łacina -egz, Prawo, Prawo KUL I rok


Christum natum - po narodzeniu Chrystusa

Pro publico bono - dla dobra publicznego

Post scriptum - uzupełnienie tesktu po napisaniu listu

R.I.P - Requiescat In pace - niech spoczywa w pokoju

Sensu stricte - stricte ścisłym znaczeniu

Status quo - obecny stan rzeczy

Votum separatum - zdanie odrębne, opinia członka

gremium niezgodna z decyzją większości tego gremiu

SKRÓTY

a.Ch.n = ante Christum natum - przed narodzeniem Chrystusa

p.Ch.n = post Christum natum - po narodzeniu Chrystusa

a.D = anno Domini - roku pańskiego (w roku pańskim)

a.m = ante meridiem - przed południem

p.m = post meridiem - popołudniu

ca. = circa - około

cf. = confer - porównaj

c.v. = curriculum vitae - życiorys (przebieg życia)

D.O.M. = Deo Optimo Maximo - Bogu najlepszemu najlepszemu

najlepszemu.c., najlepszemu.g. = exempli causa (gratia) - na przykład (np.)

etc. = et cetera - i tak dalej (itd.)

H.S.E = hic sepultus est - tu został pogrzebany

Ib., ibid. = ibidem - tamże

Id. = idem - ten sam, to samo

i.e. = id est - to jest

I.H.S = Iesus Hominum Salwator - Jezus zbawiciel ludzi, In Hoc Salus - W nim zbawienie

I.N.R.I = Iesus Nasarenus Rex Iuderum - Jezus Nazarejczyk Król Żydowski

l.c. = loco cytato- w miejscu cytowanym

N.N. = non notus - nieznany

NB = nota bene - zanotuj dobrze, zwróć uwagę, nawiasem mówiąc

P.S. = post scriptum

P.T. = pleno titulo - pełnym tytułem , z zachowaniem należnego tytułu

Rp = recipe - przyjmij

S.PQ.R - Senatu Populusque Romanus - Senat i lud rzymski

v. = vertatur (obraca się), verte (obróć), vide (patrz, zoacz),

versus (wiersz), verso (strona odwrotna)

Wyrażenia i zwroty ogólne

Ad acta - od akt, do dokumentów

Ad hoc - na to

Ad rem - do rzeczy

Alias - inaczej

Alibi - gdzie indziej

Alter ego - drugie ja

Condicio sine quo non - warunek, bez którego… warunek niezbędny

Corpus delicti - dowód przestępstwa

Cui bono - dla czyjegoś dobra

De facto - na podstawie czynu

De iure - według prawa

Debet (jest winny, dłużny)/habet (ma, posiada)

Hic et punc - tu i teraz

Imprimatur - niech będzie odbite

In flagranti (crimine comprehensi) - na gorącym uczynku (złapany)

In medias res - do sedna sprawy

In minus (na mniej) / In plus (na więcej)

In spe - w nadziei

Ipso facto - samym czynem

Lapsus linguae (błąd językowy, przejęzyczenie się) /lapsus calami (błąd w pisowni) / lapsus memoriae (błąd pamięci)

Lege artis - według zasad sztuki

Nihil obstat - nic nie stoi na przeszkodzie

Per procura (w zastępstwie) per procuriatorem (na podstawie pełnomocnictwa)

Pro forma - dla kształtu, dla fomry

Pro publico bono - dla dobra publicznego

Pro et contra - za i przeciw

Post fatum - po dokonaniu czynu

Qui pro quo - kto zamiast kogo

Sensu Stricte (w znaczeniu ściśle dosłownym) /sensu lato ( w znaczeniu szerszym) / sensu largo (w znaczeniu bogatszym)

Stricte - dokładnie, dosłownie

Status pro ante - poprzedni stan rzeczy

Vis legis - moc ustawy

Vis maior - siła wyższa (dsł. Większa)

