23.02.2007
Warunki wstępne decydujące o skuteczności procesu dydaktyczno-wychowawczego.
Istotny wpływ w uczeniu się człowieka mają:
stan emocjonalny:
możliwości poznawcze (ci co mają więcej wiedzy, to więcej rozumieją)
stan rozwoju fizycznego (na początku ważny jest obraz, później wiedza)
sytuacja społeczna
Stany emocjonalne silnie oddziaływają na zachowanie człowieka, zatem i na proces uczenia się. Stanowią one niejako warunek wstępny sprawnego uczenia się.
Emocja-reakcje człowieka na otoczenie, która odzwierciedla jego stosunek do tego otoczenia:
emocje są wyrazem stosunku człowieka do rzeczywistości i świata
poprzez emocje człowiek wyraża swoją ciekawość do świata, niechęć, obawę przed światem
poprzez emocje człowiek przeżywa rzeczywistość
Cechy procesów emocjonalnych:
1). Znak
EMOCJE:
a). POZYTYWNE (DODATNIE):
zadowolenie
satysfakcja
radość
b). NEGATYWNE (UJEMNE):
gniew
złość
agresja
2). Natężenie:
wiąże się z wielkością wpływu tego procesu na zachowanie, tok myśli itp.
3). Treść:
określa znaczenie bodźca i usposobienia do konkretnego zachowania (np. lęk>ucieczka, gniew>agresja)
Procesy emocjonalne są często dzielone na:
uczucia-stany psychiczne wyrażające ustosunkowanie człowieka do określonych zdarzeń, ludzi i innych elementów otaczającego świata, polegające na odzwierciedlaniu stosunku człowieka do rzeczywistości
afekty-uczucia powstające najczęściej pod wpływem silnych bodźców zewnętrznych, zwłaszcza działające nagle (gniew złość, niepokój, radość, strach)
nastroje-uczucia długotrwałe o małej sile i spokojnym przebiegu (zadowolenie lub niezadowolenie, wesołość lub smutek)
namiętności-trwałe skłonności do przeżywania różnych nastrojów i afektów w związku z określonymi calami dążeń człowieka. Namiętności mają dużą siłę pobudzającą, ukierunkowują myśli, spostrzeżenia, pamięć i inne procesy psychiczne. Są charakterystyczne dla wieku młodego z czasem słabną, ale niektóre (np. chciwość) mogą narastać
Nastawienia-gotowość czynnościowa do odbierania informacji z zewnątrz (z otoczenia):
zespół zjawisk psychicznych towarzyszących chwili ukierunkowania uwagi na coś, co ma nastąpić i czego się spodziewamy
jest to stan gotowości i skupienia uwagi, a zatem zaangażowania umysłowego i emocjonalnego, który powinien poprzedzać podjęcie działania
nastawienie może przynosić również skutki negatywne
Uczucie:
specyficzna dla człowieka emocja związana z zaspokojeniem tzw. wyższych potrzeb powstających w wyniku rozwoju osobowości i internalizacji norm społecznych (np. uczucie żalu)
względnie trwałe ustosunkowanie emocjonalne wobec osoby, instytucji społecznej, i idei
proces psychiczny odzwierciedlający stosunek jednostki do otoczenia, do jego elementów i do samego siebie
Pojęcia uczucia używa się czasem jako synonimu emocji w psychologii jednak stosuje się je w celu kreślenia tej kategorii procesów, które są podmiotem rozwoju społecznego.
Uczucie-funkcja wartościująca, nadająca osobom i rzeczom wartość pozytywną lub negatywną dla podmiotu. Dostarcza on subiektywnych odczuć przyjemności itp. Doznanie to jest percepcją rzeczywistości, dzięki niemu odbiera on konkretne fakty i tworzy sobie obraz ludzi i rzeczy.
Uczucie ma duże znaczenie nie tylko w życiu prywatnym, ale i zawodowym. Człowiek jest bowiem zarówno istotą racjonalną, jak i emocjonalną.
Podstawowa kwalifikacja uczuć:
uczucia dodatnie (przyjemne)
uczucia ujemne (przykre)
1). Uczeniu się człowieka zawsze towarzyszą stany emocjonalne.
2). Pod wpływem emocji można niektóre rzeczy dostrzegać a innych nie.
3). Emocje to specyficzny filtr dla napływających do ucznia informacji.
4). Silne pobudzenie emocjonalne może znacznie zmienić obraz, który w danej chwili odbieramy.
5). Habituacja-zjawisko zanikania reakcji na bodźce nie przyciągające uwagi uczącego się.
6). Więź emocjonalna nauczyciela z uczniem przyczynia się do szybszego, dokładniejszego i trwalszego nauczania.
30. 02. 2007.
Stres-stan dysharmonii lub zaburzeń homeostazy spowodowany czynnikami (stresorami) psychologicznymi, fizjologicznymi i środowiskowymi.
Rodzaje stresów:
ostry, przewlekły, eustres, dystres, krótki, długi, dodatnie stresy, ujemne stresy, ogólny, miejscowy, mechaniczny, przekarmienia, wysiłkowy, psychospołeczny, oksydencyjny, termiczny, chemiczny.
Główne mechanizmy neurohormonalne (osie), których intensyfikacja występuje w stresie:
emocjonalna-układ limniczny, wzmocnienie nowych reakcji obronnych, pobudzenie agresji albo lęku i paniki (ucieczka)
mózgowy układ noradrenergiczny i dopamineregiczny- zmożenie gotowości reakcji ruchowej
mózgowy układ histominergiczny-jądro dodatkowe, prążkowe, międzymózgowie, pobudzenie psychiczne, lęki, w stanie przewlekłym depresja
katecholaminowa- ośrodki autonimiczne, rdzeń nadnerczy, pobudzenie reakcji hemodynamicznej, wzmożenie metabolizmu
podwzgórzowo-przysadkowo-nadnercza-jądro okołokomorowe (CRF), przysadka mózgowa (ACTH), kora nadnerczy (kortyzol), wzmożenie metabolizmu
szyszynka (melatolina)- zwiększenie odporności inmunoglobinowej i reakcji limfocytarnej
opiaty endogenne-przysadka mózgowa, hamowanie odczucia bólu
Stres ostry:
wzrost w surowicy krwi:
- cholesterol całkowity ( LDL-C, HDL-C =cząstki tłuszczu)
- trójglicerydy
- wolne kwasy tłuszczowe
nagły wzrost wyrzutu:
- kortyzol
- adrenalina
- noradrenalina
Interakcja w działaniu na układ immunologiczny.
