różnice indywidualne opracowanie, psychologia


1. Różnice między ludźmi w rozważaniach starożytnych filozofów i lekarzy.

2. Dlaczego mówimy o typologii Hipokratesa-Galena?

Hipokrates nawiązuje do poglądu Empedoklesa o czterech żywiołach, sprowadza naturę człowieka do odpowiedniej proporcji czterech zasadniczych soków (humorów) w organizmie. Ciało człowieka ma w sobie krew, flegmę i dwojakiego rodzaju żółć - żółtą i czarną. Soki te stanowią naturę jego ciała. Optymalny stosunek między tymi sokami jest źródłem zdrowia, natomiast niekorzystne wymieszanie soków, spowodowane nieodpowiednimi proporcjami między nimi, wywołuje choroby. W poglądach Hipokratesa trudno dopatrzyć się nauki o temperamentach w pełnym tego słowa znaczeniu. Brak jeszcze wskazania na związek między różnymi proporcjami poszczególnych soków w organizmie a cechami osobowości.
Na podstawie Hipokratesowej koncepcji czterech soków Galen opracował pierwszą w historii typologię temperamentów. Wyróżnił on i opisał dziewięć temperamentów, w tym cztery bezpośrednio zależne od przewagi jednego z soków w organizmie nazwał następująco: sangwinik (sanguis - krew), choleryk (chole - żółć), melancholik (melas chole - czarna żółć) i flegmatyk (phlegma - flegma).
Koncepcja, wiążąca typ temperamentu z przewagą określonych „soków” w organizmie, została częściowo poparta wynikami współczesnych badań endokrynologicznych. Mianowicie wykazano w nich, że takie cechy temperamentu, jak reaktywność, szybkość reagowania itp. zależą w dużym stopniu od działania układu hormonalnego.

3. Jaka jest różnica pomiędzy endogennymi a egzogennymi teoriami osobowości?

Teorie endogenne - różnice powodują czynniki tkwiące w samym człowieku. Charakterystyczne jest dla nich to, że koncentrują się one na strukturach i funkcjach organizmu.

Teorie egzogenne - różnice powodują czynniki zewnętrze, oddziaływanie środowiska.

4. Na czym polega rola Ch. Darwina i F. Galtona w rozwoju psychologii różnic indywidualnych?

5. Jacy psychologowie włożyli wkład w rozwój psychologii różnic indywidualnych? Na czym on polega?

6. Rola I. Kanta, W. Wundta, G. Heymansa i E. Wiersza, I. Pawłowa, G. Mendla w badaniach nad temperamentem?

I. Kant-> nawiązywał do czterech temperamentów w ujęciu Hipokratesa-Galena. Według niego o tym jaki temperament ma dana jednostka decyduje łatwość krzepnięcia i temperatura krwi. Za podstawę podziału na cztery temperamenty Kant przyjął energię życiową, która waha się w granicach pobudliwy-ospały oraz dominującą charakterystykę zachowania- emocje versus działanie. Podkreślał, że istnieją tylko cztery proste temperamenty, odpowiednio do czterech figur sylogistycznych. Wprowadzone przez niego pojęcie „energii życiowej” jest prototypem pojęcia aktywacji. W jego ujęciu temperament nie ogranicza się tylko do sfery emocjonalnej lecz przejawia się także w działaniu.

W. Wundt-> Stworzył dwuwymiarową typologię temperamentu nawiązując do czterecg temperamentów w ujęciu starożytnych Greków. Wyodrębnione orzez niego typy nie były jakościowo odrębne. Wprowadził pojęcie wymiaru, dzięki czemu jednostkę można usytuować w dowolnym miejscu na dwuwymiarowej przestrzeni, którą w przypadku temperamentu wyznaczają dwie przeciwstawne właściwości reakcji emocjonalnych: intensywność i szybkość, z jaką zmieniają się emocje.

G. Heymans i Enno Wiersm-> Zaproponowali (pierwszą w dekadzie XX w.) trzywymiarową typologię temperamentu opartą na danych zebranych na podstawie badań kwestionariuszowych przeprowadzonych na liczbie ponad 2500 osób. Ich metody statystyczne w celu wyodrębnienia wyłaniających się wymiarów temperamentu- emocjonalności, aktywności o perseweratywności- w dużym stopniu zbliżone były do Spearmanowskiej analizy czynnikowej.

I. Pawłow-> wprowadził do badań nad różnicami indywidualnymi w temperamencie metodę laboratoryjną opartą na eksperymencie. Stwierdził on, że pod względem takich charakterystyk jak: szybkość warunkowania, wielkość odruchów warunkowych, zdolność zmiany jednego odruchu na inny zależności od sygnałowego znaczenia bodźców czy zdolność hamowania czynności odruchowej, występują różnice indywidualne, które zależą od określonej konfiguracjo podstawowych cech układu nerwowego, często traktowane jako fizjologiczna podstawa klasyczne temperamentów.

G. Mendel → jego odkrycia dotyczące segregacji i niezależnego dziedziczenia cech były istotne dla rozwoju genetyki zachowania. Przeprowadzone badania bazowały ba założeniu, ze jeżeli czynniki genetyczne odgrywają rolę w determinacji różnic indywidualnych w zachowaniu zwierząt, to z pokolenia na pokolenie osobnicy z tego samego miotu powinni być co raz bardziej do siebie podobno pod względem zachowań lub cech poddanych selekcji.

7. Na czym polega powszechność różnic indywidualnych?

Badania z przełomu XIX i XX wieku wskazują, że różnice indywidualne są powszechne, czyli, że nie istnieje taka cecha fizyczna, forma zachowania ani właściwość psychiczna, pod względem, której ludzie nie różniliby się między sobą. Ta sama prawidłowość występuje również w świecie zwierząt (badania nad muszką owocówką). Spektakularnym dowodem na powszechność różnic indywidualnych jest fakt, że choć każdy człowiek posiada tę samą, typową dla swojego gatunku liczbę chromosomów, wyposażenie genetyczne jednostki ludzkiej jest niepowtarzalne.

8. Czym jest zjawisko różnic indywidualnych? Proszę wyjaśnić również pojęcie indywidualności, różnic interindywidualnych i intraindywidualnych.

Różnice indywidualne to zjawisko polegające na tym, że jednostki należące do tej samej populacji różnią się między sobą pod względem porównywanych charakterystyk fizycznych i psychicznych. W celu podkreślenia tej unikalności i niepowtarzalności między ludźmi niektórzy badacze posługują się pojęciem indywidualności. Definicja ta (różnic) mówi o różnicach międzyosobniczych (interindywidualnych) Obok nich wyróżnia się jeszcze różnice wewnątrzosobnicze (itraindywidualne), które wynikają ze zmienności tych samych cech (charakterystyk psychicznych) w czasie, a także stąd, że te same cechy przejawiając się w poszczególnych reakcjach (zachowaniach, występują w rozmaitym nasileniu).

Przedmiotem psychologii różnic indywidualnych są te spośród nich, które charakteryzują się względną stałością. Należą do niej inteligencja i inne zdolności, osobowość, w tym temperament, oraz style funkcjonowania jednostki, gdzie akcent pada głównie na style poznawcze i style radzenia sobie ze stresem. Jednym z głównych obszarów badań jest dociekanie przyczyn względnie stałych różnic indywidualnych.

9. Jakie dwa główne nurty wyróżnia się w zakresie badań nad inteligencją; jaki jest związek między nimi?

-Nurt psychometryczny, w którym główny akcent pada na różnice indywidualne i inteligencji; w ramach tego nurtu inteligencja ma w zasadzie status cechy.

-Podejście poznawcze, skoncentrowane na poznaniu procesów umysłowych, od których zależy zachowanie inteligentne, i na ustaleniu ogólnych prawidłowości ich funkcjonowania w trakcie wykonywania zadań umysłowych (rozwiązywania problemów).

10. Do jakich wniosków na temat najbardziej typowych dla inteligencji zdolności doszli A. Binet i Ch. Spearman?

Pionierzy badania umysłu zadawali sobie pytanie, czym jest inteligencja. W zasadzie byli zgodni z w poglądzie, że najbardziej typowe dla niej są zdolności rozumowania i wnioskowania.