Votum separatum - głos odosobniony, zdanie odrębne

Wyrażenia i zwroty prawnicze

Apud iudicem accusare - oskarżać wobec sędziego

Causa agere - prowadzić sprawę

Causa perdere - stracić sprawę, przegrać

Causa vincere - wygrać sprawę

Debitum reddere - oddać dług

Debitum solvere - rozwiązać dług

De iuribus certare - walczyć o prawa

Dies Fastom (nefastos) observare - przestrzegać dni sądowych (niesądowych)

Ex legibus iudicare - osądzać wg ustaw

Heredes constituere - ustanowić spadkobierców

In crimen incurrere - popaść w zbrodnię

Iniuste acusare  - oskarżać niesprawiedliwie

Iniurias accipere - przyjąć krzywdy

In iudicio se sistere - stawić sięw sądzie

In iudicium (ius) vocare - wzywać do sądu

Iura vi eripere - dochodzić praw siłą

Iure carere - być pozbawionym prawa

Iurisperitum consulere - radzić się prawnika

Legem violare - łamać prawo

Leges condere

Leges observare

Legibus parere

Officia explere

Pecuniam reddere

Quaestiones solvere

Res iudiciarias tractare

Reum absolvere

Reum accusare

Reum condemnare

Reum defendere

Reum punire

Salus rei publicae

Sententiam audire

Sententiam dicere

Summa lex

Tabulas testamenti legere

Testimonium dare

Ad ostia domus clari iurisperiti Romani Multi clientes conveniebant- Liczni klienci spotykali się przed wejściem domu slawnego prawnika rzymskiego.

Unus ex iis serum rogat: Estne domi patronus noster? An eum salutare poterimus?- Jeden z nich pyta niewolnika: Czy jest nasz opiekun domu/. Czy będziemy mogli tego slawnego (znanego) prawnika powitać?

Servus respondet: Dominus meus brevi vos audiet et omnes vestras Quastiones Solvet- Niewolnik odpowiada: Pan mój wkrótce was wysłucha I rozwiąże wszystkie wasze problemy (pytania)

Sed expectate, nam nunc quidem prandebit- Lecz czekajcie bowiem właśnie teraz będzie jadł śniadanie.

Clientes igitur exspectant, sed is, quem In iudicium creditor vacat, dicit „Quia debitum meum statuta die solvere non poteram, creditor profeto me apud iudicem accussabit- Klienci więc oczekuja na tego, którego przed sąd wierzyciel pozywa, mówi: ponieważ nie mogłem zwrócić (oddać) swego dugu w wyznaczonym dniu, wierzyciel z pewnością będzie oskarżał mnie przed sedzią.

In iudici me Sistam , sed pecuniam non reddam, quia oves meas vendere non poteram- Stawie się w sadzie lecz nie oddam dugu ponieważ nie mogłem sprzedać moich owiec.

Mihi Consilio iurisperiti opus Est- mi potrzebna jest porada prawnika.

Cliens, qui iurisperitum iam aliquando consulebat, illi dicit- Klient który radził się juz kiedys prawnika mówi tamtemu.

Patronus noster bene tibi suadebit et videlicet dicet: Quia debitum reddere cupiebas, sed non poteras, reus non es. Itaque iudex certe te absolvet- Nasz patron dobrze tobie doradzi I zapewne powie. Ponieważ pragnąłeś oddać dług lecz nie mogłeś więc nie jesteś oskarżony. Tak więc sędzia na pewno cię uwolni.

Titus cum Lucio fructus suos vendere cupientes Romam veniunt- Tytus z Lucjuszem przybywaja do Rzymu chcąc sprzedać swoje owoce.

Titus In foro ait: Quam pulchna templa Romae aedificantur Guam multa aedifucia struntur!- Tytus na forum mówi: jak piekne świątynie rzymskie są budowane, jak liczne budowle są wzoszone.

