Prawo kanoniczne Małżeństwo Rok Sem 1, Teologia - skrypty, Prawo Kanoniczne


Prawo kanoniczne rok V - semestr I.

Lektury:

Instrukcja Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia sakramentu małżeństwa w Kościele katolickim.

Instrukcja Episkopatu Polski w sprawie duszpasterstwa małżeństw o różnej przynależności kościelnej.

Instrukcja Episkopatu Polski dotycząca małżeństw konkordatowych.

Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy.

Pojęcie etymologiczne małżeństwa.

Terminy używane w kanonicznym prawie małżeńskim na określenia małżeństwa:

matrimonium - termin ten pochodzi od łac. mater = matka i munus = obowiązek. Termin ten sugeruje, że u Rzymian był system matriarchalny - dominująca rola kobiety (matki) w małżeństwie - jest to jednak błędne mniemanie. Prawo rzymskie nie znało bowiem tego rodzaju formy ustroju rodzinnego.

lub od staroniemieckiego Mahlweib (czyt. Malwajb) wg Biskupskiego i Wilanowskiego

Mahl - układ i weib - kobieta.

Być może na gruncie słowiańskim pierwszy człon został spolszczony, a drugi przetłumaczony na język staropolski.

Pojęcie rzeczowe małżeństwa.

Na wypracowanie definicji małżeństwa w nauce prawa kanonicznego miało wpływ prawo rzymskie.

III w. - prawnik rzymski Modestyn określił małżeństwo jako związek mężczyzny i kobiety będący zespoleniem ich na całe życie i dający udział w prawach boskich i ludzkich.

IV w. - instytucje justyniańskie. Małżeństwo to związek mężczyzny i kobiety obejmujący niepodzielnie wspólnotę całego ich życia.

Małżeństwo u Rzymian było pojmowane jako trwały związek jednego mężczyzny z jedną kobietą zobowiązujący do pełnej wspólnoty życia, powodujący określone skutki prawne. Przyczyną sprawczą związku była zgoda małżeńska. Prawo rzymskie rozróżniało małżeństwo „in fieri” - umowa małżeńska i „in facto” - trwały związek małżeński.

Kodeks z 1917 r. powstrzymał się od definiowania małżeństwa. Kodeksowe pojęcie małżeństwa było jednak zubożone. Rozumiano je bowiem jako dozgonny związek mężczyzny i kobiety mający na celu zrodzenie dzieci.

Kodeks z 1983 r. w kan. 1055 podaje definicję małżeństwa:

Jest to związek mężczyzny i kobiety obejmujący wszystkie płaszczyzny ich życia, powstały na skutek przymierza małżeńskiego, w którym realizuje się dobra małżonków jak również zrodzenie i wychowanie potomstwa.

Małżeństwo można traktować dwojako:

  1. statycznie - wspólnota mężczyzny i kobiety - instytucja

  2. dynamicznie - przymierze, umowa

Małżeństwo w sensie dynamicznym to zdarzenie prawne, którego rezultatem jest stała wspólnota całego życia, a jej celem jest dobro małżonków oraz zrodzenie i wychowanie dzieci. To zdarzenie w dogmatyce określono mianem przymierza małżeńskiego, w potocznym zaś języku używa się terminu ślub. Dokonuje się ono przez wyrażenie zgody zarówno przez mężczyznę i kobietę (jest konstytuowane przez zgodę zarówno kobiety jak i mężczyzny i tylko tak - nie inaczej).

Ta zgoda jest aktem woli zarówno mężczyzny jak i kobiety, poprzez który kobieta i mężczyzna wzajemnie się sobie oddają w celu stworzenia małżeństwa. Podmiotami tego aktu prawnego są mężczyzna i kobieta. Przedmiotem materialnym tego aktu są podmioty (przekazują się sobie nawzajem), czyli mężczyzna i kobieta. Przedmiotem formalnym jest przekazanie praw do siebie nawzajem w celu stworzenia wspólnoty całego życia.

To zdarzenie prawne ma 5 cech charakterystycznych, które odróżniają je od innych umów:

  1. Umowa małżeńska, konstytuująca małżeństwo, jest dwustronna (jedna strona - mężczyzna, druga - kobieta); może być zawarta tylko przez jednego mężczyznę i jedną kobietę.

  2. Jest niepodzielne - podmioty umowy małżeńskiej muszą spełnić 3 wymogi:

  1. ma charakter autonomiczny - przedmiot, czas trwania i skutki nie mogą być dowolnie określone przez strony, bo są określone przez prawo naturalne

  2. ma charakter konsensualny - dochodzi do skutku przez wyrażenie zgody (bez przekazania przedmiotu tej zgody)

  3. ma charakter sakralny

Małżeństwo w sensie statycznym to stan, który istnieje po wyrażeniu zgody przez małżonków. To wspólnota wyłączna (1 mężczyzna i 1 kobieta) i dozgonna.

Pochodzenie małżeństwa.

  1. Ewolucjoniści - małżeństwo przechodzi przez etapy rozwojowe (wg Spencera). Na początku jest bezład płciowy - nieskrępowane współżycie seksualne wszystkich członków danego plemienia między sobą. Potem wraz z rozwojem ludzkości powstały małżeństwa grupowe i potem dopiero monogamiczne.

Twórcą tej teorii, która została opublikowana w „Społeczeństwie pierwotnym” (1877), był Lewis Henry Morgan (1818-1881). Wysunął tę teorię na podstawie obserwacji życia Indian plemienia Irokezów.

Innymi przedstawicielami byli: fiński socjolog i etnograf Aleksander Westermarck (1862-1939) - „Historia małżeństwa”.

  1. Funkcjonaliści - lata dwudzieste XX w. Przedstawiciel: Bronisław Malinowski (1884-1942) - prowadził on badania wśród Pigmejów i ludów pierwotnych zamieszkujących Gwineę. Na ich podstawie twierdził, że na początku było małżeństwo monogamiczne. Do małżeństw grupowych dochodzi, gdy człowiek osiąga pewien poziom życia gospodarczego.

  2. Pogląd katolicki - głosi, że zorganizowana forma życia rodzinnego oparta na małżeństwie monogamicznym istnieje od chwili pojawienia się pierwszych ludzi. Dominuje przekonanie, że jego twórcą jest sam Bóg. Jest On twórcą w sposób pośredni. Bóg bowiem jako stwórca człowieka zaszczepił w nim pragnienie przekazania życia (istnieje w człowieku niezależnie od niego). Człowiek zrodzony potrzebuje wychowania, aby przetrwał i żył samodzielnie w społeczeństwie. Zapewnia to rodzina, która składa się z mężczyzny i kobiety i jest oparta na instytucji małżeństwa (por. Encyklika Familiaris Consortio - FC 11). Bóg jako twórca natury ludzkiej jest autorem instytucji małżeństwa. Przekonanie to wynika także z Objawienia Bożego, z prawa Bożego pozytywnego (Rdz 2, 23-24; Mt 19, 4-8; GS 48). Sakralność małżeństwa bierze się stąd, że Bóg jest stwórcą tej instytucji pośrednio jako stwórca natury ludzkiej a bezpośrednio wynika to z prawa Bożego.

Sakramentalność małżeństwa.

  1. Umowa małżeńska chrześcijan - sakramentem.

W NT Chrystus podniósł związek mężczyzny i kobiety do godności sakramentu. Związek ten stał się znakiem i narzędziem łaski nadprzyrodzonej (por. Ef 5, 22-33 - małżeństwo jest symbolem nadprzyrodzonej unii Chrystusa z Kościołem). Sakramentalność małżeństwa jest dogmatem wiary ogłoszonym na Soborze Trydenckim - 24 sesja 1 kan.: jeżeli ktoś twierdzi, że małżeństwo nie jest w prawdziwymi ścisłym znaczeniu jednym z 7 sakramentów, ustanowionym przez Chrystusa, lecz jest wymyślone przez ludzi w Kościele i nie udziela łaski - niech będzie wyłączony.

Sakramentalność małżeństwa podkreślali także:

Leon I Wielki mówi, że małżeństwo to rzecz święta.

Sobór Florencki - Siódmym sakramentem jest małżeństwo będące obrazem związku Chrystusa z Kościołem.

Papież Pius XI „Casti connubi” (31 XII 1930)

Sobór Watykański II GS 48.

Aby małżeństwo było sakramentem osoby chcące zawrzeć małżeństwo muszą być ochrzczone (chrzest jest bramą do innych sakramentów).

Leon XII w „Arcanum divinae sapientiae” z 1880 r. ogłosił zasadę wg , której każde małżeństwo zawarte między ochrzczonymi jest sakramentem.

  1. Nierozerwalność umowy małżeńskiej i sakramentu.

Z woli Chrystusa małżeństwo osób ochrzczonych zostało wyniesione do godności sakramentu, dlatego nie może istnieć ważnie zawarta umowa małżeńska między ochrzczonymi, która tym samym nie byłaby sakramentem. Chrystus podnosząc małżeństwo do godności sakramentalnej nie zmienił istoty umowy małżeńskiej, lecz naturalną umowę małżeńską włączył do porządku nadprzyrodzonego.

W wiekach XVII - XIX zasada ta została przypominana.

XVI w. Melchior Cano twierdził, że szafarzem sakramentu małżeństwa jest kapłan. Dopóki nie pobłogosławi on małżeństwa jest ono tylko umową, która może być regulowana przez prawo państwowe.

XVII w. - regaliści - rozdzielili umowę małżeńską chrześcijan od sakramentu małżeństwa.

Przedstawiciele: Antoni De Dominis, Jan Launoy, Jan Nuytz - twierdzili, że sakramentem jest tylko błogosławieństwo kapłana. Ich stanowisko potępił papież Leon XIII.