Według Bineta, wydawanie trafnych sądów adekwatne rozumienie sytuacji i logiczne rozumowanie to istotne przejawy inteligencji, którą określał także jako zdrowy rozsądek i zdolność adaptacji do otaczających warunków.

Spearman z kolei uważał, że inteligencja przejawia się przede wszystkim w tych procesach poznawczych, które generują nowe treści poznawcze na podstawie rozumowania indukcyjnego i dedukcyjnego.

11. Co wykazało sympozjum z początku lat 1920. z uczestnictwem 17 wybitnych badaczy inteligencji?

Brak w środowisku psychologów zgodności co do rozumienia pojęcia inteligencji, a także co do sposobów jej pomiaru spowodował, że na początku lat '20, zorganizowany sympozjum, na które zaproszono 17 wybitnych badaczy inteligencji, prosząc ich, aby ustosunkowali się między innymi do następującego pytania: „Co rozumiem przez 'inteligencję' i w jaki sposób można ją najlepiej mierzyć, stosując testy grupowe?”. W czasopiśmie „The journal of educational psychology” przedstawiono stanowiska 7 członków tego sympozjum (Thorndike, Terman, Freeman, Colvin, Pinter, Pressey i Ruml). Jak pokazano w ramce ilustrują one brak zgodności w zakresie rozumienia pojęcia inteligencji.

Jeszcze co najmniej dwukrotnie psychologowie wypowiadali się na temat istoty inteligencji, przy czym przyczyną obu tych wystąpień była głośna, a zarazem wielce kontrowersyjna publikacja monografii Herrnsteina i Murraya, w której autorzy dowodzili między innymi, że niski iloraz inteligencji (typowy np. dla Czarnych Amerykanów) nie uzasadnia tworzenia kosztownych programów edukacyjnych służących wyrównywaniu szans, nie podwyższają one bowiem w sposób istotny i trwały ilorazu inteligencji.

12. Czym jest inteligencja według 52 wybitnych badaczy inteligencji?

W związku z powyższym faktem stanowiskiem dwóch badaczy 13 grudnia 1994 w „Wall Street Journal” ukazał się artykuł podpisany przez 52 wybitnych badaczy. Możemy w nim przeczytać, że „ Inteligencja jest bardzo ogólną zdolnością umysłową, która m.in. obejmuje zdolność rozumowania, planowania, rozwiązywania problemów, myślenie abstrakcyjne, rozumienie złożonych idei, szybkość uczenia się i korzystanie z doświadczeń.

13. Na jakie charakterystyczne elementy zwróciliby Państwo uwagę w Raporcie poświęconym koncepcjom inteligencji z 1995 r.?

Raport powstał ten przy udziale 11 naukowców powołanych przez Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne w związku z kontrowersyjną monografią Herrnsteina i Murraya. Przewodniczącym grupy był Neisser. W wyniku ustaleń dotyczących aktualnych badań nad inteligencją napisali raport, w którym można wyszczególnić następujące elementy:

1. Jednostki różnią się od siebie w swoich zdolnościach rozróżnienia złożonych idei, adaptacji do środowiska czy uczenia się na podstawie doświadczenia. W różnym stopniu radzą sobie z przeszkodami w trakcie myślenia.

2. Różnice te są istotne, ale nie są nigdy całkowicie spójne. Na wykonanie zadań wpływa sytuacja, dziedzina zadania oraz kryteria oceny wykonania zadania.

3. Koncepcje inteligencji próbują wyjaśnić więc kompleks złożonych zjawisk, a nie jedno zjawisko.

Ta definicja podkreśla więc zmienność funkcjonowania poznawczego w zależności od sytuacji. W mniejszym stopniu niż definicja z 1994r. koncentruje się na roli zdolności samych w sobie. Wynika to z faktu, że częścią tego składu badaczy byli naukowcy działający w duchu orientacji poznawczej. Definicja ta zwraca też uwagę na radzenie sobie z przeszkodami w trakcie myślenia (w innych definicjach nie ma tego elementu).

14. Na czym polegają podobieństwa i różnice w stanowiskach n/t inteligencji wyrażonych przez grupy: „17”, „52”, „11”?

Podobieństwa: inteligencja przejawia się w zdolnościach umysłowych angażujących typowo ludzkie procesy umysłowe (planowanie, wnioskowanie, rozumowanie, korzystanie z doświadczeń, rozwiązywanie problemów).

Różnice: w grupie „17” - wyraźne zwątpienie dotyczące możliwości zmierzenia części ważnych zdolności i idący za tym wniosek, że obecny stan wiedzy nie pozwala na stworzenie dobrej definicji (1920/21 rok). „11” - wskazanie na zmienność funkcjonowania poznawczego w zależności od sytuacji (inteligencja do nie tylko zdolności), a także ujęcie radzenia sobie z przeszkodami w trakcie myślenia jako elementu inteligencji.

15. Jaki jest wkład E. Hunta w rozumienie inteligencji?

Stanowisko Hunta reprezentuje stanowisko mieszczące się w paradygmacie psychologii poznawczej. W tym ujęciu inteligencję rozumie się jako specyficzny proces przetwarzania informacji. Akcent pada na takie zjawiska jak: pamięć robocza, strategie poznawcze, zasoby uwagi (przypominające pojęcie energii życiowej w ujęcie Spearmana). Są one traktowane jako procesualne składniki inteligencji, którą ujmuje się nie tyle w kategoriach różnic indywidualnych, ile jako zjawisko ogóle odnoszące się do człowieka jako przedstawiciela gatunku homo sapiens. Takie stanowisko jest również bliskie badaczom koncentrującym się na inteligencji zwierząt.

16. Czym są pojęcia inteligencji A i B zaproponowane przez D. Hebba?

Nieco przypomina podział Cattela, jednak został wprowadzony wcześniej. Inteligencja A to zdeterminowane genetycznie granice możliwości człowieka, zaś i. B przejawia się w zachowaniu. Gdy środowisko stymuluje jednostkę, to inteligencje te będą się pokrywać, jednak jeżeli jest słabo stymulujące, to inteligencja B nie rozwinie się tak bardzo, jak wskazywałby na to potencjał int. A.

17. Kto wprowadził termin inteligencji C i jak można ten termin zdefiniować?

prowadził ją Vernon. Ogranicza się ona do zachowań mierzonych w testach inteligencji (i. psychometryczna).

18. Jaką definicję inteligencji przyjmuje J. Strelau? Proszę ją wyjaśnić.

„Inteligencja to konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie stałych warunków wewnętrznych człowieka, determinujących efektywność działań, wymagających procesów poznawczych. Warunki te kształtują się w wyniku interakcji genotypu, środowiska i własnej aktywności człowieka.” - Inteligencja nie jest zdeterminowana jednoznacznie przez genotyp czy środowisko, jest efektem oddziaływań między nimi. Szczególnie ważna w tym związku jest własna aktywność jednostki, skierowana konkretne środowisko i uwewnętrznienie danych z otoczenia oraz zmianę wewnętrznego konstruktu inteligencji. Inteligencja przejawia się w inteligentnym zachowaniu się.

19. Kto wprowadził pojęcie inteligencji emocjonalnej i w jakich zdolnościach się ona przejawia?

Pojęcie wprowadzone przez D. Goldmana (badania na studentach Harvardu). Obejmuje zdolność rozumienia siebie, własnych emocji, kierowania nimi i ich kontrolowania, zdolność do samomotywacji, empatii i in. umiejętności o charakterze społecznym.

20. Kto wprowadził pojęcie inteligencji społecznej i kto je rozwinął?

Wprowadzone przez E. Thorndike'a (1920r.). Zdolność rozumienia i kierowania ludźmi oraz działania w stosunkach międzyludzkich.

21. Jaki wpływ na sformułowanie dwuczynnikowej teorii zdolności przez Ch. Spearmana miały badania S. Sharp i C. Wisslera?

