1) PRAWA CZŁOWIEKA I PODSTAWOWA WOLNOŚĆ PRAWEM CZŁOWIEKA - jest uprawnienie przysługujące człowiekowi z tej tylko racji, że jest człowiekiem. (1) jest niezbywalne, (2) nikt nie może go czł. odebrać, (3) nikt nie może się go zrzec, (4) wszyscy mają je w równym stopniu, (5) państwo powinno to prawo uznawać i ochraniać, (6) źródłem tego prawa jest przyrodzona człowiekowi godność. PODSTAWOWA WOLNOŚĆ - to taka (jak pr. czł.), która przysługuje każdemu człowiekowi, państwo powinno ją uznawać i ochraniać. Podstawowe wolności to: (1) w. osobista, (2) w. myśli, (3) w. wypowiadania się, (4) w. sumienia, (5) w. religii. Inne wolności mogą, ale nie muszą być człowiekowi przyznane. Wolność podstawowa określa sferę, w której czł. może postępować wg. swego uznania i wyboru. Wolność taka nie może być czł. odebrana. Korzystanie jednak w pewnym zakresie może być ograniczone. Np. chociażby z tego względu, że każdemu czł. przysługuje taka sama wolność. Wolność innych jest granicą naszej wolności.

2) NARODZINY PRAW CZŁOWIEKA Koncepcja ta narodziła się w Europie w XVII wieku, w dziełach myślicieli: HUGO GROTIUS, JON LOCK, EDMUND BURKE, THOMAS PAINE (XVIII w.). Początkowo była to tylko koncepcja filozoficzna, owoc myśli humanistycznej. Korzystała z coraz większej wiedzy o człowieku i społecznościach ludzkich. Znaczenia społecznego koncepcja ta nabierała w miarę tego jak znajdowała uznanie władz państwowych. Pierwsza była KARTA PRAW WIRGINII - 12.06.1776, która mówiła m. in.: wszyscy ludzie są z natury równo wolni i niezależni i posiadają pewne przyrodzone prawa (nie można ich czł. pozbawić). Do praw tych zaliczała: (1) korzystanie z życia i wolności, (2) korzystanie z możliwości nabywania i posiadanie własności, (3) dążenie do szczęścia i bezpieczeństwa. Mówiła też, że wszyscy ludzie mają równe prawo do swobodnego praktykowania swej religii. DEKLARACJA NIEPODLEGŁOŚCI ST.ZJEDN. - 4.07.1776 - mówiła o równości ludzi, niezbywalnych prawach tj.: (1) życia, (2) wolności, (3) dążenia do szczęścia, (4) pr. do wypowiadania posłuszeństwa niesprawiedliwej władzy. W Europie: DEKLARACJA PRAW CZŁ. I OBYWATELA uchwalona przez fr. Zgr. Narodowe - 26.08.1789: (1) ludzie rodzą się i pozostają WOLNI I RÓWNI w swoich prawach, (2) różnice społ. mogą być wytworzone tylko ze wzg. użyteczności publicznej, (3) celem każdego stowarzyszenia polit. jest zachowanie naturalnych i niezbywalnych praw czł. (wolność, własność, bezpieczeństwo, opór przeciwko uciskowi), (4) swobodne głoszenie myśli i opinii jest jednym z najcenniejszych praw czł., (5) nikt nie może być niepokojony z powodu swoich przekonań, także religijnych (o ile manifestowaniem ich nie zakłóca porządku publicznego), (6) wolność polega na tym aby móc czynić wszystko co nie szkodzi innemu, tylko ustawa może zakreślić granice wolności. W XIX w. inne kraje uznały koncepcje pr. czł. - KONSTYTUCJA KRÓLESTWA BELGII - 7.02.1831, KONST. ZWIĄZKOWEJ KONFEDERACJI SZWAJCARSKIEJ - 29.05.1874. W XX w. liczba państw się wydłużyła. Dziś niemal wszystkie uznają pr. czł. i podst. wolności.

3) NARODZINY MIĘDZYNAR. PRAWA PRAW CZŁOWIEKA (1) po II w. św. uznawanie pr. czl. było sprawą poszczególnych państw, (2) nie było uniwersalnego katalogu pr. czł. i podst. woln., (3) każde pań. decydowało czy i jakie pr. czł. będzie uznawać, promować i chronić, (4) nie istniało Międzynarodowe prawo praw czł. (5) początek to utworzenie ORGANIZACJI NARODÓW ZJEDNOCZONYCH, (6) podpisana 26.06.1945 w San Francisco Karta Narodów Zjednoczonych - obowiązuje do dziś w niezmienionej treści mówi: ludy Narodów Zjedn. zdecydowane są m.in. przywrócić wiarę w: podstawowe prawa czł., godność i wartość czł., równouprawnienie mężczyzn i kobiet, równość narodów dużych i małych . Karta twierdzi m. in.: celem Narodów Zjedn. jest: (1) doprowadzić do współdziałania międzynarodowego w rozwiązywaniu zagadnień o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym i humanitarnym, (2) popierać i zachęcać do poszanowania praw czł. i podstawowych wolności dla wszystkich bez wzg. na rasę, płeć, język czy wyznanie. Kompetencje gł. organów Narodów. Zjedn. ZGROMADZENIE OGÓLNE inicjuje badania i udziela zaleceń m.in. w celu: przyczynienia się do urzeczywistnienia praw czł. i podst. woln. dla wszystkich bez wzgl. Na rasę, płeć, język czy wyznanie. RADA GOSPODARCZA i SPOŁECZNA m.in. może udzielać zaleceń w celu zapewnienia poszanowania i przestrzegania pr. czł. i podst. woln., może przygotowywać w tych sprawach projekty konwencji w celu przedłożenia ich Zgromadzeniu Ogólnemu, może zwoływać konferencje międzynarodowe w sprawach należących do jej kompetencji m.in. w sprawach promocji i ochrony praw czł. i podst. woln., może powoływać różne komisje m.in. do popierania pr. człowieka. Karta w rozdziale o międzynarodowej współpracy gosp. i społ. mówi, że ONZ - popiera powszechne poszanowanie i przestrzeganie praw czł. i podst. woln dla wszystkich bez wzg. na rasę, płeć, język czy wyznanie oraz uchronienie przyszłych pokoleń od klęski wojny. Międzynar. Prawo Praw Czł. jest częścią współczesnego Prawa Międzynar. Publicznego i zawiera minimum wymagań, jakie społeczność międzynarodowa przyjmuje w zakresie uznawania i ochrony pr. czł. i podst. woln. Każde pań. może zapewnić poszanowanie i ochronę pr. czł. na poziomie wyższym od tego minimum. Nie powinno natomiast schodzić poniżej. Podmiotami międzynarodowych praw praw człowieka są nie tylko państwa, ale i organizacje międzynarodowe, jednostki, grupy społ., organizacje społ. Wykonując postanowienia Karty NZ już na I-szej Sesji Z. Ogól., z inicjatywy Panamy, stanęła sprawa opracowania i uchwalenia deklaracji pr. czł. i podst. wolności. Z. Ogól. przekazało R.G. i S. tę inicjatywę i zaleciło aby powierzyła ona Komisji Praw Człowieka przygotowanie Międzynarodowej Konstytucji Praw Człowieka. Tak rodził się fundamentalny dokument międzynarodowych praw praw człowieka - Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, uchwalona przez Z. Ogól. N.Z. 10.12.1948 r. Z.O. proklamowało Powszechną D. Pr. Czł. jako wspólny, najwyższy cel wszystkich ludów i wszystkich narodów, aby dążyły do poszanowania, uznania i stosowania praw czł. Wg. Deklaracji wszyscy ludzie rodzą się pod wzg. swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa. Każdy czł. ma prawo do korzystania ze wszystkich praw i wolności w niej proklamowanych, bez wzg. na różnicę rasy, kolor, płeć, język, wyznanie, poglądy polit. a także narodowość, pochodzenie społ., majątek, urodzenie i inne. Powszechna D. Pr. Czł. w art. 30 formułuje listę pr. czł. i podst. woln. Są to prawa: (1) OSOBISTE, (2) POLITYCZNE, (3) SOCJALNE, (4) KULTURALNE. Deklaracja, to fundament M. Prawa Pr. Czł. Jest też I-szym elementem składowym uniwersalnej konstytucji praw czł.: International Bill of Human Rights.

4) OKREŚL, CO SKŁADA SIE NA ŚWIATOWĄ KONSTYTUCJĘ PRAW CZŁOWIEKA (1) Uchwalając Powszechną D. Pr. Czł. Z.O. zwróciło się do RGiS i do Komisji Praw Człowieka, aby zajęły się w pierwszej kolejności przygotowaniem projektu Paktu Praw Czł. (2) Z.O. uważało, że należy przygotować Jeden Pakt Praw Czł. (3) Uznano, że korzystanie z wolności osobistych, politycznych oraz praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych są wzajemnie powiązane i współzależne. (4) Stwierdzono, że: czł. pozbawiony pr. ekonom., socjal., i kultur. nie jest osobą, którą Powszechna D. Pr. Czł. traktuje jako ideał wolnego czł. Przygotowanie 1-go projektu Paktu Pr. Czł., który zawierałby wszystkie rodzaje pr.czł. i podst.woln. okazało się niemożliwe. W lutym 1952 r. Z.O. zażądało aby Komisja Pr. Czł. przygotowała projekty 2 paktów praw czł. Pierwszy zawierający prawa osobiste i polityczne, drugi prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne. Z.O. w dniu 16.12.1966r. uchwaliło: (1) Międzynarodowy Pakt Praw Osobistych i Politycznych, (2) Międzynarodowy Pakt Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych oraz Protokół Fakultatywny do M. Paktu Pr. Osob. i Polit., mówiący o trybie rozpatrywania zawiadomień składanych przez jednostki, które uważają, że ich prawa czł. zostały pogwałcone.

I tak na ŚWIATOWĄ KONSTYTUCJĘ PRAW CZŁOWIEKA składa. się: (1) Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, (2) M.Pakt Praw Osob. i Polit. [wszedł w życie 23.03.1976], (3) M. Pakt Praw Ekonom. Socjal. i Kultur. [w życie 3.01.1976], (4) Protokół Fakultatywny do Paktu Pr. Osob. i Polit. [w życie 23.03.1976], (5) Drugi Protokół Fakultatywny do Paktu Pr. Osob. i Polit. [w życie 11.07.1991]

5) JAKIE IDEE DO POLITYKI PRAW CZŁ. WNIOSŁA KONFERENCJA TEHERAŃSKA? ewentualnie PYT: Co społeczność M. ma czynić w obszarze PROMOCJI I OCHRONY praw czł.? Odp. na to pyt. miała dać M. konferencja praw czł. (pierwsza) obradowała w Teheranie 22 kwietnia - 13 maja 1968 r. Zakończyła się przyjęciem Proklamacji Teherańskiej. Konf. dokonała oceny postępu na polu promocji i ochrony praw czł.w okresie 20 lat od przyjęcia Powsz. Dekl. Praw Czł. i sformułowała program na przyszłość działania. Konf. stwierdziła, że: Powsz.Dekl.Pr.Czł. wyraża wspólne rozumienie narodów świata dotyczące niezbywalnych i nienaruszalnych praw wszystkich członków społeczności M. (1) przyjęcie obu Paktów i Deklaracji o przyznaniu NIEPODLEGŁOŚCI* krajom i narodom kolonialnym i innych konwencji i dekl., (2) stworzyły nowe standardy, do których państwa powinny się stosować, (3) ustanowiono wiele ważnych M. konwencji, co do pr. czł. dużo pozostaje do zrobienia w kwestii urzeczywistnienia tych praw i wolności .

Konferencja skierowała uwagę społeczności M. na: (a) potrzebę walki przeciwko rasizmowi zwłaszcza apartheidowi, który stanowi zbrodnie przeciwko ludzkości (b) pełne zastosowanie powinna znaleźć.

*Deklaracja o przyznaniu niepodległości krajom i narodom kolonialnym przyjęta przez Z.O. 14.12.1960: (1) społeczność międzynarodowa ma obowiązek współpracować dla wykorzenienia, wyeliminowania trwałych masowych naruszeń praw czł., (2) musi być zlikwidowana dyskryminacja, której ofiarami są kobiety, (3) rodzice mają prawo do swobodnego i odpowiedzialnego określania liczby swoich dzieci oraz czasu ich posiadania, (4) nakazem chwili jest, aby młodzież uczestniczyła w kształtowaniu przyszłości ludzkości, (5) odkrycia naukowe i postęp techniczny nadzieją są na rozwój ekonom., społ. i kulturalny ale mogą także stanowić ZAGROŻENIE DLA PRAW I WOLNOŚCI JEDNOSTKI.

Pojawiło się także zagadnienie promocji i ochrony nowej kategorii praw człowieka INDYWIDUALNYCH I KOLEKTYWNYCH zarazem - prawa do: (1) pokoju, (2) rozwoju, (3) korzystania ze światowego dziedzictwa ludzkości.

W latach 68-93 nastąpiło wiele zmian, społeczność M. się rozwinęła, co do ochrony i promocji pr. czł. Zmiana sytuacji ZSRR - rozpad ZSRR powrót do kapitalizmu. U progu lat 90 znowu zadano to PYT. Celem odp. Zwołano II-gą Światową Konferencje praw czł. w Wiedniu 14-25 czerwca 1993r.

6) JAKIE IDEE DO POLITYKI PRAW CZŁ. WNIOSŁA KONFERENCJA WIEDEŃSKA 1993? Konf. przyjęła dokument p.t.: „DEKLARACJA WIEDEŃSKA i PROGRAM DZIAŁANIA” - dokument b. obszerny, wskazuje kierunki dalszej działalności społeczności M. na rzecz promocji i ochrony praw czł.

Konf. stwierdziła, że w okresie od konferencji Teherańskiej nastąpił rozwój regulacji M. dotyczących praw czł. i to w wymiarze uniwersalnym jak i regionalnym.

Konf. uznała, że należy nadal przywiązywać znaczenie: (1) zwalczaniu rasizmu, (2) walce narodów o samostanowienie o swoim losie, (3) walce o pełne równouprawnienie mężczyzn i kobiet, (4) zwalczaniu sytuacji w których prawa czł. są gwałcone trwale i masowo, (5) zwalczaniu tzw. CZYSTEK ETNICZNYCH.

