczna sięga początków obecnego stulecia. W 1900 roku L. Stein opublikował pracę, w której tytule znalazło się wyrażenie „filozofia kultury”. W 1910 wychodziło czasopismo. W okresie pomiędzy I i II wojną światową nazwa „filozofia kultury” zyskała powszechne uznanie. Filozofia kultury z kręgu krajów języka niemieckiego oddziaływała na inne kraje Europy. Filozofia Kultury jest jedną z dyscyplin filozoficznych. Jej profil i powiązania z innymi działami filozoficznymi jest przedmiotem dyskusji. Niektórzy autorzy mówią o bliskim związku filozofii kultury z etyką, inni wiążą ją z aksjologią.
Filozofia kultury jest ściśle związana z filozofią człowieka jak i filozofią wartości. Filozofia Kultury łączy wiele dyscyplin filozoficznych: antropologię, fil. Religii, moralności i sztuki.
Hegel sugerował, że filozofia Kultury nakierowana jest przede wszystkim na Absolut.
PYTANIE 22. Pojęcie Kultury.
Termin kultura był znany już w Starożytności. Cyceron mianem kultury określał fakt uprawy ziemi, tj. pracę rolnika. Z łaciny „cultura”- od czasownika „colo” uprawiam.
Kultura oznaczała więc czynności związane z zawodem rolnika: uprawę ziemi, pielęgnacja płodów rolnych.
Rzymski myśliciel: kultura ludzkiego duchu, kultura ludzkiego umysłu w renesansie.
Kultura jako proces kształcenia, fenomenu pracy.
La Bruyere = kultura = kształcenie, wychowanie człowieka.
Kult = cele działania człowieka, inspirujące go wartości wyższe, język, myśli humanistyczne.
Istotą kultury jest religia. Kultura koncentruje się na życiu wewnętrznym - duchowym.
Istnieje kilkaset definicji kultury.
Michael Laudman wyróżnia 3 najważniejsze pojęcia kultury:
Kultura jako wartość opozycyjna względem postaw barbaryzmu i prymitywizmu.
Kultura w sensie antropologicznym - zespół cech człowieka, które odróżniają go od istot przedludzkich.
Kultura w aspekcie historyczno-etnologicznym (w zależności od konkretnych społeczności)
Za KULTURĘ w znaczeniu najszerszym można dziś uważać zespół charakterystycznych cech duchowych i materialnych, intelektualnych i uczuciowych, które znamionują dane społeczności lub grupy społeczne. Ponadto obejmuje ona sztukę, literaturę, style życia, podstawowe prawa człowieka, systemy wartości, tradycje i wierzenia.
PYTANIE 23. Aksjologia kultury.
Kultura jest zespołem personalnych wartości, służących dobru człowieka jako osoby. Człowiek potrzebuje wielu wartości w swym życiu: ekonomicznych, ludycznych, poznawczo-naukowych, moralno-społecznych, estetycznych, ideowo-narodowych i religijnych. Wartości te stanowią aksjologię kultury. W kręgu wymienionych wartości szczególne miejsce zajmują wartości wyższe, koncentrujące się wokół klasycznych ideałów: prawdy, dobra, piękna.
Wartości poznawcze
Wartości moralne = etyczne
Wartości estetyczne - piękno - kategorie wzniosłości, tragizm, komizm, podniosłość
Kryzys kultury - kryzys idei człowieka i Boga.
PYTANIE Filozofia cywilizacji (może być do pyt 24)
Mianem cywilizacji obejmowano wszelkie działania naukowo-badawcze i przemysłowo-techniczne.
Cywilizacja - całość życia ludzkiego, obyczaje, sposób życia, tradycje, religie, wierzenia, etykę, organizację społeczną.
We współczesnej myśli humanistycznej i filozoficznej kategorie kultury i cywilizacji są rozumiane bardzo różnorodnie. G. Simmel cywilizację określał jako najniższą formę kultury.
Kultura ma charakter twórczo-rozwojowy, cywilizacja statyczny.
Kultura koncentruje się na życiu wewnętrznym - duchowym, cywilizacja zaś propaguje kult wartości ekonomiczno-materialnych i przyjemnościowych. Kiedy kultura ulega procesowi erozji i dekadencji wówczas przekształca się w cywilizację.
Nie zawsze jednak ujmowano cywilizację tak negatywnie.
Bo „niektóre ludy o prymitywnej kulturze nie doszły do etapu cywilizacji”
Amerykanie widzą w cywilizacji postęp naukowo-techniczny. Kultura = zespół idei, tradycji.
Brytyjczyk T.S.Eliot kategorie kultury i cywilizacji = to synonimy.
Oba pojęcia mają zbliżone znaczenie i zakres dlatego obejmują swym zasięgiem zarówno sferę materialną jak i duchowo- etyczną.
Kategoria cywilizacji odnosi się przede wszystkim do rzeczywistości materialnej: przemysłowo-technicznej, organizacyjno-społecznej życia ludzkiego.
Kultura - domena nauki, sztuki, moralności, filozofii, tradycji, postawy duchowe. Kultury i Cywilizacji nie należy pojmować jako wzajemnie wykluczających się
1