Stres przewlekły:
zmiana metabolizmu, lipidów poprzez zmianę regulacji hormonalnej i intensyfikację szlaków przemian
zmniejszenie wrażliwości na insulinę działaniem kortyzolu i wolnych kwasów tłuszczowych:
- zwiększenie rozkładu białek
- wzrost mleczanu i glicerolu prowadzący do wzrostu glukoneogenezy w wątrobie
zwiększenie wrażliwości tkanki tłuszczowej na lipotyczne działanie katecholanin
stymulacja syntezy trójglicerydów w wątrobie
zwiększenie dostępności wolnych kwasów tłuszczowych powodujący wzrost VLDL, LDL jako wyraz zwiększonego transportu kwasów tłuszczowych do tkanek
Zagrożenie wywołane stresem:
astma (emocjonalna, chemiczna), cukrzyca, zawał serca, schorzenia żołądkowo-jelitowe, miażdżyca naczyń, nadciśnienie tętnicze, otyłość, infekcje, nowotwory
Cechy psychicznego obciążenia pracą:
liczba prac, czynności poleceń, odbiór informacji, decyzji
ich zmienność
ich częstotliwość
narzucone tempo wykonywania
ważność wykonanego zadania
- zwiększona intensywność = przeciążenie
- obniżona intensywność = niedociążenie
- częste powtarzanie bez większego wysiłku intelektualnego lub decyzyjnego = monotonia
Ocena obciążenia psychicznego- obiektywnie mało możliwa, najbardziej przydatna jest ocena skutków obciążenia (występuje zwykle po dłuższym czasie).
Skutki:
dotyczące wykonywanej pracy (czas, liczba, jakość błędów)
zmiana funkcji i procesów fizjologicznych
zmiana świadomości wykonującego pracę w zakresie jej trudności, powstaje pobudzenie stanu emocjonalnego
Psychosomatyczne osie stresu:
bezpośrednie pobudzenie narządów wewnętrznych przez układ autonomiczny:
rozszerzenie źrenic, pobudzenie gruczołów potowych, przyspieszenie bicia serca, rozszerzenie naczyń krwionośnych, mięśni szkieletowych, zwężenie naczyń krwionośnych skóry, rozszerzenie oskrzeli, hamowanie perystaltyki jelit i żołądka, rozkład glikogenu i uwalnianie glukozy w wątrobie
oś neurohormonalna (podwzgórzowo-nadnercza):
wzrost ciśnienia tętniczego, wzrost pojemności minutowej serca, wzrost w osoczu krwi wolnych kwasów tłuszczowych, triglicerydów, cholesterolu, wzrost napięcia mięśniowego
oś hormonalna ( podwzgórzowo-przysadkowo-nadnercza):
wzrost syntezy glukozy, wzrost ilości wolnych kwasów tłuszczowych w krwiobiegu, marnowanie funkcji immunologicznych
Przejawy reakcji stresowej:
poznawczy punkt wyjścia (inicjowanie) reakcji stresowej
emocjonalny-ściśle sprężony z poznawczym w zagrożeniu, pobudzenie emocjonalne, lęk, strach, przerażenie (panika), gniwe, irytacja, zniecierpliwienie, agresja, poczucie winy lub wstydu
behawioralny-sprawność wykonania zależy od poziomu pobudzenia, charakter funkcji: postrzeganie, pamięć, uwaga, motoryka, intelekt
motywacyjny-służy przywróceniu równowagi między środowiskiem a jednostką
Główne ujemne oddziaływania stresu psychospołecznego:
choroby sercowo-naczyniowe (miażdżyca, nadciśnienie, zawał serca, udar mózgu)
zaburzenie układu trawienia-stany nieżytowe przewodu pokarmowego, wrzody żołądka i dwunastnicy
dolegliwości mięśniowo-szkieletowe (bóle mięśni szkieletowych, bóle głowy)
immunosupresja
02.03.2007.
Motywacja-zespół czynników pobudzających człowieka do określonego działania i zachowania. Stanowi układ potrzeb i wartości określających kierunek i stopień zaangażowania jednostki w jej dążeniach i działalności.
Motywacja łączy się z dążeniem organizmu do zredukowania różnic między stanem aktualnym i celem.
MOTYWACJA:
1). Zewnętrzna:
nagrody
kary
2). Wewnętrzna:
zainteresowania
zamiłowania
Motywacja zewnętrzna ma tendencje do coraz słabszego działania i może dawać rezultaty przy zadaniach prostych.
Motywacja wewnętrzna ma tendencje do wzmocnienia i sięgania do od potrzeb prostych do złożonych do coraz silniejszego oddziaływania. Motywacja wewnętrzna jest niezbędna do sprawnej realizacji zadań złożonych.
W aktywności ruchowej człowieka szczególnie silnie występują takie motywy jak:
chęć współuczestnictwa
agresja
potrzeba ruchu
potrzeba wysiłku fizycznego
potrzeba ryzyka
potrzeba zabawy
obawa przed niepowodzeniem i nadzieją na sukces
Motywowanie jest bezwzględnym warunkiem wstępnym działań nauczycielskich.
Rolą nauczyciela jest m.in. motywowanie ucznia do osiągnięcia celu na drodze uczenia się.
W praktyce lepsze efekty osiąga ten nauczyciel, który posiada umiejętności motywowania a nieco mniej wiedzy.
Proces motywowania powinien uwzględniać międzyosobnicze zróżnicowania osobowości uczniów.
Podstawowe prawa dotyczące motywacji zachowania się sformułowane zostały już w 1908 roku i znane są powszechnie jako tzw. prawa Yorkesa-Dodsona.
Za silna motywacja paraliżuje ruchy działania.
Lęk-negatywny stan emocjonalny związany z antycypacją niebezpieczeństwa nadchodzącego z zewnątrz lub z wewnątrz organizmu, objawiający się jako niepokój, uczucie napięcia, skrępowania, zagrożenia.
Strach-silna, przykra emocja o charakterze wrodzonym pojawiającym się w sytuacjach realnego zagrożenia.