Z końcem wieku XIX słowo „kultura" pojawia się w publikacjach z zakresu antropologii (amerykańskiej), np. u Frantza Boasa (1888, 1896), a potem u jego uczniów: R. Lowie, C. Wissler, E. Sapir, A. L. Kroeber. W Encyklopedii nauk społecznych (1930), słowo to jako przymiotnik pojawia się w wielu związkach: ciągi kulturowe, kompleksy kulturowe, typy kulturowe, centra kulturowe, wzory kulturowe, migracje kulturowe, zbieżności kulturowe, dyfuzje kulturowe1 . Ale dopiero w latach 20 zaczęto zastanawiać się nad sensem słowa. Edward Sapir głosi, że kultura jest systemem zachowań o podłożu nieświadomym, a także kultura jest systemem komunikacji. To był początek szkoły antropologii psychologicznej lub psychokulturowej: Margaret Mead, Ruth Benedict. Ten ostatni mówi o wzorcach kulturowych i o charakterze psychologicznym fenomenów kulturowych. Każda kultura posiada swoją „konfigurację kulturową". B. Malinowski uważał, że kultura jest to społeczne dziedzictwo. Od antropologii słowo przeszło do socjologii i psychologii.

Oni generalnie badali też dzieci (tak jak Spearman), ale za wiele nie mogę o tym znaleźć -.-

22. Czym jest czynnik G i czynnik S według dwuczynnikowej teorii zdolności?

Dwuczynnikowa Teoria zdolności Spearmana

23. Jakie są trzy podstawowe zasady funkcjonowania intelektu według Ch. Spearmana?

Edukcje mają zastosowanie w testach i badaniach inteligencji

24. Z jaką krytyką spotkała się teoria dwóch czynników w ujęciu Ch. Spearmana?

Przeciwnicy - czynnik g jest artefaktem, efektem analizy czynnikowej i dlatego nie należy go traktować jako ważnej części składowej teorii inteligencji

Zwolennicy - prawie we wszystkich badaniach z użyciem dużej liczby testów ujawniają się pozytywne korelacje między uzyskanymi w nich wynikami. Inteligencja jako ukryta zdolność intelektualna. Wsparcie ze strony biologicznie zorientowanych badaczy.

Krytycy teorii dwuczynnikowej, stosując również metodę czynnikową doszli do wniosku że na strukturę inteligencji składa się więcej niż jeden czynnik g. W ich poglądach wystąpiły jednak różnice nie tylko co do liczby i jakości czynników inteligencji, ale również co do tego w jakim stosunku do siebie pozostają wyodrębniane czynniki. Rozwiązanie taj ostatniej kwestii zależy od rodzaju zastosowanej metody analizy czynnikowej i szły w dwóch podstawowych kierunkach: hierarchicznych teorii inteligencji i teorii opartych na czynnikach równorzędnych (patrz: Strelau (1995) Temperament i inteligencja str 94) .

25. Jakie są podstawowe zdolności umysłowe według L. Thurstone'a?

26. Czym jest model struktury intelektu (MSI) i jakie kategorie posiada?

Twórca Guilford. Zwrócił on uwagę na to, że jeśli chodzi o aspekty inteligencji można wyodrębnić 3 aspekty:

27. Z jaką krytyką spotkał się model struktury intelektu (MSI)?

Cronbach krytykował podejście Gulforda, mówił, że model ten jest niepożytecznie złożony, zbyt zagmatwany, nie mający zbyt wielkiego sensu, ekscentryczna próba określenia inteligencji.

Krytykują także fakt, że model ten jest atomistyczny, poszczególne zdolności elementarne traktowane są w izolacji i bez uwzględnienia wzajemnych powiązań między nimi.

28. Jaką rolę w badaniu modeli czynników hierarchicznych odegrali C. Burt i P. Vernon?

Burt:
Czynnik g

Relacje

Skojarzenia

Postrzeganie

Wrażenia

Vernon:

Czynnik g

Zdolności werbalno-szkolne Zdolności przestrzenno-manualne

Zd. werbalne zd. Liczbowe zd. przestrzenne zd. manualne zd. Mechaniczne

Obaj opierali się na idei Spearmana. Czynnik g składa się z szeregu bardziej specyficznych czynników, zwanych czynnikami grupowymi. Teoria Burta nie została potwierdzona badaniami empirycznymi dlatego jest mniej znana niż teoria Vernona.

29. Jaki hierarchiczny model inteligencji zaproponował R. Cattell? Proszę wyjaśnić podstawowe pojęcia.

Cattel podzielił czynnik g na inteligencję płynną i skrystalizowaną:

Inteligencja płynna- oparta na właściwościach fizjologicznych naszych struktur mózgowych, zależy od czynników genetycznych, przenika wszystkie czynności umysłowe, wyraża się głównie w rozwiązywaniu zadań, w możliwościach znalezienia stosunków między elementami w testach niewerbalnych, np. test Ravena; rozwija się tylko do dojrzałości

Inteligencja skrystalizowana - jest wynikiem doświadczenia i uczenia się, nakłada się na inteligencję płynną, zmienia się wraz z wiekiem, rozwija się do ostatnich dni naszego życia; duży wpływ na nią mają czynniki kulturowe; nazwę zawdzięcza traktowaniu jako „produkt końcowy” ukształtowany w wyniku doświadczenia

30. R. Cattell stworzył tzw. Triasową teorię struktury zdolności. Proszę przedstawić jej trzy główne składniki.

Teoria zakłada istnienie trzech głównych składników zdolności:

1. Możliwości umysłowe, na które składa się szybkość i płynność procesów umysłowych, pamięć i inteligencja płynna. Stanowią funkcję masy asocjacyjnej mózgu i są biologicznie ograniczone.

2. Zdolności lokalne, występujące obok inteligencji płynnej i skrystalizowanej. U ich podstawy leży organizacja strukturalna pól sensorycznych i motorycznych. W ich skład wchodzą zdolności wzrokowe, słuchowe i motoryczne.

3. Zdolności pośredniczące(instrumentalne). Stanowią one narzędzie za pomocą którego wyraża się ludzi umysł. Należą tu zdolności podstawowe w ująciu Thurstone'a oraz inteligencja skrystalizowana.

Jaszewska

31. Na czym polega struktura III-warstwowego modelu zdolności poznawczych w ujęciu J. Carrolla?

32. Proszę przedstawić triarchiczną teorię inteligencji autorstwa R. Sternberga.

33. Na czym polega formalna teoria inteligencji E. Nęcki?

34. Jakie inteligencje wyróżnił H. Gardnem?

35. Na czym polega trafność teoretyczna i prognostyczna inteligencji?

Kostera

36. Jaki cel miały i na czym polegały badania longitudinalne L. Termana nad powodzeniem życiowym dzieci o wybitnej inteligencji?

37. Jaki związek istnieje między inteligencją i wykształceniem?

38. Proszę opisać związek inteligencji z ubóstwem i patologią życia codziennego.

39. Jaka jest rola inteligencji jako predyktora efektywności pracy i uczenia się czynności zawodowych?

40. Na czym polega wartość predyktywna inteligencji w służbach wojskowych?

Kunicki

41. Co można powiedzieć o inteligencji praktycznej jako predyktorze powodzenia życiowego opartego na wiedzy i doświadczeniu?

42. Co wykazały longitudinalne badania nad powodzeniem życiowym przeprowadzone na warszawskich 11-latkach o zróżnicowanych zdolnościach ogólnych?

43. Proszę przedstawić definicję osobowości według G. Allporta.

44. Na czym polega podejście nomotetyczne versus idiograficzne w badaniach nad osobowością?

45. Proszę opisać status cech w ujęciu G. Allporta.

46. Na czym polega struktura osobowości w ujęciu R. Cattella?

Czynnikowa teoria osobowości Raymonda Cattella (Teoria cech indywidualnych) to jedna z najbardziej rozwiniętych, empirycznych teorii osobowości, tzw. teoria cech bazująca na analizie czynnikowej.

Teoria osobowości Cattella rozpatruje osobowość w szerokiej perspektywie, posługując się metodami statystycznymi do ustalenia dużej liczby konstruktów, które są powiązane operacyjnie z danymi. System konstruktów teoretycznych Cattella należy do najbardziej złożonych teorii.

Cecha jest najważniejszym pojęciem tej teorii, inne pojęcia są jej szczególnymi przypadkami. Teoria zakłada, że struktura psychiczna człowieka jest możliwa do opisania i nazwania na podstawie obserwowanego zachowania a dokonuje się tego w celu wyjaśnienia regularności lub spójności pewnych działań podejmowanych przez człowieka.