Gallikanizm, febronianizm i józefinizm - poglądy zwalczane przez Piusa IX. Pisze on w Breve „ Ad Apostolicae Sediis” (22 VIII 1851) - sakrament należy do istoty małżeństwa. Związek małżeński między ochrzczonymi staje się prawdziwy jedynie za pośrednictwem sakramentu małżeństwa, a bez niego jest tylko konkubinatem.

  1. Materia i forma sakramentu małżeństwa.

Chrystus podniósł do godności sakramentu samą umowę. W niej ukryta jest materia i forma.

Benedykt XIV w Liście „Pacis abhinc” z 19 III 1758 r. daje odpowiedź - materią tego sakramentu jest przekazanie się współmałżonkowi (prawa do siebie); formą jest przyjęcie przekazanego prawa do siebie.

Skoro umowa jest konstytuowana przez obie strony to z tego wynika, że obie strony są szafarzami tego sakramentu. Duchowny jest jedynie świadkiem urzędowym, świadkiem faktu, że mężczyzna i kobieta zawarli związek małżeński. Duchowny jest szafarzem obrzędu a nie sakramentu (duchowny asystuje przy ślubie bądź błogosławi małżeństwo w sposób przewidziany prawem).

W Kościele prawosławnym materią jest zgoda stron, formą zaś błogosławieństwo kapłana lub biskupa.

Jeśli małżeństwo zawiera wierny należący do katolickiego Kościoła Wschodniego z wiernym należącym do niekatolickiego Kościoła Wschodniego, to do ważności takiego małżeństwa konieczna jest obecność ministri sacri (praesentia ministri sacri).

Dekret „Crescens matrimonium” Kongregacji Kościołów Wschodnich (22 II 1967) tę zasadę przeniósł na związki zawierane przez katolików z Kościoła łacińskiego z wiernymi należącymi do niekatolickich Kościołów Wschodnich - do ważności potrzebna jest interwencja ministri sacri (co najmniej prezbitera - por. kan. 1127).

Istotne przymioty małżeństwa.

Przymioty małżeństwa:

  1. jedność

  2. nierozerwalność

W przypadku małżeństwa sakramentalnego te przymioty nabierają większego znaczenia, ponieważ jest to wspólnota Chrystusa z Kościołem.

1. jedność polega na tym, że małżeństwo może zawrzeć jeden mężczyzna z jedną kobietą - związek monogamiczny.

Sprzeciwiają się temu związki poligamiczne - związek jednej kobiety z wieloma mężczyznami lub odwrotnie.

Możemy wyróżnić związki:

a. poligyniczne (gr. gyne - kobieta) - jeden mężczyzna i wiele kobiet

  1. poliandryczne - jedna kobieta i wielu mężczyzn (Tybet)

Dwie formy poligamii:

Jedność wynika z prawa naturalnego. Poligamia narusza godność człowieka, utrudnia wychowanie dzieci.

Jedność wynika także z Pisma św. Rdz 2, 24; Mt 19, 4-8. Sobór Trydencki uznał jedność małżeństwa za dogmat wiary (sesja XXIV, kan. 2).

Polskie prawo cywilne także broni jedności małżeństwa - Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy z 1964 r. art. 13: nie może zawrzeć małżeństwa kto już przebywa w związku małżeńskim..

2. nierozerwalność - związek małżeński mężczyzny i kobiety trwa do śmierci jednego z małżonków (ma charakter dozgonny) - nie można go zawrzeć na określony czas. Nierozerwalności sprzeciwia się rozwód.

Charakter nierozerwalności - może ona być:

  1. wewnętrzna - związek małżeński nie może ustać na mocy woli stron (oni sami zdecydują, że się rozchodzą), na skutek upływu określonego czasu lub innej okoliczności następczej, która zaistnieje po zawarciu małżeństwa.

  2. Zewnętrzna - małżeństwo nie może zostać rozwiązane na mocy władzy ludzkiej ani cywilnej ani kościelnej.

Stopniuje się ona i może mieć charakter:

  1. przynajmniej jedna ze stron jest ochrzczona

  2. któraś ze stron prosi o taką dyspensę

  3. istnieją wystarczające racje

∗ węzeł małżeński zawierany przez dwie strony nie ochrzczone nawet, gdy zostanie dopełnione może zostać rozwiązane na mocy przywileju wiary (przywilej Pawłowy) o ile jedna ze stron przyjmie chrzest.

Tak pojęta nierozerwalność nie wynika wprost z prawa naturalnego. Z prawa naturalnego zaś wynika trwałość związku. Ta cecha wynika z zadań ciążących na małżonkach (przekazanie życia, wychowanie). Małżeństwo musi być trwałe, aby mogło realizować swoje cele.

Nierozerwalność wynika z Objawienia. Instytucja oddalenia żony przez męża u Żydów bazowała i bazuje na Pwt 24, 1.

Rozumienie słów „coś odrażającego”:

Teksty Pisma świętego mówiące o nierozerwalności: Mt 19, 4-8; Mk 10, 10-12; 1 Kor 7, 10-11; Rz 7, 1-3; Ef 5, 22-33. Chrystus uczył, że w NT starotestamentalny przepis o rozwodach nie może mieć zastosowania.

Tę jednoznaczność łamią tzw. klauzule Mateuszowe - Mt 5, 32 i Mt 19, 9.

Hipotezy wyjaśniające ich powstanie i rozumienie:

  1. zapisu tego dokonali Żydzi, którzy nie chcieli stracić tzw. przywileju Mojżesza - dokonali oni interpolacji czyli wstawienia (tych klauzul) do oryginalnego tekstu.

  2. chodzi tu o rozwód - hipoteza odrzucana

  3. Bonsirven zauważył, że termin cudzołóstwo w języku hebrajskim jest wieloznaczny (w terminologii potocznej znaczy cudzołóstwo, zaś w terminologii prawniczej oznacza małżeństwo nieważne). Zauważył, że termin wieloznaczny przy tłumaczeniu na język grecki został użyty w znaczeniu jednoznacznym (w gr. porneia oznacza cudzołóstwo nierząd, a może być także przetłumaczona jako „małżeństwo nieważne). Gdy to uwzględnimy klauzule mogłyby brzmieć:

Mt 5, 32: każdy kto oddala swoją żonę - poza wypadkiem małżeństwa nieważnego - naraża ją na cudzołóstwo. I kto oddaloną bierze za żonę popełnia cudzołóstwo.

Mt 19, 9: kto oddala swoją żonę - chyba w wypadku małżeństwa nieważnego - a bierze inną, popełnia cudzołóstwo. I kto oddaloną bierze za żonę popełnia cudzołóstwo. Hipoteza najbardziej prawdopodobna.

Tradycja Kościoła.

Ojcowie Kościoła nie mieli wątpliwości co do nierozerwalności małżeństwa.

Św. Justyn w „Apologii” pisze: Ktokolwiek pojąłby oddaloną niewiastę za żonę, dopuściłby się grzechu cudzołóstwa.. Hermas w „Psałterzu” pisze: cudzołóstwo żony nie upoważnia do zawarcia nowego związku małżeńskiego najwyżej do separacji.

Św. Klemens Aleksandryjski nakazuje kobietom, które zostały wypędzone przez mężów, pokutę i powrót do mężów a mężom nakazuje przyjęcie żon. Każdy nowy związek małżeński zawarty za życia współmałżonka uważa za cudzołóstwo.

Rozwiązania te znalazły swoje miejsce także w pierwszych kanonach kościelnych - „Kanony Apostolskie” z końca IV i początku V w. - zawierają przepis obwarowany ekskomuniką.

Na synodzie w Elwirze IV w. znajduje się postanowienie na mocy, którego kobieta oddalona przez męża na skutek cudzołóstwa nie mogła zawrzeć ponownego małżeństwa (choćby odeszła od męża z powodu jego cudzołóstwa). Jeśliby zawarła nowe małżeństwo nie może być pojednana z Kościołem jak długo żyje jej pierwszy mąż.

Synod w Arles 314r. - ten sam przepis w odniesieniu do mężczyzn.

Synod w Kartaginie zabronił wstępowania w związek małżeński kobietom, które zostały oddalone na skutek cudzołóstwa i zabrania brania takich kobiet za żony.

Innocenty I i Leon I Wielki (wędrówki handlowe w Europie) stwierdzają, że drugie małżeństwo zawarte podczas nieobecności współmałżonka jest nieważne i po jego powrocie małżonek, który tymczasem zawarł drugie małżeństwo, musi do niego powrócić.

Wiek XIII. Innocenty III w walce z Waldensami (Francja) podkreśla, że małżeństwo jest nierozerwalne; nie pochodzi ono od ludzi.

Sobór Trydencki podkreślił nierozerwalność, w walce z Reformacją, na sesji XXIV w kan. 5 i 7.

Wiek XX. Papieże i sobory przypominali naukę Kościoła o nierozerwalności węzła małżeńskiego (Pius VI, Grzegorz XVI, Leon III).

Pius XI w „Casti connubi” z 31 XII 1930 r zawiera obszerny wykład na ten temat.

Sobór Watykański II - GS 49 i 50; Dekret o apostolstwie świeckich

Jan Paweł II - Adhortacja Apostolska „Familiaris Consortio” z 22 XI 1981 (FC 20).

Problem kwestionowania nierozerwalności w Kościele Zachodnim nie istniał.

Kościół Wschodni.

Od pierwszych wieków pojawiło się tu inne tłumaczenia klauzul Mateuszowych. Byli tacy pisarze, którzy głosili, że cudzołóstwo upoważnia stronę niewinną do ponownego zawarcia związku małżeńskiego (Epifaniusz z Salaminy, Aleksander). Pogląd ten i praktyka utrzymywały się przez wieki. Rozwód nazywany jest „zdjęciem błogosławieństwa”. Powody, które uzdalniały do rozwodu oprócz cudzołóstwa to:

Epitymia - okres pokuty między rozpadem pierwszego związku z zawarciem drugiego.