Symptomy, przejawy lęku:
przyspieszone tętno
zwiększone napięcie mięśniowe
potrzeba oddania moczu
niepokój
uczucie zagrożenia
chęć ucieczki
Rola lęku i jego skutki:
lęk jest sygnałem alarmowym, ostrzegającym. Ma znaczenie obronne, mobilizuje siły organizmu i nastawia na niebezpieczeństwo
lęk do pewnego stopnia spełnia funkcję przystosowawczą, umożliwia bowiem antycypację (przewidywanie) realnych zagrożeń i przygotowanie się jednostki do nich, co pozwala na uniknięcie przykrej sytuacji lub ułatwia jej przetrwanie
niewielkie nasilenie lęku działa na człowieka mobilizująco, występuje zwiększenie wrażliwości sensorycznej (wzrok, słuch), możliwości poznawczych
lęk jest człowiekowi potrzebny, byle tylko był spełniony jeden zasadniczy warunek, lęk nie może być nadmierny i nie może stanowić utrwalonej postawy. Jeśli nie spełnia tego warunku staje się szkodliwy.
09.03.2007.
Uczeń i nauczyciel w sytuacjach trudnych.
Sytuacja człowieka-układ jego wzajemnych stosunków z innymi elementami jego środowiska w określonym momencie czasu.
Sytuację można rozpatrywać ze względu na:
człowieka/podmiot (sytuacja jest zawsze czyjaś: ucznia, nauczyciela, dyrektora, rodzica itd.)
podstawową aktywność (sytuacja problemowa, bojowa, zadaniowa itp.)
elementy otoczenia i ich stan (sytuacja drogowa, awaryjna, klasowa, szkolna itp.)
Jeśli w określonej sytuacji człowiek wytwarza sobie cel do osiągnięcia i program do wykonania, to można powiedzieć, że stawia sobie zadanie a sytuacja, która ma ulec zmianie zgodnie z zadaniem można uznać sytuacją zadaniową.
Podstawowe elementy sytuacji zadaniowej:
warunki (możliwości)
wartość zadania
czynności (metoda)
podmiot (wykonawca)
Rodzaje sytuacji (podział ze względu na człowieka):
sytuacja trudna-zakłócona zostaje wewnętrzna równowaga przeciętnej w „normalnej” sytuacji, umożliwiająca przebieg podstawowej aktywności i realizacji zadania. Można to pojmować jako układ zewnętrznych bodźców powodujących zakłócenia czynności lub zagrożenia potrzeb jednostki, jej dążeń czy cenionych wartości i wywołujących zmiany w zachowaniu
sytuacja normalna-dopasowanie się do wzajemnego układu elementów sytuacji w czasie wielokrotnego powtarzania jej, przy którym zadanie zostaje dopasowane do możliwości
sytuacja optymalna-przebieg czynności jak i jej wyniki znajdują się na poziomie najlepszym z możliwych (taki stan rzeczy jest rzadko osiągalny w rzeczywistości i dlatego pojęcie sytuacji optymalnej jest w zakresie pojęciem teoretycznym, określającym stan możliwości do którego rzeczywistość może się mniej lub bardziej zbliżyć)
Rodzaje sytuacji trudnych:
ZAKŁÓCENIA SYTUACJA OPTYMALNA (CEL)SYTUACJA NORMALNASYTUCJA TRUDNA
DEPRAWACJAPRZECIĄŻENIAUTRUDNIENIAKONFLIKTZAGROŻENIE
Deprawacja-brak, pozbawienie czegoś, co jest potrzebne do normalnego funkcjonowania lub nie są zaspokojone podstawowe potrzeby człowieka:
potrzeby fizjologiczne
potrzeby społeczne (izolacja, osamotnienie)
potrzeby psychiczne ( niepowodzenie, zawód)
potrzeby emocjonalne (brak kontaktu z rodzicami, kolegami)
Skutki deprawacji:
obniżenie się poziomu sprawności
dezorganizacja działania
wydłużenie czasu reakcji
zawężenie pola świadomości
błędy w postrzeganiu
halucynacje
Przeciążenie-trudność zadania jest na granicy możliwości człowieka, na granicy jego sił fizycznych, umysłowych lub wytrzymałości nerwowej.
Częste przyczyny występowania przeciążenia:
brak wypoczynku
nadmiar obowiązków
wyczerpanie organizmu
Utrudnienie-możliwość wykonania zadania zostaje zmniejszona w skutek pojawienia się w sytuacji normalnej jakiś elementów zbędnych, przeszkód:
przeszkody mogą utrudniać przebieg czynności fizycznych jak i umysłowych
przeszkodą mogą być zewnętrzne naciski fizyczne lub społeczno-moralne
braki mogą być przedmiotowe i informacyjne
Konflikt powstaje wówczas, gdy człowiek znajduje się w polu działania sił przeciwstawnych, sprzecznych wartości, motywacji itp.:
siły fizyczne
sprzeczne naciski społeczne
naciski moralne
Sytuacja walki jako sytuacja konfliktowa:
konkurencja, współzawodnictwo, gry, przetarg, sprzeczność interesów, dyskusja i dialog
Zagrożenie występuje, gdy istnieje prawdopodobieństwo naruszenia jakiejś wartości cenionej przez osobę:
życia, zdrowia, statusu społecznego, własności prywatnej, poglądów, samooceny
16.03.2007.
