ETYKA BIZNESU rok 2005

dr Marzena Rutkowska

LITERATURA

1. Bożena Klimczak - „Etyka gospodarcza”

2. Bożena Klimczak - „Etyczne otoczenie rynku kapitałowego”

3. Paul Minus - „Etyka biznesu”

wykład 1

ETYKA - dyscyplina naukowa, której przedmiotem badań jest moralność.

MORALNOŚĆ - to zjawisko społeczne, które może przybierać cztery formy.

W społeczeństwie występuje pluralizm moralny, który może mieć cztery formy:

1. Radykalny pluralizm moralny - koncepcja, która zakłada, że każdy członek społeczności posiada własny system norm i zasad, nie ma zgody co do istnienia wspólnych norm. Istnienie społeczeństwa jest niemożliwe, nie istnieje wymiana rynkowa.

2. Pluralizm uzasadnień moralnych - istnieje zgoda co do podstawowych norm istniejących w społeczeństwie, ale każdy członek społeczności uzasadnia te normy w inny sposób.

3. Pluralizm czynu - uznaje, że każdy człowiek może inaczej postrzegać te same zdarzenia, co oznacza, że inaczej na nie będzie reagował.

4. Pluralizm samorealizacji - zakłada, że w ramach istniejącego kanonu wspólnych norm i zasad występujących w społeczeństwie każdy człowiek samodzielnie wybiera te wartości, które pozwalają mu na samorealizację.

MORALNOŚĆ zakłada, że ludzie dokonują wyborów. Tylko ludzie wolni mogą być oceniani pod względem moralnym.

Elementy koncepcji wolnego wyboru:

1. Działania człowieka wynikają z osobistego wyboru lub są wyrazem własnej woli. Występuje element korelacji między tym kim jesteśmy a tym jakie podejmujemy decyzje.

2. Drugi element opiera się na fakcie, iż wolny wybór ma miejsce tu i teraz. Zatem działanie oparte jest na wszelkich dostępnych informacjach oraz potencjalnych możliwościach w konkretnej sytuacji.

WOLNOŚĆ jest umiejętnością dokonywania autonomicznego wyboru biorąc pod uwagę określone okoliczności wraz z ich możliwościami i ograniczeniami.

Etyka gospodarcza należy do tzw. etyk specjalnych, które wchodzą w skład etyki ogólnej. Na etykę ogólną składają się trzy nauki:

1. etyka opisowa - która bada historycznie powstałe systemy etyczne

2. etyka normatywna - która tworzy normy moralne, uznane przez ich autorów za słuszne

3. metaetyka - która zajmuje się badaniem logiki języka etyki ( co oznaczają poszczególne słowa)

Zagadnienia etyki gospodarczej można analizować na trzech różnych poziomach:

1. na poziomie etyki systemu - ocena poszczególnych systemów gospodarczych

2. poziom etyki firmy - badanie relacji przedsiębiorstwa z interesariuszami (każda osoba lub podmiot, które w jakikolwiek sposób odczuwa funkcjonowanie przedsiębiorstwa)

3. poziom osoby - badanie relacji jakie zachodzą pomiędzy poszczególnymi osobami funkcjonującymi na rynku.

SYSTEM ETYCZNY - jest to uporządkowany zbiór norm i zasad etycznych pozwalający na dokonanie oceny danego czynu.

Podział systemów etycznych ze względu na źródło norm moralnych

Systemy autonomiczne	Systemy heteronomiczne
doszukują się norm moralnych w człowieku	źródło norm moralnych jest na zewnątrz, poza człowiekiem, np. Bóg, idea, umowa społeczna

Podział systemów etycznych ze względu na motyw podejmowania decyzji

systemy systemy

konsekwencjalistyczne deontologiczne

ograniczone uniwersalne mieszane czyste

egoizm firmizm utylitaryzm S.Rossa S.Kanta etyka etyka etyki

praw chrześcijańskie odpowiedzialności

człowieka

protestantyzm personalizm

katolicki

Systemy konsekwencjalistyczne badają słuszność lub niesłuszność danego czynu na podstawie analizy jego skutków.

Systemy deontologiczne badają moralność lub niemoralność danego czynu na podstawie motywu , intencji jego wykonania.