Koronowanie - zawieranie związku małżeńskiego.

Nierozerwalność małżeństwa w ustawodawstwie świeckim.

Instytucja rozwodu pojawiła się od 1 I 1946 r. Polskie ustawodawstwo cywilne nie broni nierozerwalności, ale broni trwałości małżeństwa - państwo w swojej polityce gospodarczej i społecznej będzie bronić dobra rodziny, a podstawą rodziny jest trwały związek mężczyzny i kobiety. Ochrona trwałości wynika z Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego - dopuszcza on rozwód jednakże tylko wtedy, gdy zostaną spełnione określone warunki (art. 56): nastąpi trwały i zupełny rozpad pożycia małżeńskiego.

Rozwód w prawodawstwie polskim jest traktowany jako „zło konieczne”. Prawodawca określa przeciwwskazania udzielania rozwodu:

Istotne cele małżeństwa.

Kodeks z 1917 r. w kan. 1013 określa te cele:

Kodeks z 1983 w kan. 1055 definiuje małżeństwo i wskazuje na jego cele, którymi są:

  1. dobro małżonków (ugruntowanie małżeństwa, rozwój osób tworzących ten związek)

  2. zrodzenie i wychowanie potomstwa, które jest ukoronowaniem związku małżeńskiego (obowiązek przyjęcia i wychowania zrodzonego potomstwa - jest to ich najpierwszy i niezbywalny obowiązek oraz najcięższe prawo kan. - 1136).

Wychowanie potomstwa ma prowadzić do jego integralnego rozwoju - religijny, fizyczny. By zrealizować ten cel mogą korzystać z pomocy instytucji i środków oferowane przez państwo. W GS 50 podkreślona jest autonomiczność tych dwóch celów - pomimo braku potomstwa związek jest pełnowartościowy.

Leon XIII w Encyklice „Arcanum divinae” z 10 II 1880 r. oraz Pius XI w „Casti connubi” podkreślają, że realizacja tych celów będzie możliwa jeśli małżonków łączy miłość, która zespala ich i tworzy odpowiedni klimat dla realizacji zadań i celów (nie chodzi tu o miłość erotyczną) - por. także GS 49.

Dobra małżeństwa za przedmiot mają istotne cele i przymioty małżeństwa. Terminu tego użył św. Augustyn w „De bono coniugali” i Pius XI w „Casti connubi”. Obejmują one następujące dobra;

Wykluczenie przez nupturientów któregoś z wymienionych dóbr małżeństwa powoduje nieważność umowy małżeńskiej.

Władza Kościoła nad małżeństwem.

Kościół reguluje kwestie dotyczące ważności małżeństwa i skutki związku małżeńskiego. Małżeństwo odgrywa znaczącą rolę w życiu społecznym - wpływa na życie społeczne zarówno społeczności religijnej jak i świeckiej. Władza świecka i kościelna wyrażają zatem zainteresowanie instytucją małżeństwa. Chrystus włączył małżeństwo w wymiar nadprzyrodzony - podniósł go do rangi sakramentu. Skoro małżeństwo między ochrzczonymi jest sakramentem, to Kościół ma prawo regulować kwestie dotyczące spraw małżeńskich.

Prawem czysto kościelnym regulowane są tylko te małżeństwa, gdzie przynajmniej jedna ze stron należy do Kościoła katolickiego (por. kan. 1059).

Kościół nie rości sobie praw do małżeństw zawieranych przez prawosławnych lub protestantów.

Pius XII w Motu proprio „Celebrae allatae sunt” z 22 II 1949 r. podaje wschodnie prawo małżeńskie. Dokument ten nie dotyczy niekatolików Kościołów wschodnich (lecz tylko katolików wschodnich) co oświadczyła Komisja Kardynałów powołana przez Pawła VI w dniu 23 IX 1968 r.

Niekatolickie Kościoły wschodnie rządzą się zatem własnym prawem, czyli nie można powiedzieć, że małżeństwo osób prawosławnych lub też prawosławnych z zachodnimi niekatolikami ochrzczonymi jest ważne, jeśli zostało zawarte bez zachowania formy prawosławnej, która przewiduje błogosławieństwo kapłana.

Małżeństwo niekatolików ochrzczonych - z wyjątkiem wschodnich - będą ważne jeśli zostaną zawarte zarówno wobec własnej społeczności religijnej, jak i wobec urzędnika stanu cywilnego. Nie podlegają oni katolickiemu prawu o przeszkodach małżeńskich pochodzenia czysto kościelnego.

W wypadku osób nie ochrzczonych to chcąc zawrzeć związek małżeński podlegają prawodawstwu cywilnemu. Mogą podlegać prawodawstwu kościelnemu, gdy:

  1. chodzi o prawo Boże naturalne czy pozytywne

  2. jedna ze stron po zawarciu małżeństwa przyjęłaby chrzest

  3. chodziłoby o skorzystanie z przywileju Pawłowego

Kan. 1059 respektuje prawa władzy świeckiej odnośnie małżeństwa. Zakres tej władzy jest jednak bardzo wąski. Władza świecka może regulować skutki czysto cywilne, tj. kwestie majątkowe, posagowe, alimentacyjne, spadkowe, kwestie dotyczące odszkodowania z tytułu zerwanych zaręczyn (wszystkie one mają charakter materialny).

Małżeństwo cieszy się przychylnością prawa.

W kan. 1060 prawodawca mówi o małżeństwie jako o dobru, stwierdza, że: małżeństwo cieszy się przychylnością prawa (matrimonium gaudet favore iuris). Jeśli fakt zawarcia małżeństwa jest niewątpliwy, tak długo należy uważać, że małżeństwo jest ważne dopóki nie udowodni się czegoś innego.

Małżeństwo jest nieważne, gdy:

  1. osoba jest niezdolna do jego zawarcia

  2. brakuje zgody lub jest ona wadliwa

  3. nie zachowana jest forma kanoniczna (małżeństwo nie jest zawarte wobec 2 świadków zwykłych i jednego urzędowego).

Pomimo, że małżeństwo jest obiektywnie nieważne na skutek zaistnienia jednego z tych czynników, to z punktu widzenia prawa jest ono ważne dopóki nie stwierdzi się jego nieważności.

Wątpliwość co do ważności małżeństwa (jeśli nie dotyczy faktu zawarcia) o niczym nie świadczy.

Nieważność małżeństwa orzeka sąd kościelny po uprzednim przeprowadzeniu przepisanego postępowania sądowego. Kościół powołuje także specjalny urząd, którego zadaniem jest obrona małżeństwa - obrońca węzła małżeńskiego (broni on węzła ze względu na dobro społeczne; przytacza argumenty przeciwko rozwiązaniu małżeństwa).

Wyjątkiem od zasady „matrimonium gaudet favore iuris” jest kan. 1150 który stwierdza, że w razie wątpliwości przywilej wiary (przywilej Pawłowy) cieszy się przychylnością prawa. Czyli gdy istnieje wątpliwość co do ważności małżeństwa osób nie ochrzczonych, gdy jeden z małżonków przyjmie wiarę katolicką, wątpliwość należy rozstrzygnąć na korzyść wiary, czyli na rzecz osoby nawróconej.

Rodzaje małżeństw.

Małżeństwo może być różnorako nazywane ze względu na to jak będziemy mu się przyglądać.

Możemy podzielić je ze względu na:

  1. skutki przedmiotowe:

∗ godziwe - spełnione 3 warunki + inne formułowane przez prawodawcę kościelnego a dotyczące: samych osób zawierających małżeństwo, świadka urzędowego i świadków zwykłych oraz przygotowania do małżeństwa.

∗ niegodziwe - nie spełnione te warunki

Formy nieważności:

∗ nieważne, ale domniemane - przynajmniej jedna ze stron jest przekonana, że zawarła je ważnie (posiada moc prawną dopóki nie stwierdzi się sądownie jego nieważności).

∗ nieważne usiłowane - przynajmniej jedna ze stron przystępuje do niego ze świadomością i wie, że zawiera je nieważnie (np. bigamista).

∗ konkubinat - zamieszkanie kobiety i mężczyzny na sposób małżeński bez jakiejkolwiek formy zawarcia małżeństwa (nawet bez zawartego małżeństwa cywilnego). Może być:

  1. notoryczny - wiadomo o nim powszechnie

  2. publiczny - wie o nim pewna grupa osób

  3. tajny - nikt o nim nie wie

  1. stopień nierozerwalności zewnętrznej:

  1. czas powstania węzła małżeńskiego:

  1. rozgłos (jawność):

  1. wyznanie stron zawierających małżeństwo:

  1. prawo wg którego zawiera się małżeństwo:

Wartość prawna małżeństwa cywilnego wg ustawodawcy kanonicznego.

Małżeństwo cywilne to instytucja o charakterze świeckim. Powstaje w wyniku wyrażenia zgody małżeńskiej przez mężczyznę i kobietę przed urzędnikiem państwowym, zgodnie z przepisami obowiązującymi w danym kraju. Następstwem jego powstania jest tzw. Stosunek prawny - prawa i obowiązki małżonków zawierających małżeństwo cywilne.

Istnieje napięcie między normami cywilnymi i kanonicznymi. Wg ustawodawcy cywilnego można wyróżnić 3 rodzaje małżeństw cywilnych:

Kościół ze względu na sakramentalny charakter małżeństwa chrześcijańskiego od początków swojego istnienia rozciągał swą jurysdykcję nad tym małżeństwem i usiłował je normować przepisami prawa Bożego i własnymi.

