Międzynarodowe stosunki gospodarcze - Wykłady.

Wykład 1

MSG - Zagadnienia Wstępne

Pojęcie MSG.

Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze są dyscypliną naukową zajmująca się problematyką współzależności ekonomicznych pomiędzy gospodarkami poszczególnych państw. MSG są wyodrębnioną częścią ekonomii. Są tą częścią, dlatego, że motywy działania ludzi w skali państwa i między państwami są podobne. Na przykład o ile ekonomia zajmuje się inwestycjami w ogóle o tyle MSG dotyczą inwestycji międzynarodowych.

Podstawą dla wyodrębnienia przedmiotu MSG są szczególne atrybuty suwerenności, jakimi dysponują państwa - np. waluta. Różnorodność walut i jej implikacje są obszarem zainteresowania MSG. Podobnie polityka handlowa państw jest przedmiotem badań MSG.

Suwerenne państwo tworzy zwykle własny system prawny. Sposób regulacji sfery ekonomicznej działalności kraju ma wpływ m.in. na przepływy wiedzy i kapitału. Każde państwo tworząc własny porządek prawny, posługując się własną walutą tworzy swój „kawałek” rzeczywistości.

Zakres podmiotowy MSG.

• Kursy walutowe.

• Gospodarka Światowa i jej podmioty. (MSG odbywają się w ramach gospodarki światowej.)

Gospodarkę światową można pojmować, jako pewien system, na który składają się przedsiębiorstwa i instytucje znajdujące się na terenie różnych państw, zajmujące się działalnością gospodarczą, oraz łącząca je sieć wzajemnych powiązań - stosunków gospodarczych.

Gospodarka światowa jest kategorią o charakterze historycznym i dynamicznym.

Historycznie - gospodarka światowa pojawiła się dopiero na pewnym etapie rozwoju historycznego ludzkości - w momencie, gdy rozwinęły się narzędzia gospodarki światowej. Miało to miejsce w I połowie XIX wieku, kiedy to:

• Produkcja zaczęła mieć charakter masowy.

• Handel międzynarodowy stał się zjawiskiem masowym - dzięki rewolucji komunikacyjno - transportowej. ( Wcześniej nie był masowy i obsługiwał jedynie artykuły konsumpcyjne. Od I połowy XIX wieku zaczął obsługiwać również dobra produkcyjne.)

Dynamiczny charakter gospodarki światowej wynika z faktu, iż elementy składowe gospodarki światowej rozwijają się nierównomiernie, w efekcie, czego następuje częsta zmiana form i zakresu powiązań gospodarczych istniejących między elementami gospodarki światowej.

Podmioty gospodarki światowej.

• Przedsiębiorstwa krajowe zaangażowane w transakcje międzynarodowe.

Przedsiębiorstwa krajowe rozwijając się ulegają procesowi umiędzynarodowienia. Proces ten przebiega w dwóch fazach:

• Etap I - umiędzynarodowienie sfery wymiany - występuje, kiedy przedsiębiorstwo zaczyna sprzedawać swoje usługi lub produkty na rynkach zagranicznych (eksportuje). Może też zacząć importować czynniki produkcji z zagranicy. Często przedsiębiorstwa łączą import i eksport.

• Etap II - umiędzynarodowienie w sferze produkcji - polega na podjęciu produkcji za granicą lub na świadczeniu swoich usług za granicą.

Jeśli umiędzynarodowienie przebiega według powyższego schematu przedsiębiorstwo staje się przedsiębiorstwem międzynarodowym.

• Przedsiębiorstwa międzynarodowe - zwane korporacjami międzynarodowymi lub transnarodowymi. Definiowane są, jako podmioty będące właścicielami przedsiębiorstw lub kontrolujące działalność gospodarcza, w co najmniej dwóch państwach (na dwóch rynkach). Dokonać może się to poprzez filie lub konkretny udział w przedsiębiorstwie zagranicznym. Przedsiębiorstwa międzynarodowe są podmiotem MSG oraz gospodarki światowej, ponieważ powstają wskutek przepływu kapitału - są esencją MSG - funkcjonują, na co najmniej 2 rynkach z czasem zyskując coraz większe znaczenie i siłę.

• Gospodarki narodowe wraz z instytucją państwa. Gospodarka narodowa sumuje działalność ekonomiczną wszystkich przedsiębiorstw krajowych i międzynarodowych funkcjonujących na obszarze kraju. O odrębności gospodarek narodowych w MSG decyduje kreacyjna i regulująca funkcja państwa.

Dochodzi dziś do konfrontacji istotności głównych podmiotów gospodarki światowej pomiędzy gospodarkami narodowymi i przedsiębiorstwami transnarodowymi. Następuje erozja roli gospodarek narodowych na rzecz przedsiębiorstw transnarodowych.