Uwagi ogólne:
sytuacje trudne nie wykluczają się wzajemnie w jednej i tej samej sytuacji mogą wystąpić równocześnie
podjęcie trudności jest pojęciem relatywnym
Sytuacje trudne nauczyciela:
kwestionowanie autorytetu nauczyciela
niegrzeczny stosunek do nauczyciela
nie respektowanie zaleceń przez ucznia
zwracanie uwagi na błędy merytoryczne przez uczniów bardzo zdolnych
bezradność wobec tragicznej sytuacji domowej niektórych uczniów
przestępczość wśród młodzieży i subiektywne poczucie możliwości wpływania na zmianę jej zachowania
brak podstawowej wiedzy na temat dysfunkcji rozwojowej dzieci
bezradność wobec uzależnień wśród dzieci i młodzieży
niemożność motywowania niektórych dzieci do nauki
brak wystarczającej ilości czasu na dogłębne zaangażowanie się w problemy młodzieży
brak ze strony szkoły propozycji rozwijających potencjał rozwojowy dzieci i młodzieży
niemożność zgrania dużej grupy klasowej (ok. 30 osób) pod względem merytorycznym, emocjonalnym oraz społecznym
znaczne zaniedbanie środowiskowe oraz brak minimum zainteresowania ze strony rodziców
Sytuacje trudne ucznia:
doświadczają silnego lęku przed tzw. odpytywaniem, klasówką
czują się pokrzywdzeni na skutek nieprawidłowej ich zdaniem oceny z przedmiotu lub zachowania
są zawstydzeni wobec klasy czy mniejszej grupy kolegów
czują się ośmieszeni czy surowo krytykowani
wydaje im się, że nauczyciele ich nie rozumieją
są traktowani jak dzieci bez możliwości decydowania o czymkolwiek
zostają przyłapywani na czymś i nikt nie chce wysłuchać ich usprawiedliwienia
nie mogą sobie poradzić z jakimś przedmiotem a nie mają się do kogo zwrócić o pomoc
są terroryzowani i szantażowani przez starszych i silniejszych kolegów
naruszana zostaje ich godność, nauczyciele używają wobec nich nieprzyjemnych i dosadnych epitetów
Postrzeganie przyczyn własnej sytuacji trudnej ze względu na źródło:
zewnętrzne:
-brak zainteresowania
-brak pomocy
-obojętność
-wrogość
wewnętrzne:
-bak kompetencji
-brak wykształcenia
-brak urody
-brak umiejętności interpersonalnych
-brak uroku osobistego
ze względu na czas oddziaływania:
-stałe
-zmienne
ze względu na zakres oddziaływania:
-globalne (przyczyna przypisywana jest wielu różnym czynnikom)
-specyficzne (przyczyna przypisywana jest niektórym czynnikom)
Bezradnością można zarazić się od innych, zwłaszcza od osób z własnej grupy oddziaływania, ponieważ przekonania utrzymujące się w takich grupach wpływają na jednostkowe przekonania w wpływie na zdarzenia.
Sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach:
poszukiwanie informacji lub ich unikanie
poszukiwanie wsparcia społecznego
podjęcie przeciwdziałania, konfrontacji z sytuacją lub wycofanie, ucieczka, powstrzymanie się od działania
dążenie do spowodowania zmian w sobie lub naprawienie świata
realistyczna percepcja rzeczywistości lub ucieczka w świat marzeń
koncentracja na celach doraźnych
23.03.2007
Klasyfikacja receptorów (ze względu na lokalizację):
eksteroreceptory:
*telereceptory: (wzrok, słuch,węch)
*kontaktoreceptory: (smak, ucisk, temperatura, ból)
interoreceptory:
*proproreceptory: (równowaga, czucie głębokie)
*wiscereceptory: (bodźce z narządów wewnętrznych)
Komunikacja międzyludzka (interpersonalna)-proces psychologiczny dzięki któremu jednostka przekazuje i otrzymuje informacje w bezpośrednim kontakcie z inną osobą lub osobami.
Komunikacja dydaktyczna-rodzaj komunikacji międzyludzkiej w procesie uczenia się i nauczania. To wymiana informacji między nauczającym i uczącym się, a jej celem jest samorealizacja każdego z nich.
Model komunikacji:
Komunikat
Nadawcakodowaniekanał informacyjnydekodowanieodbiorca
I szum I
I------------------------------------------------------------------------- I
W modelu komunikacji informacja zostaje zakodowana przez nadawcę i w postaci komunikatu przechodzi kanałem do odbiorcy, który ją dekoduje i odbiera (interpretuje). Komunikat może wywołać odpowiedź określoną w modelu jako „feedback” (sprzężenie zwrotne).
Czynniki wpływające na jakość komunikacji:
rodzaj przekazywanej informacji
stosunki pomiędzy nadawcą a odbiorcą
poglądy, wartości i postawy osób uczestniczących w komunikacji
szumy
Rodzaje komunikacji międzyludzkiej:
interpersonalna-„mowa wewnętrzna”, „mowa bezwdzięczna”, rozmowa sam ze sobą
grupowa-zespół działa wspólnie i próbuje porozumieć się
kategorialna-porozumiewanie się
masowa
Formy komunikacji dydaktycznej:
jednokierunkowa
dwukierunkowa
asymetria komunikacji dydaktycznej
wielokierunkowa
Istotne czynniki komunikacji werbalnej:
akcent (ważniejszy niż treść wiadomości)
stopień płynności mowy ( świadczy o kompetencji i odpowiedzialności)
zawartość treści wypowiedzi (uzależnia od osoby, związków międzyludzkich, przyjętego systemu etnicznego)
Na ocenę wypowiedzi wpływa:
słowa - 7%
ton głosu - 38%
mimika - 55%
Ogólne kryteria sprawnej komunikacji werbalnej:
semantyka-sens, znaczenie znaków używanych do porozumienia się (znaczenie słów)
syntatyka-zgodność budowy zdania lub zdań z strukturą czynności motorycznych
pragmatyka-opis i instrukcja słowa powinny być możliwe do wykonania w praktyce
zwięzłość mowy-zwięzłość wypowiedzi, używanie krótkich zdań
redundancja-„nadmierność” to powtarzanie treści komunikatu lub ponowne przedstawienie treści w innej postaci, aż do pełnego zrozumienia przez odbiorcę
feedback-tworzenie sprzężeń zwrotnych, które pokazują nadawcy, czy komunikat został prawidłowo odczytany i zrozumiany
Niecelowa „nadmierność” tak jak np. „miesiąc lipiec”, :akwen wodny” itp. uważane są za
Niezręczności językowe (pleonazm-wyrażenie składające się z 2 lub więcej wyrazów znaczących prawie to samo).
Informacja wizualna (tworzenie wyobrażenia czynności ruchowych).
