Pedagogika pracy

Pedagogika pracy - dział pedagogiki, którego przedmiotem badań jest praca ludzka, jej różnorodne uwarunkowania i wpływ wychowawczy na jednostkę, znaczenie pracy wytwórczej w kształceniu ogólnym, dostosowane stanowiska pracy do człowieka, przystosowanie pracownika do jego warunków pracy *Pedagogika pracy to jedna z subdyscyplin pedagogicznych. Wyodrębnianie subdyscyplin jest częste. Pedagogika pracy wyodrębniła się w 1972 r. podczas pierwszego posiedzenia Rady Naukowej nowopowstałego Instytutu Kształcenia Zawodowego. Dyrektorem został T. Nowacki i jego uważa się za twórcę pedagogiki pracy. Dwie podstawowe przyczyny powstania pedagogiki pracy jako samodzielnej subdyscypliny: • Potrzeby praktyki - po II wojnie światowej w Polsce masowo rozwinęło się szkolnictwo. Tą rzeczywistość edukacyjną trzeba było odpowiednio przygotować merytorycznie. • Znaczne rozdrobnienie i rozproszenie problemów, którymi miała zająć się pedagogika pracy. Nazwa - mówiono o pedagogice zawodowej, gospodarczej, zakładu pracy, inżynierskiej. Ustalono, że będzie to pedagogika pracy (bo istniały już psychologia pracy, socjologia pracy). Problemy badawcze dla pedagogiki pracy: • zagadnienia teleologiczne - cele kształcenia zawodowego i ich analiza w powiązaniu z przemianami kultury, gospodarki i struktury zatrudnienia • zawodoznawstwo - podział pracy, wyodrębnienie się zawodów, klasyfikacja zawodów i specjalności • dobór i układ treści kształcenia - kryteria doboru treści kształcenia, relacja pomiędzy treściami ogólnokształcącymi i zawodowymi, procedury tworzenia programów kształcenia, korelacje międzyprzedmiotowe • zagadnienie wychowania - wychowanie ucznia szkoły zawodowej oraz pracownika, a także kształtowanie kultury technicznej • teoretyczne podstawy opracowań metodycznych - analiza organizacji i przebiegu oraz zmian w procesie kształcenia i doskonalenia zawodowego • orientacja zawodowa - diagnoza pedagogiczna oraz zagadnienie korelacji zainteresowań i możliwości jednostek z potrzebami rynku pracy, a także organizacja systemu orientacji i poradnictwa zawodowego • dokształcanie i doskonalenie zawodowe - funkcje i efektywność oraz korelacje z rynkiem pracy • zagadnienie wyposażenia i materialnych warunków realizacji kształcenia i doskonalenia zawodowego - architektura szkolna oraz infrastruktura warsztatów szkolnych, pracowni i laboratoriów • zagadnienia organizacji i kierownictwa - jakość kształcenia, pomiar dydaktyczny oraz kryteria oceny pracy szkoły i poszczególnych nauczycieli • pedeutologia - przygotowanie merytoryczne i metodyczne nauczycieli edukacji zawodowej oraz zagadnienie powinności deontologii pedagogicznej Struktura problemowa pedagogiki pracy - działy: • kształcenie przedzawodowe - obejmuje to wszystko, co decyduje o rozwoju jednostki w okresie poprzedzającym systematyczne kształcenie zawodowe i pomaga w dokonaniu właściwego wyboru zawodu. Główne problemy zawierające się w tym dziale to wychowanie przez pracę, kształcenie ogólnotechniczne oraz orientacja i poradnictwo zawodowe • kształcenie zawodowe - dotyczy ogólnozawodowego i specjalistycznego kształcenia głównie w szkole zawodowej, ale także w zakładach pracy i instytucjach oświaty pozaszkolnej, obejmuje przede wszystkim cele, treści, programy, proces, formy, metody i środki kształcenia zawodowego oraz warunki skuteczności i wyniki tego kształcenia, a także szeroko rozumianą problematykę wychowawczą szkoły zawodowej • ustawiczne kształcenie zawodowe dorosłych - obejmujące pracę edukacyjną w całym okresie aktywności zawodowej, ale także problemy adaptacji społeczno - zawodowej, identyfikacji i stabilizacji zawodowej oraz problematykę działań humanizacyjnych w zakładzie pracy. Definicje pedagogiki pracy: • „subdyscyplina pedagogiczna, której przedmiotem badań są pedagogiczne aspekty relacji: człowiek - wychowanie - praca” • „subdyscyplina pedagogiczna, której przedmiotem zainteresowań i badań naukowych są problemy wychowania przez pracę, kształcenia ogólnotechnicznego, poradnictwa i doradztwa zawodowego, edukacji prozawodowej, zawodowej i ustawicznej dorosłych oraz problemy edukacyjne zakładu pracy”. Kryteria naukowości: • przedmiot badań • metodologia (procedury badawcze i metody) • terminologia (np. kompetencje, kwalifikacje). Pedagogika pracy współdziała z różnymi naukami: • pedagogicznymi - pedagogika ogólna, historia oświaty i wychowania, teoria wychowania i dydaktyka • o pracy - psychologia pracy, socjologia pracy, andragogika W Polsce w Bydgoszczy powstał pierwszy Zakład Pedagogiki Pracy, później w Poznaniu, w Częstochowie. Dziś w 18 uczelniach kształci się pedagogów pracy (w 5 państwowych i 13 prywatnych). Uczelnie są w Szczecinie, Bydgoszczy, Łodzi, Olsztynie, Olecku, Warszawie, Lublinie, Częstochowie, Opolu, Rzeszowie, Rykach, Płocku, Pułtusku. Dorobek pedagogiki pracy - funkcjonuje 33 lata a przez 3 ostatnie lata dokonuje się podsumowań: • uzasadniono teoretycznie, że kategoria „praca” może być traktowana jako podstawowa kategoria pedagogiki pracy, a tym samym pedagogika pracy może zostać zaliczona zarówno do kompleksu nauk pedagogicznych, jak i nauk o pracy • wykazano pełną zasadność stosowania nazwy „kształcenie przedzawodowe” i skupienie pod nią 3 ważnych problemów: wychowanie przez pracę, kształcenie ogólnotechniczne oraz orientacja i poradnictwo zawodowe • formułowano i potwierdzono w praktyce tezę, że we współczesnej teorii kształcenia zawodowego liczą się równoważnie treści teoretyczne i praktyczne, a także treści ogólne, ogólnozawodowe i specjalistyczne • wykazano, że dzięki dopełniającym się treściom ogólnokształcącym i zawodowym współcześnie realizowane kształcenie zawodowe umożliwia realizację założeń kształcenia wielostronnego • opracowano i upowszechniono współczesną koncepcję kwalifikacji pracowniczych, które mając charakter dynamiczny umożliwiają dochodzenie do wysokich kompetencji zawodowych • znaczący dorobek badawczy zanotowano także w zakresie podejmowania decyzji zawodowych (zagadnienie orientacji i poradnictwa zawodowego) w zakresie klasyfikacji prac ludzkich i tworzenia systemów zawodów szkolnych (badania zawodoznawcze), w dziedzinie funkcji i szczeblowości • podejmowano wielokrotnie w badaniach zagadnienia pedentologiczne, szczególnie problematyka nauczyciela szkoły zawodowej oraz nauczyciela pracującego w pozaszkolnej edukacji zawodowej została w sposób pogłębiony opracowana. Wypadkową osiągnięć badawczych w dziedzinie pedagogika pracy jest charakterystyka zawodowa pedagoga pracy. Pedagogika pracy ze względu na: • stosowaną metodologię jest nauką empiryczną (doświadczalną) • główne zadania jest nauką praktyczną stosowaną • przedmiot badań jest nauką humanistyczną, stosowaną. Perspektywy rozwoju pedagogiki pracy - pedagogika pracy tworzona była w innej rzeczywistości społeczno - gospodarczej i politycznej. To ma duży wpływ na powstanie nauki: a) układy odniesienia dla pedagogiki pracy początku lat 70 ubiegłego wieku: • państwowy zakład pracy w którym niemal równoważnie traktowano zadania produkcyjne i tzw. pozaprodukcyjne (organizacja biletów do teatru, stadiony, domy wypoczynkowe itd.) • pracownicy konkretyzowanych stanowisk pracy, na których kwalifikacje oraz zmienność zadań wynikająca z postępu naukowo - technicznego nie były cechą dominującą • dominującą w systemie edukacyjnym szkołą zawodową nastawiono na kształcenie wąskoprofilowe zgodnie z potrzebami gospodarki centralnie sterowanej b) nowe układy odniesienia dla pedagogiki pracy: • przemiany ustrojowe, gospodarcze i edukacyjne dokonujące się naszym kraju (prywatyzacja, instrukturyzacja, wolny rynek) • tendencje występujące w innych krajach, takie jak rozwój społeczeństwa informacyjnego, procesy globalizacji, przemiany cywilizacji naukowo - technicznej • przemiany w nauce, szczególnie pedagogice i naukach o pracy i związane z tym alternatywne podejście do spraw kształcenia i wychowania. Nowe problemy badawcze dla pedagogów pracy: • przyszłe badania obejmować powinny tendencje rozwoju techniki i technologii oraz wynikające z nich konsekwencje dla formułowania celów kształcenia zawodowego a następnie dla tworzenia klasyfikacji zawodów szkolnych powiązanych międzynarodowymi standardami kwalifikacyjnymi • badaniami wzbogacić należy wprowadzoną reformę systemu edukacji • analizie poddać należy pracę zawodową, która stać się powinna podstawowym źródłem informacji o zawodach i wymaganiach przez nie stawianych oraz umożliwiać tworzenie zintegrowanego modelu, integracji, orientacji, poradnictwa i doradztwa zawodowego • rozwijać należy badania dotyczące organizacyjnych, prawnych i ekonomicznych uwarunkowań funkcjonowania edukacji zawodowej dorosłych • istotne wydają się badania dotyczące relacji pomiędzy kształceniem prozawodowym i zawodowym • zakresem badań należy objąć problem przygotowania nauczycieli edukacji zawodowej do realizacji nowych treści • konieczne wydają się badania dotyczące metod, technik i narzędzi określenia predyspozycji uczniów funkcjonowania różnych modeli poradnictwa zawodowego, systemu kształcenia, dokształcania i doskonalenia doradców zawodowych i doradców pracy, udziału zakładów pracy w edukacji zawodowej • powrócić należy do badań losów absolwentów szkół zawodowych oraz przydatności zawodowej absolwentów • jako ważne uznać należy badania dotyczące humanizacji pracy • badaniami objąć należy kształcenie zawodowe w uczelniach wyższych. I. PRACA CZŁOWIEKA JAKO PODSTAWOWA KATEGORIA PEDAGOGIKI PRACY Praca W języku polskim termin „praca” używany jest najczęściej w dwóch znaczeniach: • Czynnościowy / funkcjonalny i oznacza pewną formę działania • Rzeczowym / przedmiotowym i oznacza wynik, efekt, dzieło, wytwór działania Praca w różnym ujęciu: • Fizyka: praca to przesunięcie siły wzdłuż drogi • Biologia: praca to ruch, jaki odbywa się w organizmach żywych, ale też reakcje chemiczne o charakterze organicznym • Fizjologia: człowiek pracuje gdy porusza mięśniami - praca dynamiczna i gdy utrzymuje je w stanie napięcia - praca statyczna lub gdy następują określone przebiegi impulsów w sieci nerwowej i mózgu • Psychologia: praca jest formą systematycznej aktywności umysłowej, która jest ukierunkowana na osiągnięcie celu • Prawo: praca koncentruje się na tych aspektach działań ludzkich, które są konsekwencją stosunku umownego między dwoma osobami: pracodawcą i pracownikiem • Socjologia: na definicję pracy składają się następujące elementy: o Praca jest celową i świadomą działalnością o Praca jest zespołem czynności społecznie zorganizowanych i realizowanych w ramach celowej organizacji społecznej o Poprzez prace wytwarzane są nie tylko wartości gospodarcze, ale także kulturowe o Wykonywanie określonej pracy wyznacza jednostce pozycję w społeczeństwie Pracę człowieka można rozpatrywać w różnych aspektach 1. praca jest działaniem technicznym 2. praca jest działalnością ekonomiczną 3. praca jest procesem fizjologicznym 4. praca jest procesem psychicznym i intelektualnym 5. praca jest procesem społecznym Praca wpływa na człowieka pozytywnie lub negatywnie, gdy jest realizowana w sprzyjających warunkach, zgodnie z kwalifikacjami, jest pozytywna. Może jednak również powodować stres, choroby itp., jest negatywna (np. mobbing) Praca występuje wszędzie tam, gdzie efektem czynności człowieka jest produkt materialny lub innego rodzaju dobro spożywane poprzez wykonawcę lub innych ludzi. Definicja pracy wg Stefana Klonowicza PRZEZ PRACĘ NALEŻY OKREŚLIĆ WSZELKĄ DZIAŁALNOŚĆ CZŁOWIEKA ODBYWAJĄCĄ SIĘ W ŚCISŁYM POWIĄZANIU Z ODDZIAŁYWANIEM CZYNNIKÓW ŚRODOWISKA ZEWNĘTRZNEGO PROWADZĄCĄ DO ZASPOKOJENIA DOWOLNYCH POTRZEB LUDZKICH I WYTWORZENIA DÓBR MATERIALNYCH I DUCHOWYCH ZAPEWNIAJĄCYCH WYKONAWCY OKREŚLONĄ POZYCJĘ SPOŁECZNĄ I EKONOMICZNĄ. WSZELKA PRACA ODBYWA SIĘ DZIĘKI URUCHOMIENIU MECHANIZMÓW PSYCHOFIZJOLOGICZNYCH, KTÓRE POWODUJĄ PRZESTAWIENIE SIĘ USTROJU W TOKU WYKONYWANEJ CZYNNOŚCI ROBOCZEJ NA NOWY POZIOM CZYNNOŚCIOWY WYRAŻAJĄCY SIĘ PRZEDE WSZYSTKIM W CHARAKTERZE I INTENSYWNOŚCI PRZEMIANY MATERII ZAMIANACH PARAMETRÓW CECHUJĄCYCH POSZCZEGÓLNE UKŁADY I NARZĄDY POD WZGLĘDEM MORFOLOGICZNYM I FIZJOLOGICZNYM ORAZ ZMIANACH W STREFIE PSYCHICZNEJ CZŁOWIEKA I JEGO POWIĄZANIACH ZE SPOŁECZNOŚCIĄ LUDZKĄ. Pojęcie pracy przeszło długą drogę: od przekleństwa, potępienia, upodlenia, znienawidzenia, beznadziejności, bezsensowności, przymusu, krzywdy, alienacji, degradacji do emancypacji, dezalienacji, wyzwolenia, wyzwolenia wartości od których zależna jest ludzka samorealizacja i los ludzkiej egzystencji. Wyróżniamy 3 główne konteksty myślenia o pracy człowieka: a) Uniwersalistyczny b) Chrześcijański c) Pragmatyczny Możemy wyróżnić 6 aspektów pracy człowieka • Filozoficzny • Fizjologiczno - psychologiczny • Ekonomiczny • Społeczny • Moralny • Wychowawczy (wychowanie przez pracę, wychowanie do pracy i wychowanie przez pracę) Praca to jedna z podstawowych form aktywności człowieka, prócz niej są jeszcze zabawa i nauka, do tych aktywności można zaliczyć też walkę i twórczość. Zawód Zawód jest definiowany często w dwojaki sposób: a) jako zespół czynności wymagających określonych kwalifikacji, wykonywanych poza gospodarstwem domowym będących podstawą utrzymania pracownika i jego rodziny oraz pozycji w społeczeństwie b) to samo wykonywanie czynności oparte na kwalifikacjach wykazywanie ich w celach zarobkowych wynikających z podziału pracy Jan Szczepański wyróżnia 3 znaczenia terminu „zawód” a) jako wewnętrznie spójny system czynności stanowiących dla jednostki źródło utrzymania i określających jej pozycję społeczną b) jako stałe wykonywanie pewnych czynności bez względu na kwalifikacje c) jako populację tych, którzy wykonują te same czynności zawód stanowi kategorię głównie ekonomiczno - socjologiczną, ale także pedagogiczną, która ma 4 dopełniające się cechy: a) jest układem wyodrębnionych i powtarzających się czynności b) określa pozycję społeczno - zawodową pracownika c) stanowi źródło utrzymania d) wymaga specjalnego przygotowania zawodowego zawody dzielimy najczęściej na 2 podstawowe grupy: zawody wyuczone i wykonywane, czasem mówimy też o zawodach wąskoprofilowych i szerokoprofilowych, masowych i unikalnych. Definicja filozoficzna: Zawód jest częścią egzystencjalistycznych doświadczeń jednostki, wynikłych z uczestnictwa w zorganizowanym procesie oswajania natury i użytkowania jej praw Definicja ekonomiczna Zawód jest wydzielonym przez podział pracy układem czynności wykonywanych przez dłuższy czas i zapewniającym środki utrzymania oraz otwierającym przed pracownikiem drogę awansów i uzyskiwania coraz bardziej odpowiedzialnych stanowisk Definicja socjologiczna Zawód wynikły z podziału pracy podział pracowników na różne grupy i kategorie. Stanowi podstawę zarówno do wejścia w świat pracy jak i w rozliczne grupy społeczne Definicja psychologiczna Zawód jest systemem czynności wykorzystującym skłonności i zdolności pracownika czynności zawodowe wpływają na kształtowanie się osobowości na postępowanie wobec ludzi i otoczenia pozaludzkiego, na rozwój procesów poznawczych oraz przebieg życia emocjonalnego. Praca zawodowa Rozpatrywana może być w znaczeniu szerszym i węższym. W znaczeniu węższym na pracę zawodową składają się czynności które 1) tworzą system wewnętrznie spójny, 2) opierają się na określonej wiedzy i umiejętnościach, 3) są skierowane na wykorzystywanie pewnych produktów lub usług, 4) wykonywane są systematycznie lub trwale W znaczeniu szerszym bierzemy pod uwagę także warunki zewnętrzne pracy, jej organizację, korzyści materialne, prestiż zawodu, szanse zawodowe i inne elementy wpływające bezpośrednio lub pośrednio na proces i wyniki pracy zawodowej. Kwalifikacje Terminem najszerszym SA kwalifikacje pracownicze. Jest to układ celowo ukształtowanych cech psychofizycznych człowieka warunkujących jego skuteczne działanie zawodowe. W skład kwalifikacji zawodowych wchodzą: • Kwalifikacje społeczno - moralne • Kwalifikacje fizyczne i zdrowotne • Kwalifikacje zawodowe Kwalifikacje pracownicze dzielimy na formalne i rzeczywiste Podział pracowników ze względu na kwalifikacje: • Bez kwalifikacji • Przyuczeni do zawodu • Wykwalifikowani o Pracownicy z wykształceniem zasadniczym o Pracownicy z wykształceniem średnim o Pracownicy z wykształceniem wyższym • Pracownicy wysoko wykwalifikowani Kompetencje Termin ten używany jest często w 2 znaczeniach: a) jako zakres uprawnień osoby, grupy lub instytucji b)jako dyspozycja podmiotu wyrażająca się odpowiedzialnością do wypełniania określonych zadań Kompetencje pojmuje się też często jako wyuczany, satysfakcjonujący choć nie niezwykły poziom sprawności warunkujący efektywne zachowanie się w jakiejś dziedzinie. III. KSZTAŁCENIE PRZEDZAWODOWE - ORIENTACJA, PORADNICTWO, DORADZTWO ZAWODOWE Orientacja zawodowa: obejmuje całokształt zabiegów wychowawczych mających pomóc jednostce w samodzielnym , właściwym i uzasadnionym wyborze zawodu Orientacja szkolna: pojęcie podporządkowane pojęciu orientacja zawodowa sprawą podstawową jest bowiem wybór zawodu, a pochodną tej decyzji wybór szkoły umożliwiający uzyskiwanie tego zawodu. Orientacja szkolna i zawodowa: ogół poczynań wychowawczych które mają na celu takie pokierowanie rozwojem ucznia, aby sam dojrzał do podejmowania optymalnych decyzji w sprawie kierunku dalszej swojej nauki oraz swojego zawodu Preorientacja zawodowa: wszelkie działania podejmowane przez rodziców, nauczycieli i inne osoby z otoczenia dziecka do 10 r. ż. tj. w podokresie fantazji, stadium rośnięcia Reorientacja szkolna i zawodowa: ma na celu ponowne przygotowanie jednostki do wyboru zawodu, oraz kierunku poziomu nauki. Dotyczy uczniów szkół ponadgimnazjalnych, którzy chcą lub musza zmienić kierunek kształcenia oraz osób dorosłych, które chcą lub musza zmienić zawód, rodzaj wykonywanej pracy, zajmowane stanowisko Selekcja zawodowa: ma za zadanie wydobycie spośród osób zgłaszających się do pracy tych, które posiadają najlepsze kwalifikacje do jej wykonywania Selekcja szkolna: występuje wtedy, gdy do danego typu szkoły zgłasza się wielu kandydatów, ale także wtedy gdy szkoła stawia im określone wymagania i przyjmuje tylko tych, którzy je spełnią Poradnictwo zawodowe: to metoda działania rodziców, nauczycieli, kwalifikowanych doradców zawodowych, psychologów, lekarzy, a przede wszystkim pracowników poradni pedagogiczno-psychologicznej oraz urzędów pracy, której głównym celem jest udzielania rad i niesienie pomocy w podjęciu świadomej i swobodnej decyzji dotyczącej wyboru zawodu lub szkoły zawodowej a także zmiany zawodu czy miejsca pracy. Ř Do czynienia z kontaktem partnerskim: inicjatywa osoby oczekującej porady Doradztwo zawodowe: (R. Lambi) to proces w którym doradca zawodowy pomaga klientowi w osiągnięciu lepszego zrozumienia samego siebie w odniesieniu do środowiska pracy aby umożliwić mu realistyczny wybór lub też osiągnięcie właściwego dostosowania zawodowego. Ř Inicjatywa doradcy Zadania orientacji zawodowej: 1. wyposażenie jednostki w wiedzę o zawodach 2. ukształtowanie względnie stałych zainteresowań zawodowych 3. ukształtowanie właściwych postaw wobec pracy 4. wyposażenie w umiejętności samooceny Zdania poradnictwa zawodowego 1. pomoc w osiągnięciu obiektywnej znajomości samego siebie 2. zwiększenie umiejętności oceny sytuacji w której znajduje się osoba szukająca pomocy 3. wyzwalanie aktywności i inicjatywy osób radzących się a tym samym wspomaganie rozwiązywania problemów 4. doprowadzenie do podjęcia decyzji przez osobą poszukującą porady w sposób samodzielny. Funkcje poradnictwa zawodowego: a) kształcąca b) wychowawcza c) motywacyjna d) poznawcza e) diagnostyczna f) kreatywna g) informacyjna h) kwalifikacyjna i) terapeutyczna Nowe zadania poradnictwa zawodowego 1. Poradnictwo zawodowe jest procesem podejmowania decyzji i nie może zostać sprowadzone do jednego kontaktu osoby radzącej się z doradcą, do jednej rozmowy (akcent na proces) 2. Poradnictwo zawodowe to nie tylko pomoc w podjęciu pierwszej decyzji zawodowej czy ewentualnej jej korekty, ale musi ono objąć także cały obszar pomocy bezrobotnym i zagrożonym bezrobociem 3. Odrębnym bardzo ważnym działem poradnictwa zawodowego jest pomoc osobom niepełnosprawnym 4. Problematykę doradztwa zawodowego należy włączyć do obowiązkowych zajęć szkolnych. Warunki realizacji zadań poradnictwa zawodowego: 1. Wypracowanie nowoczesnego systemu obejmującego cały okres rozwoju zawodowego tj. dzieci, młodzieży i dorosłych 2. Kształcenie fachowców tj. doradców zawodowych 3. Oprzyrządowanie miejsca pracy doradcy zawodowego. Cele doradztwa zawodowego: Zapoznanie osoby radzącej się: Ř Z jej możliwościami i zainteresowaniami z punktu widzenia dostosowania zawodowego Ř Z możliwościami zawodowymi na rynku pracy Ř Z przeciwwskazaniami i szczególnymi wymaganiami Ř Z warunkami ekonomicznymi określonych prac i zawodów Ř Ze sposobami poszukiwania pracy Ř Ze sposobami kontaktowania się z pracodawcą Rodzaje doradztwa zawodowego: 1) Nieprofesjonalne: sensu „stricte” tj. należące do zawodów konsultingowych 2) Sensu „targo” tj. takie, które jest funkcją będącą częścią składową innej roli zawodowej. FORMY I METODY ORIENTACJI I PORADNICTWA ZAWODOWEGO Formy: 1. lekcje zawodoznawcze 2. wycieczki zawodoznawcze 3. spotkania zawodoznawcze 4. konsultacje zawodoznawcze 5. zespoły zawodoznawcze 6. kąciki informacji zawodowej 7. giełdy zawodów 8. mobilne centra informacji zawodowej Metody: 1. wyświetlanie filmów zawodoznawczych 2. lektura literatury zawodoznawczej 3. pogadanki i wykłady 4. dyskusje i konsultacje 5. zbieranie przez uczniów materiałów zawodoznawczych 6. Przygotowywanie wypracowań zawodoznawczych 7. konkursy zawodoznawcze 8. obserwacje różnego rodzaju prac zaw. 9. prowadzenie tzw. zeszytów i teczek zawodoznawczych 10. korzystanie z audycji radiowych i telewizyjnych IV. KSZTAŁCENIE ZAWODOWE W POLSCE NA TLE PORÓWNAWCZYM Uwagi krytyczne pod adresem szkolnictwa zawodowego: Ř Współczesna szkołą zawodowa jest jeszcze często antywzorem pracy, środowiskiem gdzie młodzi ludzie nie uczą się pracy, a pozorowania pracy Ř Szkoła nie spełnia w wielu przypadkach swoich funkcji: nie uczy czytania i rozumienia tekstu, nie uczy podstawowych umiejętności życiowych, uczy wszystkiego tylko nie mądrości Ř Młodzież często powiela plany i marzenia rodziców co bywa pułapką Ř Kształcenie zawodowe bywa często uwięźnięciem życiowym i kulturowym w sytuacji zajętego lub pustego rynku pracy Ř Wiele szkół kształci pozornie, nie do istniejących zawodów, do przedwczorajszych zawodów, do przedwczorajszych technologii !!!analfabetyzm funkcjonalny!!! Kompetencje podstawowe: Ř Umiejętność uczenia się Ř Znajomość języków obcych Ř Umiejętność pracy w zespole Ř Umiejętność podejmowania decyzji Ř Przedsiębiorczość Ř Znajomość technologii informatycznych W Europie istnieją 3 zasadnicze rozwiązania w kształceniu zawodowym: Ř System szkolny np. Francja, Szwecja, gdzie kształcenie zawodowe odbywa się w oparciu o szkoły zawodowe Ř System dualny: Niemcy, Austria odbywa się w 2 miejscach: szkole i zakładzie pracy Ř System rynkowy: np. Anglia, bierze pod uwagę wymogi rynku pracy W krajach UE w kształceniu zawodowym zwraca się szczególną uwagę na: Ř Rozwój praktycznej orientacji kształcenia zawodowego Ř Rozwój kształcenia zgodnie z potrzebami rynku pracy Ř Rozwój dualnego systemu kształcenia zawodowego Ř Odbywanie praktyk w zakładach pracy Przez ostatnie dwa stulecia ekonomiści głosili, że funkcja gospodarcza opiera się na 3 podstawowych filarach: PRACY - KAPITALE- ZIEMI. Pod koniec XX wieku zaczęto mówić o gospodarce opartej na wiedzy. Postulaty w zakresie rozwoju kształcenia zawodowego 1. W kształceniu zawodowym brać należy pod uwagę fakt postępującej erozji funkcji adaptacyjnej edukacji. Szybkie tempo zmienności świata, które w kształceniu zawodowym jest szczególnie widoczne sprawia, że człowieka nie ma już do czego adaptować. Konieczne jest kształcenie do działania w warunkach nieustającej zmienności otaczającej nas rzeczywistości. 