Między X a XII w. Przyjęto zasadę, że Kościół reguluje sposób zawierania małżeństw, a państwo reguluje tylko kwestie dotyczące spraw majątkowych. Taki stan rzeczy istniał do Reformacji (reformatorzy uważali małżeństwo za umowę czysto świecką pozbawioną przymiotu sakramentalności). Władca cywilny zaczął wtedy regulować przepisy dotyczące zawierania małżeństw. Melchior Cano stwierdził, że jeśli małżeństwo zostało pobłogosławione przez kapłana, to Kościół reguluje kwestie, które go dotyczą. Powstała instytucja małżeństw cywilnego. Pierwsze małżeństwa cywilne zawierano w Holandii w 1580 r. - były one obowiązkowe dla katolików i innych społeczności wyznaniowych, które nie należały do Kościoła reformowanego. Dla kalwinistów śluby cywilne były fakultatywne. W 1653 r. do władzy w Anglii doszedł Cromwell i wprowadził obowiązek zawierania małżeństw cywilnych. We Francji gallikanizm - rozróżniał w małżeństwie chrześcijańskim dwa dające się oddzielić elementy: umowę i sakrament (władzę nad sakramentem posiadał Kościół a umowa małżeńska poddana była władzy państwowej). Ludwik XVI wprowadził w 1787 r. obowiązek małżeństw cywilnych dla niekatolików - hugenoci. Kodeks napoleoński spowodował rozprzestrzenienie się małżeństw cywilnych w Europie.

Historia w Polsce.

W 1406 r. w Piotrkowie Trybunalskim na zjeździe szlachty ustalono, że Kościół ma prawo do regulowania kwestii dotyczących małżeństwa. Stanowisko to potwierdzono na sejmie w Krakowie w 1543 r. Na sejmie w Parczewie w 1564 r. Zygmunt August przyjął uchwały Soboru Trydenckiego - kanoniczna forma zawierania małżeństw staje się obligatoryjna. W 1572 r. przyjęto te uchwały w całym Kościele w Polsce. Ten stan rzeczy trwał aż do rozbiorów. W 1808 r. zaszczepiono w Księstwie Warszawskim Kodeks Napoleona - powstaje instytucja małżeństwa cywilnego. W 1815 r. na Kongresie Wiedeńskim podjęto decyzję o utworzeniu Królestwa Polskiego, w którym powrócono do dawnej tradycji - małżeństwo podlega tylko władzy kościelnej.

Na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim obowiązywało małżeństwo wyznaniowe. Na ziemiach zajęty przez Austro - Węgry dominował mieszany system prawny. Wg niego strony mogą swobodnie zawierać małżeństwa religijne. Mogą zawierać małżeństwo cywilne, gdy mają przeszkody do zawarcia małżeństwa religijnego. Z prawa tego korzystali także bezwyznaniowcy. W Spiszu i Orawie panował system obowiązkowych małżeństw cywilnych. Nie respektowano tam małżeństw religijnych. W zaborze pruskim (obowiązywał „Zbór praw obywatelskich”) wszyscy obywatele byli zobligowani do zawarcia małżeństwa cywilnego, małżeństwo religijne można było zawrzeć tylko po uprzednim zawarciu małżeństwa cywilnego. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. w Polsce istniało 5 różnych systemów zawierania małżeństw (w zależności od tego do jakiego zaboru należała wcześniej dana część Polski: Królestwo Polskie i ziemie wschodnie - wyznaniowy system prawa małżeńskiego, zabór austriacki - system mieszany, Spisz i Orawa - system mieszany i cywilny, zabór pruski - cywilny typ prawa małżeńskiego). W 1929 r. przygotowano projekt nowego prawa małżeńskiego, który przewidywał fakultatywne małżeństwo cywilne - projekt ten jednak upadł. Pierwsza systematyzacja tej kwestii nastąpiła w dekrecie Rady Ministrów z 1945 r. (zaczął obowiązywać od 1 I 1946 r.), gdzie ustalono obowiązek zawierania małżeństw cywilnych. Prawo to zastąpił Kodeks Rodzinny z 1 X 1950 r. W 1958 r. Zakazano uprzedniego zawierania małżeństw religijnych. Najpierw miały być zawierane małżeństwa cywilne, a potem mogły być zawierane małżeństwa religijne. Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy z 1964 r. tak regulował tę kwestię: Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego oświadczenie, że wstępują ze sobą w związek małżeński. 15 XI 1998 r. zniesiono w Polsce obowiązek małżeństw cywilnych. Wprowadzono małżeństwa cywilne fakultatywne - można zawierać albo małżeństwo cywilne albo religijne ze skutkami cywilnymi.

Małżeństwa cywilne w świetle prawa kanonicznego.

Dla Kościoła katolickiego ważne są małżeństwa cywilne zawierane przez bezwyznaniowców lub protestantów.

Z punktu widzenia prawa kanonicznego małżeństwa cywilne zawierane przez katolików są nieważne. Nieważność małżeństwa cywilnego zawartego przez katolików wynika z sakramentalności małżeństwa i nierozerwalności umowy małżeńskiej od sakramentu małżeństwa (kan. 1055). Zgoda małżeńska wyrażona przez katolików podczas ślubu cywilnego jest w świetle kan. 1108 § 1 bezskuteczna, choćby z punktu widzenia prawa naturalnego była wystarczająca. Dlatego takie małżeństwo jest jedynie środkiem, poprzez który katolicy rejestrują swój związek w Urzędzie Stanu Cywilnego i środkiem zapewnienia mu skutków cywilnych. Dlatego katolicy mają obowiązek zawierania małżeństwa cywilnego.

Bez zgody ordynariusza miejsca nie wolno zgodzić się na udzielenie małżeństwa tylko kościelnego lub cywilnego po kościelnym.

Dwie sytuacje, kiedy małżeństwo cywilne zawierane przez katolików jest ważne:

  1. kan. 1127 - istnieje możliwość zawarcia ważnego małżeństwa mieszanego (gdy biskup udzieli dyspensy od formy kanonicznej) w Urzędzie Stanu Cywilnego. Katolik zawierający małżeństwo mieszane powinien skorzystać z formy kanonicznej jednak w uzasadnionych wypadkach - mając dyspensę od formy kanonicznej - może wyrazić zgodę małżeńską wobec duchownego niekatolickiego lub państwowego urzędnika stanu cywilnego.

  2. forma zwyczajna (zob. kan. 1116) - małżeństwo jest ważne o ile zawierane jest wobec samych 2 świadków zwykłych bez świadka urzędowego, gdy:

Małżeństwo cywilne katolików, jako nieważne z powodu niezachowania formy kanonicznej, może być uzdrowione w warunkach przewidzianych przez prawo kanoniczne (kan. 1163 § 1).

Zalecenia duszpasterskie - zob. FC 82-84

  1. sytuacji konieczności w postaci niebezpieczeństwa śmierci (prawdopodobieństwo śmierci jest duże)

  2. kiedy spełnią 4 warunki:

W oparciu o FC 84 nie wolno duszpasterzowi wykonać żadnej posługi na rzecz osób pozostających w związku cywilnym. Domaga się tego szacunek należny sakramentowi małżeństwa.

Przygotowanie do małżeństwa.

W FC 66 Jan Paweł II mówi, że wielu problemów mogłoby się uniknąć gdyby młodzi ludzie byli odpowiednio przygotowani. Zająć się tym mają nie tylko rodzice, ale także i Kościół. Jan Paweł II rozbija to przygotowanie na 3 etapy:

Kodeks ujmuje to w aspekcie środków jakie się stosuje (kan. 1063):

  1. przepowiadanie katecheza dzieci, młodzieży i starszych

  2. osobiste (bezpośrednie) przygotowanie do zawarcia małżeństwa

  3. wprowadzenie w świadome i owocne sprawowanie liturgii małżeństwa

  4. duszpasterstwo rodzin

Za przygotowanie odpowiedzialny jest ordynariusz miejsca On w razie potrzeby powinien korzystać z opinii biegłych mężczyzn i kobiet (kan. 1064).

O przygotowaniu mówią także instrukcje wydawane przez Episkopat Polski:

Instrukcja Episkopatu Polski dotycząca przygotowania do małżeństwa z 1986 r.

Instrukcja Episkopatu Polski dotycząca przygotowania do małżeństwa z 11 III 1975 r. (dotyczy 3 środka)

Instrukcja Episkopatu Polski dotycząca przygotowania do małżeństwa z 12 II 1969 r. (dotyczy 4 środka)

Przygotowanie do małżeństwa wg Instrukcji z 1986 r.

Przygotowanie dalsze.

Obejmuje ono etap do 17 roku życia. Rozpoczyna się w rodzinie. Rodzice jako wychowawcy swoich dzieci powinni uczyć je dostrzegania zalet i wad, rozwijania zalet i zwalczania wad, aby mogły potem włączyć się w życie społeczne. Kościół także powinien uczestniczyć w wychowaniu dzieci przez przepowiadanie i katechezę. Ma on ukazywać młodym, że małżeństwo jest wartością pozytywną i że jest powołaniem. Należy zabiegać o wyrobienie u dzieci właściwej postawy wobec własnej rodziny oraz wyrobienie cnót charakterystycznych dla życia rodzinnego.

Przygotowanie bliższe.

Rozpoczyna się po 17 roku życia. Etap ten nazywany jest często katechumenatem przedmałżeńskim. Trzeba zrealizować na tym poziomie 3 cele:

  1. średniej w klasie przedmaturalnej

  2. zawodowej w ostatniej klasie

  3. wyższej - w ramach duszpasterstwa akademickiego

Szczegółowy program tego przygotowania jest zostawiony inwencji katechety. Powinien on zaprosić do współpracy psychologów, seksuologów, którzy mają misję kanoniczną (są odpowiednio przygotowani).

To roczne przygotowanie powinno zakończyć się wspólną Eucharystią i rozdaniem świadectw z tego przygotowania.

Przygotowanie bezpośrednie.