Funkcje pokazu:
funkcja motywacyjna:
-pokaz z dużą perfekcją ruchów
funkcja dydaktyczna:
-bezpośrednio nauczająca (tworzenie wyobrażenia ruchu)
Kryteria poprawnego pokazu dydaktycznego:
czynności demonstrowania powinny być pokazane w kilku płaszczyznach
pokaz powinien być poprzedzony słowem
stosowanie wzmocnienia słownego w czasie pokazu
zachowanie kreślonego algorytmu czynności ruchowych
zwolnione tempo
pokaz powinien być dostosowany do możliwości psychologicznych uczniów
uwzględnienie warunków pogodowych i terenowych
odwołanie się do dotychczasowych doświadczeń ucznia i wiedzy dotyczącej demonstrowanej czynności
uwzględnienie stanu emocjonalnego ucznia w czasie pokazu
zwrócenie uwagi na najbardziej istotne fragmenty pokazu
30.03.2007
Komunikacja niewerbalna jako nieodłączna składnia komunikacji dydaktyczno-wychowawczej.
Wg. S. Orzechowskiego:
„...wszelki niewerbalny przekaz informacji w kontakcie społecznym.”
Wg. M. Rzeczkowskiej:
„...wielokanałowy proces najczęściej przebiegający spontanicznie, obejmujący subtelne, nielingwistyczne zachowania, dokonujący się w sposób ciągły i w dużej mierze-bez udziału świadomości.”
Wg. I. Kurcz:
„...wszelkie formy komunikacji pozajęzykowej, w której znaczenia przekazywane są za pomocą różnych znaków spoza repertuaru odnoszącego się do strukturalnych cech języków naturalnych.”
Znaki czy gesty lub akty znaczeniowe mogą również współtowarzyszyć wypowiedziom językowym.
Funkcje komunikacji niewerbalnej:
powtarzanie-polega na jednoczesnym przekazywaniu informacji zawartych w wypowiedzi słownej
zastąpienie-zamiast słów prezentowana jest sekwencja niejęzykowa, która oznacza to samo
maskowanie-zachowanie mające na celu ukrycie prawdziwych intencji
relacja konwersacji-ustalenie kolejności wypowiedzi z akcentowaniem wybranych fragmentów tekstu werbalnego
samoprezentacja-poprzez atrybut wyglądu, sposobu wysławiania się; rekwizyty-wysyłamy komunikaty dotyczące tego kim jesteśmy lub kim chcielibyśmy być
rytuał-gesty niewerbalne powszechnie przyjęte w danym społeczeństwie
Formy komunikacji niewerbalnej:
ruchy ciała (kinezejtyka):
-postawa ciała
-gesty w obrębie ciała (pantomimika)
-gesty w obrębie twarzy
-ruchy dłońmi
ruchy twarzy (mimika)
zależności przestrzenne
-przestrzeń publiczna powyżej 3,6 m
-przestrzeń społeczna 1,2 - 3,6 m
-przestrzeń osobista 46 cm - 1,2 m
-przestrzeń intymna 14 - 45 cm
Ruchy dłońmi-zazwyczaj gesty są rozumiane tylko przez pewną grupę osób, które wywodzą się z danego środowiska tego samego kręgu kulturowego.
Proksemika-nauka, która bada odległości w jakich ludzie się kontaktują.
Wiele składowych proksemicznych ma charakter specyficzny kulturowo:
Kultury ekspresyjne:
głośność, ruchliwość, przerywanie, intensywny kontakt wzrokowy
inwazyjność, arogancja, niedojrzałość
bardzo bliski dystans
Kultury powściągliwe:
milczenie, kolejność wypowiedzi, umiarkowany kontakt wzrokowy
dystans między ludźmi wynosi długość ręki
ludzie mało gestykulują, a mimika jest ograniczona
Sfera publiczna-odległość, którą przyjmujemy zwracając się do większej grupy ludzi.
Sfera społeczna-zalecana jest w kontaktach dydaktyczno-wychowawczych; tę odległość zachowuje się w kontaktach z nieznajomym.
Sfera osobista-odległość jaka dzieli nas od innych ludzi podczas przyjęć i spotkań towarzyskich.
Sfera intymna-jest pilnie strzeżona i uważana za osobistą własność, tę sferę mogą naruszyć osoby uczuciowe związane.
Komunikacja niewerbalna a komunikacja werbalna:
niewerbalna jest ponad 12 razy ważniejsza przy ocenie przyjemności, wrogości i ponad 10 razy ważniejsza przy ocenie mocy
w 80% wypowiedź jest bardziej autentyczna
komunikacja werbalna poddaje się większej kontroli
hierarchia kontrolowania zachowań:
-werbalne-językowe
-mimika twarzy
-ciało-ręce-nogi-stopy
-właściwości głosu
Klasyfikacja celów wychowawczych:
kreatywne optymalizujące minimalizujące korekcyjne
13.04.2007.
Kształtowanie i zmiany postaw.
Postawa-względne stały układ przekonań emocji i uczuć oraz zachowań jednostki e odniesieniu do danego obiektu.
Postawa-względnie trwała struktura (lub dyspozycje do pojawienia się w takiej struktury) procesów poznawczych, emocjonalnych i tendencji do zachowań, w której wyraża się stosunek wobec danego podmiotu.
O postawie mówi się, gdy:
w trakcie obcowania z danym obiektem tworzą się pewne przekonania na jego temat
jednostka uświadamia sobie istnienie pewnego przedmiotu, osoby czy idei
kontakty z obiektem prowadzą nie tylko do wytworzenia przekonań, ale również do charakterystycznego rodzaju uczuć wzbudzanych przez dany obiekt
stosunek emocjonalny, uczuciowy skłania jednostkę do określonego zachowania w odniesieniu do obiektu wyrażającego się w tendencji do unikania czy agresji
Postawy wywodzą się z działalności człowieka związanej z zaspokojeniem potrzeb:
potrzeba psychiczna; motyw-stan osoby doznającej poczucie niespełnienia, skłaniający jednostkę do aktywności, które mają tę potrzebę zaspokoić
niezaspokojenie potrzeb niższego rzędu powoduje niemożność zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu
Potrzeby bezpieczeństwa wyrażają się unikaniem tego, co może przynieść śmierć lub cierpienie:
potrzeba zależności
potrzeba opieki i oparcia
potrzeba braku lęku
potrzeba ładu
Potrzeba przynależności i miłości (akceptacji, afirmacji) ich zaspokajanie rzutuje na sposób widzenia świata, występują w dążeniach przezwyciężania osamotnienia, alienacji.
