DEMOGRAFIA
nauka społeczna o procesach ludnościowych, prawidłowościach rozwoju ludności w konkretnych warunkach gospodarczych i społecznych danego terytorium (warunki historyczno- gospodarcze);
zajmuje się statystyczno-analitycznym opisem stanu i struktury ludności oraz badaniem, oceną zmian i prognozą wynikającymi z dotychczasowego i przewidywanego ruchu naturalnego i wędrówkowego.
Początki w XVI/XVII w, rozwinięcie w XIX w.
1855 r.- pierwsze użycie nazwy
2 wymiary:
Czas- swoiście określony moment historyczny.
Przestrzeń- swoiście określony region.
ZAJĘCIA DEMOGRAFII:
* rozmieszczenie ludności,
* statystyki- pracują na zjawiskach masowych, dotyczą prawidłowości dużych zbiorowości,
* zjawiska dotyczące urodzeń, zgonów, ruchow naturalnych i mechanicznych, struktur ze względu na cechy.
2 NURTY W DEMOGRAFII:
DEMOGRAFIA FORMALNA (CZYSTA)
analiza matematyczno- statystyczna zjawisk, zdarzeń, procesow demograficznych,
zlicza, przelicza i koreluje fakty demograficzne,
właściwy obszar zainteresowań, materialistyczny, statyczny;
warstwa opisowa w teoriach rozwoju ludności,
DEMOGRAFIA OPISOWA
wszelkie uwarunkowania procesow demograficznych,
zabarwienie interdyscyplinarne faktow,
korzysta z dorobku innych dziedzin np. d. historyczna, d. ludności, d. geografii,
warstwa wyjaśniająca (przyczyny i konsekwencje) teoriach rozwoju ludności)
OBA NURTY TWORZĄ TEORIE ROZWOJU LUDNOŚCI
TEORIE ROZWOJU LUDNOŚCI DOTYCZĄ STANU LICZEBNEGO I STRUKTURY LUDNOŚCI
TEORIA
zespoły zdań/ zdanie/ zbior założeń, pojęć i relacji pomiędzy nimi, ustalonych przez badacza (eksperta), często na podstawie doświadczeń empirycznych.
W demografi nie ma wielu teorii ale istnieją koncepcje teoretyczne.
NURTY KONCEPCYJNE W DEMOGRAFII
NURTY NORMATYWNE
o bardzo silnym ocennym charakterze, pozytywna lub negatywna ocena wzrostu ludności.
► POPULACJONIZM tendencyjnie, najstarszy nurt teoretyczny;
TU: przynoszący korzyści przyrost naturalny głownie rozwój gospodarki, im więcej dzieci tym lepiej- korzyść dla całego państwa;
Merkantylizm- samowystarczalność, przyrost naturalny jest pozytywny;
► ANTYPOPULACJONIZM (XVIII/XIX) T.Malthus 1798 „Prawo moralności”
kompleksowa koncepcja ludnościowa związana z mechanizmem reprodukcji, ponieważ ludność wzrasta szybciej niż wzrastają zasoby żywieniowe (ludność wzrasta w postępie geometrycznym a żywność w postępie arytmetycznym),
ZATEM PRZYROST NATURALNY NIE JEST KORZYSTNY a światu coś grozi, należy ograniczyć wzrost liczby ludności, ryzyko katastrofy gospodarczej
► OPTIMUM LUDNOŚĆI
Stan liczebny ludności odniesiony do pewnych zasobow uznanych za cenne społecznie czyli optymalna liczba ludności ze względu na społecznie potrzebna cechę.
Srodek pomiędzy przeludnieniem a niedoborem ludności.
KRYTERIA OPTIMUM LUDNOŚCI:
- ekonomiczne (wydajność pracy, wielkość dochodu, wzrost gospodarczy),
- militarne ( kiedy budują się imperia),
- demograficzne ( wiek, płeć, przyrost naturalny),
- społeczne ( zaspokojenie potrzeb: ochrona zdrowia, edukacja, ubezpieczenie),
- genetyczne- czystość rasowa (np. III rzesza- eksternizacja, Szwecja- masowa sterylizacja umysłowo chorych),
- ekologiczne (zasobność środowiska i możliwość odnawiania przyrody).
NURT POZYTYWISTYCZNY (ANALITYCZNY)
bez charakteru ocennego, budowa teorii według opisu i przyczyny;
czy rzeczywiście ludność rośnie w sposób nieograniczony?
► TEORIA PRZEJŚCIA DEMOGRAFICZNEGO (Landry, Tomphson, Notenstein).
TEORIE LUDNOŚCIOWE
1. TEORIA ROZWOJU LUDNOŚCI
T.Malthus
1798 r. (anglikański pastor) obserwując USA ostrzegał przed przeludnieniem.
Autor nie bronił ani biednych ani bogatych.
Zasoby żywieniowe są w tyle za przyrostem ludności.
1.teza- nieograniczony popęd płciowy źródłem dzieci;
2.teza- ziemia z biegiem czasu jest coraz mniej wydajna;
Regulatorami liczby ludności miały stać się czynniki działające na stopę urodzeń i zgonów:
- występek, nędza, głód zwiększające liczbę zgonów, epidemie, wojny itp. Czyli ,śmiertelność populacji.
- czynniki prewencyjne zależne od woli ludzi, polegające na zmniejszeniu liczby urodzeń:
Późne macierzyństwo,
Celibat,
Prostytucja,
Antykoncepcja.
Wg. autora ludność podwaja swoją liczbę co 25lat.
Przewidywania Malthusa nie sprawdziły się:
- rewolucja agrarna i przemysłowa,
- powszechna antykoncepcja,
- wojny światowe,
- bogacenie się społeczeństw zachodnich,
- zmiana pozycji dziecka.
DZIS: mimo małego przyrostu istniejemy z dużą nadwyżką żywności.
Zmiana otoczenia społecznego zmienia demograficzny styl życia ludzi
2.TEORIA PRZEJŚCIA DEMOGRAFICZNEGO
( TEORIA TRANSFORMACJI DEMOGRAFICZNEJ)
Landry (fr), Thompson, Notenstein (USA)
Teoria z lat 40tych XX w.
3 reżimy odtwarzania stanu i struktury ludności: tradycyjny, przejściowy, nowoczesny.
Model przejścia od reprodukcji rozrzutnej, z dużą liczbą narodzin i zgonow do reprodukcji nowoczesnej, oszczędnej czyli mniejsza liczba urodzeń i mniejsza liczba zgonów.
Fazą przejściowa jest tzw. bomba demograficzna oraz końcowa stabilizacja i przyrost naturalnu 0+
1947 praca na danych europ., rozbudowana opisowo ale uboższa od malthusowskiej w wyjaśnienia, mnóstwo pytań.
Rys.
PODZIAŁ HISTORII LUDZKOŚCI NA 3 REŻIMY Z ROŻNYM SPOSOBEM REPRODUKCJI:
REŻIM TRADYCYJNY( ROZRZUTNY) XVIII/ XIX
bardzo duża liczba urodzeń i zgonów.
Szybka wymiana pokoleń;
dużo zgonów dzieci, epidemie, infekcje, głód, natura wygrywa z człowiekiem;
długość życia - 45, kobiety krocej;
lata 20te USA, lata 70te INDIE, w Europie Zach i Pn trwało to do XIX w.
wysokie natężenie czynnikow.
► PŁODNOŚĆ NATURALNA czyli bez ograniczeń w postaci środkow antykoncepcyjnych.
REŻIM PRZEJŚCIOWY XIX w. bardzo duża liczba urodzeń.
► EKSPLOZJA LUDNOŚCIOWA (DEMOGRAFICZA) w II poł. XIX w.
gwałtowny przyrost ludności.
Czynniki: modernizacja służby zdrowia, instytucje zabezpieczające byt jednostce, zmiana pozycji dziecka.
REŻIM NOWOCZESNY (OSZCZĘDNY) 2 niewielkie wielkości
Niska liczba urodzeń i niska liczba zgonów;
Średni wiek życia -70, kobiety dłużej;
Dojrzała struktura populacji, równy, stabilny rozwój;
Rys.
W zależności od podłoża historycznego, społecznego, politycznego aktualne populacje są w rożnym momencie faz/ reżimów przedstawionych w teorii.
Co wytraciło populację z reżimu przejściowego?
- rozwój medycyny (szczepionki/ leki/ nowe metody leczenia/ higiena lekarzy), techniczny;
- zmiana stylu życia, kontrola urodzeń, wejście kobiet na rynek pracy,
- koszt utrzymania dziecka- dziecko przestaje być dochodotwórcze a jest wydatkotworcze (po rewolucji przemysłowej zaczęto w dzieci inwestować zamiast traktowania jako ręce do pracy);
- upowszechnienie metod antykoncepcji;
- modernizacja daje kobietom wykształcenie i wysyła je na rynek pracy;
ZESPOŁ CZYNNIKOW WOLINCJONALNYCH
(zależnych od woli jednostki, tu: spadek narodzin)
MODERNIZACJA (głownie)- zespół przemian społeczno- gospodarczo- kulturowych związanych z 2.reżimem;
URBANIZACJA- większa liczba miast i miejskiego trybu życia;
INDUSTRIALIZACJA- uprzemysłowienie.
DEPOPULACJA
trwałe ubytki w populacji, podczas gdy wynik przyrostu naturalnego jest wynikiem ujemnym (moment w teorii kiedy linie się przecięły)
PRZYROST NATURALNY
różnica pomiędzy liczbą urodzeń i zgonów
PN= U- Z
WSPOŁCZYNNIK PRZYROSTU NATURALNEGO
W = N-Z/ L * C
Narodzenia- zgony/ średnia liczba ludności * 1 000
W Polsce= 0,6 i maleje
WSPOŁCZYNNIK REPRODUKCJI NETTO
w jakim stopniu pokolenie matek jest zastępowane przez pokolenie córek przy założeniu, że nie zmieniają się rozrodczość i poziom umieralności.
REPRODUKCJA LUDNOŚCI
odtwarzanie stanu i struktury populacji pod wpływem ruchu naturalnego oraz procesow migracyjnych
MECHANIZMY REPRODUKCJI LUDNOŚCI
populacje adaptuje się do warunkow zewnętrznych
populację dążą do równowagi liczebnej między poszczególnymi grupami wiekowymi (w perspektywie czasowej).
TYPY REPRODUKCJI |
|||
|
WYMUSZONA |
SPONTANICZNA |
|
Regulator |
umieralność |
Płodność |
|
Reżim |
Tradycyjny |
nowoczesny |
|
Gdy za dużo ludzi |
Zgony nadzwyczajne (epidemie, wojny, głod) |
Spada liczba urodzeń |
|
Gdy za mało ludzi |
Częstotliwość zgonow spada |
Wzrasta liczba urodzeń |
|
IMPLOZJA
przy utrzymującej się liczbie zgonów spada liczba urodzeń
3. TEORIA DRUGIEGO PRZEJŚCIA DEMOGRAFICZNEGO
Dirk van de Kaa, Ron Laesthaeghe
Lata 80te XX w. Europa Zach i PN
Od lat 60tych notowany gwałtowny spadek liczby urodzeń, nie będzie utrzymywał się stały minimalny przyrost naturalny.