Obejmuje ono tych, którzy zdecydowali się na małżeństwo. Te osoby są zobligowane, aby zgłosiły się na 3 miesiące przed planowanym małżeństwem do duszpasterza z informacją o tym fakcie (obie strony dokonują tego osobiście). Na tym etapie następuje przypomnienie etyki małżeństwa (poprzednich wiadomości) i odpowiednie przygotowanie do uczestnictwa w sakramencie małżeństwa. Należy przeprowadzić z tymi osobami wstępną rozmowę informacyjną, aby można było poznać jak są przygotowani religijnie. Gdyby pasterz stwierdził, że osoby nie odbyły przygotowania bliższego, wtedy ma je skierować na skrócony kurs obejmujący 10 katechez. Do protokołu badania przedślubnego należy wystawić zaświadczenie o tym, że dana osoba zdała lub nie zdała egzaminu. Jeśli osoba nie przyjęła sakramentu bierzmowania, to należy doprowadzić do tego, aby w ramach przygotowania bezpośredniego przyjęła ten sakrament. Należy zadbać, aby była odpowiednio do tego sakramentu przygotowana. Należy posłać te osoby także do Poradni Życia rodzinnego.

Tego rodzaju przygotowanie jest zawsze wymagane, ale tylko co do godziwości. Gdyby go nie było - któraś ze stron nie chciałaby w nim uczestniczyć, ze złej woli, to mimo to należy ją dopuścić do tego sakramentu (FC 66).

Jeśli po wstępnej rozmowie stwierdzi się, że osoby pragną zawrzeć małżeństwo z powodów pozareligijnych i odrzucają sakramentalność małżeństwa, to wtedy należy odmówić małżeństwa (FC 68).

Instytucja narzeczeństwa (zaręczyny).

Narzeczeni w sensie ścisłym to osoby pozostające ze sobą w bliskim stosunku uczuciowym, które chcą ze sobą zawrzeć związek małżeński i wolę tę zakomunikowały otoczeniu (o takim narzeczeństwie decydują zaręczyny).

W sensie szerokim to osoby, które zamiaru zawarcia małżeństwa jeszcze nie wyraziły oficjalnie.

W zależności od tego w jaki sposób regulowane jest wyrażenie przez strony woli zawarcia małżeństwa - narzeczeństwo może być prawne lub zwyczajowe. Jeśli w trakcie tego obrzędu tylko jedna strona obliguje się do zawarcia w przyszłości związku małżeńskiego, to mamy do czynienia wtedy z narzeczeństwem jednostronnym, jeśli dwie strony - to narzeczeństwo takie jest dwustronne.

Instytucja ta sięga swymi korzeniami prawa rzymskiego. Wg tego prawa struktura narzeczeństwa prawnego wyglądała następująco: kandydat pytał ojca lub opiekuna czy zechce mu oddać córkę lub podopieczną za żonę. Jeśli otrzymał pozytywną odpowiedź, to od tej pory stawał się jej narzeczonym. W epoce późniejszego cesarstwa do zawarcia zaręczyn wystarczyła sama wzajemna zgoda stron.

Skutkiem zaręczyn wg dawnego prawa kanonicznego była: 1. Przeszkoda wzbraniająca do zawarcia małżeństwa z osobami trzecimi; 2. obowiązek zawarcia małżeństwa; 3. Przeszkoda przyzwoitości publicznej.

Kodeks z 1917 roku nie przypisywał już takiej mocy instytucji zaręczyn, ale przestrzegał ich formę - strony miały spisać umowę między sobą, która miała być podpisana przez ordynariusz miejscowego lub proboszcza lub 2 świadków zwykłych. Kodeks nie uznawał zaręczyn za przeszkodę wzbraniającą do małżeństwa.

Kodeks z 1983 r. nie przypisuje żadnej formy zaręczyn. Problem ten mają rozwiązać we własnym zakresie Kościoły partykularne (kan. 1062).

Kwestie te reguluje w Polsce Instrukcja Episkopatu Polski z 1986 r. w pkt. 29-34. Wg niej zaręczyny powinny mieć miejsce na 6 miesięcy przed planowanym ślubem. Taka uroczystość powinna mieć charakter rodzinny. Na podstawie kan. 1168 jeden z członków rodziny ma prawo pobłogosławić pierścionek zaręczynowy i samych narzeczonych.

Skutek prawny zaręczyn.

Zaręczyny to umowa, która nie daje prawa do domagania się jej wierności. Obliguje ona tylko do wzajemnej lojalności wobec siebie. Jej jedynym skutkiem jest prawo do domagania się odszkodowania za bezpodstawne zerwanie zaręczyn (można wnieść skargę o naprawienie szkód spowodowanych zerwaniem zaręczyn. Są to sprawy o tzw. czysto cywilne skutki, dlatego zgodnie z kan. 1059 mogą i powinny być wnoszone przed sąd świecki.

Przedślubne badanie kanoniczne.

Cele - stwierdzenie:

Do celów tych dochodzi się przez:

  1. kanoniczne przesłuchanie

  2. zebranie niezbędnych dokumentów

  3. publiczne wygłoszenie zapowiedzi

Kanoniczne przesłuchanie.

W oparciu o kan. 1115 osobą kompetentną do przeprowadzania badania kanonicznego jest osoba, która ma prawo asystowania przy zawieraniu małżeństwa, a więc ordynariusz miejsca lub proboszcz stałego, tymczasowego lub miesięcznego miejsca zamieszkania (por. kan. 102); przynajmniej jedna ze stron musi należeć do obrządku łacińskiego.

Dwa wyjątki od tej zasady:

Gdy strony chcą zawrzeć związek małżeński poza kompetentną parafią - 3 teoretyczne rozwiązania:

Kanoniczne badanie narzeczonych należy prowadzić w spokoju, bez pośpiechu, wg formularza opracowanego przez Konferencję Biskupów. Za badanie odpowiada proboszcz, ale z tego nie wynika, że sam musi je przeprowadzać (może uczynić to także wikariusz; nie wolno powierzać tego zadnia osobo świeckim ani nawet zakonnicom). Prawodawca partykularny upomina wszystkich prowadzących badania, aby prowadzili je z należytą troską pasterską, z roztropnością, szanując ich prawo do intymności. Upomina, by prowadzić je z należytym taktem i kulturą. Pytania zawarte w protokole badania kanonicznego należy stronom wyjaśniać, aby je rozumiały.

Miejscem badania kanonicznego powinna być kancelaria parafialna. Podczas przesłuchania należy zwrócić uwagę na pytanie, czy narzeczeni zawierają związek małżeński bez jakiegokolwiek przymusu, a więc dobrowolnie. Na to pytanie nie wystarczy odpowiedzieć „tak” lub „nie”, lecz należy stwierdzić wyraźnie: „bez przymusu” lub „zupełnie dobrowolnie” - należy to zaprotokołować. Przed podpisaniem protokołu przesłuchania przedślubnego strona ma prawo zapoznać się z treścią swojego zeznania.

Proboszcz przesłuchanie powinien wykorzystać także dla celów duszpasterskich. Gdyby stwierdził, że zgłoszone małżeństwo może być nieszczęśliwe ze względu np. na wielkie różnice moralne i religijne powinien to stronom jasno i obiektywnie po ojcowsku przedstawić.

Zebranie potrzebnych dokumentów, którymi są:

  1. dokument tożsamości ze zdjęciem (zdjęcie musi być, gdy nie zna się osoby)

  2. metryka chrztu - musi być „świeża”, tzn. od momentu jej wystawienia nie upłynęło 6 miesięcy

W metryce należy zwrócić uwagę na adnotacje, jeśli takie się znajdują (mogą tam być adnotacje np. o przyjęciu sakramentu bierzmowania, o zmianie obrządku, o adopcji, o ślubach wieczystych, święceniach - por. kan. 535 §2). Należy porównać zgodność metryki chrztu z dowodem tożsamości.

Gdyby narzeczeni nie byli w stanie dostarczyć przed ślubem żadnej metryki chrztu - ani świeżej, ani starej daty - wtedy fakt przyjęcia chrztu, stan wolny i brak przeszkód małżeńskich należy stwierdzić na podstawie zeznań świadków.

* Stwierdzenie faktu chrztu:

Z godnie z kan. 876 gdy osoba była chrzczona

Gdyby nie można było tego stwierdzić w ten sposób, można budować domniemanie o udzielonym chrzcie na bazie poszlak, którymi mogą być - pamiątka I Komunii św., dokument bierzmowania, znajomość swoich rodziców chrzestnych, religijna atmosfera w domu (wszystkie wcześniejsze lub późniejsze dzieci były ochrzczone)

* Stwierdzenie stanu wolnego:

Aby to stwierdzić wystarczy uzyskać zaprzysiężone zeznanie:

Gdy nie ma świadków lub pomimo ich zeznań pozostaje uzasadniona wątpliwość co do stanu wolnego i braku przeszkód - w takim wypadku należy zwrócić się po wskazówki do ordynariusz miejsca.

Gdyby nie można było stwierdzić faktu chrztu (nie ma księgi ochrzczonych - zaginęła lub została zniszczona) można udzielić tzw. chrztu warunkowego. Należy sporządzić wówczas zastępczy akt chrztu i wpisać go do księgi chrztu pod bieżącym numerem (trzeba to także odnotować na liście osób ochrzczonych w roku, w którym urodziła się dana osoba).

  1. świadectwo religii z ostatniej klasy i zaświadczenie o przygotowaniu bliższym (jeśli osoby takie przeszły)

  2. Mogą być także potrzebne (gdy strona stwierdzi, że jej poprzednie małżeństwo zostało zawarte nieważnie i na tej podstawie chce zawrzeć nowy związek małżeński z inną osobą):

Zakaz ten może uchylić sąd metropolitalny (jeśli chodzi o dyspensę to może to uczynić tylko Stolica Apostolska). Po stwierdzeniu takiego zakazu trzeba skierować pismo do sądu metropolitalnego opisujące bieżący stan rzeczy do niego należy dołączyć metrykę chrztu, obydwa wyroki sądowe (sądu wyższej i niższej instancji) lub odpis dyspensy udzielonej przez Stolicę Apostolską.