2. W proces kształcenia zawodowego wkalkulować należy media jako potężną siłę kształcącą 3. Kwalifikacje pracownicze nie mają formy skończonej. Podkreślić należy ich procesualność 4. System kształcenia zawodowego musi zapobiegać tworzeniu się jakichkolwiek grup ludzi odrzuconych 5. Stworzyć należy możliwość pełnego rozwoju człowieka sprawcy W kształceniu zawodowym należy: 1. Wdrożyć system integracji edukacji zawodowej i rynku pracy, który powinien obejmować monitoring zawodów deficytowych, nadwyżkowych, dwustronne umowy: zakład pracy - szkoła oraz stopniowe wdrażanie systemu dualnego a także badanie losów absolwentów szkół zawodowych 2. Zapewnić alternatywne rozwiązania umożliwiające jednostce wybór drogi dochodzenia do kwalifikacji zawodowych 3. Zapewnić otwarte i elastyczne podejście do zdobywania kwalifikacji poprzez uznawanie kwalifikacji uzyskiwanych poza zinstytucjonalizowanym systemem edukacji Jacques Delors: „edukacja jest w niej ukryty skarb” Uczyć się aby wiedzieć---------------to edukacje realizuje Uczyć się aby działać Uczyć się aby żyć wspólnie Uczyć się aby być Wykład Piąty - Pedagogika Pracy Temat: Kształcenie ustawiczne dorosłych. Kształcenie ustawiczne: 2 podejścia do interpretacji: 1. kiedy kształcenie ustawiczne rozumiane jako kształcenie cało życiowe (znaczenia kształcenia permanentne, ciągłe, nieustające) 2. kiedy kształcenie ustawiczne ujmowane jako kształcenie dalsze, po szkolne, obejmujące przede wszystkim okres aktywności zawodowej ale także okres tzw. trzeciego wieku Kształcenie ustawiczne może być też rozumiane w trojaki sposób: - jako idea - jako zasada - jako proces W pedagogice pracy przyjmuje się, że terminem nadrzędnym jest edukacja permanentna, wyróżnia się 4 procesy: § wychowanie naturalne § wychowanie i kształcenie szkolne § kształcenie równoległe (paralelne) § kształcenie ustawiczne dorosłych, w ramach którego wyróżniamy: dokształcanie (podwyższanie kwalifikacji formalnych - awans w pionie), doskonalenie (aktualizowanie, pogłębianie wiedzy i umiejętności w danym zawodzie - awans w poziomie), samokształcenie, kształcenie bezinteresowne (nie związane z pracą zawodową, umożliwia rozwój własnych zainteresowań) Zadania kształcenia ustawicznego: a) zapewnienie możliwości uzyskania wykształcenia ogólnego oraz kwalifikacji zawodowych osobom które z różnych powodów nie uczynili tego wcześniej oraz tym wszystkim, którzy pragną uzyskać kwalifikacje w dodatkowym zawodzie b) umożliwienie przyuczenia do pracy w określonym zawodzie i na konkretnym stanowisku pracy c) zapewnienie osobom zatrudnionym na stanowiskach na których ze względu na postęp naukowo - techniczny, organizacyjny, ekonomiczny i społeczny konieczne jest cykliczne doskonalenie kwalifikacji, możliwości realizacji tego obowiązku d) umożliwienie nabycia wiadomości i umiejętności specjalistycznych, związanych z wykonywaną pracą ułatwiających adaptację społeczno - zawodową e) zapewnienie wszystkim chętnym możliwości uczestnictwa w różnorodnych formach dokształcania i doskonalenia zawodowego a także ogólnego f) umożliwienie przekwalifikowania osobom, które z różnych powodów muszą zmienić zawód lub pracę dotychczas wykonywaną g) ułatwienie uzyskania coraz wyższych stopni specjalizacji zawodowej oraz umożliwianie zdobywania coraz wyższych tytułów kwalifikacyjnych h) ułatwianie wszystkim chętnym dostępu do najnowszych osiągnięć nauki i techniki i) umożliwienie uzyskania uprawnień do obsługi określonych maszyn, narzędzi, urządzeń j) umożliwienie uzyskania przygotowania specjalistycznego osobom posiadającym przygotowanie szeroko profilowe k) pomoc osobom chcącym zdobyć określone wiadomości w ramach samokształcenia l) umożliwienie opanowania wiadomości i umiejętności ogólnych wychodzących poza zakres zainteresowań zawodowych Biała Księga Kształcenia i Doskonalenia Zawodowego, wymienia 3 podstawowe czynniki przemian mające wpływ na proces edukacji: - rozwój społeczeństwa informacyjnego - procesy globalizacji - przemiany cywilizacji naukowo - technicznej Marginalizacja, odrzucenie, wykluczenie. Podział społeczeństwa: - tych, którzy wiedzą - tych, którzy nie wiedzą Drugi podział społeczeństwa: - tych, którzy potrafią interpretować - tych, którzy potrafią tylko biernie przyswajać - tych, którzy znajdują się na marginesie ogółu społeczeństwa „Na marginesie” znajdują się też analfabeci funkcjonalni. Społeczeństwo uczące się, cele dochodzenia do społeczeństwa uczącego się: § zachęcanie do zdobywania nowej wiedzy i umiejętności m. in. Poprzez rozwijanie informacji na temat istniejących form uczenia się, uznawanie kwalifikacji uzyskiwanych w różny sposób, popieranie mobilności, stosowanie nowych technologii w kształceniu, wykorzystywanie pakietów multimedialnych itp. § zbliżenie szkoły i sektora przedsiębiorstw poprzez otwarcie edukacji na świat pracy, udział przedsiębiorstw w kształceniu nie tylko swoich pracowników ale także młodzieży i dorosłych z zewnątrz, rozwój współpracy pomiędzy instytucjami edukacyjnymi i przedsiębiorstwami § walka ze zjawiskiem marginalizacji, które dotyczy przede wszystkim osób bez kwalifikacji, długotrwale bezrobotnych, osób starszych, kobiet po urlopach § upowszechnienie biegłej znajomości 3 języków obcych jako istotnego elementu kultury ogólnej oraz czynnika ułatwiającego znalezienie zatrudnienia § równorzędne traktowanie inwestycji materialnych i edukacyjnych Wzrastające potrzeby rynku pracy zmuszają do określenia nowego typu kwalifikacji, które określane są czasami mianem kompetencji podstawowych, będących zbiorem wiedzy i umiejętności zawodowych o takim poziomie uogólnienia, który gwarantuje ich wykorzystanie w różnych zawodach i specjalnościach. Kompetencjami tymi będą: a) umiejętność komunikowania się z innymi, umiejętność pracy w zespole, wiedza o przedsiębiorstwie, możliwościach jego działania i rozwoju b) umiejętność takiej organizacji pracy aby samodzielnie planować, wykonywać i kontrolować czynności ukierunkowane na jakość produktów lub usług c) właściwa motywacja, inicjatywa i postawa społeczna Przewidywane działania - dominują działania w zakresie edukacji ustawicznej, skupiać się będą na: § dawaniu drugiej szansy tym wszystkim, którzy z różnych powodów nie uzyskali wykształcenia w okresie młodzieńczym i zmierzaniu przez to do ograniczenia zjawiska odrzucenia § przekwalifikowaniu osób będących bez pracy i zagrożonych bezrobociem § kształcenie w zakresie swobodnego posługiwania się komputerem, zarówno w sferze zawodowej i pozazawodowej § nauczaniu języków obcych, umożliwiających swobodne porozumiewanie się § urozmaicaniu ofert edukacyjnych i stwarzaniu przez to możliwości wyboru oraz upowszechnianiu dostępu do edukacji przez różne grupy społeczne § popularyzacji zasad kształcenia oraz rozwijaniu form edukacyjnych pomocnych w rozwiązywaniu problemów osobistych poszczególnych osób Potrzeba rozwoju kształcenia ustawicznego wynika m.in. z następujących faktów: Ř liczba bezrobotnych osiągnęła wysoki pułap i nadal nie widać wyraźnych tendencji jej spadku co powoduje, że organizować trzeba różne formy umożliwiające tym osobom przekwalifikowanie Ř osoby pracujące dążą często do uzyskania dodatkowych kwalifikacji chcąc się w ten sposób zabezpieczyć przed ewentualnym zwolnieniem Ř przekształcenia i modernizacja, która dokonuje się w wielu zakładach zmusza pracowników do doskonalenia kwalifikacji Ř konkurencyjność na rynku pracy stopniowo eliminuje osoby o niskim poziomie kwalifikacji zmuszając je tym samym do ich podwyższania Ř czyste zmiany w unormowaniach prawnych powoduje, że wiele osób chcąc za tymi zmianami nadążać musi systematycznie uczestniczyć w różnych głównie pozaszkolnych formach edukacji Ř niewydolność systemu kształcenia zawodowego dla młodzieży powoduje istnienie zapotrzebowania na pozaszkolne formy oświaty zawodowej. *. Pedagogika pracy jako dyscyplina naukowa - geneza i zadania. GENEZA Pedagogika pracy wykrystalizowała się jako dyscyplina naukowa w latach 70. XX w., choć wywodzi się z dawnych ruchów społecznych związanych z zagadnieniem stosunku człowieka do pracy. O wysokiej wartości pracy w wychowaniu wypowiadali się przedstawiciele utopijnego kierunku filozofii: Tomasz Morę (uważa się go za twórcę idei wychowania przez pracę), Tomasz Campanella, Franciszek Bacon i inni. W czasach późniejszych zagadnieniem pracy i wychowaniem zajmowali się m.in. Jan Amon Komenski i Jean Jacoues Rousseau. W Polsce problematyką wychowania przez pracę zajmował się A. Frycza Modrzewski (okres Odrodzenia). W utworze „O poprawie Rzeczypospolitej" nawiązywał do pracy ludzkiej i jej roli w wychowaniu. Jest także autorem oryginalnego projektu uczenia wszystkich dzieci bez względu na pochodzenie i majątek. A. Frycza Modrzewskiego uważa się za prekursora idei wychowania przez pracę w Polsce. W dwieście lat później problematyka wychowania przez pracę podjęta została Komisję Edukacji Narodowej (Grzegorz Piramowicz, Antoni Popławski, Hugo Kołataj). Do szkół dla chłopców wprowadzono elementy kształcenia zawodowego. Stanisław Staszic zajął się realizacją przygotowania młodzieży do pracy w gospodarstwie. Zawdzięczamy mu koncepcję i realizację idei kształcenia zawodowego oraz wychowania przez pracę zgodnie z potrzebami gospodarczymi kraju. Przyczynił się do powstania m.in. Instytutu Agronomicznego i Weterynaryjnego, założył Akademię Górniczą, stworzył podwaliny Politechniki Warszawskiej, Szkoły Lekarskiej, Instytutu Głuchoniemych. Inicjował powstanie szkół rzemieślniczych, rękodzielniczych i rolniczych. Dzięki Staszicowi nabrała realnych treści relacja człowiek-wychowanie-praca. Staszica nazywa się ojcem polskiego szkolnictwa zawodowego. W XIX w. problematyka dziedziny zwanej dziś pedagogiką pracy interesowała przedstawicieli pozytywizmu i twórców marksizmu. Pod koniec XIX w. tą tematyką zajmował się Wojciech Jastrzębski. Z początkiem XX w. St. Brzozowski wypracował własną, oryginalną koncepcję „filozofii pracy i swobody". Karol Adamiecki stworzył podstawy organizacji i zarządzania. Tadeusz Kotarbiński zaś zapoczątkował okres prakseologii. W tatach powojennych uwagę skupiono na tworzeniu nowego szkolnictwa zawodowego. Od lat 60. można dostrzec początki pedagogiki pracy. Inicjatorem i organizatorem badań pedagogiki pracy jest prof. Tadeusz Nowacki. ZADANIA: Pedagogikę pracy przyjęto się określać jako dyscyplinę naukową, której przedmiotem badań są pedagogiczne aspekty relacji człowiek-wychowanie-praca. Z tak sformułowanego określenia wynika, że o przedmiocie pedagogiki pracy stanowią te wszystkie układy i związki przedmiotowo-treściowe, przez które przewija się idea przygotowania człowieka do pracy zawodowej, ale także idea pomyślnego oraz wielostronnie skutecznego udziału pracy w kształtowaniu osobowości człowieka. Konkretyzując tę myśl można stwierdzić, że przez pedagogikę pracy rozumieć będziemy tę dyscyplinę pedagogiczną, której przedmiotem zainteresowań i badań naukowych są problemy: - wychowania przez pracę, - kształcenia politechnicznego, - orientacji i poradnictwa zawodowego, - kształcenia i wychowania zawodowego, - doskonalenia ogólnego i zawodowego pracowników, - problemy oświatowe i wychowawcze zakładu pracy. Inaczej można powiedzieć, że przedmiotem badań pedagogiki pracy jest człowiek przygotowujący się do pracy zawodowej oraz dążący do tego, by jego praca była Jak najbardziej wydajna, a jego stosunki międzyludzkie jak najbardziej poprawne, koleżeńskie. Zatem zadaniem pedagogiki pracy jest wychowanie człowieka przez pracę, do pracy i ogólnie do życia. 2. Działy pedagogiki pracy, jej zadania i tereny badań. Pedagogika pracy traktuje o pedagogicznych problemach relacji człowiek- wychowanie-praca. Z konieczności wchodzić musi w wielostronne związki i układy z różnymi dyscyplinami naukowymi, a w szczególności z filozofią pracy, ekonomią, fizjologią pracy, socjologią pracy, naukową organizacją pracy, prakseologią itp. Przez pedagogikę pracy rozumieć należy tę dyscyplinę pedagogiczną, której przedmiotem zainteresowań i badań naukowych są problemy wychowania przez pracę, kształcenia politechnicznego, orientacji i poradnictwa zawodowego, kształcenia i wychowania zawodowego, doskonalenia ogólnego i zawodowego pracownika oraz problemy oświatowe i wychowawcze zakładu pracy. Problematykę pedagogiki pracy można podzielić na cztery działy: 1. kształcenie ogólne - przedzawodowe; 2. kształcenie ogólnozawodowe - prozawodowe (licea profilowane); 3. kształcenie zawodowe; 4. doskonalenie - dokształcanie zawodowe. I. Kształcenie ogólne - w ramach tego kształcenia znajduje się kilka płaszczyzn zainteresowań pedagogiki pracy. Są to: • upraktycznienie procesu nauczania, polega ono na kształtowaniu umiejętności wykorzystywania wiedzy teoretycznej i umiejętności praktycznych do rozwiązywania zadań dydaktycznych w szkole; • kształtowanie sfery czynnościowej (psychomotorycznej) - która jest istotnym czynnikiem rozwoju człowieka i wiąże się z ważnymi umiejętnościami praktycznymi, zwłaszcza w sytuacji kiedy następuje dosyć agresywna technizacja wielu sfer naszego życia, za którą idzie gwałtowna komputeryzacja. Obycie z techniką, nawet jeszcze przed kształceniem zawodowym, zapoznanie z nowymi zagadnieniami technicznymi, technologią informatyczną, z którą młody człowiek zetknie się w ramach dalszej nauki oraz w swojej przyszłej pracy zawodowej, wyrabia pozytywną postawę protechniczną, pozwala na uaktywnienie procesu kształcenia, na rozszerzenie horyzontów oraz wpływa na rozwój ogólny; przy tym technologia informatyczna ma cały szereg walorów dydaktycznych, gdyż pozwala zdobyć wiele niezbędnych informacji zarówno za pośrednictwem systemów lokalnych, jak i systemów międzynarodowych (internet ). W kształceniu ogólnym znajdujemy kilka płaszczyzn zainteresowań pedagogiki pracy. Kształcenie ogólne kończy się na trzeciej klasie gimnazjum i nie ma nic wspólnego z kształceniem przedzawodowym. Kształcenie ogólne opiera się przede wszystkim na szerokim wachlarzu przedmiotów humanistycznych, ścisłych, technicznych, artystycznych, które mają pomóc młodemu człowiekowi w rozwoju ogólnym. II. Nowością są licea profilowane - 3 letnie - wzorowane na liceach technicznych, które obejmowały profile techniczne, nie dawały określonego zawodu, umożliwiały jednak zdanie matury. Licea profilowane to drugi dział pedagogiki pracy, dotyczący kształcenia ogólnozawodowego, które stanowi podstawę kształcenia zawodowego, które zostało zredukowane z 3,5 letnich szkół do zaledwie 3 lat. Licea te mają umożliwić przede wszystkim zdanie matury. Zaletą liceów profilowanych jest zapoznanie ucznia z przedmiotami tzw. ogólnozawodowymi (pobieżnie), które pozwoli w dalszym etapie kształcenia na zdobycie określonej specjalności - profilu zawodowego. Podbudowa ogólna ma stworzyć większą elastyczność przygotowania pracownika do pracy, co pozwoli w przyszłości na zmianę wyuczonej specjalności. Licea profilowane, które nie dają kwalifikacji zawodowych, są odzewem na hasło kształcenia szerokoprofilowego. Po liceum profilowanym otrzymujemy tylko świadectwo dojrzałości ze wskazaniem ukończonego profilu. III. Trzeci dział pedagogiki pracy to kształcenie zawodowe - rozpatrywane niezależnie od poziomu kształcenia. Może odbywać się na poziomie: - zasadniczym; - średnim; - policealnym; - wyższym I stopnia (studia licencjackie i inżynierskie) i II stopnia (studia magisterskie). W tym obszarze szczególnym problemem będzie sprawa rzetelnego i dobrego przygotowania zawodowego, gdyż w tak krótkim czasie trudno jest przygotować specjalistę o wysokim poziomie specjalizacji - przygotowania zawodowego. Kwalifikacje zawodowe uzyskane w tej nowej formie kształcenia zawodowego będą niższe od kwalifikacji uzyskiwanych obecnie w szkole zawodowej, zarówno na poziomie zasadniczym, jak i średnim. Po ukończeniu kształcenia zawodowego posiadamy określone kwalifikacje zawodowe oraz zdobyty i potwierdzony dyplomem zawód. IV. Doskonalenie zawodowe to czwarty dział pedagogiki pracy obejmujący również dokształcanie zawodowe. Doskonalenie zawodowe dotyczy określonego warsztatu pracy i związane jest ze stanowiskiem pracy. Pracownik dokształcający się zdobywa wiedzę, określone umiejętności i dochodzi do mistrzostwa w zawodzie. Dokształcanie związane jest przede wszystkim ze stanowiskiem pracy. Płaszczyzny zainteresowań i oddziaływań kształcąco-wychowawczych pedagogiki pracy to: - optymalne przygotowanie zawodowe, które w tym systemie będzie wymagało wzmocnienia działaniami doskonalącymi zawodowo, gdyż im lepsze będzie przygotowanie zawodowe (szerokoprofilowe), tym pracownik będzie bardziej funkcjonalny zawodowo poprzez: a)opracowanie standardów kwalifikacji zawodowych; b) podjecie procedury certyfikacji usług edukacyjnych poprzez stosowanie norm międzynarodowych EN lub też norm jakości ISO. - określone działania pomagające ludziom zagrożonym bezrobociem odnaleźć się w aktualnej rzeczywistości ( aktywne przeciwdziałanie bezrobociu, to nie tylko tworzenie nowych miejsc pracy, ale to również uczenie ludzi radzenia sobie z bezradnością w przypadku utraty pracy. Problemy pedagogiki pracy skupione są wokół: człowieka jakiego chcemy wychować, zadań zawodowych jakie będzie wykonywać absolwent określonej szkoły zawodowej, treści, metod i środków kształcenia i dokształcania oraz doskonalenia zawodowego, warunków osobowych i materialnych przygotowania człowieka do pracy, skuteczności kształcenia i dokształcania oraz doskonalenia zawodowego, skuteczności działań wychowawczych w miejscu pracy. 3. Cele i zadania kształcenia ogólnotechnicznego w edukacji ogólnej i prozawodowej (ogólnozawodowej) - licea profilowane. Kształcenie ogólnotechniczne to zamierzony i celowo zorganizowany rodzaj działalności pedagogicznej, którego cechę szczególną stanowi wykorzystanie roli techniki w procesach oddziaływania na jednostkę, dokonywania zmian w jej osobowości i kształtowania kultury technicznej, warunkującej prawidłowe i swobodne uczestnictwo w świecie nasyconym techniką. Zadania: - wprowadzenie uczniów w naukowe podstawy produkcji społecznej, tj. uświadomienie im związków zachodzących między nauka i techniką a produkcją społeczną; - wyposażenie uczniów w wiadomości, umiejętności i sprawności ogólnotechniczne, warunkujące prawidłowe ich funkcjonowanie w świecie współczesnej techniki; - przygotowanie uczniów do posługiwania się w codziennym życiu rodzinnym i społecznym podstawowymi narzędziami działań technicznych, jak również prostymi maszynami i urządzeniami technicznymi; - przygotowanie uczniów do uczestniczenia w prostych pracach produkcyjnych i tym samym kształtowanie odpowiedniego stosunku do pracy fizycznej własnej i innych; - przygotowanie uczniów do wybory zawodu zgodnie z możliwościami osobistymi i potrzebami społecznymi, a pośrednio do kontynuowania nauki w odpowiednich szkołach zawodowych; - kształtowanie kultury technicznej współczesnego człowieka, warunkującej swobodne i skuteczne uczestnictwo w stechnizowanym życiu; - dodać należy, że o kształceniu ogólnotechnicznym można mówić również w szkole zawodowej, a nawet w szkole wyższej, jednak realizuje się tam odpowiednio inne zadania. Kształcenie ogólnotechniczne jest edukacją realizowaną w szkole ogólnokształcącej i obejmuje całą populację młodzieży. Młodzież jest zapoznawana z rzeczywistością ogólno-techniczną. Znając urządzenia nie będzie się ich bała, będzie lepiej je eksploatowała i przestrzegała bezpieczeństwa w ich użytkowaniu. 