Zachodzą rewolucyjne zmiany w zakresie płodności i małżeńskości, inne niż przyjęte dotąd formowanie związków.
Teoria ta nie “dotyka” zgonów gdyż są one na dobrym poziomie.
Dotyczy głownie modelow formowania rodziny ( formowanie związkow oaz zakładanie rodziny). Obniżona miała być skłonność do wchodzenia w związki małżeńskie, zmniejszenie stabilności małżeństwa- stąd dalszy spadek liczby narodzin.
Teoria odbiega od rzeczywistości: wydłuża się życie ludzkie a wciąż spada liczba urodzeń.
Pary homoseksualne.
Rozpad wspólnot koło-rodzinnych- brak nacisku na zawieranie małżeństw naprawczych;
Kształtowanie się modeli społecznych z jednym żywicielem- samotne macierzyństwo;
Teoria ta jest krytykowana ze względu na brak końca i rozwiązania.
Van de Kaa ostrzegał przed MIGRACJĄ ZASTĘPCZĄ czyli przywożeniem obcokrajowców
Rys.
1.okres w teorii dot. 1965- 1975:
* zwiększenie liczby rozwodow,
* opóźnienie wieku wstąpienia w związek małżeński,
Czyli zmniejszenie liczby urodzeń
2.okres w teorii dot. 1975- 1985:
* pojawienie się i upowszechnienie nowych form życia rodzinnego i partnerskiego,
* opóźnienie decyzji matrymonialnych i posiadania dzieci,
3.okres w teorii dot. czasu po 1985 r.:
* nowy model formowania rodziny jednak cały czas przy zachowaniu standardu z 1.go etapu,
* życie rodzinne nie jest już społeczną powszechną, tradycyjną instytucja- alternatywy:
- LAT living together- apart,
- DINK double income- no kids,
- samotne macierzyństwo,
- pary homoseksualne.
- RODZINA REKONSTRUOWANA- wychowuje dzieci z poprzednich małżeństw.
* upowszechnienie konkubinatu,
* programowe bycie bezdzietną,
* jednoosobowe gospodarstwa domowe oraz seryjna monogamia,
* wstępowanie w kolejne związki bez ich trwałości.
SKUTKI TEORII DRUGIEGO PRZEJŚCIA DEMOGRAFICZNEGO:
Starzenie się populacji mające miejsce w teorii poprzedniej spowodowane zmiana wieku zgonów z 35 lat na 65 lat. Ubytek liczby urodzeń powoduje starzenie się społeczeństwa.
CZYNNIKI:
PRZEMIANY TECHNOLOGICZNE
- wprowadzenie pigułki antykoncepcyjnej,
- DYFUZJA KULTUROWA czyli przenoszenie wzorow z jednego terytorium na drugie,
- SEKULARYZACJA- zeświecczenie,
- poszukiwanie odpowiedniego partnera przez kobietę.
MAŁŻEŃSTWO NAPRAWCZE
wynika z ciąży, która bardzo często wymusza ślub, zwłaszcza w regionach wiejskich
4.TEZA O EMANCYPACJI KOBIET
5.TEZA MŁODZIEŻOWEJ KULTURY I SPOSOBU ŻYCIA
Młodzież dojrzała seksualnie i emocjonalnie ale niestabilna ekonomicznie.
6.TEZA TRADYCYJNEJ RODZINY
Gdy struktura klasowa rodziny pękła, a to musiało się stać.
TEORIE LUDNOŚCIOWE SĄ PODSTAWĄ TWORZENIA POLITYKI LUDNOŚCIOWEJ
POLITYKA LUDNOŚCIOWA
oddziaływania państwa za pomocą odpowiednich bodźcow na kształtowanie się stosunkow ludnościowych w celu uzyskania złożonej liczby oraz struktury ludności wg. płci wieku a także założonego tempa wzrostu i rozmieszczenia terytorialnego.
lub po prostu
celowe działanie państwa nastawiona na wpływanie na stan i strukturę ludności
- PRONALISTYCZNA domena państw totalitarnych, odwołują się do niej lata '80, polityka aktywna np. ingerencja w urodzenia
- ANTYNATALITYCZNA np. Chiny, kraje Trzeciego Świata, aktywna
- NEUTRALNA tzw. pasywna polityka ludnościowa, paradoks w nazwie a realnych działaniach; założenie, że procesy demograficzne same dostosują się do warunkow społeczno- gospodarczych.
POPULACJIONISTYCZNA wzrost liczby ludności, zmniejszenie zgonow, otwarcie granic;
RESTRYKTYWNA spadek liczby ludności, upłynnienie zasobow ludności, zachęcanie do emigracji.
SRODKI PANSTWA W UPRAWIANIU POLITYKI LUDNOSCIOWEJ
- PRAWO wiek zawierania małżeństw, przywileje socjalne
- EKONOMIA zasiłki, ulgi podatkowe, usługi np. bezpłatna edukacja
- INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA placówki opiekuńcze, wychowawcze, ochrony zdrowia.
-KADRA kwalifikacja osob spełniających usługi socjalne
- ŚRODKI INFORMACYJNE dostarczanie info w sposób sformalizowany np. edukacja seksualna i niesformalizowany- media
DEMOGRAFIA A SOCJOLOGIA
►zainteresowanie zbiorowością ( S-więź społeczna, D- statystyczny wynik tych więzi),
►metoda badawcza (S- przejmuje metody pomiaru statystycznego),
►cel badania (teorie łączące argumenty socjologiczne i demograficzne),
►terminologia (zazębia się),
LUDNOŚĆ dla demografii to zbiór jednostek oraz zachodzące procesy ludnościowe;
SPOŁECZEŃSTWO dla socjologii to Zycie społeczne.
LUDNOŚĆ= POPULACJA
wyodrębniona grupa ludzi (zbiór jednostek) zamieszkująca określone terytorium w określonym czasie.
LUDNOŚĆ DE JURE - zameldowana,
LUDNOŚĆ DE FACTO- rzeczywiście zamieszkała,
POPULACJE OTWARTE
Ich wielkość zmienia się ze względu na ruch naturalny i mechaniczny ponieważ istnieje możliwość przemieszczania się- przekraczania granic.
POPULACJE ZAMKNIĘTE
Bez możliwości przemieszczania.
Dotyczy ludności gdzie występują reżimy lub trudności geograficzne.
Glob jest populacją zamkniętą.
STAN LICZEBNY LUDNOŚCI
liczba mieszkańców na danym terenie lub ludność faktycznie na nim przebywająca.
STRUKTURA LUDNOŚCI (STRUKTURA DEMOGRAFICZNA)
podział ludności ze względu na posiadanie określonych cech: płci, wieku, stanu cywilnego, cech społeczno- zawodowych, wykształcenia i charakteru miejsca zamieszkania; odnosi się do zasobu ludności i analizuje rozkład określonej cechy wśród populacji,
stanowi tło podstawowych procesow demograficznych;
WYROŻNIKI OBCIĄŻĘŃ DEMOGRAFICZNYCH I EKONOMICZNYCH :
1. cechy biologiczne- płeć i wiek
Procesy starzenia i odmładzania, stosunek kobiet do mężczyzn
2. stan cywilny
Stan formalno prawny,
Małżeństwo osob rożnej płci,
Rozpad małżeństwa poprzez śmierć małżonka, rozwód, separację.
STAN FAKTYCZNY- deklaratywny, uzyskany bez dokumentow,
STAN PRAWNY- udokumentowane zawarcie związkow,
3. miejsce zamieszkania
przynależność terytorialna, dotyczy wytyczonych granic administracyjnych, wieś/ miasto
4. cechy społeczno zawodowe
aktywność zawodowa, wykonywany zawod, sektor gospodarki, dochod, wykształcenie.
MINIMUM DEMOGRAFICZNE- 3 WYROŻNIKI:
Płeć,
Wiek,
Stan cywilny.
RUCH NATURALNY
Złożony z 3 elementow: urodzenia, zgony, formowanie/ rozpad związkow małżeńskich.
RUCH MECHANICZNY (WĘDROWKOWY)
migracje czyli przemieszczenia ludności
3 KATEGORIE JĘZYKOWE
1. cechy populacji
Pozwalają zidentyfikować strukturę pod wybranym kątem np. wiek, płeć;
2. zjawiska/ zdarzenia/ fakty demograficzne
Wywołują bezpośrednie zmiany w stanie i strukturze ludności
Np. migracje (napływ/odpływ migracyjny),
Zgony (naturalne/ nadnaturalne- epidemie),
Urodzenia (poród),
Ciąża,
Zawarcie/ rozpad związkow małżeńskich.
3. procesy ludnościowe
Uporządkowany łańcuch zdarzeń demograficznych, rozciągnięty w czasie na danym terytorium np. starzenie się, umieralność, rodność, globalizacja, migracje (emigracja- wyjazd, imigracja- przyjazd).
Ma charakter masowy ale tworzony przez jednostki.
Zdarzenia związane ze zmianami w strukturze i stanie ludności.
3 GRUPY ZACHOWAŃ DEMOGRAFICZNYCH JEDNOSTKI
prowadzą do pojawienia się pewnych faktów, maja silne podłoże biologiczne oraz uwarunkowanie społeczne.
PROKREACYJNE oraz związane z nimi matrymonialne,
ANTYMORTOGENNE czyli ochrona zdrowia i życia przed ryzykiem,
MOBILNOŚĆ związana z migracjami.
RASA JEST ZIELONYM KRYTERIUM LUDNOŚCI.
ROZKŁAD WIEKU W POPULACJI OZNACZA STRUKTURĘ WG. WIEKU
mierniki:
WIEK
Rzutuje na wiele procesow demograficznych np. przesądza o płodności, ingeruje w aktywność związaną z mobilnością (zazwyczaj młodzi);
PODZIAŁ WIEKU
- biologiczny
0-15 dzieci / młodzież
15-64 osoby dorosłe
pow. 64 osoby starsze
- ekonomiczny (przydatność do pracy)
Przedprodukcyjny
Produkcyjny
Poprodukcyjny
Zmiany wieku aktywności produkcyjnej:
18-59 kobiety, 18- 64 męzczyźni.
NIEMOBILNY WIEK PRODUKCYJNY
Wiek po 44 roku życia; osoby w tym wieku po utracie pracy mają największe problemy z nowym miejscem zatrudnienia.
WSPOŁCZYNNIK OBCIĄŻEŃ DEMOGRAFICZNYCH
relacja sumy ludzi w wieku przed- i poprodukcyjnym do ludzi w wieku produkcyjnym
Jeżeli W= 7% /ok.
Jeżeli W > 7% /obciążenie
W = PRZED + PO/ PRODUKCYJNI * C
W = L 0-14+L60+…/ L 15-59 * 100
WYNIK DLA Polski to 70%.
ŹRODŁA INFORMACJI O WIEKU
- ewidencja bieżąca,
- spisy powszechne (pytanie „ile ma Pani/Pan lat?” powodowało błędy zatem zmieniono je wymogiem podania daty urodzenia)
2 RODZAJE KOKIETERII:
kokieteria kobieca (tendencja do zaniżania wieku).
kokieteria starcza (zawyżanie wieku dla rangi i wzbudzenia szacunku)
(1926 Bułgaria zyskała z tego powodu miano kraju długowieczności, co po badaniach zostało obalone).