• Międzynarodowe regionalne ugrupowania integracyjne - grupy gospodarek narodowych, które ze sobą są w ściślej zespolone gospodarczo niż z resztą świata i dzięki temu tworzą odrębne organizmy gospodarcze. Np. Unia Europejska.

• Międzynarodowe organizacje gospodarcze - pełnią dwojaką funkcje:

• Funkcja regulacyjna w gospodarce światowej - ustanawiają one reguły postępowania dotyczące państw członkowskich i pilnują wykonywania tych reguł. Np. WTO - reguluje handel poprzez tworzenie ładu postępowania obligującego państwa członkowskie do działanie zgodnie z postanowieniami statutu.

• Funkcja prowadzenia bezpośredniej działalności w gospodarce światowej. Najczęściej działalność ta polega na pomocy państwom członkowskim. Np. IMF pomaga finansowo krajom o niestabilnym kursie walutowym - eksportując do nich kapitał.

Struktura gospodarki światowej.

Najbardziej oczywistym kryterium podziału gospodarki światowej jest kryterium poziomu rozwoju gospodarczego (ekonomicznego). Z tego punktu widzenia można je podzielić na:

• Gospodarki rozwinięte (advanced economics) - są to gospodarki państw członkowskich OECD do 1994 roku, (kiedy to przyjęto do OECD państwa słabsze ekonomiczne.in. Meksyk oraz Polskę)

• Gospodarki rozwijające się (gospodarki powstające; emerging economics). Gospodarki wszystkich państw niezakwalifikowane do pierwszej grupy.

Powyższy podział nie jest jednoznaczny oraz powszechnie obowiązujący. Nie istnieje jednorodny system podziału. Np. IMF zalicza Koreę Płd. do krajów o gospodarkach rozwijających się, w wydawnictwach innych instytucji Korea Płd. określana jest, jako kraj o gospodarce rozwiniętej.

Kryterium The Economist:

• Kraje rozwinięte - należące do OECD przed 1994 rokiem - państwa Europy Zachodniej + USA + Kanada + Nowa Zelandia + Japonia.

• Kraje rozwijające się - reszta Świata.

Kraje rozwijające się odznaczają się większym tempem wzrostu gospodarczego niż kraje rozwinięte.

Problem otwartości gospodarek narodowych

Miara otwartości gospodarek narodowych.

Miarą otwartości gospodarek narodowych są rozmiary ich transakcji gospodarczych za granicą, przyrównane do potencjału tych gospodarek, a także sposób, w jaki te wielkości zmieniają się w czasie.

Mierniki stopnia otwartości gospodarek narodowych.

• Mierniki statyczne - wyrażają stopień otwartości gospodarczej w danym momencie. Np. wartość eksportu per capita albo w relacji do PKB.

• Mierniki dynamiczne, pokazujące jak transakcje gospodarcze z zagranicą reagują na zmiany stanu gospodarki. Np. wskaźniki elastyczności dochodowej importu lub eksportu lub obu naraz.

Gospodarka otwarta to taka, w której wartość transakcji gospodarczych z zagranicą jest względnie duża i elastycznie reagująca na wzrost PKB.

Przeciwieństwem gospodarki otwartej jest gospodarka zamknięta (autarkiczna) - samowystarczalna, w której transakcje gospodarcze z zagranicą nie występują lub mają znikomą wartość w stosunku do PKB.

Nie ma dziś gospodarek bezwzględnie zamkniętych - zupełnie autarkicznych. Występują natomiast względnie zamknięte. Gospodarka światowa, jako całość jest często podawana, jako przykład gospodarki zamkniętej.(Aż do chwili nawiązania kontakt gospodarczego z UFO.

Czynniki określające stopień otwartości gospodarek narodowych.

Otwarcie gospodarki zależy od wielu czynników, również nieekonomicznych.

• Poziom rozwoju gospodarczego - jest bardzo istotny w procesie otwierania gospodarki. To on decyduje w głównym stopniu o otwartości lub jej braku. Im wyższy poziom rozwoju, przy innych czynnikach niezmienionych, tym większy poziom otwartości gospodarki.

Na otwartość gospodarki wpływają czynniki podażowe i popytowe.

• Wielkość rynku wewnętrznego (w sensie liczby nabywców a nie siły nabywczej). Relatywnie duży rynek nie powoduje konieczności eksportu nadwyżek produkcyjnych, ponieważ całość produkcji jest wchłaniana przez ten rynek. Im mniejszy rynek wewnętrzny, przy innych czynnikach niezmienionych, tym większa presja eksportowa, a tym samym większa otwartość gospodarki.

• Uwarunkowania polityczne rozumiane, jako system polityczny oraz ekonomiczny, polityka państwa. Czynnik polityczny jest często wielokrotnie silniejszy niż czynnik ekonomiczny. Ustrój demokratyczny/kapitalistyczny oddziałuje dodatnio na otwartość gospodarki. Systemy totalitarne prowadzą do zamknięcia gospodarki kraju. Np. ma to miejsce w przypadku Korei Płn.