Występują cechy :

-powierzchniowe

-źródłowe

oraz ze względu na formy przejawiania się:

-dynamiczne

-zdolnościowe

-temperamentalne

Osobowość w teorii Cattela to:

47. Jakie są trzy podstawowe źródła informacji i osobowości według R. Cattella?

Cattell wyodrębnił trzy podstawowe źródła, na których podstawie można wnioskować o osobowości jednostki. Są to: obserwacja zachowania w codziennych sytuacjach życiowych (dane L), samoopis - z reguły oparty na pytaniach zawartych w kwestionariuszu (dane Q), specjalnie aranżowane sytuacje eksperymentalne (dane T).

48. Proszę scharakteryzować 16-czynnikowy kwestionariusz osobowości (16 PF) R. Cattella?

16PF - kwestionariusz osobowości skonstruowany w 1956 przez Raymonda Cattela. Jego polskiej adaptacji dokonała w 1970 Maria Nowakowska, nadając mu skrót 16CO.

Kwestionariusz 16PF składa się z 16 skal, odpowiednio wyodrębnionych przez Cattela na podstawie danych Q cech źródłowych. Jest to metoda osadzona w paradygmacie koncepcji osobowości według Cattella, który stworzył ją bazując na analizie czynnikowej. Na każdą ze skal przypada od 20 do 26 pozycji formułowanych w postaci pytań, na które można odpowiedzieć „tak”, „nie wiem” lub „nie”. Uzyskane wyniki zmienia się na steny. Dzięki temu można nakreślić profil ilustrujący położenie jednostki na 16 wymiarach osobowości.

Kwestionariusz ma dwie wersje (każda z nich zawiera 184 pozycji i kilka pytań buforowych). Istnieje również skrócona wersja 16PF. Polska wersja składa się z 300 pytań (od 18 do 20 pytań przypadających na każdą skalę) oraz dwóch pytań buforowych i nie ma wersji równoległej.

Obecnie nikt w Polsce nie wydaje tego kwestionariusza

Skonstruowany przez Cattella 16-czynnikowy kwestionariusz osobowości zyskał dużą popularność wśród psychologów osobowości. Wychodząc z założenia, że jesteśmy w stanie przewidzieć zachowanie jednostki, kiedy znamy jej cechy osobowości oraz sytuację, w której będzie ono przebiegało, Cattell ułożył tak zwane równania specyfikacyjne, oddzielnie dla różnych konfiguracji cech. Równania podkreślają rolę, jaką Cattell przypisywał interakcjom zmiennych osobowościowych i sytuacyjnych jako wyznacznikom zachowania.

49. Proszę wymienić pionierów leksykalnego modelu struktury osobowości.
Leksykalny nurt w badaniach nad osobowością, opierał się na założeniu, że różnice indywidualne znajdują swój wyraz w języku. Analizy słów, w tym głównie przymiotników, oparte na różnych systemach ich kategoryzacji doprowadziły badaczy, wśród których należy wymienić pionierów tego nurtu badawczego - Tupesa i Christala, a także Normana - do wyodrębnienia pięciu czynników osobowości.
Dla Tupesa i Christala te pięć czynników to: surgencje, ugodowość, niezawodność, stałość emocjonalna i kultura.
Natomiast Norman biorąc za punkt wyjścia pięć czynników wyodrębnionych przez Tupesa i Christala, dobrał do każdego z nich po cztery opisy wzięte z listy Cattella, a wyniki otrzymane na podstawie tych zmiennych poddał analizie czynnikowej. Otrzymał pięć czynników składających się na strukturę osobowości i nazwał je: surgencja, ugodowość, sumienność, stałość emocjonalna i kultura. Stanowią one zdaniem Normana, podstawową taksonomię osobowości.

50. Jaki jest wkład badaczy w leksykalne studia nad strukturą osobowości w okresie minionego ćwierćwiecza?

Badania współczesne, prowadzone w Stanach Zjednoczonych głównie przez Goldberga, a w Europie Angleitnera i Hofstee, również doprowadziły, niezależnie od stosowanej metody analizy czynnikowej, do rozwiązania pięcioczynnikowego. Tymi czynnikami są: ekstrawersja, zrównoważenie emocjonalne (odwrotność neurotyczności), ugodowość, sumienność i kultura. Goldberg przeprowadził serię badań, które doprowadziły do tego samego wyniku - wyodrębnienie pięciu czynników osobowości. Z badań Goldberga wynika, że żaden czynnik, poza pięcioma pierwszymi, nie replikował się w kolejnych badaniach. Goldberg posłużył się za Normanem tymi samymi nazwami czynników, poza piątym, który zamiast kultury nazwał intelektem. Na podstawie licznych badań własnych Goldberg zaproponował listę stu przymiotników - identyfikatorów. Mają one, zdaniem autora, status prototypowych opisów pięciu czynników. 
Costa i McCrae pod wpływem wyników badań leksykalnych opracowali pięcioczynnikową koncepcję osobowości. Tymi czynnikami są: neurotyczność, ekstrawersja, otwartość na doświadczenie, ugodowość i sumienność. Do pomiaru wyodrębnionych przez siebie czynników skonstruowali specjalny Kwestionariusz Osobowości NEO. Uwzględniając wyniki badań Costa i McCrae dokonali modyfikacji tego kwestionariusza i powstał Zmodyfikowany Kwestionariusz Osobowości NEO-PI-R. Dzięki niemu uzyskano możliwość opisu osobowości na poziomie czynników pierwszego rzędu oraz czynników drugiego rzędu, co odpowiada czynnikom także nazwanym przez Costę i McCrae'a „wielką piątką” (NEOAC). W 1989 autorzy opracowali skróconą wersję NEO-PI-R, znanego jako Kwestionariusz NEO-FFI, który pozwala jedynie na ogólną diagnozę pięciu podstawowych czynników. 
Costa i McCrae za pomocą czterech argumentów uzasadniają traktowanie czynników NEOAC jako podstawowych wymiarów osobowości: 
· Czynniki NEOAC istnieją realnie 
· Niezmienniczość czynników NEOAC
· Uniersalność czynników NEOAC 
· Podstawy biologiczne czynników NEOAC
Nurt badania struktury osobowości na podstawie swobodnych opisów odwołuje się bezpośrednio do języka naturalnego. Badania prowadzone metodą swobodnych opisów w ramach PMO (Pięcioczynnikowy model osobowości) opierają się na trzech założeniach:
1) spontaniczne opisy osobowości z punktu widzenia dokonujących ich osób mają istotne znaczenie dla charakterystyki osobowości
2) im ważniejsza jest określona cecha osobowości, tym częściej jest wymieniana w opisie
3) swobodne opisy dokonywane w różnych językach i kulturach odzwierciedlają wpływ czynników kulturowych na kształtowanie się osobowości. 
Wyniki badań opartych na swobodnych opisach osobowości także sugerują, iż struktura osobowości składa się z pięciu czynników. 