Popularnym jest zaokrąglanie wieku, podawanie lat zakończonych na -0 lub -5, są to tzw. SKUPIENIA WIEKU
czyli nienaturalny wiek danej populacji;
TRADYCJA BADANIA STRUKTUR WIEKOWYCH JEST BARDZO DŁUGA
SUNDBARG I MODEL STRUKTUR LUDNOŚCI (3 PIRAMIDY)
1894 szwedzki demograf G.Sundbarg prekursorem głoszącym istnienie 3 modelowych struktur wiekowych wynikających z kombinacji tzw. KLAS WIEKU
0-14 DZIECI
15-49 RODZICE
50-… DZIADKOWIE
Udział poszczególnych klas odpowiada trzem modelom, których nazwy wynikają z samego modelu a także z koncepcji:
1. PROGRESYWNA STRUKTURA WIEKOWA(PIRAMIDA PROGRESYWNA)
reżim tradycyjny
2.STACJONARNA STRUKTURA WIEKOWA(PIRAMIDA ZASTOJOWA), OSTRZEGAWCZY DZWON ostrzega przed starzeniem, które może prowadzić do depopulacji (podobnie jak po pierwszym przejściu demograficznym)
3.REGRESYWNA STRUKTURA WIEKOWA(PIRAMIDA REGRESYWNA), ODWROCONA URNA (podobnie jak po drugim przejściu demograficznym) alarmuje.
W okresie życia twórcy koncepcji trzeci model jeszcze nie istniał.
Rys.
PRAWO ROWNOWAGI
oznacza, że w każdej populacji środek to 50%, by mogł on udźwignąć ciężar osob już/jeszcze niepracujących. Główny ciężar spoczywa na stabilnej klasie rodziców.
1 osoba niepracująca/ jedna osoba aktywna
Autora spotkała krytyka gdyż nie ma społeczeństwa w którym 50% to rodzice.
Model dla Polski musiałby być złożony z modeli 2i 3.
MEDIANA
punkt centralny, który dzieli populację (ze względu na wartość danej cechy) na poł.
USTALENIE MEDIANY WIEKU POPULACJI
Jeżeli 17 lat jest medianą znaczy to, że 50% badanej ludności jest w wieku przed 17 r. ż. A drugie 50 % po 17 r. ż.
Mediana dla Niemiec to ok. 40 lat,
dla świata- 26 lat,
dla Polski- 36 lat
Mediana najmłodszych krajow świata to 15-16 lat (Azja, Afryka; Nigeria, Uganda, kraje Amerykańskie).
Najwyższe mediany dla najstarszych krajow świata (Europa najstarszym demograficznie-wiekowo kontynentem)
TYP POPULACJI |
ODSETEK OSOB > 65 LAT |
MEDIANA WIEKU |
Bardzo młoda |
poniżej 5 |
15-19 |
Młoda |
5-9 |
20-24 |
Starzejąca się |
10-14 |
25-29 |
Zaawansowane starzenie |
15-19 |
30-34 |
Bardzo stara |
> 20 |
> 35 |
MEDIANA W PROROCTWACH NA ROK 2050
m. dla świata- 36 lat
m. dla Polski- 46 lat
m. najstarszych krajow świata- pow. 50-55 lat
m. najmłodszych- 20-21
SKALA STAROŚCI
Polega na przypisaniu odsetkowi osob starszych kategorii lub klasyfikacji.
Pozwala ona za pomocą jednego parametru sklasyfikować daną populację.
W Polsce obowiązuje skala Rosseta
Jeżeli w danym kraju mniej niż 28% społeczeństwa jest poniżej 60 r. ż. to jest to
populacja młoda demograficznie;
Na przedpolu starzenia znajduje się populacja gdzie 8%-10% jest pow. 60 r. ż.;
okres właściwego starzenia populacji gdy 10%-12% jest powyżej 60 r. ż.;
populacja stara demograficznie gdy pow. 12% populacji jest powyżej 60 r. ż.
Polska 18%
W TEJ SKALI WSZYSTKI POPULACJE SĄ STARE
Granica postrzegalności starości zależna jest od kultury, aktywności życiowej oraz innych czynnikow.
W Polsce prog starości przypisywany jest coraz młodszym rocznikom (ok.50 r. ż) a w USA dopiero 70 r. ż;
Wg. oceniających, oznaki starości fizycznej i psychicznej pojawiają się ok. 40 r. ż.
Im młodszy respondent tym prog starości ustanawiany jest wcześniej, im starszy respondent tym późniejszy prog.
WIEK POPULACJI nie jest wiekiem jednostek
PROG STAROŚCI
miernik starzenia się populacji
GERONTOLOGIA
zajmuje się procesem starzenia i jego analizą
PŁEĆ
Miernik 1: odsetek kobiet a odsetek mężczyzn w populacji
Miernik 2: WSPOŁCZYNNIK FEMINIZACJI (w Polsce- 106/100)
W = K/M * 100
WSPOŁCZYNNIK MASKULINIZACJI
W= M/K * 100
NADWYŻKA KOBIET W POLSCE
do 40 roku życia M > K
po 40 roku życia M < K
zawsze jednak rodzi się więcej chłopców niż dziewczynek 100DZ- 108CH
w następnych zaś latach 120DZ- 100CH
PRZYCZYNY
siła kobiecego organizmu jest większa- ciąże, porody, poronienia itp. wysiłki
PŁEĆ A MIEJSCE ZAMIESZKANIA
ZFEMINIZOWANIE DUZYCH MIAST
118K - 100M WARSZAWA
105K - 100M POLSKA
WE WSIACH PRZEWAGA MĘŻCZYZN.
PŁEĆ A WYKSZTAŁCENIE K > M
PŁEĆ WG. 1946R. 120K - 100M
STAN CYWILNY
Zawarcie związku małżeńskiego dozwolone jest w Polsce od 18 r. ż. ( wcześniej 18lat dla kobiet i 21 dla mężczyzn);
W większości Europy jest to również 18 lat (poprzednio we Francji 25M i 22K).
STRUKTURA STANU CYWILNEGO
2 KATEGORIE
1. OSOBY STANU WOLNEGO panny, kawalerowie, wdowy, wdowcy, rozwódki, rozwodnicy.
2. OSOBY ZAMĘŻNE/ ŻONATE (NIE WOLNE) mąż, żona
od 2002 r. osoby będące w separacji również wówczas zaliczane są do nie wolnych.
ŹRODŁA WIEDZY O S.C.
USC jako informacja świecka od 1946 r. a w praktyce od lat 50tych
Międzynarodowe statystyki obejmują K/M już od 15. roku życia;
- PRAWO KANONICZNE ( małżeństwo/ stan wolny)
- PRAWO CYWILNE
55% zamężne/ żonaci
Ok. 30% stanu wolnego (pamiętając, że uczestniczą tu 15+ )
7-8% wdowy/ wdowcy (i wzrasta odsetek wdow)
3% rozwodnicy/ rozwódki
Kawalerowie > panny
Rozwód i separacja są cechami miejskimi (m.in. dostęp, mentalność, świadomość, anonimowość).
MIEJSCE ZAMIESZKANIA
PRZYNALEŻNOŚĆ TERYTORIALNA
miasto/ wieś
WYZNACZENIE MIASTA PRZEZ
- statystyczne cechy (l. mieszkańców itp.)
KRYTERIUM STATYSTYCZNE 2 000 mieszkańców to miasto
- kryteria administracyjne ( nadanie praw miejskich)
KRYTERIUM ADNINISTRACYJNE indywidualne dla danego kraju ( w Polsce obowiązuje poprzez nadanie prawa miejskiego).
Dzięki liczbie mieszkańców można zbadać stopień zurbanizowania danego kraju.
Dodanie odsetka osob zamieszkujących obszar pow. 2 00 000.
KRAJ NISKOURBANIZOWANY (STOPIEŃ ORGANIZACJI NISKI) gdy ok. 20%;
30-39% ŚREDNI POZIOM;
POW. 40 % WYSOKI POZIOM
Polska 50%;
Holandia 90%.
URBANIZACJA
definicja Tisdale'a z 1942 r.
proces koncentracji ludności, który prowadzi do wzrostu liczby punktow koncentracji (nowych miast) i liczby ludności w tych punktach
lub
proces społeczno- ekonomicznej integracji ludności w miastach i rozprzestrzenienie się miejskiego stylu życia.
Jej poziom mierzony jest proporcją ludności miejskiej do ogolnej liczby ludności danego obszaru.
Może przebiegać nierównomiernie na terenie jednego miasta np. gęstość zaludnienia, udoskonalenie infrastruktury, zwartość budynkow).
Może prowadzić to do powstania pewnych enklaw a zdegradowane tereny miasta poddane będą wówczas gettyzacji.
Wędrówka ludności z gorszych dzielnic do lepszych.
L. Warth i 3 WSKAŹNIKI (WYZNACZNIKI) MIASTA
- wielkość,
- gęstość,
- heterogeniczność (zróżnicowane typow i kontaktow międzyludzkich).
SCHIZOIDALNA OSOBOWOŚĆ
cecha mieszkańców wielkich miast
ANONIMOWOŚĆ
prowadząca do wzmożonej przestępczości
RURALYZACJA MIAST
przenoszenie stylu wiejskiego życia do miasta
SUBURBANIZACJA
odmiana DEZURBANIZACJI, trend przeciwny do ekspansji życia miejskiego, dekoncentracja na przedmieściach.
DEZURBANIZACJA
proces społeczno- kulturowy, odpływ ludności z miast, dekoncentracja handlu i usług poza teren miasta.
Odpływ ludności z obszarow miasta, co pociąga za sobą dekoncentrację handlu i usług. Miejscowości satelickie.
Popularne w Europie Zachodniej i Północnej.
CZYNNIKI:
- kwestia cen nieruchomości,
- chęć zmiany stylu życia (choć ten wcale zmianie nie ulega).
ODSETEK MIESZKAŃCOW W 2002R.
61% - miasto, ok.39% - wieś.
Aktualnie proces urbanizacji nie jest zbyt silny.
STRUKTURA LUDNOŚCI CZYNNEJ ZAWODOWO
3 SEKTORY GOSPODARKI NARODOWEJ Collin Clark 1940r.
● rolniczy: rolnictwo, rybołostwo, leśnictwo, wydobycie;
Pojawiają się robotnicy niewykwalifikowani.
Sektor ten rozwinął się najwcześniej i dominował do XIX w.
● przemysłowy: przetworczy i budownictwo;
Pojawiają się robotnicy wykwalifikowani i inżynierowie.
● usługi (usługowy)
Pojawiają się eksperci i specjaliści.
USŁUGA
niematerialna, nie można jej wytworzyć na zapas, nie da się jej zwrócić, najczęściej zindywidualizowane działanie.
Tzw. SEKTOR 4
Pewne usługi grupują większą liczbę ludzi. Silny rozwój tego sektora spowodowało nowoczesne społeczeństwo a on sam zaś obejmuje: oświatę- edukację, naukę, hotelarstwo, gastronomię, transport samolotowy i lotniczy, handel, opiekę społeczną.
