1. Środowisko przyrodnicze

1. obiekty związane z budową geologiczną, charakterystyczne form rzeźby terenu

- wzniesienia Łódzkie- PK wzniesień łódzkich

- ruchome wydmy- mierzeja łebska

- wydmy- mierzeja helska

- góra bukowiec- poj. Lubuskie

- klif- okolice Jarosławca

2. krajobraz, pkt i ciągi widokowe

- widok na dolinę rzeki Pilicy i tamę zbiornika- smardzewice

- pkt widokowy dom rybaka- Władysławowo

- długogóra- Myślibórz

-pkt widok. spod zamku na jezioro i elektrownie- konin

-klif- Rozewie

3. wody powierzchniowe

- j.sulejowskie- zbiornik zaporowy na pilicy- Smardzewice

- j. turkusowe- woliński pn

- j.szmaragdowe- szczeciński pk

- j.malta- poznań

- zalew szczeciński- pob.szczecińskie

4. PN, rezerwaty przyr, parki kraj.

- sulejowski pk

- rezerwat hodowlany żubrów- ok. Smardzewic

-rezerwat niebieskie źródła- tm

-woliński pk- pob. Szczecińskie

- słowiński pn- światowy rezerwat biosfery

5. Pomniki przyrody ożywionej i nie ożyw.

-pomnikowe dęby- białowieski pn

- głaz św. Jadwigi- ok. Gołuchowa

- cisowa góra głaz narzutowy- gulbieniszki

- pomnik przyrody diabelski kamień- Bisztynek

- olbrzymi platon- Chojna

6. parki, ogrody (botan, zoologiczne, dendrologiczne, palmiarnie)

- park z bogatym drzewostanem- spała

- fokarium- hel

- stare i nowe zoo- poznań

- palmiarnia, ogród botaniczny- poznań

- oliwskie zoo- Gdańsk

7. Kompleksy leśne, gr starodrzewu, aleje, okazy drzew egzotycznych, głazy narzutowe oraz inne obiekty godne uznania za pomniki przyrody

- aleja sosnowa- Szymbark

- puszcza augustowska- Augustów

- lasy łukowskie- ok. łukowa

-krzywy las- gryfino

- łęgi i grady- pk poj. Słowińskiego

2. Obiekty archeologiczny

1. grodziska, pozostałości osad prehistorycznych

-grodzisko- Pyrzyce, sokola góra, kołbacz, lubiń

-gr. Wczesnośredniowieczne- kalisz pomorski

- grodzisko w Kołbaczu, Lubiniu, Pyrzycach, Sokolej Górze, na wyspie wielka Żuława

2. rezerwaty archeologiczne

-r.a- wolin, biskupin

- r.a kręgi kamienne- odry

- r.a-etno- osiek

- skansen arch.- mrówki

-r.a w Kaliszu

3. cmentarzyska, groby pojedyncze o wybitnym znaczeniu archeol.

-wzgórze wisielców- wolin

-cmentarzysko z okresu rzymskiego- węsiory

-cmentarzysko Jaćwingów- szwajcaria

-kurhany- łęki małe k. kościana

-grobowce neolityczne- Sarnowo k. izbicy kujawskiej

4. Dawne miejsca produkcji

5. Miejsca i zabytki kultowe

-kęgi kamienne- grzybnica

- sanktuarium pogańskie- świeta góra polanów

- kamienny krąg dawne sanktuarium pogańskie- Wyszogród

-św. góra miejsce kultowe Prusów- ok. Jezioran

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

1. założenia miejskie

-ukł. urbanistyczny miasta fabrycznego z XIX w- tm

-średniowieczny ukł. ulic- Pyrzyce

- ukł. Urb. z XIXw- rawa maz.

-ukł urb- Siedlce

-ukł urb. z 2 rynkami- kutno

- stare miasto - wawa

2. budynki mieszkalne

-zabudowa willowo- wczasowa- ustka

- zabudowa miasta- Piotrków tryb (XVII-XIX)

- dom marszałka j. Piłsudskiego secesyjne wille- Sulejówek

-zabudowa starego rynku- Łowicz

-zabudowa rynku- Wrocław

3. pałace i dwory

-kamienice starego rynku- poznań

-zespoły pałacowo-parkowe: łazienki królewskie- wawa

- neogotycki pałac z XIXw.- jastarnia

-zespół pałacowo- parkowy- Wąsowo, posadowo

4. obiekty i zespoły sakralne

- sanktuarium maryjne- górka klasztorna

- barokowy kościół jezuitów- Piotrków tryb.

-ruiny kościoła na klifie- Trzęsacz

- gotycka katedra nmp- Koszalin

-gotycki kościół mariacki- Darłowo

5. obiekty użyteczności publicznej

- ratusz staromiejski- szczecin

-ratusz- poznań

-dworzec kolejowy z 1862- kutno

-klasycystyczny budynek poczty- Siedlce

-dw. Kolejowy z ok 1875 w stylu neogotyckim- Skierniewice

6. obiekty obronne, warowne i inne

- zamek- główna siedziba konturów krzyżackich- malbork

- cytadela- poznań

- twierdza z XIX- Świnoujście

- mury miejskie- Pyrzyce

-zamek królewski- wawa

7. budynki gospodarcze

- zabytkowe zabudowania stadniny państwowego stada ogierów- sieraków

- spichlerze nad brdą- Bydgoszcz

- zabytkowe zespoły fabryczne z XIX- łódź

-biała fabryka ludwika geyera- łódź

-domy robotnicze i budynki fabryk z XIX- Żyrardów

8. obiekty tzw. Małej architektury

- studzienka- Pyrzyce

-krzyż pokutny- Trzebiatów, stargard szczeciński

-rokokowa figura trójcy św- rydzyna

-barokowa fontanna „piękna studnia”- nysa

4. upamiętnione miejsca historyczne

1. miejsca bitew

- Westerplatte- gdańsk

-bitwa pod cedynią

-pole bitwy z 1410 na garbie lubawskim- Grunwald

-bitwa o Kołobrzeg

- miejsce francusko-pruskiej bitwy z 26.08.1813- Warmątowice sienkiewiczowskie

2. miejsca innych wydarzeń historycznych

- utworzenie w 1920 pierwszej polskiej szkoły moskiej- tczew

- ruiny kwatery A.hitlera zwanej wilczym szańciem= gierłoż

- kopiec wolności - poznań

- miejsce sejmików wlkp -środa wlkp

- pomnik hańby -gubin

3. miejsca męczeństwa z czasów II woj. Św

- obóz zagłady- Sztutowo

-szlak pamięci ofiar hitlerowskiego ludobójstwa- łódź

- obóz jeniecki- borne sulinowo

-miejsca potajemnych egzekucji z lat 1939-1941- polana polmiry

„-dawne obozy jenieckie- Łambinowice

4. cmentarze, mauzolea, samotne mogiły

-cm. żydowski- szczecin

-cm. Wojenny z 1945- Kołobrzeg

- cm. Menonicki- stagi malborskie

- cm. z II woj. Św- dawsko pomorskie, złotów, piła

5. pomniki

-p. zaślubin polski z morzem- Kołobrzeg

-p. zaślubin polski z morzem przez gen. J Hallera- puck

-p. poległych stoczniowców- gdańsk

- skwer Kościuszki- pomnik Josepha Conrada-gdynia

-p. gen j. Hallera- Władysławowo

6. tablice pamiątkowe, epitafia

-zachowane lapidarium kamińskich płyt nagrobkowych z (XVII-XIXw)- leszno

-tablica ku czci Karola Kurpińskiego- Włoszakowice

-tablica pamiątkowa jana raka- lubsko

7. miejsca związane z wybitnymi ludźmi

- 31.08.80 podpisanie porozumienia gdańskiego i utworzenie solidarnosci

- dom rodzinny żony h. Sienkiewicza- lipków

-miejsce ur. Karola Kurpińskiego- Włoszakowice

-sarkofag gen jana henryka dąbrowskiego- winna góra

-miejsce ur. Stanisława staszica- piła

8. kamienne pomniki dawnego prawa, kamienie graniczne

- krzyż pokutny obok kościoła- małujowicach

5. zabytki techniki

1. obiekty przemysłowe i rzemieślnicze

-pozostałości niemieckich wyrzutni v-1. V-2- k. Darłowa

-spichlerz nad iną- Goleniów

-dawna fabryka gazomierzy z xix- Tczew

-warzelnia soli- Otłoczyn

- manufaktura sunka batavia- Tm

2. obiekty transportu i komunikacji

- latarnia morska- dziwnów, ustka, Świnoujście, darłów

- molo- Sopot

-kanał Elbląski

-most kolejowy Bytów

-kolejka wąskotorowa w Gryficach

3. budowle hydrotechniczne i wiatrowe

- wiatrak typu holenderskiego- Tczew

-elektrownia wodna- borowo nad j. prostynia

-elektrownia wodna- Bledzew

-kanał piastowski- niechorze

-kanały i urządzenia melioracyjne- żuławy wiślane

4. obiekty górnictwa

- długie mosty przez wisłę na szlaku drogowym i kolejowym z malborka do gdańska- ok. Tczewa

6. zegary słoneczne i wiatrowe

6. muzea, archiwa i zbiory

1. muzea i zbiory ponadregionalne

- m. kolejki wąskotorowej- gryfice

-m. rybołówstwa morskiego- Świnoujście

-m. poczty i telekomunikacji- gdańsk

- m. zamkowe- malbork

-m. bitwy grunwaldzkiej- grunwald

2. muzea i zbiory regionalne

- m. ziemi rawskiej- rawa maz

-m. latarnictwa- rozewie

-m. technik ceramicznych- koło

-dom Gutenberga- m. regionalne- barlinek

-m. kaszubskie- Kartuzy

3. skanseny (parki etnograficzne)

-m. wsi radomskiej- radom

-skansen kolejowy- kościerzyna

-skansen wsi kaszubskiej- wdzydze kiszewskie

-m. budownictwa ludowego- Olsztynek

-kujawsko-dobrzyński p.e- kłóbka k. chodcza

4. izby regionalne, i. pamięci narodowej, i. tradycji i historii

- ekspozycja sztuki ludowej- Żukowo

-i. reg zbiory etno i hist- puńsk

-m. walki i męczeństwa- wiersze

-i. pamięci szkoły orląt- dęblin

-i. muzealna- Wolbórz

5. zbiory prywatne o wartości krajoznawczej

- prywatne zbiory wł. Litwińczuka- Suraż

- prywatny skansen budownictwa puszczańskiego- białowieża

7. obiekty i ośrodki kultury ludowej

1. rozplanowanie przestrzenne wsi

- układ dawnej wsi rybackiej- jastarnia

-wieś ulicowa- klon

-układ dawnej wsi rybackiej- kuźnice

2. obiekty i zespoły sakralne

- drewniany kościół parafialny św. jana chrzciciela zXIX- Turośl

3. chałupy, zagrody

- drewniane domki rybackie- hel

-domy rybaków- ustronie morskie

-menonickie budownictwo o konstrukcji szkieletowej- niedźwiedzica

-drewniane budownictwo- klon

- drewniane chałupy kryte strzechą- Kruszyniany

4. budynki gosp, przemysłowe i rzemieślnicze

5. czynne ośrodki szt. Ludowej

- oś haftu kaszubskiego- Wejherowo

- kaszubski uniwersytet ludowy- wieżyca

-warsztat garncarski rodziny weclów- chmielno

- oś szt ludowej i folkloru filipinów- ustka

-oś kult. Litewskiej w pl- Puńsk

6. folklor

- f. opoczyński- Smardzewice

- procesje bożego ciała- złaków borowy

- oś. Szt ludowej- krynki

-obrzędy miodobrania kurpiowskiego- zawodzie k. Myszyńca

- konkurs palm w niedzielę palmowa- łyse

8. obiekty współczesne (powstałe po 1945r.), imprezy

1. założenia przestrzenne

-miejscowość letniskowa- Smardzewice

-leśny park kultury i wypoczynku- myślęcinek/ Bydgoszcz

- marszałkowska dzielnica mieszkaniowa- wawa

-współczesne założenie przestrzenne powstałe z 4 miast:Kędzierzyna, kożla,kłodnicy,sławęcic(1975)- kędzierzyn- kożle

2. obiekty użyteczności publicznej i ośrodki kulturalne, naukowe, wypoczynkowe, turystyczne, rekreacyjne, sportowe itp.

- oś przygotowań olimpijskich- spała

-przystanie żeglarskie, miejscowości letniskowo- wokół j. sulejowskiego

-promenada gwiazd- Międzyzdroje

-kąpielisko morskie- Mielno

-planetarium i obserwatorium astrologiczne- olsztyn

3. Budynki mieszkalne

4. Budownictwo przemysłowe, obiekty górnictwa, hydrotechniczne

- kopalnia węgla brunatnego, elektrownia cieplna- Bełchatów

- stocznie- gdańsk

-browary lech- poznań

- lubelskie zagłębie węglowe- bogdanka ok. łęcznej

- zakład ludwisarski- Węgrów

5. Obiekty transportu i komunikacji

- port rybacki- ustka, władysławowo

- międzynarodowy dworzec lotniczy- wawa

-port morski wojenny- gdynia

-port rybacki- Łeba

6. Obiekty rolnicze

-stadnina koni angielskich- kozienice

- hotel i stadnina koni rasy małpolskiej-walewice k. łowicza

-stadnina koni arabskich- janów podlaski

-stadnina koni- Bogusławice k .wolborza

-stadnina koni pełnej krwi angielskiej- moszna

7. Tradycyjne imprezy kulturalne, sportowe, festiwale, targi, wystawy i inne, a także imprezy turystyczne, rek oraz szlaki tur.

- jarmark dominikański- gdańsk

-ińskie lato filmowe- ińsko

-międzynarodowe targi poznańskie- poznań

-festiwal piosenki polskiej- opole

-międzynarodowa aukcja koni arab.- janów podlaski

1.Środowisko przyrodnicze

1.1 Ob. Związane z budową geologiczną, charakterystyczne rzeźby terenu

-Jaskinia Mechowo

-klify w okolicach Jaroslawca

-wydmy na mierzeji helskiej

-wzniesienia morenowy walu pomorskiego

-zgrórza Gdańsko-Wejherowskie

1.2 Krajobraz, punkty i ciągi widokowe:

-Myśloborz- długogóra- morena czołowa

-Wzgórza Szymbarskie- Wieżyca, Kaszubski PK

-Tatarska Góra- okolice Gołdapi

-Jesionowa Góra- okolice Szelment

-Wzgórze 4 wiatrów- Mrągowo

1.3 Wody powierzchniowe

1.4Parki Narodowe, rezerwaty przyrody, PK

-Wigierski, Bory tucholskie, Tucholski PK, Słowiński, Woliński

1.5 pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej

-głazy narzutowe Bliźniaki- Krzymów

- głaz narzutowy „Trygław” Tychowo

-Królewski Głaz- gł narzutowy

-gł św. Jadwigi, okolice Gołuchowa

- Tatarki kamień- gł narzutowy w tatarach koło Nidzicy

1.6 Parki, ogrody botaniczne, zoologiczne, palmiarnie

-Zoo w Poznaniu, Palmiarnia w Poznaniu, ogród botaniczny Gołubie, Glinna-ogród dendrologiczny, Hel- fokarium

1.7. kompleksy leśne, gr starodrzewu, aleje, okazy drzew egzotycznych, głazy narzutowe, inne obiekty godne uznania za pomniki przyrody:

-Smołdzino- bagna na południe od jeziora Łebsko, Puszcza Notecka, (Niz. Śląska)- Bory Niemodlińskie, Bory Namysłowskie, Lasy Raciborskie

2 Obiekty archeologiczne:

2.1 grodziska, pozostałości osad prehistorycznych

-grodzisko w Kołbaczu, Lubiniu, Pyrzycach, Sokolej Górze, na wyspie wielka Żuława

2.2 rezerwaty archeologiczne

-Odry- rezerwat a. „Kręgi Kamienne”

-Osiek- rez. Archeologiczno-etnograficzny

-Kalisz- RA

-RA w Biskupinie

-Wzgórze Wisielców- na południe od Wolina

2.3 cmentarzyska, gorby pojedyncze o wybitnym znaczeniu archeologicznym

-Węsiory- cmentarzysko z okresu rzymskiego

-Cmentarzysku kurhanowe w okolicach Szwajcarii

-Kurhany na wzgórzu wisielców

-Łęki Małe Koło Kościana- cmentarzysko

-Sarnowo- grobowce neolityczne

2.4 dawne miejsca produkcji

2.5miejsca i zabytki kultowe

-Sanktuarium Pogańskie w Koszalinie

-Sanktuarium Pogańskie- Święta Góra/ Polanów

-Grzybica- Kręgi kamienne

-Sanktuarium w Sianowie (MB Sianowskiej)

3.Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

3.1 Założenia miejskie

ŚUU- Brzeg, Wrocław, Moszna, Biała, Nysa

3.2 budynki mieszkalne

-zabudowa rynku we Wrocławiu, kamienice na rynku w Głogówku, renesansowe kamieniczki w Głubczycach, w Kościanie, Renesansowe i Barokowe Kamienice w Nysie

3.3 Pałace, dwory

Pałac w Mosznej, Pałac w Racocie, Palac w Jarogniewicach, Pałac pałac Biskupi w Nysie, Pałac opacki z Salą księżycową w Lubiążu

3.4 obiekty i zespoły sakralne

Kościół św Elżbiety, Marii Mag, Klary, Wrocław, Kościół Farny w Kościanie, Kościół św Piotra i Pawła w Nysie, św Mikołaja w Brzeg, zespół klasztorny franciszkanów w Prudniku

3.5 obiekty użyteczności publicznej

Brzeg- renesansowy ratusz, ratusz Wrocław, ratusz Kościan, wieża ratuszowa w Głubczycach, Hala Ludowa Wrocław

3.6 ob. Obronne, warowe i inne

Mury miejske Kościan, Prudnik, Środa Ślaśka, Nysa, Baszta „Nad Bramą Prudnicką” Biała

3.7 budynki gospodarcze

Stajnia w Rydzynie, Spichlerze nad Brdą w Bydgoszczy, zabudowania stadniny Państwowego Stada Ogierów Sieraków, zabytkowe zespoly faktyczne w Łodzi

3.8 obiekty małej architektury

Fontanna Neptuna, Zabytkowa fontanna w Opolu, zbyt fontanna w Bydgoszczy, Fontanna Trytona w Nysie, fontanna „piękna studnia” w Nysie

4. Upamiętnione miejsca historyczne

4.1 miejsca bitew

Bitwa pod Cedynią, Bitwa pod Grunwaldem, bitwa w Mławie, Bitwa o Kołobrzeg, Fortyfikacje wału Pomorskiego w: Tuczno, Podgaje, Zdbice

4.2 miejsce innych wydarzeń historycznych

Kopiec wolności w Poznaniu, Gubiń- wieś zniszczona przez hustynów, Czerwińsk nad Wisłą, miejsce przeprawy Henryka Dobrzyńskiego w Maciejowicach, Piotrków Trybunalski- siedziba Trybunału Koronnego

4.3 miejsca męczeństwa z czasów II WŚ

SOBIBÓR, Chełmno, Dobiegniew,

4.4 cmentarze, mauzolea, samotne mogiły

Stogi Malborskie- cmentarz mennonicki, Złotów, cmentarze z II WŚ, Cmentarz wojenny w Kołobrzegu, IIWŚ, Drawsko Pomorskie, PIŁA IIWŚ, Wałczu

4.5 pomniki

Pomnik zaślubin Polski z morzem w Kołobrzegu, pomnik fontanna rybaka w Darłowie, pomnik obrońców Helu, Gdynia, skwer Kościuszki, pomnik Josepha Conrada, pomnik w Osiecznej- miejsce bitew powstańców wielkopolskich

4.6 tablice pamiątkowe, epitafia

Jana Paderewskiego w Puszczykowie, Tytusa Chałubińskiego w Radomiu, Alberta Einsteina w Puszczykowie, Marka Witomskiego Zielona Góra, Kazimierza Wielkiego, Pobiedziska,

4.7 miejsca związane z wybitnymi ludźmi

Warmątowice Sienkiewiczowskie- zamek ofiarowany Sienkiewiczowi, Winna góra- sarkofag Jana Henryka Dąbrowskiego, Piła- miejsce urodzenia Stanisława Staszica, Korfantów, Gdańsk- Lech Wałęsa

4.8 kamienne pomniki dawnego prawa

1. Środowisko przyrodnicze

1.1 obiekty związane z budową geologiczną (np. odkrywki, jaskinie), charakterystyczne formy rzeźby terenu (np. ostańce, grzędy skalne)

1.2. krajobraz, punkty i ciągi widokowe

1.3. wody powierzchniowe (rzeki, jeziora, bagna, źródła itp.)