Poziom rozwoju moralnego L. KOHLBERGA - (założył on, że każdy człowiek w swoim rozwoju moralnym przechodzi przez te same etapy, w tej samej kolejności)

I POZIOM PROKONWENCJONALNY

1.Posłuszeństwo i kara - człowiek nie ma własnej refleksji moralnej ale wykonuje czyny dlatego, że słucha się jakiegoś autorytetu albo boi się bezpośredniej kary za nie wykonanie czynu.

2. Indywidualność i wzajemność - oznacza, że ja zrobię coś w zamian za nagrodę, nie ma własnej refleksji moralnej, tylko jest to działanie na zasadzie „coś za coś”.

II POZIOM KONWENCJONALNY

3. Konformizm grupowy - od siebie przechodzę na terytorium grupy, nie mam własnej refleksji moralnej, ale przyjmuję za obowiązek moralny te normy, które panują w grupie.

4. Prawo i porządek - od grupy przechodzimy do społeczeństwa, moralnośc utożsamiana jest ze spełnieniem roli społecznej.

III POZIOM POSTKONWENCJONALNY

5.Społeczny kontrakt - pojawia się własna refleksja moralna, człowiek postrzega społeczeństwo jako efekt umowy społecznej. Jeżeli społeczeństwo to jest to umowa - to moje działanie musi być takie aby nie zaszkodziło społeczeństwu, będzie słuszne wtedy, jeżeli przyniesie jak najwięcej korzyści jak największej liczbie osób. Zatem na tym poziomie jest to utylitaryzm.

6. Zasady uniwersalne - własna refleksja moralna, człowiek poszukuje najwyższych, ponadczasowych norm moralnych, których będzie przestrzegał nawet wbrew społeczeństwu (etyki deontologiczne).

wykład 2

Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw

1. Andrew Camegeie (1835 - 1919)

„Ewangelia bogactwa”

1. Zasada miłosierdzia zakłada, że szczęśliwi powinni wspomagać mniej szczęśliwych.

2. Zasada włodarstwa - powinni gospodarzyć w interesie całego społeczeństwa. W latach 50 i 60-tych zasady Carnegiego były powszechnie używane i znane. Pod koniec lat 60 jedna z firm, która stosowała te zasady postanowiła wyprodukować mały samochód dla studentów za nie więcej niż 2 tys. dolarów (cena). Samochód ten przy prędkości 50 km/h zaczynał się palić, gdyż paliwo zapalało się pod wpływem temperatury powstałej w wyniku nacisku i tarcia kół na bak. Koszt poprawienia miał wynosić 11 $ za sztukę. Nie zostało to jednak wykonane i FORD musiał wypłacać odszkodowanie rodzinom osób, które zginęły w wypadkach. Konkluzja, która uświadomiono wszystkim była taka, że koncepcja miłosierdzia i włodarstwa jest za słaba (niesłuszna).

Przykład ten pokazuje:

- zastosowanie efektu utalitarystycznego w gospodarce

- dokonano po raz pierwszy wyceny życia ludzkiego

- udowodniono, że stosowanie włodarstwa i miłosierdzia nie zapobiega działaniu nieetycznemu

Lata 70-te kryzys w Wietnamie, wzrost ceny ropy, koszty rosną a pensje stają się coraz mniejsze, więc nie można wspierać biednych.

2. Milton Friedman

Istnieje tylko jeden rodzaj społecznej odpowiedzialności ze strony świata biznesu - wykorzystać swe zasady i podejmować działalność w celu zwiększenia własnych zysków na tyle, na ile pozostaje to zgodne z regułami gry i przyjmować otwartą konkurencję bez podstępów i oszustw.

Teoria agencji - opiera się ona o takie założenia - jedna osoba jest agentem a druga pryncypałem (np. lekarz i pacjent) - pryncypał to szef a agent to pracownik.

agent pryncypał

zaufanie

lojalność

SA Zarząd akcjonariusze

3. 1885 r. „Johnson and Johnson”