Otwieranie się gospodarek narodowych na wymianę międzynarodową powoduje tworzenie się i pogłębianie współzależności.

Efekty istnienia tych współzależności nie są jednoznaczne:

• Efektem pożądanym ekonomicznie jest wzrost konkurencji i większa efektywność gospodarek narodowych.

• Efekty niepożądane społecznie to gwałtowna redystrybucja dochodów i związane z tym trudności adaptacyjne jednostek oraz grup społecznych, przenoszenie się zjawisk patologicznych w skali światowej razem z przepływem kapitału i ludzi.

Pojęcie i symptomy globalizacji.

Mianem globalizacji określa się proces transformacji gospodarki światowej polegający na pogłębianiu systemu rynkowego w skali światowej, czemu towarzyszy wzrost różnego rodzaju współzależności między uczestnikami gospodarki.

Symptomy globalizacji:

• Stały wzrost międzynarodowych powiązań gospodarczych - towarowych, usługowych, kapitałowych.

• Zdominowanie produkcji światowej przez przedsiębiorstwa międzynarodowe, które z założenia działają w skali globalnej.

• Pojawienie się licznych podmiotów wykonujących funkcję regulacyjną w skali światowej (organizacje międzynarodowe, organizacje pozarządowe, regionalne bloki handlowe).

• Pojawienie się nowych środków komunikacji międzynarodowej - świat, jako globalna wioska.

Wykład 2.

Walutowe aspekty wymiany z zagranicą. (Waluty, Rynek walutowy, Kurs walutowy).

Waluty i ich wymienność.

Waluty są to pieniądze emitowane przez władze monetarne poszczególnych państw lub grup państw. Waluty oznacza się poprzez kody. Np. PLN, EUR, USD, GBP, CAD, AUD, CZK, gdzie pierwsze dwie litery oznaczają państwo a ostania walutę.

Waluty charakteryzują się różnym stopniem wymienialności.

• Pełna wymienialność waluty polega na prawie swobodnego kupowania i sprzedawania pieniądza zagranicznego za pieniądz krajowy oraz dokonywania rozliczeń międzynarodowych w walucie krajowej i zagranicznej bez jakichkolwiek ograniczeń.

W rzeczywistości występują ograniczenia wymienialności wynikające z prawa dewizowego. Ok. 30 - 35% państw świata posiada pełną wymienialność waluty.

Jeżeli ograniczenia wymienialności występują to mogą mieć charakter:

• Podmiotowy - w zależności od tego, kto dokonuje wymiany. Stąd wynika podział na:

• rezydentów krajowych - osoby fizyczne i prawne krajowe.

• Nierezydentów - zagraniczne osoby fizyczne i prawne.

• Przedmiotowe ograniczenie wymienialności - w zależności od rodzaju transakcji:

• Transakcje bieżące - np. transakcje kupna/sprzedaży towarów zagranicznych, czyli import i eksport również usług. Zwykle nie są ograniczane przez państwa.

• Transakcje kapitałowe - wykup akcji firm krajowych przez podmioty zagraniczne, wykup obligacji skarbu państwa przez podmioty zagraniczne i odwrotnie. Często państwa wprowadzają ograniczenia dla tych transakcji.

• Ograniczenia o charakterze geograficznym - w zależności od obszaru gospodarczego, w którym przeprowadza się transakcje. Np. Polska nie stosuje tego typu ograniczeń w stosunku do krajów EU. Wobec krajów spoza Unii RP stosuje ograniczenia geograficzne.

Rodzaje wymienialności walut w zależności od zakresu ograniczeń obrotu walutowego.

• Brak wymienialności - występuje w państwach o pełnym, zakresie kontroli państwa nad obrotem dewizowym, zwłaszcza w gospodarkach nierynkowych. Złoty Polski do 1989r był niewymienialny.

• Wymienialność wewnętrzna - prawo do wymieniania waluty krajowej za zagraniczną mają wyłącznie rezydenci krajowi, przy czym waluta nie może być przedmiotem transakcji międzynarodowych. Złotówka była tak ograniczona po 1989r.

• Wymienialność zewnętrzna - prawo do wymiany waluty krajowej za zagraniczną mają tylko nierezydenci i tylko i wyłącznie w celu obsługi transakcji handlu międzynarodowego.

• Wymienialność według standardu IMF (art. VII statutu IMF). Polega ona na swobodnej wymienialności w zakresie transakcji bieżących, przy dopuszczeniu ograniczeń dewizowych w zakresie transakcji kapitałowych.

• Pełna wymienialność - brak jakichkolwiek ograniczeń obrotu dewizowego.