1.4. parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe

1.5. pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej

1.6. parki, ogrody (botaniczne, zoologiczne, dendrologiczne, palmiarnie)

1.7. grupy starodrzewu, aleje, okazy drzew egzotycznych, głazy narzutowe oraz inne obiekty godne uznania za pomniki przyrody

2. Obiekty archeologiczne

2.1 grodziska, pozostałości osad prehistorycznych

2.2. rezerwaty archeologiczne

2.3. cmentarzyska, groby pojedyncze o znaczeniu archeologicznym

2.4. dawne miejsca produkcji (np. kopalnia krzemienia, pozostałości dawnego hutnictwa)

2.5. miejsca i zabytki kultowe

3. Zabytki urbanistyki i architektury

3.1. założenia miejskie

3.2. budynki mieszkalne

3.3. pałace, dwory

3.4. obiekty i zespoły sakralne

3.5. obiekty użyteczności publicznej

3.6. obiekty obronne, warowne i in.

3.7. budynki gospodarcze

3.8. obiekty tzw. małej architektury (pawilony, ogrodzenia, fontanny itp.)

4. Upamiętnione miejsca historyczne

4.1. miejsca bitew

4.2. miejsca innych wydarzeń historycznych

4.3. miejsca męczeństwa z czasów II wojny światowej

4.4. cmentarze, mauzolea, samotne mogiły

4.5. pomniki

4.6. tablice pamiątkowe, epitafia

4.7. miejsca związane z wybitnymi ludźmi

4.8. kamienne pomniki dawnego prawa (np. kapliczki i krzyże pokutne, pręgierze), kamienie graniczne

5. Zabytki techniki

5.1. obiekty przemysłowe i rzemieślnicze

5.2. obiekty transportu i komunikacji

5.3. budowle hydrotechniczne i wiatrowe

5.4. obiekty górnictwa

5.5. zegary słoneczne i wieżowe

6. Muzea, archiwa, zbiory

6.1. muzea i zbiory ponadregionalne

6.2. muzea i zbiory regionalne

6.3. skanseny (parki etnograficzne)

6.4. izby regionalne, izby pamięci narodowej, izby tradycji i historii

6.5. zbiory prywatne o wartości krajoznawczej

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

7.1. rozplanowanie przestrzenne wsi

7.2. obiekty i zespoły sakralne

7.3. chałupy, zagrody

7.4. budynki gospodarcze, przemysłowe i rzemieślnicze

7.5. czynne ośrodki sztuki ludowej

7.6. folklor, np. obyczaje ludowe, obrzędy, zespoły pieśni i tańca, stałe imprezy folklorystyczne

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

8.1. założenia przestrzenne

8.2. obiekty użyteczności publicznej (np. obiekty sakralne, kulturalne, szkolne, naukowe, sportowe, administracyjne)

8.3. budynki mieszkalne

8.4. budownictwo przemysłowe

8.5. obiekty transportu i komunikacji

8.6. obiekty rolnicze

8.7. tradycyjne imprezy kulturalne, sportowe, festiwale, targi, wystawy i in.

1. Rezerwaty biosfery UNESCO

- Babigórski PN- Swoje wyróżnienie zawdzięcza unikatowym walorom przyrodniczym, tj. doskonale zachowany biom wysokogórski z kompletną strefowością, długiej historii ochrony oraz intensywnie prowadzonym na jej obszarze badaniom naukowym.

- Białowieski PN- chroni najlepiej zachowany fragment Puszczy Białowieskiej - to naturalny las, o charakterze pierwotnym, jaki przed wiekami rozciągał się w strefie lasów liściastych i mieszanych. Charakteryzuje się dużą różnorodnością Biologiczną. Symbolem Parku jest żubr - największy ssak lądowy Europy. Znalazł on tu swoją ostatnią ostoję, gdzie zaczęto proces przywracania go naturze.

- Karkonoski Rezerwat Biosfery (Polsko- Czeski)- Obejmuje obszar Karkonoskiego Parku Narodowego w Polsce i w Czechach. Chroni szczytowe partie najwyższej grupy górskiej Sudetów, z granitowymi skałkami o fantastycznych kształtach. W Polsce tylko na tym obszarze rosną dzwonek karkonoski i skalnica bazaltowa. Stwierdzono występowanie ok. 100 gatunków ptaków i ok. 40 gatunków ssaków w tym 16 gatunków nietoperzy. Atrakcją Karkonoszy jest muflon (przodek pochodzący z Korsyki i Sardynii), wprowadzony tu na początku XX w. Na terenie Karkonoszy stwierdzono także 4 gatunki ryb, 6 gatunków płazów i 5 gatunków gadów. Warto się wybrać na Śnieżkę (1603m n.p.m), najwyższy szczyt w Karkonoszach i całych Sudetach. Na samym szczycie można zwiedzić zabytkową kaplicę z 1681r oraz Obserwatorium Wysokogórskie Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej.

- Międzynarodowy Rezerwat Biosfery „Karpaty Wschodnie”- . Pierwszy rezerwat biosfery UNESCO leżący na obszarze trzech krajów: Polski, Słowacji i Ukrainy. W skład wchodzą:

• Bieszczadzki PN- Położony jest w Bieszczadach Zachodnich. Roślinność stanowi około 780 gatunków roślin naczyniowych, 250 gatunków mchów, 500 gatunków porostów i 1000 gatunków grzybów. Natomiast fauna to 230 gatunków kręgowców, jak również duża ilość pierścienic, owadów i pajęczaków

• Ciśniańsko- Wetliński PK- Duże kompleksy leśne stanowią doskonałe siedlisko bytowania zwierząt. Osobliwością parku są progi skalne i przełomy a także ostańcowe skałki. Najbardziej cenne przyrodniczo miejsca do których w większości dotrzeć można szlakami turystycznymi objęto ochroną rezerwatową. Rezerwat ścisły Zwiezło i rezerwaty: Cisy na Górze Jawor, Woronikówka, Gołoborze, Sine Wiry, Olszyna łęgowa w Kalnicy, Przełom Osławy pod Duszatynem

• PK Doliny Sanu- Położony jest w północnej części Bieszczadów. Obejmuje pasmo Otrytu, dolinę górnego Sanu oraz północne zbocze głównych pasm Bieszczadów. W Parku zasadniczo wyróżnia się dwa piętra roślinne: podgórze i regiel dolny. Bogactwo siedlisk i biocenoz Parku sprzyja rozwojowi życia zwierzęcego.

• PN Połoniny- Do 1997 r. Chroniony Krajobrazowy Obszar Wschodnie Karpaty. Leży na północno - wschodniej części Słowacji na granicy z Polską i Ukrainą. Dominującym elementem przyrody są lasy zwłaszcza bukowe oraz jodłowo - bukowe, dla parku charakterystyczne są również górskie łąki. Wysokim biologicznym zróżnicowaniem odznacza się także fauna Parku. Odnotowano tu dużą liczbę gatunków bezkręgowców z grupy dwuskrzydłowych, motyli, pajęczaków, robaków, kręgowców, różne gatunki ptaków i ssaków. Poza tym występuje tu duża zwierzyna, gatunki mięsożerne a sporadycznie przenikają żubry i łosie.

• Użański PN- Znajduje się w zachodniej Ukrainie w rejonie wełykoberezniańskim obwodu zakarpackiego. Obejmuje obie strony doliny górnego Użu wraz z jego źródłami.Roślinność Parku stanowią głównie lasy liściaste, z których ponad 3 tysiące hektarów stanowią pierwotne puszcze.

• Nadsański Regionalny PK- Położony jest w zachodniej Ukrainie. Obejmuje w całości wschodnią ukraińską część doliny górnego Sanu, trzy pasma górskie biegnące z północnego zachodu na południowy wschód: Czerwony Wierch, Sański Grzbiet i Buczok, dalej doliną wykorzystywaną przez potoki Rika i Jabłuńka. Lasy i zarośla stanowią tu 51,6% obszaru NRPR, zaś aż 42,9% grunty rolne. Wśród lasów przeważają bukowe, jodłowe i świerkowe. Szata roślinna terenów NRPK została silnie przekształcona przez człowieka.

- Rezerwat Biosfery „Bory Tucholskie” PN i 25 rezerwatów przyrody- jest 10 rezerwatem utworzonym w Polsce, największym tego typu obiektem w Polsce. Występuje tu wiele naturalnych ekosystemów wodnych, torfowiskowych i leśnych, z których najwartościowsze utworzą jedną ze stref RB, a mianowicie strefę rdzenną. Strefę rdzenną tworzy: Park Narodowy Bory Tucholskie oraz 25 rezerwatów. W Parku dominują siedliska borowe, w tym bory suche, z występującymi obok nich siedliskami bagiennymi. Rośnie tu wiele rzadkich gatunków charakterystycznych dla ubogich, oligotroficznych siedlisk, najbardziej zagrożonych przez eutrofizację. Czasem na skrajach lasów i przydrożach występuje tu wyka kaszubska. Spotykane są także rośliny reliktowe z okresu lodowcowego i polodowcowych. Zalicza się do nich m.in. fiołek torfowy, grążel drobny.

- Rezerwat Biosfery „Polesie Zachodnie” PN z otuliną- położony w polskiej części Polesia. Obejmuje liczne bagna, torfowiska i jeziora krasowe oraz naturalne kompleksy leśne z bogactwem flory i fauny, znajdujące się na Równinie Łęczyńsko-Włodawskiej. Powierzchnia parku wynosi 9764,3071 ha, zaś jego otuliny 13624,25 ha. Obfituje w rośliny typowe dla terenów podmokłych i bagiennych. Na terenie parku występuje około tysiąca gatunków roślin naczyniowych, z czego z których 170 to gatunki rzadkie, 81 podlega ochronie gatunkowej, a kolejnych 15 znajduje się w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin. W faunie Poleskiego Parku Narodowego można spotkać wiele rzadkich gatunków zwierząt. Liczy ona razem około 290 gatunków. Jej różnorodność wynika z ilości i różnorodności siedlisk występujących w parku. Wiele zwierząt należy do gatunków chronionych

- Rezerwat Biosfery „Puszcza Kampinoska” PN z otuliną- leży na północny zachód od Warszawy, z którą bezpośrednio sąsiaduje. 70% jego powierzchni stanowi Puszcza Kampinoska. Spośród 1370 gatunków roślin naczyniowych ochronie podlega 69 gatunków. W krajobrazie dominują wydmy i bagna. Spośród żyjących tu 16000 gatunków zwierząt 83 gatunki, jako zagrożone, zostały wpisane do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Dalszych 280 objęto ochroną gatunkową. Południowy Szlak Leśny długości 56,1km wiedzie od domu Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli przez Puszczę Kampinoską do granic Warszawy. W czasie dwóch dni wędrówki można zobaczyć tereny rolnicze, łąki na torfowiskach, liściaste lasy bagienne, wyniosłe wydmy ze starym borem sosnowym, liczne okazałe drzewa - pomniki przyrody i historii.

- Rezerwat Przyrody Jezioro Łukajno- położony jest na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego. Chroni jedną z największych ostoi łabędzia niemego w Polsce. Utrzymywaniu się tak licznej kolonii (nawet około 2000 osobników), sprzyja duża powierzchnia jeziora i korzystne warunki siedliskowe także dla wielu innych przedstawicieli fauny.

- Słowiński PN- położony jest w środkowej części polskiego wybrzeża. W 1995 r. został wpisany na listę terenów chronionych Konwencją ramsarską o obszarach wodno - błotnych o międzynarodowym znaczeniu przyrodniczym. Charakterystycznymi elementami Parku są przymorskie jeziora, bagna, łąki, torfowiska, nadmorskie bory i lasy, a przede wszystkim wydmowy las mierzei z ruchomymi wydmami. Symbolem Parku jest mewa.

- Tatrzański Rezerwat Biosfery (Polsko- Słowacki)

• Polska- Powierzchnia Parku wynosi 21197 hektara i dlatego zaliczany jest do jednego z największych Parków Narodowych w Polsce. Około 70% powierzchni Parku zajmują lasy i zarośla kosodrzewiny a pozostałe 30% to murawy wysokogórskie, skały i wod.

• Słowacja- Pokrywa część Tatr Wysokich, Tatr Zachodnich i całość Tatr Bielskich. Do głównych zadań TANAP-u należą:

* wszechstronna ochrona zachowanego pierwotnego stanu środowiska naturalnego,

* kierowanie wykorzystaniem gór do celów leczniczych, sportowych i rekreacyjnych.

2. Lista światowego Dziedzictwa Kultury I Przyrody UNESCO

- Auschwitz- Birkenau, Oświęcim- Kompleks obozów, które stały się symbolem ludobójstwa, terroru i Holocaustu, powstał w 1940 roku na przedmieściach miasta Oświęcim. W czasie II wojny światowej hitlerowcy wymordowali tu setki tysięcy Żydów, Polaków, Romów i Rosjan. 90% zamordowanych stanowili Żydzi deportowani ze wszystkich krajów okupowanej Europy. Skazanych na zagładę dowożono kolejowymi wagonami towarowymi, w straszliwych warunkach. Większość więźniów kierowano od razu do komór gazowych, choć nieraz hitlerowcy stosowali tzw. selekcję wydzielającą więźniów do pracy przymusowej lub eksperymentów medycznych. Wyselekcjonowanych więźniów golono i tatuowano przydzielonym numerem obozowym. Do Auschwitz prowadzi brama z szyderczym napisem „Arbeit macht frei” („Praca czyni wolnym”). Obóz w założeniu miał być przede wszystkim miejscem niewolniczej pracy przeciwników hitlerowskiego reżimu i ludności krajów okupowanych. Przemoc, głód i katorżnicza praca miały prowadzić do wyniszczenia więźniów. Mieszkali oni w kilkunastu ceglanych budynkach, znajdujących się za bramą. Dziś można w barakach obejrzeć wstrząsające ekspozycje przedmiotów zagrabionych więzionym i zamordowanym.

- Drewniane kościoły- Binarowa, Blizne, Dębno Podhalańskie, Haczów, Lipnica, Murowana, Sękowa- Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce ma aż 1500 km długości, wśród wszystkich znajdujących się na nim zabytkowych obiektów na szczególną uwagę zasługuje grupa drewnianych świątyń. Po norweskich kościołach klepkowych zwanych Stavkirke jest to najstarsze skupisko drewnianych świątyń w Europie (część pochodzi z XIV wieku). Charakterystyczną cechą małopolskiej grupy jest budowanie ich przy użyciu konstrukcji zrębowej. W skład wyróżnionych przez UNESCO świątyń wchodzą: kościoły św. Michała Archanioła w Binarowej i Wszystkich Świętych w Bliznem, których szczególną wartością są wewnętrzne polichromie i cenne wyposażenie. Kolejna świątynia, także o wezwaniu św. Michała Archanioła, znajduje się w Dębnie Podhalańskim. Jej wyróżnikiem jest zachowany przez stulecia gotycki wygląd. Pozostałymi świątyniami wpisanymi na Listę UNESCO są: kościół Wniebowzięcia NMP w Haczowie (największa gotycka, drewniana świątynia w Europie), kościół św. Leonarda w Lipnicy Murowanej oraz kościół ŚŚ. Filipa i Jakuba w Sękowej (nazywany Perłą Beskidu Niskiego, w opinii wielu jest to najpiękniejszy kościół drewniany w Małopolsce).

- Hala Ludowa we Wrocławiu- Wrocławska budowla, przykład pionierskich osiągnięć inżynierii i architektury XX stulecia, jest jak dotąd najmłodszym polskim zabytkiem włączonym do Listy Światowego Dziedzictwa UNESCO. Hala ma niespełna 100 lat, a mimo to znalazła się w tak doborowym towarzystwie, jak egipskie piramidy, czy średniowieczne monumentalne warownie. Uważana jest za sztandarowy przykład modernizmu w architekturze. Już od początku swojego istnienia stała się sławna, dzięki użyciu przy jej budowie konstrukcji z żelbetonu, bardzo nowatorskiej jak na początek XX wieku. Stała się jednym z punktów zwrotnych w historii wykorzystania stali dla wzmacniania struktur budowli.

- Historyczne centrum Krakowa- Wyróżniono w nim nie tylko Stare Miasto, ale też Wawel i Kazimierz - łącznie około 3 000 zabytków architektury. Najważniejszym częścią Starego Miasta jest rynek - największy plac w średniowiecznej Europie. Sukiennice z dziesiątkami kramów, Kościół Mariacki z ołtarzem Wita Stwosza. Obok Starego Miasta na Liście figuruje zamek królewski na Wawelu, będący od X do XVI wieku siedzibą władców polskich. W wielokrotnie przebudowywanym obiekcie można znaleźć ślady stylu romańskiego, gotyckiego, a przede wszystkim renesansowego. Ostatnią częścią Krakowa wpisaną na Listę jest Kazimierz, XV-wieczna żydowska dzielnica, w przeszłości osobne miasto.

- Historyczne Centrum Warszawy- Na stosunkowo niewielkim obszarze Starego Miasta znajdują się najcenniejsze warszawskie zabytki: Zamek Królewski, Kolumna Zygmunta, katedra Św. Jana, a także rynek z przyległymi do niego kamieniczkami. Patrząc dziś na te budowle trudno uwierzyć, że blisko 70 lat temu, w ich miejscu były jedynie ruiny. W czasie II wojny światowej miasto zostało zrównane z ziemią niemal w całości, ocalało jedynie 15% zabytkowego centrum Warszawy. Zbombardowane, wysadzone w powietrze zabytki Starego Miasta zaczęto pieczołowicie rekonstruować już w pierwszych latach powojennych. Starówka została wpisana na listę UNESCO jako przykład wiernej rekonstrukcji, w której wykorzystano zachowane fragmenty murów. Była to pierwsza w świecie rekonstrukcja zabytkowego fragmentu miasta, przeprowadzona na tak wielką skalę.

- Kalwaria Zebrzydowska- manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy z XVII w- W położonej kilkadziesiąt kilometrów od Krakowa Kalwarii Zebrzydowskiej, mieści się najsłynniejsze w Polsce sanktuarium pasyjno-maryjne, zwane „polską Jerozolimą”. Od ponad czterystu lat kolejne pokolenia pątników pielgrzymują, aby przejść trasę drogi krzyżowej odzwierciedlającej jerozolimską trasę męki Chrystusa. Założycielem sanktuarium był Mikołaj Zebrzydowski, wojewoda krakowski, któremu tutejsze ukształtowanie terenu skojarzyło się z ukształtowaniem Jerozolimy. Opiekę nad sanktuarium powierzył bernardynom, dla których wkrótce powstał kościół i klasztor. Następnie na okolicznych wzgórzach powstały 42 kapliczki i kościółki, które odwzorowują przedstawioną w Ewangelii topografię Jerozolimy. Cały teren podzielono na dwie części, które nazwano „dróżkami”: „Dróżkami Pana Jezusa” i „Dróżkami Matki Boskiej”. Obie mają niemal tę samą trasę, różnią się tyko kierunkiem marszu.

- Kopalnia Soli w Wieliczce- Jest najstarszym czynnym przedsiębiorstwem na świecie. Na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO została wpisana jako drugi polski obiekt, w 1978 roku. Sól jest tu nieprzerwanie wydobywana od XIII wieku. Kopalnia składa się z 9 poziomów, Z liczącego 350 km labiryntu podziemnych chodników i komór, do zwiedzania udostępniono zaledwie 2 km. Ta trasa turystyczna powstała na przełomie XVIII i XIX wieku. Dziś około miliona turystów rocznie odwiedza 20 komór usytuowanych na trzech poziomach, od 64 do 135 m pod ziemią. Zwiedzający mijają jeziora i kaplice z solnymi rzeźbami, płaskorzeźbami i żyrandolami. Za najpiękniejszą uważa się kaplicę św. Kingi, ze względu na swoje wymiary (54 m dł, 18 m szer, 12 m wys) zwaną podziemnym solnym kościołem. W kopalni jest też podziemna poczta, restauracja, kino, korty tenisowe. W wielkich komorach odbywają się koncerty, spektakle teatralne i bale. Unikalny mikroklimat kopalni sprzyja osobom ze schorzeniami górnych dróg oddechowych, dlatego na piątym poziomie (211 m pod ziemią) utworzono sanatorium, w którym leczy się rozmaite alergie i astmę.

- Kościoły Pokoju w jaworze i Świdnicy- Powstałe w województwie dolnośląskim świątynie są największymi drewnianymi budowlami o funkcjach religijnych w Europie. Ich nazwa pochodzi od pokoju westfalskiego kończącego wojnę trzydziestoletnią (1618-1648), na mocy którego cesarz Ferdynand III Habsburg przyznał śląskim luteranom prawo do wybudowania trzech kościołów. Budowę świątyń obwarowano wieloma zastrzeżeniami, m.in. miały powstać w ciągu jednego roku, do ich budowy można było użyć jedynie materiałów nietrwałych, nie mogły mieć wież ani dzwonów. Z trzech wybudowanych przez luteran kościołów, do naszych czasów dotrwały dwa, trzeci zbudowany w Głogowie spłonął w XVIII wieku.