Cui Lucius: Urbs haec non longe a montibus distat, ubi Multi lapides inveniuntur, qui Romam adveni possunt- któremu Lucjusz odpowiada: miasto to nie jest odległe od gór gdzie liczne skały ( można znaleźć) są znajdywane, które mogą być przywiezone do Rzymu.

Postea ex iis farbi nos tri templa et aedificia exstruunt- Później z tych robotnicy nasi  świątynie i budynki budują,

Titus dicit: Sed et templorum varietes variis picturis ornanturiuxta vero illa magna monumenta collocantur- Tytus mówi: Leci ściany świątyni różnymi malowidłami sa ozdabiane obok zaś te duże pomniki sa umieszczane.

Tum Lucius: Fabri nos tri ingeniosi recte existimantur, sed et servi, qui In Italiam asportantur, saepe dociles sunt- Wtedy Lucjusz: Robotnicy nasi za uzdolnionych słusznie są uważani lecz i niewolnicy, którzy do Italii są przywożeni, często są zdolni.

Itaque urbs nostra speciosa apparet- więc nasze miasto ukazuje się wyjątkowe.

Avus Quinti et Mucci de Vita decedens eosheredes consistuit- dziedek Kwintusa i Mucjusza umierając ustanawia ich spadkobiercami.

Quintus casam et hor tum Mucius agrum et iumenta accipiet- Kwintus otrzyma dom i ogród Mucjusz pole i bydło.

Quintus tabulas testamenti legens ait: Contentus sum quomiam Avi nos tri ager, qui bene colebatur, et nunc bene cole tur, arebitur, purgabitur, fructus vero in horo suo tempore colligentur_ Kwintus czytając testament mówi: jestem zadowolony ponieważ pole naszego dziadka, które było dobrze uprawiane I teraz będzie dobrze będzie uprawiane, orane oczyszczane, owoce zas bedą zbierane z ogrodu w swoim czasie.                                                                                                                                                                                                                                 Non erit vanus labor quem arus noster tot Annie impendebat- nie będzie próżna praca, która wkładał nasz dziadek przez tyle lat.

Mucius dicebat: et ego sum contentus Quoniam qui casa, quae cam vetu state conficebatur a te bene curabitur- Mucjusz mówił: i ja jestem zadowolony ponieważ dom dziadka, który już podupadał na skutek starości przez ciebie będzie otoczony troską.

Avus enim noster homo prolixa aetate erat et eam reficere non poterat- dziadek bowiem nasz był człowiekiem w podeszłym wieku i go odbudować nie mógł.                                                                                                                                                                                                                

Laborem hunc libenter suscipiemus et hoc modo hereditas nostra augebitur, mea enim et tua industria iam probabatur- chetnie tę  pracę podejmniemy I w ten sposób spadek nasz powiększymy, oja bowiem I twoja pracowitośc była juz pochwalona.

Solus rei publice a civibus Romanis summa lex appellabatur- Dobro republiki było nazywane najwyższym prawem przez obywateli rzymskich.

Nemini ullam legem viola re impune lice bat, nemo per fas et nefas- ut dicebant_ libere agere poterat- nikomu nie wolno było bezkarnie pogwałcić jakiegokolwiek prawa nikt nie mógł działać swobodnie_jak mówili_ w tym co godziwe i niegodziwe,

Uterque konsul, omnes magistratus et totus senatu leg es diligenter observabant- obaj konsulowie wszyscy urzędnicy i cały senat strzegli starannie praw.

In prisca Re publica Romana Nullu locus petulantiae dabetur- W dawnej republice rzymskiej nie było miejsca dla zuchwałości,

Consulum res praeclare gestie obliviane minime obruebantur, alter alteri rei publice negotia gerenti libenter subveniebat- Najsławniejsze czyny konsulów najmniej były zasypywane niepamięcią, jeden drugiemu wykonującemu obowiązki publiczne chętnie pomagał.                        Primo plebeii a patricis affligebantur sed postea plebs suos magistratus creabat, qui plebeios defendebant- najpierw plebejusze byli uciskani przez patrycjuszy lecz później lud swoich urzędników mianowal którzy bronili plebejuszy.