4. Orientacja zawodowa - jej zadania i formy realizacyjne. Orientacja szkolna i zawodowa prowadzona w sposób celowy i zorganizowany wśród uczniów szkół ogólnokształcących (podstawowych i średnich), stojących przed wyborem odpowiedniej szkoły zawodowej, a co się z tym wiąże odpowiedniego zawodu. Orientacja zawodowa prowadzona w sposób celowy i zorganizowany wśród uczniów szkół ogólnokształcących (podstawowych i średnich), stojących wobec wyboru zawodu i podjęcia decyzji zawodowej. Przez orientację zawodową rozumie się pomoc młodzieży w wyborze zawodu. Orientacja i poradnictwo zawodowe prowadzone w szkole zawodowej, a więc wśród młodzieży, która już dokonała wyboru zawodu, lecz której wiedza o wybranym zawodzie jest jeszcze bardzo skromna. Zadania w zakresie orientacji zawodowej w szkole ogólnokształcącej: - długotrwała i wielostronna obserwacja ucznia, badanie stanu psychicznego, - kształtowanie postaw wobec pracy, życia, społeczeństwa, samego siebie, aspiracji życiowych i zawodowych, - wykrywanie indywidualnych zdolności i skłonności uczniów, - rozwijanie i utrwalanie cech pozytywnych, - rozwijanie zamiłowań zawodowych, - indywidualne konsultacje z uczniami i rodzicami w celu właściwego ukierunkowania wyboru zawodu, - informacja zawodowa przeznaczona dla uczniów i rodziców, a dotycząca wymaganych zdolności, cech charakteru oraz warunków pracy w różnych zawodach, - praktyczne zapoznawanie się z niektórymi podstawowymi zawodami ważnymi dla gospodarki narodowej i dla danego regionu, - informacja o szkołach i innych instytucjach przygotowujących do poszczególnych zawodów, - informacja o potrzebach społecznych w zakresie rozwoju poszczególnych dziedzin życia społecznego i gospodarczego i w związku z tym informacja o możliwościach rynku pracy, - udzielanie uczniom i rodzicom porad dotyczących wyboru zawodu lub szkoły oraz angażowanie do tej pracy nauczycieli, doradców zawodowych, lekarza i pracowników społecznych, - kontrolowanie skuteczności udzielonych porad w celu podniesienia poziomu i stałego doskonalenia metody orientacji. Formy realizacyjne takiego programu mogą być różne: - działanie niezależne od szkoły (poradnie, biura, ośrodki), - orientacja realizowana w ramach programów nauczania, - orientacja w szkole w postaci cykli, czyli klas orientacji, - działanie w szkole w ramach konsultacji i porad. Aby przygotowania uczniów do wyboru zawodu przyniosły rezultat, wymaga się od szkoły: - praca poradnicza w poszczególnych działach wiekowych, - systematyczna realizacja planu i współpraca nauczycieli, lekarzy, pedagogów, poradni, - prowadzenie karty diagnostycznej uczniów, - udzielanie informacji uczniom o zawodach, - zaopatrzenie biblioteki w odpowiednie książki i materiały, - organizowanie kącików zawodoznawczych dla uczniów i rodziców. Badania nad zawodem i pracą zawodową stanowią o istocie zawodoznawstwa. Zawód to wykonywanie zespołu czynności użytecznych, wyodrębnionych na skutek społecznego podziału pracy, wymagających od pracownika odpowiedniej wiedzy i umiejętności powtarzanych systematycznie i będących źródłem utrzymania dla pracownika i jego rodziny. Praca zawodowa - działalność ludzi zorganizowana w taki sposób, aby prowadziła do powstawania wytworów społecznie wartościowych i do podnoszenia jakości życia wykonujących ją jednostek. Głównym zadaniem zawodoznawstwa jest badanie, analiza i opisy zawodów z uwzględnieniem warunków pracy i zadań pracowniczych. Jest ono wiedzą o zawodach, stanowi podstawę budowania charakterystyk i profili zawodowych, umożliwia klasyfikację zawodów i specjalności, określa kierunki i programy kształcenia zawodowego i tworzy podwaliny orientacji zawodowej i poradnictwa zawodowego. 5. System edukacji w Polsce (kształcenie ogólne i zawodowe). Kształcenie ogólne traktuje się jako podstawę kształcenia zawodowego. Kształcenie ogólne jako punkt wyjścia do dalszego kształcenia. Dawniej kształcenie ogólne było dla klas uprzywilejowanych a zawodowe organizowano z myślą o sile roboczej. Był to początek kapitalizmu. Z czasem szkoła zawodowa zyskiwała rangę, ale zawsze była niedoceniana. Przykładem jest okres w Polsce międzywojennej. Wtedy to wciąż nie doceniano ważności pracy fizycznej. W Polsce Ludowej intensywnie zaczęto realizować szkolnictwo zawodowe, ale nadal większym uznaniem cieszyły się szkoły ogólnokształcące. Aktualnie dąży się do zwiększenia liczby uczniów w liceach ogólnokształcących, a tym samym likwidacji szkoły zawodowej. Kształcenie ogólne jest traktowane i realizowane równorzędnie oraz równolegle z kształceniem zawodowym. Realizowane jest też w szkołach zawodowych i postulowane przez reprezentantów polityki oświatowej. Do lat 90-tych był model szkoły zawodowej, która jednocześnie realizowała programy kształcenia ogólnego i zawodowego, między którymi nie ma przeciwieństw. W przybliżeniu to rozwiązanie stosowane jest do dzisiaj. Aby kształcenie ogólne było naprawdę ogólne, trzeba dbać o związek kształcenia umysłowego i praktycznego, związek nauki i pracy. Wykształcenie ogólne traktowane jako wynik wszelkiego kształcenia, w tym też zawodowego. Nowacki wyróżnia treści do realizowania, rozwijania umiejętności umysłowych: a) kształcenie podstawowe realizuje: - nauka pisania, mówienia i rysunku technicznego, - nauka o zdrowiu, dbanie o własny organizm, - nauka o historii i tradycji narodu oraz o kulturze, - kształtowanie umiejętności do samokształcenia. b) kształcenie zawodowe, obejmuje całą młodzież od 15 do 19 lat, a studia do 22-23 lat. Gwarantuje przygotowanie do podjęcia pracy na określonym stanowisku oraz kształcenie wszechstronne - umysłowe, politechniczne, moralne, estetyczne i fizyczne. c) kształcenie ogólne jako zdobywanie poglądu na świat, utrwalanie i poszerzanie systemu wartości oraz kształtowanie postaw. Aktualnie w Polsce kształcenie obejmuje 9letnia szkoła podstawowa i 4letnie liceum ogólnokształcące. Chodzi o to, by całe szkolnictwo ogólnokształcące w maksymalnym stopniu było nasycone także treściami kształcenia przedzawodowego. System kształcenia zawodowego - zwarty układ instytucji oświatowych i innych placówek organizacyjnych realizujących proces kształcenia wykwalifikowanych kadr dla potrzeb gospodarki kraju i kultury. Charakteryzuje się: - wszechstronnością, - powszechnością, - drożnością (przechodzenie od niższego do wyższego stopnia kształcenia), - względną zgodnością z zapotrzebowaniem gospodarki. Rezultatem kształcenia zawodowego jest wykształcenie zawodowe, którego znaczącymi składnikami są: - wiedza ogólna i zawodowa, - umiejętności zawodowe, - nawyki i sprawności zawodowe. - postawa zawodowa, - osobowość zawodowa. Istotne znaczenie mają: - proces lekcyjny realizowane jest kształcenie teoretyczne ogólne i zawodowe, - proces działaniowy realizowany w pracowniach, warsztatach szkolnych, zakładach prywatnych. Wady obecnego systemu kształcenia zawodowego: - brak przygotowują absolwentów do pełnienia swych ról, - fikcyjne praktyki, - nieodpowiedni dobór kadr. 6. Znaczenie pracy w życiu i rozwoju ogólnym człowieka. Praca jest to celowa działalność człowieka polegająca na przekształcaniu dóbr przyrody i przystosowaniu ich do zaspokojenia potrzeb ludzkich. Struktura, pewien układ działań psychomotorycznych. Rola pracy w życiu współczesnego człowieka jest ogromna. Stanowi ona niezbędny warunek egzystencji i wyznacznik miejsca człowieka w społeczeństwie, czynnik kształtujący osobowość, wpływa na fizyczny rozwój człowieka, wyzwala w nim inicjatywę i twórczą aktywność myślową, dostarcza przeżyć estetycznych, przynosi radość i zadowolenie, ale stanowi też niekiedy źródło trudności, zmartwień i niepowodzeń oraz wprowadza człowieka w stan niezadowolenia, zniechęcenia, a nawet frustracji. W procesie pracy powstają wytwory społecznie użyteczne, warunkujące nieustanny rozwój społeczno-ekonomiczny i dobrobyt jednostki oraz społeczeństwa. Praca gwarantuje człowiekowi kontakt społeczny i realizację jego potrzeb. Praca jest jedną z form udziału jednostki w życiu społecznym, jest działalnością społeczną i kulturo-twórczą, która określa stosunek jednostki do społeczeństwa i jego członków oraz kultury. Praca dotyczy głównie ludzi dorosłych i jest związana z całym okresem ich aktywności zawodowej. Wypełnia ona człowiekowi ponad połowę życia i najczęściej decyduje o jego kształcie oraz wyrazie. Do podstawowych form działalności ludzkiej zalicza się zabawę, naukę i pracę. Praca zawodowa to działalność ludzi organizowana społecznie w taki sposób, aby prowadziła do podnoszenia jakości życia wykonujących ją jednostek i członków ich rodzin. Praca wypełnia człowiekowi ponad połowę życia. Praca to też celowa działalność człowieka, polegająca na przekształcaniu dóbr przyrody i przystosowaniu ich do zaspokojenia potrzeb ludzkich. W okresie niewolnictwa praca fizyczna została zepchnięta na barki niewolników, była przedmiotem przymusu i pogardy ze strony warstw wyższych. W feudalizmie, pod wpływem religii chrześcijańskiej, praca fizyczna traktowana była jako konsekwencja „grzechu pierworodnego", pokuta, dopust boży. Dopiero w XVII i XVIII w. praca zaczęła być wartością, przypisywano jej wartości moralne i ekonomiczne. Obecnie znaczenie pracy w życiu człowieka jest ogromne. 1/3 dorosłego życia człowiek spędza w pracy. Przez pracę możemy się realizować. Praca wynika z osobowości człowieka, jest szczególnym rodzajem ludzkiego działania, jest nieodłączną właściwością rodu ludzkiego. Jest wartością, dzięki której powstawać mogą inne wartości. Jest ona działaniem zmieniającym świat materialny, nastawionym na zaspokajanie ludzkich potrzeb podstawowych i wyższych. Praca uzewnętrznia właściwości osobowe człowieka, dzięki niej powstają wartości duchowe, jest podstawą rozwoju moralnego człowieka. Przez pracę człowiek staje się bardziej człowiekiem. Dzięki pracy człowiek tworzy własne życie, materialne warunki swego rozwoju, również moralnego, uczy się współdziałania z innymi ludźmi. Człowiek pracując wykorzystuje dobra przyrody, przystosowuje je do swoich potrzeb. Przez pracę człowiek realizuje siebie jako człowieka. Poprzez ustawiczne kształcenie, nieodzowne do tego, by właściwie wykonywać określoną pracę, przez ciągłe doskonalenie człowiek wzbogaca swą osobowość, posiada coraz szerszą wiedzę i lepsze umiejętności. Wykształcony człowiek zapewnia dobre funkcjonowanie przemysłu, gospodarki, a przede wszystkim siebie samego. W aspekcie społecznym praca z racji swojego charakteru społecznego gwarantuje konieczny człowiekowi kontakt społeczny i realizację jego różnorodnych potrzeb. W aspekcie wychowawczym istotnego znaczenia nabiera fakt, że największą wartość przypisuje się wychowaniu przez pracę. „Człowiek wartością najwyższą", a „praca podstawowym miernikiem wartości człowieka". We współczesnym świecie praca stanowi dla człowieka niezbędny warunek egzystencji, miejsce w społeczeństwie, kształtuje jego osobowość, Wpływa na jego rozwój fizyczny, wyzwala w nim inicjatywę i aktywność myślową, dostarcza przeżyć estetycznych, radości, zadowolenia, niekiedy trudności, zmartwień, niepowodzeń. Aby praca człowieka była sensowna, a jego trud dawał pożądane owoce, potrzebna jest motywacja do pracy: - możliwość dobrego wykonywania pracy, - odpowiedzialność za wykonywane zadanie, - odpowiedniość zadań do zainteresowań i możliwości pracownika. Nową jakościową wartością, w rozległym układzie działań edukacyjnych i gospodarczych staje się rzeczywista i skuteczna praca człowieka, szczególnie wysoko kwalifikowana. Do takiej pracy nie jest w stanie przygotować żadna szkoła młodzieżowa. Właściwości i walory takiej pracy wykształcić można dopiero w toku działalności zawodowej. 7. Praca w ujęciu filozoficznym i prakseologicznym - praca jako wartość. Praca jest to działalność celowa, świadoma, wykonywana przez jednostkę lub grupę ludzi, mająca na celu przekształcanie dóbr przyrody, które pośrednio lub bezpośrednio będą służyły człowiekowi oraz będzie ona umożliwiała rozwój ogólny jednostki. Można wyróżnić 3 konteksty myślenia o pracy: 1.UNIWERSALISTYCZNY - praca jest wartością uniwersalną, dzięki której powstają inne wartości, 2.CHRZEŚCIJAŃSKI - praca jako źródło cnót niezbędnych do zbawienia, godność osobista płynąca z pracy, problematyka egzystencji, 3.PRAKSEOLOG1CZNY - praca odgrywa zasadniczą rolę w rozwoju człowieka, stanowi materialną podstawę życia społecznego, jest warunkiem istnienia człowieka. Duży wpływ na kształtowanie się współczesnych poglądów na temat pracy wywarła doktryna chrześcijańska (myśl społeczna kościoła katolickiego). Praca jest otoczona szacunkiem, wskazana jest analogia pomiędzy pracą Boga, a pracą człowieka; praca jako wartość zbliża do Boga. Ewangelia w całej swej treści uświęca pracę i traktuje ją jako „złoty środek" do zbawienia duszy, potępia lenistwo i wszelkie formy wyzysku. Już św. Tomasz z Akwinu traktował pracę jako środek konieczny do utrzymania w zdrowiu ciała i duszy, oraz źródło wszelkich cnót. Według Stefana Wyszyńskiego, praca kształtuje pozytywne cechy charakteru, praca jest naszą potrzebą i wielkim błogosławieństwem ludzkości. Natomiast Jan Paweł II w swojej encyklice stwierdził, iż „praca jest dobrem człowieka dobrem jego społeczeństwa". Takie spojrzenie Kościoła katolickiego na pracę czyni doktrynę katolicyzmu współczesnym nurtem społeczno-filozoficznym. Praca w aspekcie filozoficznym - praca jest wartością samą w sobie, wartością, która stanowi inne wartości. Praca umożliwia funkcjonowanie biologiczne i intelektualne człowieka. Praca w aspekcie filozoficzno-psychologicznym praca jest obiektywną potrzebą człowieka, warunkującą jego rozwój i egzystencję. Filozofia materialistyczna zakłada, że celem pracy jest jej strona materialna, ukierunkowana jest na dobro człowieka. Praca jest powinnością człowieka wykorzystuje przyrodę do swoich potrzeb, oparta jest na działaniu w symbiozie z przyrodą. Praca tworzy człowieka. Prakseologia jest nauką o sprawnym działaniu, czy też o dobrej robocie jak ją określił Kotarbiński. Jako subdyscyplina ogólnej nauki o pracy, prakseologia ma za zadanie zbadanie technologicznej strony pracy ludzkiej, w kategoriach jakościowych (jak człowiek pracuje?). W świetle tej nauki praca jest świadomym i celowym działaniem umysłowym i fizycznym, mającym jak najmniejszym kosztem osiągnąć jak największe zyski (kryterium efektywności pracy). Prakseologię określa się jako naukę o technice dobrej roboty. Dobra robota, sprawne działanie, to według prakseologów praca wydajna i ekonomiczna, prowadząca do dobrego planowania, do optymalnej jakości. Według prakseologów więc praca jako sprawne działanie jest zaplanowanym, obmyślonym procesem, w którym wszystkie czynności mają swoje miejsce, swój cel. Praca podlega nieustannemu udoskonalaniu w celu uzyskania jak najlepszych wyników, ekonomizacji działania i podnoszenia skuteczności pracy. Wartości moralne i etyczne pracy są nie do przecenienia zależy przecież od niej rozwój wewnętrzny i zewnętrzny człowieka, jego osobowości, zdolności do współpracy, poczucia odpowiedzialności i satysfakcji z dobrze wykonanego zadania. Prakseologia łącząca się w swych badaniach nad pracą z filozofią materialistyczną za definicję pracy może przyjąć słowa Marksa: „praca jest powszechnym warunkiem wymiany materii między człowiekiem a przyrodą, wiecznym, naturalnym warunkiem życia ludzkiego...”. Dzięki prakseologii (została zapoczątkowana pod koniec XIX w.) takie pojęcia, jak jakość pracy, ekonomiczność, oszczędność, wydajność nie są obce, możemy dzięki nim uzyskiwać lepsze efekty przy niższych nakładach, ulepszać swoje działanie z korzyścią dla nas i ogółu. Jan Paweł II w Encyklice O pracy ludzkiej napisał: „Praca jest dobrem człowieka - dobrem jego społeczeństwa - przez pracę bowiem człowiek nie tylko przekształca przyrodę, dostosowuje ją do swoich potrzeb, ale także urzeczywistnia siebie jako człowieka, a także poniekąd bardziej staje się człowiekiem”. 8. Wiedza, działania i umiejętności w procesie pracy i przygotowaniu zawodowym. DZIAŁANIA: - świadome oddziaływanie, wpływ czegoś na coś wg określonego zakresu i określonych metod działania, - czynność człowieka ukierunkowana na realizację określonego stanu rzeczy lub na osiągnięcie określonego wyniku (np. proces kształcenia). Są 3 kategorie: • kontaktowanie się z ludźmi, • otrzymywanie i przetwarzanie informacji, • manipulowanie rzeczami. UMIEJĘTNOŚCI: - gotowość i możliwość działania z wyborem i zainteresowaniem najbardziej odpowiednich sposobów oraz z uwzględnieniem określonych warunków gwarantujących właściwe rezultaty tego działania, - sprawdzona możliwość celowego wykonania pewnego określonego rodzaju działań (np. zdobycie zawodu), - wyróżnia się umiejętności umysłowe oraz praktyczne, czyli umiejętność oddziaływania na przedmioty i zmienianie rzeczywistości. 9. Możliwości oddziaływań kształcąco-wychowawczych w procesie pracy. Przez skuteczność działań humanizacyjnych i oddziaływań wychowawczych rozumieć należy stosunek wprowadzanych w życie zakładu pracy oddziaływań humanizacyjnych i wychowawczych do wyników tych oddziaływań, mierzonych postawą zawodową i społeczną pracownika, wydajnością jego pracy oraz stopniem identyfikacji z zawodem i zakładem pracy. Przy planowaniu działań humanizacyjnych i oddziaływań wychowawczych w zakładzie pracy bierze się pod uwagę wiele czynników i okoliczności, przede wszystkim: - treści oddziaływań humanizacyjnych i oddziaływań wychowawczych, - formy i metody danej działalności, - warunki zakładu pracy, w którym te oddziaływania będą stosowane. Warunki skuteczności działań humanizacyjnych i oddziaływań wychowawczych: - ścisłe wiązanie ogólnych zadań zakładu pracy z zadaniami wynikającymi z ogólnonarodowych przemian społeczno-gospodarczych, - ścisłe powiązanie zadań produkcyjnych i wychowawczych zakładu pracy, - długofalowe planowanie pracy wychowawczej i humanizacyjnej, - wiedzę o zespole pracowniczym, - koordynację wyników wszystkich ogniw zainteresowanych pracą wychowawczą warunkującą systematyczność i ciągłość podejmowanych oddziaływań wychowawczych oraz działań humanizacyjnych. Właściwa organizacja działalności humanizacyjnej, wychowawczej i oświatowej w zakładzie pracy w znacznym stopniu zależna jest od tego, na ile jej organizatorzy orientują się w zainteresowaniach i oczekiwaniach pracowników. Chodzi przecież o to, by treści, formy i metody działalności oświatowo-wychowawczej i humanizacyjnej były możliwie jak najlepiej dostosowane do oczekiwań załogi, a przynajmniej poszczególnych grup pracowniczych. Działalność humanizacyjna i wychowawcza wyklucza żywiołowość i przypadkowość. Powinna ona prowadzić do: - kształtowania się poczucia więzi z zakładem pracy, - świadomej aktywności załogi w działalności społecznej, - identyfikowania się pracowników z zawodem i zakładem pracy, - wzrostu wydajności pracy, - integrowania się pracowników w zakładzie pracy, - humanizacji pracy i jej warunków, - kształtowania postawy współodpowiedzialności za prawidłowe i skuteczne funkcjonowanie zakładu pracy. 10. Kierunki i uwarunkowania reformy systemu edukacji (schemat struktury). 1. Konieczność informatyzacji społeczeństwa jest jednym z podstawowych kierunków, ponieważ: - technologia ulega wymaganiom rynku, - komputeryzacja procesów, która wciąż ulega zmianie zgodnie z postępem technologicznym, - media. 2. Edukacja ekologiczna polegająca na wytworzeniu konkretnych pozytywnych postaw skierowanych na ochronę środowiska. 3. Rozwój nauki i techniki, który wynika z: - postępu naukowo-technicznego, - umiędzynarodowienia handlu, rynku pracy i co się z tym wiąże - wzrostu konkurencyjności. Kształcenie zawodowe w zmieniających się wymaganiach rynku pracy wymaga: - dostosowania standardów systemu edukacji do standardów europejskich, - przygotowania ludzi do ustawicznego kształcenia zawodowego i ciągłego podnoszenia kwalifikacji, - przyjęcie za podstawę systemu edukacji szerokiego zakresu wiedzy ogólnej. Kierunki modernizacji systemu edukacji: - powszechność dostępu do nauki, - ustawiczność kształcenia, - szeroki front kształcenia (różnorodność ofert), - zgodność kierunku kształcenia z perspektywicznymi planami gospodarki (regionalizacja kształcenia, np. górnictwo na Śląsku); - szeroki profil kształcenia - wielozawodowość, - ekonomiczność - efektywność kształcenia (minimum nakładów - maksimum efektów), - drożność, - wyznaczenie konkretnych zadań (operacjonalizacja celów), - skuteczność (stopień realizacji celów). Generalne koncepcje systemu edukacji: - równoległość kształcenia zawodowego i ogólnego (licea techniczne), - zacieranie różnicy między kształceniem ogólnym i zawodowym. Kierunki działań związane z rynkiem pracy: - zapotrzebowanie na nowe zawody z sferze produkcji i usług, - kwalifikacje i przygotowanie szerokoprofilowe, - gotowość do podnoszenia kwalifikacji, przekwalifikowania oraz zmiany pracy, - dostosowanie przygotowania zawodowego w sferze specjalizacji, poziomu kwalifikacji do aktualnego stanu i przewidywanych zmian gospodarki, wymagań rynku pracy i usług, - opracowanie nowych kwalifikacji, - poszerzenie profilu kształcenia z ograniczeniem ilości specjalizacji, - stopniowa likwidacja kształcenia zasadniczego na korzyść średniego, - opracowanie systemu kształcenia zawodowego policealnego. 11. Kształcenie zawodowe w systemie edukacji w Polsce - stan aktualny i perspektywy. 