- Park Mużakowski- Leżący na terenie Polski i Niemiec park jest największym i najsłynniejszym parkiem w stylu angielskim w obu krajach, uważanym za jedno z najwybitniejszych osiągnięć architektury ogrodowej w XIX-wiecznej Europie. Park zajmuje ok. 5,45 km² powierzchni po obu stronach rzeki Nysy Łużyckiej. Po stronie niemieckiej pozostaje 200 ha parku (łącznie z centrum parku w niemieckim Bad Muskau), polska część liczy 800 ha i mieści się w okolicy miasta Łęknica. Obie części spina przejście graniczne i drewniany mostek na Nysie Łużyckiej. Bezkresne łąki, malownicze jeziora i rzeki, kręte ścieżki - choć wydaje się, że ten krajobraz ukształtowała jedynie natura, jest to ogrodowe dzieło sztuki stworzone przez niemieckiego księcia Hermanna von Pückler-Muskau. W zamyśle twórcy miało to być miejsce, w którym harmonijnie połączyła się natura, kultura i technika. Książę posadził m.in. 800 000 drzew i 42 000 krzewów. Aby zdobyć na nie fundusze, ożenił się ze starszą od siebie, bogatą kobietą, z którą rozwiódł się niedługo później. Po latach, stojąc na skraju bankructwa, zmuszony był sprzedać park. Nowy właściciel poszerzył tereny, a kolejni doprowadzili do uznania centralnej części parku rezerwatem przyrody.

- Puszcza Białowieska- Figuruje na Liście UNESCO od 1979 roku, jako największy naturalny obszar leśny w Europie, ostatni fragment pierwotnej puszczy o niespotykanym w innych lasach europejskich bogactwie fauny i flory. Puszcza zajmuje obszar województwa podlaskiego oraz Białorusi, całkowita jej powierzchnia przekracza 150 tys. ha (z czego w granicach Polski znajduje się 62 tys. ha). Sam park to ponad 10,5 ha (1/6 polskiej części puszczy), jego podstawowym zadaniem jest ochrona najlepiej zachowanego fragmentu Puszczy Białowieskiej. W puszczy rośnie aż 26 gatunków drzew, których średnia wieku wynosi około 130 lat. Wiele z nich można spotkać jedynie na tym obszarze, ponieważ gdzie indziej wyginęły. Zdarza się, że pospolite gatunki drzew, w puszczy przybierają formy niespotykane nigdzie indziej, np. lipy przypominają przekrojem dęby, wierzby dorastają do 22 m, a jeden z dębów zwany „Dębem Cara" dorósł do 42 m wysokości i 224 cm grubości. Najsłynniejszymi mieszkańcami puszczy są żubry, największe europejskie ssaki. Białowieskie stado przekracza liczbę 300 sztuk, co stanowi połowę polskiej populacji. Oprócz żubrów, puszczę zamieszkuje ponad 12 tys. gatunków zwierząt, ale szacuje się, że rozpoznano faunę tylko w 50%.

- Stare Miasto w Zamościu przykład renesansowej zabudowy- Perła Renesansu, Padwa Północy, Miasto Arkad, Miasto Twierdza - to tylko kilka z używanych do dziś określeń, które choć w części próbują oddać piękno dawnego Zamościa. Fundatorem zaprojektowanego od podstaw w XVI wieku miasta był hetman Jan Zamojski, jeden z najbogatszych ludzi w historii świata, a przy tym wykształcony znawca sztuki. Do realizacji marzeń urzeczywistniających włoską koncepcję tzw. „miasta idealnego” zaprosił włoskiego architekta Bernarda Morando. Tak powstał jeden z najpiękniejszych w Europie zespołów urbanistyczno-architektonicznych. W jego skład wchodzą m.in.: trzy rynki, rezydencja pałacowa, akademia, ratusz, arsenał, kolegiata i kamienice. Oprócz kolegiaty Morando stworzył także sześć świątyń dla każdego z wyznań reprezentowanych przez zamojskich mieszczan. Cechą charakterystyczną dzieł Moranda jest łączenie elementów sztuki lokalnej, architektury włoskiej, niderlandzkiej i armeńskiej. Z czasem miasto Zamojskiego stało się niezdobytą twierdzą, z niezawodnym systemem obronnym, na który składał się m.in. zespół siedmiu połączonych murami bastionów

- Średniowieczny zespół Torunia- Toruń przeszedł do historii architektury dzięki usytuowanemu na prawym brzegu Wisły Staremu Miastu, którego układ od ponad 700 lat pozostaje niezmienny. Na średniowiecznym rynku i otaczających go ulicach znajduje się kilkaset gotyckich zabytków, wśród których największą osobliwością jest Krzywa Wieża. To największa, po Krakowie, liczba autentycznych zabytków sztuki i architektury gotyckiej w Polsce. Najwyższej klasy obiekty Toruń zawdzięcza Krzyżakom, którzy sprawowali władzę w mieście ponad 200 lat, począwszy od 1230 roku. Ich siedzibą w Toruniu był zamek. Nietypowy - bo zbudowany nie jak większość krzyżackich zamków na planie prostokąta, tylko na planie podkowy. Budowla nie przetrwała do naszych czasów - zburzyli ją mieszczenie na początku wojny trzynastoletniej. Oprócz ruin zamku, w panoramę staromiejskiego Torunia wpisał się stojący na rynku Ratusz, uważany za jedno z najwybitniejszych osiągnięć gotyckiej architektury mieszczańskiej w Europie. Poza nim, wśród obiektów wybudowanych przez Zakonników należy wyróżnić zwłaszcza monumentalne, gotyckie kościoły, istniejące do dziś: św. Janów, św. Jakuba, Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny oraz nieistniejący: św. Mikołaja. Bardzo charakterystyczną cechą jest toruński budulec: kościoły, kamienice i mury - niemal wszystkie toruńskie zabytki zbudowano z cegły. Dzięki temu, że miasto pozostało nie zniszczone w czasie II wojny światowej, do dziś można podziwiać gotycki i średniowieczny Toruń, w takiej formie, jaką przed laty pozostawili po sobie ówcześni mieszkańcy.

- Zamek Krzyżacki w Malborku- Ten największy ceglany zespół zamkowy na świecie co roku odwiedza około pół miliona turystów. Jest to najpotężniejsza warownia gotycka w Europie, prawdziwa perła architektury obronnej. Budowę zamku rozpoczęto w XIII wieku, a największe zmiany w kształcie budowli zaszły w następnym stuleciu, w związku z decyzją z roku 1309 dotyczącą przeniesienia z Wenecji do Malborka stolicy Państwa Krzyżackiego i siedziby Wielkiego Mistrza. Niewiele brakowało, by jeden z najcenniejszych pomorskich zabytków przestał istnieć. Zaniedbywany i dowolnie przebudowywany w XVIII wieku, miał być nawet przeznaczony do rozbiórki. W efekcie m.in. zniszczeń z czasów II wojny światowej, które pochłonęły 50% budowli, imponująca warownia jest w znacznej części rekonstrukcją dawnego, gotyckiego założenia, a prace nad jej odbudową wciąż trwają. Budowla składa się z trzech zasadniczych części: Zamku Wysokiego, Zamku Średniego i Przedzamcza. Każda z nich posiadała własny system obronny, a całość otaczały wspólne fortyfikacje. Do najpiękniejszych budowli należy pałac Wielkich Mistrzów - uważany za jedno ze szczytowych osiągnięć świeckiej architektury gotyckiej.

3. Pamięć Świata UNESCO- zgromadzenie najbardziej wartościowych dokumentów (rękopisów, książek, nagrań, filmów), które obrazują historię świata

- 21 postulatów Solidarności, Gdańsk- Tablice 21 Postulatów Gdańskich z Sierpnia 1980 stanowią dokumentalne świadectwo ruchu społecznego, który, stosując pokojowe metody działania, przyczynił się do upadku systemu realnego socjalizmu i porządku jałtańskiego.

- Archiwum Biura Odbudowy Stolicy- Zostały one wytworzone przez działające w latach 1945 - 1951 Biuro Odbudowy Stolicy. Jego zadaniem było określanie strat w zabudowie Warszawy po II wojnie światowej, opracowanie koncepcji urbanistycznej i realizacja odbudowy stolicy. BOS do dziś wzbudza kontrowersje. Wielu zarzuca mu wyburzenie dużej części istniejących, dziewiętnastowiecznych kamienic, które przetrwały wojnę. Dziś każdy może sobie wyrobić na ten temat opinię. Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, przy wsparciu technicznym NAC, udostępniło te dokumenty w serwisie www.szukajwarchiwach.pl. Każdy rdzenny warszawiak może też sprawdzić, jak wyglądał jego dom rodzinny po wojnie, co się zachowało albo jak po wojnie opisano zniszczenia na Starówce.

- Archiwum getta warszawskiego Emanuela Ringelbluma 1999, Żydowski Instytut Historyczny W- wa- zespół liczący 1680 j.a.(ok.25 tys. kart). Archiwum getta warszawskiego obejmuje dokumenty urzędowe, świadectwa ruchu oporu, relacje o losach skupisk żydowskich, utwory literackie, rysunki i listy prywatne. Dokumenty obejmują lata 1939-1943 zawierają informacje o gettach w Warszawie i miastach prowincjonalnych i ich zagładzie, m.in.pierwsze szczegółowe opisy obozów zagłady w Chełmie i Treblince wraz z mapa sporządzoną przez zbiegłych żydów. Obejmują także ruch oporu i powstanie w getto warszawskim oraz liczne świadectwa osobiste (listy pożegnalne), świadectwa wiary religijnej itp.

- Archiwum Instytutu Literackiego i Archiwum Radziwiłłów- Paryżu stanowi kompletną dokumentację działalności w latach 1946-2000 tej unikalnej instytucji emigracyjnej, która dzięki realizowanej przez dziesięciolecia wizji jej założyciela Jerzego Giedroycia i jego współpracowników odegrała istotną rolę w pokojowym przezwyciężeniu systemu realnego socjalizmu oraz pojałtańskiego podziału świata, jak również wypracowała podstawy do dialogu i pojednania społeczeństw Europy Środkowo-Wschodniej. Archiwum obejmuje m.in. wszystkie prace publikowane przez Instytut do 2000 roku i korespondencję Jerzego Giedroycia z autorami, intelektualistami, politykami świata zachodniego i dysydentami z krajów bloku komunistycznego, z takimi osobistościami jak André Malraux, czy Albert Camus.

- Archiwum Komisji Edukacji Narodowej, Archiwum Główne Akt Dawnych w W- wie, Biblioteka PAN w Krakowie, Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie oraz Archiwum Uniwersytety Jagiellońskiego w Krakowie- zostało zaproponowane ze względu na jego znaczenie jako dokumentacji pionierskiej w skali świata: całościowej reformy szkolnictwa, tworzącej nowoczesny system nauczania oraz pierwsze „ministerstwo edukacji”. Na Archiwum składają się akta o różnym charakterze: projekty, memoriały, korespondencja, mapy, instrukcje, prace naukowe i podręczniki z okresu od utworzenia Komisji przez Sejm w 1773 roku do roku 1794. Są one przechowywane przez Bibliotekę Naukową Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Fundację Książąt Czartoryskich przy Muzeum Narodowym w Krakowie.

- Dzieło M. Kopernika De revolutionibus 1999, Biblioteka Jagiellońska- W dziele tym Kopernik przedstawia teorię heliocentryczną, tworząc podstawy nowoczesnej astronomii i nowożytnej wizji wszechświata. Uzasadnia w nim twierdzenie o trzech rodzajach ruchu ziemi: wokół swej osi, wokół słońca oraz ruch samej osi ziemi. Nowa teoria, po opublikowaniu w roku 1543, zaczęła stopniowo wypierać teorię geocentryczną.

- Kodeks supraski, Biblioteka Ordynacji Zamoyskiej, Biblioteka Narodowa W- wa- powstały na początku XI wieku na terenie wschodniej Bułgarii, a odkryty przez prof. Michała Bobrowskiego w 1823 roku w klasztorze bazylianów w Supraślu, należy do najcenniejszych zabytków języka starocerkiewno-słowiańskiego i stanowi wyjątkowej wagi świadectwo procesu kształtowania się wschodniosłowiańskiego kręgu kulturowego. Kodeks o objętości 285 kart, napisany cyrylicą, jest zbiorem żywotów świętych i pism Ojców Kościoła przeznaczonych do czytania na marzec. Trzy części Kodeksu przechowywane są w Bibliotece Narodowej w Warszawie (jako część Biblioteki Ordynacji Zamoyskiej), w Rosyjskiej Bibliotece Narodowej w Petersburgu oraz w Słoweńskiej Bibliotece Narodowej i Uniwersyteckiej w Lubljanie.

- Kolekcja dzieł Chopina 1999, Towarzystwo Fryderyka Chopina, W-wa- Rękopisy Fryderyka Chopina zostały wpisane na Światową Listę jako największe istniejące kolekcje spuścizny genialnego kompozytora, którego indywidualność i wpływ zarówno na muzykę romantyzmu, jak późniejszych okresów trudno przecenić.

- Konfederacja warszawska 1573- Akt Konfederacji Generalnej Warszawskiej, uchwalonej na sejmie konwokacyjnym 28 stycznia 1573 roku, został zgłoszony na Światową Listę jako dokument o szczególnym znaczeniu dla dziejów tolerancji, społeczeństwa obywatelskiego i demokracji. Zapewniając w obliczu pierwszej wolnej elekcji króla pokój religijny, Konfederacja Warszawska gwarantowała szlachcie wszystkich religii i wyznań równy dostęp do urzędów, wolność wyznawania i propagowania swoich religii i wyznań, organizowania synodów i publikacji traktatów teologicznych. Jej postanowienia zostały włączone do Artykułów Henrykowskich zaprzysięganych przez wszystkich królów elekcyjnych, stanowiąc jeden z fundamentów ustroju dawnej Rzeczypospolitej. Postanowienia Konfederacji Warszawskiej wynikały z polskiej tradycji tolerancji, do wierności której "naród polityczny" - szlachta - zobowiązywał monarchów po śmierci króla Zygmunta Augusta. Postanowienia konfederacji stały się znane także poza Rzeczpospolitą, przyczyniając się do osiągania pokoju religijnego w innych państwach Europy.

Szlaki w Polsce

1. Szlaki turystyczne

Trasa naturalna lub specjalnie wytyczona, najczęściej oznakowana, służąca celom turystycznym

Kryteria podziału:

• Tematyka- np. przyrodnicze, kulturowe, archeologiczne, etnograficzne

• Zasięg, znaczenia- międzynarodowe, krajowe, regionalne, lokalne

• Środek transportu- piesze, rowerowe, narciarskie, kajakowe, konne..

• Motyw podróży- poznawcze, religijne, rekreacyjne…

• Okres wykorzystania- całoroczne, okresowe, jednorazowe

• Rola szlaku- główne, uzupełniające, łącznikowe, doprowadzające

Szlaki piesze- oznakowanie:

• Niebieski- poboczny do czerwonego

• Czerwony- główny są 3

• Żółty- ładny krajobrazowo

• Zielony- różne atrakcje przyrodnicze

• Czarne- szlaki łącznikowe pomiędzy szlakami- często są strome

2. Szlaki:

• Międzynarodowe:

- Szlak Hanzeatycki

- Droga Św. Jakuba

- Szlak Cysterski

- Szlak Bursztynowy

- Szlak Dobrego Wojaka Szwejka

• Krajowe

- Szlak Romański

• Regionalne:

- Szlak Piastowski

- Orlich Gniazd

- Małopolski Szlak Owocowy

- Szlak Zabytków Techniki (Śląski, Świętokrzyski)

- Szlak Kanału Augustowskiego

- Kanału Elbląskiego

- Zamków Gotyckich

- Zamków Krzyżackich

- Szlak Kamiennych Kręgów (Pomorze)

- Szlak Architektury Drewnianej

- Zamków Piastowskich

- Latarni Morskich

- Szlak Kościołów Drewnianych wokół Puszczy Zielonki

- Lubuski Szlak Wina i Miodu

- Szlak Średniowieczny Polichromii

- Szlak Mikołaja Kopernika

- Górnictwa Naftowego w Karpatach

• Lokalne:

- Europejski Szlak Tatarski, Szlak Ikon, Droga Królewska na Wawelu

- Droga Kaszubska, Trasa Kórnicka

- Szlak Brdy, Krutyni, Drawy, Wielkich Jezior Mazurskich

1. Szlak Cysterski 2007

- obejmuje 40 miejscowości

- poczatek Portugalia, a kończy siew Polsce

- przebieg przez: Nizinę Śląską, przecina Daolinę Odry, Pogórze Kaczawskie, KotlinęKamiennogórską, Góry Kamienne, Góry Sowie, Stołowe, Kotlinę Kłodzką, Góry Bardzkie, Dolinę Nysy Kłodzkiej, Góry Opawskie, Płaskowyż Głubczycki, Nieckę Kozielską

- Najważniejsze zespoły klasztorne: Oliwa, Pelipin, Trzebnica, Lubiąż, Krzeszów, Lubiąż, Gościkowo- Paradyż, Kamieniec Ząbkowicki, Henryków, Jemielnica, Wąchock

- Wielkopolska- Ląd, Łękno, Obra, Owińska, Przemęt, Wągrowiec

2. Szlak św. Jakuba- stał się pojednaniem, połączeniem

Z Sandomierza do Santiago de Compostela

3. Szlak Piastowski

Prowadzi z Poznania przez Pobiedziska, Moraczewo, Ostrów Lednicki, Gniezno, Trzemeszno, Mogilno, Strzelno, Kruszwicę, Inowrocław, Płowce, Brześć Kujawski,Włocławek oraz trasa północ - południe: Wągrowiec, Łekno, Żnin, Biskupin, Gniezno, Grzybowo, Giecz, Ląd nad Wartą, Konin, do Kalisza.

- proponowana jest modyfikacja szlaku, żeby był on związany tylko i wyłącznie z miejscowościami, które miały bezpośrednio związek z powstaniem Państwa Polskiego.

- Gniezno- Katedra, Drzwi Gnieźnieńskie, srebrny relikwiarz za szczątkami św Wojciecha

- Biskupin…dok

-trzemeszno

-mogilno

-strzelno

-kruszwica

Inowrocław- kościół NMP na białej górze

-kościelec kujawski- najstarszy w Polsce, wielki kościół kamienny

4. Szlak górnictwa naftowego

- łączy miejsca związane z narodzinami i historią przemysłu naftowego w Polsce i na Ukrainie

- pierwsze urządzenia wydobywcze przetwórcze oleju skalnego, ślady działalności i bogactwa pierwszych przedsiębiorców naftowych, miejsca związane z działalnością i. Łukasiewicz- wynalazca lampy naftowej

- przebieg: jasło- krosno- Sanok- …

- Jaszczew/ winnica- szyby naftowe i urządzenia kopalniane …

- Rymanów- zdrój- stanowisko poświęcone historii wydobycia ropy…

Zabytki najwyższej rangi

- 1961- 73- pięciopasmowa klasyfikacja zabytków klasa0, klasy I-V

- wszystkie zabytki są równie cenne

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami

1. Formami ochrony zabytków są:

- wpis do rejestru zabytków

- uznanie za ponik historii

- utworzenie parku kulturowego

- ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowanie przestrzennego

2. Obecnie obowiązuje podział zabytków:

- zabytki nieruchome - nieruchomość lub zespół nieruchomości

-Zabytki ruchome- rzecz ruchoma, jej część lub zespół rzeczy ruchomych

-Zabytki archeologiczne- zabytek nieruchomy będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem.