Bracia Johnsonowie - produkcja opatrunków bakteriobójczych. Stworzono dobro publiczne - książkę o opatrywaniu ran. 1940 r. firma po raz pierwszy wprowadziła kodeks etyczny. Zawarte w nim były zobowiązania wobec następujących grup interesariuszy: konsumenci, pracownicy, społeczeństwo, akcjonariusze. Nie przyjęto zobowiązań wobec konkurencji. Przykład - Tylend - należał do jednych z najbardziej sprzedających się produktów tego koncernu. Jego udział w rynku wynosił 37% (aspiryny 11%). Wrzesień 1982r. umiera 8 osób po zażyciu tyltnolu ( w kapsułkach znaleziono cyjanek potasu). Rozpoczyna się akcja informacyjna, wysłano 0,5 mln telegramów do lekarzy, aptekarzy i sprzedawców - ogłoszono nagrodę (kto zatruł lek). Koszty wycofania leku i akcji informacyjnej pochłonęły ¾ zysku. Firma powróciła na rynek z tylenolem i odzyskała swój udział. 6 lutego 1986r. znowu nastąpił zgon po zażyciu tylenolu. odnaleziono zatrute kapsułki i rozpoczęto produkcję leku.

Społeczna odpowiedzialność firm jest odpowiedzialnością za skutki działania przedsiębiorstwa wobec osób trzecich (klientów) interesariuszy. Firmy przyjmują zobowiązania społeczne jako warunek ograniczający zakres ich wyboru. Najmniejszym stopniem jest odpowiedzialność za negatywne efekty zewnętrzne funkcjonowania firmy. Polega ona na:

- ustaleniu jakie szkody mogą powstać w wyniku określonego działania

- określenie jakie warunki muszą być spełnione aby szkody nie wystąpiły

- unikanie skutków działań firmy szkodliwych dla osób trzecich

- powetowanie lub usunięcie negatywnych skutków zewnętrznych, za które firma przyjmuje odpowiedzialność ( z czego zasłynęła firma ENRON)

wykład 3

SYSTEMY

1. UTYLITARYZM - zrodził się w IX wieku, służy do analizy podejmowania decyzji przez gosp. domowe, nurty stworzone przez J. Bentham'a i J. Stuarda Milla. Zakłada, że działanie jest słuszne jeżeli przynosi jak najwięcej korzyści jak największej grupie osób.

UTYLITARYZM

hedonistyczny eudajmonistyczny idealny

dążenie do maksymalizacji dążenie do szczęścia dążenie do maksymalizacji

przyjemności przyjętych przez siebie wartości

np. wiedza, przyjaźń, władza

SZCZĘŚCIE - to taki stan, którego nikt nie chce zmienić

OPTIMUM PARETO - stan równowagi, nikt nie może polepszyć swojej pozycji nie pogarszając pozycji kogoś innego.

Współczesny utylitaryzm opiera się o analizę i ważenie dobrych i złych konsekwencji wszelkiego typu, które powstają w wyniku dokonania czynu i odnoszą się do wszystkich interesariuszy. Czyn jest słuszny jeżeli znajdujemy więcej konsekwencji pozytywnych niż negatywnych.

UTYLITARYZM ze względu na metodologię:

1. REGUŁ - bada klasy czynów

2. CZYNÓW - bada konkretny czyn

Alogarytm oceny moralnej czynu w utylitaryźmie:

1. dokładne poznanie czynu

2. zidentyfikowanie osób, których dany czyn może bezpośrednio lub pośrednio dotyczyć

3. ustalenie, jakie jest podstawowe znaczenie danego czynu, które może przeważyć inne konsekwencje

4. ustalenie dobrych i złych konsekwencji dla wszystkich, których dany czyn dotyczy bezpośrednio

5. ustalenie ogółu dobrych i złych konsekwencji danego czynu z uwzględnieniem ich ilości, jakości, czasu trwania, rozległości, rozprzestrzeniania się i „czystości” każdej z tych wartości

6. powtórzenie podobnej analizy z uwzględnieniem pośrednich skutków danego czynu dla poszczególnych osób i dla całego społeczeństwa

7. zsumowanie dobrych i złych skutków i ustalenie skutków netto

8. rozważenie różnych alternatyw danego czynu

9. porównanie rezultatów alternatyw danego czynu.