Potrzeba szacunku i uznania:
potrzeba potęgi, wyczynu, wolności, respektu i uznania innych, dobrego statusu społecznego, sławy, dominacji
Potrzeby samorealizacji:
potrzeba dążenia do rozwoju możliwości, potrzeba religijna
Koncepcja potrzeb Murraya:
Murraya określa potrzebę jako działającą w mózgu siła fizykochemiczna, która organizuje percepcję:
określonych grup reakcji autonomicznych, słownych
motorycznych, wyobrażeniowych w celu zmiany sytuacji napięcia
Potrzeba to:
specyficzne reakcje
specyficzne emocje
specyficzny kierunek uwagi i zainteresowania
typowy zespół reakcji
Typy potrzeb (Murray wyróżnił 27 potrzeb psychicznych):
potrzeba bezpieczeństwa jako tendencja do unikania psychicznego urazu:
-ze strony innych
-we własnych oczach
potrzeba poniżania się, wyczynu, stowarzyszenia się[afiliacji], agresywności, kompensacji, uległości, usprawiedliwiania się, dominowania, uzewnętrzniania swojej osobowości i i ekshibicjonizmu, żywienia się i opiekowania się, porządku, zabawy, odrzucenia i izolacji, seksualna, doznawania opieki i oparcia, rozumienia, nabywania, poznawcza, tworzenia, informowania innych, doznawania aprobaty i uznania ze strony innych
Struktura potrzeb w ujęciu Obuchowskiego.
Obuchowski określa potrzebę jako właściwość polegająca na tym, że bez określonego przedmiotu lub określonej osoby nie można normalnie funkcjonować :
potrzeba samozachowania
potrzeby fizjologiczne
potrzeby orientacyjne:
-potrzeba poznawcza
-potrzeba kontaktu emocjonalnego
-potrzeba sensu życia
potrzeba rozmnażania
potrzeba seksualna
Potrzeba jako kategoria ekonomiczna.
Potrzeba jest jedną z centralnych kategorii ekonomicznych. Występowanie potrzeb jako subiektywnie odczuwana rozbieżność pomiędzy statusem quo stanem pożądanym jest najważniejszym motywem podejmowania procesu gospodarowania, polegająca na przekształceniu zasobów w dobra ekonomiczne, które służą zaspokojeniu potrzeb.
W zależności od tego na ile dane osoby czy przedmioty zaspokajają (bądź nie) nasze potrzeby, są one oceniane i wartościowane dodatnio lub ujemnie. Wokół tych elementarnych reakcji emocjonalnych gromadzą się do przekonania i działania.
Przeświadczenia i zachowania utrwalają się i stabilizują tworząc postawę.
Komponenty postaw (pełnej):
poznawczy
emocjonalny
behawioralny
Wymiary postawy:
treść przedmiotowa-wskazuje czego postawa dotyczy
zakres postawy-informuje o liczebności jej przedmiotów
kierunek postawy-przejawia się w uszeregowaniu postawy pozytywnej od negatywnej przez obojętną
złożoność i zwartość-cechy, które ściśle wiążą się z występowaniem komponentów, brak któregokolwiek z nich wskazuje, iż postawa jest w fazie kształtowania i nie jest jeszcze pełna
trwałość-wskazuje na stałość postawy ulegającej zmianie wraz z biegiem czasu
siła-jest powiązana z kierunkiem. Postawy krańcowo pozytywne i krańcowo negatywne są silniejsze niż postawy umiarkowane
internalizacja-proces uzewnętrzniania się
Postawy nie są dyspozycją wrodzoną lecz właściwością nabytą w trakcie rozwoju jednostki w kontaktach ze środowiskiem zewnętrznym. Są efektem procesów uczenia się już od wczesnej socjalizacji w środowisku rodzinnym.
Kształtowanie postaw-dzieciństwo
Zmiana postaw-18-25 rok życia
Etapy tworzenia się nowej postawy:
rozpoznanie wartości przedmiotu postawy
utrwalanie związku między przedmiotem a postawą
włączenie w system informowanych postaw
Źródła postaw:
potrzeby i motywy
doświadczenia nabyte w wyniku własnej bezpośredniej aktywności jednostki w kontaktach ze światem zewnętrznym
przyjmowanie gotowych postaw od ludzi w wyniki obserwacji
Metody kształtowania i zmian postaw:
Skuteczne oddziaływanie mające na celu zmianę postaw, uzależnione jest w pierwszym rzędzie od kierunku w jakim chcemy wpływać na postawę.
łatwiej jest ukształtować postawę w stosunku do obiektu nowego niż zmienić postawę już istniejącą
łatwiej jest zmienić postawę w kierunku zgodnym ze znakiem postawy niż w kierunku przeciwnym
łatwo uczynić postawę pozytywną jeszcze bardziej pozytywną, nieco trudniej zmienić postawę negatywną
Najczęściej stosowane metody kształtowania i zmian postaw:
przekazywanie informacji o określonej treści i zabarwieniu emocjonalnym
zmiana przekonań i uczuć
20.04.2007.
Organizacja procesu i zmian postaw.
Nadawca:
zmiana postawy w pożądanym kierunku jest większy, gdy nadawca jest postrzegany jako niewiarygodne źródło informacji
wiarygodność w większym stopniu wywiera wpływ na postawę odbiorcy bezpośrednio po przekazie, niż w okresie późniejszym
efektywność wywierania wpływu wzrasta jeśli nadawca na wstępie wyraża poglądy zgodne z postawami odbiorców
Przekaz:
informacje przekazywane przez nadawcę powinny w dużym stopniu odbiegać od postawy odbiorcy, gdyż wywołać można tym ich odrzucanie bądź powodować efekt bumerangu, tj. utrwalanie postaw posiadanych przez jednostkę
argumentacja dwustronna nadawcy-stosować, gdy postawy odbiorców różnią się znacznie od postawy, którą zamierza wytworzyć nadawca
prezentując przeciwstawne argumenty na dany temat stanowisko wyrażane na końcu przypuszczalnie wywrze wpływ na postawy odbiorców niż stanowisko prezentowane jako pierwsze
nadawca powinien wyraźnie formułować wniosek do przyjęcia przez odbiorców, ale gdy ma do czynienia z odbiorcami o raczej wysokim poziomie inteligencji
Odbiorca:
postawa odbiorcy wywiera selektywny i wybiórczy wpływ na sposób odbioru prezentowanych mu treści
istnieje zróżnicowany poziom podatności na perswazję
istotną rolą w skuteczności oddziaływania odgrywa poziom inteligencji odbiorców
Własna aktywność jednostki jako technika zmiany postaw:
udział w dyskusji i refleksja po dyskusji
przekonywanie innych może powodować zmianę postaw własnych
wytwarzanie argumentów „przeciwko” własnej postawy
realizacja określonych zadań oraz kontakty z innymi ludźmi
Miejsce i rola teorii wychowania w edukacji jako przedmiocie pedagogiki.