Soli censori   omnes castigare  ius erat et quidem senatores senatu movere- samemu tylko cenzorowi ( było prawo) miał karania wszystkich nawet usuwac senatorow z senatu. Antiquis Romanis Quattuor iura publica et duo privata erant.- U starożytnych rzymian były 4 prawa publiczne I 2 prywatne.                                                                                                                                                           In iuribus publicis numerabantur haec: ius suffragi, ius honorum, ius provocationis, ius sacrorum.-  do praw publicznych zaliczane były te: p. do glosowania, p. do obejmowania urzędów, p. do odwoływania się, p. do wyznawania.

Ad iura privata ius connubii et ius commercii pertinebat.- do praw prywatnych należało p. małżeńskie , i p. handlowe.

Servi omni iure  carebant, nam modo laboris instrumenta habebantur. -niewolnicy byli pozbawieni całego prawa, bowiem uważani byli regułą jako narzedzia do pracy.

Sed et civibus Romanis  iura nonnumquam vi eripiebantur, quandodivites patricii cum pauperibus plebeiis de iuribus certabant.- Lecz I obywatelom rzymskim prawa niekiedy byly wyrywane siłą , kiedy bogaci patrycjusze z biednymi plebejuszami walczyli o prawa.                                                               

Demum anno quadringentesimo nonagesimo quarto ante Christum natum plebeii urbem relinquunt et in Montem Sacrum secedunt, patricii enim filias suas plebeiis in matrimonium dare recusabant .wreszcie w roku 494p. ch. plebejusze miasto opuszczają I na swiętą górę odchodzą , patrycjusze bowiem córek swoich plebejuszom dawać w małżeństwo odmówili. 

Deniqe, ut iam legebatis, plebeiis tribunes plebis eligere licebat, qui eos ab iniuriis patriciorum vindicebant.- wreszcie jak już czytaliście plebejuszom wolno bylo wybierać trybunów ludowych, którzy ich od niesprawiedliwości patrycjuszy bronili.

Indicativus praesentis activi
(czas teraźniejszy, strona czynna)

Singularis

Pluralis

kon

1.-o

2. -s

3. -t

1. -mus

2. -tis

3. -nt

1,2

1.-o

2. -is

3. -it

1. -imus

2. -itis

3. -nt

3

1.-io

2. -is

3. -it

1. -imus

2. -itis

3. -iunt

4

Indicativus imperfecti activi

(czas przeszły strona czynna)

Singularis

Pluralis

1. -bam

2. -bas

3. -bat

1. -bamus

2. -batis

3. -bant

Indicativus praesentis passivi
(czas teraźniejszy, strona bierna)

Singularis

Pluralis

1.-or

2.-ris

3.-tur

1.-mur

2.-mini

3.-ntur

Indicativus imperfecti passivi

(czas przeszły strona bierna)

Singularis

Pluralis

1. -bar

2. -baris

3. -batur

1 .-bamur

2. -bamini

3. -bantur

Indicativus futuri activi

(czas przyszły strona czynna)

Singularis

Pluralis

kon

1. -bo

2. -bis

3. -bit

1 .-bimus

2. -bitis

3. -bit

1,2

1. -(i)am

2. -(i)es

3. -(i)et

1 .-emus

2. -etis

3. -ent

3,4

Indicativus futuri passivi

(czas przyszły strona czynna)

Singularis

Pluralis

kon

1. -bor

2. -beris

3. -bitur

1 .-bimur

2. -bimini

3. -buntur

1,2

1. -(i)ar

2. -(i)eris

3. -(i)etur

1 .-emur

2. -emini

3. -entur

3,4



hic, haec, hoc - ten, ta, to

Przyp.