3. Pomnik historii:

- zabytek nieruchomy o szczególnej wartości historycznej, naukowej i artystycznej utrwalony w powszechnej świadomości i mający duże znaczenie dla dziedzictwa kulturalnego Polski

- nadaje rozporządzenie prezydent RP na wniosek ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodowego

Pomnikiem Historii mogą być:

- krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne, realistyczne i zespoły budowlane tworzące jednorodne zespoły zabudowy

- obiekty architektoniczne i zespoły tych obiektów prezentuje wybrane wartości architektoniczne (unikatowe projektowo i jednorodne stylowo, zawierające historyczny bądź artystyczny wystrój)

-zabytki gospodarki i przemysłu …

4. Lista pomników historii (wyśle pani- Umieć bez dat) UMIEC CECHY CHARAKTERYSTYCZNE DO KAZDEGO!

1. Biskupin - rezerwat archeologiczny (1994)

2. Bochnia - kopalnia soli ( 2000)

3. Chełmno - Stare Miasto (2005)

4. Częstochowa - Jasna Góra z parkami podjasnogórskimi - zespół klasztoru oo. paulinów (1994)

5. Duszniki Zdrój - młyn papierniczy (2011)

6. Frombork - zespół archikatedralny (1994)

7. Gdańsk - miasto w zasięgu obwarowań z XVII wieku (1994)

8. Gdańsk - pole bitwy na Westerplatte (2003)

9. Gniezno - archikatedra pw. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha (1994)

10. Gostyń - Głogówko - zespół klasztorny Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri (2008)

11. Góra Świętej Anny - komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy (2004)

12. Grunwald - pole bitwy pod Grunwaldem w 1410 roku (2010)

13. Kalwaria Zebrzydowska - krajobrazowy zespół manierystycznego parku pielgrzymkowego (2000)

14. Kamień Pomorski - zespół katedralny (2005)

15. Kanał Augustowski - droga wodna (2007)

16. Kanał Elbląski (2011)

17. Katowice - osiedle robotnicze Nikiszowiec (2011)

18. Kazimierz Dolny (1994)

19. Kozłówka -zespół pałacowo - parkowy (2007)

20. Kraków historyczny zespół miasta (1994)

21. Krzemionki k. Ostrowca Świętokrzyskiego - kopalnie krzemienia z okresu neolitu (1994)

22. Krzeszów - zespół dawnego opactwa cystersów (2004)

23. Ląd - zespół dawnego opactwa cysterskiego nad Wartą (2009)

24. Legnickie Pole - pobenedyktyński zespół klasztorny (2004)

25. Leżajsk - zespół klasztorny oo. Bernardynów (2005)

26. Lubiń - zespół opactwa benedyktynów (2009)

27. Lubin - historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny (2007)

28. Łańcut - zespół zamkowo-parkowy (2005)

29. Łęknica - Park Mużakowski (2004)

30. Malbork - zespół zamku krzyżackiego (1994)

31. Nysa - zespół kościoła farnego pw św. Jakuba Starszego Apostała św. Agnieszki Dziewicy i Męczennicy (2011)

32. Ostrów Lednicki (1994)

33. Poznań - historyczny zespół miasta z Ostrowem Tumskim, Zagórzem, Chwaliszewem, lewobrzeżnym Starym Miastem lokacyjnym ze średniowiecznymi osadami podmiejskimi, Fortem Winiary (Cytadela) (2008)

34. Racławice - teren Bitwy Racławickiej (2004)

35. Srebrna Góra - Twierdza Srebrnogórska, nowożytna warownia górska z XVIII (2004)

36. Stargard Szczeciński - zespół kościoła pw NMP Królowej Świata, mury obronne (2010)

37. Tarnowskie Góry - podziemia zabytkowej kopalni rud srebrnogórskich, Sztolnia Czarnego Pstrąga (2004)

38. Toruń - zespół staromiejski (Stare Miasto, Nowe Miasto, ruiny zamku krzyżackiego) (1994)

39. Warszawa - historyczny zespół miasta, Trakt Królewski, Wilanów (1994)

40. Wieliczka - kopalnia soli (1994)

41. Wrocław - zespół historycznego centrum (1994), Hala Stulecie (2005)

42. Zamość - historyczny zespół miasta w zasięgu obwarowań XIX w. (1994)

43. Żagań - zespół poaugustiański (plac Klasztorny)- kościół parafialny, klasztor, konwikt, spichlerz klasztorne (2011)

44. Bohoniki i Kruszyniany - meczety i Mizary (2012)

45. Katowice - Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego

46. Kotlina Jeleniogórska - pałace i parki krajobrazowe Kotliny

47. Kórnik - zespół zamkowo-parkowy, kościół parafialnym - nekropolia właścicieli

48. Łowicz - Bazylika Katedralna WNMP (dawna Kolegiata Prymasowska)

49. Paczków - zespół staromiejski ze średniowiecznym systemem fortyfikacji

50. Strzegom - kościół św. Św. Apostołów Piotra i Pawła

51. Sulejów - opactwo cystersów

52. Warszawa - zespół Stacji Filtrów Wiliama Lindleva

53. Żyrardów - XIX w Osada Fabryczna

9. Cechy charakterystyczne walory krajoznawcze regionu.

Krajobrazy nizinne:

A. nadmorski

a) Wydmowy

b) Deltowy

c) Jezioro - bagienny

B. Dolin i równin akumulacyjnych:

a) Den dolinowych

b) Tarasów z wydmami

c) Równin poleskich

d) Równin śródgórskich

C.Młodoglacjalne:

a) równin i wzniesień morenowych

b) pagórkowaty, pojezierny

c) sandrowy, pojezierny

D.Staroglacjalne:

a)równin peryglacjalnych

b)ostańców peryglacjalnych

Krajobrazy wyżynne

Lessowy

Na skałach węglanowych

Na skałach krzemianowych

Krajobrazy górskie

Piętra Leśnego dolnego

Piętra Leśnego Górnego

POBRZEŻA

Pobrzeże Gdańskie 1.Środowisko przyrodnicze

JASKINIA MECHOWO- Jaskinia we wsi Mechowo, jedyna w Polsce i Europie jaskinia sufozyjna tzn powstała na skutek mechanicznego wypłukiwania przez wodę ziaren piasku z luźnej skały osadowej

JEZIORO DRUŻNO- Płytkie, zarastające jezioro deltowe na Żuławach Wiślanych

NADMORSKI PARK KRAJOBRAZOWY -Utworzony w 1978 jako jeden z pierwszych parków krajobrazowych w Polsce*W Parku występują wszystkie typy brzegów morskich, charakterystyczne dla południowego Bałtyku: klifowe, wydmowe, zalewowe

2.Obiekty archeologiczne

3. Zabytki urbanistyki i architektury

GDAŃSK, miasto, które dzięki swojej ponad 1000-letniej historii, nadmorskiemu położeniu oraz posiadanemu potencjałowi jest bardzo znaczącym europejskim ośrodkiem nadbałtyckim.

ZŁOTA BRAMA - reprezentacyjna brama miejska, arcydzieło sztuki gdańskiego złotego wieku. Obie fasady bramy są zwieńczone attykami, na których ustawiono osiem rzeźb alegorycznych (po cztery z każdej strony).

4. Upamiętnione miejsca historyczne

WESTERPLATTE - Jest to niezamieszkały, zalesiony półwysep w Gdańsku. Westerplatte to jedyna nazwa o niemieckojęzycznym brzmieniu zachowana na terenie Gdańska. Nazwę zachowano, gdyż stała się symbolem walki o wolność.

OBÓZ ZAGŁADY W SZTUTOWIE - obecnie Muzeum Stutthof. Niemiecki obóz koncentracyjny utworzony na anektowanych terenach Wolnego Miasta Gdańska. Był pierwszym i najdłużej istniejącym obozem tego typu na terenach wchodzących aktualnie w skład Państwa Polskiego.

5. Zabytki techniki

MOLO W SOPOCIE IM. JANA PAWŁA II- Najdłuższe molo nad morzem bałtyckim

MOST TCZEWSKI- Międzynarodowy Zabytek Inżynierii Budowlanej i Pomnik Historii.*W momencie oddania do użytku, w roku 1857, był to najdłuższy most Europy i pierwszy żelazny most na Wiśle.

6. Muzea, archiwa, zbiory

ŻURAW W GDAŃSKU- Jedna z filii Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku *Symbol Gdańska i portowego charakteru miasta

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

„SOBÓTKA” w Jastarnii

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

FESTIWAL POLSKICH FILMÓW FABULARNYCH w Gdyni

Pobrzeże Koszalińskie

1.Środowisko przyrodnicze

MIERZEJA ŁEBSKA -Na terenie Parku występują wydmy pochodzące z różnych okresów, różniące się wyglądem i genezą.

JEZIORO ŁEBSKO -Jezioro jest zbiornikiem słonawo-wodnym, jest największym jeziorem na pobrzeżu Koszalińskim i 3 w Polsce.

GŁAZ NARZUTOWY "TRYGŁAW" - największy w Polsce i jeden z największych w Europie.

2.Obiekty archeologiczne

ŚWIĘTA GÓRA SŁOWIŃCÓW -Magiczna góra, na szczycie której przebiegają ważne linie energetyczne ziemi od początku pełniła funkcję nawigacyjną. Każdej nocy na jej szczycie rozpalano ognisko, które było punktem odniesienia dla żeglarzy.

3. Zabytki urbanistyki i architektury

PAŁAC MŁYNARZA I MŁYN Z XIX W. - Akt lokacyjny miasta Koszalina z 1266 zawiera wzmiankę o prawie do budowy pierwszego młyna wodnego.

KONKATEDRA WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY W KOŁOBRZEGU

Historia katedry sięga końca XIV wieku. Wtedy to rozpoczęto budowę, którą ukończono dopiero na początku wieku XV. kościół wielokrotnie przebudowywano.

4. Upamiętnione miejsca historyczne

CMENTARZ WOJENNY- Pierwszy, niewielki cmentarz wojenny powstał u stop latarni morskiej na wniosek sowieckich władz wojskowych. Było to miejsce spoczynku żołnierzy I Armii Wojska Polskiego oraz Armii Czerwonej poległych w walkach o Kołobrzeg.

5. Zabytki techniki

LATARNIA MORSKA- Latarnia znajduje się przy wejściu do portu, zbudowana na prawym brzegu Parsęty, przy początku falochronu ochraniającego wejście do portu. Ma wysokość 26 metrów.

6. Muzea, archiwa, zbiory

SKANSEN MUZEUM WSI SŁOWIŃSKIEJ - Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach powstało z myślą ratowania kultury materialnej dawnej ludności kaszubskiej, zwanej Słowińcami.

MUZEUM DARŁOWO - Zamek Książąt Pomorskich-Muzeum mieści się w Zamku Książąt Pomorskich w Darłowie.

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

CZARNE WESELE - impreza otwierająca sezon turystyczny w Klukach odbywa się od 1995 roku. Działaniem najważniejszym jest kopanie torfu. Sprawność kopaczy i wygląd równiutkich kostek zawsze wzbudzają powszechny aplauz.

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

LATARNIA MORSKA- usytuowana jest tuż przy nadmorskim deptaku przy wejściu na portowe molo.

WYRZUTNIE- W drodze na ruchome wydmy, możemy zwiedzić ciekawą wystawę militarną. Podczas II wojny światowej znajdował się tutaj niemiecki poligon doświadczalny, gdzie testowano rakiety przeciwlotnicze Rheintochter ("Córka Renu") i rakiety balistyczne Rheinbote("Posłaniec Renu").

Pobrzeże Szczecińskie

1.Środowisko przyrodnicze

KAWCZA GÓRA nadmorskie wzniesienie w Paśmie Wolińskim, na wyspie Wolin, na obszarze Wolińskiego Parku Narodowego.

JEZIORO DĄBIE jest jeziorem deltowy czyli jeziorem powstałym na obszarze delty rzecznej, powstające pomiędzy wałami brzegowymi odgałęzieniami rzeki.

WOLIŃSKI PARK NARODOWY położony w środkowo-zachodniej części wyspy Wolin, pomiędzy Zatoką Pomorską i Zalewem Szczecińskim

2.Obiekty archeologiczne

JEZIORO ZGNIŁY GRZYB- wczesnośredniowieczne grodzisko nad południowym brzegiem jeziora o tej samej nazwie. Jezioro Zgniły Grzyb leży na południowym krańcu Puszczy Bukowej.

WZGÓRZE WISIELCÓW - rezerwat archeologiczny położony na południe od Wolina na wzniesieniach nad Dziwną z cmentarzyskiem kurhanowym z IX-X wieku.

3. Zabytki urbanistyki i architektury

UKŁAD URBANISTYCZNY Z PLACEM ORŁA BIAŁEGO- plac na szczecińskim Starym Mieście, znany historycznie jako Rynek Koński (Roßmarkt), bowiem w jego połudnowo-zachodniej części już w średniowieczu, znajdował się młyn koński

KAMIENICA LOITZÓW- jeden z najbardziej znanych i najcenniejszych zabytków Szczecina z epoki późnego gotyku, jeden z niewielu budynków dawnego budownictwa mieszczańskiego w mieście.

4. Upamiętnione miejsca historyczne

BITWA POD CEDYNIĄ- została rozegrana 24 czerwca 972 roku między wojskami księcia Polan - Mieszka I a margrabiego Marchii Łużyckiej - Hodona, wspomaganego przez możnowładcę Zygfryda von Walbeck.

CMENTARZ CENTRALNY - największy cmentarz w Polsce, trzeci co do wielkości w Europie i jeden z największych na świecie. Został założony w latach 1899-1900.

POMNIK OFIAR FASZYZMU ziemi polickiej w Trzeszczynie koło Polic

5. Zabytki techniki

KOLEJKA WĄSKOTOROWA - "Ciuchcia - Retro - Expres" wyjeżdza rano z Gryfic i przez cały dzień kursuje przez miejscowości: Trzęsacz, Rewal, Niechorze, Pogorzelica. Zabytkowy parowóz o romantycznym imieniu "PARYS".

KOLEJOWA WIEŻA WODNA W GOLENIOWIE- jeden z najmniej znanych zabytków miasta Goleniowa, wieża ciśnień powstała w 1912 z czerwonej cegły, z szachulcową głowicą, stoi w pobliżu dworca PKP w Goleniowie.

6. Muzea, archiwa, zbiory

MUZEUM NARODOWE W SZCZECINIE -Na przestrzeni stuleci w Szczecinie kilkakrotnie powstawały kolekcje o ponadregionalnym znaczeniu, w większości jednak zostały one rozproszone w wyniku katastrof politycznych i militarnych.

RUINY KOŚCIOŁA W TRZĘSACZU to jedno z najbardziej fascynujących miejsc na Polskim Wybrzeżu. W małej miejscowości, leżącej na 15 południku, stoi ostatnia ściana kościoła - zabytek na skalę europejską.

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

FESTIWAL SŁOWIAN I WIKINGÓW - cykliczna impreza plenerowa w formie archeologii eksperymentalnej. Odbywa się corocznie w pierwszy weekend sierpnia na wyspie Ostrów Recławski w Wolinie.

PROMENADA GWIAZD W MIĘDZYZDROJACH, to jedyne miejsce, w którym możecie porównać swoją dłoń, z dłońmi gwiazd filmowych.

MIĘDZYNARODOWY FESTIWAL MUZYKI ORGANOWEJ

W Kamieniu Pomorskim trwa 48. Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej. Kamieński festiwal to najstarsza tego typu impreza cykliczna na Pomorzu Zachodnim i druga, po Festiwalu Muzyki Organowej w Oliwie, w Polsce. Zainaugurowany 22 czerwca cykl potrwa aż do 31 sierpnia.

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

PORT JACHTOWY- WOLIN port morski położony na wschodnim brzegu wyspy Wolin, nad cieśniną Dziwną. PORT JACHTOWY W ŚWINOUJŚCIU -Port jest usytuowany w północnym obszarze cieśniny Świny, który łączy się z Zatoką Pomorską. Położony jest na wyspach Uznam i Wolin. Port zajmuje centralną część miasta Świnoujście, zarówno po jego wschodniej i zachodniej części.

FESTIWAL POLSKICH FILMÓW FABULARNYCH w Gdyni

POJEZIERZA
Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie 1.Środowisko przyrodnicze

OKOLICE ZBÓJNA I DOBRZYCY- wzgórza morenowe i kemowe, wały drumlinowe, ozy

DOLINA DRWĘCY- ochrona rezerwatowa rzeki

2.Obiekty archeologiczne

DOBRZYŃ NAD WISŁĄ- grodzisko średniowieczne na Górze Zamkowej

PROBOSZCZOCWICE KOŁO PŁOCKA- grodzisko „Kosmata Góra” na krawędzi doliny rzeki Wierzbicy z VI-VIIIw.rozbudowane w XIw.

3. Zabytki urbanistyki i architektury

RADZYŃ CHEŁMIŃSKI- ruiny zamku krzyżackiego

CHEŁMNO- zabudowa staromiejska

4. Upamiętnione miejsca historyczne

GRUNWALD - pole bitwy z 1410 na Grabie Lubawskim, pomnik zwycięstwa Grunwaldzkiego

5. Zabytki techniki

6. Muzea, archiwa, zbiory

NOWE MIASTO Lubawskie- muzeum Ziemii Lubawskiej

GRUNWALD- muzeum bitwy grunwaldzkiej

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

NIDZICA- zamek krzyżacki- ośrodek kultury

PŁOCK- ośrodek kultury i nauki

MURZYNOWO- mazowieckie obserwatorium geograficzne uniwersytetu warszawskiego

Pojezierze Iławskie

1.Środowisko przyrodnicze

JEZIORO JEZIORAK - Jezioro rynnowe położone w północno-wschodniej Polsce w obrębie Pojezierza Iławskiego. Jeziorak jest najdłuższym oraz szóstym pod względem powierzchni jeziorem w Polsce.

Sosnowa Aleja. Szymbark -Do ruin zamku przylega park, w którym wiele drzew stanowi pomnik przyrody. W starych dziuplastych drzewach liściastych bytuje rzadki w Polsce chrząszcz - pachnica.

2.Obiekty archeologiczne

DAWNY GRÓD PRUSÓW -CHOLIN- DOMNIEMANE MIEJSCE ŚMIERCI ŚW. WOJCIECHA- Miejsce: Święty Gaj

GRODZISKO wczesnośredniowieczne na wyspie Wielka Żuława
3. Zabytki urbanistyki i architektury

RUINY ZAMKU W SZYMBARKU-Zamek został wzniesiony przez kapitułę pomezańską w latach siedemdziesiątych XIV w. i był drugim co do świetności zamkiem po malborskim.

Zamek-główna siedziba komturów krzyżackich (lista dziedzictwa UNESCO)- Malbork -Gotycka budowla wybudowana w latach 1274-1457 jest jedną z największych twierdz Europy średniowiecznej.

4. Upamiętnione miejsca historyczne

5. Zabytki techniki

MOLO NA JEZIORZE DRWĄCKIM-OSTRÓDA -Molo na jeziorze Drwęckim zostało zbudowane w kształcie litery L. Długość ramion wynosi 50 i 30 metrów.

Kanał Elbląski- Żeglowna droga wodna na terenie województwa warmińsko-mazurskiego. Kanał bywa błędnie nazywany Kanałem Elbląsko-Ostródzkim lub Kanałem Ostródzko-Elbląskim.

6. Muzea, archiwa, zbiory

PAŁAC W MORĄGU- pałac wraz z niewielkim zespołem parkowym w stylu barokowym.,

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

Międzynarodowy Festiwal Jazzu Tradycyjnego „Złota Tarka”. Iława- Festiwal ma ponad 40 lat.

Pojezierze Leszczyńskie 1.Środowisko przyrodnicze

JEZIORO SŁAWSKIE, JEZIORO DOLSKIE

PRZEMĘCKI PARK KRAJOBRAZOWY

2.Obiekty archeologiczne

ŁĘKI- kurhany

3. Zabytki urbanistyki i architektury

PRZEMĘT- zabudowa rynku

KOŚCIAN- fragmenty murów miejskich

4. Upamiętnione miejsca historyczne

OSIECZNA- miejsce bitwy powstańców wielkopolskich - pomnik

RĄBIŃ- nekropolia Chłapowskich

5. Zabytki techniki

OSIECZNA- wiatraki z XVIII-XIX

6. Muzea, archiwa, zbiory

WOŁOSZAKOWICE- izba regionalna

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

OSIECZNA- ośrodek rekreacyjny

RACOT- stadnina koni

Pojezierze Litewskie 1.Środowisko przyrodnicze
JEZIORO GOŁDAP
GOŁDAP-Piękna Góra

SUWALSKI PARK KRAJOBRAZOWY jest najstarszym takim parkiem w Polsce. Powstał w 1976 r., aby chronić młody krajobraz polodowcowy. Charakterystyczne jest tu znaczne zróżnicowanie terenu - między licznymi morenowymi wzgórzami leżą doliny wartkich rzek oraz jeziora o nieregularnej linii brzegowej.

2.Obiekty archeologiczne

SZURPIŁY- gród Jaćwingów „Góra Zamkowa”

SZWAJCARIA- rezerwat archeologiczny „Cnemtarzysko Jaćwingów”

3. Zabytki urbanistyki i architektury

SUWAŁKI- klasyczna zabudowa centrum miesta

SEJNY- zespół klasztorny Dominikanów

4. Upamiętnione miejsca historyczne

5. Zabytki techniki

STAŃCZYKI- Zaprojektowana w 1907 r. linia kolejowa Botkuny-Żytkiejmy, która miała łączyć garnizony przy granicy prusko-rosyjskiej, przebiegała przez tereny poprzecinane licznymi dolinami i wąwozami.