10+16 Kształcenie zawodowe można rozpatrywać w dwóch znaczeniach: • jako określony stan wiedzy, • jako proces. W znaczeniu pierwszym to układ pojęć, twierdzeń i prawidłowości dotyczących organizacji procesów i wyników kształcenia zawodowego realizowanego w różnych warunkach społeczno-historycznych i w różnych rozwiązaniach organizacyjno-programowych. W drugim znaczeniu ogół celowo organizowanych czynności i procesów umożliwiających przygotowanie do zawodu, a zwłaszcza do pracy zawodowej jako gałęzi gospodarki narodowej i na określonym stanowisku pracy. Do podstawowych czynności zalicza się: - czynność nauczania dominującą rolę pełni nauczyciel, - czynność uczenia się - wykonywana przez uczniów w procesie kształcenia zawodowego, realizowana jest teoria i praktyka. Kształcenie prowadzone jest w różnych formach organizacyjno-programowych i na różnych poziomach. Najczęściej wyróżnia się 3 poziomy kształcenia zawodowego: - poziom zasadniczy - odpowiadający zasadniczej szkole zawodowej (tytuł robotnika wykwalifikowanego), - poziom średni - realizowany w technikach i liceach zawodowych (tytuł technika) - poziom wyższy - realizowany w szkołach wyższych (tytuł inżyniera, licencjata). Kształcenie zawodowe w istocie obejmuje kształcenie ogólne i zawodowe. Rezultatem kształcenia zawodowego jest wykształcenie zawodowe, którego znaczącymi składnikami są: wiedza ogólna i zawodowa, umiejętności zawodowe, nawyki, sprawności zawodowe, postawa zawodowa, wreszcie osobowość zawodowa. Polski system kształcenia zawodowego rozwijał i doskonalił się przez wieki. Charakteryzuje go: - wszechstronność - jest to kształcenie i wychowanie intelektualne, politechniczne, moralne, estetyczne i fizyczne, - powszechność - dostępność do szkoły dla wszystkich pragnących uczyć się zawodu, - drożność - gwarantująca przechodzenie od niższego do wyższego stopnia kształcenia, - względna zgodność z zapotrzebowaniem gospodarki narodowej i kultury. - Do lat 90-tych ten system kształcenia stanowił istotny i znaczący człon systemu oświaty i wychowania. Przemiany ustrojowe spowodowały szereg odczuwalnych trudności w systemie szkolnictwa zawodowego. 1. Struktury organizacyjne i programowe polskiego szkolnictwa zawodowego nie zostały jeszcze dostosowane do nowej rzeczywistości. 2. 50% absolwentów szkół zawodowych nie znajduje pracy. Jest to problem dla każdej szkoły zawodowej, bowiem ucząca się młodzież nie mając szans na uzyskanie pracy traci chęć do nauki. 3. Kształcona w szkołach młodzież traci na przygotowaniu praktycznym negatywnie wpływa to na stan kwalifikacji i kompetencje młodych pracowników. Do lat 90-tych istniała możliwość odbycia praktyk w zakładach pracy, lecz dzisiaj szkoły zawodowe straciły oparcie w przedsiębiorstwach państwowych, nas nie uzyskały go jeszcze w firmach prywatnych i spółkach. W związku z tym istnieje poważne zagrożenie dla przyszłej samodzielności i kompetencyjności pracowników. 4. Wyraźnie niezadowalająca sytuacja finansowa szkolnictwa. Działania MEN mogą wprowadzić pewne zmiany w przyszłości: a) modyfiakcja struktury organizacyjno-programowej systemu kształcenia zawodowego, b) stopniowe wprowadzenie programów minimum i nowych zasad ich realizacji, c) dążenie do uspołecznienia szkoły i organizowanie różnych typów szkół niepublicznych (niepaństwowych). W kwestii nowej struktury organizacyjno-programowej kształcenia zawodowego zgłoszono wiele propozycji. Najczęściej postuluje się: - 2 letnie zasadnicze szkoły zawodowe dla absolwentów szkół podstawowych, - 4-5 letnie licea i technika zawodowe prowadzące do matury, - 1-2 letnie policealne studia zawodowe dla absolwentów 4-letnich liceów ogólnokształcących. Oczekuje się zwiększonego powiązania szkół zawodowych z układem życia gospodarczego. W kształceniu zawodowym ważne są 2 cele: - z punktu widzenia pojedynczych osób - uzyskanie wykształcenia zgodnie i indywidualnymi możliwościami i zainteresowaniami, - z punktu widzenia systemu społeczno-gospodarczego - wykorzystanie potencjału wszystkich uczestników. Aby zrealizować te cele, należy: - stworzyć system orientacji i doradztwa zawodowego umożliwiający uczniom właściwy wybór, - opóźnić wybór przyszłej drogi zawodowej (wiek 15 lat wydaje się zbyt wczesny), - stworzyć możliwości prawno-organizacyjne szybkiego i elastycznego reagowania systemu edukacji na potrzeby rynku pracy. 12. Możliwości oddziaływań kształcąco-wychowawczych w procesie pracy (działań psychomotorycznych) - dom, przedszkole, szkoła ogólnokształcąca. 8+9+ Wychowanie przez pracę zamierzony i celowo zorganizowany rodzaj działalności wychowawczej, której cechę wspólną stanowi wykorzystanie pracy w procesach oddziaływania na jednostkę i dokonywania zmian w jej osobowości. Podstawowe zadania wychowania przez pracę: - zdobycie wiadomości o pracy człowieka, - rozumienie jej roli, potrzeby i konieczności. - włączanie dzieci w nurt codziennej pracy, - kształtowanie uczciwości, dokładności, rzetelności, odpowiedzialności, kultury pracy. Wychowanie przez pracę w rodzinie: - kształtowanie pierwszych wiadomości o pracy, - kształtowanie pierwszych umiejętności wykonywania prostych prac, - kształtowanie przyzwyczajeń do porządku i pomagania innym, - naśladownictwo rodziców od najmłodszych lat, - naśladownictwo starszego rodzeństwa, - obowiązki dziecka, - rodzina chłopska - prace samoobsługowe, porządkowe, usługowe, wytwórcze (pole, obora, maszyny) uczciwa, pracowita młodzież; - rodzina robotnicza - głównie wielodzietna, każdy ma swoje obowiązki, dzieci chronione przed pracą nie szanują jej, inne doceniają ją; - rodzina inteligencka - młodzież mało wie o pracy fizycznej, aspiracje wiążą się z pracą umysłową i wyższym wykształceniem; - rodzina rzemieślnicza - dzieci uczą się od rodziców, interes często przekazywany z pokolenia na pokolenie. Wychowanie w przedszkolu: - uczynienie wychowania przez pracę w przedszkolu układem działań systemowych, - rozwijanie pozytywnej motywacji do pracy, - rozpoczynanie procesu wychowania przez pracę od usamodzielnienia dzieci w zakresie samoobsługi, - intensyfikowanie współpracy przedszkola z rodzinami w zakresie usamodzielnienia i uspołecznienia dziecka, - systematyczne pokazywanie jak należy wykorzystywać sytuacje naturalne oraz celowo organizowane sprzyjające aktywizacji dziecka. Wychowanie w szkole ogólnokształcącej: - opanowanie wiedzy o pracy ludzkiej, - zrozumienie istoty i ogólnych wartości pracy człowieka, - przekonanie o potrzebie i wartości każdej pracy (wytwórczej, twórczej, usługowej), - kształtowanie odpowiedniego stosunku do każdej pracy i Jej wyników, - kształtowanie gotowości do podejmowania pracy zgodnie z możliwościami osobistymi i potrzebami społecznymi. 13. Kształcenie ogólnotechniczne w polskim systemie edukacyjnym (cele, treści, realizacja). Kształcenie ogólnotechniczne = politechniczne - to zamierzony i celowo zorganizowany rodzaj działalności pedagogicznej, którego cechę szczególną stanowi wykorzystanie roli techniki w procesach oddziaływania na jednostkę, dokonywania zmian w jej osobowości i kształtowania kultury technicznej, warunkującej prawidłowe i swobodne uczestnictwo w świecie nasyconym techniką. Współczesne kształcenie politechniczne traktuje się jako nieodzowny składnik kształcenia ogólnego dzieci i młodzieży oraz jako warunek wszechstronnego rozwoju osobowości człowieka. Zadania ogólne: - wprowadzenie uczniów w naukowe podstawy produkcji społecznej, uświadomienie im związków zachodzących miedzy nauką i techniką a produkcją społeczną; - wyposażenie uczniów w wiadomości, umiejętności i sprawności ogólnotechniczne, warunkujące prawidłowe ich funkcjonowanie w świecie współczesnej techniki; - przygotowanie do posługiwania się w codziennym życiu podstawowymi narzędziami działań technicznych, jak również prostymi maszynami i urządzeniami technicznymi; - przygotowanie do uczestnictwa w prostych pracach produkcyjnych i tym samym kształtowanie odpowiedniego stosunku do pracy fizycznej własnej i innych; - przygotowanie do wyboru zawodu zgodnie z możliwościami osobistymi i potrzebami społecznymi, a pośrednio do kontynuowania nauki w odpowiednich szkołach zawodowych; - kształtowanie kultury technicznej współczesnego człowieka, warunkujące swobodne i skuteczne uczestnictwo w stechnizowanym życiu. Głównym zadaniem jest kształtowanie systemu umiejętności, stanowiących o istocie kultury technicznej i kultury pracy. Proces kształcenia politechnicznego ma na tyle wzbogacić osobowość człowieka i przyczynić się do kształtowania jego kultury technicznej, aby czuł się on swobodny w świecie nasyconym techniką, by zrozumiał jej sens i rolę techniki w życiu współczesnym oraz potrafił dzięki niej doskonalić całe swoje życie. Realizacja programu kształcenia politechnicznego: - Treści i formy kształcenia politechnicznego przewijają się przez całą działalność szkoły. Ma to zapewnić gotowość człowieka do aktywnego i twórczego uczestnictwa w pracy produkcyjnej i usługach oraz możliwości jego swobodnego funkcjonowania w świecie kultury technicznej. - Wyodrębnienie jednego przedmiotu nauczania i skupienia w nim możliwie wszystkich treści i zadań kształcenia politechnicznego. 14. Idea kształcenia ustawicznego (pojęcie, zakres, formy realizacji). Kształcenie ustawiczne (permanentne, edukacja całożyciowa) ogół procesów oświatowych występujących w całym okresie życia człowieka (a zatem proces całożyciowy), prowadzonych we wszelkich możliwych formach organizacyjno-programowych, we wszystkich sytuacjach kontaktów międzyludzkich. Jest to: - wychowanie naturalne (dom, rówieśnicy, środowisko, praca), - kształcenie i wychowanie szkolne (przedszkole, szkoła podstawowa, średnia i wyższa), - wychowanie równoległe (zajęcia pozalekcyjne, placówki opiekuńczo-wychowawcze, kultura), -kształcenie ustawiczne (samokształcenie, dokształcanie, kształcenie bezinteresowne). Kształcenie ustawiczne to proces systematycznego uczenia się, trwający przez cały okres aktywności zawodowej, a często także dłużej (w okresie tzw. trzeciego wieku). Kształcenie ustawiczne jest ideą wymagającą realizacji przez całe życie w sposób ustawiczny, bez przerwy. Idea edukacji ustawicznej przeczy zamiarowi zamykania kształcenia w jednym lub kilku okresach życia. Punktem wyjścia w idei kształcenia jest przekonanie, że zdobywanie wiedzy i rozwój człowieka nie kończą się wraz z nauką na określonym poziomie (np. szkoły podstawowej, średniej lub wyższej), lecz winny trwać z równie intensywnym co wcześniej natężeniem praktycznie przez całe życie. Zmiany spowodowane postępem technicznym, organizacyjnym i społecznym powodują szybkie starzenie się wiedzy i umiejętności (często jeszcze przed opuszczeniem szkoły przez uczniów). Przygotowanie merytoryczne decyduje o sukcesie osobistym ludzi. Najbardziej efektywnymi pracownikami są ci, którzy stale wzbogacają swoją osobowość, wiedzę i doświadczenie. Podnoszenie kwalifikacji czyni, iż pracownicy są podatni na przyjmowanie nowych technologii, a to prowadzi do wzrostu wydajności pracy, wpływa na powiększenie ich dochodu. Kształcenie ustawiczne, to skuteczny środek zapobiegający powstawaniu braków wiedzy i umiejętności, dorównywania do poziomu dokonujących się zmian politycznych, społecznych, kulturalnych. Idea kształcenia, to sposób adaptowania człowieka do współczesnych zmian. Zmieniająca się cywilizacja rodzi zapotrzebowanie na ludzi światłych, zdolnych do działania. Ma być sposobem na formowanie nowego człowieka. Jest ideą o głęboko humanistycznym charakterze, w centrum swojego za interesowania stawia człowieka, któremu należy stworzyć optymalne warunki i możliwości całożyciowego uczenia się zapewniając mu rozwój w sferze osobistej, społecznej i zawodowej. Aktualnie na gruncie polskim można rozróżnić 2 równolegle funkcjonujące oznaczenia terminu: 1. traktowanie kształcenia ustawicznego jako procesu całożyciowego, 2. traktowanie kształcenia ustawicznego jako kształcenia charakterystycznego dla okresu dorosłego człowieka. Znaczenie pierwsze można określić: - kształcenie, które obejmuje formalne i nieformalne uczenie się przez całe życie jednostki, co umożliwia jej osiągnięcie jak najpełniejszego rozwoju w życiu osobistym, społecznym i zawodowym; - kształcenie obejmuje zespół perspektyw, sposobów i środków edukacyjnych, dzięki którym każdy może rozwijać swoje zdolności, aspiracje przez całe życie; - kształcenie obejmuje wszystkie formy uczenia się w ciągu życia. Z powyższego opisu wynika, iż kształcenie jest ideą procesu całożyciowego. obejmującego wszystkie ogniwa systemu edukacyjnego i działań oświatowo-wychowawczych. Znaczenie drugie upowszechnione zostało w ostatnich latach. To znaczenie kształcenia ustawicznego następująco poszerza R.Gerlach: „kształcenie ustawiczne to proces systematycznego uczenia się następujący po zakończeniu obowiązku szkolnego i trwający przez cały okres aktywności zawodowej, a często także dłużej w okresie tzw. trzeciego wieku". Reasumując, kształcenie ustawiczne: - zapewnia możliwość kontynuowania nauki i dopełnienia wykształcenia po ukończeniu szkoły obowiązkowej, - umożliwia w każdym wieku uzupełnienie albo dostosowanie nowych wiadomości i umiejętności do nowych potrzeb, - ułatwia rozumienie problemów narodu, państwa i świata wszystkim obywatelom niezależnie od zajmowanych stanowisk i zakresu odpowiedzialności, - tworzenie warunków do stałego wszechstronnego rozwoju w ciągu całego życia. Cele kształcenia ustawicznego: - umożliwienie dorosłym uzupełnienia braków w wykształceniu ogólnym i zawodowym, - rozwój osobowości i podnoszenie kwalifikacji zawodowych, - uaktualnianie wiedzy teoretycznej oraz umiejętności praktycznych w danym zawodzie, - przystosowanie się do zmian w zawodzie w wyniku postępu technicznego i zmianę zawodu w wypadku, gdy wykonywany zawód stał się nieużyteczny. Charakterystycznymi procesami kształcenia ustawicznego są: SAMOKSZTAŁCENIE - celowy, świadomy proces całożyciowy, - odmiana uczenia się, - metody, formy i środki wybiera sam uczący się lub pod czyimś kierunkiem, - czynności samokształceniowe wypływają z woli jednostki, jednostka sama je kontroluje, - wpływy z zewnątrz mają charakter pomocy, porady, a nie nakazu, - proces przedłużonego i poszerzonego kształcenia prowadzący do wzbogacania intelektu i osobowości jednostki zgodnie z jego potrzebami ideowymi, społecznymi, zawodowymi i indywidualnymi. Wspierane jest systemem poradnictwa, informacji przez różnego rodzaju instytucje, organizacje naukowe i kulturalnooświatowe. DOKSZTAŁCANIE: - proces podwyższania kwalifikacji formalnych w formach szkolnych, - głównie proces teoretycznego dopełniania kwalifikacji zawodowych kończący się uzyskaniem odpowiedniego świadectwa lub dyplomu, - w przypadku ludzi nie pracujących - głównie bezrobotnych - jest szansą na zdobycie nowego zawodu, gwarantuje uzyskanie zatrudnienia, - jest jednym z podstawowych składników dalszego kształcenia. DOSKONALENIE - proces systematycznego aktualizowania, poszerzania i pogłębiania wiadomości umiejętności oraz sprawności ogólnych i zawodowych. Doskonalenie zawodowe jest najczęściej ściśle związane z zawodem wykonywanym lub pokrewnym, umożliwiającym stopniowe dochodzenie do mistrzostwa. Potrzeba doskonalenia wynika z postępu technicznego i zmian technologicznych. KSZTAŁCENIE BEZINTERESOWNE - proces dochodzenia przez jednostkę do dobrowolnie założonego stanu wiedzy i umiejętności, proces doskonalenia własnej osobowości, podejmowany z własnej inicjatywy i dla własnej przyjemności. Może ono przebiegać w 2 formach: indywidualnego samokształcenia, gdzie czynnikiem pobudzającym są głównie zdolności i zainteresowania jednostki, oraz w formie zinstytucjonalizowanej (mogą to być: uniwersytety otwarte, kursy). Kształcenie ustawiczne, to wielość i różnorodność form dydaktycznych i wychowawczych. 15. Kształcenie ustawiczne w przygotowaniu i funkcjonowaniu zawodowym. 1. Zapewnienie możliwości kontynuowania nauki i dopełnienia wykształcenia po ukończeniu szkoły obowiązkowej. 2. Umożliwienie w każdym wieku uzupełniania, odnawiania albo dostosowania nabytych wiadomości i umiejętności do nowych potrzeb, w tym: - umożliwienie każdemu członkowi społeczeństwa stałej adaptacji do nowości we wszystkich dziedzinach, a zwłaszcza do zmian występujących w jego własnej specjalności; - kształcenie zdolności nadążania za postępem naukowo-technicznym, społecznym i kulturalnym; - stwarzanie możliwości doskonalenia kwalifikacji lub przekwalifikowywania się. 3. Ułatwienie zrozumienia problemów narodu, państwa i świata wszystkim obywatelom, niezależnie od zajmowanych stanowisk i zakresu odpowiedzialności, w tym: - umożliwienie każdej jednostce zrozumienia zachodzących zmian, a więc lepszego zrozumienia środowiska technicznego, społecznego i kulturalnego, które otacza i wpływa na warunki, w których człowiek żyje; - uświadomienie każdemu własnych możliwości oddziaływania na środowisko; - stwarzanie człowiekowi możliwości „bycia autonomicznym”, „bycia podmiotem”; - ułatwianie i ulepszanie stosunków jednostki ze społeczeństwem. 4. Tworzenie warunków do stałego, wszechstronnego rozwoju w ciągu całego życia osobowości człowieka, warunkującej: - pełną identyfikację jednostki z rodziną, środowiskiem, pracy zawodowej i grupą społeczną; - maksymalną aktywność zawodową i społeczną utrwaloną pozytywnym systemem motywacyjnym. 16. Kierunki reformy kształcenia zawodowego w świetle gospodarki rynkowej i wymagań rynku pracy. Kierunki reformy kształcenia zawodowego związane są z określonymi uwarunkowaniami: - rozwój nauki i techniki (postęp technologiczny, mechanizacja produkcji, rozwój techniki informatycznej); - aktualna transformacja społeczno-gospodarcza w kraju (rynek pracy); - planowane stowarzyszenie Polski z UE. Czynniki naukowe - świadome i systematyczne wykorzystywanie odkrytych praw przyrody i społeczeństwa do doskonalenia systemu produkcji. Czynniki techniczne wykorzystanie i stosowanie całkowicie zautomatyzowanych procesów technologicznych i przetwarzanie danych (informatyzacja), sterowanie procesem technologicznym. Czynniki społeczne zmiany stosunku człowieka do przyrody w procesie społecznego jego poznania i opanowywania. Opóźnienia, które widzi się w tych tematach to: - edukacja informatyczna młodzieży i ludzi czynnych zawodowo, - edukacja ekologiczna, - edukacja językowa. Transformacja społeczno-gospodarcza kraju gospodarka wolnorynkowa, dynamiczny rozwój usług, ekonomizacja we wszystkich dziedzinach życia. Przemiany te dotyczą: - nowych zasad w sferze produkcji i usług, - kwalifikacji szerokoprofilowych, - gotowości do podnoszenia kwalifikacji, - zdolności (kompetencji) zawodowej. Główne kierunki kształcenia zawodowego: - powszechność kształcenia, - doskonalenie kierunków kształcenia do piano rozwoju kraju, - elastyczność systemu kształcenia zawodowego, - uruchamianie różnych form doskonalenia pracowników czynnych zawodowo, - uwzględnienie ekonomii kształcenia (koszt, czas, efekt). 17. Problemy kształcenia przedzawodowego. Do głównych problemów kształcenia przedzawodowego - ogólnego można zaliczyć: 1. Dotychczasowa formuła kształcenia przedzawodowego nie jest wystarczająco ścisła między innymi z powodu znaczącej roli w tym procesie domu rodzinnego, realizującego tylko zadania wychowania naturalnego. Bardziej zasadna wydaje się formuła - kształcenie i wychowanie przedzawodowe. 2. Wychowanie i kształcenie przedzawodowe, to rodzaj oddziaływania pedagogicznego w okresie przedszkolnym i szkolnym, poprzedzającym systematyczne kształcenie prozawodowe i zawodowe. W okresie tym chodzi przede wszystkim o zbliżenie dzieci i młodzieży do pracy człowieka, kształtowania wiedzy o pracy oraz pozytywnego do niej stosunku, jak też o zbliżenie do świata techniki. 3. Do podstawowych zadań wychowania i kształcenia przedzawodowego zaliczamy: - wychowanie przez pracę, szczególnie w domu rodzinnym, w przedszkolu, i w szkole obowiązkowej; - kształcenie ogólnotechniczne; - preorientację, orientacje i poradnictwo zawodowe. 18. Działania i umiejętności w kształceniu zawodowym. O istocie kwalifikacji zawodowych decydują: - wiedza, - umiejętności, - sprawności. Działanie: - zmienianie rzeczywistości w sposób świadomy, zmierzanie do określonego celu w danych warunkach przy pomocy właściwych środków, by dojść od warunków istniejących do warunków odpowiadających przyjętemu celowi; - zachowanie się ukierunkowane na realizację określonego stanu rzeczy lub na osiągnięcie określonego wyniku. Aby urzeczywistnić działanie należy: - wyznaczyć cel, - wyznaczyć warunki rzeczywiste, - wyznaczyć środki przystosowawcze do zamierzonego celu i do istniejącej rzeczywistości. Główne elementy i właściwości działania: - wiedza, - nawyki, - sprawności, - przyzwyczajenia. Formy działalności ludzkiej: - zabawa, - nauka, - praca (w sferze materialnej i niematerialnej umysłowej). Umiejętności - sprawdzona gotowość do świadomego i celowego działania, z wyborem i zastosowaniem najbardziej odpowiednich sposobów oraz z uwzględnieniem określonych warunków, gwarantujących właściwe rezultaty tego działania, to sprawdzona możliwość celowego wykonania pewnego określonego rodzaju działań. Umiejętności dzieli się na: - umysłowe, - praktyczne, - organizacyjne (łączą w sobie elementy umiejętności umysłowych i praktycznych). Inny podział umiejętności: - ogólne, - ogólnozawodowe, - specjalistyczne. W kształtowaniu struktury umiejętnościowej współczesnego człowieka (pracownika) istotną rolę odgrywa proces wyposażania go w odpowiedni zasób wiedzy. Sprawność - zdatność, efektywność, zręczność mierzalna czasem i jakością wykonywanej pracy (czynności). Kształcenie zawodowe rozpatrujemy w dwóch aspektach: 1. jako stan wiedzy (układ pojęć, twierdzeń i prawidłowości dotyczących organizacji procesu i wyników kształcenia zawodowego), 2. jako proces (ogół celowo organizowanych czynności i procesów umożliwiających przygotowanie do zawodu). Rezultatem kształcenia zawodowego jest wykształcenie zawodowe, na które składa się: - wiedza ogólna i zawodowa, - umiejętności zawodowe, - nawyki i sprawności zawodowe, - postawa zawodowa, - osobowość zawodowa. Główne cele kształcenia zawodowego: - wiedza i świadomość wiedza ogólnozawodowa i specjalistyczna, - motywacja zapoznanie się z zawodem, duma zawodowa, - umiejętności układ umiejętności fachowych. Obok kształcenia zawodowego, które jest podstawą zdobycia odpowiedniego wykształcenia funkcjonuje proces doskonalenia zawodowego, które je niejako dopełnia. Doskonalenie zawodowe polega na poszerzaniu, pogłębianiu, uzupełnianiu i uaktualnianiu kwalifikacji zawodowych. Łączy się z dochodzeniem do mistrzostwa w zawodzie. Główne cele doskonalenia zawodowego: - wiedza i świadomość wartości wysokich kwalifikacji w powiązaniu z normatywami technicznymi, - rozbudzanie motywacji do perfekcjonizmu w służbie gospodarki, usług i służb publicznych, - wskazywanie na wysoką wartość umiejętności twórczych, nowych sposobów wdrożeń, efektywnych rozwiązań przyjaznych dla środowiska. Kształcenie służy przede wszystkim osiągnięciu poziomu kwalifikacyjnego, podczas gdy doskonalenie ma na celu głównie stałe odnawianie, rozszerzanie, pogłębianie, aktualizowanie posiadanych wiadomości. Kształcenie odbywa się zazwyczaj w systemie szkolnym, doskonalenia zaś jest realizowane w formach pozaszkolnych (kursy, seminaria, proseminaria, staże, praktyki, konferencje, szkolenia). 