PRZYKŁAD: przetarg na catering, łapówka dla członka komisji, oferty równoważne

OSOBY	POZYTYWNE (nie wyszła na jaw)	Negatywne (ujawniono)
Pracownicy firmy „X”	Praca, płaca	Zwolnienie, brak płacy
Właściciel	Firma, zyski	Strata firmy, prestiżu, konsekwencje karne, dodatkowe koszty
Członek komisji	Nie opodatkowany dochód	Wyrzuty sumienia, kara, utrata stanowiska
Szpital	---	Utrata prestiżu, brak najkorzystniejszej oferty
Konkurencja	---	Utrata kontraktu
Pacjenci	---	---
Lekarze	---	---
Społeczność lokalna	Rozwój przedsiębiorstw lokalnych	Zastój
Rodziny pracowników firmy „X”	Utrzymanie	Brak utrzymania
Dostawcy firmy „X”	Kontrahent	Brak dostaw
Dostawcy konkurencji	---	Dostawy
Podatnicy	---	Większe koszty, dodatkowy przetarg
US	Podatek	Brak podatku
ZUS	Składki	Brak składek
Poręczyciel kredytowy firmy „X”	Nie spłacają	Spłacają
Urząd pracy	Utrzymanie miejsc pracy	Wzrost bezrobocia
	∑ 12	∑ 22
	Czyn niesłuszny

Zarzuty wobec utylitaryzmu:

1. nie znamy pełnych rezultatów każdego człowieka

2. nie można ustalić horyzontu czasowego, w którym są oceniane skutki działań

3. nie można uznać równocenności skutków danego działania dla różnych ludzi

4. możliwość dowolnego zróżnicowania korzyści dla poszczególnych osób

2. SYSTEMY DEONTOLOGICZNE - etyka Immanuela Kanta - etyka autonomiczna, oznacza że uzasadnienia czynów Kant poszukuje w człowieku.

„DWIE RZECZY NAPAWAJĄ MNIE NIEUSTANNYM ZDUMIENIEM:

GWIEŹDZISTE NIEBO NADE MNĄ I PRAWO MORALNE WE MNIE”

Kant zadał pytanie: „co jest istotą moralności?” Odpowiadając na nie stwierdził, że jest nią intencja podejmowania działania. Człowiek wolny i świadomy może podjąć działanie z dwóch przyczyn: ze skłonności lub z obowiązku.

Działanie ze skłonności - działanie na podstawie chęci, uczuć, ochoty.

Działanie z obowiązku - działanie, że ja wiem, mam obowiązek, np.: czytać, prać, prasować.

Według Kanta moralne jest działanie tylko z obowiązku, zatem należy odrzucić wszelkie uczucia, chęci i skłonności i badać co jest naszym obowiązkiem.

Co jest naszym obowiązkiem?

Imperatyw kategoryczny:

- Nie powinienem nigdy inaczej postępować jak tylko tak, żebym mógł także chcieć, aby maksyma moja stała się powszechnym prawem.

- Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w twej osobie, jako tez w osobie każdego innego używał zawsze zarazem jako celu, nigdy jako środka.

- Nie wykonuj żadnego czynu według innej maksymy, jak tylko takiej, z którą się zgadza to, ze ona jest powszechnym prawem.

Działanie jest moralne jeżeli:

- jest uniwersalne i zgodne z innymi działaniami

- respektuje istotę rozumną jako cel wszelkich działań

- respektuje autonomię rozumnej istoty.

Alogarytm oceny moralnej Kanta:

1. Sprawdzić czy norma moralna w wersji uniwersalnej jest wewnętrznie zgodna, tj. czy powszechnie stosowana nie powoduje swojego zaprzeczenia.

2. Sprawdzić czy normy moralne nie dopuszczają do instrumentalnego traktowania ludzi.

3. Sprawdzić czy norma moralna może zostać zaakceptowana przez wszystkich członków społeczności.

wykład 4

Etyka obowiązków „PRIMA FACIE” (na pierwszy rzut oka)

Odmienność etyki obowiązków prima facie W.D. Rossa polega na tym, że:

1. nie zakłada, iż pewne zasady moralne są ważniejsze od innych,

2. nie sugeruje aby faktycznie proponowane zasady były ze sobą spójne

3. zakłada, że w etyce wszystko jest w pewnym nieładzie.

Są dwa rodzaje obowiązków:

1. obowiązki prima facie -obowiązek posiadający pewne właściwości (np. przysługa), które przemawiają za wykonaniem go, podczas gdy inne właściwości przemawiają za niewykonaniem, dokonujemy wybory na podstawie własnego osądu;

2. obowiązki właściwe - wziąwszy pod uwagę wszystkie okoliczności powinniśmy czyn wykonać, nigdy nie mamy pewności jakie są nasze obowiązki właściwe.