Konf. wskazała na doniosłość walki o równość w korzystaniu z pr.czł. przez osoby szczególnie narażone na dyskryminacje. Przyznać tym osobom specjalne prawa, aby mogły korzystać z pr.czł. i podst. wolności Na równi z innymi. Chodzi o prawa: (1) dziecka, (2) ludzi starych, (3) osób niepełnosprawnych, (4) osób należących do różnych rodzajów mniejszości [robotników, migrantów, uchodźców, osób należących do ludności autochtonicznej]

Uznanie znalazła KONCEPCJA PRAW CZŁOWIEKA zwanych PRAWAMI SOLIDARNOŚCI. 1-szy raz koncepcję przedstawił fr. teoretyk praw czł. K. Vasak na konf. w '79 w Campobello. Do praw solidarności zwanych prawami człowieka trzeciej generacji zaliczamy: (1) pr. człowieka do pokoju, (2) pr. czł. do rozwoju, (3) pr. czł. do korzystania ze środowiska naturalnego zdrowego i ekologicznie zrównoważonego, (4) pr. do poszanowania wspólnego dziedzictwa ludzkości, (5) pr. do pomocy humanitarnej w razie klęski żywiołowej. Należy rozwijać edukacje o prawach czł. Należałoby także dokonać reorganizacji organizmów Narodów Zj. zajmujących się promocją i ochroną praw czł. Powołano nowy organ NZ do zajmowania się promocją i ochroną praw czł. - WYSOKI KOMISARZ NARODÓW ZJEDNOCZONYCH do PRAW CZŁOWIEKA utworzony został w 1993r. i ma rangę ZASTĘPCY SEKRETARZA GENERALNEGO N. Z. Konf. potwierdziła, że w ramach celów i zasad zadań NZ promocja i ochrona wszystkich praw czł. jest przedmiotem troski społeczności Międzynarodowej. (1) Zajmowanie się sytuacją praw czł. w jakimś państwie nie jest wtrącaniem się w jego sprawy wewn., (2) Główne przeszkody w korzystaniu z praw czł. i podstawowych wolności to: skrajne ubóstwo, ciężar długów i konflikty zbrojne, (3) Konf. opowiedziała się za rozwojem regionalnych systemów promocji i ochrony praw czł. (4) Konf. wezwała państwa ,które dotychczas nie przystąpiły do Paktów praw czł. , a także innych uniwersalnych i regionalnych konwencji aby przystąpiły, (5) Konf. podkreśliła, że osoba ludzka jest centralnym podmiotem wszystkich praw czł. i podst. woln., że jest podstawowym beneficjariuszem tych praw i wolności i powinna aktywnie uczestniczyć w realizacji tych praw, (6) Wszystkie prawa czł. są uniwersalne , niepodzielne , współzależne i wzajemnie powiązane. Społeczność M. powinna traktować prawa czł. globalnie w uczciwy i równy sposób, na tej samej stronie i z taką samą uwagą.

7) PRAWA I WOLNOŚCI INDYWIDUALNE

1. PRAWO DO ŻYCIA Proklamuje ją PDPCz, uznaje ją P.P.O. i P. (1) Każda jednostka ludzka ma przyrodzone prawo do życia, (2) Powinno ono być chronione przez ustawę, (3) Nikt nie powinien być samowolnie pozbawiony życia ani przez państwo, ani przez inną jednostkę ,czy jakikolwiek inny podmiot, (4) Pakt dopuszcza karę śmierci. Ale są warunki ograniczające jej stosowanie tam gdzie jej nie zniesiono, (5) Kara śmierci może być orzeczona tylko za najcięższe zbrodnie, zgodnie z ustawą, która obowiązywała w chwili popełnienia zbrodni, (6) Kara może być wykonana tylko na podstawie prawomocnego wyroku wydanego przez właściwy sąd, (7) Skazany na śmierć ma prawo ubiegać się o ułaskawienie lub zamianę kary. AMNESTIA,UŁASKAWIENIE lub ZAMIANA KARY ŚM. na inną mogą być zastosow. we wszystkich przypadkach. NIE WOLNO ORZEKAC KARY ŚM. co do osoby, która w chwili popełnienia przestąp. nie miała skończonych 18 lat, wykonywać kary śm. do kobiety ciężarnej. Zachęta dla państw do zniesienia kary śm. Nie wypowiadają się, co do aborcji PDPCz i P.P.O.iP.

Inny aspekt prawa do życia jest w Konwencji o prawach dziecka, przyjęta przez Z.O. 20 listopada 1989r. nakazuje państwom uznawać niezbywalne prawo do życia każdego dziecka i nakłada na państwa obowiązek zapewniania w możliwie maksymalnym zakresie warunki przeżycia i rozwoju dziecka.

2. ZAKAZ PODDAWANIA CZŁOWIEKA TORTUROM, OKRUTNEMU, NIELUDZKIEMU lub PONIŻAJĄCEMU TRAKTOWANIU lub KARANIU. (1) Wg P.Deklaracji : każdy ma prawo do bezpieczeństwa swojej osoby, (2) PPOiP. powtarza to i dodaje: nikt nie powinien być poddawany bez swej swobodnie wyrażonej zgody doświadczeniu lekarskiemu lub naukowemu, (3) mamy także Deklaracje NZ w sprawie ochrony wszystkich osób przed torturami i innymi okrutnym nieludzkim lub poniżającym traktowaniem lub karaniem, przyjętą przez Z.O. 9.12.1975r., (4) Przyjęto Konwencje przeciwko torturom i innemu okrutnemu nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu Z.O. uchwaliło 10 grudnia 1984r., (a) daje definicje TORTURY, (b) listę obowiązków państw co do przeciwdziałania stosowania tortur, (c) ścigania osób dopuszczających się zbrodni, (d) mamy też mechanizm M. kontroli przestrzegania konwencji. TORTURA(Y) - to jakiekolwiek działanie powodujące dotkliwy ból lub cierpienie zarówno fizycznie jak i psychicznie. Ból, cierpienie zadawane celowo określonej osobie, aby: (1) uzyskać od niej lub osoby trzeciej informacje, (2) ukarać daną osobę za czyn, który ona lub os. trzecia popełniła, (3) zastraszyć lub przymusić te os trzecią, (4) np. z powodu dyskryminacji jakiegokolwiek rodzaju. TORTURY mamy, gdy ból lub cierpienie są zadawane przez urzędnika państwowego za jego namową, zgodą lub przyzwoleniem

Do tortur nie zalicza się bólu lub cierpienia nieodłącznego lub przypadkowego wynikającego jedynie ze stosowania sankcji prawnych. TORTURY mają 3 elementy: (1) dotkliwy ból lub cierpienie zadawane danej osobie, (2) określone cele tych działań, (3) fakt, że dopuszcza się ich osoba działająca w imieniu państwa lub są one podejmowane za namową, zgodą lub przyzwoleniem takiej osoby. T. są przestępstwem i są karane (mają być karane). T. stanowią najdotkliwszą umyślną formę okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania. Zakaz stosowania t. mamy w regionalnych konw. i w niektórych uniwersalnych konwencjach dotyczących praw czł. Ten zakaz stosowania t. w PDPCz i PPOiP odnosi się do dotkliwego bólu lub cierpienia zadawanego przez kogokolwiek, a nie tylko przez osoby oficjalne. To także co do stosunków w rodzinie, zakładzie pracy, organizacjach, grupach społecznych.

3. PRAWO DO WOLNOŚCI OSOBISTEJ PDPCz stwierdza, że NIKT NIE MOŻE POZOSTAWAĆ W STANIE NIEWOLNICTWA lub PODDAŃSTWA. Niewolnictwo i handel niewolnikami we wszystkich formach powinny być zakazane. Nie wolno nikogo trzymać w niewoli, w poddaństwie a także zmuszać do pracy przymusowej lub obowiązkowej. Konwencja w sprawie niewolnictwa podpisana w Genewie 25 września 1926r. NIEWOLNICTWO jest stanem jednostki lub położeniem względem, której stosowane jest postępowanie w całości lub w części wynikające z prawa własności (To korzystanie z przedmiotu własności, pobieranie z niego pożytków i rozporządzanie nim). Konwencja w sprawie zniesienia niewolnictwa, handlu niewolnikami oraz instytucji i praktyk zbliżonych do niewolnictwa przyjęta przez Z.O. N.Z. 1.09.1956r. PODDAŃSTWO wg Z.O.N.Z.- to stan lub sytuacja dzierżawcy ,który na mocy prawa, zwyczaju lub umowy jest zobowiązany mieszkać i pracować na ziemi stanowiącej własność innej osoby ,niezależnie od tego czy czynności takie są odpłatne czy też nie oraz jest pozbawiony wolności zmiany swego stanu. Dziś zabroniona jest: (1) niewola za długi, (2) przyrzeczenie kobiety za żonę za wynagrodzeniem dla jej rodziców, (3) przekazanie żony przez męża innej osobie za wynagrodzeniem, (4) przekazanie żony w spadku, po śmierci męża, innej osobie, (5) oddawanie osoby poniżej 18 roku życia innej osobie, za wynagrodzeniem, celem wyzyskiwania takiej osoby.

4. PRAWO KAŻDEGO DO TEGO, ABY NIE BYŁ ARBITRALNIE ZATRZYMANY LUB ARESZTOWANY LUB WYGNANY Z KRAJU. Wg. PDPCz. nikogo nie wolno samowolnie aresztować, zatrzymywać lub wygnać z kraju. PPOiP: (1) każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, (2) nikt nie może być pozbawiony wolności inaczej, jak tylko na zasadach i w trybie ustalonym przez USTAWE, (3) Pakt wymaga, aby osoba aresztowana w chwili aresztowania została poinformowana o przyczynach aresztowania i powiadomiona w krótkim czasie o wysuwanych przeciwko niej zarzutach, (4) os. zatrzymana lub areszt. pod zarzutem popełnienia przestępstwa w krótkim czasie powinna być postawiona przed sądem i powinna być osądzona w rozsądnym terminie lub zwolniona, (5) każdy pozbawiony wolności ma prawo odwołania się do sądu w celu niezwłocznego orzeczenia przez sąd o legalności zatrzymania i zarządzenia zwolnienia (jeżeli bezprawne), (6) każdy kto został bezprawnie aresztowany lub zatrzymany ma prawo do ODSZKODOWANIA, (7) każda os. pozbawiona wolności ma być traktowana w sposób humanitarny z poszanowaniem przyrodzonej godności człowieka, (8) os. oskarżone (z wyjątkami) mają być oddzielone od osób oskarżonych, (9) oskarżeni młodociani mają być oddzieleni od dorosłych. CEL systemu penitencjarnego - poprawa i rehabilitacja społeczna więźniów. Nikt nie może być pozbawiony wolności jedynie z powodu nie wywiązania się ze zobowiązań umownych.

5. PRAWO CZŁ. DO UZNAWANIA WSZĘDZIE JEGO OSOBOWOŚCI PRAWNEJ PDPCz i PPOiP: (1) każdy ma prawo do uznawania wszędzie jego podmiotowości prawnej, (2) nie można czł. pozbawić jego zdolności prawnej, traktować go jako rzecz. Czł. zawsze i wszędzie ma być traktowany jako podmiot praw i obowiązków.

6. PR. DO SWOBODNEGO PORUSZANIA SIĘ I WYBORU MIEJSCA ZAMIESZKANIA W GRANICACH PAŃSTWA - PDPCz - w granicach każdego państwa; PPOiP - prawo to służy czł. legalnie przebywającemu na terytorium danego państwa.

7. PRAWO DO OPUSZCZENIA JAKIEGOKOLWIEK KRAJU I DO POWROTU DO WŁASNEGO KRAJU - PDPCz -zawiera to prawo; PPOiP - powtarza w/w prawo oraz dodaje, że nikt nie może być samowolnie pozbawiony praw wjazdu do swego własnego kraju

Mogą być wprowadzone ograniczenia przewidziane w ustawie, ale tylko takie, jakie są konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwowego, porządku publicznego, zdrowia lub moralności publicznej albo prawa i wolności innych.

8. PR. DO UBIEGANIA SIĘ O AZYL - PDPCz każdy czł. ma pr. ubiegania się o azyl, korzystania z niego w innych krajach w RAZIE PRZEŚLADOWANIA. Nie można powoływać się na to prawo w razie wszczętego ścigania z powodu popełnienia czynu niepolitycznego lub sprzecznego z celami i zasadami N.Z.

PPOiP NIE PRZEWIDUJE TEGO PRAWA !!! Przewiduje natomiast to prawo Deklaracja o Azylu Terytorialnym przyjęta przez Z.O. 21.11.1959 r.

9. PRAWO DO OBYWATELSTWA - (1) PDPCz - każdy czł. ma prawo do posiadania obywatelstwa, (2) nikt nie może być pozbawiony arbitralnie swego O., (3) nikomu nie może być odmówione prawo do zmiany obywatelstwa

Nie mówi o tym pr. PPOiP. !!! Są różne konwencje: (a) Konwencja o ograniczeniu bezpaństwowości przyjęta 30 sierpnia 1961r., (b) Konwencja o obywatelstwie kobiet zamężnych 29 stycznia 1957r.

10. PRAWO DO ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA I ZAŁOŻENIA RODZINY - Powszechna Deklaracja: mężczyźni i kobiety po osiągnięciu pełnoletności mają prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny. Pr. to przysługuje bez wzg. na rasę, narodowość czy religię. Wg PD. małżeństwo może być zawarte tylko przy dobrowolnej zgodzie przyszłych małżonków. (1) małżonkom przysługują RÓWNE PRAWA, (2) rodzina jest naturalną i podstawową komórką społeczeństwa . Jest uprawniona do ochrony ze strony społeczeństwa i państwa. Jest to pr. w PPOiP. ale - mniej zdecydowanie stanowi niż PD że państwa - jego strony mają podejmować odpowiednie kroki w celu zapewnienia równych praw i obowiązków małżonków w odniesieniu do zawarcia małżeństwa podczas jego trwania i przy jego rozwiązaniu. W przypadku rozwiązania małżeństwa (PAKT) - należy podjąć środki w celu zapewnienia dzieciom niezbędnej ochrony. Przewidują rozwiązanie małżeństwa przez rozwód PDPCz i PPOiP. Jest i w Pakcie Pr. Ekonom. Socjal. i Kultur. - należy udzielić jak najszerszej ochrony i pomocy rodzinie jako naturalnej i podstawowej komórce społeczeństwa.

Szczególną ochroną (wg PPESK) i opieką należy otoczyć matki w rozsądnym okresie przed i po urodzeniu dziecka. Matki pracujące powinny otrzymywać płatny urlop.

11. PRAWO DO PRYWATNOŚCI - wg PD: nikt nie może być poddany arbitralnemu integrowaniu w jego życie prywatne, rodzinne, domowe lub korespondencyjne ani atakom na jego honor i dobre imię. Każdy czł. ma prawo do ochrony prawnej przeciwko takim ingerencjom i atakom. Jest i w PPOiP i w konw. regionalnych np. w konwencji o prawach dziecka.

12. PRAWO DO WŁASNOŚCI - wg PD: Każdy czł. zarówno sam, jak i wespół z innymi, ma prawo do posiadania własności. Nikt nie może być arbitralnie pozbawiony swej własności.

NIE MA w PPOiP i w PPESiK !!! Jest za to w konw. uniwersalnych np. konw. o eliminacji wszelkich form dyskryminacji wobec kobiet przyjętej przez Z.O. 18.12.1979 r., konw. regionalnych itp. Mamy wiele form własności: m.in. prywatna, komunalna, państwowa.

13. PRAWO DO SĄDU - wg PD: każdy czł. przy rozstrzyganiu o jego prawach i zobowiązaniach lub o skierowaniu przeciwko niemu oskarżenia o przestępstwo jest uprawniony na warunkach całkowitej równości do sprawiedliwego i publicznego wysłuchania przez niezależny i bezstronny sąd.

PPOiP nawiązuje do PD.

Rozprawa sądowa ma być jawna, dopuszcza się sytuacje, że prasa i publiczność mogą być wykluczone z całości lub z części rozprawy sądowej ze wzg. na MORALNOŚĆ, PORZĄDEK PUBLICZNY, BEZPIECZEŃSTWO PAŃSTWOWE lub wymaga tego INTERES ŻYCIA PRYWATNEGO lub, gdy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom sprawiedliwości. Jest też w konwencjach regionalnych.

14. DOMNIEMANIE NIEWINNOŚCI - wg PD.: oskarżony ma prawo, aby uznawano go za niewinnego dopóty, dopóki wina nie została mu udowodniona zgodnie z prawem podczas publicznego procesu, w którym miał wszystkie gwarancje konieczne do swej obrony.

PPOiP powtarza za P.D. oraz dodaje minimalne gwarancje m.in. z których oskarżony ma prawo korzystać: (1) powinien otrzymać niezwłocznie szczegółowe informacje w języku dlań zrozumiałym o rodzaju i przyczynie oskarżenia, (2) rozprawa powinna się odbywać bez nieustannej zwłoki.