19. Kwalifikacje pracownicze w zawodzie (standardy kwalifikacyjne). Przez kwalifikacje pracownicze rozumieć należy układ celowo ukształtowanych cech psychofizycznych człowieka, warunkujących jego skuteczne działanie zawodowe. Na każdym stanowisku pracy od współczesnego pracownika oczekuje się coraz wyższych i wielostronnych kwalifikacji. Związane jest to ze stanem i perspektywami rewolucji naukowo-technicznej oraz jej procesami jak mechanizacja, automatyzacja, intelektualizacja pracy i jej humanizacja. Podstawowymi składnikami kwalifikacji pracowniczych są: - kwalifikacje społeczno-moralne; - kwalifikacje fizyczne i zdrowotne; - kwalifikacje zawodowe: * formalne - określane rangą dyplomu i opisywane w charakterystykach zawodowych, * rzeczywiste - określane stanem umiejętności i opisywane w taryfikatorach zawodowych. Wzrost kwalifikacji rzeczywistych następuje poprzez podwyższanie kwalifikacji formalnych i nabywanie doświadczenia zawodowego. Pedagogikę pracy interesują głównie kwalifikacje zawodowe, które T.Nowacki określa jako układy umiejętności zawodowych, wiedzy stanowiącej podstawę kształtowania i funkcjonowania umiejętności oraz układy osobowościowe (np. cechy charakteru, zainteresowania), a szczególnie motywacyjne. O istocie kwalifikacji zawodowych decydują: - wiedza, - umiejętności, - sprawności. Standard kwalifikacji zawodowych jest wymaganym układem umiejętności i odpowiadających im układów niezbędnych wiadomości i postaw jakimi powinien legitymować się pracownik na przypisanych mu do zawodu stanowiskach pracy na których realizuje zadania zawodowe, zgodnie z przyjętymi normami określającymi jakość pracy, produktu i usług. Standard kwalifikacji jest jednocześnie miarą porównywalności kwalifikacji pracowników w obrębie danego zawodu dla określonego stanowiska pracy. Od 1957 przyjęła się opracowana przez Międzynarodową Organizację Pracy kwalifikacja zawodów, który uwzględnia cztery poziomy: na poziomie najniższym znajdują się zawody. Wyższy poziom stanowią grupy podstawowe, powstałe z połączenia poszczególnych zawodów. Charakterystyki kwalifikacji zawodowych określić więc można jako opis wszelkich cech potrzebnych do wykonywania jakiegoś zawodu. Schemat charakterystyki kwalifikacyjnych: 1.opis zawodu 2.cechy pracownika warunkujące powodzenie w zawodzie 3.możliwość uzyskania zawodu, zatrudnienia i kariery zawodowej. 20. Kształcenie szerokoprofilowe i modułowe w edukacji zawodowej. Kształcenie szerokoprofilowe zapewnia przygotowanie pracownika do zmiennych warunków pracy. Pracownik taki będzie bardziej funkcjonalny, jego pozycja zawodowa będzie stabilniejsza, a samopoczucie będzie lepsze. Przykład: technolog skrawania może pracować w biurze konstrukcyjnym, w zakładzie przy produkcji lub przy nadzorowaniu. Kształcenie szerokoprofilowe opiera się na dwóch podstawowych założeniach: 1.dostosowanie sylwetki zawodowej absolwentów do zmiennych potrzeb przemysłu wynikających z postępu naukowo-technicznego oraz rozwoju społeczno-gospodarczego kraju; 2.przygotowanie młodzieży do podjęcia pracy na stanowiskach o podobnej technologii wytwarzania w warunkach zmienności zadań i stałego wzrostu wymagań stawianych pracownikom. W celu zrealizowania tych założeń przyjęto, że kształcenie szerokoprofilowe jest dwuetapowe; l etap - kształcenie ogólnozawodowe, w którym następuje przekazanie uczniom istotnych dla danego zawodu wiadomości i umiejętności zarówno teoretycznych, jak i praktycznych; II etap - to wstępna specjalizacja zawodowa w czasie której następuje przygotowanie uczniów do podjęcia pracy w przyszłych zawodach. Z punktu widzenia przygotowania zawodowego można wyróżnić zawody szerokoprofilowe zakładające duży obszar przyszłego zatrudnienia, dające podstawę wielokierunkowej specjalizacji w toku pracy zawodowej, umożliwiające przekwalifikowanie się oraz zdobycie kwalifikacji w zawodach pokrewnych. W pierwszych dwóch latach nauki uczniowie powinni zdobywać niezbędne podstawy teoretyczne w wybranych kierunkach kształcenia oraz wstępne umiejętności. W tym okresie powinna być prowadzona praca wychowawcza i poradnictwo dotyczące możliwości dalszego kształcenia. Po II roku nauki uczniowie wykazujący odpowiednie ambicje i uzdolnienia mogą kształcić się przez kolejne 3 lata uzyskując wykształcenie średnie i kwalifikacje zawodowe (tytuł technika). Natomiast uczniowie nie wykazujący w tym okresie predyspozycji, chęci, czy nie mający możliwości kształcenia się na tej drodze, przechodziliby roczną naukę zapewniającą zdobycie kwalifikacji robotniczych na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej z możliwością kontynuowania nauki w połączeniu z pracą zawodową. Kształcenie modułowe: Moduł zamknięty zbiór wiedzy i umiejętności, który można stosować wymiennie dla różnych zawodów, specjalności i poziomu nauczania. Moduł w kształceniu zawodowym, to nie tylko nowa jednostka dydaktyczna prowadząca do uzyskania konkretnych umiejętności, ale również technologia i nowe możliwości organizacji kształcenia oraz możliwość projektowania nowego, otwartego, elastycznego systemu edukacji zawodowej. Podstawowe cechy charakteryzujące kształcenie w systemie modułowym: - uczeń jest podmiotem edukacji, ma możliwość rozpoczęcia i zakończenia kolejnego etapu nauki zgodnie z jego decyzją w zależności od jego potrzeb i możliwości; - uczenie się góruje nad nauczaniem; - rozwiązania organizacyjno-programowe umożliwiają wiele dróg kształcenia prowadzącego do osiągnięcia tego samego celu - określonego poziomu kwalifikacji zawodowych; - każdy moduł jest zaliczany osobno, przejście do kolejnej jednostki programowej następuje dopiero po osiągnięciu i zaliczeniu poprzedniej jednostki; - ocena zawiera opis opanowanych umiejętności, wiadomości i postaw; - procedura oceniania obejmuje różne metody oceniania oraz zaliczanie (uznawanie) wcześniejszych osiągnięć i doświadczeń zawodowych, zdobytych w różnych formach; - kształcenie odbywa się na zasadach stopniowego „gromadzenia" zbiorów umiejętności i wiadomości oraz ich transferu; - programy sporządzane jako układ wymiennych jednostek programowych są na tyle elastyczne, że można je łatwo dostosować do poziomu wykształcenia, indywidualnych potrzeb i zdolności ucznia oraz wymagań gospodarki, potrzeb lokalnych pracodawców, zadań wykonywanych na stanowisku pracy; - programy są obudowane multimedialnymi środkami dydaktycznymi umożliwiającymi uczniowi naukę samodzielną lub pod kierunkiem nauczyciela. 21. Rozwój naukowo-techniczny, korzyści i zagrożenia. Rozwój naukowo-techniczny, to kompleks podstawowych przemian w nauce, technice i technologii, w systemie ich wewnętrznych powiązań oraz ich roli społecznej, prowadzących do uniwersalnego przewrotu w strukturze i dynamice sił wytwórczych społeczeństwa, przemian dokonujących się na podstawie wszechstronnego wykorzystania nauki jako bezpośredniej siły wytwórczej oraz odpowiadającej im zmianie sytuacji człowieka w systemie sił wytwórczych. Aktualnie rozważania dotyczące rozwoju naukowo-technicznego poszerza się o sferę informatyczną. Rozwój naukowo-techniczny powoduje więc zmiany w pracy człowieka, systemach oświatowych i wychowawczych. Postęp cywilizacyjny w Polsce obejmuje m.in. przekształcanie naszej gospodarki w kierunku rozwoju wysokiej techniki, nastawienie proeksportowe, prorynkową politykę gospodarczą, intensyfikację rozwoju i zastosowań rodzimej nauki i techniki oraz adaptację dokonań światowych. Automatyzacja produkcji prowadzi do redukcji liczby zatrudnionych, ale nawet w tzw. fabrykach przyszłości nie można całkowicie wyeliminować z pracy ludzi. Konieczne będzie więc przygotowanie zawodowe o wysokich kwalifikacjach, samodzielność, inicjatywa. Nie przypadek lecz nauka jest matką wynalazczości. Technika jest wszędzie: w pracy, w domu, w medycynie. Rozwój ludzkości uzależniony jest więc od postępu technicznego. Zalety rozwoju naukowo-technicznego: - nauka: rozwój wiedzy o otaczającym nas świecie, - technika: praktyczne wykorzystanie nauk przyrodniczych, nowe maszyny, urządzenia, procesy niezbędne do przygotowania produkcji lub usług, łatwiejsze życie codzienne. - medycyna: postęp w leczeniu chorób, nowe leki, szczepionki, - komputeryzacja: uproszczenie wielu trudnych lub niebezpiecznych czynności, prac, - automatyzacja procesów produkcji pozwoliła na zastąpienie człowieka przez maszyny cyfrowe (np. obrabiarka sterowana numerycznie) człowiek nie musi już bezpośrednio wytwarzać produktu ręcznie, tylko nadzoruje maszynę, która robi to szybciej i dokładniej; - maszyny zastępują człowieka tam, gdzie warunki zdrowotne są szkodliwe lub wręcz uniemożliwiają pracę. Zagrożenia: - środowisko: zachwianie równowagi ekologicznej, zanieczyszczenie środowiska, niszczenie biologicznej sfery ochronnej, - ograniczenie ruchu fizycznego człowieka, wysiłku powoduje nasilenie tzw. chorób cywilizacyjnych (choroby układu krążenia, miażdżyca), - stosowanie w przedmiotach codziennego użytku najnowszych rozwiązań zbytnio uzależnia od nieprzerwanych dostaw energii, gazu itp.; - powszechne zastosowanie mikroprocesorów w przemyśle i sprzętach AGD może powodować nieprzewidziane skutki (np. problem roku 2000); - przemysł: spaliny, zapylenie, wysypiska odpadów przemysłowych i komunalnych, skażenie pierwiastkami ciężkimi, kwaśne deszcze powodują zanieczyszczenie środowiska oraz zmiany genetyczne u ludzi, zwierząt i roślin wyznacza się więc strefy ochronne, podejmuje działania proekologiczne, sadzi lasy; - wykorzystywanie odkryć naukowych do produkcji broni masowego rażenia. 22. Idea i praktyka kwalifikacji dwu zawodowych i kształcenia dualnego. Kształcenie zawodowe w systemie dualnym polega na jednoczesnym kształceniu w szkole i w zakładzie pracy. Kształcenie w systemie dualnym nawiązuje do tradycji przygotowania rzemieślników. Istotny jest związek personalny między mistrzem i uczniem. Dlatego też 3 lub 4 dni uczeń przebywa w zakładzie pracy, a 1 lub 2 dni w szkole zawodowej. W ogólnej puli czasu kształcenia na przygotowanie praktyczne przeznacza się ok. 60%, a na ogólnoteoretyczne 40% czasu. Wpływ rozwoju techniki na kwalifikacje przejawia się dwojako: zmiennością zawodów i zmiennością w zawodzie. Zmienność zawodów wyraża się umiejętnością i gotowością opanowania innego lub kilku zawodów, ich części lub funkcji, a zmienność w zawodzie - gotowością do stałego przestawienia się w zawodzie. Dla sprostania tym wymaganiom opracowuje się system kształcenia zawodowego pozwalający na zdobywanie wysokich kwalifikacji dwu zawodowych. Takim modelem pozwalającym na szybką zmianę zawodu lub poszerzenia kwalifikacji jest model kształcenia modułowego lub szerokoprofilowego Kształcenie szerokoprofilowe daje możliwość do łatwego przekwalifikowania się czyli zdobycia nowych, dodatkowych kwalifikacji. W kształceniu modułowym nie trzeba zaczynać kształcenia od początku tylko uzupełnić brakujące moduły. 23. Charakterystyka wybranych grup zawodowych i zawodów. Klasyfikacja obejmuje 2392 zawody i specjalnoścji. Wyróżnia się w niej: - 10 grup wielkich, - 27 grup dużych, - 110 grup średnich, - 369 grup elementarnych. Podstawowym kryterium wyodrębnienia grupy wielkiej jest poziom kwalifikacji i stosuje się go dla grup 29. natomiast dla grupy 1 tym kryterium jest funkcja tworzenia polityki i prawa oraz zarządzania, zaś dla grupy 10 obowiązki wojskowe. l poziom kwalifikacji odpowiada elementarnym kwalifikacjom i związany jest z wykształceniem zasadniczym i niepełnym zasadniczym. II poziom kwalifikacji odpowiada niskim kwalifikacjom i związany jest z wykształceniem zasadniczym. III poziom kwalifikacji odpowiada średnim kwalifikacjom i związany jest z wykształceniem średnim. IV poziom kwalifikacji odpowiada wysokim kwalifikacjom i związany jest z wykształceniem wyższym. Grupy wielkie: 1. parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy - IV poziom kwalifikacji; 2. specjaliści - IV poziom; 3. technicy i inny personel średni - III poziom; 4. pracownicy biurowi - III poziom; 5. pracownicy usług osobistych i sprzedawcy - II lub III poziom; 6. rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy - II poziom; 7. robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy - II poziom; 8. operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń - II poziom 9. pracownicy przy pracach prostych - l poziom 10. siły zbrojne. Grupy duże powstały w wyniku podziału grup wielkich zgodnie z kryterium specjalizacji i umiejętności: PIELĘGNIARKI (grupa elementarna) należą do: - grupy średniej - pielęgniarki i położne; - grupy dużej - średni personel rolnictwa i ochrony zdrowia; - III grupy wielkiej - technicy i inny średni personel. Poziom kwalifikacji odpowiada najczęściej średniemu wykształceniu. Grupa III wielka - TECHNICY l INNY ŚREDNI PERSONEL - wykonują głównie zadania techniczne i pokrewne związane z zastosowaniem w praktyce naukowych pojęć, metod i technik operacyjnych oraz obowiązujących przepisów państwowych i gospodarczych; - współuczestniczą w badaniach; - prowadzą nauczanie w ramach praktycznej nauki zawodu lub pełnią rolę instruktorów. Wykonywane przez nich zadania obejmują zwykle: - współuczestniczenie w działaniach technicznych związanych z badaniami i zastosowaniem w praktyce pojęć i metod operacyjnych nauk zajmujących się nieożywioną formą energii, włączając w to medycynę, rolnictwo oraz nauki spoteczno-humanistyczne; - nauczanie praktycznej nauki zawodu tub określonych zbiorów umiejętności; - inicjowanie i wykonywanie różnych usług technicznych związanych z handlem, finansami, administracją; - prowadzenie przedsięwzięć artystycznych i sportowych; - wykonywanie pewnych zadań religijnych; - nadzorowanie innych pracowników. Grupa II wielka - SPECJALIŚCI - powiększają istniejący zasób wiedzy; - tworzą i wdrażają naukowe lub artystyczne koncepcje i teorie; - uczą o tym w systematyczny sposób lub wdrażają nowe metody do praktyki życia społecznego, naukowego i gospodarczego. Zadania przez nich wykonywane zazwyczaj obejmują: - prowadzenie analiz i badań; - opracowywanie teorii i metod działania - doradztwo lub stosowanie istniejącej wiedzy z dziedziny nauk fizycznych włączając w to matematykę, inżynierię i technikę, oraz z zakresu nauk o życiu wraz ze specjalnościami medycznymi, jak również nauk społecznych; - nauczanie teorii i praktyki jednej lub kilku dyscyplin; - nauczanie i kształcenie osób upośledzonych; - zapewnienie różnym rodzajom przedsiębiorstw usług socjalnych lub prawnych; - tworzenie i wykonywanie dzieł sztuki; - zapewnienie przewodnictwa duchowego; - przygotowanie naukowych referatów i raportów. 24. Przygotowanie zawodowe w sferze technicznej, nietechnicznej i usług podobieństwa i różnice. Przygotowanie zawodowe to proces, układ zabiegów i działań dydaktycznych prowadzących do opanowania przez jednostkę zawodu i dojścia do wysokiej przydatności zawodowej. Wynikiem powinien być zespół cech charakteryzujących osobowość zawodową pracownika. Miernikami poziomu przygotowania zawodowego są: - wydajność i jakość pracy; - postawa zawodowa. Chodzi głównie o to, by każdy z nas widział prawidłowo swoje zadania zawodowe, rozumiał ich sens społeczny, chciał je wykonywać jak najlepiej. Uczeń musi być przygotowany, przyzwyczajony, zorientowany zawodowo, mieć aktywną postawę. 25. Miejsce i rola doradcy zawodowego w szkole ogólnokształcącej. Miejsce doradcy zawodowego: - doradca szkolny i zawodowy; - specjalista w poradniach wychowawczo-zawodowych, - pedagog szkolny ze szczególnym uwzględnieniem zadań związanych z kształceniem przedzawodowym. W szkole podstawowej: - orientacja przedzawodowa; - przekazanie wiedzy o zawodach; - klasy IV-VI wspomnienie o zawodach; - gimnazjum doprowadzenie do wyboru zawodu. Doradcy zawodowi w szkołach podstawowych, którymi najczęściej są pedagodzy szkolni, powinni mieć bardzo dobre informacje o tym, co dzieje się w zakresie nauki zawodów na następnym poziomie kształcenia. Niezbędne są informacje o zawodach (informatory), o zapotrzebowaniu na konkretne zawody, wykazy szkół zamykanych i nowo otwieranych. Ważna jest również ocena w jakim zawodzie osobowość ucznia najlepiej rokuje. Rola doradcy zawodowego: 1.Niesienie uczniom pomocy w prawidłowym wyborze przyszłego zawodu i drogi prowadzącej do uzyskania wymaganych kwalifikacji. Pomoc ta polega na: *udzielaniu rzetelnej informacji o zawodach, do których przygotowuje dana szkoła zawodowa, o warunkach pracy w tych zawodach; * zapoznawaniu z zapotrzebowaniem rynku pracy; * umożliwianiu uczniom konfrontowania własnych zainteresowań i uzdolnień zawodowych z konkretnymi sytuacjami zawodowymi; * wyjaśnianiu przemian zachodzących w treściach i charakterze pracy w reprezentowanych przez tę szkoły zawodach; * wskazywaniu na konieczność uwzględniania we własnych planach szkolnych i zawodowych potrzeb regionu i kraju. 2.Udzielanie rodzicom pomocy w przygotowaniu ich dzieci do prawidłowego wyboru zawodu i kierunku dalszego kształcenia przez: *dostarczanie im materiałów informacyjnych umożliwiających zapoznanie się z zawodami; *umożliwianie bezpośredniego zapoznania się ze stanowiskami pracy; *zapoznawanie z procesem kształcenia zawodowego. 3.Wyrabianie umiejętności i sprawności koniecznych do pracy w wybranym zawodzie. 4. Kształtowanie zrozumienia roli pracy. 5. Wszczepianie wzorów, zasad i wartości wychowania. 6. Rozwijanie zamiłowań, umiejętności i właściwych postaw w stosunku do pracy. 7. Stwarzanie odpowiedniej atmosfery i klimatu sprzyjającego upowszechnianiu się pożądanego stosunku do pracy. 8. Utrwalanie pozytywnego stosunku do nauki i zawodu. 9. Optymalizowanie warunków nauki i pracy. Współczesna szkoła powinna kształtować człowieka aktywnego, z inicjatywą, umiejącego podejmować decyzje prawidłowe w różnych dziedzinach swojego życia, zdającego sobie sprawę z ewentualnych konsekwencji i odpowiedzialności za dokonane wybory. 26. Zadania doradcy zawodowego w kształceniu zawodowym - formy i metody działania. Zadania doradcy zawodowego w kształceniu zawodowym: - prawidłowe przygotowanie młodych ludzi do podjęcia pracy; - koordynacja kształcenia zawodowego w celu dostosowania do wymagań rynku pracy; - planowanie kariery zawodowej; - gromadzenie, opracowywanie, aktualizowanie informacji o zawodach; - informowanie o drogach uzyskiwania kwalifikacji zawodowych oraz potrzebach rynku pracy; - udzielanie informacji indywidualnych i grupowych o zawodach i instytucjach kształcenia; - udzielanie indywidualnych porad na podstawie specjalistycznych badań osobom niezdecydowanym w wyborze zawodu, pragnącym zmienić zawód lub posiadającym ograniczenia; - przekazywanie wiedzy i informacji nauczycielom i rodzicom o zawodach; - utrzymywanie ścisłego kontaktu wizyty w zakładach pracy i spotkania z pracodawcami, - prowadzenie dokumentacji. Metody działania: - bezpośrednie - rozmowa indywidualna; - pośrednie - rozmowa grupowa; - mówiona - pogadanka; - pisemna - opracowania zawodowe; - warsztaty - pracownie (ćwiczenia laboratoryjne). Formy działania: - porady wychowawcze; - praca wychowawcza polegająca na stymulowaniu rozwoju jednostek. 