HOMOGENICZNOŚĆ ZATRUDNIENIA
Umiejscowienie osoby pod względem zatrudnienia w jednym sektorze, dawniej był to zazwyczaj sektor 1.( 60% aktywności zawodowej), dziś 3. (55-70% aktywności zawodowej).
o ROZWINIĘCIU danego kraju świadczy odsetek ludności jaki zatrudniony jest w nauce, gdy jest to 3%, mówimy o wysokim rozwinięciu, gdy mniej niż 1%- niskorozwinięty (nie znamy wyniku Polski gdyż tu nie traktuje się nauki z osobna).
Polska:
17% Sektor 1
28% Sektor 2
55% Sektor 3
WYKSZTAŁCENIE
cecha społeczno- zawodowa
2 ETAPY BADANIA
1. Upowszechnienie wykształcenia podstawowego;
2. Ile osob znajduje się na poszczególnych poziomach wykształcenia;
OKRES DEWALUACJI WIEDZY
6 lat to okres gdy zdobyte wiadomości przeaktualniają się a wypierają je nowe;
BADANIE ANALFABETYZMU WTORNEGO
Przeprowadzane po 15 r. ż., ok. 40% to analfabeci wtórni czyli nabyli już umiejętność czytania i pisania ale nie umieją jej wykorzystać.
Analfabetyzm pierwotny prawie nie występuje.
POLSKA W 2002 R.
Wykształcenie wyższe 10%
Średnie 32%
Podstawowe 30% (zazwyczaj są to dziś już osoby starsze).
Wykształcenie poniżej podstawowego lub nieustalone to 5%a w 1960- 40%.
2% dzieci nie spełnia obowiązku szkolnego (wymykają się kontroli).
WSKAŹNIK SCHOLARYZACJI
Ile osob, w jakim wieku i na jakim poziomie uczęszcza do szkoły.
ZBIERANIE FAKTOW DEMOGRAFICZNYCH
Źródła informacji o ludności
GUS Główny Urząd Statystyczny z 1918 r. gromadzi i przetwarza napływające od innych instytucji dane m. in. USC
EWIDENCJA
Podstawa sprawozdawczości bieżącej, która periodycznie, w ustalonych z gory okresach dostarcza danych o ruchu naturalnym i wędrówkowym, oraz o będącym konsekwencją stanie, strukturze i rozmieszczeniu terytorialnemu ludności. 2 głowne cechy to ciągłość i aktualność.
EWIDENCJA BIEŻĄCA przez USC i resorty(ministerstwa)
→ ciągłość zbierania danych.
→ aktualizacje.
→ cyklicznie ale nie stale realizowany spis ludności.
świecka ewidencja bieżąca w Polsce- po II wojnie światowej 1946 (urodzenia, zgony, malż.), ludność zaczęła rejestrować się od lat 50tych.
Księgi Meldunkowe Urzędow Gminnych prowadzą rejestr migracji wewnątrz kraju: napływ (fakt przybycia) i odpływ (fakt wyjazdu).
MSWiA prowadzi rejestr migracji z kraju/ spoza kraju.
Ministerstwo Sprawiedliwości- rejestr rozwodow.
SPIS POWSZECHNY
Pełne badanie statystyczne badające stan i strukturę ludności na danym terenie i w określonym czasie, dane są imienne i uzyskiwane bezpośrednio od badanych, obowiązuje tajemnica statystyczna, dane zostają zredagowane.
→ BADANIE PEŁNE ozn., że dotyczy każdej jednostki zamieszkującej dany obszar.
→ BEZPOŚREDNIE ozn., że rachmistrz dociera do każdej jednostki osobiście.
→ IMIENNE by nikogo nie pominąć jak również uniknąć podwójnego spisania, eliminacja pomyłek.
→ TAJEMNICE SPISOWE żadna inna instytucja nie ma prawa wglądu w dane.
GENEZA SPISU POWSZECHNEGO
- Rzym- co 10 lat,
- oświecenie XVIII w. 1749 Szwecja- I spis ludności
1780 USA, 1789 Polska (i nowoczesny sposób spisu)
spisy miały być przeprowadzane co 10 lat, w latach zakończonych na 0, co ułatwiłoby porównanie krajow.
Koszt spisu to 6 000 000 w Polsce w 2002 r., 17 000 w 1989 r.
Rekordowy koszt spisu- Wlk. Brytania 370 mln E.
Długość trwania spisu zależna ok. wielkości kraju- np. Indie- 1 rok.
Zazwyczaj spis odbywa się w maju (grudzień uniemożliwiał dojazd).
SPIS SUMARYCZNY stosowany dawniej; spis gospodarstw domowych a nie imienny
WARUNKI PRAWDZIWOŚCI SPISU POWSZECHNEGO
1. precyzyjne określenie ludności czyli zdefiniowanie jej pod względem rzeczowym- stan de facto czy de juro? ( w Polsce de facto);
2. dokładne określenie terytorium- wytyczenie granic okręgow spisowych;
3. określenie ludności pod względem czasowym- ustalenie MOMENTU KRYTYCZNEGO czyli umowny dzień i godzina spisu ponieważ procedura jest rozciągnięta w czasie.
Ludność i rachmistrz odnoszą się wyłącznie do MK.
właściwy układ formularzy zgłoszeniowych czyli dobra organizacja zarówno dokumentu jak i rachmistrzów (np. „związek partnerski” sprawiał dużo kłopotów).
pozytywny stosunek ludności do spisu ponieważ mimo obowiązku uczestniczenia w spisie pod karą grzywny, moment spisu musi być odpowiednio nagłośniony. Z powodu niedoinformowania istnieć może ryzyko błędnych odpowiedzi a rachmistrz nie zagląda w dokumenty, opiera się na słowie. Ludzie muszą chcieć być spisani.
Np. 1988 Polska ponad milion „martwych dusz” ponieważ ze strachu nie mówiono prawdy o rodzinie, która wyjechała za granice na stałe;
1897 Carska Rosja, ucieczki osad które ze strachu popełniały samobójstwa poprzez samozakopanie;
1931 Indie, 400 000 osob zabarykadowało się z obawy przed spisem.
RACHMISTRZ
min. średnie wykształcenie, nie karany, rekomendacja ze środowiska lokalnego np. funkcjonariusze publiczni, księdza, nauczyciela, radnego; musi budzić zaufanie, dyskrecja.
ZASADA DEKLARACJI GŁOWY RODZINY
W miejscach trudno dostępnych w jednym miejscu zwoływane SA głowy rodziny, którzy składają rachmistrzowi odpowiedzi.
GOSPODARSTWO DOMOWE
grupa osob zamieszkująca razem, łącząca dochody i dzieląca wydatki.
GŁOWA GOSPODARSTWA DOMOWEGO
osoba, która w gospodarstwie domowym ma wyższy dochód, osoba wyróżniona i mogąca wyznaczyć status spokrewnionych osob
SPOSOBY FORMUŁOWANIA FORMULARZY SPISOWYCH:
1. wytyczne onzetesowskie (wg. nich spis z 2002 r.)
→ CECHY GEGRAFICZNE JEDNOSTEK czyli miejsce zamieszkania, liczba osob w miejscowości gdzie badany mieszkał na rok przed spisem,
→ CECHY DEMOGRAFICZNE uwzględniają minimum demograficzne (wiek, płeć, stan cywilny), kraj urodzenia, obywatelstwo,
→ CECHY EKONOMICZNE czyli aktywność zawodowa, staż pracy, wykonywany zawód, miejsce pracy(nazwa instytucji), sektor: rolnictwo, przemysł czy turystyka/usługi), sekcja np. przemysł przetwórczy.
→ CECHY ZWIĄZANE Z WYKSZTAŁCENIEM czyli poziom wykształcenia, miejsce i nazwa szkoły,
→ CECHY ZESPOŁOWE czyli głowa gospodarstwa domowego, pozycja gospodarstwa domowego względem głowy, typ biologiczny rodziny, wiek i liczba dzieci.
Oprócz tych wytycznych każdy kraj ma prawo dodać własne pytania, natomiast starano się pytania powtarzać by widzieć różnice.
PROCEDURA SPISU
1. dyskusja nad pytaniami
2. kiedy, gdzie, kto ?
3. nabór i szkolenie rachmistrzów
4. etap gromadzenia danych
5. etap agregacji danych.
HISTORIA SPISU POWSZECHNEGO W POLSCE:
1789 pierwszy spis nowożytny, sumaryczny czyli ile osob zamieszkuje miasto/ wieś
1918 powstanie GUS
1921 Spis Powszechny II RP, brakowało informacji co dzieje się w kraju powojennym, dodano kartę dla sierot, pytanie o analfabetyzm, moment krytyczny- wrzesień.
1931 zrezygnowano z pytania o narodowość a dodano język ojczysty, 3 lata agregacji.
1946 I Spis Powojenny, rachmistrzami nauczyciele, spis sumaryczny osob w gospodarstwach domowych, pytania o sieroctwo, formularz prosty (Polska 1931- 35 mln ludności, 1946- 23 900 000 mln, nie doliczono Polaków spoza granic, zatem to nie tylko straty wojenne ),
1950 wg. wskazówek ONZ, 16 rożnych, obszernych formularzy,
1960 bazowanie na poprzednim spisie,
1970 użyto formularza dot. płodności kobiet (dla mężatek pomiędzy 15- 70 r. ż.),
1978
1988 ponad milion „martwych dusz”
2002 długa przerwa, 14 lat różnicy ze względów finansowych; formularz główny i formularz dzietności kobiet, wycofano samospisywanie.
INNE ŹRODŁA BADAŃ
MIKROSPISY
Badania na reprezentatywnej grupie ludności prowadzone w okresach międzyspisowych, dotyczą określonych dziedzin życia np. budżety gospodarstw domowych, badania aktywności ekonomicznej ludności (BAEL),
w Polsce przeprowadzane co 5 lat
BADANIA METODĄ MONOGRAFICZNĄ/BADANIE MONOGRAFICZNE
Obserwowanie ze szczgolną uwagą wybranych społeczności typowych lub nietypowych (dla Polski- Łódź).
na 2 typach przypadkow:
SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA by poznać uwarunkowania procesu demograficznego, typowy przypadek
2. SPOŁECZNOŚĆ PRZODUJĄCA przypadek przodujący
BADANIE METODĄ SZACUNKOWĄ
polega na odtwarzaniu danych na podstawie danych istniejących- znając dane początkowe i końcowe oraz trendy, szacujemy brakujące dane demograficzne.
WIRTUALNY SPIS w Holandii (ostatni tradycyjny spis w 1971)
METODA ROTACYJNA we Francji (ostatni tradycyjny w 1999)
Badanie nowożeńskie tzw. ankiety małżeńskie,
Badanie dotyczące płodności kobiet,
Badanie dot. migracji,
Badanie dotyczące stanu zdrowia.
ANALIZA DEMOGRAFICZNA
sposób statystycznego opisu oraz wnioskowania o zjawiskach ludnościowych, odnosi się do dużych zbiorowości, określonych zjawiskami pełnymi czyli wszystkimi zdarzeniami.