15. PRAWO DO OBRONY - szczegółowo prawo to precyzuje PPOiP: (1) osoba oskarżona powinna dysponować odpowiednim czasem i możliwościami w celu przygotowania obrony i porozumienia się z obrońcą przez siebie wybranym, (2) oskarżony ma prawo być obecny na rozprawie i bronić się osobiście lub przez obrońcę przez siebie wybranego, (3) jeżeli nie wybrał obrońcy, ma prawo od informacji o istnieniu prawa do wyboru obrońcy, (3) do posiadania obrońcy wyznaczonego dla niego w każdym przypadku, gdy interesy sprawiedliwości tego wymagają, (4) bez ponoszenia kosztów obrony w przypadkach, kiedy oskarżony nie posiada dostatecznych środków na pokrycie tych kosztów, (5) oskarżony ma prawo do przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia i do zapewnienia obecności i przesłuchania świadków obrony na tych samych warunkach co świadków oskarżenia, (6) oskarżony ma prawo do bezpłatnej pomocy tłumacza, (7) prawo do nie przymuszania go do zeznawania przeciwko sobie lub do przyznania się do winy, (8) ma prawo odwołać się do sadu wyższej instancji, (9) nikt nie ma prawa być ponownie ścigany lub karany za przestępstwo za które już raz został prawomocnie skazany, (10) może być mu przyznane odszkodowanie za omyłkowe skazanie.

16. ZAKAZ KARANIA ZA CZYN, KTÓRY NIE BYŁ ZAGROŻONY KARĄ W CHWILI JEGO POPEŁNIENIA - wg. P.D. nikt nie może być uznany za winnego popełnienia jakiegokolwiek przestępstwa na skutek działania bądź zaniechania, które wg. Prawa krajowego lub międzynarodowego nie stanowiła przestępstwa w chwili tego działania bądź zaniechania. Nie wolno wymierzać kary cięższej niż ta, która była stosowana w chwili popełnienia przestępstwa. PPOiP też to potwierdza i w konwencjach regionalnych dotyczących pr. czł. i podstawowych wolności.

17. PRAWO OD WOLNOŚCI MYŚLI, SUMIENIA i RELIGII - MYŚL - czynność umysłu poza kontrolą społeczną; SUMIENIE - (1) dyspozycja do: (a) oceniania swoich i cudzych czynów oraz do uczuć z tym ocenianiem związanych, (b) przeżywania w związku z tym poczucia zadowolenia ze spełnionego obowiązku bądź wyrzutów sumienia oraz (2) wynik przyswojenia sobie utrwalonych w danej społeczności nakazów i zakazów. RELIGIA- forma świadomości społecznej obejmująca zespół wierzeń dotyczących genezy, struktury i celów istnienia czł., ludności, świata (doktryna) oraz związanych z tymi wierzeniami zachowań (kult), a także forma organizacji (instytucja, kościół).

Wg P.D.: (1) każdy czł. ma prawo do wolności myśli, sumienia i religii, (2) wolność zmiany religii lub przekonań, (3) wolność manifestowania swej religii, (4) postępowanie zgodnie z wymogami danej religii, (5) modlitwę i uprawianie kultu.

PPOiP: powtarza to, co P.D. oraz (1) nikt nie może podlegać przymusowi, który stanowiłby zamach na jego wolność posiadania lub przyjmowania religii lub przekonań wg. własnego wyboru, (2) państwa- strony paktu mają obowiązek szanować wolność rodziców i opiekunów za zapewnienie dzieciom wychowania, religijnego i moralnego zgodnie z własnym przekonaniem. Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Z.O.N.Z. 20.11.1989r. potwierdza prawo dziecka do wolności myśli, sumienia i religii.

W konwencjach regionalnych - interpretacja tego prawa jest w Deklaracji o eliminacji wszelkich form nie tolerancji i dyskryminacji opartych na religii lub przekonaniu. Proklamowana przez Z.O.N.Z. 25.11.1981r.

Wg. PPOiP wolność myśli, sumienia i religii może podlegać ograniczeniom. Dotyczy to manifestowania tej wolności. Możliwe są tylko takie ograniczenia, które są przewidziane w ustawie i są konieczne dla ochrony bezpieczeństwa publicznego, porządku, zdrowia, moralności publicznej.

18. PRAWO DO POSIADANIA WŁASNYCH POGLADÓW i WYRAŻANIA OPINII - wg. P.D. Każdy ma prawo do wolności poglądów i swobodnego ich wyrażania. Prawo do posiadania niezależnych poglądów, poszukiwania, otrzymania i rozpowszechniania informacji i idei wszelkimi środkami bez względu na granice.

PPOiP: każdy czł. ma prawo do posiadania bez przeszkód własnych poglądów. Opinie mogą być wyrażane ustnie, pisemnie lub drukiem lub w postaci dzieła sztuki. Może polegać ograniczeniom: (1) wyraźnie przewidziane przez ustawę i niezbędne do poszanowania praw i dobrego imienia innych, (2) dla ochrony bezpieczeństwa państwowego lub porządku publicznego, (3) dla ochrony zdrowia lub moralności publicznej.

Wg Paktu propagowanie pewnych poglądów powinno być ustawowo zakazane tj. wszelka propaganda wojenna powinna być ustawowo zakazana i popieranie nienawiści narodowej, rasowej, religijnej stanowiące podżeganie do dyskryminacji, wrogości lub gwałtu. Jest także w konwencjach regionalnych.

19. PRAWO DO POKOJOWEGO GROMADZENIA SIĘ - wg PD każdy człowiek ma prawo do wolności pokojowego gromadzenia się. PPOiP potwierdza PD oraz na wykonanie tego prawa mogą być nałożone ograniczenia, tylko takie, jakie przewiduje ustawa i które są konieczne w demokratycznym społeczeństwie, społeczeństwie interesie bezpieczeństwa państwowego lub publicznego, porządku publicznego, bądź dla ochrony zdrowia lub moralności publicznej albo praw i wolności innych osób. Jest także w konwencjach regionalnych.

20. PRAWO DO ZRZESZANIA SIĘ - wg P.D. każdy czł. ma prawo do wolności zrzeszania się, nikogo nie można zmuszać aby należał do jakiegoś zrzeszenia.

PPOiP: każdy ma prawo do swobodnego stowarzyszania się z innymi, włącznie z prawem do tworzenia związków zawodowych i przystępowania do nich w celu ochrony swoich interesów. Mogą być ograniczenia tego prawa, nałożone zgodnie z ustawą. Może być ograniczenie nałożone na członków sił zbrojnych i policji. Ograniczenie konieczne jest w demokratycznym społeczeństwie, w interesie bezpieczeństwa państwowego lub publicznego, porządku publicznego, dla ochrony zdrowia, ochrony moralności publicznej albo prawa i wolności innych osób.

21. PRAWO DO UCZESTNICZENIA W RZĄDZENIU SWYM KRAJEM I DOSTĘPEM DO SŁUŻBY PUBLICZNEJ W SWOIM KRAJU - wg P.D.: każdy człowiek ma prawo do uczestniczenia w rządzeniu swym krajem bez[pośrednio lub przez swobodnie wybranych przedstawicieli. Wola ludu ma być podstawą władzy rządu. Ma być wyrażana w okresowo przeprowadzanych wyborach, które powinny być POWSZECHNE, RÓWNE i TAJNE.

W PPOiP jest trochę inaczej: każdy obywatel ma prawo i możliwość bez żadnej dyskryminacji z powodu rasy, koloru skóry, płci, języka, religii, poglądów polit. lub innych pochodzenia narodowego lub społecznego, sytuacji majątkowej, urodzenia lub innych, bezpośrednio lub za pośrednictwem swobodnie wybranych przedstawicieli. Ma mieć prawo i możliwość korzystania z CZYNNEGO i BIERNEGO prawa wyborczego w rzetelnych wyborach przeprowadzonych okresowo, opartych na głosowaniu POWSZECHNYM, RÓWNYM i TAJNYM gwarantującym swobodne wyrażanie woli. Jest prawo do równego dostępu do służby publicznej w swoim kraju. Jest także w konwencjach regionalnych.

22. PRAWO CZŁOWIEKA DO JEDNAKOWEJ OCHRONY PRAWNEJ - prawo nie powinno naruszać praw czł. ale ma i obowiązek dbać, aby tych praw nie naruszał ktoś inny.

Wg. P.D.: wszyscy są równi wobec prawa i są uprawnieni bez jakiejkolwiek dyskryminacji do jednakowej ochrony prawnej. Wszyscy są uprawnieni do jednakowej ochrony przed jakąkolwiek dyskryminacją będącą pogwałceniem PD i przed jakimkolwiek podżeganiem do takiej dyskryminacji.

PPOiP powtarza te zasady oraz mocniej stanowi, że jakakolwiek dyskryminacja w tym zakresie powinna być ustawowo zakazana oraz, że powinna być zagwarantowana przez ustawę, równa dla wszystkich i skuteczna ochrona przed dyskryminacją z takich powodów jak rasa, kolor skóry, płeć, język, religia, poglądy polit. i inne.

Każde państwo-strona paktu ma obowiązek zapewnić każdej osobie, której prawa lub wolności zostały naruszone skuteczny środek ochrony prawnej, nawet, gdy naruszenie to zostało dokonane przez osoby działające w charakterze urzędowym. PPOiP: każde dziecko bez żadnej dyskryminacji ma prawo do środków ochrony, jakich wymaga status małoletniego. Każde dziecko powinno być bezzwłocznie po urodzeniu zarejestrowane, powinno posiadać nazwisko i prawo do nabycia obywatelstwa.

Konwencje Regionalne: PPE,SiK: w odniesieniu do praw w nim zawartych państwa, jego strony zobowiązane są podjąć odpowiednie kroki indywidualne i w ramach pomocy i współpracy międzynarodowej, w szczególności w dziedzinie gospodarki i techniki, wykorzystując maksymalnie dostępne środki w celu osiągnięcia realizacji praw uznanych tym pakcie. Państwa mają zagwarantować wykonanie tych praw. Państwo ma obowiązek zapewnić mężczyznom i kobietom równe prawa do korzystania z wszystkich praw wymienionych tym pakcie.

Są dopuszczalne ograniczenia - tylko takie, jakie przewiduje ustawa i w stopniu zgodnym z istotą tych praw.

23. PRAWA CZŁOWIEKA DO ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO - wg.P.D: każdy człowiek ma prawo jako członek społeczeństwa do zabezpieczenia społecznego i jest upoważniony do (dzięki wysiłkowi narodowemu i współpracy międzynarodowej oraz stosownie do organizacji i zasobów danego państwa), korzystania z praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych nieodzownych dla jego godności i swobodnego rozwoju swej osobowości. To prawo jest zawarte w PPE,S i K- państwa jako strony uznają prawa każdego do zabezpieczenia społecznego włączając w to ubezpieczenie społeczne. Człowiek powinien sam sobie, zapewnić środki egzystencji. Dopiero człowiek, który nie ma zapewnionej egzystencji ma prawo domagać się aby państwo z zasobów ogólnonarodowych zapewniło mu egzystencję.

24. PRAWO DO PRACY - wg.P.D.: to prawo każdego czł. do pracy, do swobodnego wyboru zatrudnienia, do sprawiedliwych i zadawalających warunków pracy do ochrony przed bezrobociem. Każdy człowiek bez żadnej dyskryminacji, ma prawo do równej płacy za równą pracę.

PPE,SiK państwa jego strony uznają prawo do pracy, które obejmuje prawo każdego czł. do uzyskania możliwości utrzymania się poprzez pracę swobodnie wybraną lub przyjętą. Pakt wymienia kroki, jakie państwa powinny podjąć w tym celu: (1) Programy technicznego i zawodowego poradnictwa i szkolenia, (2) Politykę i metody zmierzające do stałego rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego, (3) Pełnego produktywnego zatrudnienia na warunkach zapewniających jednostce korzystanie z podstawowych wolności polit. i gosp.

25. PRAWO DO KORZENIA ZE SPRAWIEDLIWYCH, KORZYSTNYCH WARUNKÓW PRACY - wg.P.D.: każdy czł. ma prawo do sprawiedliwych i zadawalających warunków pracy, a także, że każdy pracujący ma prawo odpowiedniego, zadawalającego wynagrodzenia.

Wg. PPE,SiK: państwa jego strony uznają to prawo. Prawo to obejmuje w szczególności wynagrodzenia zapewniające wszystkim pracującym jako minimum.: (1) godziwy zarobek i równe wynagrodzenie za pracę, o równej wartości bez jakichkolwiek różnic, (2) zagwarantować kobietom warunki pracy nie gorsze od tych z jakich korzystają mężczyźni, (3) równą płacę za równą pracę, (4) warunki pracy odpowiadające wymaganiom bezpieczeństwa i higieny pracy, (5) równe warunki dla wszystkich, możliwość awansu na odpowiednio wyższe stanowisko w oparciu jedynie o kryterium stażu pracy i kwalifikacji, (6) wypoczynek.

26. PRAWO KAŻDEGO DO TWORZENIA ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH I PRZYSTĘPOWANIA DO NICH - wg.P.D.: każdy czł. (nie tylko pracownik) ma prawo do tworzenia związków zawodowych i przystępowania do nich dla ochrony swych interesów. Państwa-strony paktu są zobowiązane zapewnić prawo każdego do tworzenia i przystępowania do związków zawodowych według własnego wyboru w celu popierania i ochrony swych interesów gospodarczych i społecznych jedynie pod warunkiem przestrzegania przepisów statutowych danej organizacji związkowej.

Korzystanie z tego prawa może być ograniczone.

PPE,SiK: państwo zobowiązane jest zapewnić prawo związków zawodowych do zakładania krajowych federacji lub konfederacji oraz prawo tychże do tworzenia międzynarodowych organizacji związków zawodowych lub do przystępowania do takich organizacji. Państwo winno zapewnić: (1) Prawo związków zawodowych do swobodnego wykonywania swej działalności bez ograniczeń, (2) Prawo do strajku pod warunkiem, ze będzie ono wykonywane zgodnie z ustawodawstwem danego kraju.

PPE,SiK nakłade na te prawa w/w ograniczenia.

27. PRAWO DO WYPOCZYNKU - wg P.D.: każdy czł. ma prawo do urlopu i wypoczynku włączając w to rozsądne ograniczenie godzin pracy i okresowe płatne urlopy. PPE,SiK: zalicza to prawo do korzystnych i sprawiedliwych warunków pracy. Państwo powinno uznawać za jeden z takich warunków wypoczynek, wolny czas i rozsądne ograniczenie czasu pracy, okresowe płatne urlopy oraz wynagrodzenie za dni świąteczne.

Prawo to precyzują konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy.

28. PRAWO DO ODPOWIEDNIEGO POZIOMU ŻYCIA - wg P.D.: każdy czł. ma prawo do poziomu życia zapewniającego jemu i jego rodzinie zdrowie i dobrobyt włączając w to wyżywienie, odzież, mieszkanie, opiekę lekarską i niezbędne świadczenia socjalne oraz prawo do zabezpieczenia na wypadek bezrobocia, choroby, niezdolności do pracy, wdowieństwa, starości lub utraty środków do życia. Wszystkie dzieci (małżeńskie i poza) powinny korzystać z jednakowej pomocy społecznej. PPESiK uznaje te prawa z P.D. i dodaje obowiązek stałego polepszania warunków bytowych. Państwo powinno podejmować kroki dla zapewnienia realizacji tego prawa. Duże znaczenie ma współpraca międzynarodowa.