27. Doradca zawodowy w zakładzie pracy (miejsce pracy, funkcje zawodowe). - Udzielanie pomocy w rozwiązywaniu problemów zawodowych w formie indywidualnej lub grupowej: *osobom, które chcą lub muszą zmienić zawód; *zatrudnionym, którzy mają trudności w utrzymaniu pracy; - zbieranie, gromadzenie, aktualizowanie i wykorzystywanie informacji o lokalnym rynku pracy i zawodach; - upowszechnianie informacji ułatwiających wybór zawodu, zdobycie nowych kwalifikacji, pozyskanie lub zmianę pracy. W zakładzie pracy doradca zawodowy wykonuje najczęściej zadania związane z obszarem tematyki zatrudnienia, to jest: - pozyskiwanie pracowników; - racjonalne wykorzystywanie ich kwalifikacji i umiejętności; - dobór pracowników do doskonalenia zawodowego, przekwalifikowania i szkolenia. Świadczy również pomoc w zakresie pozyskiwania i doboru fachowców spoza zakładu pracy, wskazując obszary ich pozyskiwania na rynku pracy i formułując niezbędne wymagania ofertowe (współpraca z Rejonowymi Urzędami Pracy). Utrzymuje również kontakty z instytucjami będącymi źródłem pozyskiwania kadr, takimi, jak: szkoły, agencje zatrudnienia, urzędy pracy oraz instytucje kształcenia pozaszkolnego działające na terenie gminy lub województwa. Współpracuje także z przedstawicielami administracji lokalnej (państwowej, samorządowej) w zakresie wymiany informacji związanych z aktualnymi i perspektywicznymi programami rozwoju gospodarczego, ujmującymi zagadnienia rynku pracy na danym obszarze. Doradca zawodowy może realizować swe zadania zawodowe w firmach świadczących usługi doboru kadr, może sterować zatrudnieniem w dużych zakładach pracy utrzymujących własną służbę zatrudnienia, może świadczyć pracę w służbach administracji państwowej, w tym najczęściej w urzędach pracy. Doradca musi pamiętać, że każdy człowiek ma własny system wartości, własne normy i trzeba je uszanować. Nie można deprecjonować poglądów i wartości innych ludzi. Miejsca pracy: - specjalista ds. pracowniczych; - organizator różnych form dokształcania i doskonalenia zawodowego; - koordynator działalności społeczno-wychowawczej; - wykładowca w zakresie problematyki pedagogicznej. 28. Rola służb pracowniczych i związków zawodowych w pomocy pracownikom w dokształcaniu i doskonaleniu zawodowym. Do zadań służby pracowniczej należą: - inicjowanie i realizowanie polityki kadrowej, socjalnej i płacowej zakładu pracy; - prowadzenie obsługi spraw osobowych i socjalnych załóg oraz informowanie o prawach i obowiązkach pracowniczych; - współdziałanie z innymi służbami, organizacjami i komisjami społecznymi działającymi w zakładzie pracy w dziedzinie rozwiązywania spraw pracowniczych, zapobiegania powstawaniu konfliktów indywidualnych i zbiorowych. W świadomości pracowników najbardziej utrwaliły się takie działania, jak zatrudnianie i zwalnianie pracowników, podnoszenie ich kwalifikacji i rozmieszczenie kadr w zakładzie oraz działalność socjalno-bytowa. Szerokie rozumienie służby pracowniczej koreluje z szerokim rozumieniem zakładowej polityki kadrowej, dla której najbardziej reprezentatywny uznać można model angielski, zakładający różnorodność zadań i struktur, co związane jest z charakterem przedsiębiorstwa: *dział zatrudnienia, kształcenia i doskonalenia; *dział stosunków pracodawca - załoga; *dział usług pracowniczych (problematyka strajkowa, konsultacje). Problematyka pedagogiki pracy rozkłada się na cały okres życia człowieka i uwzględnia relacje człowiek - wychowanie - praca. Społeczny charakter pracy zakłada m.in. potrzebę przygotowania jednostek i grup społecznych do współpracy i współżycia, a co się z tym wiąże potrzebę wykształcenia odpowiednich nawyków i umiejętności w danym zakresie. Jest to możliwe w celowo organizowanym systemie przygotowania do pracy. To zaś stanowi dziedzinę zainteresowań i działań pedagogiki pracy. Zarówno orientacja, kształcenie zawodowe i doskonalenie rzetelnie przeprowadzone sprawi, iż kadry pracownicze będą wysoko wykwalifikowane aktywne i przodujące. Aby wykształcić dobre kadry należy rozpocząć już od najmłodszych poprzez wychowanie przez pracę, należycie prowadzoną orientację, aby przygotować młodych ludzi do świadomego, zgodnego z zainteresowaniami i właściwościami psychofizycznymi wyboru zawodu. Ogromną rolę ma tu do spełnienia kształcenie zawodowe, które poza wyposażeniem w wiadomości oraz kształcenie umiejętności i nawyków ma ukształtować odpowiednią postawę społeczno-zawodową w postaci: odpowiedzialności, rzetelności, obowiązkowości itd. Również doskonalenie zawodowe prowadzone w okresie aktywności zawodowej poprzez poszerzanie i aktualizowanie kwalifikacji prowadzące do mistrzostwa w zawodzie sprawi, iż poziom kadr będzie ciągle wzrastał, a kwalifikacje pracownicze być może przewyższą wymagania stanowiska pracy i zrodzi to pożądaną racjonalizację. 29. Struktury organizacyjne poradnictwa i doradztwa zawodowego (szkolne i pozaszkolne). Szkolne: - rodzina; - szkoły ogólnokształcące (podstawowa, gimnazjum i średnia); - szkoły zawodowe (zasadnicza, technikum, policealna); - uczelnie wyższe; - instytuty naukowo-badawcze; - poradnie psychologiczno-pedagogiczne; - organizacje dziecięce i młodzieżowe; - koła zainteresowań. Pozaszkolne: - urzędy pracy; - centra informacji zawodowej; - centra edukacyjne; - placówki służby zdrowia; - zakłady pracy; - środki masowego przekazu; - prywatne biura pośrednictwa pracy. 30. Urzędy Pracy, Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne i inne - organizacja i działania w sferze orientacji, poradnictwa zawodowego i pośrednictwa pracy. Urzędy pracy: Rola Urzędów Pracy: - wypracowanie strategii dostosowywania kwalifikacji zawodowych do potrzeb rynku pracy; - rozwijanie mobilności i aktywności edukacyjnej i zawodowej młodzieży i dorosłych; - modernizacja (tworzenie) systemu orientacji i poradnictwa zawodowego; - udzielanie pomocy merytorycznej i organizacyjnej w zakresie edukacji pozaszkolnej i poradnictwa zawodowego; - usprawnianie funkcjonowania w nowych warunkach organizacyjnych poprzez doskonalenie kadry kierowniczej i organizacyjnej; - ścisła współpraca ze szkołami wszystkich stopni, pracodawcami oraz organizacjami społecznymi w zakresie szkolenia bezrobotnych. Zadania Urzędów Pracy: - sporządzanie bilansów kwalifikacji zawodowych osób pozostających bez pracy; - opracowywanie analiz, raportów, zaleceń i wytycznych dotyczących edukacji i poradnictwa zawodowego; - koordynowanie działań w zakresie szkolenia, w tym: * opracowywanie wzorcowych procedur współpracy między UP i organizacjami szkolącymi osoby dorosłe; * opracowywanie programów szkolenia bezrobotnych; - organizowanie i rozwijanie systemu orientacji i poradnictwa zawodowego, w tym: *opracowywanie i propagowanie technik rozwijających samodzielność osób poszukujących pracy; *organizowanie i aktualizowanie krajowej bazy danych obejmującej informację zawodową (charakterystyki pracy, wymaganych kwalifikacji i warunków pracy); *określanie celów, kierunków i organizacji działań podstawowych w zakresie orientacji i poradnictwa zawodowego; *organizowanie i aktualizowanie krajowej bazy danych obejmujących informacje o możliwościach kształcenia i szkolenia zawodowego; *propagowanie doświadczeń krajowych i zagranicznych w zakresie doradztwa zawodowego; - nadzór i ocena efektywności pracy UP w dziedzinie poradnictwa zawodowego i rekwalifikacji; - opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących problematyki orientacji i poradnictwa zawodowego oraz kształcenia, doskonalenia i przekwalifikowania osób dorosłych; - udział w prowadzeniu szkolenia dla pracowników UP w zakresie orientacji i poradnictwa zawodowego; - inicjowanie i prowadzenie współpracy z partnerami zagranicznymi w dziedzinie edukacji dorosłych i poradnictwa zawodowego. Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne: Profilaktyka: - rozpoznawanie i rozwijanie zdolności i umiejętności, - wczesne wykrywanie wad i ich korygowanie poprzez współpracę ze specjalistami, - współpraca z pedagogiem szkolnym i środowiskiem lokalnym, - ukierunkowanie dzieci i młodzieży w podejmowaniu decyzji o wyborze zawodu pod względem umiejętności, stanu zdrowia i aspiracji. Diagnozowanie: - psycholog, - pedagog, - logopeda, - doradca zawodowy. Terapia: - logopedyczna, - pedagogiczna, - rodzin, - dzieci i młodzieży. Poradnie Wychowawczo-Zawodowe: 1. Rozpoznawanie, rozwijanie indywidualnych zdolności, wiedzy, kwalifikacji, umiejętności i aspiracji społeczno-zawodowych w odniesieniu do rozwoju naukowo-technicznego i rynku pracy. 2. W przypadku dorosłych pracujących, możemy mówić również o korygowaniu niezadowalających sytuacji w życiu zawodowym i osobistym wynikających ze złego wyboru zawodu lub niewłaściwych decyzji. 31. Centra Informacji Zawodowej i Pracy - struktura, zadania, formy działania. Główne zadania Centrów Informacji Zawodowej: - gromadzenie informacji o zawodach; - orientacja zawodowa; - porady indywidualne; - porady grupowe; - pośrednictwo pracy informacje o pracodawcach i miejscach pracy; - pomoc w sporządzaniu curriculum vitae i listu motywacyjnego (wzory pism); - charakterystyki zawodowe do wglądu. 32. Analiza aktualnej klasyfikacji zawodów, kierunki zmian i ich uwarunkowania. Klasyfikacja zawodów jest podstawowym instrumentem polityki zatrudnienia, poradnictwa zawodowego i pośrednictwa pracy, umożliwia sprzężenie systemu zatrudnienia z systemem edukacyjnym, planowanie kształcenia i wykorzystanie potencjału pracy (kwalifikacji). Pozwala na dokonywanie analiz i prognoz dotyczących rynku pracy i zatrudnienia, ponieważ określa podstawową strukturę rynku pracy. Podjęcie prac nad nową klasyfikacją zawodów spowodowane zostało potrzebą określenia aktualnej i przewidywanej na najbliższe lata struktury zawodowej w Polsce. Zostanie uruchomiony skomputeryzowany system obsługi rynku pracy, którego głównymi funkcjami będą: pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe, szkolenie i przekwalifikowanie, kontrola i statystyka zatrudnienia i rynku pracy. Drugi powód, to konieczność dostosowania klasyfikacji do międzynarodowego standardu klasyfikacji zawodów. 33. Charakterystyki, kwalifikacji i standardy kwalifikacyjne krajowe i europejskie. Kwalifikacje: l. Opis zawodu 1. Określenie typu pracy w zawodzie. 2. Miejsce zawodu w strukturze gospodarczej kraju: a) dziedziny gospodarki zatrudniające specjalistów w danym zawodzie, b) cel wykonywanych prac w zawodzie, c) ewolucja zawodu. 3. Zadania wykonywane w zawodzie: a) opis wszystkich zadań występujących w zawodzie, b) przedmiot pracy, c) środki pracy (narzędzia, maszyny, urządzenia pomocnicze i inne), d) metodyki i techniki pracy (stałość i powtarzalność), e) stopień samodzielności pracownika, f) stopień odpowiedzialności pracownika. 4. Występujące w zawodzie specjalności, sfery działalności zawodowej, możliwe miejsca pracy. 5. Opis warunków pracy w zawodzie: a) organizacyjnych, b) fizycznych, c) elementy niebezpieczne występujące w zawodzie. 6. Atrakcyjność zawodu, cechy zawodu. II. Cechy pracownika warunkujące powodzenie w zawodzie: 1. Wymagany poziom wykształcenia. 2. Cechy psychiczne: a) zdolności, b) zainteresowania, c) temperament. 3. Cechy zdrowotne: a) wymagana sprawność fizyczna, b) wymagania dotyczące stanu zdrowia, narządów zmysłu. III. Możliwości uzyskania zawodu, zatrudnienia, kariery zawodowej: 1. Możliwość uzyskania zawodu: a) tryb kształcenia, instytucje kształcące i czas trwania nauki, b) wymagania wstępne do podjęcia nauki, c) przedmioty nauczania i zajęcia praktyczne. 2. Możliwość zatrudnienia: a) najczęstsze miejsca pracy, przedsiębiorstwa zatrudniające ludzi o podobnym zawodzie, b) miasta lub regiony skupiające przedstawicieli zawodu, c) liczba zatrudnionych, podaż i popyt na nich zgłaszany przez różne działy gospodarki narodowej. 3. Możliwości dokształcania i dalszej nauki, zdobycia dodatkowych uprawnień zawodowych, zdobycia zawodu pokrewnego. Standard to ogólnie akceptowane przez przedstawicieli różnych dziedzin gospodarki i kultury normy wymagań opisujące zbiór niezbędnych umiejętności i wiedzy do wykonywania danego zawodu, a także określające warunki i metody oceny przydatności zawodowej kandydatów. Standard kwalifikacji zawodowych jest wymaganym układem umiejętności i odpowiadających im pracownik na przypisanych mu do zawodu stanowiskach pracy, na których realizuje zadania zawodowe zgodnie z przyjętymi normami określającymi jakość produktu lub usługi. Standard kwalifikacji jest jednocześnie miarą porównywalności kwalifikacji pracowników w obrębie danego zawodu dla określonego stanowiska pracy. 34. Materiały zawodoznawcze i ich wykorzystanie w orientacji i poradnictwie zawodowym. Poradnictwo zawodowe (wg S.Szajka) - metoda działania rodziców, nauczycieli, kwalifikowanych doradców zawodowych, psychologów i lekarzy, w tym także pracowników poradni wychowawczo-zawodowych polegająca na udzielaniu młodzieży rad i pomocy w podjęciu świadomej i właściwej decyzji dotyczącej wyboru zawodu i drogi dotyczącej uzyskania w wybranym zawodzie kwalifikacji. 1. Rozpoznanie sytuacji. 2. Udzielanie rad. 3. Przewidywanie możliwości i skutków ich wykorzystania. Materiały zawodoznawcze: - literatura zawodoznacza; - teczki zawodoznawcze; - filmy zawodoznawcze; - programy komputerowe; - informatory resortowe; - foldery, ulotki; - audycje telewizyjne i radiowe; - konkursy wiedzy o zawodach; - wycieczki; - drzwi otwarte szkół. 35. Doradca zawodowy, jego kompetencje i zadania w poradnictwie zawodowym. Doradca zawodowy to osoba zajmująca się udzielaniem porad zawodowych. W świetle zmieniających się warunków gospodarczych w Polsce oraz szeregu zmian w edukacji pomaga radzącemu się w podjęciu decyzji o zmianie zawodu, podnoszeniu kwalifikacji, czy też ich uzupełnieniu. Doradca zawodowy wychodzi z inicjatywą do radzącego. Ze względu na poziom kompetencji i pełnione funkcje doradców dzieli się na: - profesjonalistów - gdzie poradnictwo lub doradztwo jest zadaniem podstawowym, - półprofesjonalistów - to osoby, które obok innych zadań spełniają obowiązki związane z orientacją i poradnictwem zawodowym (ekonomista, księgowa itp.). poradnictwo jest zadaniem marginalnym, - nieprofesjonalistów - rodzice, krewni, koledzy, znajomi, przyjaciele. W związku z takim podziałem możemy także określić poszczególne miejsca działań doradców, a więc będzie to: dom rodzinny, przedszkole, szkoła, uczelnia, zakład pracy, środowisko, które nas otacza, a w szczególności: Centra Kształcenia Ustawicznego, Urzędy Pracy, agencje doradztwa personalnego. Doradcy zawodowemu możemy przypisać następujące funkcje: 1. kształcącą wyrażającą się w pozyskaniu wiedzy o pracy, zawodach, możliwościach doskonalenia i podnoszenia kwalifikacji zawodowych, 2. informacyjną odnoszącą się do upowszechniania wiedzy zawodoznawczej wśród słuchaczy, 3. kreatywną związaną z rozwojem zawodowym jednostki, kształtowaniem cech osobowości szczególnie pożądanych w życiu zawodowym, 4. terapeutyczną doradca podejmuje zadania o charakterze profilaktycznym (zapobieganie decyzjom błędnym, nie trafionym ze względu na stan zdrowia lub możliwości psychofizyczne kandydata), kompensacyjnym (wyrównywanie braków np. w kształceniu), stymulacyjnym (pozyskiwanie nowych kwalifikacji mających na celu zwiększenie możliwości oferty pracy). Poradnictwo zawodowe zaczyna być potrzebne nie tylko młodzieży wchodzącej w świat pracy lub przygotowującej się do tego wejścia, czy nielicznym dorosłym, jak to było do niedawna. Obecnie powinno się uwzględniać potrzeby bardzo zróżnicowanych grup ludzi: - młodzieży, która ma się przygotować do pełnienia roli pracownika, do pozytywnego wejścia w świat pracy i znalezienia w nim miejsca, - absolwentom szkół zawodowych wszelkich szczebli, aby nie rozpoczynali swojego życia zawodowego od zasiłku dla bezrobotnych, - kobietom powracających do pracy po urlopie wychowawczym, - młodym mężczyznom po ukończeniu zasadniczej służby wojskowej, - niepełnosprawnym, których egzystencja została zagrożona w wyniku likwidacji zakładów pracy chronionej, - bezrobotnym przez dłuższy czas pozostającym bez pracy. Objęcie poradnictwem zawodowym tak różnorodnych wiekowe, życiowo, motywacyjnie czy kwalifikacyjnie grup powoduje wielkie skomplikowanie problemów, których rozwiązania oczekuje szukający porady. Wymaga to od doradcy zawodowego wysokiego poziomu profesjonalizmu, a także właściwych cech osobowości. Doradca zawodowy nie może ograniczać się do przekazania jednorazowej wiadomości-informacji (np. o wolnych miejscach pracy, możliwości przekwalifikowania, kształcenia). Poradnictwo zawodowe ma umożliwić młodemu człowiekowi konstruowanie poprawnego planu życiowego, w którym praca zawodowa będzie zajmować ważne miejsce. Od pomyślnego startu zależy w znacznym stopniu cała dalsza droga życiowa i zawodowa. Rola doradcy w poradnictwie zawodowym polega na udzielaniu pomocy petentowi w celu samopoznania, sprawdzenia jak reaguje na sytuacje stresowe i jaki to ma wpływ na jego zdrowie, zorientowanie go w tym, co chce osiągnąć, co potrafi, jakie ma doświadczenia. 36. Pedagogika pracy w realizacji triady: człowiek - wychowanie - praca. 30+ Pedagogika pracy obejmuje zagadnienia, które stanowią przedmiot zainteresowania pedagogiki ogólnej i innych dyscyplin pedagogicznych, ale ma też pokaźny zestaw problemów swoistych, skupionych wokół: - sylwetki człowieka, jakiego chcemy wychować, - zadań zawodowych, jakie będzie wykonywać absolwent określonej szkoły zawodowej, - treści, metod, środków kształcenia, dokształcania oraz doskonalenia zawodowego, - warunków osobowych i materialnych przygotowania człowieka do pracy, - skuteczności kształcenia, dokształcania i doskonalenia zawodowego, - skuteczności działań wychowawczych w miejscu pracy. Wychowanie przez pracę ma za zadanie wykształcenie lub zmianę odpowiednich cech osobowości. Jest to celowy proces wychowawczy, zamierzony, ciągły, zorganizowany. Człowiek przez pracę ma wzbogacać swą osobowość, ma się stać odpowiedzialny, samodzielny ... Praca jest środkiem wychowawczym w celu zmiany osobowości jednostki. Zmiana ta ma polegać na kształtowaniu rzetelności, uczciwości, dokładności, odpowiedzialności, jednostka ma być dostosowana do zmieniającej się rzeczywistości. Praca zwiększa dyscyplinę wewnętrzną człowieka, przygotowuje do prawidłowego funkcjonowania w określonej rzeczywistości. 37. Instytucje realizacyjne zadania doradztwa zawodowego - struktury i zakres działań. Szkolne: - rodzina; - szkoły ogólnokształcące (podstawowa, gimnazjum i średnia); - szkoły zawodowe (zasadnicza, technikum, policealna); - uczelnie wyższe; - instytuty naukowo-badawcze; - poradnie psychologiczno-pedagogiczne; - organizacje dziecięce i młodzieżowe; - koła zainteresowań. Pozaszkolne: - urzędy pracy; - centra informacji zawodowej; - centra edukacyjne; - placówki służby zdrowia; - zakłady pracy; - środki masowego przekazu; - prywatne biura pośrednictwa pracy. 38. Problemy doradztwa zawodowego w zakładzie pracy (pedagogika zakładu pracy). 27 + Zakład pracy - każda w określony sposób wyodrębniona jednostka organizacyjna, która zatrudnia pracowników i funkcjonuje na zasadach określających jej powstanie i działanie. Z pedagogicznego punktu widzenia termin „zakład pracy" rozumiany jest jako określony układ społeczny i określone środowisko wychowawcze. Zadaniem zakładu pracy jest zaspokajanie potrzeb pracowników i członków ich rodzin w 3 płaszczyznach: ogólnospołecznej, grupowej, jednostkowej. Pedagogika zakładu pracy - dawna nazwa trzeciego działu pedagogiki pracy, który obecnie nazywany jest doskonaleniem zawodowym. Obejmuje problemy oświatowo-wychowawcze ludzi pracujących, a szczególnie doskonalenie zawodowe pracowników w całym okresie ich aktywności zawodowej, prowadzące do nieustannego wzbogacania osobowości i do mistrzostwa w zawodzie. Ten dział pedagogiki pracy skupia także problemy adaptacji społeczno-zawodowej, identyfikacji z zawodem i zakładem pracy, stabilizacji zawodowej, jak również problemy stosunków międzyludzkich w zakładzie pracy, wreszcie problematykę zadań humanizacyjnych zakładu pracy. Dla tego działu istotna jest teza, że miejsce pracy staje się znaczącym ośrodkiem kształcenia ustawicznego i środowiskiem wychowawczym. 39. Warsztat pracy doradcy zawodowego - treści, formy, metody i środki działalności. Metody działania: - bezpośrednie - rozmowa indywidualna; - pośrednie - rozmowa grupowa; - mówiona - pogadanka; - pisemna - opracowania zawodowe; - warsztaty - pracownie (ćwiczenia laboratoryjne). Formy działania: - porady wychowawcze; - praca wychowawcza polegająca na stymulowaniu rozwoju jednostek. Środki działania: - narzędzia; - urządzenia, którymi posługują się doradcy zawodowi w trakcie realizacji poszczególnych form pracy. Można tutaj wymienić: kwestionariusze ankiet, wywiadów, testy, wydawnictwa, modele urządzeń, informatory, poradniki, przewodniki. Mogą to być również audycje radiowe i telewizyjne, filmy, przezrocza zawodoznawcze. Jako Srodki mozna też wykorzystać dokumenty zawodozanwcze takie jak: charakterystyki kwalifikacyjne, taryfikatory kwalifikacyjne, informacje o zawodach. Ważną rolę pełnią również środki nomenklatury i klasyfikacje zawodów szkolnych i zawodów występujących w gospodarce narodowej. 40. Metody i środki realizacji kształcenia zawodowego (pozimy i formy kształcenia). Formy organizacyjne kształcenia zawodowego są to te rozwiązania w procesie kształcenia, które uzależnione są: 1. liczbą uczniów uczestniczących w zajęciach; 2. miejscem realizacji procesu; 3. czasem prowadzenia zajęć dydaktycznych. Ze względu na liczbę uczniów, wyróżnia się: - nauczanie jednostkowe, np. prowadzone w warsztacie rzemieślniczym; - nauczanie grupowe (zespołowe), np. prowadzone w pracowni lub w warsztacie szkolnym; - nauczanie zbiorowe, np. realizowane w ramach systemu klasowo-lekcyjnego. Ze względu na miejsce, w którym przebiega proces kształcenia zawodowego, wyróżnia się: - zajęcia lekcyjne realizowane czy to w ramach systemu klasowo-lekcyjnego, czy też w gabinecie lub w pracowni; - zajęcia warsztatowe realizowane w warsztacie szkolnym, w centrum kształcenia praktycznego lub w zakładzie pracy; - zajęcia szkolne realizowane w szkole zawodowej (również w warsztatach szkolnych) - zajęcia pozaszkolne realizowane w domu, w zakładzie pracy czy też w innym miejscu poza szkołą. Ze względu na charakter prowadzonych zajęć są to: - lekcje 45-minutowe, 2-3 godzinne zajęcia w laboratoriach i pracowniach oraz 6-8 godzinne zajęcia warsztatowe, tzw. całodzienne; - zajęcia lekcyjne i warsztatowe (obowiązkowe) oraz zajęcia pozalekcyjne, np. w kółkach zainteresowań, realizowane na zasadzie dobrowolności. Współczesna dydaktyka opowiada się za formami organizacyjnymi gwarantującymi maksymalną aktywność uczniów w procesie kształcenia oraz ich uspołecznienia. 