Edukacja-ogół oddziaływań służących formowaniu się zdolności życiowych człowieka
Pedagogika-jako nauka ma za zadanie opisywać, wyjaśniać i rozumieć różne formy praktyki edukacyjnej m.in.:
badania warunków uczenia się i funkcjonowania ucznia w różnych środowiskach wychowawczych czy instytucjach edukacyjnych
badanie i ocenianie prawidłowości rozwoju człowieka
poszerzenie możliwości życiowych człowieka na poszczególnych fazach rozwoju
poznanie i wyjaśnianie warsztatu zawodowego pedagogów, ich kształceniu, sytuacji życiowych, poziomu kompetencji
badanie funkcjonowania instytucji edukacyjnych
analiza oceniania politycznych, społecznych i kulturowych uwarunkowań praktyki edukacyjnej
odkrywanie nierówności w dostępie do oświaty i diagnozowania innych patologicznych zjawisk towarzyszących praktyce edukacyjnej
badanie edukacyjnego oddziaływania mediów, kultury popularnej, rodziny, grup rówieśniczych
Pedagogika-dziedzina zajmująca się różnymi obszarami praktyki edukacyjnej, jest złożoną dziedziną subdyscyplin naukowych.
Kryteria podziału pedagogiki na subdyscypliny według S. Kowala:
kryteria celów działalności edukacyjnej:
- cele mogą dotyczyć formułowania się zdolności życiowych
kryterium metodologiczne
kryterium rozwojowe (uszeregowanie subdyscypliny pedagogicznych odpowiadające różnym okresom i etapom życia człowieka poddanego działaniom edukacyjnym):
- pedagogika wieku przedszkolnego
- pedagogika wieku wczesnoszkolnego
- pedagogika dzieci i młodzieży
- pedagogika dorosłych (andragogika)
- pedagogika ludzi wieku prorodukcyjnym
kryterium dewiacji i defektów rozwojowych człowieka
kryterium problemowe (podział ze względu na typ problematyki edukacyjnej):
- pedagogika poznawcza
- padentologia (problemy zawodu nauczyciela)
kryterium dziedzin działalności ludzkiej (nawiązanie do rodzajów działalności człowieka):
- pedagogika pracy socjalnej
- pedagogika czasu wolnego
Edukacja to ogół oddziaływań.
Oddziaływania:
instytucjonalne-indywidualne
świadome-nieświadome
systematyczne-niesystematyczne
przygodne-zaplanowane
Zmienianie i rozwijanie:
zmienianie-to takie organizowanie zajęć aby uczeń osiągnął jakiś standard rozwojowy
rozwijanie-zdolność życiowa może być efektem ubocznym podejmowanym przez człowieka
wychowanie- to świadome i celowe działanie pedagogiczne zmierzające do osiągnięcia względnie stałych skutków w osobowości wychowanka
kształcenie- to system działań zmierzających do tego, aby uczącej się jednostce umożliwić poznanie świata, przygotować się do zmieniania świata i kształtowanie własnej osobowości.
Różnice między wychowaniem a kształtowaniem:
oddziałuje na osobowość wychowanka, a więc na jego potrzeby, emocje, motywacje, relacje międzyludzkie
podczas, gdy kształtowanie dotyczy zasadniczo poznawczej sfery psychiki
27.04.2007.
Teoria wychowania jako nauka.
Struktura pedagogiki.
Pedagogika jest nauką o wychowaniu człowieka. Wychowanie jest dziedziną, w której jednak człowiek stara się zmienić innego człowieka.
Działalność wychowawcza to nieodłączny składnik społecznej formy życia człowieka.
Wychowanie może badać każda dziedzina nauk społecznych, ale tylko pedagog je projektuje, to stanowi o naukowej odrębności pedagogiki i o jej wartości społecznej.
Projekt jakiejkolwiek działalności to opis rodzaju i przestrzeni-czasowego porządku, czynności, które by w określonych warunkach pozwoliłyby urzeczywistnić wizję innego niż jest a bardziej pożądanego stanu rzeczy w jakiejś dziedzinie.
Każdy projekt wymaga świadomości celu i wiedzy o skutkach możliwych operacji na obiektach tej dziedziny.
Naukowym nazwiemy projekt, którego cel jest wewnętrznie spójny, który został zbudowany na podstawie wiedzy osiągającej poziom teorii wskazujący na konieczność wyodrębnienia 3 czynności pedagogiki (aksjologia pedagogiczna):
formułowanie celu wychowania
badanie spójności celów wychowania
uzasadnienie celów przez odwołanie się do określonych systemów wartości
Teoria wychowania:
bada sposoby i warunki wywoływania zmian w psychice człowieka
Technologia wychowania:
sporządzenie projektów działalności wychowawczej
badanie skuteczności i ekonomiczności projektów
torowanie drogi do praktyki wychowawczej
Od równomiernego rozwoju tych 3 części integracji zależy społeczna wartość pedagogiczna.
Pedagogikę opartą na aksjologii pedagogicznej cechuje jałowa postulatywność.
Pedagogika, która stanowi głównie teorię wychowawczą grozi zaangażowaniem się w badaniu zbyt oderwanej od jej społecznych zadań…
Gdy dominuje technologia wychowawcza, pedagogika traci swój naukowy charakter, ponieważ jej wytwory są wówczas jedynie modyfikacjami tradycyjnych i zdroworozsądkowych sposobów postępowania zmierzających do obiegowych celów.