51. Na czym polega nurt badań odwołujących się do swobodnych opisów osobowości opartych na modelu PMO?

Swobodne opisy - bezpośrednie odwołanie do języka naturalnego: używany do opisu różnic indywidualnych między ludźmi, także dzieci, lepiej niż pojedyncze słowa (przymiotniki, czasowniki i rzeczowniki) odzwierciedla stosunki międzyludzkie, ważność i kontekst, w którym opis się pojawia

ZAŁOŻENIA badań prowadzonych metodą swobodnych opisów:

1) spontaniczne opisy osobowości z punktu widzenia dokonujących ich osób mają istotne znaczenie dla charakterystyki osobowości;

2) im ważniejsza jest określona cecha osobowości, tym częściej jest wymieniana w opisie;

3) swobodne opisy dokonywane w różnych językach i kulturach odzwierciedlają wpływ czynników kulturowych na kształtowanie się osobowości

* 4) niesformułowane wprost założenie: istnienie pięciu czynników osobowości (ekstrawersja, ugodowość, sumienność, stałość emocjonalna i intelekt-otwartość)

• badania na podstawie swobodnego opisu dzieci przedszkolnych przez ich rodziców lub nauczycieli („powiedz nam, jakie jest twoje dziecko”)

• różnie klasyfikowano wypowiedzi

• ważność czynnika określano na podstawie częstości opisów zaklasyfikowanych do danego czynnika

• z badań wynika, że ok. 80% podawanych opisów da się zaklasyfikować w ramach PMO (niezależnie kto opisuje: rodzic czy nauczyciel)

UWAGI KRYTYCZNE:

W. Mischel: krytyka związana z koncepcją cech, które są fikcją i nie wyjaśniają zmienności zachowań ludzkich

J. Block:

- model PMO jest ateoretyczny i jest obciążony wszystkimi niedostatkami metody analizy czynnikowej (ta sama krytyka skierowana pod adresem koncepcji osobowości Cattella);

- subiektywny dobór zmiennych stanowiących podstawę do wyodrębnienia czynników;

- opisy osobowości (typowe dla podejścia leksykalnego), oparte na pojedynczych słowach- nie ujmują dynamicznego charakteru relacji jednostki ze światem

- czynniki nie są ortogonalne w stosunku do siebie (dobór składników definicyjnych czynników NEOAC jest arbitralny)

Eysenck:

- sumienność i ugodowość, są składnikami (ze znakiem przeciwnym) bardziej ogólnego czynnika psychotyczności

- czynnik intelekt (otwartość, kultura) nie należy do charakterystyk osobowości, lecz funkcjonowania poznawczego (np. Inteligencja)

- badania prowadzone w ramach PMO nie wykraczają poza opis i mają charakter czysto korelacyjny.

52. Proszę przedstawić strukturę osobowości według P. Costy i R. McCrae'a.

Paul Costa I Robert Marce, prowadząc badania nad 16-czynnikowym Kwestionariuszem Osobowości Cattela, zredukowali tę liczbę do trzech, tj. do Eysenckowskiej teorii neurotyczności i ekstrawersji oraz do wyobraźni, którą później nazwali otwartością na doświadczenie. W ten sposób powstał trójczynnikowy model osobowości, zwany NEO . Później Marce i Costa rozszerzyli swój model o dodatkowe dwa czynniki, ugodowość i sumienność, w rezultacie dając 5-czynnikowy model znany pod nazwą  FFM.

Treść poszczególnych wymiarów:

- wymiar ekstrawersji - społeczne funkcjonowanie człowieka, zakres i jakość nawiązywanych kontaktów;

- wymiar ugodowości - jakość ustosunkowań wobec innych ludzi, rodzaj nastawienia dominującego wykazywanego w istniejących i tworzonych związkach z innymi;

- wymiar sumienności - zadaniowa strefa funkcjonowania, stosunek do pracy i zleconych w jej obrębie zadań;

- wymiar neurotyzmu - strefa emocjonalnego reagowania jednostki, stopień zrównoważenia, jakość przeżywanych emocji, poziom odporności na stres oraz skalę realizmu myślenia;

- otwartość na doświadczenia - intelektualna sfera funkcjonowania człowieka, stosunek do nowych doświadczeń oraz tendencja do ich poszukiwania.

Wymiary te determinują tzw. bazowy typ osobowości - potencjalne ukierunkowanie z jakim człowiek wchodzi w interakcje z otoczeniem - tzn. nie determinują one bezpośrednio treści zachowania, lecz określają jego styl i organizację.

Według McCrae i Costa zmienne wyodrębnione w modelu FFM spełniają cztery podstawowe kryteria wymagane od czynników pretendujących do miana podstawowych wymiarów osobowości:

-          charakteryzują się wysokim stopniem niezmienności;

-          mają podłoże biologiczne;

-          są uniwersalne;

-          posiadają przymiot realności.

Niezmienność - polega na tym, że zarówno na podstawie badań leksykograficznych, jak i kwestionariuszowych można doprowadzić do jego wyodrębnienia, tzn. „istnieje możliwość uzyskania 5-czynnikowej struktury zachowania w analizie cech ujmowanych przez różne modele osobowości”. Postulat posiadania przez zmienną podłoża biologicznego wynika z założenia, że podstawowe wymiary osobowości prawdopodobnie wykształciły się i utrwaliły ze względu na swą adaptacyjną wartość ułatwiającą jednostce przetrwanie w prehistorycznym środowisku. Ponadto istnieją dowody przemawiające za dziedzicznym charakterem zmiennych kształtujących osobowość. Uniwersalność wymiarów przejawia się natomiast w podobieństwie rezultatów badań przeprowadzanych na materiale zróżnicowanym językowo. Realność oznacza możliwość diagnozy konkretnego wymiaru, jak również praktycznego wykorzystania np. dla potrzeb terapii lub doboru zawodowego. 

Sugerowana kolejność przedstawiania czynników podczas badania - ekstrawersja, ugodowość, sumienność, neurotyzm i otwartość na doświadczenia. Pozwala to na przechodzenie od najsilniejszego wymiaru do najsłabszego.

Pomiaru czynników dokonuje się za pomocą inwentarza osobowości znanego pod nazwą NEO - Personality Inventory (NEO - PI). Inwentarz ten zawiera 181 itemów diagnozujących wszystkie podstawowe cechy osobowości. Każdy wymiar opisywany jest przez sześć podwymiarów zaopatrzonych w 5-stopniową skalę odpowiedzi.

Ekstrawersja: życzliwość, towarzyskość, asertywność, aktywność, poszukiwanie doznań i pozytywne emocje. 

Ugodowość: szczerość, ufność, altruizm, ustępliwość, skromność i delikatność.

Sumienność: samodyscyplina, obowiązkowość, kompetencja, dążenie do osiągnięć, rozwaga i porządek.

Neurotyzm: depresja, impulsywność, lęk, wrogość, samoświadomość oraz wrażliwość na zranienia.

Otwartość na doświadczenia: fantazja, estetyka, uczucia, działanie, idee i wartości.

Każdy wymiar i jego zmienne mają dwa przeciwległe bieguny.

Polską listę przymiotnikową dla potrzeb modelu „Wielkiej Piątki” opracował P. Szarota. Diagnozy danego wymiaru dokonuje się na podstawie łącznej sumy skal uzyskanych przez kandydata dla poszczególnych cech niższego rzędu. Diagnozie podstawowych cech osobowości służy skrócona   wersja inwentarza - NEO - Five Factory Inventory (NEO-FFI). Inwentarz ten obejmuje 60 itemów - po 12 dla każdego wymiaru.

53. Jak wygląda model osobowości z perspektywy „Wielkiej Piątki” w ujęciu P. Costy i R. McCrae'a?

Było tu to samo, co wyżej.

54. Proszę przedstawić teorię PEN - koncepcję trzech superczynników w ujęciu H. Eysencka.

Teoria osobowości (PEN) Eysencka


Koncepcja Hansa J. Eysencka charakteryzuje się daleko idącą biologizacją, należy do tych teorii osobowości, które mają status teorii temperamentu. Według Eysencka osobowość, to temperament i inteligencja. Jeśliby więc usunąć z obszaru osobowości inteligencję, pozostałby sam temperament. Choć Eysenck traktował osobowość (z pominięciem inteligencji) i temperament jako synonimy, unikał jednak w swoich publikacjach pojęcia "temperament", mówiąc zamiast tego o "osobowości". W związku z tym koncepcja Eysencka przedstawiana jest jako przykład biologicznie zorientowanej osobowościowej teorii cech.


 Początki wielkiej piątki sięgają teorii temperamentu PEN Hansa Eyesencka, jest to teoria czynnikowa, która zakłada biologiczne podłoże temperamentu i uniwersalność cech temperamentalnych. Eyesenck wyróżnił trzy podstawowe czynniki:

-          psychotyczność - oznacza cechę osobowości o charakterze psychotycznym, psychopatycznym lub schizofrenicznym. Eyesenck nie zdefiniował psychotyczności wprost, uznając ją za korelację między następującymi cechami - agresją, chłodem emocjonalnym, egocentryzmem, impulsywnością, aspołecznością, brakiem empatii i twórczością.

-          ekstrawersja -  oznacza cechę osobowości polegającą na tendencji do kierowania swojej percepcji i działań ku otoczeniu. Składa się z następujących cech - towarzyskość, żywotność, aktywność, asertywność i poszukiwanie doznań.   Przeciwieństwem ekstrawersji jest introwersja.