Rynek walutowy i kurs walutowy.

Rynek walutowy to zespół zasad i instytucji pozwalających na dokonywanie wymiany jednej waluty na inną.

Kurs walutowy - jest ceną, po jakiej odbywa się rzeczona wymiana. Jest to liczba jednostek waluty obcej, którą można wymienić na jednostkę waluty krajowej. Np. 1 EUR = 4,2 PLN 1 PLN = 0,24 EUR.

Charakterystyka rynku walutowego.

• Rynek walutowy jest rynkiem o zasięgu globalnym - realizowane są w jego obrębie transakcje na całym świecie. Występuje niezliczona ilość miejsc, w których dochodzi do transakcji. Główne centra walutowe - Londyn, NYC, Tokio, - skupiają większość transakcji walutowych - tam funkcjonują formalne, regulowane giełdy walutowe (również w innych miastach są takie giełdy - np. w Chicago), ale w miastach tych są obecne Banki Walutowe - wyspecjalizowane w obrocie walutami.

• Rynek funkcjonujący przez całą dobę, ze względu na różnice czasów lokalnych na całym świecie. Jak kiedyś nad Imperium Brytyjskim, tak dziś nad rynkiem walutowym słońce nigdy nie zachodzi?

• Rynek o wysokim stopniu integracji - ze względu na połączenie telekomunikacyjne między centrami walutowymi następuje szybkie ujednolicenie cen określonych aktywów w różnych ośrodkach walutowych świata.

Przykład ujednolicania cen aktywów walutowych.

Cena 1 EUR w przeliczeniu na USD.

NYC	Londyn
1 EUR = 1,44 USD	1 EUR = 1,46 USD
Powyższa sytuacja powoduje kupno tańszych euro w NYC i ich sprzedaż w Londynie - są to transakcje arbitrażowe, czyli transakcje wykorzystujące różnice kursowe tych samych aktywów. W efekcie na giełdzie nowojorskiej wzrośnie popyt na EUR i tam cena wzrośnie. Równocześnie spadek popytu na EUR w Londynie spowoduje spadek jego ceny na giełdzie londyńskiej.
Popyt na EUR Cena 1 EUR		Podaż EUR Cena 1 EUR
W efekcie nastąpi wyrównanie kursu w obu ośrodkach na poziomie 1 EUR=1,45 USD

Uczestnicy (podmioty) rynku walutowego.

• Banki komercyjne - ich wzajemne transakcje tworzą główny segment rynku walutowego tzw. rynek międzybankowy.

• Pozabankowe instytucje finansowe - fundusze powiernicze, towarzystwa ubezpieczeniowe, biura maklerskie - ich rola wzrasta, ze względu na wzrost obracanych przez nie aktywów i obniżanie ograniczeń dewizowych.

• Banki centralne i administracja skarbu państwa -publiczni uczestnicy rynku walutowego - jedyni publiczni wśród podmiotów. Realizują własne cele na rynku walutowym. W RP MF działa na rynku walutowym sprzedając euro pozyskane ze sprzedaży obligacji.

• Osoby fizyczne - np. inwestorzy walutowi, klienci kantorów walutowych - mają małe znaczenie.

Funkcje rynku walutowego:

• Umożliwienie wymiany jednego pieniądza na inny.

• Zabezpieczenie uczestników obrotu gospodarczego przed ryzykiem kursowym (poprzez transakcje na rynku terminowym).

Ryzyko kursowe - ryzyko utraty części posiadanego majątku finansowego, ·wskutek niekorzystnego kształtowania się kursu waluty, w której majątek ten jest ulokowany.

W zabezpieczeniu przed ryzykiem istotny jest podział rynku walutowego na dwa odrębne, ale powiązane ze sobą segmenty - rynek bieżący i rynek terminowy. Stąd wyróżnić można transakcje rynku walutowego:

• Bieżące (rynku bieżącego) - transakcje wymiany walut z intencją natychmiastowej dostawy. Przez dostawę natychmiastową rozumie się dostarczenie waluty najpóźniej w dwa dni robocze od zawarcia transakcji. Dokonuje się ich po kursie bieżącym.

• Terminowe (rynku terminowego) - kurs, po jakim zostanie dokonana transakcja ustala się w momencie zawarcia transakcji walutowej, ale realizacja tej transakcji następuje w dokładnie określonym momencie w przyszłości. Ceną walut jest tu kurs terminowy. Nie musi się on pokrywać z kursem bieżącym, ponieważ jest wypadkową oczekiwań rynku, co do kształtowania się kursów bieżących w przyszłości. Transakcje terminowe zawierane są po to by rekompensować straty rynku bieżącego, często są stosowane w spekulacjach. Działalność spekulacyjna jest normalną działalnością na rynku walutowego i rzadko ma charakter negatywny- spekulacji destabilizującej. Spekulacja to rodzaj gry obliczonej na obniżenie lub zwyżkę kursu waluty. Gra ta polega na zamianie krótkotrwałych funduszy wyrażonych w jednej walucie na inną walutę.