29. PRAWO DO KORZYSTANIA Z NAJWYŻSZEGO OSIĄGALNEGO POZIOMU OCHRONY ZDROWIA FIZYCZNEGO i PSYCHICZNEGO - P.D. nie wspomina o takim prawie. PPE,SiK: państwo uznawać powinno prawo każdego do korzystania z najwyższego osiągalnego poziomu ochrony zdrowia fiz. i psych. Powinno podejmować kroki dla osiągnięcia pełnej realizacji tego prawa. Powinny obejmować środki konieczne do zapewnienia zmniejszenia wskaźnika martwych urodzeń i śmiertelności niemowląt oraz do zapewnienia zdrowego rozwoju dziecka, a także środki do poprawy higieny środowiska i higieny przemysłowej. Państwa powinny podejmować środki dla zapobiegania chorobom, ich leczenia i zwalczania. Także zalicza się stwarzanie warunków, które zapewniłyby wszystkim pomoc i opiekę lekarską na wypadek choroby. Troska o zdrowie jednostki jest obowiązkiem państwa we wskazanym wyżej zakresie.

30. PRAWO DO NAUKI - wg P.D.: każdy człowiek ma prawo do nauki. Nauka powinna być bezpłatna przynajmniej na poziomie podstawowym. W tym zakresie powinna być obowiązkowa. Naukę w zakresie technicznym i zawodowym należy uczynić powszechnie dostępną. Nauka na poziomie wyższym powinna być równo dostępna dla wszystkich zależnie od zalet osobistych.

PPE,SiK: państwo uznaje prawo każdego do nauki. Osiągnięcie pełnej realizacji tego prawa-państwa mają zapewnić, aby nauczanie podstawowe było OBOWIĄZKOWE, BEZPŁATNE i DOSTĘPNE DLA WSZYSTKICH. Nauczanie na poziomie średnim w różnych jego formach (nauczanie techniczne i zawodowe) ma być powszechnie dostępne dla wszystkich w wyniku zastosowania wszelkich odpowiednich środków, w szczególności stopniowego wprowadzania nauki bezpłatnej. Nauczanie wyższe ma być w równym stopniu dostępne dla wszystkich na podstawie kryterium zdolności. Państwo powinno kontynuować aktywnie rozwój systemu szkół wszystkich stopni. Powinno ustanowić odpowiedni system stypendiów i stale poprawiać warunki materialne personelu nauczającego. Dla osób, które nie ukończyły pełnego wykształcenia podstawowego ma być popierane lub rozwijane w możliwie najwyższym stopniu nauczanie elementarne.

Wg. P.D.: rodzice mają prawo pierwszeństwa w wyborze rodzaju nauczania jakie dane ma być ich dzieciom.

PPE,SiK: państwo jest zobowiązane szanować wolność rodziców lub opiekunów dot. Wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż założone przez władze publiczne. Mogą to być szkoły odpowiadające minimalnym wymaganiom w zakresie nauczania, jakie mają być ustalone lub zatwierdzone przez państwo. Państwo zobowiązane jest do poszanowania wolności rodziców lub opiekunów do zapewnienia swym dzieciom wychowania religijnego i moralnego zgodnie z własnymi przekonaniami. Wolność osób i instytucji do tworzenia i prowadzenia zakładów oświatowych. Nauczanie to powinno odpowiadać minimalnym wymaganiom, jakie mogą być ustalone przez państwo. Zakłady te powinny przestrzegać wymagań Paktu dotyczących celów nauczania.

P.D. oraz PPE,SiK określają cele nauczania.

P.D.: celem nauczania ma być pełen rozwój osobowości ludzkiej i ugruntowanie poszanowania dla pr.czł. i podst.woln. Nauczanie ma krzewić ZROZUMIENIE, TOLERANCJĘ, PRZYJAŹŃ między wszystkimi narodami, grupami rasowymi lub religijnymi, ma popierać działalność Narodów Zjednoczonych zmierzającą do utrzymania pokoju. W Pakcie PE,SiK wykaz celów nauczania jest szerszy niż w P.D.

Nauczanie powinno zmierza do pełnego rozwoju osobowości i poczucia godności ludzkiej, powinno umacniać poznawanie praw człowieka i podstawowych wolności. Powinno umożliwiać wszystkim efektywny udział w wolnym społeczeństwie, rozwijając zrozumienie, tolerancję i przyjaźń między wszystkimi narodami, grupami etnicznymi lub religijnymi. Popierać działalność N.Z. na rzecz utrzymania pokoju.

31. PRAWO KAŻDEGO DO UDZIAŁU W ŻYCIU KULTURALNYM SPOŁECZEŃSTWA - wg.P.D. każdy czł. ma prawo do swobodnego uczestniczenia w życiu kulturalnym społeczeństwa, do korzystania ze sztuki, do uczestniczenia w postępie nauki i do korzystania z jego dobrodziejstwa. Każdy człowiek ma prawo do ochrony moralnych i materialnych korzyści wynikających z jakiejkolwiek jego działalności naukowej, literackiej lub artystycznej.

PPE,SiK: państwo uznaje prawo każdego do udziału w życiu kulturalnym, do korzystania z osiągnięć postępu naukowego i jego zastosowań oraz do korzystania z ochrony interesów moralnych i materialnych wynikających z wszelkiej twórczości naukowej, literackiej lub artystycznej, której jest autorem. Państwo, aby podejmowało kroki w celu osiągnięcia pełnej realizacji tego prawa. Środki niezbędne do ochrony, rozwoju i upowszechnienia nauki i kultury. Państwa powinny popierać i rozwijać kontakty międzynarodowe i współpracę w dziedzinie nauki i kultury.

Deklaracja o Zasadach Międzynarodowej Współpracy Kulturalnej - 4 listopada 1966 r. przyjęta przez Konferencję Generalną UNESCO.

32. PRAWO CZŁOWIEKA DO TAKIEGO PORZĄDKU SPOŁECZNEGO I MIĘDZYNARODOWEGO, W KTÓRYM PRAWA I WOLNOŚCI ZAWARTE W P.D. PR. CZŁ. MOGĄ BYĆ W PEŁNI REALIZOWANE - wg. P.D. każdy człowiek jest uprawniony do takiego porządku społ. i międzynarodowego w którym prawa i wolności zawarte w Deklaracji mogą być w pełni realizowane. Prawa tego nie ma w P.Praw Osobistych i Politycznych, PPESiK i konwencjach uniwersalnych dotyczących praw człowieka. Pewne rozwiązanie jest w PREAMBULE obu paktów pr. człowieka: (1) idea wolnej istoty ludzkiej korzystającej z wolności osobistej i politycznej oraz wyzwolonej od lęku i niedostatku, może być osiągnięty, kiedy zostaną stworzone warunki zapewniające każdemu korzystanie z praw osobistych i politycznych oraz ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych, (2) zgodnie z kartą N.Z. państwa mają obowiązek popierać powszechne poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności, a jednostki powinny dążyć do popierania i przestrzegania pr. czł. uznanych w obu paktach. Ustrojem, który najbardziej sprzyja szanowaniu i przestrzeganiu pr. czł. jest demokracja. Nie ma jednak międzynarodowego prawnego obowiązku zaprowadzenia jej w każdym państwie.

8) KOLEKTYWNE PRAWA CZŁOWIEKA - P.D. proklamuje tylko indywidualne pr. czł. Są w śród nich prawa, które jednostka może realizować jedynie wspólnie z innymi np. prawo do zrzeszania się mimo to pozostają one prawami indywidualnymi. N. Z. uznają również i kolektywne prawa człowieka gdzie podmiotem nie jest jednostka lecz WSPÓLNOTA LUDZI, NARÓD. Celem N.Z. jest m.in. rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami opartych na poszanowaniu zasady RÓWNOUPRAWNIENIA i SAMOSTANOWIENIA NARODÓW. Z. Ogólne N.Z. uznało „prawo ludów i narodów do samostanowienia”: (a) rezolucja 2 grudnia 1950 r., (b) rezolucja Z. Ogólnego N.Z. z 1952r.

Prawo to jest warunkiem wstępnym do pełnego korzystania ze wszystkich praw człowieka -wg. rezolucji z 14 grudnia 1962 r. Z. Ogólne stwierdziło, że prawo ludów i narodów do stałej suwerenności nad ich bogactwami i zasobami naturalnymi powinno być realizowane w interesie dobrobytu ludności danego kraju. Deklaracja w sprawie przyznania niepodległości krajom i ludom kolonialnym przyjęta przez Z. Ogol. N.Z. 14 grudnia 1966 r. stanowi m.in., że (a) wszystkie ludy maja prawo do samostanowienia, (b) na mocy tego prawa określają według własnej woli swój status polityczny i swobodnie rozwijają swe życie gospodarcze, społeczne i kulturalne.

Oba pakty praw uznają 2 kolektywne prawa czł., których podmiotem jest NARÓD tj: (1) PRAWO WSZYSTKICH NARODÓW DO SAMOSTANOWIENIA - na mocy tego prawa narody swobodnie określają swój statut polityczny i swobodnie zapewniają swój rozwój gosp., społ. i kulturalny, (2) PRAWO WSZYSTKICH NARODÓW DO SWOBODNEGO ROZPORZĄDZANIA DLA SWIOCH CELÓW SWYMI BOGACTWAMI I ZASOBAMI NATURALNYMI - bez uszczerbku dla jakichkolwiek zobowiązań wynikających z między. współpracy gosp. oraz z prawa między.

Pakty praw czł. nie przewidują ograniczeń w korzystaniu z tych praw. Nie przewidują także możliwości zawieszenia prawa do korzystania z tych praw. Oba te prawa czł. wchodzą w skład światowej konstytucji praw czł. Światowa konstytucja pr. czł. obejmuje zarówno prawa i wolności jednostek-prawa indywidualne jak i prawa ludów i narodów-prawa kolektywne. Proces kształtowania się tej światowej konstrukcji praw czł. zakończony został w 1966r. przyjęciem przez N.Z. obu paktów Praw Czł. To fundament, na którym wszelkie dalsze poczynania mające na celu proklamowanie, stanowienie, implementację i realizacje pr. czł. i podst. woln. się opierają. Ale na tym nie koniec prac N.Z. na rzecz promocji i ochrony pr. czł.

9) PR.CZŁ., KTÓRYCH STOSOWANIE W ŻADNYCH OKOLICZNOŚCIACH NIE MOŻE BYĆ LEGALNIE ZAWIESZONE > to wszystkie pr. proklamowane w P.D., OBU PAKTACH, różnych KONWENCJACH MIĘDZYNARODOWYCH. Prawa człowieka i podstawowe wolności powinny być uznawane, szanowane i przestrzegane.

Zasada ta inaczej stosuje się do praw ujętych w PPE,SiK, a inaczej do praw w PPOiP. Jeśli chodzi o PPOiP to biorąc pod uwagę zaistnienie: (1) nadzwyczajnych sytuacji, przewiduje możliwość zawieszenia stosowania niektórych praw i wolności w nim ujętych, (2) wylicza też listę praw i wolności, których stosowanie nie może być zawieszone w JAKICHKOLWIEK, choćby w najbardziej trudnych i niebezpiecznych okolicznościach - to FUNDAMENTALNE PRAWA CZŁOWIEKA TZW. PONADPOZYTYWNE - to prawa, które znajdują się u samych podstaw społeczności międzynarodowej takiej, jaką aktualnie stanowią N.Z., (3) mówi się o „TWARDYM JĄDRZE” praw czł. mając na uwadze właśnie prawa i wolności. Wg.PPOiP - prawo może być zawieszone w okolicznościach WYJĄTKOWEGO NIEBEZPIECZEŃSTWA PUBLICZNEGO zagrażającego istnieniu narodu. Wystąpienie takiego niebezpieczeństwa musi być urzędowo ogłoszone. Zawieszenie stosowania niektórych praw tylko w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji. Zawieszenie nie może być sprzeczne z innymi zobowiązaniami danego państwa wynikającymi z pr. międzynarodowego.

Nie może powodować dyskryminacji ze wzg. na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, pochodzenie społeczne. Państwo, które chce skorzystać z zawieszenia niektórych prawa uznanych tym pakcie powinno natychmiast poinformować o tym pozostałe państwa-strony PPOiP za pośrednictwem sekretarza generalnego N.Z. Zawieszenie ma charakter czasowy i trzeba powiadomić o jego odwołaniu.

PRAWA I WOLNOŚCI, KTÓRE W ŻADNYCH OKOLICZNOŚCIACH NIE MOGĄ BYĆ ZAWIESZONE: (1) prawo do życia, (2) zakaz poddawania człowieka torturom, okrutnemu nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu, (3) zakaz trzymania czł. w niewolnictwie lub poddaństwie, (4) zakaz pozbawiania wolności jedynie z powodu niemożności wywiązania się z zobowiązań umownych, (5) zakaz skazywania czł. za czyn, który nie stanowił przestępstwa w chwili jego popełniania, (6) prawo do wolności myśli, sumienia i religii.

Podział na pr. i wolności, które mogą być zawieszane i te których jest zawieszanie niedopuszczalne jest też w konwencjach regionalnych.

10) POJĘCIE DYSKRYMINACJI W KORZYSTANIU Z PR. CZŁ. Już w pierwszym dokumencie Karcie praw Wirginii 12 czerwca 1776 r.: „wszyscy ludzie są z natury równo wolni i niezależni i posiadają pewne przyrodzone prawa, których … nie można pozbawić…” Deklaracja Niepodległości St. Zjed. 4 lipca 1776r. : „wszyscy ludzie zostali… równi,…zostali wyposażeni przez stwórcę w pewne NIEZBYWALNE PRAWA.

Deklaracja praw człowieka i obywatela uchwalona przez Zgr. Narodowe Francuskie 26 sierpnia 1789r.: „ludzie rodzą się i pozostają wolni i równi w swoich prawach ”

Jeden z celów Karty N.Z. to popieranie praw człowieka dla wszystkich i zachęcanie do ich poszanowania bez wzg. na rasę, płeć, język lub wyznanie. Karta wymienia cechy, co, do, których nie wolno różnicować ludzi.

Wg. P.D. Praw Czł. „wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw”. Każdy człowiek ma prawo do korzystania ze wszystkich praw i wolności w niej proklamowanych bez wzg. na różnice rasy, koloru skóry, płci, języka, wyznania, poglądów polit. i innych tj. narodowości, pochodzenia społ., majątku, urodzenia.

Przyjęto tę listę w/w do obu Paktów PPOiP, PPESiK.

PPESiK używa terminu DYSKRYMINACJA - jest to zróżnicowanie ludzi w korzystaniu z praw uznanych w tym Pakcie ze wzg. na wyliczone wyżej cechy. Międzynarodowe prawo praw człowieka przykłada ogromne znaczeni do tego, aby wszyscy ludzie mieli prawo korzystania z praw czł. i pod. woln. Uznaje konieczną potrzebę oczywiście różnego traktowania ludzi, ale różnice te nie powinny występować ze wzg. na wymienione przez to prawo cechy. Różnicowanie ludzi ze wzg. na cechy co do których ludzie powinni być traktowani równo określa się jako DYSKRYMINACJĘ = postępowanie niedopuszczalne.