Ze zmienności obowiązków prima facie wynika, że nie istnieją bezwzględne zasady moralne lecz wartości moralne, które należy brać pod uwagę podejmując decyzje.

Analiza obowiązków prima facie dokonywanych przez poszczególne osoby wskazuje, iż nie są one podejmowane chaotycznie, lecz tworzą kręgosłup moralny człowieka.

ETYKA PRAW CZŁOWIEKA

Źródłem praw człowieka jest odwołanie się do koncepcji prawa naturalnego (obiektywny porządek moralny istniejący we wszechświecie). To prawo naturalne wyznacza granice rządowe. Znajduje to swoje potwierdzenie w tradycji religii judo-chrześcijańskiej oraz filozofii greckiej.

W XVIII wieku John Locka zapoczątkował liberalizm.

Tworzy się idea umowy społecznej czyli fundamentalnej, demokratycznej zasady godzenia przez przyzwolenie.

Rządzący są zobowiązani do rządzenia poprzez przestrzeganie prawa naturalnego, a rządzeni do posłuszeństwa rządzącym w granicach tego prawa.

Sprawiedliwość rządzenia została zagwarantowana poprzez przestrzeganie praw naturalnych, sformułowanych przez Johna Locka. (były prawa do życia, wolności i własności).

Dzięki temu stanowisku powstały: Amerykańska Deklaracja Niepodległości w 1776 r. i Francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela w 1789 r., Powszechna Deklaracja Praw Człowieka - Paryż 10.12.1948r.

Art.1 Wszystkie istoty ludzkie rodzą się wolne i równe w godności i prawach. Są one obdarzone rozumem i sumieniem oraz powinny postępować w stosunku do siebie wzajemnie w duchu braterstwa.

ALOGARYTM MORALNOŚCI CZYNU

1. Należy badać i ustalić naturę zjawiska gospodarczego, rozważanego jako działania człowieka.

2. Należy ustalić rodzaj zaangażowania człowieka w danej działalności, jego intencje i motywy.

3. Należy zbadać skutki działania człowieka dotyczące innych ludzi, zarówno bezpośrednie jak i pośrednie.

4. Należy ustalić relację celów, intencji i motywów człowieka do skutków jego działalności.

5. Należy ustalić stopień zgodności działań gospodarczych człowieka od strony celów i skutków z ostatecznym celem człowieka, odniesionym do godności osoby ludzkiej.

Związki etyki praw człowieka z etyką Kanta (kantyzmem):

- zgodność z imperatywem kategorycznym

- relacja między powinnością moralną a prawami człowieka

- teorie nonkonsekwencjalistyczne (może dojść do zderzenia praw).

Rozwiązaniem tego jest stosowanie praw prima facie.

wykład 5

Konflikty etyczne

„Aby żyć pełnią życia, muszę stawać wobec dylematów, dochodzić do miejsc, gdzie rozchodzą się drogi, podejmować ryzyko, przyjmować odpowiedzialność.” C.G. Valles

Do powstania konfliktu moralnego konieczne jest zaistnienie specyficznej sytuacji pułapki, które polegają na postawieniu podmiotu przed przymusem wyboru, oferując mu jednocześnie sprzeczne lub niemożliwe do realizacji działania.

Przyczyny powstawania konfliktów:

1. Szczególna konstrukcja sytuacji, która wymusza wykonanie aktów zawierających w sobie wewnętrzne zło, co pozostaje w jawnej niezgodzie z zasadniczym dla moralności nakazem spełnienia dobra i unikania zła. (podczas II wojny światowej w obozie koncentracyjnym kobiecie z 2 dzieci powiedziano, że ona przeżyje i 1 dziecko, ona ma wybrać które)

2. Efekt niemożliwego równoczesnego urzeczywistnienia niektórych wykluczających się wartości lub pochodnych im powinności, nakazów, zakazów moralnych. (w nagrodę za dobre wyniki w nauce lektor wysyła grupę uczniów na safari, dwóch zostaje ukąszonych przez węża, mamy tylko 1 surowicę)

3. Rezultat niepodzielnego charakteru pewnych wartości.

Zasady pomocne w rozwiązywaniu konfliktów moralnych:

1. Zasada prymatu osoby ludzkiej (wynika z etyki Kanta i praw człowieka ), (ochrona środowiska, ochrona puszczy)

2. Zasada większego bezpieczeństwa (należy powstrzymać się od działań, które mogą spowodować zło moralne)

3. Zasada podwójnego skutku:

- sama czynność musi być dobra albo obojętna

- skutek dobry nie wynika ze złego skutku, ale równocześnie lub wcześniej

- żly skutek, choć przewidywalny, nie jest zamierzony przez sprawcę lecz tylko tolerowany

- zachodzi odpowiednio ważna przyczyna, proporcjonalna w porównaniu do złego skutku

Praktyka - konflikt na płaszczyźnie producent - konsument

Podstawowym obowiązkiem przedsiębiorstwa, wynikającym z przyjęcia minimalnej odpowiedzialności społecznej jest przekazywanie informacji interesariuszom. Z obowiązku tego wynikają 2 zasady moralne:

1. Jedna odnosi się do konsumentów i zakłada, że każda osoba ma prawo do informacji potrzebnych do zawarcia uczciwej transakcji.

2. Druga odnosi się do interesariuszy nie klientów i oznacza, że każda osoba ma prawo do informacji o sprawach, które są dla niej ważne i dotyczą ją bezpośrednio.

Ad.1

Uczciwa transakcja zakłada symetrię informacji pomiędzy nabywcą i sprzedawcą.

Dylemat moralny: sprzeczność między obowiązkiem firmy wobec klientów a obowiązkiem wobec innych stake holderów:

- nierentowność informowania klientów

- zmniejszenie zdolności konkurencyjności firmy

- ujawnienie informacji, które mogą spowodować zagrożenie dla interesów innych klientów.

Powyższe świadczy o tym, że na rynku zamiast symetrii występuje asymetria informacji. Posiada ona trzy źródła: kłamstwo, zatajenie, półprawdę. Kłamstwo - to świadome i celowe wprowadzenie w błąd. Zatajenie - to zaszyfrowanie informacji, np. zapach identyczny z naturalnym. Półprawda - to niedomówienie.

Powyższe źródła asymetrii informacji tworzą trzy sytuacje rynkowe:

- nieświadome przemilczenie właściwości produktu (pozytywna sytuacja)

- ukrycie informacji (pozytywna sytuacja - ukrywam informacje ze względu na dobro firmy)

- ukryta akcja (chcę konsumenta oszukać - działanie na niekorzyść konsumenta- negatywne)

Rozwiązanie konfliktu między obowiązkiem informacji dla klienta a tajemnicą firmy.

1. Firma ma obowiązek informować o potencjalnej szkodliwości produktu dla zdrowia i życia klienta oraz o ryzyku handlowym i finansowym.

2. Forma informacji nie może polegać na częściowych zatajeniach i półprawdach sprawiających wrażenie prawdy, a wprowadzających w błąd klientów.

3. Częściowe lub całkowite zatajenie powinno być wyjaśnione klientom.

Ad.2

Pozostali interesariusze mają prawo do informacji o negatywnych efektach zewnętrznych działania firmy.

Konflikty moralne na płaszczyźnie przedsiębiorstwo - konkurencja

konkurencja

walka gra

gdy przeciwnicy przeciwnicy nic (podejście deantologiczne)

nienawidzą się do siebie nie czują

(konsekwencjonalizm)

Konkurencja jako walka, gdy przeciwnicy nic do siebie nie czują polega na szkodzeniu sobie nawzajem w celu uzyskania danego dobra, na blokowaniu wejścia, obniżaniu cen itp.

Konkurencja jako gra zakłada, iż istnieją pewne reguły, których należy przestrzegać.

Reguły uczciwej konkurencji:

1. Zasada inicjatywy niezależnej. Została ona sformułowana na podstawie etyki Kanta i zakłada, że przedsiębiorca dąży do złożenia najlepszej oferty bez oglądania się na konkurencję (przetargi).

2. zasada działań konstruktywnych. zakłada, że przedsiębiorca jest innowacyjny i kreatywny, nakierowany na konsumenta.

3. Zasada formalnej równości. Zakłada dążenie do tego samego celu jakim jest zysk przedsiębiorstwa a nie eliminacja konkurencji.