-          neurotyczność - oznacza cechę osobowości polegającą na silnym niezrównoważeniu emocjonalnym o charakterze nerwicowym, niskiej odporności na stres, skłonności do popadania w stany lękowe. Przeciwieństwem neurotyczności jest równowaga psychiczna. Neurotyczność składa się z następujących cech - lęk, przygnębienie, poczucie winy, niska samoocena i napięcie.

Każdy z tych czynników jest krańcem kontinuum. Wymiary teorii PEN są możliwe do badania kwestionariuszem EPQ-R znormalizowanym dla uczniów szkół ponadpodstawowych, studentów i osób dorosłych.

Koncepcja modelu „wielkiej piątki” oparta została na tzw.  hipotezie leksykalnej, zgodnie z którą, te spośród indywidualnych różnic pomiędzy ludźmi, które w toku ewolucji okazały się najistotniejsze z punktu widzenia przetrwania jednostki i jej społecznego funkcjonowania zostały utrwalone w warstwie leksykalnej języka w postaci pojedynczych terminów. Opierając się na analizie języka, którym się posługujemy można zatem wyodrębnić podstawowe cechy osobowości człowieka, przy czym bogactwo reprezentacji leksykalnej odpowiadające danej właściwości świadczy o jej istotności.

55. Jakie są biologiczne podstawy czynników PEN?

Pogląd Eysencka, na biologiczne podłoże wyodrębnionych trzech superczynników nie był jednolity, ale wyodrębnić można dwie teorie:

- teoria hamowania

- teoria aktywacji

Zgodnie z teorią aktywacji i teorią hamowania Eysencka, na wymiarze równowagi procesów pobudzenia/hamowania korowego introwertycy znajdują się na biegunie pobudzenia, czyli mają chronicznie podwyższony poziom aktywacji, a ekstrawertycy - na biegunie hamowania i mają chronicznie obniżony poziom aktywacji

U introwertyków dominuje część przywspółczulna autonomicznego układu nerwowego, a u ekstrawertyków część współczulna. Dominującym szlakiem nerwowym u introwertyków jest szlak, w którym neuroprzekaźnikiem jest acetylocholina, a u ekstrawertyków ten szlak, w którym neuroprzekaźnikiem jest dopamina[8].

Introwertycy mają większy przepływ krwi w płacie czołowym i w przedniej części wzgórza, a ekstrawertycy w przedniej części zakrętu obręczy, w płatach skroniowych i w tylnej części wzgórza[9][10].

Badania wykazały, że po wyciśnięciu kropli cytryny na język, u introwertyków stwierdza się większe wydzielanie śliny, niż u ekstrawertyków. Wynika to z bardziej aktywnegotworu siatkowatego u introwertyków[11].

Ze względu na wyższy potencjał pobudzenia i niższy potencjał hamowania, introwertycy łatwiej i szybciej wytwarzają odruchy warunkowe, niż ekstrawertycy[12].

Zgodnie z postulatem lekowym Hansa Eysencka, u introwertyków leki uspokajające prowadzą do ujawnienia się ekstrawertycznych wzorców zachowania, ponieważ zwiększają one poziom hamowania i obniżają poziom pobudzenia. Z kolei leki pobudzające, które zmniejszają poziom hamowania i zwiększają poziom pobudzenia, powodują ujawnienie się introwertycznych wzorców zachowania

56. Funkcjonalne znaczenie czynników PEN:

a) introwertycy:

-unikanie stymulacji;

-stały, wyższy poziom aktywacji niż ekstrawertycy;

-optymalne zabarwienie emocjonalne uzyskują przy mniej intensywnej stymulacji;

-ze względu na wyższy potencjał pobudzenia i niższy potencjał hamowania, łatwiej i szybciej wytwarzają odruchy warunkowe (warunkują się); sytuacja zmienia się tylko przy bardzo intensywnej stymulacji - nie warunkują się ponieważ zachodzi hamowanie ochronne;

- ograniczają swoje kontakty społeczne;

- wybierają teoretycznie ukierunkowane formy aktywności;

- są mniej aktywni seksualnie niż ekstrawertycy;

- maja wyższe od ekstrawertyków wyniki w nauce;

- dzięki łatwiej przebiegającemu procesowi uwarunkowania są mniej skłonni do popełniania przestępstw niż ekstrawertycy;

b) ekstrawertycy:

- głód stymulacji;

- chronicznie niski poziom aktywacji ( w porównaniu do introwertyków);

-optymalne zabarwienie emocjonalne uzyskują przy bardziej intensywnej stymulacji;

- wolą formy interakcji społecznej, których wartość stymulacji jest wysoka;

-wybierają formy aktywności zawodowej i kierunki studiów zapewniające liczne kontakty społeczne;

-bardziej aktywni seksualnie niż introwertycy;

- mają niższe niż introwertycy wyniki w nauce;

- są bardziej skłonni do popełniania przestępstw niż introwertycy (mniej skutecznie przyswajają zasady życia społecznego);

- dzieci, które lokują się wysoko na tej skali mają skłonności przestępcze;

c) neurotyczność:

-Eysenck zakładał że ta zmienna temperamentalna powinna modyfikować zachowanie i funkcjonowanie w sytuacjach wzmagających aktywność układu limbicznego;

- poszukują zastępczych sposobów zaspokajania potrzeb seksualnych (porno, masturbacja);

- poszukują i preferuj bezpieczniejsze strategie uczenia;

- dorośli przestępcy lokują się wysoko na tej skali;

d) psychotycy:

- lubią seks oralny;

- tolerują zachowania niezwykłe w sferze seksualnej;

- osoby lokujące się wysoko na tej skali popełniają więcej przestępstw niż osoby niezaburzone, czy introwertycy;

57. Uwagi krytyczne do teorii Eysencka:

Wymiar ekstrawersja introwersja:

1. Grey zauważa, że twierdzenie Eysencka o podatności na warunkowanie (procesy warunkowania zachodzą łatwiej i szybciej u introwertyków niż ekstrawertyków), nie wyjaśnia wielu zjawisk łącznie z zachowaniem społecznym. Według Greya różnice indywidualne w podatności na warunkowanie ujawniają się odmiennie, w zależności od tego, który biegun wymiaru ekstrawersji bierzemy pod uwagę. Procesy warunkowania zachodzą szybciej i łatwiej u introwertyków, gdy bodźcem bezwarunkowym (BBW) jest kara (BBW awersyjny), natomiast gdy BBW jest nagroda (BBW apetytywny) warunkowanie zachodzi szybciej i łatwiej u ekstrawertyków.

2. Coraz więcej danych wskazuje na odmienność wzorców zmian okołodobowych w poziomie aktywacji u ekstrawertyków i introwertyków. Introwertycy sa bardziej pobudzeni rano, ekstrawertycy zaś wieczorem. Ten brak stałości poziomu aktywacji każe podać w wątpliwość twierdzenie Eysencka, że ekstrawertycy i introwertycy wykazują typowy dla siebie, chroniczny poziom aktywacji.

3. Kolejnym zarzutem jest to, iż istotna modyfikacja struktury ekstrawersji, którą było usuniecie tak ważnego składnika jak impulsywność, który pozostaje w bezpośredniej relacji z poziomem aktywacji, powinna była skłonić Eysencka do modyfikacji teorii dotyczącej fizjologicznych podstaw ekstrawersji. Nigdy to jednak nie nastąpiło.

Wymiar psychotyczności:

  1. Natomiast wymiar psychotyczności budzi poważne wątpliwości z wielu powodów. Po pierwsze skala psychotyczności ma poważne wady. Mimo że Eysenck pod wpływem krytycznych uwag Blocka i Bishopa wprowadził do tej skali pewne korekty, rozkład wyników nadal jest prawoskośny, nie jest więc rozkładem normalnym. Zjawiska zdeterminowane biologicznie, a takim jest zdaniem Eysencka psychotyczność, zazwyczaj maja rozkład odpowiadający krzywej Gaussa.