P.D.: wszyscy maja prawo do jednakowej ochrony przed jakąkolwiek dyskryminacją i przed jakimkolwiek narażeniem na taką dyskryminację. DYSKRYMINACJA - TO WSZELKIE ZRÓŻNICOWANIE, WYKLUCZENIE, OGRANICZENIE lub UPRZYWILEJOWANIE ZE WZG. NA CECHĘ, CO DO, KTÓREJ NIE WOLNO RÓŻNICOWAĆ LUDZI. Występuje, gdy zróżnicowanie ma na celu przekreślenie bądź uszczuplenie uznania, wykonywania lub korzystania na zasadzie równości z praw czł. i podst. woln. Dyskryminacja to też ZRÓŻNICOWANIE, KTÓRE MOŻE NIE MIEĆ TAKIEGO CELU MA JEDNAK TAKI SKÓTEK. Dyskryminacja to zróżnicowanie obojętnie czy dotyczące praw osobistych, politycznych czy ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych, czy też w jakiejkolwiek innej dziedzinie życia publicznego.

Walka N.Z. przeciwko dysk. koncentruje się na dysk. w oparciu o rasę, kolor skóry, płeć a także religię. Są przyjęte konwencje przeciwko dysk. ze wzg. na długa listę cech w zatrudnieniu oraz nauczaniu m.in.: (1) konwencja dotycząca dysk. w zatrudnieniu, przyjęta przez Konferencję Genewską MOP 25 czerwca 1958r., (2) konwencja dotycząca dysk. w nauczaniu, przyjęta przez Konferencję Generalną UNESCO 14 grudnia 1960r.

Konferencja Generalna UNESCO 10 grudnia 1962r. przyjęła Protokół powołujący KOMISJĘ POJEDNANIA I DOBRYCH USŁUG.

11) CZYM JEST RASIZM. DLACZEGO N. Z. ZWALCZAJĄ RASIZM, W JAKI SPOSÓB TO CZYNIĄ RASA LUDZKA - to odmiana gatunku człowieka. Rasy wytworzyły się skutkiem długotrwałej izolacji od innych ludzi, życia w odmiennych warunkach środowiska, doboru naturalnego. Rasy różnią się częstością występowania niektórych cech dziedzicznych, zdeterminowanych genetycznie. Główne rasy: (1) europejska - europoidzi, (2) afrykańska - negroidzi, (3) indyjska, (4) australijska - austrolidzi, (5) malanezyjska, (6) amerykańska - Indianie, (7) polinezyjska. Występują też populacje mieszane na pograniczach geograficznych ras. Były ludy podbijające i podbite, uciemiężone i pogardzane. W czasie kolonializmu ukształtowało się przekonanie, że istnieją rasy niższe (niedorozwinięte, zdegenerowane, przez co ukształtowało się dyskryminowanie słabszych grup ludzi. Np. Żydów, Cyganów) i wyższe.

Konwencja przyjęta 7 listopada 1978r. Przez Konferencje Generalną UNESCO dot. rasy i przesądów rasowych: wszelka teoria, która zawiera pretensje do tego, że grupy rasowe lub etniczne są wrodzenie wyższe lub niższe; zakładające, że ktoś może mieć tytuł do dominacji albo do eliminowania innych, uznawanych, że są niższe albo, która ugruntowuje walor przesądów o zróżnicowaniu rasowym. Nie ma podstaw naukowych i jest sprzeczne z moralnymi i etycznymi zasadami ludzkości. Pojecie rasizmu obejmuje: (1) ideologie rasistowskie, (2) podstawy przesadne, (3) postępowanie dyskryminujące. Rasizm dzieli wewnętrzne narody, przeszkadza współpracy międzynarodowej, powoduje wzrost napięcia politycznego między narodami. Rasizm jest sprzeczny z podstawowymi zasadami prawa międzynarodowego i w konsekwencji zakłóca międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo. PRZESĄD RASOWY- związany z nierównością siły, wzmacniany przez różnice ekonom. i społ. między jednostkami i grupami. Jest całkowicie bezzasadny. P.D. WSZELKIE ISTOTY LUDZKIE NALEŻĄ DO TEGO SAMEGO GATUNKU I POCHODZĄ ZE WSPÓLNEGO PNIA. Istoty ludzkie rodzą się RÓWNE W GODNOŚCI I PRAWACH i wszystkie tworzą integralną część ludzkości. Nie przeszkadza to, aby wszystkie jednostki ludzkie i grupy miały prawo różnić się, uważać się za różne i być za takie uważane. Jednakże różnorodność stylów życia i prawo do bycia innym nie mogą być w żadnych okolicznościach służyć jako pretekst do przesądu rasowego. Nie może to być podstawą do prowadzenia polityki apartheidu, która jest krańcową formą rasizmu. Mimo identyczności pochodzenia istoty ludzkie mogą żyć w sposób odmienny, mogą być różnice oparte na kulturze, różnorodności środowiska i dziejów, różnice w prawie do zachowania tożsamości. Wszystkie ludy świata posiadają równe zdolności do osiągania najwyższego stopnia rozwoju (intelektualnego, technicznego, socjalnego, ekonomicznego, kulturalnego i politycznego). P.D. wzywa do promowania zrozumienia i przyjaźni między jednostkami, grupami i przyczyniała się do wytworzenia rasizmu, dyskryminacji rasowej. Najważniejszy ciężar spoczywa na państwie.

Narody Zjednoczone - ich działalność przeciwko rasizmowi to: (1) 1971r. - międzynarodowy rok walki przeciwko rasizmowi i dyskryminacji rasowej, (2) dekady walki przeciwko rasizmowi, (3) światowe konferencje przeciwko rasizmowi i dyskr. rasowej, (4) deklaracje i konwencje. Zg. Ogólne N.Z. 20 listopada 1963r. proklamowało Deklarację o eliminacji wszelkich form dyskryminacji rasowej. Potępia ona dyskryminację rasową jako PRZESTĘPSTWO PRZECIWKO GODNOŚCI LUDZKIEJ I PRZESZKODĘ W ROZWIJANIU POKOJOWYCH STOSUNKÓW MIĘDZY NARODAMI. Międzynarodowa konwencja o eliminacji wszelkich form dyskryminacji rasowej 21 grudnia 1965r. przyjęta przez Z.O. N.Z. wiąże prawnie państwa, które ją ratyfikowały. Normy prawa międzynarodowego maja na celu likwidację wszelkich form dyskryminacji rasowej. Konwencja za DYSKRYMINACJĘ RASOWĄ uznaje: dyskryminację z powodu RASY, KOLORU SKÓRY, URODZENIA, POCHODZENIA NARODOWEGO lub ETNICZNEGO.

NIE JEST TO: (1) różne traktowanie przez państwo jego obywateli i osób bez obywatelstwa, (2) środki specjalne (maja na celu zapewnienie rozwoju pewnych grup rasowych, etnicznych, jednostek potrzebujących ochrony) niezbędne dla korzystania na zasadach równości z pr. czł. i podst. woln. Konwencja nakazuje państwom potępić dyskryminacje rasową. Zobowiązuje do prowadzenia polityki zmierzającej do likwidacji tej dyskryminacji. Obowiązkiem państw jest potępić segregację rasową i apartheid, zapobiegać takim praktykom, zakaz stosowania ich i wykorzeniać je. Potępianie i zakaz wszelkiej propagandzie. Państwo ma uznawać za przestępstwo rozpowszechnianie idei o wyższości rasowej. Państwa POWINNY DELEGALIZOWAC ORGANIZACJE mające na celu dyskryminacje rasową oraz KARAĆ ZA UDZIAŁ w takiej organizacji. Państwa nie powinny zezwalać na podżeganie do dyskryminacji rasowej czy na jej popieranie. Konwencja wymienia listę sytuacji, w których ma być wydany zakaz dyskryminacji rasowej: (1) prawo do równego traktowania przed sądami i innymi organami wymiaru sprawiedliwości, (2) prawo odstępu do wszystkich miejsc i urządzeń przeznaczonych do użytku publicznego. Szczególnie okrutną postacią dyskr. rasowej stał się APARTHEID zaprowadzony w Republice Płd. Afryki. Zg. Ogól. N.Z. przyjęło odrębną Międzynarodową Konwencję o zwalczaniu i karaniu zbrodni apartheidu 30 listopada 1973r. Wg. konwencji: A. jest zbrodnia przeciwko ludzkości i nieludzkość czynów wynikających z polityki A. oraz podobna polityka i praktyki są ZBRODNIAMI NARUSZAJĄCYMI NORMY PR. MIĘDZYNARODOWEGO. Naruszenia te są poważnym zagrożeniem dla bezpieczeństwa i pokoju Międzynarodowego. ZBRODNIA APARTHEIDU wg. Konwencji to: (1) polityka i praktyki podobne do segregacji i dyskryminacji rasowej stosowane w Republice Płd. Afryki, (2) pojecie apartheidu ma zastosowanie do czynów nieludzkich popełnianych w celu tworzenia lub utrzymania przewagi jednej grupy rasowej nad inna grupą rasową. Ujawnia się to m.in. na: (1) odmawianiu członkowi lub członkom grupy rasowej lub kilku grup rasowych PRAWA DO ŻYCIA I WOLNOŚCI OSOBISTEJ, (2) przestępstwa popełniane na członkach jednego lub kilku grup rasowych m.in.: (a) krzywda cielesna lub umysłowa, (b) gwałcąc wolność lub godność, (c)poddając torturom, okrutnemu, nieludzkiemu i poniżającemu traktowaniu, (d) celowe narzucanie warunków życia mających spowodować ich całkowite lub częściowe wyniszczenie fizyczne, (e) podejmowanie środków legislacyjnych mających umożliwić uczestnictwo w życiu polit., społ.,gosp. i kult. (f) pozbawienie wolności i podstawowych praw człowieka tj.: pr. do pracy, tworzenia legalnych związków zawodowych, pr. do nauki, pr. do opuszczenia swego kraju i powrotu do niego, pr. do posiadania obywatelstwa, pr. do swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania, pr. do wolności myśli i słowa.

Konwencja zobowiązuje państwa-jej strony- do podejmowania kroków, środków niezbędnych do zlikwidowania apartheidu jak i zapobiegania powstawaniu poparcia dla zbrodni A. oraz polityki zbliżonej do segregacji rasowej. Zobowiązuje także do karania osób winnych popełnienia zbrodni A. Państwa mają obowiązek ścigać, sądzić i karać osoby winne zbrodni A. Konwencja przewiduje powołanie specjalnego Komitetu Między. do monitorowania i przestrzegana postanowień konwencji. N.Z. przyjęły Konwencję przeciwko Apartheidowi w sporcie Zg. Ogól. N.Z. uchwaliło ją 10 grudnia 1985r.dot. wykorzenienia A. w sporcie, promowania międzynarodowych kontaktów sportowych opartych na zasadach olimpijskich. System zaczął kruszeć. W 1995r. Komisja Pr. Czł N.Z. zawiesiła powoływanie specjalnego Komitetu do monitorowania przestrzegania konwencji o zwalczaniu i karaniu zbrodni A. Ofiarami dyskryminacji są: Murzyni, Arabowie, Żydzi, Cyganie. W europie nasiliła się ksenofobia. Aby powstrzymać nową falę rasizmu Komisja Pr.Czł. N.Z. w 1997r. wystąpiła do Zg. Ogól. Aby zwołać najpóźniej w 2001r. Światowa konferencję poświęconą walce z rasizmem i dyskr. rasową i ksenofobią. KSENOFOBIA - niechęć do spotykania pewnych kategorii osób, cudzoziemców.

12) JAKIE ŚRODKI PODEJMUJĄ N. Z. DLA ZWALCZANIA DYSKRYMINACJI KOBIET? Wg. P.D. wszystkie istoty ludzkie rodzą się wolne i równe w godności i prawach. W 1946r. N.Z. powołały Komisje do spraw statutu kobiet. Celem działania N.Z. na rzecz zapewnienia równouprawnienia kobiet i mężczyzn. Zg. Ogól. N.Z. uchwaliło Konwencje mające na celu równouprawnienie kobiet i mężczyzn w niektórych dziedzinach życia. Zg. Ogól. Ustanawiało Dekady na rzecz kobiet, organizowane są Światowe Konferencje Kobiet, proklamowany był Międzynarodowy Rok Kobiet. Deklaracja o eliminacji dyskryminacji kobiet była proklamowana przez Zg.Ogól. N.Z. 7 listopada 1967r.

Konwencja o eliminacji wszelkich form dyskryminacji kobiet przyjęto przez Zg. Ogól.18 grudnia 1981r. Konwencja mówi, że: kobiety są nadal ofiarami dyskryminacji i to często jawnej. Dyskryminacja ta narusza zasady równości praw wszystkich istot i poszanowania godności ludzkiej. To przeszkoda dla udziału kobiet (na równi z mężczyznami) w życiu polit., gosp., społ i kult. Hamuje to wzrost dobrobytu społeczeństwa i rodziny. Wszechstronny rozwój każdego kraju, dobrobyt świata i rodziny. Wszechstronny rozwój każdego kraju, dobrobyt świata i sprawa pokoju wymagają jak największego udziału kobiet we wszystkich dziedzinach życia na równi z mężczyznami. Znaczenie macierzyństwa, rola obojga rodziców w rodzinie i wychowaniu dzieci wymaga dzielenia odpowiedzialności między mężczyznami i kobietami oraz całe społeczeństwo. Wg. Konwencji dyskryminacja kobiet to zróżnicowanie, wyłącznie lub ograniczenie ze wzg. na płeć, które powoduje lub ma na celu uszczuplenie praw kobiet w stosunku do mężczyzn. Wprowadzenie przez państwo TYMCZASOWYCH ZARZADZEŃ SZCZEGÓLNYCH zmierzających do przyśpieszenia równości mężczyzn i kobiet, nie będzie to uznawane za akt dyskryminacji. Powinny być uchylone z chwilą osiągnięcia celu. Państwa, które ratyfikowały tę konwencję, aby potępiły dyskryminację kobiet i prowadziły politykę likwidacji dyskryminacji kobiet. Państwa mają obowiązek: (1) zasadę równości mężczyzn i kobiet wpisać do swoich konstytucji lub innych aktów ustawodawczych, (2) stosować sankcje zabraniające dyskryminacji kobiet, (3) ustanowić ochronę prawna kobiet na zasadach równości z mężczyznami oraz zapewnić przed sądami i innymi organami państwowymi ochronę kobiet przed wszelkimi aktami dyskryminacji, (4) powstrzymać się od działań i praktyk dyskryminacyjnych, (5)podejmować kroki w celu likwidacji dyskr. kobiet, (6) podejmować kroki (w tym ustawodawcze) w celu położenia kresu wszelkim formom HANDLU KOBIETAMI oraz osiągania zysków z prostytucji kobiet, (7) podejmować kroki aby zlikwidować dyskryminacje kobiet w życiu polit., publ. Państwa.

Kobiety na równi z mężczyznami powinny mieć PRAWO GŁOSOWANIA w wyborach i referendach publicznych. PRAWO WYBIERALNOŚCI do organów powoływanych wyborach powszechnych. Kobiety powinny mieć prawo uczestniczenia w kierowaniu polityką państwa w zajmowaniu stanowisk politycznych. Kobiety na równi z mężczyznami: (1) likwidacja dyskryminacji w dziedzinie wykształcenia, (2) równe możliwości wyboru zawodu, (3) dostęp do studiów, (4) wyeliminowanie wszelkich stereotypowych koncepcji pozycji mężczyzn i kobiet, (5) prawo do uczestniczenia w działalności rekreacyjnej, sportowej oraz wszystkich formach życia kulturalnego, (6)równość wobec prawa, równa z mężczyznami zdolność prawna w sprawach cywilnych [zawieranie umów, zarządzanie mieniem], (7) wszystkie zagadnienia dotyczące małżeństwa .

Dla badań postępu w stosowaniu konwencji przez państwa, które ratyfikowały konwencje, powołany został Międzynarodowy Komitet ds. likwidacji dyskryminacji kobiet. Komisja N.Z. d/s. statusu kobiet czuwa stale, aby dalej promować i ochraniać prawa kobiet. Realizowany był obliczony na lata 1996-2001 długoterminowy plan poprawy sytuacji kobiet w świecie. Hasłami są równość, rozwój i pokój.