  1. tułaczy, migrantów lub robotników sezonowych (por. Instrukcja z 1986 r. pkt. 46 i 100). Tułacz to taka osoba, która nie ma stałego ani tymczasowego miejsca zamieszkania (kan. 100). Stałe zamieszkanie nabywa się przez zamieszkanie w danej parafii z zamiarem przebywania w niej na stałe albo przez faktyczne zamieszkanie 5 letnie. Zamieszkanie tymczasowe nabywa się przez zamieszkanie na terenie danej parafii przez przynajmniej 3 miesiące albo przez faktyczne zamieszkanie 3 miesięczne (kan. 102).

  2. tych, których małżeństwo wg prawa cywilnego nie może być uznane bądź zawarte, np. z powodu przeszkody cywilnej bądź niezachowania wymogów, których nie zna kanoniczne prawo małżeńskie (czyli gdy udziela się małżeństwa tylko religijnego, które nie ma skutków prawnych)

Katolik ma obowiązek uzyskania skutków cywilnych dla swojego małżeństwa, a dokonuje się to przez:

  1. tego na którym ciążą humanitarne zobowiązania naturalne w stosunku do innej osoby (żona) lub innych osób (dzieci) - chodzi tu o wypadek, gdy osoba chcąca zawrzeć sakramentalny związek była wcześniej w związku cywilnym z inną osobą i otrzymała z nią rozwód. Zobowiązania naturalne to np. obowiązki alimentacyjne, obowiązek wychowania dziecka. Sposób postępowania w takim przypadku:

  1. tego, który notorycznie porzucił wiarę - chodzi o osobę, która porzuciła wiarę katolicką lub się jej wyparła i jest to fakt publicznie znany. Ordynariusz pozwoli na asystowanie przy ślubie takiej osoby, gdy zostaną złożone rękojmie zgodnie z kan. 1125 (kan. 1071 § 2).

  2. związanego cenzurą. Cenzura to kara poprawcza, która pozbawia ochrzczonego określonych dóbr duchowych lub doczesnych złączonych z duchowymi tak długo aż zaprzestanie oporu i uzyska rozgrzeszenie. Cenzury to: ekskomunika, interdykt i suspensa (dotyczy tylko duchownych). Ich skutkiem jest m. in. zakaz przyjmowania sakramentów i sakramentaliów (kan. 1331-1335). Osoba może dostać takie zezwolenie, gdy zostanie zniesiona cenzura.

  3. małoletniego, jeśli rodzice o tym małżeństwie nie wiedzą lub mu się rozumnie sprzeciwiają.

Małoletni to człowiek, który nie ukończył 18 roku życia (kan. 97). Istnieją podejrzenia, że małoletni, który zawiera małżeństwo bez wiedzy rodziców działa podstępnie lub lekkomyślnie. Uzasadniony rozumnie sprzeciw rodziców - jeżeli przewidują, że małżeństwo będzie nietrwałe, spowoduje zgorszenie, pociągnie za sobą szkody materialne, wprowadzi nienawiść do rodziny. Nieuzasadniony sprzeciw - rodzice nie chcą aby syn lub córka w ogóle zakładali rodzinę albo pragnęliby związku z osobą bardziej majętną.

  1. osobę posługującą się pełnomocnikiem zgodnie z kan. 1105.

Zgodę małżeńską wyraża nie osobiście wobec drugiej strony, lecz za pośrednictwem upoważnionej przez siebie strony.

  1. strona chce zawrzeć małżeństwo pod warunkiem, np. mężczyzna mówi ożenię się z nią jeśli po ślubie zamieszka ona u mnie

  2. gdy chodzi o małżeństwo mieszane w sensie ścisłym (katolik + niekatolik ochrzczony)

  3. gdy zgłosi się para gdzie jedna ze stron (kobieta) nie osiągnęła wieku do zawarcia małżeństwa a już jest po rozwodzie cywilnym

  4. jeśli po przeprowadzeniu badania kanonicznego przy wykorzystaniu wszystkich możliwych środków są wątpliwości co do wolnego stanu jednej ze stron

Mogą być potrzebne także:

Zapowiedzi przedślubne.

Zapowiedzi przedślubne to publiczne obwieszczenie duszpasterskie za pomocą, którego informuje się wiernych o zamiarze zawarcia związku małżeńskiego przez określone osoby w najbliższym czasie. Instytucja ta została wprowadzona bardzo wcześnie. Oficjalnie wprowadził ją arcybiskup Paryża Odo de Soliaco w 1197 r..

Nakazał on w swojej diecezji, aby informowano społeczność wiernych o zamiarze zawarcia ślubu przez określone osoby. Synod w Londynie w 1200 r. Wprowadził zasadę trzykrotnego głoszenia zapowiedzi. W 1215 r. Sobór Laterański IV objął tą zasadą cały Kościół powszechny. Sobór Trydencki w dekrecie Tametsi nakazał, aby własny proboszcz głosił trzykrotnie zapowiedzi podczas trzech kolejnych dni świątecznych, w czasie Mszy świętej.

Przepisy dotyczące głoszenia zapowiedzi (według Instrukcji Episkopatu Polski o przygotowaniu do małżeństwa w Kościele katolickim z 1986 r.; pkt. 94 i 95)

  1. Zapowiedzi można głosić tylko wtedy, gdy: przeprowadzi się badanie kanoniczne, zbierze się wszystkie potrzebne dokumenty i ustali się, że nie ma żadnej przeszkody do zawarcia związku małżeńskiego.

  2. Obowiązek głoszenia zapowiedzi spoczywa na własnym proboszczu narzeczonych. Może on głosić zapowiedzi o ile osoby mają 6 miesięczny pobyt w jego parafii - nie wymagane jest wtedy głoszenie zapowiedzi w poprzednich miejscach pobytu narzeczonych.

Jeśli narzeczeni nie przebywają w parafii własnego proboszcza przez okres 6 miesięcy, wtedy należy głosić zapowiedzi także w parafii bezpośrednio poprzedniego miejsca stałego lub tymczasowego zamieszkania. W tym przypadku prowadzący badanie kanoniczne zwraca się z prośbą o ogłoszenie zapowiedzi do kompetentnego duszpasterza, który po ich wygłoszeniu ma obowiązek wysłać wypełniony formularz z powrotem do proboszcza, który poprosił o ogłoszenie zapowiedzi (jeśli byłyby jakieś przeszkody do zawarcia małżeństwa trzeba to zaznaczyć w formularzu).

  1. Są swa sposoby głoszenia zapowiedzi (podaje się imiona i nazwiska narzeczonych, ich stan cywilny, aktualne miejsce zamieszkania, przynależność do parafii i kolejność zapowiedzi):

Na podstawie kan. 1069 proboszcz ma informować wiernych podczas czytania zapowiedzi (sposób ustny) lub ich publikowania (sposób edyktalny) o obowiązku doniesienia mu przed ślubem o ewentualnych przeszkodach małżeńskich zachodzących między narzeczonymi. Z obowiązku tego zwolnieni są:

  1. kapłani, którzy dowiedzieli się o przeszkodach pełniąc swój urząd pasterski nawet poza spowiedzią

  2. pracownicy poradni, lekarze, adwokaci, notariusze

  3. i wszyscy ci, którzy na skutek ujawnienia przeszkód spodziewają się dużych przykrości.

Wygłoszone zapowiedzi tracą na aktualności, jeżeli czas ślubu znacznie się odwleka. Poprzedni Kodeks (z 1917 r.) nakazywał ponownie głosić zapowiedzi, jeżeli narzeczeni nie zawarli związku małżeńskiego w ciągu 6 miesięcy od dnia ich wygłoszenia. Obecnie trzeba w tej sprawie zasięgnąć porady u ordynariusza miejsca.

  1. Obowiązek ten nie ma charakteru bezwzględnego. Gdyby wygłoszenie zapowiedzi mogło przynieść szkodę nowożeńcom, wtedy zgodnie z ogólnymi zasadami prawa istnieje możliwość uzyskania w poszczególnym przypadku dyspensy od zapowiedzi - wyjęcie narzeczonych spod prawa o zapowiedziach.

Zwyczajną władzę dyspensowania od zapowiedzi przedślubnych posiada ordynariusz miejscowy (por. pkt. 95 Instrukcji z 1986 r.). Może on dyspensować od ustaw diecezjalnych, a także od ustaw wydawanych przez synod plenarny lub prowincjalny i Konferencję Biskupów, jeżeli wymaga tego dobro wiernych (kan. 88). Władzy takiej nie mają proboszczowie, inni prezbiterzy i diakoni, chyba, że została im wyraźnie udzielona (kan. 88).

Do uzyskania dyspensy od zapowiedzi przedślubnych potrzebna jest słuszna przyczyna. Dyspensa udzielona bez słusznej przyczyny jest niegodziwa, a gdyby chodziło o dyspensę udzieloną przez delegata - także nieważna (kan. 90 - ... od ustawodawstwa kościelnego nie należy dyspensować bez słusznej i racjonalnej przyczyny, z uwzględnieniem okoliczności, przypadku i ważności ustawy, od której się dyspensuje ...). Słuszna przyczyna to, np.

Aby otrzymać dyspensę od zapowiedzi proboszcz powinien w imieniu narzeczonych skierować do kurii biskupiej odpowiednią prośbę, w której trzeba podać imiona i nazwiska narzeczonych, ich wiek i wskazać na przyczynę udzielenia dyspensy.