L. pojedyncza

L. mnoga

m

f

n

m

f

n

Nom.

hic

haec

hoc

hi

hae

haec

Gen.

huius

huius

huius

horum

harum

horum

Dat.

huic

huic

huic

his

his

his

Acc.

hunc

hanc

hoc

hos

has

haec

Abl.

hoc

hac

hoc

his

his

his


iste, ista, istud - ów, owa, owo

Przyp.

L. pojedyncza

L. mnoga

m

f

n

m

f

n

Nom.

iste

ista

istud

isti

istae

ista

Gen.

istius

istius

istius

istorum

istarum

istorum

Dat.

isti

isti

isti

istis

istis

istis

Acc.

istum

istam

istud

istos

istas

ista

Abl.

isto

ista

isto

istis

istis

istis


ille, illa, illud - tamten, tamta, tamto

Przyp.

L. pojedyncza

L. mnoga

m

f

n

m

f

n

Nom.

ille

illa

illud

illi

illae

illa

Gen.

illius

illius

illius

illorum

illarum

illorum

Dat.

illi

illi

illi

illis

illis

illis

Acc.

illum

illam

illud

illos

illas

illa

Abl.

illo

illa

illo

illis

illis

illis


is, ea, id - ten/on, ta/ona, to/ono

Przyp.

L. pojedyncza

L. mnoga

m

f

n

m

f

n

Nom.

is

ea

id

ii (ei)

eae

ea

Gen.

eius

eius

eius

eorum

earum

eorum

Dat.

ei

ei

eidem

iis (eis)

iis (eis)

iis (eis)

Acc.

eum

eam

ei

eos

eas

ea

Abl.

eo

ea

eo

iis (eis)

iis (eis)

iis (eis)



idem, eadem, idem - ten sam, ta sama, to samo

Przyp.

L. pojedyncza

L. mnoga

m

f

n

m

f

n

Nom.

idem

eadem

idem

iidem (ei-)

eaedem

eadem

Gen.

eiusdem

eiusdem

eiusdem

eorundem

earundem

eorundem

Dat.

eidem

eidem

eidem

iisdem (eis-)

iisdem (eis-)

iisdem (eis-)

Acc.

eundem

eandem

idem

eosdem

easdem

eadem

Abl.

eodem

eadem

eodem

iisdem (eis-)

iisdem (eis-)

iisdem (eis-)

L. mnoga

m

f

n

iidem (ei-)

eaedem

eadem

eorundem

earundem

eorundem

iisdem (eis-)

iisdem (eis-)

iisdem (eis-)

eosdem

easdem

eadem

iisdem (eis-)

iisdem (eis-)

iisdem (eis-)


ipse, ipsa, ipsum - sam, sama, samo

Przyp.

L. pojedyncza

L. mnoga

m

f

n

m

f

n

Nom.

ipse

ipsa

ipsum

ipsi

ipsae

ipsa

Gen.

ipsius

ipsius

ipsius

ipsorum

ipsarum

ipsorum

Dat.

ipsi

ipsi

ipsi

ipsis

ipsis

ipsis

Acc.

ipsum

ipsam

ipsum

ipsos

ipsas

ipsa

Abl.

ipso

ipsa

ipso

ipsis

ipsis

ipsis

Odmiana zaimków pytających i względnych:

quis? (quae?) quid? - kto? co?

Przyp.

L. pojedyncza

L. mnoga

m

f

n

m

f

n

Nom.

quis

quae

quid (quod)

qui

quae

quae

Gen.

cuius

cuius

cuius

quorum

quarum

quorum

Dat.

cui

cui

cui

quibus

quibus

quibus

Acc.

quem

quam

quid (quod)

quos

quas

quae

Abl.

quo

qua

quo

quibus

quibus

quibus


qui? quae? quod? - który? która? które?

Przyp.