Zmiany kursu walutowego i ich znaczenie dla handlu zagranicznego.

Funkcje kursu walutowego w handlu międzynarodowym.

• Funkcja cenotwórcza - polega na tym, że kurs walutowy wpływa bezpośrednio na poziom cen towarów i usług w handlu zagranicznym. Pośrednio wpływa też na wszystkie ceny bieżące.

Cena paliwa sprzedawanego w Polsce nie zależy tylko od ceny ropy w USD, ale jego kursu w stosunku do PLN.

• Funkcja informacyjna - polega na tym, że uczestnicy rynku są w stanie porównać ze sobą krajowe i zagraniczne ceny podobnych dóbr, usług i aktywów, aby na tej podstawie podjąć racjonalną decyzję dotyczącą konsumpcji, produkcji, importu, eksportu, i inwestycji.

Znaczenie kursu walutowego w handlu zagranicznym - przykład rowerów miejskich.

Założenie: cena roweru miejskiego w Niemczech wynosi ok. 450 EUR. Cena analogicznego roweru w RP to 1400 PLN.

Sytuacja 1): Kurs na poziomie 1 EUR = 4 PLN. Polski rower kosztuje równowartość 350 EUR, ·zatem polski produkt jest konkurencyjny na rynku niemieckim.

Sytuacja 2): Kurs na poziomie 1 EUR=5 PLN. Polski rower kosztuje równowartość 280 EUR. Nastąpił wzrost konkurencyjności polskiego produktu na rynku niemieckim.

Sytuacja 3): Kurs na poziomie 1 EUR = 3 PLN. Polski rower kosztuje równowartość 460 EUR. Polski produkt stracił konkurencyjność na rynku niemieckim.

Zmiany kursu walutowego - pojęcia.

Deprecjacja waluty - spadek kursu waluty, następuje obniżenie jej międzynarodowej wartości.

Aprecjacja waluty - wzrost kursu waluty, następuje wzrost jej międzynarodowej wartości.

Kiedy waluta danego kraju ulega deprecjacji towary i usługi eksportowane przez ten kraj stają się tańsze dla zagranicy, a towary i usługi importowane stają się droższe dla odbiorców krajowych?

Aprecjacja waluty krajowej powoduje skutek odwrotny: produkcja krajowa staje się droższa dla odbiorców zagranicznych, a produkcja zagraniczna staje się bardziej atrakcyjna cenowo dla odbiorców krajowych.

Wykład 3.

Walutowe aspekty wymiany z zagranicą (realny kurs walutowy, czynniki określające kurs walutowy)

Nominalny a realny kurs walutowy.

O konkurencyjności cenowej towarów i usług krajowych na rynkach zagranicznych decyduje wypadkowa dwóch czynników:

• Czynnik I: zmiany nominalnego kursu walutowego waluty krajowej. Spadek tego kursu poprawia konkurencyjność produkcji krajowej na rynkach zagranicznych a wzrost tego kursu konkurencyjność pogarsza.

• Czynnik II: zmiany poziomu cen krajowych w stosunku do poziomu cen za granicą. Relatywnie szybki wzrost cen krajowych (w porównaniu z zagranicą) pogarsza międzynarodową konkurencyjność produkcji krajowej. Relatywnie wolny wzrost poprawia ją.

Czynniki I i II mieszczą się w pojęciu realnego kursu walutowego.

Kurs realny to kurs nominalny pomnożony przez stosunek poziomu cen krajowych do poziomu cen zagranicznych.

Formuła kursu realnego.

Kr = Kn*P/P_Z

Gdzie:

Kr - kurs realny
Kn - kurs nominalny
P - poziom cen krajowych
P_Z - poziom cen zagranicznych

Kurs realny nie jest miarą wartości waluty krajowej. Jest on liczbą oznaczająca poziom cen krajowych n - razy większy od poziomu cen zagranicznych. Jest on badaniem względnego poziomu cen w kraju i zagranicą - P/P_Z. Kurs realny to syntetyczna miara konkurencyjności produktu krajowego w stosunku do zagranicznego.

Zmiany realnego kursu walutowego w czasie uznaje się za miarę zmian cenowej konkurencyjności produkcji krajowej względem zagranicznej.

Rosnący realny kurs walutowy, - czyli realna aprecjacja waluty krajowej oznacza, że względny poziom cen w badanym kraju rośnie, a w efekcie spada konkurencyjność produkcji krajowej względem zagranicznej.

Spadający realny kurs walutowy, czyli realna deprecjacja waluty, oznacza, że względny poziom cen w danym kraju obniża się a w efekcie rośnie konkurencyjność produkcji krajowej względem zagranicznej.