ZAKRES ANALIZY DEMOGRAFICZNEJ
● określenie celu badania,
● zadanie pytania badawczego dotyczącego celu
Np. dot. przyczyny- ile? (skala zjawiska), jak długo? (czasowo czy definitywnie), kto? (cechy charakterystyczne).
● wybór miernika np. czasu, ile osob itp
● pomiar
● identyfikacja cech strukturalnych: kto? aspekt jakościowy.
● wnioskowanie.
● A. parametry opisowe np. współczynnik demograficzny,
● B. ilustracja graficzna np. siatka Lexisa (demograficzne),
● C. konstrukcje teoretyczne np. tablica trwania życia
MIERNIK
podstawowym miernikiem jest współczynnik demograficzny, który pozwala zbadać natężenie zjawiska czyli jak często coś ma miejsce.
A. PARAMETRY OPISOWE
WSPOŁCZYNNIK DEMOGRAFICZNY (W)
relacja faktów demograficznych (zdarzeń) do średniego stanu liczebnego ludności (części populacji).
W(t) = F/L * C
W- współczynnik demograficzny.
t- konkretny rok
F- fakt demograficzny (zdarzenie).
L- średni stan ludności.
C- constans (10/100/1 000/10 000) służy do uczytelnienia wyniku
L = Lp+Lk / 2
Lp- liczba ludności z początku roku.
Lk- liczba ludności z końca roku.
Pod uwagę bierze się dane z 30. czerwca danego roku.
W demografii nie wnioskuje się na podstawie liczb absolutnych, budujemy stosunek wielkościowy.
ANALIZA POPRZECZNA
częstsza niż kohortowa, wyniki otrzymujemy szybko i pomijamy indywidualne biografie.
WARUNKI DLA SENSU INTERPRETACYJNEGO
warunek czasowy tzw. reguła jedności czasu, odpowiedzialność czasu
taki sam czas (t) dla F i L
warunek miejsca tzw. reguła jedności miejsca, odpowiedzialność terytorialna
fakty i ludność muszą pochodzić z tego samego terytorium
warunek rzeczowy, odpowiedzialność rzeczowa
musi istnieć powiązanie pomiędzy faktem a zbiorowością czyli ludność musi wytwarzać-generować fakty.
TYPY WSPOŁCZYNNIKOW:
WSPOŁCZYNNIK SUROWY (OGOLNY)
odnosi się do całej populacji (mało informacyjny dla wyszczególnień).
2.WSPOŁCZYNNIK CZĄSTKOWY
odnosi się do pewnego wyodrębnionego z populacji zbioru (wybieramy populację, ktra nas interesuje np. kobiety)
WSPOŁCZYNNIKI WYSTEPUJĄCE ZE WZGLĘDU NA STOPIEŃ RYZYKA ZAISNIENIA DANEGO FAKTU:
WSPOŁCZYNNIK PIERWSZEJ KATEGORII (I)
odnosi się do jednostek bezpośrednio narażonych na zajście danego faktu demograficznego (np. szukając kobiet zdolnych do urodzenia 2-go dziecka, byłyby to kobiety, które mają już dwójkę).
Zgony należą do tej kat. gdyż wszyscy mamy równe szanse
WSPOŁCZYNNIK DRUGIEJ KATEGORII (II)
odnosi się do populacji, za wyłączeniem części bezpośrednio narażonej czyli wszystkich pozostałych (tu: kontynuując powyższy przykład- byłyby to kobiety)
PROCES STANDARYZACJI
umożliwia porównanie 2 współczynników w czasie i przestrzeni;
polega na dekonstrukcji pozycji- rozbiciu ogólnego współczynnika na sumę współczynników cząstkowych np. uwzględniających wiek
SUMA WSPOŁCZYNNIKOW WIEKOWYCH
by strona wiekowa była bardziej widoczna
B.ILUSTRACJA GRAFICZNA
DIAGRAM/ SIATKA LEXISA= SIATKA DEMOGRAFICZNA
służy analizie kohortowej
OBRAZ GRAFICZNY LOSOW= KOHORTA
KOHORTA zbiór jednostek wyodrębnionych na podstawie zdarzenia demograficznego- urodzenie, małżeństwo, pierwsze dziecko itp. doświadczonego w tym samym czasie
Służy do jednoczesnego rozpoznania ile osob.
Odczyt ułatwiają zdarzenia dla kohorty w określonym wieku i czasie.
ANALIZA KOHORTOWA (WZDŁUŻNA)
polega na śledzeniu losow kohorty dlatego jest badaniem długotrwałym;
ocena procesow zachodzących w czasie w kohorcie
Rys.
GENERACJA
szczególny rodzaj kohorty;
osoby, które urodziły się w tym samym roku
ANALIZA HISTORII ZDARZEŃ
rozwój rodzin i gospodarstw domowych
TABLICE ELIMINACJI/ TABLICE TRWANIA ŻYCIA
dla kohort rzeczywistych i abstrakcyjnych; głownie tablice wymieralności (XVII, 1693, Wrocław, pierwsza taka tablica, Huley, do 80 lat-zmarła ost. osoba w tym wieku).
Wcześniej budowali je Grandt (XVII) i w starożytności Ulpian (do 60 r.ż.)
Wiedza nt. struktury wieku populacji wynika z obserwowania zgonów populacji.
Każda kolumna w tablicy jest zależna od prawdopodobieństwa zgonów.
Dane o zgonach i strukturze czerpiemy z rzeczywistości ale dane w tabeli są modelowe.
LUDNOŚĆ STACJONARNA
brak migracji a natężenie zgonów niezmienne
LUDNOŚĆ SKUMULOWANA
suma wszystkich lat życia, które pozostały do przeżycia jednostkom tej populacji
LUDNOŚĆ ZASTOJOWA
taki sam przebieg urodzeń/ zgonow przy uchyleniu migracji
TABLICA JEDNOSTRUMIENIOWA
bierzemy w niej pod uwagę jeden eliminator np. zgon
TABLICA WIELOSTRUMIENIOWA
Bierzemy pod uwagę 2 eliminatory np. zgon + migracja
Eliminator E1 od 1 r.ż.
Eliminator E2 od 2 r.ż.
DŁUGOŚĆ ŻYCIA
maksymalny wiek, którego można dożyć w idealnych warunkach (niemożliwe jest odczytanie tego z tabeli).
Nie ma idealnych warunkow, stąd nie wiadomo jak długo można byłoby żyć, wiemy tylko o długim życiu pojedynczych jednostek.
NORMALNE TRWANIE ŻYCIA
wiek w którym dochodzi do kulminacji zgonów (w Polsce, w warunkach dominalnych to ok. 70 lat).
PRZECIĘTNE TRWANIE ŻYCIA
parametry z tablicy umieralności związane z prawdopodobieństwem zgonów; wynik ilorazu ludności skumulowanej przez liczbę dożywających
Ex = Tx / Lx
parametr ten informuje ile jednostka w danym wieku i czasie ma lat do przeżycia
(by kobieta mogła zestarzeć się z partnerem, musiałby być on młodszy o ok. 5-6 lat)
Przykład: natężenie zgonów w populacji A to 20% czyli 20/100
natężenie zgonów w populacji B to 30 % czyli 30/100
Różnica w natężeniu zgonów to 10 PUNKTOW PROCENTOWYCH
Gdyby zgony w populacji A miały natężenie 20%o to umierałoby 20/1 000.
RUCHY LUDNOŚCIOWE
RUCH NATURALNY
Podstawowym zjawiskiem w demografii (urodzenia, zgony, zawieranie i rozpad związkow małżeńskich).
Zdarzenia te mają odzwierciedlenie w zmianach struktury ludności.
SKĄD CZERPIEMY INFO O RUCHU NATURALNYM?
USC i ewidencja bieżąca
CZYNNIKI RUCHU NATURALNEGO
CZYNNIKI WYMIERNE
bezpośredni wpływ na przebieg procesow naturalnych tworzą strukturę ludnościową np. liczba kobiet, wiek 25 lat, odpływ, napływ itp.
USTALONY WZORZEC PŁODNOŚCI I UMIERALNOŚCI
WZORZEC PŁODNOŚCI
typowy dla danej populacji rozkład cząstkowych współczynników płodności wg. wieku kobiet
ODSTĘPY PROTOGENETYCZNE
odstęp pomiędzy zawarciem małżeństwa a urodzeniem pierwszego dziecka;
ODSTĘPY INTERGENETYCZNE
odstęp pomiędzy kolejnymi urodzeniami;
WZORZEC UMIERALNOŚCI
rozkład cząstkowych współczynników umieralności wg. wieku i przyczyny zgonów;
PUNKTY KRYTYCZNE UMIERALNOŚCI DO 10GO ROKU ŻYCIA
- wypadki,
- zatrucia,
- śmierć związana z układem oddechowym.
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA PRZEBIEG ŻYCIA NATURALNEGO
- ekonomiczne,
-polityczne,
- polityka społeczna,
-kulturowe.
PROCES MAŁŻEŃSKOŚCI (MAŁŻEŃSKOŚĆ)
zawieranie i rozpad związkow małżeńskich (śmierć, rozwód, separacja).
SUROWY WSPOŁCZYNNIK DEMOGRAFICZNY ZAWIERANIA MAŁŻEŃSTW
Wm = M/L * C
M- liczba zawieranych małżeństw
L- średni stan ludzkości
..ROZPAD ZWIAZKOW
Wr = R/M * C
R- liczba rozwiązanych małżeństw
M - liczba zawieranych małżeństw
WSPOŁCZYNNIK I KATEGORII
W= M/ osoby podatne na małżeństwo * C
WSPOŁCZYNNIK MALŻEŃSTW PIERWSZYCH
ile osob powyżej 15 r. ż. kiedykolwiek wstąpiło w związek małżeński
(w Polsce ok. 90%, dużo w skali Europy).
BILANS ROCZNY MAŁŻEŃSTW
relacja małżeństw zawartych do rozwiązanych
POLSKA
1989- 255 000 małżeństw,
2002- 191 000 małżeństw, bilans roczny ujemny - 14,6 tys, związki nieformalne 1.9% populacji.
Wzrost liczby zawieranych małżeństw w 2005 i 2006 r.
2006- 226 000 małżeństw.
Motywowane chęcią lub zmianami strukturalnymi (pojawienie się kandydatów w odpowiednim wieku).
20-22 wiek wchodzących w związek małżeński w niektórych środowiskach.
24-26 inny typ wzorcow tzw. małżeństwa odroczone.
Dlatego należy spodziewać się spadku wchodzenia w związki małżeństkie. Podobna sytuacja istniała w latach 70tych i 80tych w Europie Zachodniej i Pd. w Polsce dopiero teraz nastał ten czas.
Belgia 26
Hiszpania, Holandia 27
Szwecja 30
STARZENIE SIĘ NOWOŻEŃCOW
czyli coraz późniejszy wiek nowożeńców (w Polsce 25-29 lat)
Ponad 1/3 Polaków pow. 15 r. ż. nie weszła nigdy w związek małżeński.