KANAŁ AUGUSTOWSKI

6. Muzea, archiwa, zbiory

MUZEUM OKRĘGOWE -Suwałki

IZBA REGIONALNA - zbiory etnograficzne i historyczna w Puńsku

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

PUŃSK- ośrodek kultury litewskiej w Polsce

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

SEJNY- ośrodek „pogranicze sztuk, kultur i narodów”

AUGUSTÓW- uzdrowisko

Pojezierze Lubuskie 1.Środowisko przyrodnicze

JEZIORO NIESŁYSZ -Największe jezioro na pojezierzu Łagowskim, Leży w otoczeniu lasów sosnowych

PAKLICKO WIELKIE - Jedno z większych w regionie. Przez jezioro przepływa piękna rzeka Paklica

2.Obiekty archeologiczne

SOKOLA GÓRA -Na wzniesieniu polodowcowym ok. 200 m na zachód od zamku Joannitów znajduje się miejsce najwcześniejszego osadnictwa w Łagowie sprzed ok. 3 tys. lat W XII w. wybudowano tu gród drewniano-ziemny o średnicy 20 m. W połowie XIV w., powstało drugie grodzisko o charakterze obronnym. , Najstarsze groby są z XVIII wieku. Dziś: poniemiecki cmentarz z ciekawymi formami nagrobków Do dziś na powierzchni widoczne są pozostałości po nim w postaci podwójnych wałów

3. Zabytki urbanistyki i architektury

ZAMEK JOANNITÓW - Obecna bryła budowli składa się z 4 dwukondygnacyjnych skrzydeł, które tworzą renesansowy dziedziniec

ZAMEK W SULECHOWIE - Najstarsza budowla na terenie miasta, wielokrotnie przebudowany i rozbudowany 1633 r. - zamek wraz z miastem został zniszczony pożarem. Zamek tworzył wraz z miastem jednolity system obronny, odizolowano go jednak od miasta murem i fosą

4. Upamiętnione miejsca historyczne

5. Zabytki techniki

ELEKTROWNIA WODNA W BLEDZEWIE -To jedna z najstarszych, czynnych elektrowni w Polsce. Mimo upływu lat utrzymano w niej oryginalny model stopnia wodnego i związanych z nim budowli technicznych oraz wyposażenie maszynowni. Budowę stopnia wodnego i elektrowni rozpoczęto w 1906 r. a odbioru robót dokonano w 1911 roku (początek działania).

6. Muzea, archiwa, zbiory

ŚWIEBODZIN-lubuski klub przyrodników- muzeum przyrodnicze

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

LUBUSKIE LATO FILMOWE -Najstarszy w Polsce filmowy festiwal odbywający się co roku w Łagowie. Zjeżdżają na ten czas autorzy filmów, aktorzy i krytycy filmowi, którzy uczestniczą w seminariach oraz dyskusjach z publicznością

Pojezierze Mazurskie

1.Środowisko przyrodnicze

DYLEWSKA GÓRA-Wzgórza Dylewskie, znajdujące się nieopodal Ostródy, stanowią unikalny na Mazurach Zachodnich obszar, którego pofałdowany krajobraz bardziej przypomina Beskid Niski niż krainę słynącą z dużej ilości jezior.

ŚNIARDWY - największe jezioro w Polsce, w województwie warmińsko-mazurskim, w powiatach: mrągowskim i piskim, położone w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich, w dorzeczu Pisy.

JEZIORO MAMRY - jest drugim co do wielkości akwenem wodnym w Polsce, ustępuje pod tym względem jedynie kompleksowi jezior Śniardwy.

MAZURSKI PARK KRAJOBRAZOWY

SUWALSKI PARK KRAJOBRAZOWY

WIGIERSKI PARK NARODOWY

2. Obiekty archeologiczne

RYN-4 grody gal indów przy szlaku z Rynu do Giżycka

3. Zabytki urbanistyki i architektury

WIGRY-BAROKOWY ZESPÓŁ KLASZTORU KAMEDUŁÓW- Zespół klasztorny pokamedulski, położony na naturalnym wzgórzu na półwyspie oblanym wodami jeziora Wigry, należy do najcenniejszych zabytków Suwalszczyzny.

4. Upamiętnione miejsca historyczne

ZAMEK W GIŻYCKU- Zamek prokuratorski został zbudowany przez zakon krzyżacki około połowy XIV wieku na, co wskazuje wzmianka z 1340 roku o rezydującym tu prokuratorze krzyżackim pełniącym rolę sądowniczą, dowódczą i administracyjną.

TWIERDZA BOYEN- twierdza o kształcie gwiazdy stanowiąca ważny obiekt strategiczny. Położony w zachodniej części Giżycka, na wąskim przesmyku pomiędzy dwoma dużymi jeziorami mazurskimi - Kisajno

5. Zabytki techniki

MOST OBROTOWY W GIŻYCKU - most obrotowy nad Kanałem Łuczańskim, w ciągu ulicy Stanisława Moniuszki w Giżycku przeznaczony dla pojazdów o masie całkowitej do 2,5 ton. Jest to jeden z trzech mostów drogowych przez Kanał Łuczański w mieście.

EŁCKA KOLEJ WĄSKOTOROWA (EKW, niem. Lycker Kleinbahn) - jest jedną z nielicznych kolei tego typu na terenie Polski, funkcjonująca do dnia dzisiejszego.

6. Muzea, archiwa, zbiory

MUZEUM WARMII I MAZUR W OLSZTYNIE -powstało w 1945 roku. Siedzibą jest XIV-wieczny zamek gotycki, wybudowany dla administratora dóbr kapituły warmińskiej.

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

KLON- wieś ulicówka, drewniane budownictwo

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

PLANETARIUM W OLSZTYNIE - drugie co do wielkości planetarium w Polsce zlokalizowane przy al. Piłsudskiego w Olsztynie.

Pojezierze Południowopomorskie

1. Środowisko przyrodnicze

RZEKI: Gwda, Brda

DRAWIEŃSKI PARK NARODOWY -

PARK NARODOWY BORY TUCHOLSKIE-

2. Obiekty archeologiczne

KALISZ POMORSKI- grodzisko wczesnośredniowieczne

ODRY- rezerwat archeologiczny „Kręgi Kamienne”

OSIEK- rezerwat archeologiczno- etnograficzny

3. Zabytki urbanistyki i architektury

TUCHOLA- średniowieczny układ miasta

GÓRKA KLASZTORNA- sanktuarium Maryjne

4. Upamiętnione miejsca historyczne

FORTYFIKACJE WAŁU POMORSKIEGO- Podgaje, Jastrowie, Zdbice

ZŁOTÓW- cmentarze wojenne z czasów II wojny światowej

PIŁA- cmentarze wojenne z czasów II wojny światowej

5. Zabytki techniki

BOROWO NAD JEZIOREM PROSTYNIA- elektrownia wodna

MYLOF- zapora na Bdrzie

6. Muzea, archiwa, zbiory

ZDBICE- skansen bojowy

TUCHOLA- Muzeum parku Narodowego Bory Tucholskie

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

ZALEW KORONOWSKI- ośrodki sportów wodnych, przystanie

Pojezierze Wielkopolskie 1.Środowisko przyrodnicze

KOŁO CHODZIEŻY - Gontyniec- wzgórza morenowe

KÓRNIK- rynna Kórnicko-Zaniemyska

WIELKOPOLSKI PARK NARODOWY

2.Obiekty archeologiczne

LEDNICKI PARK KRAJOBRAZOWY- rezerwat archeologiczny na Ostrowie Lednickim

MRÓWKI-POWIDZKI PARK KRAJOBRAZOWY- skansen archeologiczny

3. Zabytki urbanistyki i architektury

OWINSKA- zespół pałacowo-parkowy

KRUSZWICA- Mysia wieża

4. Upamiętnione miejsca historyczne

SIERAKOWSKI PARK KRAJOBRAZOWY- Orzeszkowo-dawny cmentarz kalwiński

GRODZISK WIELKOPOLSKI- cmentarz z pomnikiem Powstańców Wielkopolskich

5. Zabytki techniki

WOLSZTYN- skansen parowozów

WENECJA- muzeum kolei wąskotorowych

6. Muzea, archiwa, zbiory

WRZEŚNIA- muzeum regionalne im. Dzieci Wrzesińskich

GNIEZNO- Muzeum Początków Państwa Polskiego

SWARZĘDZ- skansen pszczelarski

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

ŻNIN- ośrodek sztuki ludowej Pałuk

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

LICHEŃ STARY- sanktuarium maryjne- miejsce pielgrzymkowe

INOWROCŁAW- uzdrowisko

Pojezierze Wschodniopomorskie

1.Środowisko przyrodnicze

JAR RZEKI RADUNI - rezerwat krajobrazowy na wschodnim skraju Pojezierza Kaszubskiego Obszar chroniony to odcinek przełomu Raduni, zwanego Przełomem Babidolskim, przez wzgórza morenowe (zjawisko erozji) z porośniętymi grądem i łęgiem stokami.

KASZUBSKI PARK KRAJOBRAZOWY - położony na Kaszubach w województwie pomorskim. Park ten utworzono w 1983 r. dla ochrony typowego krajobrazu pojezierzy młodoglacjalnych centralnej części Pojezierza Kaszubskiego.

ARBORETUM WIRTY - Najstarszy w Polsce Leśny Ogród Dendrologiczny

2.Obiekty archeologiczne

3. Zabytki urbanistyki i architektury

ZAMEK W GNIEWIE - zamek zbudowany przez Zakon krzyżacki na planie czworoboku po 1290 roku i rozbudowany w XIV i XV wieku, następnie od połowy polskich starostów
SIANOWO - sanktuarium - W Sianowie znajduje się Sanktuarium Matki Boskiej Sianowskiej.

4. Upamiętnione miejsca historyczne

ZAMEK W SKARSZEWACH - Wyjątkowość Skarszew wśród gmin posiadających zamki gotyckie polega na tym, że w średniowieczu ich właścicielami były kolejno aż dwa zakony rycerskie - Joannici i Krzyżacy.

5. Zabytki techniki

WIATRAK W TCZEWIE - typ holenderski - Wiatrak został zbudowany w 1806 roku. Konstrukcja wiatraka jest drewniana, podstawa natomiast podmurowana. Obiekt posiada rzadko spotykane, pięcioramienne skrzydło i obrotową głowicę. Został zrekonstruowany w 1950 roku. Od 1983 roku wiatrak jest własnością prywatną.

6. Muzea, archiwa, zbiory

MUZEUM HYMNU NARODOWEGO W BĘDOMINIE - oddział zamiejscowy Muzeum Narodowego w Gdańsku, znajdujący się w Będominie na Kaszubach. Muzeum ulokowano w dworze szlacheckim,

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

ŻUKOWO- ośrodek haftu kaszubskiego

WIEŻYCA- Kaszubski Uniwersytet Ludowy

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

DROGA KASZUBSKA - Szosa o znaczeniu lokalnym i turystycznym przebiegająca przez centralną część Kaszubskiego Parku Krajobrazowego

Pojezierze Zachodniopomorskie

1.Środowisko przyrodnicze

WZNIESIENIE MORENOWE Wału Pomorskiego

JEZIORO LUBIE; RZEKA WIEPRZ, SŁUPIA

DRAWIEŃSKI PARK KRAJBRAZOWY

2.Obiekty archeologiczne

GRZYBICA- kręgi kamienne

3. Zabytki urbanistyki i architektury

CHOJNA- średniowieczny układ urbanistyczny; mury miejskie

MYŚLIBORZ- układ miasta w kształcie koła

4. Upamiętnione miejsca historyczne

DRAWSKO POMORSKIE- cmentarz z II wojny światowej

5. Zabytki techniki

POŁCZYN ZDRÓJ- młyn wodny

CHOSZCZNO- skansen taboru kolejowego

BYTÓW- most kolejowy

6. Muzea, archiwa, zbiory

BARLINEK- Dom Gutenbrega- muzeum regionalne

CEDYNIA- muzeum regionalne

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

POŁCZYN ZDRÓJ- uzdrowisko

ŻYDOWO- elektrownia szczytowo-pompowa

IŃSKO-Ińskie lato Filmowe

NIZINY

Nizina Południowopodlaska

1.Środowisko przyrodnicze

OKOLICE STOCZKA ŁUKOWSKIEGO- wzniesienia ostańcowi

ŁUKÓW- - rezerwat geologiczny „Kra jurajska”

2.Obiekty archeologiczne

3. Zabytki urbanistyki i architektury

ZESPÓŁ KLASZTORNY FILIPINÓW W STUDZIANNEJ- Zespół klasztorny Filipinów w Studziannej (gmina Poświętne, powiat opoczyński) można bez przesady nazwać perłą polskiej architektury barokowej.

4. Upamiętnione miejsca historyczne

KOCK- cmentarz wojenny kleeberczyków z 1939r.

BIAŁA PODLASKA- pomnik generała Fraciszka Kleeberga

5. Zabytki techniki

SIEDLCE- konduktor czyli piorunochron

6. Muzea, archiwa, zbiory

ŁUKÓW- muzeum regionalne z kolekcją amonitów

SIEDLCE- muzem okręgowe Podlasia Zachodniego

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

FOLKLOR OPOCZYŃSKI : Ziemia Opoczyńska znana jest w Polsce jak i za granicą jako jeden z najciekawszych regionów etnograficznych. Tu właśnie nadal rozwija się sztuka ludowa, zwłaszcza tkactwo, hafciarstwo, rzeźbiarstwo, wycinankarstwo i nadal noszony jest ludowy strój kobiecy.

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

KOPALNIA WĘGLA BRUNATNEGO BEŁCHATÓW jest liderem polskiego górnictwa węgla brunatnego. Na rynku polskim funkcjonuje od ponad 30 lat. Głównym przedmiotem działalności jest wydobycie i sprzedaż węgla brunatnego.

Nizina Południowowielkopolska

1.Środowisko przyrodnicze

KONIN- punkt widokowy spod zamku na jezioro i elektrownię

PARK KRAJOBRAZOWY NADWARCIAŃSKI

PARK KRAJOBRAZOWY MIĘDZYRZECZA WARTY I WIDAWKI

2.Obiekty archeologiczne

KALISZ- rezerwat archeologiczny; grodzisko z IX-XIV wieku z reliktami budowli romańskich

3. Zabytki urbanistyki i architektury

KOŚCIÓŁ ŚWIĘTEGO KRZYŻA W LESZNIE - dawny kościół luterański wybudowany w latach 1711-1720.

ULICA PIOTRKOWSKA - reprezentacyjna ulica Łodzi, jedna z najdłuższych handlowych ulic Europy, biegnąca południkowo w linii proste. Zabudowa eklektyczna i secesyjna .

4. Upamiętnione miejsca historyczne

CMENTARZ ŻYDOWSKI W ŁODZI -założony w 1892 roku, położony w południowej części Bałut, na niewielkim wzniesieniu

5. Zabytki techniki

SZLAK MŁYNÓW NAD GRABIĄ-W środkowej Polsce, w bliskiej odległości od Łodzi, płynie niezwykle urocza rzeka Grabia. Jest to typowa rzeka nizinna, o naturalnym charakterze, z licznymi meandrami i starorzeczami.

6. Muzea, archiwa, zbiory

MUZEUM TECHNIK CERAMICZNYCH W KOLE - jedyna tego typu jednostka muzealna w Polsce. Założona w 1975 r. Oprócz wystaw dotyczących ceramiki prezentuje też ekspozycje na temat historii miasta i inne. Muzeum eksponuje głównie ceramikę, wynika to oczywiście z istnienia na terenie Koła fabryki fajansu Freudenreichów.

MUZEUM KINEMATOGRAFII - Siedzibą muzeum jest pochodzący z połowy XIX w. pałacyk (rezydencja) Karola Scheiblera, jednego z największych łódzkich przemysłowców pochodzenia niemieckiego, z racji fortuny i skali produkcji zwanego "królem bawełny". Pałac obecną neorenesan- sową bryłę uzyskał po przebudowie w latach 1886-88

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

LESZNO-lotnisko i centralna Szkoła Szybowcowa

ŁÓDŹ- ośrodek kultury i nauki oraz handlowy i finansowy

Nizina Północnomazowiecka

1.Środowisko przyrodnicze

ŁOMŻYŃSKI PARK KRAJOBRAZOWY DOLINY NARWI Ochronie podlegają tutaj unikatowe walory krajobrazowe, przyrodnicze, poznawcze i estetyczne doliny i jej otoczenia.

NADBUŻAŃSKI PARK KRAJOBRAZOWY jeden z największych parków krajobrazowych w Polsce. Utworzony w 1993 roku w dolnym biegu rzekiBug, obejmuje fragment dolnej Narwi i Liwca. Do

2.Obiekty archeologiczne

PUŁTUSK- Powstało w IX-X wieku na miejscu dawnego grodu. Według przekazów na wzgórzu, które obecnie nosi nazwę Św. Krzyża, stała niegdyśpogańska świątynia - wówczas centrum osady.

3. Zabytki urbanistyki i architektury

ZAMEK W PUŁTUSKU - zamek w stylu renesansowym, usytuowany na niewielkim wzgórzu nad Narwią.

DOM POLONII W PUŁTUSKU - zespół hotelowo-rekreacyjny usytuowany w zabytkowym zamku, w Pułtusku, nad brzegiem Narwi, na skrajuPuszczy Białej. Obok działalności hotelarskiej prowadzony jest tam także Ośrodek Dokumentacji Wychodźstwa Polskiego.

TWIERDZA MODLIN - twierdza położona na Mazowszu u zbiegu Wisły i Narwi, około 30 km na północny zachód od Warszawy. Składa się z cytadeli położonej na prawym brzegu Narwi, umocnionych przedmości: kazuńskiego i nowodworskiego oraz z dwóch pierścieni fortów.

4. Upamiętnione miejsca historyczne

OSTROŁĘKA była miejscem bitwy wojsk polskich pod dowództwem J. Skrzyneckiego z armią rosyjską dowodzoną przez I. Dybicza. Do ostatecznego rozbicia wojsk polskich nie dopuścił ppłk Józef Bem, dzięki szarży czwartej baterii artylerii lekkokonnej, którą osobiście dowodził. W wyniku bitwy nastąpiło całkowite zniszczenie prawobrzeżnej osady oraz duże zniszczenie miasta lewobrzeżnego.

BITWA POD PUŁTUSKIEM - bitwa stoczona 26 grudnia 1806 pod Pułtuskiem przez wojska francuskie z wojskami rosyjskimi, w czasie wojny z IV Koalicją.

5. Zabytki techniki

WYSZYGRÓD- najdłuższy drewniany most w Europie częściowo rozebrany.

MŁAWA- Mławska kolej dojazdowa

6. Muzea, archiwa, zbiory

DROZDOWO- muzeum przyrody

WYSZKÓW- muzem miejskie

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

TUROŚL- drewniany kościół parafialny św. Jana Chciciela; tradycyjne drewniane budownictwo wsi z początku XX wieku.; ośrodek sztuki kurpiowskiej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

SEROCK-ośrodek sportów wodnych i wypoczynku

OKOLICE WIERZBICY NAD NARWIĄ- intershow Park Popowo- park rozrywki i wypoczynku.

Nizina Północnopodlaska

1.Środowisko przyrodnicze

JEZIORO SIEMIANOWSKIE (Zalew Siemianówka) - zaporowy zbiornik wodny zlokalizowany w dolinie górnej Narwi w województwie podlaskim, bezpośrednio na północ od Puszczy Białowieskiej. Powstał w wyniku spiętrzenia wody zaporą ziemną zbudowaną w przewężeniu doliny rzeki.

BIAŁOWIESKI PARK NARODOWY - położony jest w północno-wschodniej części Polski, w województwie podlaskim. Znany z ochrony najlepiej zachowanego fragmentu Puszczy Białowieskiej, ostatniego w Europie fragmentu lasu pierwotnego oraz liczącej kilkaset sztuk, największej na świecie wolnościowej populacji żubra.

PUSZCZA BIAŁOWIESKA

DĄB JAGIEŁŁY - najsłynniejszy z dębów Puszczy Białowieskiej. Pod nim miał rzekomo przesiadywać Władysław Jagiełło przed łowami zorganizowanymi przed wyprawą grunwaldzką. Drzewo zostało zwalone przez wichurę 2 listopada 1974 roku.