Niezmienny realny kurs walutowy oznacza, że międzynarodowa konkurencyjność cenowa produkcji krajowej utrzymuje się na stałym poziomie.

Kr = constans, gdy Kr=Kn* P/P_Z i ∆Kn=-3% ^ ∆P/P_Z=-3% więc ∆Kn = ∆ P/P_Z

W badaniu kursu walutowego należy sprawdzić wiele relacji walutowych. Narzędziem mierzącym zmiany ogólnej wartości jednej waluty w stosunku do wielu walut zagranicznych jednocześnie jest efektywny kurs walutowy.

Efektywny kurs walutowy to wskaźnik obliczany, jako średnia ważona kursu danej waluty względem różnych walut zagranicznych. Przy czym wagami mogą być udziały poszczególnych krajów w handlu zagranicznym danego kraju.

Miara ta może się odnoście zarówno do kursu nominalnego jak i do kursu realnego. Stąd wyróżnia się nominalny i realny efektywny kurs walutowy.

Czynniki określające kurs walutowy.

Poziom nominalnego kursu walutowego zależy od popytu na daną walutę oraz od podaży tejże waluty na rynku walutowym.

Popyt na walutę określany jest przez:

• Wpływy, jakie dany kraj osiąga z eksportu swoich dóbr i usług. Im wyższe wpływy tym, przy innych czynnikach niezmienionych, wyższy popyt na walutę kraju.

• Napływ kapitału do kraju w rezultacie nabywania przez nierezydentów aktywów w walucie krajowej.

Podaż waluty krajowej na rynku walutowym określana jest przez:

• Wydatki na import dóbr i usług ponoszone przez rezydentów krajowych.

• Odpływ kapitału z kraju, w rezultacie zagranicznych inwestycji realizowanych przez rezydentów krajowych.

Teoria parytetu siły nabywczej.

O poziomie kursu walutowego decyduje porównanie ziły nabywczej danej waluty z inną walutą. Miarą siły nabywczej jest ilość towarów i usług, jaką można nabyć za pewną liczbę jednostek danej waluty.

Wzajemna relacja między siłą nabywczą walut to parytet siły nabywczej

Założenia teorii parytetu siły nabywczej:

• Uczestnicy rynku walutowego działają racjonalnie.

• W skali międzynarodowej działa prawo jednej ceny identycznego koszyka dóbr, która w różnych krajach, po przeliczeniu na jedną walutę i uwzględnieniu kosztów transakcyjnych powinna być jednakowa.

Tezy teorii parytetu siły nabywczej:

1. Kurs walutowy będzie zmierzał do ustalenia się na poziomie określonym przez wzajemne relacje siły nabywczej walut tj. przez parytet ich siły nabywczej.

2. Kurs walutowy będzie zmieniał się w ślad za zmianami tego parytetu.

3. Jeżeli kurs rynkowy odchyla się (w górę lub w dół) od poziomu wyliczanego z parytetu siły nabywczej, mamy do czynienia z przewartościowaniem lub niedowartościowaniem waluty.

Z analiz empirycznych wynika, że teoria ta dobrze tłumaczy kształtowanie się kursu w długim okresie. (Bo nie uwzględnia przepływów kapitału).

Teoria parytetu stóp procentowych.

Założenie: Nominalne stopy procentowe odzwierciedlają inflacyjne oczekiwania uczestników rynku. Im wyższa stopa spodziewanej inflacji, tym wyższe nominalne stopy procentowe, dzięki czemu realne dochody z inwestycji (realne stopy procentowe) pozostają na odpowiednim poziomie.

Teza: Przy innych czynnikach niezmienionych, kapitał kieruje się tam, gdzie osiąga wyższy dochód realny. Wyższe realne stopy procentowe zwiększają popyt na aktywa finansowe danego kraju, co z kolei wzmacnia kurs waluty krajowej. Tym samym parytet stóp procentowych, czyli relacja realnych cen kapitału między krajem i zagranicą określa kierunki międzynarodowych przepływów a one z kolei wpływają na poziom bieżącego kursu walutowego.

Ta teoria uwzględnia tylko przepływy kapitału, nie uwzględnia natomiast cen produktów i walut -parytetu siły nabywczej.

Na bieżący kurs walutowy wpływają też czynniki pozaekonomiczne:

• Reakcje naśladowcze uczestników rynku walutowego polegające na uczestnictwie w rynku bez pojęcia o sytuacji na rynku oraz na wycofywaniu kapitału na zasadzie owczego pędu.

• Wydarzenia polityczne - przesilenia i kryzysy rządowe, wybory, konflikty i wojny itp. Sytuacja ta jest powodowana przez to, że kurs jest poniekąd wypadkową oczekiwań uczestników rynku.

• Kataklizmy.