ZWIĄZKI WYZNANIOWE W POLSCE
czyli zawierane przez organizację kościelną
75% wszystkich zawieranych małżeństw
z czego 80% zawierana jest na wsi, nie idzie to jednak w parze z trwałością
50% małżeństw w Polsce
Różnica wieku mniejsza niż 2 lata i niewielkie różnice w wykształceniu;
WG. OPINII PUBLICZNEJ
społeczna waga małżeństwa:
79% poważne traktowanie
64% ważny dla statusu dziecka
50% nakaz tradycji
42% ważna romantyczna uroczystość
15% względy finansowe
2. związek nieformalny
50% akceptowany, jeśli zgodzą się na to partnerzy
15% całkowicie niedopuszczalny
12% dopuszczalny na krotko przed ślubem
ZWIĄZKI KOHABITACYJNE LUB KONKUBENCKIE
Związki noszące wszelkie znamiona małżeństwa lecz nie rejestrowane w USC.
ZWIĄZKI NIEFORMALNE POD WZGLĘDEM STATYSTYCZNYM
2002- 197 000
1995 (mikrospis)- 150 000
1988- 250 000
Spadek liczby związków nieformalnych ma inny kontekst niż małżeństwo- ludzie wolą być sami. Nasycenie związkow nieformalnych wbrew opiniom nie występuje w większych miastach ale np. w woj. lubelskim.
3. rozwody
80% należy walczyć ze wzrostem rozwodow
2% coś pozytywnego
ROZPAD ZWIĄZKOW MAŁZEŃSKICH
80% śmierć małżonka (zazwyczaj mężczyzny)
20% rozwód (instytucja wprowadzona po II wojnie światowej)
pocz. lat 90tych- 40 000 rozwodow
2006- 73 000; stale rośnie
2%o Polska jest na końcu listy rozwodowej wśród krajow Europy Zachodniej.
POZIOM MAKROSPOŁECZNY
POZIOM MEDIUM
POZIOM JEDNOSTKOWY
związany z motywacjami, pytanie o przyczynę decyzji dot. rozwodu;
KORELATY DEMOGRAFICZNE ROZWODU:
cechy jednostek, które statystycznie wpływają na rozpad małżeństwa przez rozwod
- STAN/SYTUACJA SPOŁECZNO-ZAWODOWA kwestia wysokiego dochodu, stabilności, regularności, ważne też kto zarabia;
EFEKT DOCHODOWY wyższe dochody to mniej rozwodow
a. praca (efekt ekonomicznej niezależności kobiety)
b. wykształcenie ( partnerzy o wyższym poziomie wykształcenia częściej „sięgają” po rozwód znając prawo i możliwości;
- WIEK - ZAWIERAJĄCYCH ZWIĄZEK MAŁŻEŃSKI im młodszy wiek tym wyższe ryzyko rozwodu (niedojrzałość);
- CIĄŻA PRZEDMAŁŻEŃSKA
- DZIECI - ICH LICZBA I WIEK rzadsze rozwody występują tam gdzie wiek dzieci to 6-7 lat, większa liczba dzieci jest także czynnikiem destabilizującym.
Ok.60% par rozwodzących się posiada dzieci;
Ok. 36% par ich nie ma.
2002 rozwod wzięli rodzice 42 000 dzieci
- DOŚWIADCZENIE ŻYCIOWE (BIOGRAFIA JEDNOSTEK)
Doświadczenie rozwodow w rodzinie macierzystej powoduje powielenie schematu, znajomość z dzieciństwa instytucji rozwodu powoduję prostsze jej użycie.
Grupa małżeństw zawieranych w wieku 20- 24 lata niesie ze sobą ryzyko 50% rozwodow;
80% przypadkow rozwodu to alkohol, zdrada, niezgodność charakterow.
Powody wg. mężczyzn: alkohol, zdrada, destrukcyjny wpływ osob trzecich, nieatrakcyjność fizyczna żony.
Powody wg. kobiet: alkohol, zdrada, zaniedbywanie domu.
Rozwodnicy częściej wchodzą w ponowny związek małżeński, aż 80% z nich, (zazwyczaj nie są oni obarczeni dziećmi).
2/3 przypadkow to wniosek o rozwod wniesiony przez kobiety.
48% par rozwodzących się m staż krótszy niż 5 lat
STAŻ MAŁŻEŃSKI A ROZWOD
5-9 lat 22%
10-14 18%
>20 22%
70% bez orzeczenia o winie
3% wina kobiety
Pozostały odsetek to wina mężczyzn.
1964 Kodeks Rodzinno Etyczny
SEPARACJA
zawieszenie formalnego związku po 3 latach
2006- 3 000 orzeczonych separacji, wykorzystują je ludzie z miast oraz dojrzali.
BRAK SPOŁECZNYCH OCEN DLA TEGO ZJAWISKA
3 WZORCE WCHODZENIA W MAŁŻEŃSTWO
-
-
- odraczanie bycia z kimś w długim i stałym związku;
FORMOWANIE RODZINY
2 procesy związane z faktem urodzenia
RODZINA
2 dorosłych z dzieckiem, połączeni więzami pokrewieństwa lub powinowactwa
ROZRODCZOŚĆ
Strumień urodzeń żywych w danej jednostce czasu w danej populacji.
PŁODNOŚĆ
Strumień urodzeń wśród subpopulacji kobiet 15- 49 w danej jednostce czasu lub też biologiczna zdolność kobiety i mężczyzny do poczęcia dziecka
URODZENIA ŻYWE
Wydalenie/ wydobycie z organizmu matki noworodka z oznakami życia- krzyk, skurcz mięśni zależnych od woli, tętnienie pępowiny, oddech), który wazy co najmniej 500g po 22 tygodniu ciąży oraz mierzy co najmniej 25 cm
SUROWY/ OGOLNY WSPOŁCZYNNIK RODNOŚCI (ROZRODCZOŚCI)
Relacja urodzeń do średniego stanu ludzkości
W = urodzenia/ K 15-19 *C
WSPOŁCZYNNIK DZIETNOSCI
Współczynnik sumaryczny zawierający cząstkowe współczynniki płodności. Wyraża ile dzieci przypada na 1 kobietę w wieku rozrodczym (15- 49 lat).
W = urodzenia/ L * C
ZDROWY WSPOŁCZYNNIK URODZEŃ to 9,8%o
Od ok. 1990 w Polsce - DEPRESJA URODZENIOWA i coraz niższe współczynniki dzietności
WSPOŁCZYNNIK DZIETNOŚCI 1,3 lub mniej jest najniższym na świecie współczynnikiem, (jest w tym zakresie Polska 1.28)
WSPOŁCZYNNIKI RODNOŚCI W POLSCE
1980- 19.6
1990- 14.4
2000- 9.8
WYŻE DEMOGRAFICZNE W POLSCE
1946- 49 tzw. kompensata wojenna
1949- 65 I wyż demograficzny (W dzietności >3)
1975- 83 II wyż demograficzny (W dzietności >2)
Lata '90 spadek liczby urodzeń
FORMOWANIE RODZINY W POLSCE
pod koniec lat 70tych do 1983 II wyż demograficzny
od 1983- z II wyżu demograficznego trwa spadek urodzeń
2006 niewielki wzrost ale może być to kwestia odroczonych decyzji małżeństwa i odpowiednie struktury wiekowe, zatem wkrótce spodziewany jest zastój;
2006- 374 000 urodzeń czyli zaledwie połowa z roku 1983- 723 000
ZDROWY WSPOŁCZYNNIK URODZEŃ to 9,8%o
Od ok. 1990- DEPRESJA URODZENIOWA i coraz niższe współczynniki dzietności
ZROŻNICOWANIE URODZEŃ
Występuje wewnątrz danej populacji
- etniczność, kultury regionalne,
- miasto, wieś
- wykształcenie, brak
- kontynuacja wzorcow rodzinnych
DLACZEGO SPADA LICZBA URODZEŃ W POLSCE?
posiadanie już zaplanowanej liczby dzieci,
stan zdrowia,
wiek osoby badanej,
brak stałego partnera,
wysokie koszty utrzymania dziecka
obawa o przyszłość dzieci.
PARADYGMAT TRANSFORMACYJNY
niepewność jutra obniża liczbę małżeństw i urodzeń
WYJAŚNIENIE W NURCIE DRUGIEGO PRZEJŚCIA DEMOGRAFICZNEGO
zmiana systemu wartości co powoduje obniżenie małżeństw i urodzeń
ZASTEPOWALNOŚĆ POKOLEŃ
Zależna od utrzymania poziomu płodności w danej populacji;
- zastępowalność prosta (harmonijna) 2,1-2,15 dzieci
- zastępowalność zawężona poniżej 2.1- 2.15
- zastępowalność rozszerzona pow. 2.1- 2.15
PŁODNOŚĆ NATURALNA
bez ograniczeń w postaci środkow antykoncepcyjnych ani metod kontroli urodzeń, reprodukcja rozrzutna
INSTYTUCJONALNE CZYNNIKI PŁODNOŚCI
Czyli wpływ czynnikow pozabiologicznych na płodność:
POSTAWY WOBEC PŁODNOŚCI (np. niechęć do wielodziectwa) zbieżność postaw przejawia się w dzietności zrealizowanej
DZIETNOŚĆ IDEALNA, POŻĄDANA, ZREALIZOWANA
1/3 kobiet ma mniej potomstwa niż chciałaby
Mniej niż 10% badanych kobiet ma więcej dzieci niż chciała.
PŁODNOŚĆ ZREALIZOWANA
rzeczywista liczba urodzeń mająca miejsce w danej populacji (skala makro)przez jedną kobietę (skala mikro).
MIERNIKIEM SKŁONNOŚCI DO POSIADANIA DZIECKA jest pytanie kobiet po porodzie o gotowość do kolejnego dziecka, w badaniu uczestniczą kobiety z 38 krajow.
22% to dzieci niechciane (1/5 wg. powyższego miernika)
STAN CYWILNY większa płodność u małżeństw niż w nieformalnym związku
WYKSZTAŁCENIE ogranicza płodność, kobiety mają większą świadomość
AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA
KONTROLA PŁODNOŚCI
Program planowania rodziny w krajach 3-go świata
- kampanie świadomego macierzyństwa
- eugenika- segregacje poczęć wśród ludzi
- przymusowa sterylizacja
- propagowanie aborcji.
Było to DZIAŁANIEM REPRESYJNYM ale niestety nie zmianą obyczajową- lepszym pomysłem byłoby dać pracę i wykształcenie kobietom.
Margaret Singer
II REWOLUCJA ANTYKONCEPCYJNA
Pigułka hormonalna - łatwość i skuteczność, Europa PN i Zach
KONCEPCJE EUGENICZNE
Opiewają za wzmocnieniem gatunku oraz idealnym typem reproduktora (stąd osoby chorowite i słabe nie powinny mieć dzieci)
Selekcja dzieci ze względu na ich sprawność/ niepełnosprawność, wywiady środowiskowe by wyselekcjonować zdrowe matki i zdrowe dzieci.