BIAŁOWIEŻA — duża wieś w Polsce, w województwie podlaskim, mająca charakter małomiasteczkowy. Wieś jest siedzibą gminy Białowieża oraz Białowieskiego Parku Narodowego

2.Obiekty archeologiczne

BIAŁOWIEŻA- Podczas wykopalisk archeologicznych prowadzonych w latach 2006-2008 na terenie Starej Białowieży odkryto pozostałości drewnianego dworu datowanego na drugą połowę XVI wieku.

3. Zabytki urbanistyki i architektury

TWIERDZA OSOWIEC - twierdza z drugiej połowy XIX wieku, położona na terenie osady Osowiec-Twierdza. Znana z 6,5-miesięcznej obrony podczas I wojny światowej. Na początku XX wieku zaliczana do najnowocześniejszych twierdz świata. Nigdy nie została zdobyta.

BRAMA-DZWONNICA -Była zbudowana zapewne w 1752. Zniszczona w 1944, została odbudowana ok. 1955. Wzniesiona na planie prostokąta, dwukondygnacyjna, z przejazdem pośrodku. Niższą kondygnację wieńczy gzyms i fryz tryglifowy, wyższą, ujętą spływami i wazonami, nakrywa hełm kopulasty.

4. Upamiętnione miejsca historyczne

CMENTARZ ŻYDOWSKI W SURAŻU - został założony w 1865 roku[1] w Surażu, aczkolwiek najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1792 roku i najpewniej został przeniesiony ze starszej nekropolii. Ma powierzchnię 0,4 ha. Na ogrodzonym kamiennym murem zachowało się około 10 nagrobków

5. Zabytki techniki

6. Muzea, archiwa, zbiory

MUZEUM JUDAISTYCZNE- ODDZIAŁ MUZEUM PODLASKIEGO W BIAŁYMSTOKU - mieszczące się we wnętrzach Wielkiej Synagogi z 1642 i Domu Talmudycznego.

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

JANÓW- samorządowa Szkółka Tkactwa

ŁAPCZYN- ośrodke sztuki ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

LIPSK- szlak turystyczny-kajakowy

SUPRAŚL- ośrodek turystyczno-uzdrowiskowy

Nizina Śląska

1.Środowisko przyrodnicze

OGRÓD ZOOLOGICZNY - Ogród zoologiczny we Wrocławiu to największy i zarazem najstarszy tego typu obiekt w Polsce.

2.Obiekty archeologiczne

MOSZNA- ślady po grodzisku kultury łuzyckiej

3. Zabytki urbanistyki i architektury

OPOLSKA WENECJA -Zabytkowe kamieniczki, kąpiące się w Młynówce, domy wchodzące do wody, przeglądające się w jej lustrze, nieodparcie nasuwają skojarzenie ze słynnym, włoskim miastem

NYSA - ŚWIETY RZYM , GOTYCKI KOSCIOŁ ŚW JAKUBA -jest największym obiektem sakralnym w mieście i cennym zabytkiem. Ponieważ w środku pochowano ośmiu biskupów wrocławskich, Kościół św. Jakuba, którego bryła architektoniczna góruje nad miastem, zajmuje wyjątkowe miejsce w zespole budowli zabytkowych Nysy.

4. Upamiętnione miejsca historyczne

PANORAMA RACŁAWICKA we Wrocławiu to jedno z niewielu miejsc na świecie, gdzie podziwiać można relikt dziewiętnastowiecznej kultury masowej.

ŁAMBINOWICE - OBÓZ JENIECKI Do obejrzenia na tym terenie mamy Pomnik Martyrologii Jeńców Wojennych, cmentarz, baraki z resztkami ogrodzenia i wieżą strażniczą oraz Centralne Muzeum Jeńców Wojennych .

ZAMEK W MOSZNEJ -100 letni zespół pałacowo-parkowy w Mosznej o powierzchni 200 ha wpisany jest do rejestru zabytków. Stanowi obiekt o znaczeniu historycznym i artystycznym.

5. Zabytki techniki

BIAŁA- baszta „nad bramą prudnicką”

NYSA- barokowa fontanna „piękna studnia”

6. Muzea, archiwa, zbiory

OPOLE- muzeum Diecezjalne; Muzeum śląska opolskiego

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

AMFITEATR OPOLSKI - amfiteatr powstały z inicjatywy prezydenta Opola Karola Musioła. Zaprojektowany przez Floriana Jesionowskiego, stał się jednym ze znanych symboli miasta

Nizina Śląsko-Łużycka

1.Środowisko przyrodnicze

PARK KRAJOBRAZOWY BORY DOLNOŚLĄSKIE - dawniej Puszcza Dolna. Mezoregion utworzony

przez największy w Polsce zwarty kompleks leśny. Najwyższym wzniesieniem jest wzgórze Dębniak

REZERWAT PRZYRODY „ TORFOWISKO POD WĘGLIŃCEM” - obejmuje położone na północ od Węglińca przesuszone torfowisko z sosną błotną, która rośnie tutaj na jedynym niżowym stanowisku w Polsce.

PARK MUŻAKOWSKI W ŁĘKNICY -Największy park stylu angielskiego w Polsce i w Niemczech, w województwie lubuskim. 2 lipca 2004 roku Park Mużakowski został wpisany na Listę światowego dziedzictwa UNESCO, jako 12 obiekt w Polsce.

2.Obiekty archeologiczne

3. Zabytki urbanistyki i architektury

LEGNICA -średniowieczny układ miasta z kamienicami

KATEDRA ŚWIĘTYCH APOSTOŁÓW PIOTRA I PAWŁA- wzniesiona w XIVw. Przebudowana w XIX w na styl neogotycki. Znajduje się tu pentaptyk z XV w.- najcenniejszy, jedyny zabytek malarstwa gotyckiego znajdujący się w kaplicy.

MURY MIEJSKIE W LUBINIE - zostały zbudowane, w XIV wieku, spełniały funkcję obronną.

4. Upamiętnione miejsca historyczne

CMENTARZ ŻYDOWSKI W LEGNICY -został założony w 1826 roku na terenie nad Kaczawą. Na jego terenie znajduje się utrzymany w stylu neoromańskim dom przedpogrzebowy z bożnicą, wzniesiony przez rabina. Jest jednym z nielicznych i najlepiej na Dolnym Śląsku zachowanych zabytków tego typu. Najstarsze macewy i grobowce pochodzą z lat 1835-1838.

LEGNICKIE POLE -Miejsce bitwy z Tatarami - 1241 r. -bitwa pod Legnicą , która rozegrała się 9 kwietnia 1241 między rycerstwem śląskim i wspierającymi go posiłkami niemieckimi a Mongołami.

5. Zabytki techniki

BOLESŁAWIEC- most na rzece Bóbr

6. Muzea, archiwa, zbiory

ŻAGAŃ- muzeum Martyrologii alianckich jeńców wojennych

LEGNICA- muzeum okręgowe- muzeum miedzi

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

BOLESŁAWIEC- wyroby ceramiczne; Międzynarodowe Plenery Ceramiczno- Rzeźbiarskie

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

WARMĄTOWICE SIENKIEWICZOWSKIE- biwak historyczny ”bitwa pod Kaczawą „1813

Nizina Środkowomazowiecka

1.Środowisko przyrodnicze

NADBUŻAŃSKI PARK KRAJOBRAZOWY

BIAŁOBRZEGO- dolina dolnej pilicy

2.Obiekty archeologiczne

TUM KOŁO ŁĘCZYCY- grodzisko tzw. „szwedzka góra”

3. Zabytki urbanistyki i architektury

WARSZAWA-zespoły pałacowo- parkowe Wilanów, Stare miasto, Zamek królewski, Rynek starego miasta

4. Upamiętnione miejsca historyczne

TREBLINKA- I karny obóz pracy, Treblinka II obóz zagłady Żydów, mauzoleum, pomniki i cmentarze

5. Zabytki techniki

JABŁONNA- zajazd pocztowy z końca XVIIIw.

6. Muzea, archiwa, zbiory

WARSZAWA- muzeum historyczne miasta Warszawy

NIEPOKALANÓW-muzeum śwMaksymiliana

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

KAROLIN- ekspozycja strojów ludowych i pamiątek

ŁOWICZ- ośrodek łowickiej sztuki ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

KAROLIN- siedziba zespołu pieśni i tańca „Mazowsze”

SOCHACZEW- kolejka wąskotorowa do Puszczy Kampinowskiej

I Pobrzeże Szczecińskie:

1. Środowisko przyrodnicze

- Woliński PN (j. Turkusowe, rez. Żubrów, klify, buczyna pomorska)

- góry: Grzywacz 115mnpm, Bukowiec 148mnpm

- Zalew Szczeciński - laguna przybrzeżna, zatoka Bałtyku 666-687km2

2. Obiekty archeologiczne

- grodzisko na jeziorze Czaj - okolice Międzyzdrojów

- grodzisko w Kołbaczu

- rezerwat archeologiczny i Wzgórze Wisielców (cmentarz kurhanowy z IX-X wieku, najstarsza wczesnośredniowieczna nekropolia na Pomorzu Zachodnim) w Wolinie

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- kościół NMP (gotyk, cegła, orientowana), mury miejskie (liczne baszty i bramy, ok.1km, najpotężniejsze) w Stargardzie Szczecińskim - wpisane na listę pomników historii

- układ urbanistyczny Szczecina z placem Orła Białego

- zespół katedralny konkatedry św. Jana Chrzciciela w Kamieniu Pomorskim (pomnik historii) - romańsko-gotycka, ceglana, trójnawowa bazylika.

- ruiny kościoła na klifie w Trzęsaczu

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- cmentarz żydowski w Szczecinie

- cmentarz Centralny w Szczecinie

5. Zabytki techniki

- poniemieckie wyrzutnie V-1 i V-2 w Zalesiu i Międzyzdrojach

- latarnia morska w Świnoujściu - najwyższa na polskim wybrzeżu Bałtyku

- kolejka wąskotorowa Gryfice-Niechorze

6. Muzea, archiwa, zbiory

- Muzeum Wolińskiego PN na obszarze Międzyzdrojów

- Muzeum Rybołówstwa Morskiego w Świnoujściu

- Muzeum kolejki wąskotorowej w Gryficach

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- elektrownia geotermalna w Pyrzycach

- Festiwal Wikingów w Wolinie - jedna z największych tego typu imprez w Europie, liczne rekonstrukcje bitew, pokazy umiejętności rzemieślniczych, prezentacja kultury wikingów i Słowian

- Festiwal Artystyczny Młodzieży Akademickiej (FAMA) - warsztaty, występy, happeningi, imprezy plenerowe

- promenada gwiazd w Międzyzdrojach

II Pobrzeże Koszalińskie

1. Środowisko przyrodnicze

- klify w okolicach Jarosławca

- Słowiński PN - rezerwat biosfery UNESCO (zalesione; ruchome wydmy, Góra Łącka)

- jeziora: Jamno, Łebsko, Gardno

- bory: sosnowy i bagienny

2. Obiekty archeologiczne

- święta góra Słowińców w okolicy Smołdzina

- sanktuarium pogańskie w Koszalinie

- grodzisko na Górze Zamkowej w Wejherowie

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- gotycka bazylika konkatedralna Wniebowzięcia NMP w Kołobrzegu (halowa, pięcionawowa)

- gotycki zamek książąt pomorskich w Darłowie (jedyny w Polsce gotycki nadmorski zamek, na planie kwadratu, wieża)

- zabudowa willowo-wczasowa w Łebie

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- bitwa o Kołobrzeg

- cmentarz wojenny z 1945r. w Kołobrzegu

- sarkofagi książąt pomorskich w kościele Mariackim w Darłowie

5. Zabytki techniki

- pozostałości niemieckich wyrzutni V-1 i V-2 koło Darłowa

- latarnia morska w Darłowie

- latarnia morska w Kołobrzegu

6. Muzea, archiwa, zbiory

- Muzeum Przyrodniczo-Leśne Słowińskiego PN

- Okręt Muzeum ORP „Fala” w Kołobrzegu

- Muzeum Okręgowe w Koszalinie (w pałacu Młynarzy z XIX w.)

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

- domy rybaków w Ustroniu Morskim

- ośrodek haftu kaszubskiego w Wejherowie

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- uzdrowisko w Ustce

- kąpieliska i porty rybackie w Łebie, Darłowie, Ustce, Kołobrzegu

- Festiwal Chórów Polonijnych w Koszalinie

III Pobrzeże Gdańskie

1. Środowisko przyrodnicze

- najgłębsza depresja w Polsce (-1,8m) w Karczowiskach Dolnych koło Elbląga

- Zatoka Gdańska (Zatoka Pucka i Zalew Wiślany)

- Nadmorski PK (wydmy, klify, fokarium), PK Mierzeja Wiślana (kormorany, czapla siwa, wydmy), PK Wzniesienia Elbląskie (skupisko 200-letnich dębów)

- ostoje bobrów, Puszcza Darżlubska i Wierzchucińska

2. Obiekty archeologiczne

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- Gdańsk (pomnik historii) - układ starego miasta, Brama Wyżynna, Ratusz Głównego Miasta, kościół Mariacki, fontanna Neptuna)

- Sopot - ul. Bohaterów Monte Cassino, klasycystyczne dworki secesyjne, kamieniczki z XIX i XX w.

- zamek krzyżacki w Pasłęku z XIV w. (jedno z możliwych miejsc ukrycia Bursztynowej Komnaty)

- zespół wzgórza katedralnego we Fromborku - pomnik historii

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- Westerplatte (pomnik historii); Poczta Gdańska

- Skwer Kościuszki - pomnik Josepha Conrada w Gdyni

- 31.08.1980 - podpisanie porozumienia gdańskiego i utworzenie „Solidarności”

5. Zabytki techniki

- molo w Sopocie - najdłuższe molo nad Bałtykiem

- Żuraw w Gdańsku - zabytkowy dźwig portowy

- końcowy odcinek kanału Elbląskiego (pomnik historii) - najdłuższy kanał żeglowny w Polsce

6. Muzea, archiwa, zbiory

- Muzeum Poczty i Telekomunikacji w Gdańsku

- Żaglowiec „Dar Pomorza” w Gdyni

- Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

- układ dawnej wsi rybackiej w Jastarni

- warsztat szkutniczy Aleksandra Celarka w Chałupach

- mennonickie budownictwo o konstrukcji szkieletowej w gminie Ryjewo

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni

- Międzynarodowy Festiwal Piosenki - Opera Leśna w Sopocie

- stocznie w Gdańsku

IV Nizina Staropruska

1. Środowisko przyrodnicze

- 40 gniazd bocianów białych w Żywkowie koło Górowa Iławeckiego

- rezerwat „Dolina rzeki Wałszy”

- rezerwat „Jezioro Siedmiu Wysp”

2. Obiekty archeologiczne

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- fragment murów obronnych z bramą Lidzbarską w Bartoszycach

- zamek krzyżacki w Barcianach

- pałac barokowy w Drogoszach koło Barcian

4. Upamiętnione miejsca historyczne

5. Zabytki techniki

6. Muzea, archiwa, zbiory

- muzeum etnograficzne w klasztorze Werbistów

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

I Pojezierze Zachodniopomorskie

1. Środowisko przyrodnicze

- PK: Cedyński, Drawski, Doliny Słupi, Barlinecko-Gorzowski (krajobraz polodowcowy, jeziora, bagna)

- jeziora: Lubie i Wielimie

- wzniesienia morenowe Wału Pomorskiego

2. Obiekty archeologiczne

- sanktuarium pogańskie w Polanowie

- kręgi kamienne w Grzybicy

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- fortyfikacje Wału Pomorskiego w Szczecinku

- średniowieczny układ urbanistyczny i mury miejskie w Chojnej

- ruiny zamku piastowskiego w Starym Drawsku

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- bitwa pod Cedynią

- cmentarz z II WŚ w Drawsku Pomorskim

- Góra Czcibora

5. Zabytki techniki

- skansen taboru kolejowego w Choszcznie

- most kolejowy z XIX w. w Bytowie

- młyn wodny w Połczynie Zdrój

6. Muzea, archiwa, zbiory

- Dom Gutenberga - muzeum regionalne w Barlinku

- Muzeum Regionalne w Cedyni

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- uzdrowisko w Połczynie Zdrój

- elektrownia szczytowo-pompowa w Żydowie

- Ińskie Lato Filmowe

II Pojezierze Wschodniopomorskie

1. Środowisko przyrodnicze

- Wzgórza Gdańsko-Wejherowskie w Trójmiejskim PK

- Kaszubski PK (Szwajcaria Kaszubska, Wzgórza Szymbarskie, jeziora w dorzeczu górnej Raduni)

- las bukowy na Górze Zamkowej w Kartuzach

2. Obiekty archeologiczne

- grodzisko w Kartuzach

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- gotycki zamek pokrzyżacki otoczony murem w Gniewie

- średniowieczny układ urbanistyczny i gotyckie kościoły w Tczewie

- zamek Joannitów w Skarszewie

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- utworzenie w 1920 r. pierwszej polskiej szkoły morskiej

5. Zabytki techniki

- dawna fabryka gazomierzy z XIX w. w Tczewie

6. Muzea, archiwa, zbiory

- Muzeum Kaszubskie w Kartuzach

- Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim

- skansen kolejowy w Kościerzynie

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

- warsztat garncarski rodziny Neclów w Chmielnie

- Kaszubski Uniwersytet Ludowy w Wieżycy

- wyplatanie talerzy, dzbanów, koszyków itp. z korzeni sosny (wioski na obszarze pojezierza)

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- ośrodki turystyczne w Szymbarku i Stężycy

- sala Bractwa Rycerskiego Zamku Gniewskiego

- Centrum Myśliwskie w Gniewie

III Pojezierze Południowopomorskie

1. Środowisko przyrodnicze

- PN Bory Tucholskie (bory sosnowe, jeziora lobeliowe) - rezerwat biosfery UNESCO, Natura 2000

- Drawieński PN (Dolina Drawy i Płocicznej)

- Tucholski PK (cisy staropolskie, Dolina Brdy)

- rzeki: Wda, Gwda, Brda

2. Obiekty archeologiczne

- rezerwat archeologiczny „Kręgi Kamienne” w miejscowości Odry

- grodzisko wczesnośredniowieczne w Kaliszu Pomorskim

- cmentarzysko z okresu rzymskiego w Węsiorach

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- średniowieczny układ miasta i ruiny zamku w Człuchowie

- kościół św. Jana Chrzciciela w Chojnicach

- mury miejskie w Chojnicach

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- fortyfikacje Wału Pomorskiego

- cmentarze wojenne z IIWŚ (Złotów, Piła, Wałcz)

- miejsce urodzenia Stanisława Staszica w Pile

5. Zabytki techniki

- akwedukt nad Czerską Strugą

- jedna z najstarszych elektrowni wodnych w Europie (Jezioro Prostynia)

- zapora na Brdzie

6. Muzea, archiwa, zbiory

- Muzeum PN Bory Tucholskie

- Skansen Wsi Kaszubskiej - Wdzydze Kiszewskie

- Muzeum Walk o Wał Pomorski w Mirosławcu

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- obiekty Zalewu Koronowskieg

IV Dolina Dolnej Wisły

1. Środowisko przyrodnicze

- PK Dolina Dolnej Wisły (wydmy, zakola, jeziorka wytopiskowe, źródła wody alkalicznej)

- Góra Zamkowa - punkt widokowy

- Ogród Botaniczny im. Jana III Sobieskiego w Grudziądzu

2. Obiekty archeologiczne

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- gotyckie mury obronne, twierdza z XVIII w. w Grudziądzu

- średniowieczny układ miasta Grudziądza

- ruiny gotyckiego zamku krzyżackiego z XIV w. w Świeciu

4. Upamiętnione miejsca historyczne

5. Zabytki techniki

6. Muzea, archiwa, zbiory

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

- wieś mennonicka w Wielkim Lubieniu

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika w Grudziądzu

- podmiejskie letnisko w Ostromecku

V Pojezierze Iławskie

1. Środowisko przyrodnicze

- PK Pojezierza Iławskiego (jeziora, łęgi, grądy)

- aleja sosnowa w Szymbarku

- jezioro Karaś - kolonia kormoranów

2. Obiekty archeologiczne

- Cholin - dawny gród Prusów

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- zamek krzyżacki w Malborku - UNESCO, pomnik historii

- kościół św. Jana w Malborku

- gotycki kościół Przemienienia Pańskiego z XIV w. w Iławie

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- domniemane miejsce śmierci św. Wojciecha

5. Zabytki techniki

- Kanał Elbląski - śluzy i pochylnie - pomnik historii

6. Muzea, archiwa, zbiory

- muzeum w zamku w Kwidzyniu

- muzeum w zamku w Malborku

- Muzeum Powiela w zamku w Sztumie

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- turystyczny szlak wodny Kanałem Elbląskim

- inscenizacja „Światło i dźwięk” w zamku w Malborku

- „Złota Tarka” Międzynarodowy Festiwal Jazzu Tradycyjnego

VI Pojezierze Chełmińsko-dobrzyńskie

1. Środowisko przyrodnicze

- bardzo zróżnicowany krajobraz młodo glacjalny (moreny, wały itp.)