Struktura teorii wychowania:
zadaniem teorii wychowania jest dostarczanie uporządkowanej wiedzy o sposobach wywołania z mian w człowieku
Mechanizmy zmiany struktury regulacyjnej:
jest konstrukcją teoretyczną, która wyjaśnia dlaczego spośród praktycznie nieskończonej listy wpływów jakim podlega człowiek w każdym momencie swojego życia, tylko niektóre prowadzą do względnie trwałych zmian w jego wewnętrznej strukturze psychicznej
poznawcza i praktyczna wartość teorii pedagogicznej zależy m.in. od trafności teorii psychologicznej leżącej u jej podstaw
W naukach humanistycznych (społecznych), do których m.in. zalicza się pedagogikę badając wychowanie traktuje się je na ogół jako:
system instytucji realizujących określone idee zmierzające do opanowania globalnej osobowości człowieka lub grupy społecznej:
- wychowanie państwowe
- wychowanie narodowe
- wychowanie polityczne
- wychowanie religijne
system bardziej lub mniej złożonych celów realizowanych przez określone instytucje:
- wychowanie w rodzinie
- wychowanie w organizacji dziecięcej lub młodzieżowej
- wychowanie przedszkolne
działalność podmiotów wychowawczych polega na realizacji konkretnych zadań przyczyniających się do formułowania (kształtowania) odpowiednich obszarów osobowości, którymi objęte są podmioty wychowania np.:
- wychowanie kierunkowe
- wychowanie instrumentalne
proces rozwoju podmiotu wychowawczego np.:
- wychowanie umysłowe, moralne, estetyczne
produkt bądź efekt oddziaływania np.:
- samowychowanie, autokracja, perfekcjonizm
Przedmiotem badań teorii wychowania jest wychowanie.
Wychowanie jest owego rodzaju bytem społecznym, zjawiskiem będącym wytworem dwóch ludzi, którego cechą konstrukcyjną jest zachodzącą pomiędzy nimi relacja wyrażająca się w przekraczaniu przestrzeni międzypodmiotowej za pomocą obranej formy kontaktu w ramach którego jeden z podmiotów kierując się powszednie uznanym dobrem umożliwia drugiemu.
Zadania teorii wychowania:
określenie podmiotu poznania poprzez ukazywanie aspektywnego charakteru
ustalenie podstawowych zagrożeń ontologicznych, epistomonologicznych i metodologicznych w oparciu o które dokonuje się na jej gruncie opisów i wyjaśnień przedmiotów poznania
formułowanie problemów badawczych w wyznaczonym polu epistomonologicznym
ustalenie i przyjęcie określonej strategii i instrumentarium badawczego w celu gromadzenia i opracowania danych empirycznych
skonstruowania danych sądów i twierdzeń wychowawczych w skład budowanej teorii
definiowanie, klasyfikowanie, typologizacja oraz ustalanie poprzez wyjaśnienie, tłumaczenie wzajemnych powiązań pomiędzy podstawowymi pojęciami, aby tworzyły one określoną strukturę charakteryzującą się spójnością i logiczną całością.
11. 05. 2007.
Wychowanie i kształcenie w zreformowanej szkole (założenia ogólne).
Kształtowanie postaw wobec dzieci i młodzieży szkolnej.
„Podstawowym celem wychowania jest ukształtowanie człowieka zdolnego do robienia nowych rzeczy, a nie tylko powtarzającego to, co robiły poprzednie pokolenia, człowieka twórczego i aktywnego…” J. Piaget
Wychowanie i kształcenie - założenia:
wychowanie i kształcenie powinno stanowić w pracy szkoły integralną całość
w kształceniu szkolnym powinna być zachowana właściwa proporcja między przekazem informacji a rozwijaniem umiejętności i wychowaniem
podmiotem wychowania i kształcenia jest uczeń, punktem wyjścia procesu edukacji powinny być zatem potrzeby rozwojowe wychowanka a nie wymogi przedmiotów- odpowiedników dziedzin wiedzy akademickich
edukacja szkolna, szczególnie w początkowych okresach nauczania powinna w możliwie największym stopniu przekazywać poszczególne dziedziny wiedzy
państwo powinno zapewnić jednolitość systemu edukacyjnego, stwarzając jednocześnie szersze pola dla autonomicznych działań szkół, ich dyrektorów i nauczycieli oraz społeczności uczniów i ich rodziców, której szkole maja służyć
istotne jest stworzenie warunków do współpracy całego zespołu nauczycieli z daną grupą uczniów, co umożliwi stworzenie w szkole środowiska wychowawczego i edukacje prorozwojową
w obecnej sytuacji ważnym celem wychowawczym staje się wyposażenie absolwentów polskich szkół w znajomość przynajmniej jednego języka obcego
Krytyka aktualnej sytuacji wychowawczej szkoły:
przerost dydaktyki wypierający myślenie o wychowaniu
różnorodność haseł wychowawczych, sprzeczności myśli pedagogicznych
chaos w sferze wartości utrudniający młodzieży zdobycie rozeznania etycznego
brak współpracy szkoły i domu rodzinnego
niski prestiż nauczyciela-wychowawcy
Priorytety w zakresie wychowania:
pomoc w uzyskaniu orientacji etycznej i hierarchizacji wartości
personalizacja życia w rodzinie, grupie koleżeńskiej, w szerszej społeczności
kształtowanie etyki pracy
Wychowanie w szkole to rozwijanie wszystkich sfer osobowości ucznia:
rozwój fizyczny
kształcenie zmysłów
uczenie się kierowania emocjami
nabywanie sprawności intelektualnej
rozwój moralny
ćwiczenie roli
rozwój duchowy
Warunki wychowania w szkole:
czas na wychowanie
W cały procesie dydaktycznym powinien następować jak najpełniejszy rozwój osobowy młodego człowieka, a to wymaga:
- jak najczęstszych kontaktów osobowych ucznia z wychowawcą i nauczycielami
- ścisłego związku wychowania z dydaktyką (wartościowanie, ocenianie, wzorowanie) na każdej godzinie lekcyjnej
- godzin wychowawczych (po jednej godzinie tygodniowo w szkolnictwie podstawowym i ponadpodstawowym)
liczebność klas- klasa szkolna nie powinna liczyć więcej niż 26 uczniów, przekroczenie tej liczby utrudnia nauczycielowi indywidualne odnoszenie się do ucznia, wskazane jest też dzielenie uczniów na zespoły, powoływanie do wykonania zadań
zbieżność oddziaływań wychowawczych
Grono pedagogiczne powinno mieć wspólną wizję wychowania. Nie chodzi o stworzenie monolitu programowego, lecz raczej uzgodnienie aksjologicznych podstaw wychowania, a także form oddziaływania.
21