13) JAKIE ŚRODKI PODEJMUJĄ N.Z. DLA ZWALCZANIA DYSKRYMINACJI W OPARCIU O RELIGIĘ LUB PRZEKONANIA? KARTA N.Z. i P.D. zakazują dyskryminacji opartej na religii lub przekonaniu. Oba PAKTY. Konwencje. Występują do dziś sytuacje dyskryminacji w oparciu o religię lub przekonania N.Z. zawsze potępiamy nietolerancję i dyskryminację oparte na religii lub przekonaniu. Na polecenie Komisji przygotowano w 1960 r. studium pt. „Studium o dyskryminacji w sprawie praw i praktyk religijnych”. Komisja pr.czł. N.Z. przygotowała projekt deklaracji i konwencji o eliminacji wszelkich form nietolerancji religijnej. W 1962r. Zgr. Ogól. N.Z. postanowiło opracować najpierw deklarację, prace nad jej projektem trwały do 1981r. 25 listopada 1981r. Zg. Ogól. N.Z. przyjęło Deklarację o eliminacji wszelkich form nietolerancji i dyskryminacji opartych na religii lub przekonaniu. N.Z. nie uchwaliły jeszcze konwencji, nie podjęły prac nad projektem cjoć od końca lat 80-tych niektóre państwa występowały z taką propozycją. Sprawozdawcy specjalni wyznaczani przez Komisję pr.czł. opowiadali się za przyjęciem takiej konwencji. Elizabeth Odio Banito 1986r. przedłożyła studium: „Eliminacja wszelkich form nietolerancji i dyskryminacji opartych na religii lub przekonaniach ”. Angelo Vital'Almeida Ribeiro 1992r. sprawozdanie: “Jmplementacja deklaracji o eliminacji wszelkich form nietolerancji i dyskryminacji opartych na religii lub przekonaniach”. Sprawozdania ujawniają fakty gwałcenia zasady niedyskryminacji w oparciu o religię lub przekonania . W 1993r. Komisja pr. czł. powołała Abdel-Fattah Amor aby badał wydarzenia i działania nie zgodne z postanowieniami deklaracji o eliminacji wszelkich form nietolerancji i dyskryminacji opartych na religii lub przekonaniu. Składa sprawozdania, co roku Komisji. Sprawozdania ujawniają: (1) fakty gwałcenia zasady niedyskryminacji w oparciu o religię lub przekonania, (2) fakty gwałcenia prawa do wolności, myśli, sumienia, religii, (3) fakty naruszania wolności do wypowiadania się na temat religii lub przekonań. Sprawozdania wskazują też na fakt występowania EKSTREMIZMU RELIGIJNEGO. Pojawia się on za sprawą Islamu, ale i katolicyzmu jak i niektórych religii i przekonań. 3-14 grudnia 1984r. odbyło się w Genewie Seminarium N.Z. mające na celu zachęcanie do zrozumienia, tolerancji i poszanowania w sprawach dotyczących religii lub przekonań. Brali w niej udział przedstawiciele 25 państw oraz wielu organizacji międzynarodowych rządowych i pozarządowych. Seminarium także opowiedziało się za opracowaniem międzynarodowej konwencji przeciwko dyskryminacji w oparciu o religię lub przekonania. Przyjęto stwierdzenie: ”RELIGIE ŚWIATA I SYSTEMY PRZEKONAŃ HUMANISTYCZNYCH SĄ W ISTOCIE TOLERANCYJNE I MAJĄ TĘ SAMĄ GODNOŚĆ MORALNĄ”. Deklaracja o eliminacji wszelkich form nietolerancji i dyskryminacji opartych na religii lub przekonaniach nie jest dokumentem prawnie wiążącym państwa. Wyraża jednak powszechnie uzgodniony system wartości, zawiera oceny i dyrektywy WIĄŻĄCE MORALNIE I POLITYCZNIE PAŃSTWA. Adresowana jest ona do kościołów, organów porządkowych i ludzi. wg. deklaracji: pogarda i naruszanie praw człowieka, szczególnie prawa do wolności, myśli, sumienia i religii, niezależnie od ich rodzaju, stanowią bezpośrednie i pośrednie źródło wojen i wielkich cierpień zadawanych ludzkości, szczególnie w przypadku gdy służą one jako środek obcej ingerencji w wew. sprawy innych państw; są równoznaczne z prowokowaniem nienawiści między ludźmi i narodami. Religia lub przekonania stanowią, dla tego, kto je wyznaje, jeden z podstawowych elementów własnej koncepcji życia. Wolność religii lub przekonań musi być całkowicie szanowana i gwarantowana. Wg. deklaracji: wolność ta, powinna się przyczyniać do realizacji celów światowego pokoju, sprawiedliwości społ. i przyjaźni między narodami. Deklaracja definiuje nietolerancje i dyskryminację w oparciu o religie lub przekonanie jako wszelkie wyróżnienie, wyłączenie, ograniczenie lub uprzywilejowanie oparte na religii lub przekonaniach, których celem lub skutkiem jest sprowadzenie do 0 lub ograniczenie uznania, korzystania lub realizowania na równych warunkach pr.czł. i podst. woln. Nikt nie powinien być ofiara dyskryminacji ze strony państwa, jakichkolwiek instytucji, grupy lub jednostki z powodu swej religii lub przekonań. Dyskryminacja istot ludzkich w oparciu o religię lub przekonania to naruszenie godności ludzkiej, jest wyrzeczeniem się zasad Karty N.Z. musi być potępione jako pogwałcenie pr.czł. i podst. woln. Dziecko powinno być chronione przed wszelką forma dyskryminacji w oparciu o religię lub przekonania. Praktyki religijne lub wynikające z przyjętego przekonania, w którym wychowywane jest dziecko nie powinny godzić w jego zdrowie psychiczne lub fizyczne i w jego wszechstronny rozwój.

14) DLACZEGO PEWNYM KATEGORIOM OSÓB N.Z. ZAPEWNIAJĄ SZCZEGÓLNĄ OCHRONE ICH PRAW CZŁOWIEKA? P.D., oba Pakty pr.czł. mówią o czł. i o istocie ludzkiej. Nie biorą pod uwag, że w śród istot ludzkich są ISTOTY SZCZEGÓLNIE PODATNE NA WYZYSK I DYSKRYMINACJĘ. Są one w dużej mierze bezbronne wobec faktów nie szanowania ich praw czł. i podst. woln. Są to: (1) osoby nie pełnosprawne, (2) dzieci, (3) ludzie starzy, (4) osoby należące do mniejszości NARODOWYCH, ETNICZNYCH, RELIGIJNYCH, JĘZYKOWYCH, (4) osoby należące do LUDNOŚCI TUBYLCZEJ (AUTOCHTONI), (5) ROBOTNICY MIGRANCI i członkowie ich rodzin. Uznano, że trzeba przyznać w/w grupom pewne dodatkowe prawa, bądź też dodatkowe środki umożliwiające korzystanie z pr.czł. i podst. woln. na równi z pozostałymi ludźmi. W tym celu N.Z., niektóre organizacje regionalne podjęły działalność badawczą w celu ustalenia co należałoby zrobić dla tych osób aby osiągnęły równość z innymi w korzystaniu z pr. czł. i podst. woln. Zostały uchwalone uniwersalne i regionalne deklaracje, konwencje. Troska o promocję i ochrone praw tych osób jest w centrum uwagi N.Z. i niektórych organizacji regionalnych. Co do stanowienia norm postępowania i ustalania odpowiednich wytycznych dotyczących osób szczególnie podatnych na wyzysk i dyskryminację N.Z. mają znaczne osiągnięcia. Z tym, że w odniesieniu do poszczególnych kategorii tych osób nie jest równomierny.

15) OCHRONA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH P.D. oraz oba Pakty pr. czł. NIE WSPOMINAJĄ O SZCZEGÓLNYCH PRAWACH OS. NIEPEŁNOSPRAWNYCH. Los tych osób jest b. trudny szczególnie w krajach rozwijających się: Afryka, Azja, Ameryka Łacińska. Są następujące dokumenty: (1) przyjęcie przez Zg. Ogólne N.Z. 20 grudnia 1971r. Deklaracji o prawach osób umysłowo opóźnionych, (2) przyjęcie przez Zg. Ogólne N.Z. 9 grudnia 1975r. Deklaracji o prawach osób niepełnosprawnych, (3) Deklaracja praw osób głuchych i niewidomych 9 maja 1979r. przyjęła Rada Gospodarcza i Społeczna N. Z. Dokumenty te nie maja mocy prawnie wiążącej państwa . Jedyny akt prawnie wiążący to art.23 konwencji o prawach dziecka przyjęta przez Zg. Og. N.Z. 20 listopada 1989r. i odnosi się to tylko do dzieci niepełnosprawnych tj. os. Do 18 roku życia. W konwencji DZIECKO FIZ. LUB PSYCH. niepełnosprawne powinno mieć zapewnioną pełnię normalnego życia w warunkach gwarantujących mu GODNOŚĆ, umożliwiających osiągnięcie niezależności oraz ułatwiających aktywne uczestnictwo w życiu społeczeństwa. Państwo-strona konwencji ma obowiązek uznawać prawo dziecka niepełnosprawnego do SZCZEGÓLNEJ TROSKI. W zależności od dostępnych środków ma zwiększać pomoc. O pomoc powinny zwracać się osoby uprawnione. Pomoc powinna być udzielana bezpłatnie z uwzględnieniem jednak zasobów finansowych rodziców lub opiekunów. Pomoc ma zapewnić dostęp do OŚWIATY, NAUKI, OPIEKI ZDROWOTNEJ, OPIEKI REHABILITACYJNEJ, PRZYGOTOWANIA ZAWODOWEGO. Powinno to być wszystko realizowane dla osiągnięcia przez dziecko jak najwyższego stopnia zintegrowania ze społeczeństwem oraz osobistego rozwoju kulturalnego, duchowego. Konwencja zobowiązuje do sprzyjania Międzynarodowej wymianie informacji, co do profilaktyki zdrowotnej, leczenia medycznego i psychologicznego. OBOWIĄZKI MORALNE I POLITYCZNE (Państwa i org. Międzynarodowych) wobec osób niepełnosprawnych zawiera Deklaracja o prawie osób niepełnosprawnych z 9 grudnia 1975r. Zawiera ona definicje osoby NIEPEŁNOSPRAWNEJ - to każda osoba niezdolna zapewnić sobie całkowicie lub w części tego, co jest niezbędne dla normalnego życia w rezultacie braku - wrodzonego lub nie-uszczerbku w jej fizycznych lub umysłowych zdolnościach. Osoby niepełnosprawne powinny mieć możliwość korzystania ze wszystkich praw w niej zawartych.

Prawa te powinny być przyznawane wszystkim osobom niepełnosprawnym bez wyjątku i bez wyróżnienia lub dyskryminacji w oparciu o RASĘ, KOLOR SKÓRY, PŁEĆ, JĘZYK, RELIGIĘ, POGLĄDY POLIT. i inne. Osoba niepełnosprawna ma wrodzone prawo do poszanowania jej ludzkiej godności, ma te same prawa podstawowe tj: prawo do korzystania z przyzwoitego życia, życia normalnego na tyle na ile jest to tylko możliwe. Osoby niepełnosprawne mają te same prawa osobiste i polityczne, co inne istoty ludzkie. Osoby umysłowo opóźnione, jeżeli muszą być ograniczone w prawach to powinny te ograniczenia być orzekane procedurą gwarantującą bezpieczeństwo przed nadużyciami. Osoby niepełnosprawne mają prawo do zabiegów medycznych, psychologicznych i czynnościowych w tym do usług protetycznych i ortopedycznych, do rehabilitacji medycznej i społecznej. Prawo do nauki, ćwiczeń, rehabilitacji zawodowej, pomocy konsultantów. Ma to przyśpieszać integrację. Przysługuje prawo do bezpieczeństwa ekonomicznego i społecznego, do przyzwoitego poziomu życia, prawo do zatrudnienia, wstępowania do związków zawodowych. Ma być chroniona przed wyzyskiem, postępowaniem dyskryminacyjnym, znieważającym i poniżającym. Możliwość uzyskania kwalifikowanej pomocy prawnej, prawo do wykwalifikowanego opiekuna, jeśli jest to niezbędne. Deklaracja praw osób głuchych i niewidomych. Definicja osób głuchych i niewidomych -to osoba, której widzenie i słuch są odczuwalnie zmniejszone w taki sposób, że kombinacja tych 2-ch schorzeń czyni skrajnie trudnym nabycie kwalifikacji w zakresie przygotowania do zawodu lub umiejętności niezbędnych do życia w społeczeństwie. Osoba ta powinna korzystać ze wszystkich pr. czł. i podst. woln. proklamowanych w P.D. pr. czł. W 1993r. uchwalono przez Zg. Ogól. REGÓŁY STANDARDOWE dotyczące wyrównywania udogodnień dla osób niepełnosprawnych.

16) PROMOCJA I OCHRONA PRAW DZIECKA W P.D. skromnie jest wspomniane o pr. dziecka: (1) wszystkie dzieci małżeńskie jak i poza powinny korzystać z jednakowej pomocy społ., (2) e mają prawo pierwszeństwa w wyborze rodzaju nauczania. rdziej szerzej traktują pr. dziecka oba Pakty pr. czł. POiP: (1) zabrania skazywać na śmierć os. poniżej 18 roku życia, (2) przestępcy młodociani byli oddzieleni od dorosłych i traktowani stosownie do swojego wieku i statusu pranego, (3) stosowanie specjalnych procedur, (4) każde dziecko bez żadnej dyskryminacji ma prawo do środków ochrony, (5) każde d. powinno być zarejestrowane niezwłocznie po urodzeniu i posiadać nazwisko, (6) każde dziecko ma prawo do nabycia obywatelstwa; P.P.E.S.iK: (1) państwo powinno uznawać, że należy podjąc specjalne kroki w celu zapewnienia ochrony i pomocy wszystkim dzieciom i młodzieży bez dyskryminacji ze wzgl. na pochodzenie lub inne przyczyny, (2) chronić d. przed wyzyskiem ekon.i spol., (3) ustawowo powinno być karane zatrudnianie dzieci i młodzieży przy pracy szkodliwej dla ich moralności lub zdrowia, (4) pań. powinno ustalić granice wieku poniżej której platne zatrudnienie powinno być ustawowo zakazane i karane, (5) nakazuje pań. podejmowac kroki dla zmniejszenia wskaźnika urodzeń martwych , śmiertelnych niemowląt oraz zdrowy rozwój dziecka, (6) pr.dziecka do nauki (zwłaszcza podstawowego nauczania, które ma być obowiązkowe, bezpłatne i dostępne dla wszystkich).