Systemy walutowe

Wyróżnia się dwa podstawowe systemy walutowe:

System stałego kursu walutowego polega na przyjęciu przez bank centralny określonego poziomu kursu waluty tzw. kursu centralnego (lub kursu parytetowego - wynikającego z przypisania do jednostki walutowej określonej ilości kruszca) oraz dbaniu o to, aby rynkowy kurs waluty krajowej utrzymał się w określonej relacji do kursu centralnego. W tym celu bank centralny oddziałuje na kurs rynkowy przeprowadzając - po kursie centralnym - transakcje wymiany waluty krajowej na zagraniczną lub odwrotne.

Kurs rynkowy zmienia się nieustannie, zawsze, kiedy dochodzi do zachwiania równowagi na rynku walutowym. Możliwe są dwie sytuacje zachwiania równowagi na rynku walutowym:

• Nadwyżka podaży waluty krajowej.

• Nadwyżka popytu na walutę krajową.

Przywracanie równowagi na rynku walutowym w warunkach kursu stałego:

1. Nierównowaga wynikająca z nadwyżki podaży waluty krajowej:

Punkt wyjścia: waluta krajowa deprecjonuje się - szukając równowagi.

Interwencja banku centralnego: skupowanie waluty krajowej w zamian za walutę zagraniczną.

Skutek: Spadek podaży waluty krajowej (wzrost podaży waluty zagranicznej), zahamowanie procesu deprecjacji waluty krajowej zachowanie jej stałego kursu.

2. Nierównowaga wynikająca z nadwyżki popytu na walutę krajową:

Punkt wyjścia: Waluta krajowa aprecjuje się.

Interwencja banku centralnego: Skupowanie waluty zagranicznej w zamian za walutę krajową.

Skutek: Wzrost podaży waluty krajowej (spadek podaży waluty zagranicznej) zahamowanie procesu aprecjacji waluty krajowej (zachowanie jej stałego kursu).

Wykład 4

Walutowe aspekty wymiany międzynarodowej. C.D.

Każda interwencja banku centralnego na rynku walutowym, zmienia poziom oficjalnych rezerw dewizowych banku centralnego (oficjalnych rezerw walutowych). Rezerwy te spadają lub rosną.

Oficjalne rezerwy walutowe - aktywa posiadane przez bank centralny na pokrycie zobowiązań tego banku.

Zobowiązanie banku centralnego to wyemitowany pieniądz krajowy. Zabezpieczenie wartości emitowanego pieniądza. Oficjalne rezerwy dewizowe gwarantują ochronę w razie ataku spekulacyjnego.

Jeśli interwencja banku centralnego (BC) nie powiedzie się kurs walutowy nie zbliży się do kursu bazowego.

Nadwyżka podaży pieniądza - BC skupuje walutę krajową. Taką interwencję prowadzić można przez pewien czas - do osiągnięcia optymalnej stopy rezerw (minimum równowartości 3 lub 6 miesięcznego importu państwa). Rezerwy te zawsze muszą być dodatnie.

Nadwyżka popytu na walutę krajową - BC emituje pieniądz w taki sposób, aby nie wywołać procesów inflacyjnych.

Jeżeli interwencje BC nie zbliżają kursu rynkowego do kursu centralnego to, BC zmuszony jest zmienić centralny kurs walutowy.

Zmiana kursu centralnego może polegać na dewaluacji lub rewaluacji waluty.

Dewaluacja i rewaluacja waluty.

W systemie stałego kursu walutowego dewaluacja polega na obniżeniu kursu centralnego waluty krajowej, na mocy decyzji BC.

Rewaluacja - podniesienie kursu centralnego na mocy decyzji BC.

System kursu płynnego

System płynnego (zmiennego, elastycznego) kursu walutowego polega na tym, że cena danej waluty osiąga poziom równowagi rynkowej, bez interwencji BC na rynku walutowym. Brak kursu centralnego czy parytetowego. Kurs walutowy zmienia się tak, by na bieżąco równoważyć podaż z popytem.

Tendencje kształtowania się płynnego kursu walutowego.

W okresie długim płynny kurs walutowy ma tendencję do kształtowania się zgodnie z parytetem siły nabywczej waluty krajowej do innych walut. Tzn. , że zmienia się w przeciwnym kierunku niż względny poziom cen krajowych.

W warunkach dużej inflacji następuje nominalna deprecjacja kursu walutowego. Kurs walutowy realny będzie utrzymywał się na podanym poziomie. - Stała międzynarodowa konkurencyjność danego kraju przy zmianie cen krajowych.

W krótkim okresie płynny kurs walutowy zbacza ze ścieżki wytyczonej przez zmiany parytetu siły nabywczej. Zbacza reagując na przepływ aktywów finansowych (kapitału) pomiędzy krajem i zagranicą.