Dochodzenie przedślubne w niebezpieczeństwie śmierci.

Sposób przeprowadzenia badania kanonicznego zależy od czasu jaki pozostaje na to badanie.

Przeszkody małżeńskie.

Przeszkoda małżeńska w sensie szerokim to każda okoliczność, która powoduje, że strona nie może zawrzeć małżeństwa ważnie lub godziwie.

Przeszkoda w sensie ścisłym to okoliczność, która dotyka bezpośrednio osoby mającej zawrzeć małżeństwo i powoduje, że nie może ona tego uczynić ważnie (kan. 1073).

Podział przeszkód:

  1. ze względu na pochodzenie - wynikające:

Kompetentną władzą do ustalania przeszkód jest najwyższa władza (Biskup Rzymu lub kolegium w łączności z Bp Rzymu). Mogą oni także interpretować prawo Boże - wyjaśniać kiedy prawo Boże zabrania lub rozrywa małżeństwo oraz ustanawiać inne przeszkody dla ochrzczonych (kan. 1075). Następstwem tego podziału jest to, że przeszkody wynikające z prawa Bożego wiążą wszystkich ludzi, natomiast wynikające z prawa kanonicznego wiążą katolików (ochrzczonych należących do Kościoła łacińskiego).

Przeszkody małżeńskiej nie może wprowadzić żaden zwyczaj. Należy odrzucić każdy zwyczaj, który wprowadza nową przeszkodę małżeńską bądź jest sprzeczny z obowiązującym prawem o przeszkodach (kan. 1076). Ordynariusz miejscowy nie może ustanawiać przeszkód rozrywających, może zaś zabraniać zawierania małżeństwa swoim diecezjanom wszędzie przebywającym oraz aktualnie przebywającym na terenie diecezji. Zakaz ten musi mieć jednak charakter czasowy i być uzasadniony poważną przyczyną aktualnie istniejącą (kan. 1077).

  1. ze względu na rozgłos (kan. 1074):

Mogą być ona takimi ze swej natury lub z okoliczności, tzn. przeszkody mogą być publiczne ze swej natury, np. przeszkoda powinowactwa lub święceń lub z okoliczności. Tak samo tajne.

  1. ze względu na grono osób, z którymi nie będzie mogła zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta przeszkodą

  1. ze względu na czas trwania:

  1. ze względu na czas pojawienia się (punktem wyjścia jest moment zawarcia małżeństwa):

  1. ze względu na możliwość otrzymania dyspensy od przeszkody:

Wszystkie obowiązujące przeszkody można podzielić na 4 zasadnicze kategorie ze względu na fundamentalne okoliczności powstania:

  1. niezdolność fizyczna

  1. niezdolność prawna

  1. popełnione przestępstwo

  1. szczególne relacje zachodzące między osobami pragnącymi zawrzeć małżeństwo

Dyspensowanie od przeszkód.

Dyspensa od przeszkody małżeńskiej jest to akt prawny władzy wykonawczej, na mocy którego osoba niezdolna do zawarcia małżeństwa z powodu związania przeszkodą małżeńską w danym przypadku ze względu na szczególne okoliczności zostaje uwolniona spod prawa danej przeszkody otrzymując prawo do zawarcia małżeństwa.

Dyspensę można otrzymać tylko od przeszkody pochodzenia kościelnego. Dyspens mogą udzielać także osoby, które otrzymały prawo bezpośrednio lub pośrednio, bądź na mocy prawa, bądź zgodnie z otrzymaną delegacją.

Podział dyspens:

  1. ze względu na cel otrzymania dyspensy, gdy potrzebna jest do:

  1. ze względu na obszar , na którym będzie udzielona dyspensa:

Można jej udzielać w sakramencie pokuty lub poza tym sakramentem, gdy przeszkoda jest tajna.

* dyspensa wewnętrzna poza sakramentalna ma znaczenie w zakresie wewnętrznym (skutkuje w sumieniu), a także w zakresie zewnętrznym, w wypadku, gdyby została ujawniona przeszkoda z racji której została ona udzielona (kan. 1082) => wyjątek od kan. 130 - dotyczy tylko prawa małżeńskiego.

Przy udzielaniu takiej dyspensy należy dokonać adnotacji w księdze przechowywanej w tajnym archiwum kurii.

  1. ze względu na formę udzielanej dyspensy:

Do wystawienia dyspensy potrzebna jest:

  1. obiektywnie istniejąca przyczyna (przyczyna skłaniająca)

  2. trzeba wziąć pod uwagę okoliczności skłaniające do jej wydania

  3. i ustawodawstwo, od którego się dyspensuje (kan. 90)

Przyczyna skłaniająca, obiektywnie istniejąca - powinna istnieć w:

Na przeszkodzie ważności dyspensy (reskryptu) stoi subrepcja, czyli zatajenie prawdy i obrepcja, czyli przedstawienie nieprawdy (żadna z przyczyn skłaniających nie jest prawdziwa) - kan. 63.

Przyczyny udzielania dyspens.

Do uzyskania dyspensy od przeszkody małżeńskiej potrzebna jest odpowiednia przyczyna, tym poważniejsza im poważniejsza jest przeszkoda. Dyspensa udzielona bez słusznej i rozumnej przyczyny jest niegodziwa, a gdyby została udzielona bez przyczyny przez niższego przełożonego, czyli poza Stolicą Apostolską, także nieważna (kan. 90 § 1). W razie wątpliwości co do wystarczalności przyczyny dyspensa jest ważna i godziwa (kan. 90 § 2).

Celem uniknięcia nieważności dyspensy w prośbie należy podać kilka przyczyn, jeżeli istnieją. Do ważności dyspensy wystarczy, jeśli przynajmniej jedna przyczyna skłaniająca jest prawdziwa (kan. 63).

W instrukcji z 9 V 1877 r. wydanej przez Kongregację Rozkrzewiania Wiary znajduje się przykładowy katalog przyczyn kanonicznych, wystarczających do uzyskania dyspensy, np. wyższy wiek niewiasty (zależy od danej społeczności), brak posagu, ubóstwo wdowy obarczonej licznym potomstwem, potrzeba uważnienia małżeństwa zawartego nieważnie, ciąża, konieczność usunięcia wielkiego zgorszenia, znaczne zasługi dla Kościoła, ustanie publicznego konkubinatu, niezaradność w znalezieniu odpowiedniej narzeczonej lub narzeczonego itp.

Obecnie nie wyklucz się także innych przyczyn, które jako słuszne i rozumne mogą być uznane za skłaniające, a więc wystarczające do udzielenia dyspensy.

Prośba o dyspensę.

W celu uzyskania dyspensy należy skierować do kompetentnej władzy kościelnej prośbę. Gdyby chodziło o uzyskanie dyspensy od:

  1. przeszkód zarezerwowanych Stolicy Apostolskiej w zakresie zewnętrznym, wtedy prośbę taką kieruje się do Kongregacji do Spraw Kultu Bożego

  2. przeszkód zarezerwowanych Stolicy Apostolskiej w zakresie wewnętrznym (tajne), wtedy prośbę kieruje się do Penitencjarii Apostolskiej

  3. w pozostałych przypadkach pisze się do ordynariusz miejsca.

Prośba powinna zawierać:

  1. imiona, nazwiska, wiek, wyznanie i miejsce zamieszkania nowożeńców; gdyby chodziło o udzielenie dyspensy od przeszkody tajnej nie podaje się prawdziwych danych

  2. wyszczególnioną przeszkodę; gdyby chodziło o przeszkodę pokrewieństwa, powinowactwa lub przyzwoitości publicznej należy na marginesie prośby narysować drzewo genealogiczne, aby uniknąć pomyłek przy obliczaniu stopnia pokrewieństwa

  3. okoliczności, które pozwolą na lepsze zrozumienie stanu faktycznego

  4. przyczyny dyspensy.

Podmioty kompetentne do udzielania dyspens.

Sytuacja udzielania dyspensy:

Nie udziela się nigdy dyspensy od przeszkody pokrewieństwa w linii prostej oraz w drugim stopniu linii bocznej (kan. 1078 § 3).

  1. wypadek zwyczajny

Stolicy Apostolskiej zarezerwowane jest dyspensowanie od:

Od pozostałych przeszkód może dyspensować ordynariusz miejsca.

  1. niebezpieczeństwo śmierci

Stolicy Apostolskiej zarezerwowane jest dyspensowanie od przeszkody prezbiteratu.

Od pozostałych przeszkód może dyspensować ordynariusz miejsca.

Taki sam zakres władzy dyspensowania jak ordynariusz miejsca mają: proboszcz, delegowany prezbiter lub diakon, prezbiter lub diakon działający w formie nadzwyczajnej oraz spowiednik (tylko wtedy, gdy przeszkoda jest tajna). Mogą z niej korzystać, jeśli nie można skontaktować się z ordynariuszem miejsca osobiście lub pisemnie.

Proboszcz, prezbiter lub diakon (delegowani lub działający w formie nadzwyczajnej) udzielając dyspensy w zakresie zewnętrznym mają obowiązek:

Udzielając zaś dyspensy w zakresie wewnętrznym pozasakramentalnym mają obowiązek powiadomić ordynariusza miejsca o udzieleniu dyspensy. Ordynariusz miejsca ma wtedy zlecić sporządzenie adnotacji o tym fakcie w tajnej księdze kurii.

Spowiednik jest uprawniony do dyspensowania od przeszkód tajnych w zakresie wewnętrznym tak sakramentalnym, jak i pozasakramentalnym. Spowiednik z władzy dyspensowania może korzystać jeśli fakt istnienia przeszkody został mu zgłoszony w związku ze spowiedzią sakramentalną. Jeśli penitent ma otrzymać dyspensę w zakresie wewnętrznym sakramentalnym należy jej udzielić po wyznaniu grzechów a przed rozgrzeszeniem (nie może udzielić dyspensy od przeszkody publicznej).