W 1946r. ONZ uznało Deklaracje Praw Dziecka przyjętą w 1924r. przez Ligę Narodów Komisja Praw Czł. podjęła prace na projektem nowej Deklaracji Praw Dziecka proklamowana przez Zgr. Ogól. NZ 20 listopada 1959r. zawiera ona 10 zasad, którymi społeczność M. NZ i państwa winny się kierować w stosunku do dzieci. W 1986r. Zgr. Ogól. N.Z. proklamowało Deklaracje o zasadach specjalnych i prawnych dotyczących ochrony praw i dobrych dzieci. Zawiera zasadę - dziecko- na ile jest tylko możliwe - powinno być wychowane w rodzinie pod opieką rodziców w atmosferze miłości i w bezpieczeństwie materialnym. Akt prawnie wiążący państwa -Konw. o prawach dziecka Zgr. Ogól. NZ przyjęło 20 listopada 1989r., ratyfikowana przez prawie wszystkie pań. stała się swoistą Światową Konstytucją Praw Dziecka. Wg. RODZINA - podstawowa komórka społeczeństwa jest naturalnym środowiskiem rozwoju dla wszystkich jej członków a zwłaszcza dzieci. Dziecko dla prawidłowego rozwoju powinno rozwijać się i wychowywać w środowisku rodzinnym w atmosferze szczęścia, miłości i zrozumienia. Dziecko powinno być przygotowane do życia w społeczeństwie jako indywidualnie ukształtowana jednostka. Konwencja podaje definicję DZIECKA - to każda istota ludzka o wieku poniżej 18 lat, chyba, że zgodnie z prawem odnoszący m się do dziecka uzyskało wcześniej pełnoletniość.

Nie mówi konwencja, od jakiego momentu zaczyna się dziecko. Dziecko jest uprawnione do korzystania ze wszystkich pr.czł. i podst. woln. uznanych w P.D. pr. czł.. obu Paktach, konwencjach uniwersalnych. Ustanawia prawa przysługujące tylko dziecku: (1) pr. do wychowania w swojej rodzinie, (2) pr. do wypoczynku, (3) pr. do czasu wolnego, (4) pr. do uczestnictwa w zabawach i zajęciach rekreacyjnych stosownych do wieku dziecka. Konwencja zawiera osobiste i polityczne jak i ekonom., socj. i kulturalne prawa dziecka. Konwencja mówi o prawach normalnych dzieci żyjących w normalnych warunkach rodzinnych, ale i regulacje mające na uwadze potrzeby dzieci żyjących w trudnych warunkach: (1) dzieci odosobnione od rodziców, (2) dzieci niepełnosprawne, (3) dzieci znajdujące się w strefie działań zbrojnych. Konwencja traktuje dziecko jako PODMIOT a nie jako PRZEDMIOT tylko troski i opieki. DZIECKO JEST CZŁOWIEKIEM, NIE PRZYSZŁYM CZŁOWIEKIEM. Konwencja zabrania dyskryminacji dziecka ze wzg. na RASĘ, KOLOR SKÓRY, PŁEĆ, JĘZYK, RELIGIĘ, OPINIĘ POLIT. itd. Konwencja zakazuje wyzyskiwania dziecka. Państwo ma obowiązek chronić dziecko przed: (1) wyzyskiem ekonomicznym, (2) wykorzystaniem go do produkcji, (3) wykorzystaniem go do rozprowadzania narkotyków, (4) handlem dziećmi. Państwo ma obowiązek chronić dzieci przed torturami, okrutnym, nieludzkim lub poniżającym traktowaniem lub karaniem. Niektóre państwa zakazały stosowania jako środka wychowawczego kar fizycznych. Prawo dziecka do nauki - wg. konwencji nauka dziecka powinna być ukierunkowana na: (1) rozwijanie osobowości, talentów, zdolności umysłowych i fizycznych, (2)szacunku dla pr. czł. i podst. woln., zasad zawartych w Karcie N.Z., (3) szacunku dla rodziców, tożsamości kulturowej, języka i wartości- narodowych w kraju w którym żyje, przygotowania dziecka do życia w wolnym społ., pokoju, tolerancji, równości płci, (4) poszanowanie dla środowiska naturalnego. W/w to cele uniwersalnego wychowania.

Konwencje regionalne to m.in.: (a) 1991r. Organizacja Jedności Afrykańskiej przyjęła Afrykańską Kartę Praw i Dobrobytu Dziecka, (b) 1993r. Konwencja Haska o Międzynarodowej współpracy i ochronie dzieci w odniesieniu do adopcji międzynarodowej, (c) 1996r. Rada Europy przyjęła Konwencję Europejską o wykonywaniu przez osoby poniżej 18 roku życia ich praw.

Dzieci to ponad 1/3 ogółu ludności świata. Nad realizacją i przestrzeganiem postanowień konwencji o prawach dziecka czuwa KOMITET PRAW DZIECKA za pośrednictwem Sekretarza Generalnego N.Z. (państwa mają obowiązek przedkładać sprawozdania). UNICEF prowadzi szeroką działalność na rzecz realizacji konwencji o prawach dziecka. 29-30 września 1990r. odbył się w Nowym Yorku Światowy Szczyt na rzecz dzieci, przyjęto tam plan działania na rzecz poprawy sytuacji dzieci na okres do 2000r.

17) OCHRONA PRAW OSÓB STARYCH P.D. pr. czł., oba Pakty nie wspominają o szczególnych prawach dla os. starszych chociaż to grupa osób szczególnie podatnych na dyskryminację i wyzysk. Człowiek stary ma: (1) ograniczoną zdolność reagowania na bodźce, (2) traci zdolność do pracy, (3) traci zdolności rozrodcze, (4) bardziej jest podatny na choroby, (5) staje się naiwny, dziecinnieje.

1982r. Zg. Ogól. N.Z. zorganizowało 26 sierpnia we Wiedniu Światowe Zgromadzenie na temat starzenia się. Uchwalono plan działań międzynarodowych na rzecz ludzi starych. Plan ten miał na uwadze docenienie wartości człowieka starego, umilenie mu życia, wykorzystanie jego doświadczeń. Ludziom starym: (1) Należy umożliwić życie w ich własnej rodzinie, wspólnocie, (2) Sprzyjać rozwojowi ich osobowości, zdrowia, bezpieczeństwa i dawać mu satysfakcję z życia, (3) Maja być doceniani i traktowani jako integralna część społeczeństwa.

Zg. Ogół. N.Z. 16 grudnia 1991r. z inicjatywy Republiki Dominikany na wniosek Komisji Rozwoju Społ. N.Z. uchwaliło Zasady N.Z. na rzecz osób starych. Starość zaczyna się po ukończeniu 60 lat. Starym wśród starych jest osoba, która ukończyła 80 lat. Zasady te zostały zgrupowane wg. 5 haseł:

1. NIEZALEŻNOŚĆ: (a)dostęp do odpowiedniej żywności, wody, dachu nad głową, odzieży i opieki zdrowotnej, (b) możliwość pracy lub dostęp do innych możliwości przynoszących dochód, (c) dostęp do programów edukacyjnych i kształcenia zawodowego, (d) możliwość życia w środowisku bezpiecznym

2. UCZESTNICTWO: (a) w kształtowaniu i realizacji polityki, (b) możliwość służenia społeczności w charakterze wolontariuszy odpowiednio do swoich możliwości i zamiłowań, (c) organizować ruchy społeczne i stowarzyszenia

3. OPIEKA: (a) możliwość korzystania z opieki ze strony rodziny i wspólnoty, (b) dostęp do opieki zdrowotnej, służb prawnych i socjalnych

4. SAMOREALIZACJA: (a) możliwość szukania warunków dla pełnego rozwoju ich potencjału życiowego, (b) dostęp do zasobów edukacyjnych, kulturalnych, duchowych i rekreacyjnych społeczeństwa.

5. GODNOŚĆ: (a) możliwość życia w godności i bezpieczeństwie, (b) być wolnym od wyzysku fizycznego lub duchowego znieważania, (c) osoby powinny być traktowane uczciwe, niezależnie od wieku, płci, pochodzenia rasowego lub etnicznego, niepełnosprawności i inne, (d) docenianie niezależnie od ich wkładu ekonomicznego w swoje utrzymanie

Nie ma konwencji, co do os. starszych, wspomina tylko o tym Europejska Karta Socjalna: osoba w podeszłym wieku ma prawo do ochrony socjalnej.

18) OCHRONA OSÓB NALEŻĄCYCH DO MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH, ETNICZNYCH, RELIGIJNYCH I JĘZYKOWYCH. Nie ma wspomniane nic w P.D. pr. czł. natomiast wg. PPOiP (art.27): -w państwach w których istnieją mniejszości narodowe, etniczne, religijne lub językowe osoby te nie powinny być pozbawione pr. do własnego życia kulturalnego, wyznawania i praktykowania własnej religii, posługiwania się własnym językiem. Regulacja ta jest powściągliwa, pozostawia państwom decyzje, że istnieje w nich któraś z mniejszości. Nie ma definicji mniejszości, ale jest projekt def. przedłożony przez członka PODKOMISJI M. Dachenes: MNIEJSZOŚĆ - grupa obywateli danego państwa stanowiąca liczebną mniejszość, nie dominująca w danym państwie, posiadająca cechy etniczne, religijne lub językowe różne od cech większości społeczeństwa, której członkowie są między sobą solidarni.

1978r. Komisja pr.czł. N.Z. przyjęła za punkt wyjścia projekt przedłożony przez Jugosławię deklaracji o pr. mniejszości narodowych, etnicznych. Rezultatem jest Deklaracja praw osób należących do mniejszości narodowych, etnicznych, religijnych, językowych, proklamowana przez Zg.Ogól. N.Z. 18 grudnia 1992r.

Opiera się na art. 27 PPOiP: (1) promocja i ochrona praw osób należących do wymienionych mniejszości przyczynia się do stabilizacji politycznej i socjalnej państw, w których mniejszości te żyją, (2) państwa powinny ochraniać istnienie i tożsamość mniejszości żyjących na ich terytorium, (3) państwa mają sprzyjać tworzeniu warunków korzystnych dla promowania tej tożsamości, (4) osoby należące do mniejszości mają prawo korzystać ze swojej własnej kultury, wyznawać i praktykować swoją religię i używać swojego języka prywatnie i publicznie w sposób wolny od jakichkolwiek interwencji i dyskryminacji, (5) mają prawo uczestniczyć w pełni w życiu kult., relig., społ., ekonom. i publicznym, (6) mają prawo efektywnie uczestniczyć na szczeblu krajowym i regionalnym w decyzjach, które dotyczą mniejszości, do których dane osoby należą lub regionu w którym żyją, (7) mają prawo zakładać stowarzyszenia i z nimi kierować, utrzymywać kontakty z innymi osobami należącymi do ich grupy jak i z grupami należącymi do ich mniejszości, (8) mogą wykonywać swoje prawa indywidualne i wspólnie z innymi członkami grupy.

Państwo powinno stwarzać warunki, aby osoby te mogły efektywnie korzystać ze swoich praw i wolności. W Europie uwagę zwraca się na prawa mniejszości narodowościowych. Czyni to OBWE na Konferencji w Kopenhadze 29 czerwca 1990r. w dokumencie o Ludzkim wymiarze OBWE. Sformułowała ona katalog praw, z jakich powinny korzystać te mniejszości. Czyni to także Rada Europy. Ważna jest tez Deklaracja głów państw i rządów państw członkowskich 9 października 1993r. we Wiedniu. Komitet Ministrów Rady Europy w 1994r. przyjął Konwencje ramową dla ochrony mniejszości narodowych (weszła w życie, w 1998r., miesiąc po ratyfikacji przez 12 państw). Dotyczy ona m.in.: (1) wskazuje cele, jakie powinny być osiągnięte w tej dziedzinie, (2) konwencja nie uznaje praw kolektywnych mniejszości, (3) uznaje prawa osób należących do mniejszości narodowych, (4) nie podaje definicji mniejszości narodowej, (5) ochrona mniejszości narodowych ma istotne znaczenie dla stabilności, bezpieczeństwa demokratycznego i pokoju w Europie, (6) społeczeństwo demokratyczne powinno szanować tożsamość etniczną, kulturową, religijną i językową każdej osoby należącej do mniejszości narodowej, ale także szanować odpowiednie warunki dla zachowania i rozwoju tej tożsamości, (7) ochrona mniejszości narodowych i praw i wolności osób do nich należących tworzy integralną część międzynarodowej ochrony praw czł. i należy do zakresu współpracy międzynarodowej .

Osoba należąca do mniejszości międzynarodowej ma prawo swobodnie wybierać czy chce być czy nie traktowana jako należąca do mniejszości. Wg. Konwencji wszelka dyskryminacja oparta na przynależności do mniejszości narodowej jest NIEDOPUSZCZALNA. Państwa powinny podejmować wszelkie kroki, środki w celu promowania efektywnej równości między osobami należącym do mniejszości i tymi którzy należą do większości.

Promocja winna obejmować wszystkie dziedziny życia ekonom., społ., kult. i polit. Wg Konwencji: (1) należy szanować prawa osób należących do mniejszości narodowych, (2) szanować pr. do pokojowego gromadzenia się, (3) pr. do stowarzyszania się, (4) pr. do wypowiedzi, wolności myśli, sumienia i religii, (5) pr. do swoich instytucji, organizacji, stowarzyszeń religijnych, (6) pr. do zakładania prywatnych szkół i instytucji szkoleniowych. Monitorowaniem przestrzegania postanowień konwencji ma się zajmować KOMITET MINISTRÓW RADY EUROPY. Państwa-strony konwencji mają składać sprawozdania o środkach, jakie podejmują dla realizacji konwencji. Państwo może przyznawać mniejszościom narodowym więcej praw lub prawa dalej idące niż przewiduje to konwencja.

19) OCHRONA OSÓB NALEŻĄCYCH DO LUDNOŚCI AUTOCHTONICZNEJ Nie zawiera tego P.D. pr.czł. ani oba Pakty. Zwłaszcza w Afryce ta ludność jest ofiarą ludobójstwa. Na forum N.Z. sprawa ochrony praw tej ludności pojawiła się w 1971r. kiedy podkomisja do walki przeciwko dyskryminacji i ochrony mniejszości uzyskała kompetencje do zajęcia się środkami niezbędnymi na szczeblu krajowym i międzynarodowym dla wyeliminowania dyskryminacji tej ludności.

W 1982r. w ramach podkomisji powołana została GRUPA ROBOCZA i uznała, że pierwszoplanowym zadaniem jest opracowanie projektu Międzynarodowej deklaracji o prawach ludności A.

W 1994r. GRUPA ROBOCZA przedłożyła podkomisji projekt takiej deklaracji został on przyjęty przez Podkomisję i przekazany Komitetowi Praw Człowieka.

W 1995r. powołała własną grupę roboczą dla uzgodnienia projektu deklaracji w świetle projektu przedłożonego przez Podkomisję.

Dla uzyskania opinii powołano Stałe Forum Ludności A. w ramach systemu N.Z. W 1987r. ustalono 2 art. z 45 proponowanych. Jest brak def. Ludności Autochtonicznej. Przyjmuje się, że powinna mieć prawo do zachowania swojej tożsamości oraz doi korzystania z pr. czł. i podst. woln. na równi z innymi osobami. Dyskusja jest czy należy przyznać prawa osobom należącym do ludność A. czy prawa grupom tych ludności i w tym prawo do samostanowienia. Nie ma deklaracji i nie ma prawa między. chroniącego pr.czł i podst. woln. ludności A. wypracowanego przez ONZ.