41. Poradnictwo edukacyjne i zawodowe stan aktualny i kierunki przemian. 35+ Poradnictwo edukacyjne prowadzone w szkole zawodowej i ogólnokształcącej, wśród młodzieży, której wiedza o wybranym zawodzie jest jeszcze bardzo skromna. Poradnictwo zawodowe dotyczy osób czynnych zawodowo, które dążą. do mistrzostwa i oczekują porady, albo stają przed koniecznością wyboru zawodu lub jego zmiany w nowych okolicznościach. 42. Działania, umiejętności, sprawności w zakresie kształcenia i doskonalenia zawodowego. 8+5+18 43. Przygotowanie zawodowe (kwalifikacyjne) a kompetencje. 18+ Nowe kwalifikacje przewidziane w kształceniu zawodowym obok kompetencji rzeczowych (czy rzeczowo-metodycznych) wysuwają kompetencje osobowe i społeczne. Układ tych kompetencji ma na celu uzyskanie zawodowych umiejętności działania w sensie samodzielnego planowania, realizacji i kontrolowania. Dostosowane są do samodzielnego rozwiązywania zadań zawodowych i umiejętności współdziałania w zespołach. 44. Algorytmizacja i heurystyka w działalności zawodowej (w realizacji zadań zawodowych). Algorytmizacja - zespół zasad, które wykonując krok po kroku dojdziemy do celu, dobrać składniki, wymieszać... Heurystyka - przygotowanie, wskazówki, zasady, reguły, które nie muszą prowadzić do celu. Występują przy myśleniu twórczym, pozwalają na rozwój wyobrażeń, twórcze myślenie, np. wykonaj plan działania: - przeanalizuj teoretycznie ten plan zanim przystąpisz do realizacji praktycznej, - sprawdź czy masz zaplecze techniczne ... czyli jest to pomoc, wskazówki, dobre rady, które nie wiadomo czy odniosą skutek. Zawód: układ wyodrębnionych, ściśle określonych i powtarzanych czynności, określa pozycję społeczno-zawodową pracownika, stanowi źródło utrzymania, wymaga specjalnego przygotowania zawodowego (odpowiednich kwalifikacji i kompetencji). Działalność zawodowa działalność związana z wykonywaniem danego zawodu. 45. Rola Komisji Edukacji Narodowej w upraktycznianiu edukacji (geneza kształcenia zawodowego). W Polsce problematyka wychowania przez pracę interesowała już A. Frycza Modrzewskiego (Odrodzenie), który nawiązywał do pracy ludzkiej i jej roli w wychowaniu. W dwieście lat później (1773-1794) problematyka wychowania przez pracę podjęta została przez działaczy KEN. a głównie Stanisława Staszica, Piramowicza, Hugo Kottątaja, Popławskiego, Ignacego Potockiego. Działacze ci uważali, że równolegle z wychowaniem młodzieży powinno być prowadzone kształceniem politechnicznym. Stanisław Staszic zajął się realizacją przygotowania młodzieży do pracy w gospodarstwie. Zawdzięczamy mu koncepcję i realizację idei kształcenia zawodowego oraz wychowania przez pracę zgodnie z potrzebami gospodarki kraju. Dzięki Staszicowi realnych treści nabrała relacja człowiek - wychowanie - praca. Staszica uważa się za ojca polskiego szkolnictwa zawodowego. 46. Cechy osobowościowe w przygotowaniu zawodowym a postawy prozawodowe. - samodzielność planowania, realizacji i. Kontroli; - umiejętność współdziałania w zespołach; - kształcenie pożądanych cech charakterologicznych (cierpliwość, dokładność, zdyscyplinowanie, utrzymywanie ładu i porządku, rzetelność, obowiązkowość, zaradność, odpowiedzialność, umiejętność funkcjonowania w grupie). Możliwości kształtowania tych cech: - wychowanie przez pracę, - samowychowanie, - samokształcenie. Celem i efektem ukształtowania tych cech jest dobrze funkcjonujący pracownik i człowiek. 47. Rola pracy w oddziaływaniach wychowawczych (możliwości, cele, efekty). 6+37 48. Certyfikaty jakości kształcenia (PN, CEN, ISO). 49. Ergonomia i ochrona pracy w przygotowaniu zawodowym. Ergonomia to dyscyplina naukowa zajmująca się przystosowaniem materialnych środków produkcji do potrzeb człowieka i stanowisk pracy, maszyn, narzędzi. Ergonomia to: - zapewnienie człowiekowi optymalnych warunków wykonywania czynności zawodowych; - zapewnienie możliwie największej sprawności jego pracy; - zabezpieczenie człowieka przed szkodliwością i uciążliwością pracy. Ergonomia zajmuje się badaniem warunków pracy, dostosowaniem środowiska pracy, maszyn i urządzeń technicznych do potrzeb człowieka (pracownika) z punktu widzenia zapewnienia optymalnych warunków wykonywania pracy. Zadaniem ergonomii jest zapewnienie wysokiej wydajności pracy człowieka, a jednocześnie utrzymanie jego sprawności psychicznej na wysokim poziomie, zapewnienie mu wygody i komfortu pracy i stworzenie takich warunków, które zapewniają mu dobre samopoczucie i zadowolenie z wykonywanych zadań zawodowych. Zadania związane z ochroną pracy można rozpatrywać w relacjach: • przystosowanie człowieka do środowiska pracy, • przystosowanie człowieka do człowieka, • przystosowanie warunków pracy do człowieka. W toku realizacji tych zadań zaspokajane są różnorodne potrzeby człowieka, a przede wszystkim potrzeby materialne. Często mówi się o ergonomii warunków pracy. BHP + ergonomia = ergonomia ochrony pracy Aspekty ergonomii: - koncepcyjna projektowanie i konstruowanie środków produkcji, atest, kontrola zgodności z ergonomią i BHP; - korektywna korygujemy niedociągnięcia w już istniejących warunkach, rozwiązaniach projektowych. Maszyny, środowisko pracy ma być zgodne z BHP, ułatwiać pracę, powodować, aby była jak najbardziej wydajna przy maksymalnej trosce o człowieka, ma służyć pracownikowi (poziom hałasu, oświetlenie, wibracje, klimatyzacja, dostosowanie sprzętów i maszyn, kolorystyka). Równie ważna jest er gonomia w codziennym życiu człowieka dostosowanie sprzętów, mebli gwarantuje zdrowie fizyczne i komfort psychiczny. Czynniki ergonomii, które należy uwzględniać przy tworzeniu stanowiska pracy: - struktura, budowa stanowiska, materiały, kształt; - wysokość i wielkość poziomej płaszczyzny pracy; - dostosowanie do wzrostu; - rozmieszczenie środków i przedmiotów pracy; - porządek i ład na stanowisku pracy; - rozmieszczenie środków informacyjnych (instrukcje, przyrządy) na odpowiedniej wysokości i w odpowiedniej odległości; - pozycja przy pracy ... 50. Bezpieczeństwo i higiena pracy w kształceniu zawodowym i na stanowisku pracy. Znajomość zasad BHP w kształceniu zawodowym pozwala na zorganizowanie pracy w sposób bezpieczny i higieniczny przy wykorzystywaniu osiągnięć nauki i techniki. Zapobiega i zwalcza szkodliwy wpływ środowiska pracy na pracujących. 51. Kierunki i uwarunkowania nowelizacji klasyfikacji zawodów. 1. Brak zapotrzebowania - likwidacja określonych zawodów, a co najmniej wyraźne zmniejszenie naboru i zawodu (np. górnik, tokarz); pracodawcy poszukują pracowników o szerszych kwalifikacjach. 2. Tworzenie nowych kierunków (np. sfera usług). 3. Konieczność przygotowania szerokoprofilowego (np. operator maszyn budowlanych eksploatacja i naprawa). 4. Założenia zmian systemu kształcenia (licea techniczne profilowane) modułowość kształcenia umożliwia szybką aktualizację programu; szerokie wykształcenie ogólne daje możliwość częstego przekwalifikowania. 5. Określenie standardów kwalifikacyjnych: - kwalifikacje lub standardy zawodów będą opierane na umiejętnościach; - działania zmierzające do równoważności świadectw i dyplomów, ich porównywalności z dokumentami unijnymi (porównanie wiedzy i umiejętności). 6. Stopniowa likwidacja szkół zasadniczych. 7. Dostosowanie zawodów do wymagań rynku pracy. 8. Przygotowanie pracownika kompetentnego i mobilnego, gotowego do podnoszenia kwalifikacji i dokształcania. 9. Modernizacja celów i treści kształcenia zawodowego, ukierunkowanie na kształcenie umiejętności. 10. Powszechność kształcenia. 52. Wychowanie przez pracę (działanie) do pracy - główna idea pedagogiki pracy. Wychowanie przez pracę to zamierzony i celowo zorganizowany rodzaj działalności wychowawczej, którego cechę szczególną stanowi wykorzystanie pracy w procesach oddziaływania na jednostkę i dokonywania zmian w jej osobowości. Do podstawowych zadań wychowania przez pracę można zaliczyć: 1. Doprowadzenie dzieci i młodzieży, a także dorosłych do: - zdobywania podstaw wiedzy o pracy człowieka, ojej istocie i złożoności, - zrozumienia roli pracy w życiu człowieka, - przekonania, iż praca stanowi nieodłączną wartość, potrzebę i konieczność każdego człowieka. 2. Włączanie w nurt codziennej pracy ludzkiej i kształtowanie: - podstawowych umiejętności pracy (umiejętności praktycznych), - właściwej motywacji do uczestnictwa w każdej pracy społecznie użytecznej, - odpowiedniego stosunku do pracy własnej, innych i wytworów pracy. 3. Kształtowanie cech charakterologicznych jednostki (pracowitość, systematyczność, dokładność, rzetelność, uczciwość, odpowiedzialność, pomysłowość, zaradność). 4. Kształtowanie kultury pracy, będącej składnikiem ogólnej kultury współczesnego człowieka i odpowiadającej wymaganiom cywilizacji. Wychowanie przez pracę należy rozpatrywać w 3 aspektach: 1) aktywizującym - efekty pracy mogą być osiągane tylko przez określoną działalność; 2) uspołeczniającym - za pośrednictwem pracy uczeń zostaje wprowadzony w układ stosunków i zależności w życiu społecznym; 3) wytwórczym - w toku pracy i przez nią kształtuje się szacunek dla niej i jej owoców; praca jest moralną powinnością człowieka i stanowi źródło jego społecznej wartości. Prawidłowe realizowanie wychowania przez pracę należy uzależnić od zasad: 1) zasada uwzględniania indywidualnych motywów i osobistych celów jednostki przy doborze form aktywności i ich organizacji; 2) zasada stopniowego przechodzenia do realizacji celów indywidualnych i celów zespołowych; 3) zasada uświadamiania ważności pracy społecznej wykonywanej przez jednostkę; 4) zasada dostrzegania i uwzględniania zależności zachodzących między osobistym wkładem a korzystaniem przez jednostkę z efektów działania społecznego. 53. Doskonalenie zawodowe, mistrzostwo w zawodzie (kwalifikacje kluczowe). Wszyscy absolwenci odpowiednich szkół znajdują się w sytuacji wyjściowej, od której rozpoczyna się droga i kariera zawodowa. Droga do mistrzostwa w zawodzie wiedzie przez doskonalenie umiejętności zawodowych. Mistrzem jest ten, kto tak dalece opanował swój zawód, że sam wynajduje nowe trudne zadania i stwarza w swej pracy nowe wartości. (T.Nowacki) Stadium mistrzostwa prowadzi do twórczości. Mistrz wytwarza rzeczy i świadczy usługi w sposób doskonały. Stadium mistrzostwa przyjmujemy za sytuację końcową (finalną), chociaż nie oznacza końca rozwoju. Kwalifikacje mistrzowskie poparte są dyplomem i osiągają je ludzie dojrzali, gdyż dochodzenie do nich jest poprzedzone szczeblowym systemem doskonalenia zawodowego. Dotyczy to pracowników ze średnim i dłuższym stażem pracy (średni i późny wiek dojrzały). W procesie dochodzenia do mistrzostwa w zawodzie duże znaczenie ma identyfikacja pracownika z zawodem, w którym duże znaczenie mają: - zajmowanie przez pracownika stanowiska odpowiadającego jego przygotowaniu, zdolnościom i możliwościom; - stworzenie pracownikowi odpowiednich warunków do należytego wywiązywania się z obowiązków; - odpowiednie wynagradzanie pracownika; - stworzenie pracownikowi szans rozwoju i stawania się pracownikiem powszechnie cenionym. Awans i sukces zawodowy wiązać należy z osiąganymi wynikami pracy i dochodzeniem do mistrzostwa w zawodzie. Będzie to: - przejście na wyższe stanowisko; - osiągnięcie wyższego szczebla w hierarchii zawodowej, wyższej grupy zaszeregowania; - zwiększenie stopnia odpowiedzialności za wykonywaną pracę. Droga do sukcesów zawodowych powinna iść przez osiąganie wysokich wyników w pracy. Kwalifikacje kluczowe związane są z nowymi wymagania! wobec pracownika. Oczekuje się od niego wiedzy i umiejętności typowych dla danego stanowiska pracy, ale również umiejętności planowania, realizacji i kontroli wyników swoich czynności. Kwalifikacje kluczowe umożliwiają pracę na podobnym stanowisku w nowych warunkach. 54. Kształcenie zawodowe a przygotowanie zawodowe, stan aktualny i perspektywy. Przygotowanie zawodowe można rozpatrywać jako proces i jako wynik. - Proces to układ zabiegów i działań dydaktyczno-wychowawczych, prowadzących do opanowania przez jednostkę zawodu i dojścia do wysokiej przydatności zawodowej. Tak rozumiane przygotowanie zawodowe jest realizowane w procesie kształcenia zawodowego. - Wynik to zespół cech charakteryzujących osobowość zawodową pracownika, z których najważniejszymi są: a) układy umiejętności umysłowych i praktycznych, opartych na odpowiadających im układach wiedzy teoretycznej i praktycznej, dostosowane do skutecznego rozwiązywania zadań zawodowych; b) pozytywny układ motywacyjny, wyrażający się głównie w gotowości do pracy zawodowej; c) stan kompetencji zawodowych, nadających kwalifikacjom najwyższą wartość. Miernikiem poziomu przygotowania zawodowego są przede wszystkim: - wydajność i jakość, którą można traktować jako sumę produktów lub usług materialnych (wartości użytkowych) wytwarzanych w jednostce czasu przypadającej na pracownika ( w znaczeniu ekonomicznym) lub jako funkcje kwalifikacji i motywacji (w znaczeniu pedagogicznym); postawa zawodowa, którą można traktować jako funkcje kwalifikacji i motywacji. 55. Licea profilowane w przygotowaniu zawodowym - kształcenie prozawodowe (ogólnozawodowe). Zadaniem liceum profilowanego jest doprowadzenie ucznia do matury i przygotowanie prozawodowe, a nie ogólnozawodowe czy zawodowe. Liceum profilowane zawodowo nie ma kształcić w konkretnym zawodzie, ale ma przygotować ucznia do dalszego dalszego kształcenia specjalistycznego i w efekcie do zdobycia zawodu. Licea te, w ofercie dodatkowej stwarzają możliwość tym uczniom, którzy nie pójdą na studia, zdobycie zawodu bez formalnych kwalifikacji i zdania egzaminu z wyuczonego profilu lub zdobywania kwalifikacji zawodowych w drodze dalszej nauki w szkole policealnej lub na specjalistycznych kursach zawodowych zakończonych egzaminem potwierdzającym uzyskanie formalnych kwalifikacji zawodowych. W liceum profilowanym - niezależnie od nachylenia profilu - kształcenie odbywa się w dwóch obszarach: - kształcenie ogólne - 80% całkowitego czasu nauczania, które powinno dać podstawy wiedzy umożliwiającej samodzielne dokształcanie się i doskonalenie, a także umiejętność przekwalifikowania się; - kształcenie profilowe - 20% całkowitego czasu nauczania (bez żadnej praktyki, z niewielką ilością zajęć labolatoryjnych). Zajęcia profilowe zostały podzielone na : • zajęcia kierunkowe - 9 godzin, gdzie uczeń wybiera co najmniej 3 przedmioty spośród przedmiotów akademickich (j. Polski, historia + wiedza o społeczeństwie, matematyka, fizyka, chemia, biologia, geografia) i przygotowuje się do egzaminu maturalnego w rozszerzonym zakresie, zadaniem szkoły jest umożliwienie mu przygotowania się do zdawania matury z wybranych przedmiotów; • ofertę dodatkową - 8 godzin - szkołom pozostawiono swobodę w zaprezentowaniu oferty dodatkowej umożliwiającej dostosowania jej do oczekiwań uczniów oraz dotychczasowych doświadczeń szkół ( w ramach takiej oferty można będzie realizować autorskie programy np. z informatyki, w klasach o poszerzonym programie z tego przedmiotu). Jednym z podstawowych celów liceum profilowanego jest wykształcenie cech potrzebnych pracownikom we współczesnej gospodarce. Profilowanie ma przede wszystkim za zadanie wspieranie uczniów w możliwie trafnym wyborze ich dalszej drogi edukacyjnej i ułatwienie, często skrócenie, jej realizacji. Organizacja profilowa została oparta na zasadach: - każdy uczeń liceum profilowanego powinien mieć możliwość kandydowania na wybrany przez siebie kierunek studiów, szkoła powinna mu umożliwić przygotowanie do zdawania matury z wybranych przedmiotów w zakresie rozszerzonych wymagań; - uczeń nie kierujący się na studia powinien otrzymać zarówno wiedzę ogólnozawodową, jak i propozycję uzyskania konkretnych kwalifikacji zawodowych ( kursy kwalifikacyjne), co dałoby mu szansę szybkiego zatrudnienia lub skróciło przyszłe kształcenie zawodowe. Absolwent L.P. po uzyskaniu świadectwa dojrzałości będzie mógł: - podjąć pracę do której nie są potrzebne określone kwalifikacje zawodowe; - skorzystać z oferty dodatkowej uzyskania kwalifikacji na poziomie zasadniczym (bez świadectwa), po której będzie mógł podjąć pracę, do której wykonywania będzie miał wymagane kwalifikacje; - podjąć dalsze kształcenie w szkołach policealnych przygotowujących do zawodu; - ubiegać się o przyjęcie na wybrany kierunek studiów. 56. System kształcenia zawodowego w Polsce - stan aktualny i kierunki reformy. Kompleksowa reforma modelu kształcenia zawodowego trwa od 1990 r.. jest ona związana z przemianami w gospodarce narodowej, z postępem naukowo-technicznym. Sytuacja taka powoduje zmianę lub reorientację niektórych miejsc pracy, czy nawet ich likwidację. Giną jedne zawody, na ich miejsce powstają nowe. Potrzeba więc kształcenia bardziej ogólnego, tak aby można było łatwo się przekwalifikować, aby pracownik potrafił wykonywać wiele pokrewnych czynności, był przygotowany do pracy na kilku stanowiskach. Zmniejsza się ilość zasadniczych szkół zawodowych, które kształciły w wąskich specjalnościach, a na ich miejsce otwiera się licea techniczne, które zajmują się kształceniem ogólnym i jednocześnie dają przygotowanie techniczne. Reforma kształcenia polega na jak najbardziej wszechstronnym przygotowaniu ucznia do wykonywania nie jednego, lecz kilku zawodów. Przemiany ustrojowe, gospodarcze i społeczne dokonujące się w Polsce od kilku lat wywierają znaczący wpływ także na sferę edukacji. Kształcenie i doskonalenie zawodowe jest uzależnione od otoczenia zewnętrznego rynku pracy. Dlatego też zwrot ku gospodarce rynkowej ujawnił szereg niedostosowań systemu edukacji i stąd konieczność jego przebudowy. Działania MEN koncentrują się na dwóch kierunkach: 1. możliwie szeroki zakres działań dostosowujących stary model do zmieniających się warunków; 2. projektowanie docelowego systemu kształcenia zawodowego i stopniowe wdrażanie tych projektów. Program działań dostosowujących obejmuje: - rozwijanie sieci szkół zawodowych niepublicznych (szkoły te podejmują kształcenie w zawodach odpowiadających zainteresowaniom społecznym i zgodnie z potrzebami rynku pracy; kształcą np. menadżerów, maklerów itp.); - przebudowa treści kształcenia w kierunku poszerzania profili kształcenia (polega to na zmniejszeniu liczby zawodów i specjalności nauczanych w szkołach zawodowych na rzecz kształcenia szerokoprofilowego); w tym celu opracowano nową klasyfikację zawodów, w której zredukowano liczbę zawodów z 243 do 135; - opracowanie programu wali z bezrobociem (m.in. przekwalifikowanie pracowników na różnorodnych kursach np. w Zakładach Doskonalenia Zawodowego); działania te finansowane są z budżetu państwa (fundusz pracy); - przebudowa systemu orientacji i poradnictwa zawodowego w kierunku zwiększania jego skuteczności postuluje się: • wprowadzenie do szkół podstawowych i LO doradców zawodowych, a do szkół wyższych akademickich doradców zawodowych; • rozbudowę służb poradnictwa w RUP i to zarówno na rzecz poszukujących pracy, jak i pracodawców; - stopniowe ograniczanie odsetka uczniów uczących się w zasadniczych szkołach zawodowych na rzecz zwiększenia liczby uczniów w szkołach średnich. Docelowa reforma kształcenia zawodowego przewiduje osiągnięcie 3 celów i 3 założeń. CELE: 1) mobilność zawodowa, czyli zdolność do wielokrotnej i szybkiej zmiany zatrudnienia (za tym idzie konieczność wyposażenia absolwentów w wiedzę ogólną i ogólnotechniczną); 2) aktywność zawodowa przyszłych pracowników; 3) powszechność dla wszystkich i umożliwienie kształcenia na różnych kierunkach oraz elastyczność, czyli łatwość przystosowania się do nowych warunków. ZAŁOŻENIA: 1) zwiększenie zakresu kształcenia ogólnego; 2) maksymalne poszerzenie profili kształcenia i rezygnacja z kształcenia w konkretnej specjalności; 3) zapewnienie udziału gospodarki w kształceniu zawodowym. Organizacyjne kierunki reform: 1) wprowadzenie nowego typu szkoły 4letniej pod nazwą Liceum Techniczne (bardziej ogólne i szerokie przygotowanie zawodowe) bez tytułu kwalifikacyjnego; 2) nowa szkoła policealna (cykl kształcenia od kilku miesięcy do 2,5 roku); 3) nowy typ szkoły wyższej (6-semestralny, kolegia), tytuł licencjat zawodowy; 4) rozbudowa kształcenia ustawicznego (system kursów i szkoleń). Programowe założenia reformy: - zmiana treści i form realizacji kształcenia; - poszerzanie nauczania języków obcych; - poszerzanie umiejętności korzystania z nowoczesnych technik komputerowych; - nauczanie nowych przedmiotów we wszystkich szkołach (prawo, bankowość, ekonomika). Szkoły będą też kładły nacisk na kształtowanie umiejętności komunikowania się, większą aktywność i gotowość do samokształcenia. Kierunki reformy kształcenia zawodowego związane są z określonymi uwarunkowaniami: 1) rozwój nauki i techniki (postęp technologiczny, mechanizacja produkcji, rozwój techniki informatycznej), 2) transformacja społeczno-gospodarcza kraju (gospodarka wolnorynkowa, dynamiczny rozwój usług, ekonomizacja we wszystkich dziedzinach życia; w efekcie powstaje zapotrzebowanie na nowe zawody w sferze produkcji i usług, kwalifikacje szerokoprofilowe, gotowość do podnoszenia kwalifikacji i kompetencji zawodowych), 3) planowane stowarzyszenie Polski z UE. Główne kierunki kształcenia zawodowego: - powszechność kształcenia; - dostosowanie kierunków kształcenia do planów rozwoju kraju; - elastyczność systemu kształcenia zawodowego; - uruchamianie różnych form doskonalenia pracowników czynnych zawodowo; - uwzględnienie ekonomii kształcenia (koszt, czas, efekt). 57. Literatura i czasopisma z zakresu pedagogiki pracy i doradztwa zawodowego. Literatura: 1. Stanisław Kaczor „Kształcenie i doskonalenie zawodowe w okresie przemian" 2 Tadeusz Nowacki „Dydaktyka doskonalenia zawodowego" . 