Gdyby przeszkoda była z natury swej publiczna a z okoliczności tajna spowiednik powinien dyspensować raczej w zakresie wewnętrznym pozasakramentalnym.

Gdyby spowiednik podczas spowiedzi stwierdził istnienie przeszkody z natury swej i okoliczności publicznej powinien penitentowi zalecić skontaktowanie się z proboszczem, a gdyby sam nim był powinien polecić przedstawienie sobie sprawy poza spowiedzią.

Jeśli nie może skontaktować się z proboszczem spowiednik mógłby wystąpić w charakterze kapłana asystującego przy zawarciu małżeństwa według formy nadzwyczajnej i na tej podstawie udzielić dyspensy w zakresie zewnętrznym.

  1. przypadek nadzwyczajny (naglący) - zachodzi, gdy przeszkoda została ujawniona w ostatniej chwili przed zawarciem małżeństwa, a mianowicie, gdy już wszystko zostało przygotowane do ślubu i nie można bez prawdopodobnego niebezpieczeństwa wielkiej szkody (mogą być to szkody materialne lub moralne) odłożyć ślubu na czas późniejszy.

Stolicy Apostolskiej zarezerwowane jest dyspensowanie od:

Od pozostałych przeszkód może dyspensować ordynariusz miejsca.

Pozostali mają taki sam zakres dyspensowania jak ordynariusz miejsca jeśli przypadek jest tajny (kan. 1080 § 1) i nie można skontaktować się z ordynariuszem miejsca lub zwłoka spowodowałaby ogromne szkody.

Proboszcz, prezbiter lub diakon (delegowani lub działający w formie nadzwyczajnej) mogą dyspensować tylko w zakresie wewnętrznym pozasakramentalnym. Gdyby dyspensowali w zakresie zewnętrznym naraziliby przypadek tajny na rozgłoszenie.

Spowiednik może dyspensować tylko od przeszkody tajnej w zakresie wewnętrznym sakramentalnym i pozasakramentalnym.

Katalog przeszkód zrywających.

Przeszkody natury fizycznej.

  1. Przeszkoda wieku.

Z prawa naturalnego nie wynika ściśle określony wiek do zawarcia małżeństwa. Wynika z niego natomiast to, że osoby powinny się do tego odpowiednio przygotować, odpowiednio rozumieć i być tego świadomym.

Wg prawa rzymskiego kanonicznym wymogiem zawarcia małżeństwa była dojrzałość fizyczna stron, którą niewiasty osiągały po ukończeniu 12 roku życia, a mężczyźni po ukończeniu 14 lat.

Fakt dojrzałości wcześniejszej miał pierwszeństwo przed domniemaniem prawnym (czyli granica wiekowa do zawarcia małżeństwa nie miała charakteru bezwzględnego).

Kodeks z 1917 r. podniósł granicę wiekową. By strony mogły ważnie zawrzeć małżeństwo niewiasta powinna mieć ukończone 14 lat, a mężczyzna 16.

Nowy Kodeks przejął to postanowienie w kan. 1083 § 1. Wiek należy liczyć zgodnie z zasadami zawartymi w kan. 203 - do określenia wieku nie wlicz się dnia narodzin, np. jeśli ktoś urodził się 2 IV 1980 r., to 18 lat kończy 3 IV 1998.

Prawodawca nie sprzyja zawieraniu małżeństw nim osoby nie osiągną wieku, który zwyczajowo zachowuje się na danym terenie. Prawodawca daje każdej Konferencji Episkopatu możliwość do podniesienia granicy wiekowej przy zawieraniu małżeństwa (kan. 1083 § 2) - z tym, że granica ta jest wymagana do godziwości małżeństwa.

Konferencja Episkopatu Polski korzystała z tego prawa dwukrotnie:

Sposób udzielania dyspensy zależy od rodzaju małżeństwa jakie chcą zawrzeć. Jeśli chcą zawrzeć:

  1. małżeństwo konkordatowe, to:

Jeśli sąd dla nieletnich wyda zezwolenie, to strony otrzymują z USC dokument o braku przeszkód wynikających z prawa cywilnego. Ten dokument oraz wyrok sądowy mają dostarczyć kompetentnemu duchownemu. Jego zadaniem jest napisanie prośby do ordynariusza miejsca o dyspensę od wieku kobiety. Do prośby tej dołącza się kopię orzeczenia sądu dla nieletnich i podaje racje udzielania dyspensy. W piśmie tym należy także uwzględnić czy rodzice wyrażają zgodę na zawarcie małżeństwa przez osobę nieletnią. Jeśli sprzeciwiają się, to trzeba uzyskać zezwolenie ordynariusza miejsca na asystowanie przy takim małżeństwie. Jeśli ordynariusz miejsca udzieli dyspensy, to problem jest rozwiązany.

  1. małżeństwo tylko religijne.

W oparciu o pkt. 3 Instrukcji Konferencji Episkopatu Polski dotyczącej małżeństw konkordatowych każdy wierny Kościoła katolickiego w Polsce ma obowiązek uzyskania skutków cywilnych dla swojego małżeństwa. W punkcie tym mówi się także o wyjątku od tej zasady: Ordynariusz miejsca może zezwolić na zawarcie małżeństwa bez skutków cywilnych, tylko w wyjątkowych przypadkach z ważnych powodów pastoralnych.

W tym przypadku duszpasterz powinien najpierw skonsultować się z ordynariuszem miejsca i zapytać go, czy zechce udzielić dyspensy. Gdyby chciał to zrobić, należy wtedy spytać się rodziców osoby nieletniej, chcącej zawrzeć związek małżeński, czy wyrażają zgodę na to małżeństwo. Potem trzeba skierować do ordynariusza miejsca prośbę o dyspensę do zawarcia małżeństwa. W wypadku rozumnego sprzeciwu rodziców wobec tego małżeństwa należy także otrzymać zezwolenie ordynariusza miejsca na asystowanie przy tym małżeństwie.

2. Przeszkoda impotencji (niemocy płciowej).

Impotencja jest to niezdolność mężczyzny lub kobiety do małżeńskiego pożycia intymnego.

Wywodzi się z prawa naturalnego, gdyż małżeństwo ze swej natury skierowane jest na zrodzenie i wychowanie potomstwa. Jeśli przeszkoda ta ujawni się, to nie można otrzymać od niej dyspensy.

Podział:

  1. ze względu na czas pojawienia się:

  1. ze względu na charakter:

Najczęściej ma ona podłoże w sferze psychicznej.

  1. ze względu na krąg osób, z którymi dana osoba nie jest zdolna do pożycia intymnego:

Przeszkoda impotencji znana była w prawie rzymskim. Kościół starożytny uznawał praktykę rzymską, jeśli była ona oparta na prawie naturalnym, a odrzucił to, co było błędne, np. niepłodności nie uznawał za przeszkodę małżeńską. W Kościele galijskim w przypadku impotencji zezwolono małżonkowi zdrowemu, a nawet obu małżonkom, jeśli niemoc była względna, na zawarcie nowego małżeństwa. Kościół rzymski domagał się od małżonków, aby żyli jak brat z siostrą. Celestyn III wprowadził 3 letnią próbę, po której można było dopiero stwierdzić nieważność małżeństwa.

Na akt płciowy (seksualny) wg Komisji do Rewizji KPK składają się 3 elementy:

Kongregacja do Spraw Nauki Wiary 13 V 1977 r. orzekła, że nasienie nie musi być zdolne do zapłodnienia.

Aby impotencja stanowiła przeszkodę do zawarcia małżeństwa musi posiadać 4 cechy. Musi być:

Z punktu widzenia prawnego nie można odmówić prawa do zawierania małżeństwa tym, którzy poddali się wycięciu lub podwiązaniu nasieniowodu (vasectomia) bądź wycięciu lub podwiązaniu jajowodów (fallectomia) albo wycięciu jajników (oophorectomia).

W przypadku obojnactwa (hermafrodytyzmu) małżeństwo jest niedozwolone, jeżeli narządy płciowe są zdeformowane do tego stopnia, że akt płciowy jest niemożliwy.

We wszystkich przypadkach impotencji należy opierać się na świadectwach lekarskich. Gdyby więc dochodzenie przedślubne dostarczyło wątpliwości co do zdolności płciowej strony, duszpasterz powinien od niej zarządzać odpowiedniego świadectwa wystawionego przez lekarza specjalistę.

Od przeszkody impotencji należy odróżnić niepłodność (niezdolność do zapłodnienia - u mężczyzny lub do poczęcia u niewiasty). Niepłodność nie powoduje niezdolności do zawierania małżeństwa (takie osoby mogą zawrzeć małżeństwo). Niepłodność może spowodować nieważność, jeśli partner zatai ten fakt przed swoim narzeczonym, aby skłonić go do wyrażenia zgody małżeńskiej (kan. 1084 § 3).

Asystują przy zawieraniu małżeństw na mocy delegacji otrzymanej od ordynariusz miejsca lub proboszcza, którzy asystują przy zawieraniu małżeństwa z urzędu.

Chodzi o przypadkowego prezbitera lub diakona, który ma obowiązek być przy zawieraniu małżeństwa (kan. 1116 § 2).

Wystarczy w rubryce przeznaczonej na uwagi wyszczególnić zamiast przeszkodę odpowiedni kanon. Wtedy adnotacja mogłaby mieć brzmienie: „na podstawie kanonu 1079 § 2 udzielono dyspensy od przeszkody małżeńskiej, o której jest mowa w kan. 1093”.

Przypadek tajny - sytuacja, gdy przeszkoda nie jest tajna, ale z okoliczności wynika, że wie o niej grono kilku zaufanych osób, które nie upublicznią tego faktu.

1

1


Wyszukiwarka