4. Poszanowanie podmiotów zewnętrznych, czyli uznanie godności i prawo konkurencji.

5. Poszanowanie reguł, czyli działanie zgodne ze zwyczajem, moralnością i prawem.

Niepożądane formy konkurencji:

1. Naruszanie praw własności, np.: kradzież.

2. Działanie wprowadzające w błąd, mogące narazić konkurentów na utratę dobrej opinii wśród klientów.

3. Działanie wprowadzające w błąd klientów co do tożsamości przedsiębiorstwa lub produktu (podruby).

4. Działania wprowadzające w błąd klientów co do składu produktu, jego jakości i ryzyka używania (np. bez cholesterolu, light)

5. Przekazywanie, ujawnienie lub wykorzystywanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa, w celu zaszkodzenia konkurencji (pracownicy ukradli bazę danych i chcieli sprzedać konkurencji).

6. Nakłanianie pracowników firm konkurencyjnych lub klientów do działania na niekorzyść tych firm.

7. Utrudnianie dostępu do rynku:

1. za pomocą groźby i przemocy

2. poprzez wykupywanie surowców i materiałów z intencją niedopuszczenia do branży konkurenta

3. podpisywanie umów na wyłączność z dostawcami

4. wzywanie do bojkotu konkurencji

5. stosowanie wojny cenowej

6. naruszenie zasady funkcjonowania rynku przez rozdawnictwo (np. nestle )

8. .Reklama uchybiająca godności człowieka, wprowadzająca w błąd lub nierzeczowa.

Zarzuty przeciwko dopuszczalności reklamy:

- nakłania do nabywania określonych towarów zagrażając suwerenności konsumentów i umniejszając ich prawo do suwerennego (autonomicznego) wyboru - (Kant),

- upowszechnia złe gusty i zagraża wrażliwości człowieka,

- kreuje fałszywe potrzeby i nakłania konsumentów do nabywania dóbr, których nie potrzebują

reklama

biała szara czarna

biała - to taka, która nie odbiera klientów konkurencji (monopolista)

szara - odbiera klientów konkurencji ale jest dopuszczalna pod pewnymi warunkami

czarna - działania na niekorzyść konkurencji

Podstawową, najważniejszą cechą reklamy jest rzetelność informacji.

wykład 6

Nadużycia etyczne w reklamie.

Nadużycia etyczne w reklamie:

1. wprowadzają w błąd

2. udawanie neutralnej informacji

3. rekomendacje - odnoszą się do osób publicznych

4. kłamstwo socjologiczne - przypisywanie jakiemuś produktowi cech socjologicznych, tzn że jak coś kupię będę szczęśliwsza, bezpieczniejsza

5. fałszywe polepszanie - oznacza, że produkt posiada daną cechę, ale reklamowana jest ona jako nadzwyczajna zaleta

6. propaganda sukcesu - czyli przeświadczenie i przekonywanie konsumentów, że producent jest najlepszy

7. reklama podprogowa - obecnie zakazana, nieetyczna.

Wykroczenia przeciwko godności i dobrym obyczajom w reklamie:

1. posługiwanie się lękiem - wszelkiego typu odwoływania się do np.: „jeśli tego nie kupisz … to soś ci się stanie”

2. odwoływanie się do przesądów

3. natręctwo

4. pochwała sprytu, nienawiści itp.(np. reklamy Benetonu)

Za nieetyczne w reklamach stosowanych do dzieci uznaje się sugerowanie, iż:

1. posiadanie danego produktu czyni dziecko lepszym od innych

2. sugerowanie, że osoba która kupuje dziecku dany produkt kocha go bardziej niż inni

3. nakłanianie dziecka aby wymusiło na rodzicach nabycie danego produktu, ponieważ kosztuje on np. „tylko 100 zł”.

Konflikt pomiędzy pracodawcą a pracownikiem.

Charles Atckinson - inżynier jakości z Brown&Root Company

- w wieku 40 lat jest u szczytu kariery, zarabia 1.000$ tygodniowo w firmie zajmującej się budową elektrowni nuklearnych

- po bezskutecznych kontaktach z przełożonymi ujawnia, że elektrownia nie spełnia standardów bezpieczeństwa

- zostaje usunięty z pracy za złe wywiązywanie się z obowiązków służbowych

- później zostaje zrehabilitowany.

Whistle blower (bijący na alarm) - pracownik ujawniający nadużycia, osoba która dobrowolnie podaje do wiadomości, że pewne działania firmy sa nielegalne, niemoralne lub z jakichś powodów szkodliwe.