Istnieją normy prawa Między. chroniące prawo ludności a. przyjęte przez Międzynarodową Organizację Pracy: (1) Konwencja dot. społeczności aborygenicznych i plemiennych z 1957r., (2) Konferencja Generalna MOP 27 czerwca 1989r. uchwaliła obowiązującą od 1991r. Konwencję dot. ludów tubylczych i plemion w krajach niepodległych. Konwencja ta: (a) przeciwstawia się orientacji na asymilację tych ludów i plemion, (b) opowiada się za rozwojem ich tożsamości [języka, religii w pań. w których żyją], (c) wkład ludności a. i plemion do różnorodności kulturowej i do harmonii społ. i ideologicznej ludności, do współpracy i porozumienia między narodami, (d) stosuje się ona do ludów plemiennych plemiennych krajach niepodległych które różnią się od innych sektorów społeczności narodowej warunkami socjal., kultur. i ekonom., (e) konw. odnosi się do ludów traktowanych jako tubylcze tzn. takie , które są potomkami ludności która zamieszkiwała dany kraj lub region geog. w epoce podbojów i kolonizacji czy ustalania aktualnych granic państw

20) DLACZEGO OBOK UNIWERSALNEGO SYSTEMU PROMOCJI I OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA ISTNIEJĄ SYSTEMY REGIONALNE? Obok USPiO Pr.Czł. istnieja regionalne. Dlaczego? - wprawdzie co do listy uznawanych praw i wolności systemy regionalne nie różnią się w istotnym zakresie od systemu uniwersalnego natomiast systemy regionalne dają większe możliwości wobec wielkiego zróżnicowania świata. Określenia bardziej skutecznych metod realizacji poszczególnych pr.czł i podst. woln. Dają możliwości zastosowania bardziej skutecznych niż w systemie uniwersalnych metod między. kontroli przestrzegania tych praw i wolności. Regionalne systemy pozwalają na bardziej adekwatne do realiów ustalenie standardów poszczególnych pr. i woln. do poziomu społeczno-gosp., rozwoju danego regionu, ustroju polit. i tradycji kulturowych niż system uniwersalny. Tworzenie regionalnych systemów to nie tylko geograficzna bliskość tworzących dany system państw, ale i wspólny ich interes. Regionalny system spełnia pozytywną rolę, gdy przyczynia się do lepszej realizacji tych praw w danym regionie. Jeżeli mamy obie regulacje (Reg. I Uniw.) zawsze należy stosować się do wymagań tego systemu, który stawia wyższe wymagania. Regionalne systemy mamy w Europie, Ameryce, Afryce i w państwach Arabskich. N.Z. zachęcają do tworzenia systemów regionalnych. Uniwersalizm i Regionalizm w dziedzinie pomocy i ochrony pr. czł. wzajemnie się wspierają.

21) SCHARAKTERYZUJ PRAWA SOLIDARNOŚCI OGÓLNOLUDZKIEJ W latach 70 - tych K. Vasak fr. znawca pr. czł. i ideolog w tej dziedzinie wysunął koncepcje Praw Solidarności Międzyludzkiej nazywając je prawami III GENERACJI.

I GENERACJI to pr. osobiste i polityczne

II GENERACJI to pr. ekonom., socjalne i kulturalne

III GENERACJI to prawa solidarności - owoc globalizacji świata. To prawa, które mogą być urzeczywistnione jedynie wspólnym wysiłkiem jednostek, narodów i ludów państw oraz społeczności miedz. To prawa indywidualne i kolektywne zarazem. Ich realizacja wiąże się z dążeniami do ustanowienia nowego światowego porządku polit.-ekonom. i informatycznego. Pr. S. mają uzupełniać pr. czł. dwóch poprzednich generacji, wymagają stosowania różnorodnych sposobów ich realizacji. W 1981r. w czasie IV Konf. Armada Hammera 21-23 sierpnia w AIX-EN-Provence K.Vasak przedłożył wstępny artykułowany projekt 3-go paktu pr. człowieka o prawach solidarności, obejmującego: (1) prawo do pokoju, (2) prawo do rozwoju, (3) prawo do środowiska, (4) prawo do wspólnego dziedzictwa ludzkości.

NZ. Przyjęły już rezolucje proklamujące te prawa, ale oprócz ostatniego z w/w - nie uzyskały statusu pr.czł. ustanowionych przez NZ.

22) PRAWO DO POKOJU Zgr.Ogól.N.Z. i inne właściwe organy NZ. w rezolucjach akcentują ścisłą więź między pokojem a realizacją pr.czł. i podst. woln. Chodzi o pokój oparty na równości wolności i sprawiedliwości. Prawo do pokoju Zgr. Ogól. NZ. pierwszy raz uznało i proklamowalo w Deklaracji o przygotowaniu społeczeństwa do życia w pokoju 15 grudnia 1978r. Wg. deklaracji: (1) Pokój między narodami jest podstawowym dobrem ludzkości cenionym najwyżej, (2) Każdy naród i kazda istota ludzka niezależnie od rasy, przekonań, języka i płci ma niezbywalne prawo do życia w pokoju, (3) Poszanowanie tego prawa leży we wspólnym interesie całej ludzkości i jest koniecznym warunkiem rozwoju wszystkich narodów, (4) Wojna napastnicza, jej planowanie, przygotowanie lub wszczęcie jest zbrodnią przeciwko pokojowi zakazaną przez prawo międzynarodowe, (5) Państwa powinny nie dopuszczać do krzewienia nienawiści i uprzedzeń wobec innych narodów.

Zgr. Ogól. NZ. 12 listopada 1984r. proklamowało Deklaracje o Prawie Ludów do Pokoju. Wg niej: (1) Pierwszoplanowa misją NZ. jest utrzymanie pokoju i zapewnienie bezpieczeństwa międzynarodowego, (2) Ludy ziemi maja święte prawo do pokoju, (3) Zachowanie prawa ludow do pokoju i promowanie jego realizacji stanowi fundamentalny obowiązek każdego państwa, (4) Polityka państw musi zmierzać do eliminacji groźby wojny zwłaszcza nuklearnej ,państwa w stosunkach międz. Porzuciły uciekanie się do siły, pokojowo realizowały sprawy w oparciu o karte NZ. Wg. K.Vasaka należy uznać również prawo jednostki do pokoju, które to zawiera: (1) Prawo do przeciwstawiania się wszelkiej wojnie, (2) Prawo do zwalczania zbrodni przeciwko ludzkości i zbrodni przeciwko pokojowi w tym agresji, (3) Prawo do żądania i otrzymywania statusu osoby odmawiającej służby wojskowej ze względu na przekonania, (4) Prawo do zwalczania wszelkiej propagandy na rzecz wojny, (5) Prawo do odmowy wykonania w czasie konfliktu zbrojnego niesłusznego rozkazu, który gwałci prawa ludzkości, (6) Prawo do uzyskiwania azylu.

K. Vasak proponuje, aby uznać pr. jednostki do pokoju wewnętrznego, który daje pewność i bezpieczeństwo o pr. do ochrony przeciwko aktom przemocy lub terroryzmu. Każdy człowiek i wszyscy ludzie wspólnie mają prawo przeciwstawić się systematycznemu, masowemu i jaskrawemu gwałceniu pr. czł. Prawo jednostki do pokoju wg. K. Vasaka zawiera prawo do rozbrojenia w postaci zakazu broni masowej zagłady, co powinno prowadzić do pełnego rozbrojenia pod kontrolą międzynarodową. Prawo do pokoju zostało ustanowione w Afrykańskiej Karcie pr.czł. i ludów - w celu umocnienia pokoju, solidarności i przyjaznych stosunków między państwami, państwa-strony Karty będą starać się zabronić osobom korzystającym z azylu podejmowania działalności dywersyjnej przeciwko państwu z którego azyl pochodzi lub innemu państwu- stronie Karty . Państwa będą dbały, aby ich terytorium nie było wykorzystywane jako baza wypadowa aktywności dywersyjnej i terrorystycznej.

23) PRAWO DO ROZWOJU Na forum N.Z. prawo do r. pojawiło się w 1977r. kiedy Komisja pr. czł. postanowiła udzielić szczególną uwagę zbadaniu przeszkód dla pełnej realizacji pr.czł. i podst. woln. Głównie chodziło o realizację praw ekonom. socjal. Kultur. Efektem prac toczących się w ramach N.Z. do końca 1986r. była Deklaracja o prawo do rozwoju przyjęta przez Zg. Ogól. N.Z. 4 grudnia 1986r. Wg . deklaracji: (1) rozwój jest procesem globalnym o charakterze ekonom. socjal. Kult. I polit. zmierzającym do stałego podwyższania dobrobytu ogółu ludności i wszystkich jednostek w oparciu o ich aktywne i znaczące uczestnictwo w rozwoju i sprawiedliwym podziale dóbr które z niego wypływają, (2) Do stworzenia warunków dla rozwoju ludzkości przyczyniłyby się eliminacja masowego i jaskrawego gwałcenia praw człowieka, (3) W pierwszym rzędzie państwom przypada obowiązek tworzenia warunków korzystnych dla rozwoju ludów i jednostek, (4) Zmierzać do wprowadzania nowego międzynarodowego porządku ekonom, (5) Prawo do rozwoju jest niezbywalnym pr. czł. i równość szans w sprawach rozwoju jest prerogatywą narodów i jednostek tworzących narody, (6) Prawo do rozwoju jest niezbywalnym prawem człowieka na mocy którego każda osoba ludzka i wszystkie ludy mają prawo do uczestnictwa i do przyczyniania się do rozwoju ekonom. socjal.kult. i polit. w którym wszystkie pr. czł. i podst. woln. mogłyby być realizowane; wszystkie osoby ludzkie i wszystkie ludy mogłyby korzystać z dobrodziejstw rozwoju, (7) Każda istota ludzka jest centralnym podmiotem rozwoju, (8) Państwa są zobowiązane formułować politykę rozwoju narodowego mającą na uwadze stałe podwyższanie dobrobytu ogółu i wszystkich jednostek, (9) Państwa mają obowiązek współdziałać na rzecz formułowania Międzynarodowej Polityki Rozwoju i zachęcać ludzi do uczestnictwa w realizacji polityki rozwoju.

Prawo do rozwoju przysługuje wszystkim jednostkom, ludom, i państwom - głównie chodzi o politykę zapewniającą szybszy rozwój krajów, które znajdują się na drodze rozwoju (gł. chodzi o kraje ubogie). Afrykańska karta pr. czł, i ludów ustanawia prawo do rozwoju: (1) wszystkie ludy mają prawo do swojego rozwoju ekon.socj. i kult. przy poszanowaniu ich wolności i tożsamości, (2) mają prawo do korzystania ze wspólnego dziedzictwa ludzkości, (3) państwa mają obowiązek zapewnić realizację tego prawa

24) PRAWO DO ŚRODOWISKA - to pr. czł. do środowiska naturalnie zdrowego i ekologicznie zrównoważonego. Prawo to zostało ustanowione w wymiarze narodowym w niektórych państwach: Konstytucji Portugalii 1976, Hiszpanii 1978, Peru 1979, PRL 1976r. Wg. Konstytucji PRL obywatele mają prawo do korzystania z wartości środowiska naturalnego i obowiązek jego ochrony. Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 nie stanowi wprost o pr. czł. do środowiska nat. Ujmuje to prawo wśród wytycznych polityki państwa: (1) Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu przyszłym pokoleniom, (2) Ochrona środ. jest obowiązkiem władz publ. [mają wspierać obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środ.], (3) Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska, (4) Obowiązek każdego do dbałości o stan środ., (5) Każdy ponosi odpowiedzialność za pogarszanie stanu środ.

Konwencja Regionalna Afrykańska Karta Pr.Czł. i Ludów - wszystkie ludy maja prawo do zadawalającego i globalnego środowiska sprzyjającego ich rozwojowi. To nie prawo jednostki, ale kolektywne - podmiotem są wszystkie ludy. Środowisko naturalne, jego stan ma zarówno wymiar powszechny jak i indywidualny. W wymiarze uniwersalnym ochrona środowiska natur. poruszona została na Konferencji N.Z. o środowisku człowieka w Sztokholmie 6-16 czerwca 1972r. Miała zainspirować narody świata do działań na rzecz ochrony i poprawy środ. czł. i wskazać zadania w tym zakresie. Deklaracja przyjęta na Konferencji stwierdza: czł. jest twórcą i niszczycielem swego środowiska. Deklaracja wyróżniła 2 aspekty środowisk czł.: (a) środowisko naturalne oraz (b) środowisko stworzone przez człowieka . Zasady Deklaracji: (1) człowiek ma podstawowe prawo do wolności, równości i odpowiednich warunków życia w środowisku, którego jakość pozwala na życie w godności i dobrobycie, (2) czł. ma obowiązek ochraniać i poprawiać środowisko dla obecnych i przyszłych pokoleń, (3) naturalne zasoby ziemi, powietrza, wody, lądu, flory i fauny, a zwłaszcza reprezentatywne okazy ekosystemu naturalnego muszą być zachowane dla obecnego i przyszłych pokoleń.

Zdolność ziemi do produkowania zasobów musi być utrzymana a nawet odtwarzana i poprawiana. Deklaracja o Środowisku i Rozwoju przyjęta na Konferencji N.Z. w Rio de Janeiro Janeiro 1992r. - Państwa powinny mieć na uwadze zagadnienia środowiska w procesie rozwoju. Ochrona śr. ma wiele aspektów: (1) usuwanie skutków wojen: odbudowa zniszczeń, usuwanie min i niewypałów, (2) problem importu produktów i materiałów szkodliwych dla zdrowia i śr. [chem. i farmaceutycznych], (3) ochrona powietrza, wody, gleby i oceanów.

W 1972r. Zg. Ogól. N.Z. powołało Program N.Z. na rzecz środowiska, którego zadaniem było opracować programy ochrony środowiska w odniesieniu do różnych dziedzin w kontekście pr.czł. Podejmowane są Uniwersalne, Regionalne i Narodowe programy ochrony i poprawy środ. Są także idee proponowane przez K. Vasaka wg.: każdy człowiek i wszyscy ludzie jako kolektyw maja prawo do śr. zdrowego i ekologicznie zrównoważonego sprzyjającego ich rozwojowi ekonom., socjal., kult. i polit. Państwa będą zobowiązane powstrzymywać się od działań powodujących ujemne skutki dla środowiska. Państwa powinny zabraniać wszelkimi środkami osobom prywatnym zamachy na naturalne warunki życia.

25) PRAWO DO WSPÓLNEGO DZIEDZICTWA LUDZKOŚCI Pojęcie W.D.L. zostało sformułowane podczas prac nad Międzynarodową Konwencją Prawa Morza. WSPÓLNE DZIEDZICTWO LUDZKOŚCI - dno mórz i oceanów leżące poza granicami jurysdykcji państw i to, co znajduje się pod tym dnem. Żadne państwo nie ma prawa domagać się wykonywania suwerenności lub praw suwerennych na tym obszarze, na jego jakiejkolwiek części lub nad jego zasobami. Ani państwo ani os. fiz. nie mają prawa przywłaszczać sobie tego obszaru. Do W.D.L. zaliczamy też obiekty archeologiczne i historyczne znajdujące się na wymienionym obszarze.

ORGANIZACJA DNA MORSKIEGO - wszelkie prawa do zasobów tego obszaru przysługują całej ludzkości, w której imieniu działa O.D.M. Minerały mogą być wydobywane i zbywane tylko zgodnie z konwencją prawa morza. Obszar ten dostępny jest w celach pokojowych dla wszystkich państw nie zależnie od tego czy mają dostęp do morza czy nie. Do W.D.L. chciano też zaliczyć Antarktydę, nie należy też Arktyka-na mocy umów międzynarodowych została podzielona na Kanadę, Rosję, Danię, Norwegię i USA. Przestrzeń kosmiczna też nie należy do W.D.L. Obowiązuje układ z 27 stycznia 1967r. o zasadach działalności państw w badaniu i wykorzystywaniu przestrzeni kosmicznej. Przestrzeń kosmiczna z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi jest otwarta dla badań i wykorzystywania przez wszystkie państwa bez jakichkolwiek dyskryminacji i na zasadach równości. Nie wolno zawłaszczać przestrzeni kosmicznej w drodze roszczeń do suwerenności opartych na użytkowaniu czy okupacji. Przestrzeń kosmiczna wolno używać tylko w celach pokojowych dla dobra i w interesie wszystkich państw.

---