3. Tadeusz Nowacki „Wychowanie przez pracę" 4. Ewa PodotskaFil i powieź „Podstawy zawodoznawstwa, orientacji i poradnictwa zawodowego" 5. Wanda Rachalska „Problemy orientacji zawodowej" 6. J.Skrzypczak „Proces kształcenia człowieka dorosłego" 7. Krzysztof Symela „Kształcenie modułowe" 8. Krzysztof Symela, R.Parzęcki „Orientacja i poradnictwo zawodowe" 9. Stanisław Szajek „Orientacja i poradnictwo zawodowe" 10. Franciszek Urbańczyk „Dydaktyka dorosłych" 11. Zygmunt Wiatrowski „Podstawy pedagogiki pracy" 12. Zygmunt Wiatrowski „Zarys pedagogiki pracy'1 13. K.Wojciechowski „Wychowanie dorosłych" 14. Bożena Wojtasik „Doradca zawodu" 15. Tadeusz Wujek .Wprowadzenie do pedagogiki dorosłych" Czasopisma: Pedagogika Pracy Edukacja Dorosłych Służba Pracownicza Życie Szkoły Metodyka Pracy Charaktery Problemy Wiedza i Życie Autorzy: Michał Butkiewicz, Stanisław Kaczor, Stefan Kwiatkowski, Mieczysław Marczuk, Tadeusz Nowacki, Ryszard Parzęcki, Czesław Plewka, Elżbieta Podolska-Filipowicz, Wanda Rachalska, Ewa Solarczyk-Ambroziak, Krzysztof Symela, Zygmunt Wiatrowski, Bażena Wojtasik, Tadeusz Wujek. 58. Doradca zawodowy ekspert, informator, itp. Modele doradców wg B.Wojtasik: Ekspert - narzuca swoje zdanie, dopasowuje osobę do zawodu, bardzo aktywny, on dokonuje wyboru. Informator - informuje, propaguje, podaje dane o zawodach, nieco łagodniejszy od poprzedniego. Leseferysta - liberalny, pozostawia dużą swobodę radzącemu się. nie formułuje dyrektyw, słucha, pobudza do analizowania przeżytych doznań, decyzję pozostawia uczniowi. Opiekun - ciepły, otwarty, akceptujący, nie rezygnuje z udzielania porady, nie narzuca swojego zdania. Trener - dwie sfery działania: 1) nauczyć człowieka zdobywać wiedzę, umiejętności, kierować się samorozwojem; 2) poprzez działania, rozmowę ma wyzwolić w jednostce pewną wiarę w siebie. Konsultant - zwraca uwagę na motywację ucznia, wartości dla niego ważne w podjęciu zawodu; pełna współpraca i współodpowiedzialność za dokonane wybory zawodu. 59. Doradztwo społeczne, edukacyjne i zawodowe stan aktualny i kierunki przemian w Polsce. 60. Przygotowanie zawodowe doradcy zawodowego i jego doskonalenie. Przygotowanie zawodowe doradcy zawodowego odbywa się głównie na studiach pedagogicznych w programie studiów są następujące przedmioty: - pedagogika pracy; - psychologia pracy; - socjologia pracy; - prakseologia; - ekonomia i zarządzanie; - elementy prawa; - metodyka kształcenia i doskonalenia zawodowego; - podstawy poradnictwa i doradztwa zawodowego; - marketing. Główne ośrodki kształcenia doradców zawodowych: Bydgoszcz, Warszawa, Łódź. Kraków, Lublin. Doradcy legitymują się dyplomem psychologa, mają uprawnienia do świadczenia klientom urzędów pracy usług psychologicznych obejmujących między innymi badania testowe, interpretację wyników testów, opracowanie opinii psychologicznej w celu wykorzystania wyników badań w procesie doradczym. Są uprawnieni do prowadzenia na rzecz pracodawców doboru kandydatów do pracy na stanowiska wymagające szczególnej predyspozycji psychofizycznych. Doradca zawodowy może uzyskiwać kwalifikacje zawodowe według czterech modułowych programów kształcenia: - 3-letniego licencjatu w zakresie doradztwa zawodowego - może uzupełnić studia magisterskie w specjalności psychologia doradztwa zawodowego; - 5-letnie studia magisterskie na kierunku psychologia - specjalność psychologia doradztwa zawodowego; - jednoroczne studia podyplomowe w zakresie doradztwa zawodowego przeznaczonych dla absolwentów studiów psychologicznych; - dwuletnie studia podyplomowe w zakresie doradztwa zawodowego dla osób z wykształceniem wyższym niepsychologicznym. 61. Pedagogika pracy (edukacja - wychowanie) rola i zadania. 30+ Celem edukacji i wychowania zawodowego jest: - kształtowanie postawy ideowej, etyki zawodowej, odpowiedniego stosunku do pracy oraz pozytywnych cech niezbędnych w stosunkach międzyludzkich; - ukierunkowanie dążenia do rozwoju osobowości; - zdobywanie przez uczniów wiedzy ogólnozawodowej i specjalistycznej koniecznej do dalszego doskonalenia zawodowego; - kształtowanie umiejętności umysłowych i sprawności manualnych niezbędnych do wykonywania przyszłego zawodu; - przygotowanie do samokształcenia, samowychowania i do podwyższania kwalifikacji zawodowych. Zadaniem kształcenia i wychowania zawodowego jest: - kształtowanie umiejętności wykorzystywania wiedzy w działalności praktycznej; - wpajanie przekonania o niezbędności wiedzy w pracy zawodowej; - rozwijanie indywidualnych uzdolnień i zainteresowań uczniów oraz ich identyfikacji z zawodem; - kształtowanie twórczych postaw oraz rozwijanie umiejętności racjonalizatorskich i wynalazczych; - inspirowanie potrzeby i kształtowanie umiejętności samoanalizy i samokształcenia - wyrabianie poczucia odpowiedzialności za powierzone zadania, szacunku dla pracy i ludzi oraz dumy zawodowej; - kształtowanie emocjonalnej więzi ze szkołą, zakładem pracy i przyszłym zawodem; - rozwijanie kultury osobistej i kultury miejsca pracy; - kształtowanie postaw patriotycznego zaangażowania w życiu społecznym i w pracy zawodowej. 62. Kształcenie i doskonalenie doradców zawodowych - stan aktualny i przewidywany. Doradców zawodowych dotychczas kształciły: - policealne studia zawodowe o specjalności: ekonomika pracy, płace i sprawy socjalne; - medyczne studia zawodowe prowadzące wydziały pracowników socjalnych; - szkoły wyższe, głównie ekonomiczne, prowadzące także kierunek: ekonomika pracy i polityka społeczna; - inne szkoły wyższe, głównie uniwersytety i wyższe szkoły pedagogiczne, prowadzące kierunki: psychologia pracy, socjologia pracy, pedagogika pracy, prawo pracy i socjologia przemysłu; - zaoczne ekonomiczne studia uzupełniające o kierunku: ekonomika pracy i polityka społeczna; - podyplomowe studium nauk o pracy i polityki społecznej; - podyplomowe studium socjologii przemysłu; - podyplomowe studium orientacji, poradnictwa i doradztwa zawodowego; - podyplomowe studium pedagogiki pracy. Wszystkie wyżej wymienione formy kształcenia i doskonalenia pracowników zajmujących się działalnością zawodoznawczą i społeczno-wychowawczą, socjalna i humanizacyjną funkcjonowały w izolacji od siebie, bez dążeń integracyjnych i koordynacyjnych, co powodowało przetargi w stwierdzeniu ważności przygotowania zawodowego i zajmowanych stanowisk pracy. W najbliższych latach dojdzie do wypracowania urealnionego systemu kształcenia, doskonalenia i dokształcania pracowników przygotowanych do obejmowania tak zróżnicowanych stanowisk pracy. Mogą to być: ekonomista z przygotowaniem w dziedzinie marketingu, ekonomiki pracy i polityki socjalnej, pracownik socjalny, technik bezpieczeństwa i higieny pracy, specjalista w dziedzinie działań administracyjnych, psycholog pracy, prawnik z przygotowaniem w dziedzinie prawa pracy, pedagog kulturalno-oświatowy, w tym szczególnie doradca zawodu i doradca pracy jako, że takie zawody zostały ostatnio powołane. 63. Międzynarodowa Organizacja Pracy - rola, zadania i zakres działalności. MOP zajmuje się ustalaniem norm i standardów prawa pracy. Jeżeli jakieś państwo chce się na to zgodzić ustala swoje normy dopasowując je do MOP-u i ratyfikuje umowę godząc się przez to na postrzeganie tych przepisów, które dotyczyć mogą: - czasu pracy; - urlopów; - praw i obowiązków pracowników; - standardów; - kar.. MOP zajmuje się takimi kwestiami dotyczącymi: - zmian technologicznych i nowych form organizacji pracy; - zmian technologicznych, przemian w zawodach i nowych kwalifikacji; - tworzenia kultury technologicznej oraz roli systemu kształcenia ogólnego; - kształcenia instytucjonalnego dla rozwoju techniki po szkole obowiązkowej; - kształcenie dla nowej techniki w zakładzie pracy; - poszerzania pola kształcenia praktycznego; - edukacji całościowej w zakładzie pracy, zorientowanej na rzeczywiste potrzeby; - doskonalenia opanowania komputerów oraz w zbliżeniu nowych technologii; - wewnętrznej funkcjonalności kształcenia zawodowego; - funkcjonowania całościowego wszystkich instytucji zajmujących się produkcją, usługami i kształceniem. 64. Komisja Europejska ds. wychowania w kształceniu młodzieży - cele i zakresy działalności. 65. „Biała Księga" (Komisji Europejskiej) wskazania w zakresie kształcenia ogólnego. Dążąc do wejścia do UE Polska musi zadbać o właściwy poziom wykształcenia społeczeństwa, abyśmy nie byli tylko krajem taniej siły roboczej, zacofanym gospodarczo. Na zachodzące przemiany społeczności europejskiej wpływa: -umiędzynarodowienie handlu (przybliża powstanie międzynarodowego rynku zatrudnienia; - tworzenie się społeczeństwa informatycznego, - postęp naukowo-techniczny. Umiędzynarodowienie handlu, globalizacja technologii, a w szczególności pojawienie się społeczeństwa informacyjnego zwiększyły możliwość dostępu do informacji i wiedzy, lecz jednocześnie pociągają za sobą konieczność modyfikacji posiadanych kompetencji i organizacji pracy. Potencjalne nowe oferty pracy wymagają wysiłku edukacyjnego w zakresie zdobycia nowych, lub podniesienia dotychczasowych kwalifikacji. Społeczeństwo przyszłości musi więc być społeczeństwem uczącym się. Aby zapobiec powiększaniu się podziałów społecznych należy podnosić ogólny poziom kwalifikacji umożliwiający dostosowanie się do nowych narzędzi, technik i zmian w warunkach pracy. Wiedza oparta na szerokich podstawach umożliwia dostosowanie się do aktualnej sytuacji gospodarczej i możliwości zatrudnienia. Jest też kluczem do nabywania nowych umiejętności i przekwalifikowania się. Współczesny pracownik powinien wykazywać ciągłą zdolność do odnawiania umiejętności technicznych i profesjonalnych opartych na solidnej podstawie wykształcenia ogólnego. Przystosowanie się do nowych warunków zatrudnienia oraz przeobrażeń stylu pracy dotyczy wszystkich grup społecznych i zawodów. Należałoby więc rozwinąć w społeczeństwie wolę kształcenia się i doskonalenia w ciągu całego życia. Powinno się umożliwić ludziom stały dostęp do zdobywania nowych umiejętności. Dzięki kształceniu i doskonaleniu nabytym w systemie zinstytucjonalizowanym, w przedsiębiorstwie, czy leż w mniej profesjonalny sposób, jednostki powinny być w stanie zaplanować swą przyszłość i sobie właściwą drogę rozwoju. Wiedza i kompetencje jednostki powinny zależeć od jej własnych decyzji. Rozwój kultury ogólnej i zdolność rozumienia i wypowiadania sądów są warunkami przystosowania się do przeobrażeń w ekonomii i zatrudnieniu. Podstawowym zadaniem edukacji powinna być pomoc każdej jednostce w stawaniu się pełnowartościowym człowiekiem, a nie narzędziem. Nabywaniu umiejętności i kompetencji musi towarzyszyć kształtowanie charakteru, otwarcie kulturowe i odpowie odpowiedzialność społeczna. Kształcenie ogólne powinno odnowić związki pomiędzy badaniami naukowymi i nauczaniem podstawowym, wyrabiać pamięć i rozumienie przeszłości, zdolność do osądu i podejmowania decyzji, rozumienie świata. Szkoła powinna rozwijać również zmysł krytyczny. Umiejętności podstawowe tworzą bazę, na której opiera się indywidualna przydatność do zatrudnienia. W edukacji podstawowej powinna być zachowana równowaga między nabywaniem wiedzy i kompetencjami metodycznymi pozwalającymi na nauczanie samego siebie. Należy także popierać wczesne nauczanie języków obcych (naukę należałoby rozpocząć już w przedszkolu). Byłoby dobrze, aby pierwszy nauczany język obcy stawał się językiem wykładowym niektórych przedmiotów w szkole po nad podstawowej. Ogólne umiejętności są konieczne, aby otrzymać dyplom z wiedzy zawodowej: - pogodzić szeroki dostęp do szkolnictwa wyższego z wysoką jakością edukacji; - przystosować zadania edukacji do zróżnicowanych zadań; - przygotować nauczycieli i pedagogów do rozwoju zadań edukacyjnych i transformacji narzędzi pedagogicznych; - stworzyć odpowiednie warunki do kształcenia w ciągu całego życia, do odnawiania wiedzy nabytej i zdobywania nowej. Pożądana byłaby oferta edukacyjna wysokiej jakości z użyciem nowoczesnych materiałów i wykorzystaniem nowoczesnych metod przystosowanych do rozmaitych odbiorców. „Biała Księga" proponuje: • wprowadzenie systemów oceny (dotyczy rozwoju wskaźników wysokiej jakości), • zagwarantowanie wysokiej jakości metod jak i materiałów nauczania, w tym również języków obcych; •stworzenie znaku jakości „klasy europejskiej" nadawanego instytucjom szkolnym, które będą odpowiadały pewnym kryteriom nauczania języków Wspólnoty; • wspieranie wymiany materiałów dotyczących kształcenia dostosowanych do różnych odbiorców (dorośli mało wykwalifikowani, dzieci), a także doświadczeń pedagogicznych; • popieranie rozpoczynania nauczania języków obcych w jak najmłodszym wieku, zachęcanie do wprowadzenia innowacji w nauczaniu; •upowszechnienie codziennego używania języków obcych w szkołach wszystkich poziomów (jednego w szkołach podstawowych, a dwóch w szkołach ponadpodstawowych); • stosowanie metod kładących nacisk na samodzielną naukę języków. 66. „Biała Księga" zalecenia w zakresie kształcenia zawodowego. Przystosowanie się do zapotrzebowania dynamicznie rozwijającej się gospodarki w Europie wymaga zwiększenia elastyczność kształcenia. Nowoczesny pracodawca wymaga od pracownika zrozumienia i opanowania technologii pracy, którą wykonuje. Tego warunku nie spełnia kształcenie cząstkowe czy bardzo drobiazgowe. Przedsiębiorstwa oczekują od pracowników nie tylko wysokich kwalifikacji, ale również wysokiej kultury osobistej, zdolności własnych i rozwiniętych, zdolnych do szybkiego przystosowania się do zmian w produkcji i organizacji pracy. Inżynierowie i robotnicy powinni rozumieć ogół procesów od produkcji do sprzedaży i użycia produktu końcowego łącznie z jego instalacją i konserwacją. Zdaniem ekspertów Komisji Europejskiej: - należy zachęcać do znoszenia barier pomiędzy szkołą i przedsiębiorstwem; - szkoła powinna zapewnić otrzymanie wykształcenia jak najbardziej adekwatnego do możliwości zatrudnienia; - powinien nastąpić rozwój współpracy pomiędzy instytucjami edukacyjnymi i przedsiębiorstwami przez rozwój systemu praktyk. Dzięki praktykom młodzi równocześnie z wykształceniem teoretycznym mogą zdobyć umiejętności praktyczne i doświadczenie potrzebne do funkcjonowania w przedsiębiorstwie. Rozwijając system praktyk będzie można dać większe szansę młodym i przyczynić się do wzrostu ich mobilności i zdobywania umiejętności. - należy tworzyć nowe drogi kształcenia odpowiadające nowym profilom zawodowym w sektorze usług, rzemiosła i drobnej przedsiębiorczości; - należy rozwijać kształcenie na terenie przedsiębiorstwa; - należy stymulować wszelkie innowacje w dziedzinie kształcenia zawodowego, aby było bardziej przychylnie nastawione do innowacji; - ze szczególną starannością należy przygotować nauczycieli i opiekunów praktyk; - należy rozwijać wszystkie formy kursów na wszystkich poziomach; - należy ułatwiać kursantom pobyt w różnych europejskich ośrodkach kształcenia przez dłuższe okresy; - należy odnowić tradycję „czeladniczą", która pozwoli na zdobywanie nowych doświadczeń zawodowych i edukacyjnych w różnych środowiskach kulturowych i różnych przedsiębiorstwach; - należy wspierać kształcenie w nowych zawodach w dziedzinie usług (np. turystyce czy ochronie środowiska); - należy popierać kształcenie inżynierów i techników sektora usług, rzemiosła i drobnej przedsiębiorczości (produkcja, instalacja, utrzymanie, konserwacja, naprawa, rady dla użytkowników). Pojawienie się nowych dóbr konsumpcyjnych szczególnie w dziedzinie informatyki i technologii komunikacji zwiększa w znacznym stopniu popyt na usługi, któremu serwis gwarantowany przez wytwórców lub dystrybutorów nie zawsze może sprostać. - kształcenie w dziedzinie usług nie może zostać oddzielone od produkcji; - należy popierać kształcenie dla tworzenia nowych małych przedsiębiorstw; - należy rozwijać system wyprzedzania potrzeb w dziedzinie kompetencji, kwalifikacji i nowych zawodów; - należy tworzyć nowe i konsolidować sieć istniejących ośrodków kursów i praktyk obejmującej wiele krajów europejskich; - należy poszukiwać dróg kształcenia przystosowanych do perspektyw pracy i zatrudnienia. Dla ułatwienia mobilności studentów należałoby znieść przeszkody prawne, administracyjne i socjalne, które hamują wymianę studentów. Należałoby również uzgodnić schematy kształcenia, aby dyplomy były uznawane we wszystkich krajach Wspólnoty. Studenci powinni mieć też możliwość studiowania na różnych wybranych przez siebie uczelniach, a poszczególne etapy studiów powinny być uznawane przez pozostałe uczelnie. Aby mogło dojść do zbliżenia szkoły i przedsiębiorstw powinny być spełnione następujące warunki: - otwarcie edukacji na świat pracy; - dopasowanie celowości edukacji do rozumienia świata pracy; - udział przedsiębiorstwa w procesie kształcenia nie tylko swoich pracowników, ale także młodzieży i dorosłych z zewnątrz. Kształcenie nie może być traktowane jedynie jako środek dostarczania przedsiębiorstwu taniej siły roboczej; - przedsiębiorstwo powinno więcej uwagi zwracać na podnoszenie kwalifikacji przez pracowników, a nie dążyć do wymiany kadry w przypadku zmiany profilu produkcji. Technicy powinni mieć możliwość stania się inżynierami poprzez uzupełnienie wykształcenia o organizację zarządzania, kierowania itp. W kształceniu zawodowym powinno znaleźć się miejsce również dla nauczania języków obcych. Jest to istotnym elementem kultury ogólnej, jak i atutem w uzyskaniu dostępu do zatrudnienia w kraju, jak i w całej Unii. Zbliżenie szkoły z przedsiębiorstwem. Szkoła powinna zapewnić kształcenie adekwatne do możliwości zatrudnienia, zaś przedsiębiorstwo może liczyć na pracowników obdarzonych kwalifikacjami zawodowymi i podstawami kultury ogólnej. Wzmacnianie związków między szkołą a przedsiębiorstwem może nastąpić dzięki rozwojowi systemu praktyk. Dzięki praktyce młodzi ludzie mogą zdobyć umiejętności i doświadczenia potrzebne do funkcjonowania w przedsiębiorstwie (kontakt ze światem produkcji i udane wejście na rynek pracy). Równocześnie istnieje możliwość uzyskania stażu w przedsiębiorstwie. Zbliżenie pomiędzy edukacją a produkcją pozwoli na zachęcenie i odnowienie kształcenia zawodowego, podstawowego, ustawicznego. Dotyczy to ogółu zatrudnionych, gdyż siła produkcyjna potrzebuje wykwalifikowanych robotników, by każdy mógł zrozumieć i opanować pracę, którą wykonuje i odpowiednio się w tej pracy rozwijać. Kształcenie w nowych zawodach z dziedziny usług. Celem kształcenia inżynierów i techników trzeciego sektora. Produkcja, instalacja, konserwacja, naprawa, rady konsumentów, serwis - są wszędzie. Pojawienie się nowych dóbr w dziedzinie informatyki i technologii zwiększa popyt na usługi. Kształcenie w dziedzinie usług nie może zostać oddzielone od produkcji i stąd zainteresowanie tymże typem kształcenia. Celem jest kształcenie inżynierów i techników przystosowanych do wymagań i potrzeb konsumentów. 67. Kwalifikacje zawodowe a standardy zawodowe. Kwalifikacje zawodowe inaczej kompetencje zawodowe to struktura poznawcza, złożona z określonych zdolności, zasilana wiedzą i doświadczeniami, zbudowana na zespole przekonań, iż za pomocą tych zdolności warto i można w danym kontekście sytuacji zachodzących w środowisku pracy inicjować i realizować skutecznie zadania zawodowe zgodnie z przyjętymi standardami. W znaczeniu praktycznym kwalifikacje zawodowe można traktować jako zdolność wykonywania określonych zadań, uprawnienie do działania, decydowania, wypowiadania sądów i ocen potrzebnych pracownikowi do wypełniania jego zawodowej funkcji. Tak rozumiane kwalifikacje zawodowe: - odnoszą się do określonego obszaru zawodowego (zawód, specjalność, specjalizacja, stanowisko pracy); - stanowią zamkniętą część postępowania zawodowego (realizacja zadania, czynności zgodne z nabytymi umiejętnościami); - są wymierne (pozwalają się zmierzyć i można zaobserwować skutki zmian powodowane stosowaniem kwalifikacji); - umożliwiają wykonywanie zadań (funkcji) w określonych warunkach, wyznaczonym czasie, na odpowiednim poziomie, czyli zgodnie z przyjętym standardem. Standardy kwalifikacyjne zawodowych to zbiór ustalonych norm określających wymagane dla danej grupy zawodowej zadania zawodowe, zakres wiedzy i umiejętności zawodowych wraz z zestawem sprawdzianów teoretycznych i praktycznych. Standardy zawierają ogólny opis zadań zawodowych ujętych w kontekście rozpatrywanego zawodu wraz z zarysem związanych z nim umiejętności i kwalifikacji. Do podstawowych składników standardów zawodowych zaliczamy: - poziom kwalifikacji; - treści nauczania; - czas nauczania; - system kontrolny; - materiały edukacyjne; - bazę edukacyjną; - poziom wykształcenia technicznego. 68. Transformacja społeczno-gospodarcza w Polsce a reforma systemu edukacji i kształcenia. 69. Stan aktualny i perspektywy funkcjonowania poradnictwa zawodowego. 35+42 70. Normy jakości wyrobów i usług (standardy jakości) a standardy kwalifikacji zawodowych. 71. Kierunki działań dostosowawczych w zakresie przygotowania zawodowego w świetle integracji z krajami Unii Europejskiej. 72. Główne idee i zalecenia raportu dla UNESCO Międzynarodowej Komisji ds. Edukacji dla XXI wieku pod przewodnictwem Jaques'a Delors'a nt. „Edukacja. Jest w niej ukryty skarb", Warszawa 1998 Cztery filary: ● uczyć się, aby wiedzieć, tzn. aby zdobyć narzędzia rozumienia; ● uczyć się aby działać, aby móc oddziaływać na swoje środowisko; ● uczyć się, aby żyć wspólnie, aby uczestniczyć i współpracować z innymi na wszystkich płaszczyznach działalności ludzkiej; ● uczyć się, aby być, w tym być panem swego losu, być zawsze i wszędzie sobą, być nade wszystko podmiotem.

2

---