  2. Po drugie, istnieją sprzeczne doniesienie na temat genetycznych uwarunkowań różnic indywidualnych w psychotyczności. Dane prezentowane przez Eavesa, Eysencka i Martina przemawiają na rzecz wkładu czynnika genetycznego w wariancje psychotyczności, inne badania na takie uwarunkowania nie wskazują. Heath i Martin przeprowadzili bardzo dokładne badania oparte na genetyce zachowania na prawie 3000 osób dorosłych. Wyniki tego badanie nie potwierdzają założenia Eysencka o silnym genetycznym uwarunkowaniu różnic indywidualnych w zakresie psychotyczności mierzonej pozycjami z kwestionariusza EPQ.

  3. Po trzecie, badania prowadzone w ramach koncepcji przyjmującej istnienie tzw. Wielkiej piątki nasuwają przypuszczenie, że psychotyczność nie jest odrębnym czynnikiem, lecz raczej wypadkową ujemnych biegunów ugodowości i sumienności.

58. Czym jest teoria poszukiwania doznań wg Zuckermana?

Definicja według Zuckermana: Potrzeba sensoryczna oparta na optymalnym poziomie stymulacji. Na cechę zwaną poszukiwaniem doznań składają się potrzeba doznawania zróżnicowanych , nowych złożonych wrażeń i doświadczeń oraz gotowość do podejmowania ryzyka fizycznego i społecznego w celu dostarczenia sobie tego typu doznań.

Cecha ta składa się z czterech czynników składowych:

59. Jakie są biologiczne podstawy poszukiwania doznań?

a) Zuckerman sformułował hipotezę, ze czynnikiem odpowiedzialnym za różnice indywidualne w poszukiwaniu doznań odpowiedzialna jest pętla : kora - układ siatkowaty. Identyfikatory tej cechy to wszelkie wskaźniki aktywacji jak amplituda i odruch orientacyjny w zakresie aktywności elektrodermalnej i sercowo-naczyniowej lub zjawisko wzmacniania - tłumienia potencjałów wywołanych.

b) ludzie różnią się potrzebą optymalnego poziomu stymulacji

- poszukiwacze doznań = więcej stymulacji

- unikający silnych doznań = te same doznania przy mniejszej stymulacji

c) Zdaniem Zuckermana poszukiwacze doznań przejawiają silniejszy odruch orientacyjny niż unikający silnych doznań. Eksperyment: Fizjologiczny korelat poszukiwania doznań to amplituda potencjałów wywołanych. Cel eksperymentu : zbadanie związku pomiędzy poziomem aktywacji kory mózgowej, a wielkością stymulacji. Wyniki i wnioski: U poszukiwaczy doznań wzrostowi poziomu stymulacji towarzyszy wzrost amplitudy potencjałów wywołanych ( tzn. zjawisko wzmocnienia stymulacji!). U osób unikających silnych doznań wzrostowi poziomu stymulacji towarzyszy spadek amplitudy potencjałów wywołanych(zjawisko tłumienia potencjałów).

d) Na optymalną stymulację wpływa wiele czynników, a najważniejszym z nich są cechy konstytucjonalne jak reaktywność ośrodkowego i autonomicznego układu nerwowego oraz ich siła pobudzenia i hamowania.

60. Czym jest psychobiologiczny model temperamentu według R. Cloningera?

Koncepcja ta wywodzi się z obserwacji pacjentów psychiatrycznych, których rozróżniono ze względu na rodzaj przejawianego lęku- lęk poznawczy i somatyczny. Cloninger nawiązuje do koncepcji lęku i impulsywności Grey'a. Pacjenci których charakteryzuje lęk poznawczy unikają nowości i antycypują szkodę oraz wykazują niska tolerancję na stres fizjologiczny, natomiast pacjenci z lękiem somatycznym są impulsywni i poszukują nowości. Cloninger wyróżnił 4 wymiary temperamentu:

  1. Unikanie szkody (u Gray'a był to lęk) - stanowi dziedzicznie uwarunkowaną tendencję do uczenia się unikania kary, braku nagrody i nowości.

  2. Poszukiwanie nowości ( u Gray'a była to impulsywność) - osoby prezentujące wysoką pozycję na wymiarze poszukiwania nowości są aktywne, eksploracyjne i intensywnie zaangażowane w poszukiwanie nieznanych bodźców.

  3. Zależność od nagrody - tendencja do zachowań, które dostarczają nagród. Osoby niezależne od nagród są praktyczne, bezkompromisowe, sprytne, analityczne i realistyczne. Zależne od nagród są sentymentalne i nie praktyczne, ulegają wpływom otoczenia i są nastawione na zaspokojenie żądzy nagrody.

  4. Wytrwałość - odporność na frustracje i zmęczenie.

Oprócz tych czterech wymiarów Cloninger włączył do struktury osobowości 3inne cechy, które zaliczył do sfery charakteru:

Pod wielkim wpływem Gray'a dla 3 spośród z trzech wymienionych powyżej cech temperamentu zaproponował mechanizmy neurobiochemiczne.

Unikanie szkody - odpowiada za niego układ „karania”/hamujący zachowania; jest on ulokowany w strukturach limbicznych, jest związany z aktywnością serotoniny i jej metabolitów w mózgu oraz w płynie mózgowo-rdzeniowym.

Poszukiwanie nowości - odpowiada za niego centralny układ motywacyjny/aktywacyjny zachowania; ulokowany jest przede wszystkim w miejscu sinawym; sterowany przez drogi dopaminergiczne.

Zależność od nagrody - centralny układ nagrody/utrzymywania zachowania; tworzą go neurony noradrenergiczne ulokowane w pęczku grzbietowym.

61. Proszę wymienić biologiczne podstawy cech temperamentu według R. Cloringera.

Filogeneza temperamentu zaczyna się od zdolności do hamowania zachowań, a więc od tendencji do unikania szkody, która występuje u wszystkich zwierząt. U jej podstaw leży centralny układ „karania” hamujący zachowania, ulokowany w strukturach limbicznych. Unikanie szkody jest korelowane z aktywnością serotoniny i jej metabolitów w mózgu i w plynie mózgowo-rdzeniowym. Osoby silnie predysponowane do unikania szkody i dla tego bardzo podatne na chroniczny lęk poznawczy charakteryzują się wysokim poziomem aktywności serotonicznej.

Poszukiwanie nowości stanowi centralny układ „motywacyjny”-aktywacyjny zachowania, sterowany przez drogi dopaminergiczne ulokowane w miejscu sinawym i uczestniczące w regulacji aktywności eksploracyjnej.

Mechanizm biologicznej nagrody został nazwany jako centralny układ „nagrody”- ( bardzo oryginalnie) - utrzymywania zachowania.

Badania porównywania par bliźniąt ukazały że różnice indywidualne w cechach temperamentu są w dużym stopniu zdeterminowane genetycznie - tylko środowisko specyficzne ma istotny wkład do mierzonych cech indywidualnych.

62. Co to jest Regulacyjna Teoria Temperamentu?

RTT-badania Strelaua nad podstawowymi cechami układu nerwowego w ujęciu Pawłowa i szkoły neopawłowowskiej-temperament ujmowano jako jeden z czynników uczestniczących w regulacji stosunku człowieka ze światem zewn.

zgodnie z nią temperament obejmuje podstawowe, względnie stałe cechy osobowości, odnoszące się do formalnych (energetycznych i czasowych) cech zachowania. Choć uwarunkowany jest wrodzonymi mechanizmami neurobiochemicznymi, to podlega powolnym zmianom pod wpływem środowiska i doświadczeń osoby. Obejmuje on sześć cech. Cztery z nich dotyczą aspektu energetycznego zachowania. Są to: 

- aktywność, czyli tendencja do podejmowania zachowań dostarczających silnej stymulacji zewnętrznej,

- reaktywność emocjonalna, czyli tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje; wyraża się ona w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej,

- wrażliwość sensoryczna, czyli zdolność reagowania na bodźce o niskiej wartości stymulacyjnej,

- wytrzymałość, czyli zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej aktywności, w warunkach silnej stymulacji. 

Aspektu czasowego dotyczą dwie cechy: pierwsza - żwawość, to tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania wysokiego tempa aktywności i łatwej zmiany reakcji; druga - perseweratywność, to tendencja do kontynuowania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca, który to zachowanie wywołał.