Elementy whistle blowingu:

- osobą ujawniającą jest pracownik lub były pracownik

- przekazywana informacja wynika z pełnienia obowiązków służbowych, ma charakter poufny i dlatego jej ujawnienie można uznać za sprzeniewierzenie się firmie

- ujawnienie informacji pociągnie powstanie poważnych skutków dla firmy i społeczeństwa

- pracownik wykorzystał całą drogę służbową i nic nie uzyskał

- adresatem przekazywanej informacji jest władza, masmedia, ale nigdy konkurencja

- jest to akt moralnego protestu a nie działanie nastawione na zysk.

Warunki sprawdzające etyczność whistle blowingu:

1. potencjalna lub rzeczywista szkoda wyrządzona przez firmę musi być poważna

2. pracownik wykorzystał całą drogę służbową

3. pracownik ma pewność, że potrafi udokumentować swoje zarzuty

4. pracownik musi być przekonany, że jego działanie przyniesie pożądane zmiany, tzn. szansa powodzenia musi być warta podjętego ryzyka

5. pracownik działa bezinteresownie.

Klasyczne koncepcje odpowiedzialności producenta:

1. Teoria kontraktowa

2. Teoria należytej staranności

3. Teoria kosztów społecznych

Teoria kontraktowa - zakłada, że nabywca i producent posiadają tą samą wiedzę i siłę reakcji, zatem są wobec siebie równorzędni. Producent jest odpowiedzialny za to co zostało zawarte w umowie. (strzeż się konsumencie - np. pęczek rzodkiewek sama sobie wybieram)

Teoria należytej staranności - zakłada, że konsument jest słabszy, wie mniej i dlatego producent jest zobowiązany jak tym produktem się posługiwać, a także dbanie o dobra jakość tego produktu przez całe jego życie ( tego produktu). (strzeż się producencie)

Teoria kosztów społecznych - teoria ta odnosi się do wielkich katastrof lub zdarzeń na dużą skalę. Mimo, iż winny będzie konsument odpowiedzialność i koszty ponosi producent. (winny jest zawsze producent)

Klasyczne koncepcje ładu rynkowego

musimy przyjąć założenie, że istnieje wspólna forma ładu moralnego i porządku gospodarczego. Wybory moralne ludzi gospodarujących są poddawane ocenie interesariuszy. stosując indywidualizm metodologiczny zakładamy, że działania poszczególnych osób maja wpływ na ład rynkowy.

Klasyczne koncepcje ładu rynkowego:

Bernard Mondewille - „Bajka o pszczołach”

Ludzie są egoistami i nie postępują zgodnie z zasadami moralnymi, ale ich działanie przyczynia się do powstania większego dobra ogólnego dzięki istniejącym strukturom rynkowym. Mondewill stosuje konsekwencjonalizm etyczny i ekonomiczny. ( u niego wady staja się zaletami)

Adam Smith - „Teoria uczuć moralnych”, „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”

Ludzie kierują się różnymi motywami, szczególnie własnym interesem, ale nie tylko. Człowiek nie jest usprawiedliwiony tylko przez konsekwencje ale również przez stosowanie naturalnej wolności i sprawiedliwości.

John S. Mill - „Zasady ekonomii politycznej”

Podstawa gospodarki u S.Milla jest zasada lesperyzmu. jest to pogląd zakładający, że państwo i rząd powinien pełnić rolę stróża nocnego i nie przeszkadzać w gospodarowaniu. Mill zakładał, że każdy podmiot działa zgodnie z testem utylitarystycznym, czyli za słuszne uznaje te czyny, które przynoszą jak najwięcej korzyści, jak największej liczbie osób. W takim przypadku ład rynkowy pojawi się w długim okresie.

Leon Waloras i Alfred Marshall - “Model doskonałej konkurencji”

Doskonała konkurencja jest konkurencją najbardziej etyczną, ponieważ polega na minimalizacji własnych kosztów i braku możliwości wpływania na decyzję konkurencji. Cena sprzedaży jest wyznaczona przez niezależny mechanizm rynkowy. W modelu tym nie ma wprost odniesienia do prawa moralności czy zwyczajów.

Rynek dąży do:

- równoważenia popytu i podaży za pomocą cen

- przywracania równowagi rynku wytrąconego z równowagi

- alokacji zasobów zgodnie z preferencjami nabywców.

Jest to przykład modelu deontologicznego, zakładający przestrzeganie Kantowskich norm moralnych.

---