- Brodnicki PK (jeziora rynnowe, lasy, grądy)

- Jezioro Bachotek - rezerwat roślinności bagiennej

2. Obiekty archeologiczne

- grodzisko średniowieczne na Górze Zamkowej

- grodzisko „Szwedzkie Okopy” z VI-VIII w.

- grodzisko na górze Bocieniec

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- Stare Miasto w Chełmnie - pomnik historii

- zamek krzyżacki z XIV w. w Nidzicy

- zamek książąt mazowieckich w Płocku

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- pole bitwy z 1410 r. na Garbie Lubawskim

- pomnik Zwycięstwa Grunwaldzkiego

5. Zabytki techniki

6. Muzea, archiwa, zbiory

- Muzeum Ziemi Chełmińskiej

- Muzeum Ziemi Lubawskiej

- Muzeum Bitwy Grunwaldzkiej

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- spływy kajakowe w Dolinie Drwęcy

- konkursy krasomówcze, turnieje rycerskie, bale kostiumowe w Golubiu-Dobrzyń

- Mazowiecki Obserwatorium Geograficzne UW

VII Pojezierze Mazurskie

1. Środowisko przyrodnicze

- Mazurski PK - Światowy Rezerwat Biosfery UNESCO „Jezioro Łuknajno”

- Wielkie Jeziora Mazurskie (Śniardwy, Mamry, Niegocin)

- Wzgórze Czterech Wiatrów (Mrągowo)

2. Obiekty archeologiczne

- 4 grody Galindów przy szlaku z Rynu do Giżycka

- Święta Góra - miejsce kultowe Prusów

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- katedra św. Jakuba Starszego w Olsztynie

- zamek krzyżacki w Ełku

- zamek biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- grobowiec Fahrenheidów w Rapie

- „Wilczy Szaniec” w Gierłożu

5. Zabytki techniki

- Ełcka Kolej Dojazdowa

- most obrotowy na Kanale Łuczańskim

- kanały i śluzy w systemie wodnym Wielkich Jezior Mazurskich

6. Muzea, archiwa, zbiory

- muzeum biograficzne Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego

- Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie

- skansen kolei normalnotorowej w Ełku

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

- ośrodek sztuki ludowej i folkloru Filiponów

- wieś Klon - budownictwo

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- MFM „Piknik Country” w Mrągowie

- planetarium i obserwatorium astronomiczne w Olsztynie

- festiwal piosenki żeglarskiej i morskiej „Shanty” w Giżycku

VIII Pojezierze Litewskie (Suwalsko-Augustowskie)

1. Środowisko przyrodnicze

- Suwalski PK (Cisowa Góra, krajobraz młodo glacjalny)

- PK Puszczy Romnickiej (polskie prerie, j. Gołdap)

- Wigierski PN (jeziora: Wigry, Wigierskie, Długie, Okrągłe, rzeka Czarna Hańcza)

2. Obiekty archeologiczne

- gród Jaćwingów „Góra Zamkowa”

- rezerwat archeologiczny „Cmentarzysko Jaćwingów” w Szwajcarii

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- klasycystyczna zabudowa centrum Suwałk

- zespół klasztorny Dominikanów (figura Matki Boskiej z XV w.) w Sejnach

- drewniany kościół z XIX w. i murowana kaplica w Studzienicznej

4. Upamiętnione miejsca historyczne

5. Zabytki techniki

- Kanał Augustowski - pomnik historii

- wiadukty w Puszczy Romnickiej

6. Muzea, archiwa, zbiory

- Muzeum Historii Kanału Augustowskiego

- muzeum Wigierskiego PN

- muzeum Suwalskiego PK

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

- ośrodek kultury litewskiej w Puńsku

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- uzdrowisko w Augustowie

- ośrodek „Pogranicze Sztuk, Kultur, Narodów” w Sejnach

I Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka

1. Środowisko przyrodnicze

- PN Ujście Warty (rez. Ornitologiczny „Słońsk”)

- Puszcza Notecka

- Międzyrzecze Warty i Noteci - wydmy śródlądowe

2. Obiekty archeologiczne

- grodzisko w Santoku (pierścieniowate w widłach Noteci i Warty)

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- Zespół Staromiejski Torunia (lista dziedzictwa UNESCO)

- zabytkowe zabudowania stadniny Państwowego Stada Ogierów w Sierakowie

- katedra Wniebowstąpienia NMP we Włocławku

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- obóz koncentracyjny z 1933 r. w Słońsku

- pomnik ofiar 1939 r. i terroru stalinowskiego w Bydgoszczy

- cmentarz wojenny z II WŚ w Siekierkach

5. Zabytki techniki

- most staromiejski w Bydgoszczy

- warzelnia soli w Otłoczynie

- Kanał Bydgoski

6. Muzea, archiwa, zbiory

- Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku

- Muzeum Walców Drogowych

- Muzeum i Park Etnograficzny w Toruniu

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- obserwatorium astronomiczne - planetarium w Toruniu

- ZOO safari w Świerkocinie

- Festiwal Folkloru Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej w Ciechocinku

II Pojezierze Lubuskie

1. Środowisko przyrodnicze

- Pszczewski PK (krajobraz polodowcowy)

- Łagowski PK

- rynna jezior zbąszyńskich (Niesłysz, Lubiąż, Paklicko Wielkie)

2. Obiekty archeologiczne

- grodzisko w Sokolej Górze

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- średniowieczne rozplanowanie Świebodzina

- fortyfikacje Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego

- dawny Dwór Starostów w Międzyrzeczu

4. Upamiętnione miejsca historyczne

5. Zabytki techniki

- elektrownia wodna w Bledzewie

6. Muzea, archiwa, zbiory

- muzeum przyrodnicze w Świebodzinie

- muzeum regionalne w Międzyrzeczu

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- Lubuskie Lato Filmowe

- Lubuski Klub Przyrodników

- domy wczasowe w Lubniewicach

III Pojezierze Wielkopolskie

1. Środowisko przyrodnicze

- Wielkopolski PN (Morena Pożegowska, jeziora: Dymaczewskie, Góreckie, Kociołek)

- PK Puszcza Zielonka

- jezioro Malta

- Stare i Nowe ZOO, palmiarnia, ogród botaniczny

2. Obiekty archeologiczne

- rezerwat archeologiczny na Ostrowie Lednickim (cała wyspa to pomnik historii)

- Skansen Archeologiczny w Powidzkim PK

- rezerwat archeologiczny w Biskupinie - pomnik historii

- kurhany koło Kościana

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- historyczny zespół miasta Poznania z Ostrowem Tumskim, Zagórzem, Chwaliszewem i lewobrzeżnym Starym Miastem lokacyjnym ze średniowiecznymi osadami podmiejskimi oraz założeniem urbanistyczno-architektonicznym z XX w., a także Parkiem Cytadela - pomnik historii

- Zespół zamkowo-parkowy wraz z kościołem parafialnym w Kórniku - pomnik historii

- bazylika archikatedralna Wniebowzięcia NMP w Gnieźnie - pomnik historii

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- Mysia Wieża w Kruszwicy

- cmentarze wojenne na Cytadeli w Poznaniu

- pomniki w Poznaniu m.in. na placu Mickiewicza

5. Zabytki techniki

- Muzeum Młynarstwa w Jaraczu

- Muzeum Kolei Wąskotorowej w Wenecji

- Skansen Parowozów w Wolsztynie

6. Muzea, archiwa, zbiory

- Muzeum-Pracownia Literacka Arkadego Fiedlera w Puszczykowie

- Muzeum Narodowe w Poznaniu

- Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

- ośrodek sztuki ludowej Pałuk w Żninie

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- Browary „LECH” w Poznaniu

- Międzynarodowe Targi Poznańskie w Poznaniu

- tory regatowe i rekreacyjne na jeziorze Malta

IV Pradolina Warciańsko-Odrzańska

1. Środowisko przyrodnicze

- Rogaliński PK (łęgi nadwarciańskie, Dolina Warty, starorzecza, dęby rogalińskie)

- jezioro zaporowe w Dychowie

- Żerkowsko-Czeszewski PK (stawy, starorzecza)

2. Obiekty archeologiczne

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- dwór Józefa Wybickiego w Manieczkach

- drewniany kościół w Rogalinku

- kaplica-mauzoleum Raczyńskich w Rogalinie

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- pomnik poświęcony poległym w I i II WŚ w Rogalinku

- miejsce bitwy wojsk Krzywoustego z wojskami Henryka II (1015) w Krośnie Odrzańskim

- pomnik Powstańców Wielkopolskich w Mosinie

5. Zabytki techniki

- elektrownie wodne w Bobrze

6. Muzea, archiwa, zbiory

- Muzeum Narodowe w Rogalinie

- Muzeum Adama Mickiewicza w Śmiełowie

- muzeum biograficzne Józefa Wybickiego

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- Kanał Mosiński

V Wzniesienia Zielonogórskie

1. Środowisko przyrodnicze

- Puszcza Zielonogórska

- Park Winny i palmiarnia w Zielonej Górze

- parki pałacowe w Bieczu, Brodach i Świdnicy

2. Obiekty archeologiczne

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- kościół św. Trójcy w Gubinie

- ratusz pierwotnie gotycki, przebudowany w XVIII-XIX w. (Zielonej Górze)

- dwór Kietlingów w Świdnicy

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- tablica pamiątkowa Jana Raka w Lubsku

- „Pomnik Hańby” - upamiętnia wieś zniszczoną przez husytów (Gubin)

5. Zabytki techniki

6. Muzea, archiwa, zbiory

- Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze

- Lubuskie Muzeum Wojskowe w Dżonowie

- Park Budownictwa Ludowego w Ochli

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- Dni Zielonej Góry - Winobranie

VI Pojezierze Leszczyńskie

1. Środowisko przyrodnicze

- Przemęcki PK (Wyspa Konwaliowa, jeziora: Radomierskie, Święte, Domnickie, kanał Obry)

- PK im. Dezyderego Chłapowskiego (park agroekologiczny, zadrzewia oraz zbiorniki wodne śródpolne)

- Żerkowsko-Czeszewski PK (Łysa Góra, rez. „Dębno nad Wartą”)

2. Obiekty archeologiczne

- kurhany w Łękach

- grodzisko stożkowe nad Lutynią

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- opactwo Benedyktynów z XI w. i romański kościół św. Leonarda w Lubinie - pomnik historii

- fragmenty murów miejskich w Kościanie

- późnobarokowy pałac myśliwski Sułkowskich (Włoszakowice)

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- miejsce bitwy powstańców wielkopolskich - pomnik („bitwa pod wiatrakami”) w Osiecznej

- miejsce urodzenia Karola Kurpińskiego we Włoszakowicach

- nekropolia Chłapowskich w kościele w Rąbiniu

5. Zabytki techniki

- wiatraki z XVIII-XIX w.

6. Muzea, archiwa, zbiory

- Izba Regionalna w Włoszakowicach

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- Stacja Badawcza Biologii Rolniczej I Leśnej PAN

- stadnina koni w Racocie

- ośrodek rekreacyjny w Osiecznej

I Nizina Południowowielkopolska

1. Środowisko przyrodnicze

- Nadwarciański PK

- PK Międzyrzecza Warty i Widawki

- doliny rzek: Warty, Prosny, Neru

2. Obiekty archeologiczne

- rezerwat archeologiczny w Kaliszu (grodzisko IX - XIV w.)

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- pocysterski zespół klasztorny w Lądzie - pomnik historii

- zespół klasztorny filipinów w Gostyniu/Głogówkowie - pomnik historii

- średniowieczny układ miasta Kalisza

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- cmentarz żydowski z końca XIX w. w Łodzi (największy w Polsce)

- Szlak Pamięci Ofiar Hitlerowskiego Ludobójstwa (Łódź)

- obóz zagłady z czasów II WŚ w Chełmnie

5. Zabytki techniki

- romański słup drogowy w Koninie

- drewniany wiatrak z XIX w. w Koźminie Wlkp.

6. Muzea, archiwa, zbiory

- Muzeum Okręgowe w Koninie

- Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej

- Muzeum Okręgowe w Lesznie

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

- ośrodek sztuki ludowej w Sieradzu

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- pływalnia „Akwawit” w Lesznie

- kopalnie soli kamiennej w Kłodawie

- szlak „Młyny nad Grabią

II Obniżenie Milicko-Głogowskie

1. Środowisko przyrodnicze

- PK Dolina Baryczy (stawy rybne, ostoja ptaków, pomnikowe dęby)

- rezerwat ornitologiczny „Stawy Milickie”

2. Obiekty archeologiczne

- grodzisko w Golejewku

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- pałac myśliwski Antoniego Radziwiłła w Antoninie

- zamek w Głogowie

- magazyny solne z XVII-XVIII w. w Nowej Soli

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- pomnik Dzieciom Głogowa

5. Zabytki techniki

6. Muzea, archiwa, zbiory

- sala muzealna Chopina w Antoninie

- Muzeum Okręgowe w Głogowie

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- Międzynarodowy Festiwal Chopinowski (Antonin)

- stadnina koni angielskich w Golejewku

- Kapela Dudziarzy i Skrzypków z Rawicza

III Wał Trzebnicki

1. Środowisko przyrodnicze

- PK Dolina Jezierzycy

2. Obiekty archeologiczne

- stanowisko archeologiczne na Winnej Górze

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- kościół romański i klasztor z XIII w. w Trzebnicy

- fara Najświętszego Serca Pana Jezusa w Żarach

- późnogotycki kościół św. Piotra w Żarach

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- obóz jeniecki w Ostrzeszowie

- cmentarz ewangelicki w Kożuchowie

- cmentarz z II WŚ w Kożuchowie

5. Zabytki techniki

6. Muzea, archiwa, zbiory

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- uzdrowisko w Trzebnicy

IV Niziny Sasko-Łużyckie

1. Środowisko przyrodnicze

- PK Bory Dolnośląskie (torfowisko)

- Park Mużakowski w Łęknicy - pomnik historii i lista dziedzictwa UNESCO

- park pałacowy w Żaganiu

2. Obiekty archeologiczne

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- Kościół Pokoju w Jaworze (barokowy, ewangelicko-augsburski) - lista dziedzictwa UNESCO

- zespół poaugustiański (kościół WNMP, dawny klasztor, spichlerz i konwikt - gotyk i barok) w Żaganiu - pomnik historii

- zespół poklasztorny Benedyktynów z kościołem św. Jadwigi w Legnickim Polu - pomnik historii

- katedra św.św. Piotra i Pawła z XIV w. w Legnicy

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- mauzoleum Piastów w Legnicy

- dawny obóz jeniecki w Żaganiu

- miejsce bitwy z Tatarami w 1241 r. w Legnickim Polu

5. Zabytki techniki

- most na rzece Bóbr

6. Muzea, archiwa, zbiory

- Muzeum Okręgowe w Legnicy

- Muzeum Bitwy Legnickiej w Legnickim Polu

- Muzeum Martyrologii Alianckich Jeńców Wojennych w Żaganiu

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

- wyroby ceramiczne z Bolesławca

- Międzynarodowe Plenery Ceramiczno-Rzeźbiarskie w Bolesławcu

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- Biwak Historyczny „Bitwa nad Kaczawą 1813”

V Nizina Śląska

1. Środowisko przyrodnicze

- Płaskowyż Głubczycki - krajobraz wyżyny lessowej

- dolina rzeki Odry i jej dopływów

- Bory Stobrawskie

2. Obiekty archeologiczne

- ślady po grodzisku kultury łużyckiej w Mosznie

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- Hala Stulecia (Ludowa) we Wrocławiu - pomnik historii i lista dziedzictwa UNESCO

- średniowieczny układ urbanistyczny Wrocławia - pomnik historii

- Ostrów Tumski we Wrocławiu (katedra św. Jana Chrzciciela, kościoły św. Idziego i św. Marcina)

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- nazwa miejscowości Korfantów - Wojciech Korfanty

- cmentarz żydowski w Prudniku (zabytkowe nagrobki)

- krzyż pokutny obok kościoła w Małujowicach

5. Zabytki techniki

6. Muzea, archiwa, zbiory

- Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu

- Muzeum Narodowe we Wrocławiu

- Muzeum Nyskie w Nysie

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- stadnina koni angielskich w Mosznie

- Festiwal Piosenki Polskiej w Opolu

- amfiteatr w Opolu

VI Nizina Północnomazowiecka

1. Środowisko przyrodnicze

- Łomżyński PK

- Nadbużanski PK (rezerwaty, Jezioro Zegrzyńskie)

- Puszcza Czerwony Bór

2. Obiekty archeologiczne

- Okrągła Góra - grodzisko z VII-VIII i XI w.

- kamienny krąg (sanktuarium pogańskie) w okolicach Wyszogrodu

- wczesnośredniowieczne grodzisko w Ostrołęce

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- wieża ratusza z XV w. w Pułtusku

- gotycki zamek książąt mazowieckich w Ciechanowie

- zabudowa rynku Przasnysza

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- pole bitwy z 1831 r. w Ostrołęce

- miejsce bitwy o linię Bugu z początku II WŚ (Wyszkowo)

- linia obrony Narwi 1939 r. - okolice Nowogrodu

5. Zabytki techniki

- Mławska Kolej Dojazdowa

- najdłuższy drewniany most w Europie - Wyszogród

6. Muzea, archiwa, zbiory

- Muzeum Okręgowe w Ostrołęce

- Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie

- Skansen Kurpiowski im. Adama Chętnika w Nowogrodzie

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

- centrum kultury ludowej Kurpiów - Nowogród

- Turośl - ośrodek kultury ludowej Kurpiów, budownictwo drewniane, drewniany kościół

- Myszyniec - domy kurpiowskie, ośrodek kultury, tradycyjna stolica Kurpiów

- konkurs palm kurpiowskich w Niedzielę Palmową w Łysych

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- Międzynarodowy Festiwal Pieśni i Tańca „Kasztelania” w Sierpcach

- Intershow Park Popowo - okolice Wierzbicy

- ośrodek sportów wodnych i wypoczynku w Serocku

VII Nizina Środkowomazowiecka

1. Środowisko przyrodnicze

- Kampinoski PN - rezerwat biosfery UNESCO (wydmy, rezerwaty)

- PK: Bolimowski, Chojnowski, Kozienicki, Mazowiecki, Nadbużański

- dolina Wisły, Bugu, Narwi, Bzury

2. Obiekty archeologiczne

- grodzisko „Szwedzka Góra” w Tumie koło Łęczycy

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- historyczny zespół miasta Warszawy z Traktem Królewskim i Wilanowem - pomnik historii, Stare Miasto - lista dziedzictwa UNESCO

- Zespół Stacji Filtrów Williama Lindleya z końca XIX w. - pomnik historii

- romańską kolegiatę NMP w Tumie koło Łęczycy

- Żyrardów - Osada Fabryczna, przemysł lniarski, jeden z największych XIX-wiecznych ośrodków przędzalniczych w Europie - pomnik historii

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- Grób Nieznanego Żołnierza w W-wie

- cmentarz Powązkowski w W-wie

- Dworek Chopina - miejsce urodzenia kompozytora w Żelazowej Woli

5. Zabytki techniki

- ceglany most z XVIII w. w Czersku

- zajazd pocztowy z XVIII w. w Jabłonnej

- Muzeum Kolei Wąskotorowej w Sochaczewie

6. Muzea, archiwa, zbiory

- Muzeum Powstania Warszawskiego w W-wie

- skansen budownictwa mazowieckiego w KPN

- skansen budownictwa łowickiego w Maurzycach

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

- ośrodek łowickie kultury ludowej w Łowiczu

- ----------,,----------- w Złakowie Borowym

- ----------,,----------- w Sromowie

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- Pałac Kultury i Nauki w W-wie

- Międzynarodowy konkurs Chopinowski w W-wie

- Festiwal Filmów Katolicki w Niepokalanowie

VIII Wzniesienia Południowomazowieckie

1. Środowisko przyrodnicze

- Sulejowski PK (jezioro, rzeka Pilica, Rezerwat Hodowlany Żubrów)

- Spalski PK

- park w Spale

2. Obiekty archeologiczne

- grodzisko „Piotrówka” w Radomiu

- grodzisko „Anielska Góra” w Rawie Mazowieckiej

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- układ urbanistyczny Radomia z XIV w.