PROGRAM PLANOWANIA RODZINY osiągnął kiepski efekt;
Najwcześniej wystartował w Indiach- lata 50te
Egipt
Pod koniec lat 60tych w Pakistanie- żaden efekt
ZMIANA WZORCA PŁODNOŚCI
Kategoria wiekowa 25-29 lat,
Średni wiek matki i pierwszego urodzenia 25 lat (pow. 25.4), wcześniej było to 23.
pow. 27 lat średni wiek matek bez względu na to, które to dziecko
ZWIĄZEK MACIERZYŃSTWA Z WYKSZTAŁCENIEM
Wykształcenie wyższe 2006- 126% matek, 6% w 1990
Wykształcenie podstawowe, niższe 2006- 11%, 18% w 1990.
Co ma związek ze zmianami cywilizacyjnymi.
ZMIANA KOLEJNOŚCI URODZEŃ
wzór rodziny małodzietnej, spada liczba rodzin z 2, 3 i większą liczbą dzieci.
17% w 1990 to rodziny z 3 i większą liczbą dzieci,
10% w 2006 to rodziny z 3 i większą liczbą dzieci.
WZROST URODZEŃ POZAMAŁŻEŃSKICH
Utrzymywał się długo po wojnie, a od 1990 rośnie liczba dzieci ze związkow pozamałżeńskich,
W 2006 to 18%, zazwyczaj urodzenia miejskie,
Wg badań 50% tych urodzeń pochodzą od kobiet do 19 r. ż. o niskim poziomie wykształcenia, zazwyczaj niepracujących.
40% urodzeń pozamałżeńskich pochodzi również od ojcow do 19 r. ż
T. KOWALEWSKI nakazał zapomnieć o doświadczeniach Europy Zachodniej, wynik adaptacji społecznej
BEZDZIETNOŚĆ WYMUSZONA
Bardzo często wymuszona jest biologicznymi uwarunkowaniami
2%- 3% Kobiety
3% Mężczyźni
BEZDZIETNOŚĆ Z WYBORU
20% kawalerowie, 20% panny - bezdzietność z bezżeństwa
Generacja 1966 to 30% bezdzietności a lata 70te to 50%.
PRAWO DO NIEPOSIADANIA DZIECKA
Styl życia akceptowany społecznie
W '94-'95 badano kobiety powyżej 20 r. ż. - 1/3 kobiet bezdzietnych
CHARAKTERYSTYKA BEZDZIETNEJ KOBIETY
- wykształcenie wyższe i 30 r. z.
SEZONOWOŚĆ URODZEŃ
Polska- czerwiec/ lipiec
Europa Płn- kwiecień/maj
Europa Śr. i Zach- luty/ kwiecień
Europa Pd.- styczeń/ luty
Ameryka Łacińska- grudzień/ styczeń
Azja- paźdz/ listopad
Finlandia- lato/ Boże Narodzenie
Tendencja zwyżkowa- marzec/ kwiecień/ wrzesień
TZW. LINIA HAJMALA
Oddziela 2 wzorce tworzenia rodzin:
zachodni- późne małżeństwo i macierzyństwo, alternatywne formy rodziny
wschodni
ZGONY
eliminują członków populacji
1948 WHO i definicja ZDROWIA
Dobre funkcjonowanie w sferze społecznej, psychicznej i fizycznej
Dość nieprecyzyjne stąd badania procesow:
UMIERALNOŚĆ
strumień (natężenie) zgonów w danej populacji w jednostce czasu
W = zgony/ L * C
ZGON
trwały- nieodwracalny zanik oznak życia jednostki
w medycynie- śmierć mózgu wywołana czynnikami wewnętrznymi (ENDOGENICZNY o uwarunkowaniu biologicznym)
lub wywołana czynnikami zewnętrznymi ( EGZOGENICZNY np. zakażenie wirusowe, wypadek, o uwarunkowaniu społecznym) czyli
ZGON ENDOGENICZNY
powodowany przyczynami wewnętrznymi w organizmie, wady wrodzone, starzenie się (najczęściej u niemowląt i starszych)
ZGON EGZOGENICZNY
powodowany przyczynami zewnętrznymi jak choroba nabyta, urazy itp.
2. ŚMIERTELNOŚĆ
strumień zgonów w populacji w danej jednostce czasu spowodowany określoną chorobą
3. ZACHOROWYWALNOŚĆ
ile nowych przypadkow danej jednostki chorobowej odnotujemy w określonej populacji w określonym czasie
4. CHOROBOWOŚĆ
częstotliwość występowania danej choroby w populacji
TEORIA PRZEJŚCIA OD TRADYCYJNEGO WZORCA UMIERALNOŚCI DO NOWOCZESNEGO:
WZORY UMIERALNOŚCI
TRADYCYJNY
-niska długość trwania życia ( + - 35 lat)
- kumulacja zgonów nadzwyczajnych (głód, wojny, epidemie)
- wysoka umieralność (u niemowląt 30%)
- choroby pasożytnicze i urazy
2. NOWOCZESNY
- przeciętne trwanie życia + - 70 lat
- niska i stabilna umieralność
- choroby cywilizacyjne (nowotwory, choroby układu krążenia, wypadki)
Teoria nie uwzględnia tego, że np. przestaje działać selekcja naturalna oraz nie zawiera w sobie informacji skąd nagły wzrost umieralności mężczyzn w demoludach, w latach ` 60.
MAREK OKOLSKI lata `70
ZMIANA SPOŁECZNA prowadzi do ZGONOW
Sprawiają to ZAGROŻENIA dla zdrowia( środowiskowe-nasze otoczenie, miejsce pracy), ale wynikają też KORZYŚCI czyli NEUTRALIZACJA ZAGROŻEŃ (system ochrony zdrowia + oświata zdrowotna, ochrona prawna np. zakaz zatrudniania dzieci).
PARAMETRY:
SUROWY WSPOŁCZYNNIK ZGONOW
Wz = Z/ L * C
Z- liczba zgonow
L- średni stan ludności
WSPOŁCZYNNIK UMIERALNOŚCI NIEMOWLĄT W POLSCE MA DOBRE WYNIKI
1990- 20%o
2006- 6%o
(kraje skandynawskie, Niemcy, Francja 3-4%o)
W = zgony dzieci<1 r. ż. / liczba żywo urodzonych dzieci * C
UMIERALNOŚĆI NIEMOWLĄT (PRZED 1 R.Ż.)
śmierć niemowląt 25/1 000 w latach 80tych
UMIERALNOŚC DZIECI
Rumunia 39/1 000 w latach 80tych, 18,6 %o
Lepsze warunki życia- dłuższe życie
- higiena,
- styl życia,
- stres życia,
- używki bardzo złej jakości.
2006- zmarło 370 000 co daje 9%o jako współczynnik surowy
SYTUACJA ZDROWOTNA W POLSCE
współczynnik zgonow nie rośnie, a poprawia się przeciętne trwanie życia,
w stosunku do Europy Zachodniej żyjemy krócej (4-6 lat) i krócej w zdrowiu- wcześniejsze występowanie chorob.
Zwiększa się liczba pacjentów szpitali psychiatrycznych
- częste uzależnienia i depresje
Spożycie alkoholu wysokoprocentowego 6-7 l./ mieszkańca w skali roku.
NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ Z ORZECZENIEM
2002- 14%o
1988- 10%o
TEORIA PRZEJŚCIA EPIDEMIOLOGICZNEGO
Onram, lata 70te
częstość zgonow a choroby powodujące zgony, 3 etapy, ery zmian
1. ERA PLAG (w Europie do poł. XVII w., 1650)
wielka liczba zgonow nadnaturalnych czyli wywoływane masowo i katastrofami (epidemia, głod, susza, wojny);
2. ERA CHOROB ZAKAŹNYCH (WYGASAJĄCYCH PANDEMII CHOROB ZAKAŹNYCH) XIX/XX
PANDEMIA
liczba nowych zachorowań
zmniejszenie liczby zgonów powodowanych chorobami zakaźnymi
3. ERA CHOROB ZWYRODNIENIOWYCH (CHOROB WYWOŁYWANYCH DZIAŁALNOŚCIĄ CZŁOWIEKA I ZWYRODNIENIOWYCH)
choroby wynikające ze złych przyzwyczajeń człowieka;
najdłuższe przeciętne trwanie życia, koncentracja zgonów wśród osob starszych, zgony wywołane stylem życia.
KONCEPCJA ONRAMA A CZYNNILI ELIMINUJĄCE:
od egzogenicznych do endogenicznych
magiczny prostokąt dla koncepcji Onrama
rys.
Słabe punkty teorii i krytyka za: europocentryzm, nawroty starych chorob- powrot plag: AIDS, Ebola, sars - 40 mln chorych na świecie, 28 mln chorych w Afryce; helikobacter w układzie pokarmowym, borelioza;
Autor nie ujął zróżnicowania ras, cywilizacji, opieki zdrowotnej, podejmowania zachowań antymortogennych.
ZACHOWANIA ANTYMORTOGENNE
Ochrona zdrowia ze względu na prewencje i zabezpieczenie swoich układow organizmu;
Rożne grupy zawodowe, ekonomiczne przejawiają rożne zachowania antymortogenne.
ZACHOWANIA MORTOGENNE
Wypadki kończące się trwałym uszkodzeniem zdrowia
(spożycie alkoholu, wczesne inicjacje tytoniowe, bezrobocie, transformacja ustrojowa- wzrost hospitalizacji osob z chorobami psychicznymi i nerwowymi.
Olshansky dodaje 4 etap:
4. ERA POGŁĘBIENIA SIĘ CHOROB ZWYRODNIENIOWYCH
5. ERA CHOROB WYWOŁANYCH PODESZŁYM WIEKIEM
magiczny prostokąt Olshansky'ego
rys.
ZABOJCY
- choroby układu krążenia (powodują blisko 46% zgonow, częściej kobiety)
- nowotwory (powodują 25%, sporo tytoniozależnych, odsetkowo rośnią),
- urazy i zatrucia (niecałe 7%)
- choroby układu oddechowego,
- choroby układu trawiennego.
PRZYPADKI WYLECZONYCH NOWOTWOROW
Polska 30%, Europa 40% ,USA 50%
WZORY UMIERALNOŚCI
rozkład cząstkowych współczynników umieralności wg. wieku i przyczyny zgonów;
KRYZYS ZDROWOTNY W DEMOLUDACH
- wyczerpująca praca i złe warunki, stresogenna sytuacja życiowa- codzienna i polityczna,
ograniczona dieta, używki, styl życia;
Kryzys zdrowia społeczeństwa socjalistycznego: skrócona przeciętność trwania życia;
W '90 długość życia o rok krótsza niż '65, problem dotyczył głownie mężczyzn, wzrost umieralności o 60% w 45-49 r. ż.
W latach 80tych masowo zaczynają umierać kobiety;
Wzrosła liczba ciąż, patologii i urodzeń przedwczesnych a także dzieci z niedowagą.
PARAMETRY ŻYCIA W ZDROWIU ( BEZ CHOROB)
Średnia długość życia w E.- 70 lat
Polska- 66 lat
PARAMETRY TRWANIA ŻYCIA
K- 78.8, M- 70.4
DALE
Metoda szacowania przeciętnego trwania życia ludzkiego (uwzględnia ona ryzyko zachorowań na choroby przewlekłe i nieuleczalne);
Przeciętna długość życia Polaka obliczona tą metodą to 66 lat.
WIEK EMERYTALNY
K- 60 lat, M-65
Hayflick- badacz starości, twierdził, że prog starości nie istnieje.