L. pojedyncza

L. mnoga

m

f

n

m

f

n

Nom.

qui

quae

quod

qui

quae

quae

Gen.

cuius

cuius

cuius

quorum

quarum

quorum

Dat.

cui

cui

cui

quibus

quibus

quibus

Acc.

quem

quam

quod

quos

quas

quae

Abl.

quo

qua

quo

quibus

quibus

quibus

Singularis

Pluralis

Deklinacja 1 (gen:ae)

N

a

ae

G

ae

arum

D

ae

is

Acc

am

as

V

a

ae

Abl

a

is

Deklinacja 2

(nom: us, er, ir, um gen:i)

N

us, er, um

i (a)

G

i

orum

D

o

is

Acc

um

os

V

e (um)

i (a)

Abl

o

is (a)

Deklinacja 3 (gen:i)

GR 1

N

-

es

G

is

um

D

i

ibus

Acc

em

es

V

-

es

Abl

e

ibus

GR 2 (nom:e, al., ar)

N

-

ia

G

is

ium

D

i

ibus

Acc

-

ia

V

-

ia

Abl

i

ibus

GR 3

N

-

es (a)

G

is

ium

D

i

ibus

Acc

em

-

V

-

-

Abl

e

ibus

Deklinacja 4 (nom:us gen:us)

N

us

us

G

us

um

D

ui

ibus

Acc

um

us

V

us

us

Abl

u

ibus

Deklinacja 5 (nom:es gen:ei)

N

us

s

G

ui

rum

D

ui

bus

Acc

um

s

V

us

s

Abl

u

bus

Przymiotniki Deklinacja III

m

f

n

m

f

n

N

er

is

e

es

ia

G

is

ium

D

i

ibus

Acc

em

e

es

ia

V

er

is

e

es

ia

Abl

i

ibus

I dekl.

Sing

Plur

Nom.

-a

-ae

Gen.

-ae

-ārum

Dat.

-ae

-is

Acc.

-am

-as

Abl.

-is

Voc.

-a

-ae

II dekl.

m, f

n

Sing

Plur

Sing

Plur

Nom.

-us, -er, -ir

-i

-um

-a

Gen.

-i

-orum

-i

-orum

Dat.

-o

-is

-o

-is

Acc.

-um

-os

-um

-a

Abl.

-o

-is

-o

-is

Voc.

-e, -er, -ir

-i

-um

-a

IIIa dekl.

m, f

n

Sing

Plur

Sing

Plur

Nom.

różne

-es

różne

-a

Gen.

-is

-um

-is

-um

Dat.

-i

-ibus

-i

-ibus

Acc.

-em

=Nom.

=Nom.

-a

Abl.

-e

-ibus

-e

-ibus

Voc.

=Nom.

=Nom.

=Nom.

=Nom.

IIIb dekl.

n

Sing

Plur

Nom.

-e

-ia

Gen.

-is

-ium

Dat.

-i

-ibus

Acc.

-e

-ia

Abl.

-i

-ibus

Voc.

-e

-ia

IIIc dekl.

m, f

n

Sing

Plur

Sing

Plur

Nom.

różne

-es

różne

-a

Gen.

-is

-ium

-is

-ium

Dat.

-i

-ibus

-i

-ibus

Acc.

-em

-es

=Nom.

-a

Abl.

-e

-ibus

-e

-ibus

Voc.

=Nom.

=Nom.

=Nom.

=Nom.

IV dekl.

m, f

n

Sing

Plur

Sing

Plur

Nom.

-us

-us

-u

-ua

Gen.

-us

-uum

-us

-uum

Dat.

-ui

-ibus

-u

-ibus

Acc.

-um

-us

-u

-ua

Abl.

-u

-ibus

-u

-ibus

Voc.

-us

-us

-u

-ua

V dekl.

Sing

Plur

Nom.

-es

-es

Gen.

-ei

-erum

Dat.

-ei

-ebus

Acc.

-em

-es

Abl.

-e

-ebus

Voc.

-es

-es

Sing

Plur

Nom.

domus

domus

Gen.

domus, domi

domuum, domorum

Dat.

domui, domo

domibus

Acc.

domum

domus, domos

Abl.

domu, domo

domibus

Voc.

domus

domus



Wyszukiwarka