- barokowy kościół Jezuitów w Piotrkowie Trybunalskim

- ruiny zamku książąt mazowieckich w Rawie Mazowieckiej

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- pomnik majora Henryka Dobrzańskiego - „Hubala”

- siedziba trybunału koronnego w XVI-XVIII w. - Piotrków Trybunalski

- kaplica, epitafium, pomnik Jana Kochanowskiego w Zwoleniu

5. Zabytki techniki

- fabryka nakryć stołowych „Gerlach” w Drzewicy

- Grójecka Kolej Dojazdowa

- Rogowska Kolej Dojazdowa

6. Muzea, archiwa, zbiory

- Muzeum Lasu i Drewna w Rogowie

- Muzeum Wsi Radomskiej

- Muzeum Ziemi Rawskiej w Rawie Mazowieckiej

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

- folklor opoczyński w Smardzewicach

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- dom wypoczynkowy Kancelarii Premiera w Małej Wsi

- stadnina koni w Bogusławicach

- kopalnia węgla brunatnego i elektrownia cieplna w Bełchatowie

IX Nizina Północnopodlaska

1. Środowisko przyrodnicze

- Białowieski PN - lista dziedzictwa i rezerwat biosfery UNESCO (żubry, pomnikowe dęby)

- Biebrzański PN (piaszczysta równina z wydmami)

- Narwiański PN (rozlewiska torfowiska)

2. Obiekty archeologiczne

- grodzisko „Góra Królowej Bony” w Surażu

- Góra Zamkowa w Bielsku Podlaskim

- gród na Górze Zamkowej

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- twierdza w Osowcu z XIX w.

- układ urbanistyczny Białegostoku z XVIII w.

- 4 cerkwie prawosławne w Bielsku Podlaskim

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- pomnik Stefana Czarnieckiego i Orderu Orła Białego w Tykocinie

- cmentarz katolicki w Supraślu

- Mizar w Kruszynianach

5. Zabytki techniki

6. Muzea, archiwa, zbiory

- Muzeum Białowieskiego PN (Przyrodniczo-Leśne)

- Muzeum Biebrzańskiego PN

- Muzeum Narwiańskiego PN

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

- ośrodek sztuki ludowej Podlasia w Czarnej Białostockiej

- Samorządowa Szkółka Tkactwa w Janowie

- tradycyjny odpust na Zielone Świątki w Różanymstoku

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- Międzynarodowy Festiwal Muzyki Cerkiewnej w Hajnówce

- szlak kajakowy w Biebrzańskim PN

- kościół z 1976 r. w Czarnej Białostockiej

X Nizina Południowopodlaska

1. Środowisko przyrodnicze

- Obszar chronionego Krajobrazu Pradoliny Wieprza

- PK Podlaski Przełom Bugu (terasy nadzalewowe, kompleksy leśne)

- Lasy Łukowskie

2. Obiekty archeologiczne

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- zespół zamkowo-parkowy Radziwiłłów nad Krzną

- klasycystyczny budynek poczty w Siedlcach

- zespół pałacowo-parkowy Zamoyskich w Kozłówce - pomnik historii

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- cmentarz wojenny kleeberczyków z 1939

- pomnik generała Franciszka Kleeberga

- Pomnik Józefa Ignacego Kraszewskiego

5. Zabytki techniki

- konduktor (piorunochron) na ratuszu w Siedlcach

- fabryka Rudzkiego z XIX w. w Mińsku Mazowieckim

6. Muzea, archiwa, zbiory

- Muzeum Okręgowe w Białej Podlaskiej

- Muzeum Okręgowe Podlasia Zachodniego w Siedlcach

- Muzeum Zamoyskich w Kozłówce

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- stadnina koni arabskich w Janowie Podlaskim

- międzynarodowa aukcja koni arabskich w Janowie Podlaskim

- Polski Narodowy Pokaz Koni Arabskich w Janowie Podlaskim

XI Polesie Zachodnie

1. Środowisko przyrodnicze

- Poleski PN - rezerwat biosfery UNESCO (ścieżki przyrodnicze, rezerwaty)

- PK Pojezierze Łęczyńskie - grupa największych jezior

- Sobiborski PK - rezerwat gadów, rezerwat torfowy

2. Obiekty archeologiczne

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- barokowy kościół św. Ludwika we Włodawie

- zespół synagogalny (wielka - barokowa, mała - klasycystyczna)

- zespół cerkiewny (cerkiew św. Onufrego, męski klasztor) w Jabłecznej

4. Upamiętnione miejsca historyczne

- teren byłego obozu zagłady w Sobiborze

- miejsce bitwy Korpusu Wojsk Ochrony Pogranicza w 1939 r. (Wytyczno)

- buny i ucieczka z obozu zagłady ok. 320 jeńców w 1943 roku (Sobibór)

5. Zabytki techniki

- wiatrak „koźlak” z XIX w. (Sławatycze)

6. Muzea, archiwa, zbiory

- Muzeum Cerkiewne w Jabłecznej

- Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego

- Muzeum Poleskiego PN

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

- drewniane chałupy z XVIII i XIX w. (Sławatycze)

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- Wyższe Prawosławne Seminarium Duchowe w Jabłecznej

- Lubelskie Zagłębie Węglowe - kopalnia węgla kamiennego w Bogdance

XII Polesie Wołyńskie

1. Środowisko przyrodnicze

- Pagóry Chełmskie

- PK: Chełmski, Nadwieprzański, Strzelecki

- kredowe podziemia w Chełmie

2. Obiekty archeologiczne

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

- zespół sakralny na Górze Zamkowej (barokowy kościół Narodzenia NMP, pałac biskupów chełmskich, dawny klasztor Bazylianów, Brama Uściłuska) w Chełmie

- barokowa cerkiew unicka św. Mikołaja w Chełmie

- kościół Rozesłania Świętych Apostołów w Chełmie

4. Upamiętnione miejsca historyczne

5. Zabytki techniki

6. Muzea, archiwa, zbiory

- Muzeum Okręgowe w Chełmie

7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

- trasa turystyczna kredowymi podziemiami

NIZINY I Nizina Południowowielkopolska1. Środowisko przyrodnicze- Nadwarciański PK- PK Międzyrzecza Warty i Widawki- doliny rzek: Warty, Prosny, Neru 2. Obiekty archeologiczne- rezerwat archeologiczny w Kaliszu (grodzisko IX - XIV w.) 3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki- pocysterski zespół klasztorny w Lądzie - pomnik historii- zespół klasztorny filipinów w Gostyniu/Głogówkowie - pomnik historii- średniowieczny układ miasta Kalisza4. Upamiętnione miejsca historyczne- cmentarz żydowski z końca XIX w. w Łodzi (największy w Polsce)- Szlak Pamięci Ofiar Hitlerowskiego Ludobójstwa (Łódź)- obóz zagłady z czasów II WŚ w Chełmnie5. Zabytki techniki- romański słup drogowy w Koninie- drewniany wiatrak z XIX w. w Koźminie Wlkp.6. Muzea, archiwa, zbiory- Muzeum Okręgowe w Koninie- Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej- Muzeum Okręgowe w Lesznie7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej- ośrodek sztuki ludowej w Sieradzu 8. Obiekty współczesne - pływalnia „Akwawit” w Lesznie- kopalnie soli kamiennej w Kłodawie- szlak „Młyny nad Grabią”II

Obniżenie Milicko-Głogowskie1. Środowisko przyrodnicze- PK Dolina Baryczy (stawy rybne, ostoja ptaków, pomnikowe dęby)- rezerwat ornitologiczny „Stawy Milickie”2. Obiekty archeologiczne- grodzisko w Golejewku3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki- pałac myśliwski Antoniego Radziwiłła w Antoninie- zamek w Głogowie- magazyny solne z XVII-XVIII w. w Nowej Soli4. Upamiętnione miejsca historyczne- pomnik Dzieciom Głogowa6. Muzea, archiwa, zbiory- sala muzealna Chopina w Antoninie- Muzeum Okręgowe w Głogowie8. Obiekty współczesne - Międzynarodowy Festiwal Chopinowski (Antonin)- stadnina koni angielskich w Golejewku- Kapela Dudziarzy i Skrzypków z RawiczaIII Wał Trzebnicki1. Środowisko przyrodnicze- PK Dolina Jezierzycy 2. Obiekty archeologiczne- stanowisko archeologiczne na Winnej Górze 3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki- kościół romański i klasztor z XIII w. w Trzebnicy- fara Najświętszego Serca Pana Jezusa w Żarach- późnogotycki kościół św. Piotra w Żarach 4. Upamiętnione miejsca historyczne- obóz jeniecki w Ostrzeszowie- cmentarz ewangelicki w Kożuchowie- cmentarz z II WŚ w Kożuchowie 8. Obiekty współczesne - uzdrowisko w Trzebnicy

IV Niziny Sasko-Łużyckie1. Środowisko przyrodnicze- PK Bory Dolnośląskie (torfowisko)- Park Mużakowski w Łęknicy - pomnik historii i lista dziedzictwa UNESCO- park pałacowy w Żaganiu3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki- Kościół Pokoju w Jaworze (barokowy, ewangelicko-augsburski) - lista dziedzictwa UNESCO- zespół poaugustiański (kościół WNMP, dawny klasztor, spichlerz i konwikt - gotyk i barok) w Żaganiu - pomnik historii- zespół poklasztorny Benedyktynów z kościołem św. Jadwigi w Legnickim Polu - pomnik historii- katedra św.św. Piotra i Pawła z XIV w. w Legnicy4. Upamiętnione miejsca historyczne- mauzoleum Piastów w Legnicy- dawny obóz jeniecki w Żaganiu- miejsce bitwy z Tatarami w 1241 r. w Legnickim Polu5. Zabytki techniki- most na rzece Bóbr6. Muzea, archiwa, zbiory- Muzeum Okręgowe w Legnicy- Muzeum Bitwy Legnickiej w Legnickim Polu- Muzeum Martyrologii Alianckich Jeńców Wojennych w Żaganiu7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej- wyroby ceramiczne z Bolesławca- Międzynarodowe Plenery Ceramiczno-Rzeźbiarskie w Bolesławcu8. Obiekty współczesne - Biwak Historyczny „Bitwa nad Kaczawą 1813”

V Nizina Śląska1. Środowisko przyrodnicze- Płaskowyż Głubczycki - krajobraz wyżyny lessowej- dolina rzeki Odry i jej dopływów- Bory Stobrawskie2. Obiekty archeologiczne- ślady po grodzisku kultury łużyckiej w Mosznie . Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki- Hala Stulecia (Ludowa) we Wrocławiu - pomnik historii i lista dziedzictwa UNESCO- średniowieczny układ urbanistyczny Wrocławia - pomnik historii- Ostrów Tumski we Wrocławiu (katedra św. JanaChrzciciela, kościoły św. Idziego i św. Marcina)4. Upamiętnione miejsca historyczne- nazwa miejscowości Korfantów - Wojciech Korfanty- cmentarz żydowski w Prudniku (zabytkowe nagrobki)- krzyż pokutny obok kościoła w Małujowicach6. Muzea, archiwa, zbiory- Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu- Muzeum Narodowe we Wrocławiu- Muzeum Nyskie w Nysie8. Obiekty współczesne - stadnina koni angielskich w Mosznie- Festiwal Piosenki Polskiej w Opolu- amfiteatr w Opolu

VI Nizina Północnomazowiecka1. Środowisko przyrodnicze- Łomżyński PK- Nadbużanski PK (rezerwaty, Jezioro Zegrzyńskie)- Puszcza Czerwony Bór2. Obiekty archeologiczne- Okrągła Góra - grodzisko z VII-VIII i XI w.- kamienny krąg (sanktuarium pogańskie) w okolicach Wyszogrodu- wczesnośredniowieczne grodzisko w Ostrołęce3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki- wieża ratusza z XV w. w Pułtusku- gotycki zamek książąt mazowieckich w Ciechanowie- zabudowa rynku Przasnysza4. Upamiętnione miejsca historyczne- pole bitwy z 1831 r. w Ostrołęce- miejsce bitwy o linię Bugu z początku II WŚ (Wyszkowo) - linia obrony Narwi 1939 r. - okolice Nowogrodu5. Zabytki techniki- Mławska Kolej Dojazdowa- najdłuższy drewniany most w Europie - Wyszogród6. Muzea, archiwa, zbiory- Muzeum Okręgowe w Ostrołęce- Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie- Skansen Kurpiowski im. Adama Chętnika w Nowogrodzie7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej- centrum kultury ludowej Kurpiów - Nowogród- Turośl - ośrodek kultury ludowej Kurpiów, budownictwo drewniane, drewniany kościół- Myszyniec - domy kurpiowskie, ośrodek kultury, tradycyjna stolica Kurpiów- konkurs palm kurpiowskich w Niedzielę Palmową w Łysych8. Obiekty współczesne - Międzynarodowy Festiwal Pieśni i Tańca „Kasztelania” w Sierpcach- Intershow Park Popowo - okolice Wierzbicy- ośrodek sportów wodnych i wypoczynku w Serocku

VII Nizina Środkowomazowiecka1. Środowisko przyrodnicze- Kampinoski PN - rezerwat biosfery UNESCO (wydmy, rezerwaty)- PK: Bolimowski, Chojnowski, Kozienicki, Mazowiecki, Nadbużański- dolina Wisły, Bugu, Narwi, Bzury2. Obiekty archeologiczne- grodzisko „Szwedzka Góra” w Tumie koło Łęczycy3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki- historyczny zespół miasta Warszawy z Traktem Królewskim i Wilanowem - pomnik historii, Stare Miasto - lista dziedzictwa UNESCO- Zespół Stacji Filtrów Williama Lindleya z końca XIX w. - pomnik historii- romańską kolegiatę NMP w Tumie koło Łęczycy- Żyrardów - Osada Fabryczna, przemysł lniarski, jeden z największych XIX-wiecznych ośrodków przędzalniczych w Europie - pomnik historii4. Upamiętnione miejsca historyczne- Grób Nieznanego Żołnierza w W-wie- cmentarz Powązkowski w W-wie- Dworek Chopina - miejsce urodzenia kompozytora w Żelazowej Woli5. Zabytki techniki- ceglany most z XVIII w. w Czersku- zajazd pocztowy z XVIII w. w Jabłonnej- Muzeum Kolei Wąskotorowej w Sochaczewie6. Muzea, archiwa, zbiory- Muzeum Powstania Warszawskiego w W-wie- skansen budownictwa mazowieckiego w KPN- skansen budownictwa łowickiego w Maurzycach7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej- ośrodek łowickie kultury ludowej w Łowiczu-w Złakowie Borowym,W Sromowie 8. Obiekty współczesne - Pałac Kultury i Nauki w W-wie- Międzynarodowy konkurs Chopinowski w W-wie- Festiwal Filmów Katolicki w Niepokalanowie

VIII Wzniesienia Południowomazowieckie1. Środowisko przyrodnicze- Sulejowski PK (jezioro, rzeka Pilica, Rezerwat Hodowlany Żubrów)- Spalski PK- park w Spale2. Obiekty archeologiczne- grodzisko „Piotrówka” w Radomiu- grodzisko „Anielska Góra” w Rawie Mazowieckiej3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki- układ urbanistyczny Radomia z XIV w.- barokowy kościół Jezuitów w Piotrkowie Trybunalskim- ruiny zamku książąt mazowieckich w Rawie Mazowieckiej4. Upamiętnione miejsca historyczne- pomnik majora Henryka Dobrzańskiego - „Hubala”- siedziba trybunału koronnego w XVI-XVIII w. - Piotrków Trybunalski- kaplica, epitafium, pomnik Jana Kochanowskiego w Zwoleniu5. Zabytki techniki- fabryka nakryć stołowych „Gerlach” w Drzewicy- Grójecka Kolej Dojazdowa- Rogowska Kolej Dojazdowa6. Muzea, archiwa, zbiory- Muzeum Lasu i Drewna w Rogowie- Muzeum Wsi Radomskiej- Muzeum Ziemi Rawskiej w Rawie Mazowieckiej7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej- folklor opoczyński w Smardzewicach 8. Obiekty współczesne - dom wypoczynkowy Kancelarii Premiera w Małej Wsi- stadnina koni w Bogusławicach- kopalnia węgla brunatnego i elektrownia cieplna w Bełchatowie

IX Nizina Północnopodlaska1. Środowisko przyrodnicze- Białowieski PN - lista dziedzictwa i rezerwat biosfery UNESCO (żubry, pomnikowe dęby)- Biebrzański PN (piaszczysta równina z wydmami)- Narwiański PN (rozlewiska torfowiska)2. Obiekty archeologiczne- grodzisko „Góra Królowej Bony” w Surażu- Góra Zamkowa w Bielsku Podlaskim- gród na Górze Zamkowej3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki- twierdza w Osowcu z XIX w.- układ urbanistyczny Białegostoku z XVIII w.- 4 cerkwie prawosławne w Bielsku Podlaskim4. Upamiętnione miejsca historyczne- pomnik Stefana Czarnieckiego i Orderu Orła Białego w Tykocinie- cmentarz katolicki w Supraślu- Mizar w Kruszynianach6. Muzea, archiwa, zbiory- Muzeum Białowieskiego PN (Przyrodniczo-Leśne)- Muzeum Biebrzańskiego PN- Muzeum Narwiańskiego PN7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej- ośrodek sztuki ludowej Podlasia w Czarnej Białostockiej- Samorządowa Szkółka Tkactwa w Janowie- tradycyjny odpust na Zielone Świątki w Różanymstoku8. Obiekty współczesne - Międzynarodowy Festiwal Muzyki Cerkiewnej w Hajnówce- szlak kajakowy w Biebrzańskim PN- kościół z 1976 r. w Czarnej Białostockiej X

Nizina Południowopodlaska1. Środowisko przyrodnicze- Obszar chronionego Krajobrazu Pradoliny Wieprza- PK Podlaski Przełom Bugu (terasy nadzalewowe, kompleksy leśne)- Lasy Łukowskie3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki- zespół zamkowo-parkowy Radziwiłłów nad Krzną- klasycystyczny budynek poczty w Siedlcach- zespół pałacowo-parkowy Zamoyskich w Kozłówce - pomnik historii4. Upamiętnione miejsca historyczne- cmentarz wojenny kleeberczyków z 1939- pomnik generała Franciszka Kleeberga- Pomnik Józefa Ignacego Kraszewskiego5. Zabytki techniki- konduktor (piorunochron) na ratuszu w Siedlcach- fabryka Rudzkiego z XIX w. w Mińsku Mazowieckim 6. Muzea, archiwa, zbiory- Muzeum Okręgowe w Białej Podlaskiej- Muzeum Okręgowe Podlasia Zachodniego w Siedlcach- Muzeum Zamoyskich w Kozłówce8. Obiekty współczesne - stadnina koni arabskich w Janowie Podlaskim- międzynarodowa aukcja koni arabskich w Janowie Podlaskim- Polski Narodowy Pokaz Koni Arabskich w Janowie Podlaskim

XI Polesie Zachodnie1. Środowisko przyrodnicze- Poleski PN - rezerwat biosfery UNESCO (ścieżki przyrodnicze, rezerwaty)- PK Pojezierze Łęczyńskie - grupa największych jezior- Sobiborski PK - rezerwat gadów, rezerwat torfowy3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki- barokowy kościół św. Ludwika we Włodawie- zespół synagogalny (wielka - barokowa, mała - klasycystyczna)- zespół cerkiewny (cerkiew św. Onufrego, męski klasztor) w Jabłecznej4. Upamiętnione miejsca historyczne- teren byłego obozu zagłady w Sobiborze- miejsce bitwy Korpusu Wojsk Ochrony Pogranicza w 1939 r. (Wytyczno)- buny i ucieczka z obozu zagłady ok. 320 jeńców w 1943 roku (Sobibór)5. Zabytki techniki- wiatrak „koźlak” z XIX w. (Sławatycze) 6. Muzea, archiwa, zbiory- Muzeum Cerkiewne w Jabłecznej- Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego- Muzeum Poleskiego PN7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej- drewniane chałupy z XVIII i XIX w. (Sławatycze) 8. Obiekty współczesne - Wyższe Prawosławne Seminarium Duchowe w Jabłecznej- Lubelskie Zagłębie Węglowe - kopalnia węgla kamiennego w Bogdance

XII Polesie Wołyńskie1. Środowisko przyrodnicze- Pagóry Chełmskie- PK: Chełmski, Nadwieprzański, Strzelecki- kredowe podziemia w Chełmie3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki- zespół sakralny na Górze Zamkowej (barokowy kościół Narodzenia NMP, pałac biskupów chełmskich, dawny klasztor Bazylianów, Brama Uściłuska) w Chełmie - barokowa cerkiew unicka św. Mikołaja w Chełmie- kościół Rozesłania Świętych Apostołów w Chełmie6. Muzea, archiwa, zbiory- Muzeum Okręgowe w Chełmie 8. Obiekty współczesne - trasa turystyczna kredowymi podziemiami

---