63. Proszę opisać cechy temperamentu w ujęciu RTT.

Charakterystyka energetyczna zachowania (EPZ).

Charakterystyka czasowa zachowania (CCZ).

Czasową charakterystykę zachowania (w skrócie CCZ) Strelau określa jako „zespół cech charakteryzujących przebieg reakcji w czasie.” (Strelau, 1974, s. 20). Cechy CCZ determinują przebieg reakcji jednostki na bodźce stymulacyjne w czasie. Fizjologicznym podłożem cech CCZ jest labilność i ruchliwość procesów nerwowych jednostki. Labilność układu nerwowego jest to szybkość powstawania i zanikania procesów nerwowych, czyli to, jak szybko pojawia się reakcja na bodziec i po jakim czasie zanika. Natomiast ruchliwość układu nerwowego jest to szybkość zmian zachodzących w nim procesów, czyli to, jak szybko następuje zmiana z jednej reakcji na inną. (Tiepłow, 1956, za Zawadzki i Strelau, 1997).

Funkcjonalne sprzężenie cech temperamentu.

efektywna regulacja stymulacji - dopasowanie dopływającej ilości bodźców do jej indywidualnych potrzeb tak, aby nie wystąpił ani niedosyt, ani nadmiar stymulacji. W zachowaniu przejawia się to w poszukiwaniu lub unikaniu bodźców przez jednostkę - cechą odpowiedzialną za regulację stymulacji na poziomie behawioralnym jest więc Aktywność człowieka.

Efektywna regulacja stymulacji jest dla osoby źródłem pozytywnych emocji i zwiększa sprawność jej działania - dostarcza więc gratyfikacji. Natomiast nieefektywna regulacja dopływu bodźców jest przyczyną powstawania u człowieka negatywnych emocji. Jednostka dąży więc do efektywnej regulacji stymulacji (Eliasz, 1981; Strelau, 1985).

CECHY TEMPERAMENTU WG RTT

Żwawość

Osoby posiadające w dużym stopniu tę cechę wykazują tendencję do szybkiego reagowania, utrzymywa­nia dużego tempa wykonywanych czynności i łatwej zmia­ny zachowania (reakcji) w odpowiedzi na zmianę warun­ków zewnętrznych. Ludzie ci działają z niezwykłą żywością, potrafią łatwo dostosowywać się do otoczenia, są elasty­czni w zachowaniu i plastyczni intelektualnie, często reagują impulsywnie, zachowują się tak, jakby ciągle się spieszyli (są więc w pełni tego słowa znaczeniu zaprzecze­niem flegmatyzmu). Wykazują także dużą wytrwałość i sumienność w działaniu oraz ogólnie dużą wytrzymałość.

Perseweratywność

Osoby charakteryzujące się tą właściwością są skłonne do drobiazgowej analizy zdarzeń, wielokrotnego wracania do minionych już faktów życiowych (np. poszuki­wania argumentów uzasadniających podjęte już decyzje), długotrwałego ich przeżywania emocjonalnego i nad­miernej koncentracji na przeszłości (a także własnych stanach i problemach). Osoby te wykazują także dużą wrażliwość emocjonalną, tendencję do reagowania lękiem i napięciem emocjonalnym w sytuacjach stresowych oraz obniżoną wytrzymałość.

Wrażliwość Sensoryczna

Osoby charakteryzujące się tą właściwością wykazują dużą wrażliwość zarówno sensoryczną, jak i emocjonalną - są wrażliwe, delikatne i wysubtelnione emocjonalnie, a na poziomie poznawczym - spostrzegaw­cze, czujne i otwarte na otoczenie zewnętrzne.

Reaktywność Emocjonalna

Osoby posiadające w wysokim stopniu tę cechę wykazują dużą pobudliwość emocjonalną (reagują emocja­mi szczególnie łatwo i szczególnie silnie, nawet na naj­drobniejsze i zdawałoby się zupełnie nieważne zdarzenia, są nieśmiałe i otoczeniu łatwo jest urazić ich uczucia). Z drugiej strony wykazują one małą odporność emocjonalną i tendencję do załamywania się w trudnych sytuacjach (oraz tendencję do obniżania poziomu wykonania różnych zadań w warunkach stresowych). Ludzie ci często przeżywają stany napięcia emocjonalnego, są spięci i sztywni w zachowaniu, wykazują dużą labilność i małą dojrzałość emocjonalną, są podejrzliwi (wykazują brak ufności), niepewni siebie i przejawiają tendencję do wycofywania się z kontaktów społecznych i unikania sytuacji trudnych.

Wytrzymałość

Osoby charakteryzujące się tą właściwością wykazują dużą wytrzymałość na trudy i niewygody życia codziennego, potrafią radzić sobie w niekorzystnych warunkach otoczenia (np. hałasie) i pracować ze szczególną intensywnością lub szczególnie długo. Są one jednocześnie zdolne do wytrwałego działania i sumienne w wykonywaniu czynności. Ludzie ci wykazują także dużą odporność emocjonalną i dużą odporność na zagrożenia.

Aktywność

Osoby charakteryzujące się tą właściwością są bardzo aktywne zawodowo i społecznie, często także fizy­cznie (np. sportowo). Ludzie ci są towarzyscy, ekspansywni życiowo, elastyczni w zachowaniu, wykazują tendencję do podejmowania wielu różnych zadań, ale także skłonność do zachowań impulsywnych i podejmowania ryzyka. Wykazują także dużą odporność emocjonalną i ogólnie pozytywny nastrój. Jednocześnie osoby takie negatywnie reagują na brak zajęć i konieczność dłuższej immobilizacji oraz monotonię, brak nowych wrażeń i zmian w otoczeniu.

Interpretacja profilowa ma na celu opis psychologiczny jednostki: jej poszczególnych właściwości oraz całego tem­peramentu wraz z analizą stanu mechanizmów regulacji stymulacji.

64. Funkcjonalne znaczenie cech temperamentu w ujęciu RTT.

Interpretacja funkcjonalna dotyczy natomiast znaczenia temperamentu: roli poszczególnych cech w pro­cesie adaptacji jednostki do wymagań stymulacyjnych środowiska oraz znaczenia adaptacyjnego całej struktury cech. Celem interpretacji funkcjonalnej jest opis (i przewidywanie) możliwości adaptacyjnych jednostki do środowiska zawodowego czy szkolnego i konsekwencji ewentualnej dezadaptacji.

Style działania
Strelau wyróżnił dwa style działania:
• Wspomagający - taki styl charakteryzuje osoby wysokoreaktywne; przeważają u nich czynności pomocnicze nad zasadniczymi, przy wysokiej stymulacji spada ich efektywność działania, preferują zachowania o niskiej wartości stymulacyjnej, a w sytuacjach szczególnej mobilizacji organizmu ponoszą wysokie koszty psychofizyczne. 
• Prostolinijny - to styl charakteryzujący osoby niskoreaktywne; u których występuje równowaga czynności zasadniczych i pomocniczych (bądź przewaga tych pierwszych), efektywność działania takich osób spada przy niskiej stymulacji; przy pozbawieniu możliwości podwyższenia poziomu stymulacji, preferują zatem

65. Co to jest pojęcie aktywacji według E. Duffy?

Elizabeth Duffy (1962) stwierdza, że różnice indywidualne w poziomie aktywacji determinują wymiar intensywności zachowania tj. cechę temperamentu, która przejawia się w wielkości reakcji na bodźce.

Według E. Duffy aktywacja (poziom aktywacji) "oznacza stopień uwolnienia energii potencjalnej, zmagazynowanej w tkankach organizmu, jaki ujawnia się w aktywności lub reakcji".

Aktywacja jest procesem neurofizjologicznym. Za jej poziom odpowiadają takie czynniki konstytucjonalne jak typ układu nerwowego i układu wydzielania wewnętrznego, a także utrwalone nawyki reagowania na daną sytuację. Poziom aktywacji wpływa na szybkość, intensywność i koordynację reakcji, a tym samym na jakość wykonania zadań. Optymalnym poziomem jest jej poziom umiarkowany. Zbyt wysoka aktywacja (np. nadmierna pobudliwość) z reguły pogarsza jakość wykonania.


Wyszukiwarka