KONSEKWENCJE STARZENIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA
gospodarcze
- emerytury i opieka zdrowotna obciążająca budżet państwa,
- mniej osob aktywnych na rynku pracy,
- produkcja musi się przeformować pod kątem osob starych.
2. społeczne
- przeważają małe rodziny (więzy wertykalne)
- opieka nad starszymi spoczywa w dzieciach, nie rozkłada na rodzeństwo i kuzynów,
3. konsekwencje dla osob starszych
- potrzeba bycia aktywnym długi czas (to kłoci się z obrazem mediów)
AGEISM
zjawisko dyskryminowania osob starszych.
SPOŁECZNE SPOJRZENIE NA STAROŚĆ
TERORIA WYCOFANIA SIĘ
TEORIA AKTYWNOŚCI
TEORIA KONTYNUACJI
STRATEGIE OSOB STARSZYCH
- wycofanie się ludzi starszych z aktywności
- odmładzanie się
- próba zmiany wizerunku starości
OSOBY STARSZE W POLSCE
75% osob starszych to osoby samodzielne
20% mieszka z kimś
0.6% w domach opieki
ROZNICE RUCHU NATURALNEGO OD MECHANICZNEGO
- oba odnoszą się do ludności,
- migracja jest faktem czystospołecznym bez domieszki biologiczności,
- urodzenia dodają ludności i bez nich populacja nie może istnieć a bez migracji owszem,
- uwarunkowanie istnienia,
RUCH WĘDROWKOWY (MECHANICZNY)
MIGRACJA
Przemieszczenie terytorialne ze względnie trwałą zmianą miejsca zamieszkania-
(niekoniecznie dobrowolne, niekoniecznie legalne).
Należy przekroczyć granicę jednostki administracyjnej.
- wewnętrzne (międzyregionalne i wewnątrz regionu)
- zewnętrzne (poza terytorium danego kraju, dwustronnie- emigracja i imigracja)
ZROZNICOWANIE WEWNĘTRZNE MIGRACJI (TYPY MIGRACJI):
CZAS TRWANIA:
MIGRACJA KROTKO- OKRESOWA do 1 roku
MIGRACJA DŁUGO-OKRESOWA pow. 1 roku
DEFINITYWNE- POBYTY STAŁE
OKRESOWA np. na studia
SEZONOWA np. na wakacje
WAHADŁOWA np. mieszkając w jednym mieście w tygodniu pracuje się w innym.
migracje grupowe/ jednoosobowe
STOPIEŃ DOBROWOLNOŚCI: migracje dobrowolne/ przymusowe
4. STATUS PRAWNY: legalne/ nielegalne
MOTYWY
- ekonomiczne- najczęstsze
-za „chlebem”
- ze względów politycznych
- migracje rodzinne (związane z łączeniem rodzin)
- migracje emeryckie ( chęć odnalezienia korzeni lub dla rozrywki)
- migracje uchodźca
- praca, nauka, założenie rodziny wg młodych
wędrówki podejmują: K 20-29, M 30-39
ŹRODŁA INFORMACJI O MIGRACJI
- rejestracja graniczna,
- rejestracja meldunkowa,
- badania ankietowe na reprezentatywnych grupach.
MIERNIKI MIGRACJI (METODY POMIARU)
współczynnik odpływu
Wo = odpływ/ średni stan ludności * C
współczynnik napływu
Wo = napływ/ średni stan ludności * C
współczynnik wędrówkowy
Wpw = N- O/ L * C
N- napływ
O- odpływ
L- średni stan ludności
4. współczynnik efektywności migracji (bada osiedlenie się)
Wpw = N- O/ N+ O * C
gdy wynik bliski jest zeru- mało osob pozostało na miejscu
***
KONCEPCJA TŁUMACZĄCA RUCH MIGRACYJNY W.Zielinsky 1971
LUB TEORIA PRZEJŚCIA MOBILNEGO od XVII do XIX w Europie
3 typy społeczeństwa w dzisiejszej ludzkości ze względu na charakter ruchu migracyjnego
( migracje mechanizmem adaptacyjnym)
1. SPOŁECZEŃSTWO TRADYCYJNE
Osiadłe, nieliczne wędrówki by osiąść, długotrwałość w poszukiwaniu;
Przemieszczenia grupowe i przymusowe (bądź jednostkowe na małą odległość)
2.SPOŁECZEŃSTWO WE WCZESNYM STADIUM MODERNIZACJ
- faza eksplozji (faza eksplozji migracji) masowy wzrost migracji, kolonizacja, masowa wędrówka wieś → miasto, mężczyźni wyjeżdżają pierwsi.
- faza implozji (I poł XIX) czyli stabilizacja migracji, spad przepływ wieś→miasto, kobieta dojeżdża do mężczyzny, spowolnienie emigracji, nastąpił wzrost migracji krótkotrwałej.
3.SPOŁECZEŃSTWO NOWOCZESNE
Stabilizacja migracji wewnętrznej, redukcja migracji ze wsi do miast, nowe migracje międzymiastowe lub wewnątrz aglomeracji.
SIEĆ EMIGRACYJNA
rodzina lub znajomi, którzy pomagają migrantowi
UCHODŹCA
Indywidualna sytuacja w której jednostka zmienia miejsca zamieszkania z powodu prześladowań na rożnym tle
2 mln osob ubiega się o status uchodźcy
AZYLANT- WYSIEDLENIEC
Powodem zmiany zamieszkania jest wojna w kraju rodzinnym
REPATRIANT
Osoba, która została przywrócona do danego kraju i z mocy prawa odzyskuje obywatelstwo narodowe
FUNKCJE MIGRACJI
- zmienia rozmieszczenie i gęstość zaludnienia czyli REDYSTRYBUCJA LUDNOŚCI,
- zmienia proporcje ludności w strukturze,
- zmiana proporcji liczebnej ludności miejskiej i wiejskiej,
- rozwój przedmieść,
POLSKA A RUCHY WEWNĄTRZMIGRACYJNE
Lata '50-'60 duże odpływy ze wsi do miast
'70 stagnacja
'80 wyhamowanie ruchu migracyjnego, społeczeństwo osiadłe,
do lat '90 dominuje kierunek wies- miasto oraz miasto- miasto,
60% Polaków żyje w miejscu zamieszkania
¾ migracji wew. to przemieszczenia wewnątrzwojewodzkie.
KIEUNEK MIGRACJI
Fr, US, Kanada Am. Pd.
80% powroty do kraju Polaków z Europy I US
SKAD MIGRUJĄ?
Meksyk, Bangladesz, Afganistan, Kazachstan, Filipiny
KIERUNEK EMIGRACJI Z POLSKI
Niemcy, USA, GB
MIGRACJE ZAGRANICZNE POLAKOW
- migracje polityczne i gospodarcze (3 mln) I poł. XIX w. do II wojny światowej,
- m. zarobkowe (też sezonowe) Fr, Belgia, USA, Palestyna, Am. Pd. po I wojnie światowej,
- przymusowe przesiedlenia (2-5 mln), II wojna światowa,
- do lat 70tych początkowo ruchy powojenne, potem ustają legalne migracje zagraniczne (wyjątek- migracje sezonowe np. do NRD)
- lata '80 i '90 m. polityczne (na stałe wyjeżdża ok. 1 mln)
- lata '90 otwarcie granic (migruje dużo kobiet, wykształcenie migrantów wyższe od średniej krajowej,
REEMIGRACJA
motywy powrotu
- resentyment
- kalkulacja zysków/ strat
- „rożne”
CENTRA
Ośrodki ciążeń 1. W-wa, 2. Łodź,
PROGNOZA
najbardziej prawdopodobna projekcja
ocenia się poprawność metodologiczną prognozy
PROGNOZA PROJEKCJI
PROJEKCJA
ukazuje przebieg przyszłych procesow ludnościowych, jest swoistym gdybaniem przy pewnych założeniach zmian dotyczących ruchu naturalnego lub wędrówkowego (składnikow dynamiki ludnościowej);
PROGNOZA ZALEŻY OD:
- jakości danych wyjściowych,
- właściwego określenia przyszłych kierunkow zmian,
- metody (procedury) obliczenia.
O REALNOŚCI PROGNOZY DECYDUJE
- wielkość populacji (im większa tym realniejsza prognoza),
- czas prognozy (czyli na ile lat do przodu jest przewidywana, im czas krótszy tym łatwiej przewidzieć, najwygodniej do 10ciu lat)
ETAPY PROGNOZY
Ustalanie właściwych struktur (wg wieku, płci, zamieszkania)
Uwzględnienie migracji,
procedura postarzania ludności (o tyle lat ile obejmuje prognoza)
przewidywanie przyszłej liczby urodzeń
ustalanie współczynników
2 RODZAJE PROGNOZ
- biologiczne dot. ruchu naturalnego (płodności i umieralności)
- migracyjne prognoza biologiczna uwzględniającą migracje- dot. ruchu naturalnego i migracji (wszystkich składowych),
PROGNOZY DŁUGOOKRESOWE +30 LAT
GUS prognozuje dla Polski a dla świata ONZ.
ONZ robi to co 2 lata na podstawie teorii przejścia demograficznego ale od lat '80 odchodzi się od niej.
Przygotowuje się prognozy wg. 5ciu wariantow, 2 skrajne oraz pozostałe.
W 2002 założono prognozę 2050 r.
Co będzie się działo wg tej prognozy?
9 mld 300 mln żyjących ludzi na ziemi,
Ok. 2015 będzie już 7 mld, niektóre kontynenty wzrosną liczebnie a inne spadną (Azja Wschodnia i Europa spadną nawet o 120 mln),
W Afryce prognozowany jest liczny wzrost ludności, w Afryce Środkowej nawet trzykrotnie wskutek spadku śmiertelności.
5 najludniejszych krajow świata będzie zamieszkiwało 50% ludności globu:
Indie, Chiny (razem 1/3 ludności świata), Pakistan, Nigeria, Bangladesz.
Nadal istniał będzie proces starzenia ale z rożnym stopniem zaawansowania.
Liczba ludności >60 wzrośnie z 10% do 20%
Liczba ludności 0-14 spadnie z 30% do 20%
PROGNOZA DLA POLSKI
GUS zajął się prognozą w 1939 ale uniemożliwiła jej realizację wojna.
W 2003 stworzył prognozę do 2030.
- spadek ludności (współczynnik dzietności będzie wynosił 1,2; teraz wynosi 1,28)
- wydłuży się długość życia (M>77, K>83,6)
- po 2020 ujemny przyrost naturalny będzie się pogłębiał co w efekcie zakończy się DEPOPULACJĄ
- zwiększone saldo migracji (24 000 )
- w Polsce mieszkało będzie 35 700 000.
- 3 mln. mniej młodzieży
- w roku 2030 silnie odczują ten stan rzeczy miasta (zmniejszą się o 3 mln)
- stan liczebny wsi zmniejszy się o 0.5 mln ludzi
- przyrost osob w wieku bardzo zaawansowanym pow. 85 lat, wzrost o 50%
POLSKIE INSTYTUCJE PROGNOZUJĄCE
GUS
Komitet Nauk Demograficznych PAN
Komitet Polska 2000+