Podsumowanie zmian kursu walutowego.

Proces	Czynnik decydujący	System walutowy
Spadek wartości waluty
Deprecjacja waluty	Siły rynku	System płynnego kursu walutowego; system stałego kursu walutowego.
Dewaluacja waluty	Decyzja BC	System stałego kursu walutowego.
Wzrost wartości waluty
Aprecjacja	Siły rynku	System stałego kursu walutowego; system płynnego kursu walutowego.
Rewaluacja	Decyzja BC	System stałego kursu walutowego.

Międzynarodowy system walutowy

Pojęcie i kryteria klasyfikacji międzynarodowych systemów walutowych:

Międzynarodowy system walutowy - zespół zasad norm zwyczajowych, przepisów prawnych oraz instytucji, które łącznie określają warunki i sposoby funkcjonowania pieniądza w sferze stosunków międzynarodowych.

Kryteria klasyfikacji międzynarodowych systemów walutowych:

• Rodzaj aktywów występujących w roli waluty międzynarodowej (przede wszystkim w roli waluty rezerwowej).

• Rodzaj obowiązującego i/lub przeważającego systemu kursowego.

Waluta międzynarodowa - wszelkie rodzaje pieniądza, jeżeli powszechnie i trwale pełnią w skali międzynarodowej funkcje miernika wartości, środka płatniczego i środka gromadzeni rezerw (tezauryzacji).

Funkcje waluty międzynarodowej:

• Funkcja miernika wartości - waluta pełni tą funkcję, gdy są w niej wyrażane ceny towarów i usług w handlu międzynarodowym lub gdy stanowi punkt odniesienia (jest kotwicą/ walutą referencyjną) dla wyrażania wartości innych walut. Funkcję miernika wartości pełni USD, w którym wyrażane są ceny ropy, stali i samochodów w GBP wyrażane są ceny metali kolorowych.

• Funkcja środka płatności - waluta pełni tą funkcję w sferze makro- i mikroekonomicznej.

W sferze mikroekonomicznej wówczas, gdy podmioty gospodarcze przeprowadzają i rozliczają w niej swoje transakcje międzynarodowe - waluta fakturowania i waluta transakcyjna.

W sferze makroekonomicznej, gdy BC przeprowadzają interwencje płacąc za nie - waluta interwencyjna.

• Funkcja tezauryzacji - pełniona jest w sferze makro- i mikroekonomicznej:

• W sferze mikroekonomicznej, - jeżeli waluta jest na tyle atrakcyjna, by podmioty gospodarcze przechowują w niej swoje rezerwy finansowe - waluta inwestowania.

• W sferze makroekonomicznej, - jeżeli w walucie przechowywane są oficjalne rezerwy dewizowe - waluta rezerwowa. Użycie waluty w tej funkcji zależy od tego, czy waluta dobrze sprawdza się we wszystkich innych funkcjach.

Klasyfikacja międzynarodowych sporów walutowych:

1. System waluty złotej (1870 - 1914) - złoto walutą rezerwową oraz system stałych kursów walutowych.

2. Zmodyfikowany system waluty złotej (lata 20 i 30 XX w.) - złoto walutą rezerwową oraz system stałych kursów walutowych z ograniczoną możliwością wymiany na złoto.

3. System walutowy z Bretton Woods (1944 - 1977)- złoto i USD w funkcji waluty rezerwowej i system stałych kursów walutowych.

4. Współczesny (wielodewizowy) system walutowy ( od 1978) - wprowadzony, jako II poprawka do statutu MFW. Zakładał funkcjonowanie różnych aktywów rezerwowych, ale nie złota w tej funkcji. Dopuszczał też stosowanie rożnych systemów kursowych przez poszczególne państwa.

Na przestrzeni historii zmieniały się aktywa pełniące funkcje walut międzynarodowych. Systemy historyczne funkcjonowały wyłącznie w oparciu o stałe systemy kursowe.

Charakterystyka współczesnego (wielodewizowego) systemu walutowego:

Sposób powstania: w drodze reakcji państw na rozpad systemu z Bretton Woods. Te żywiołowe dostosowania zostały zalegalizowane w formie drugiej poprawki do statutu MFW uzgodnionej w 1976r. W 1976 roku zawarto porozumienie Jamajskie, na jego mocy:

• Zniesiono oficjalną cenę złota i zasadę ustalania parytetów walut w złocie. Wówczas oficjalna cena wynosiła 44,2 USD za uncję Au.

• Został zniesiony obowiązek stosowania stałych/sztywnych kursów walutowych przez państwa członkowskie MFW.

Cechy współczesnego międzynarodowego systemu walutowego:

• Wielowalutowość - polega na tym, że różne aktywa pełnią funkcję aktywów międzynarodowych - pieniądza międzynarodowego.

• Zerwanie związku ze złotem - demonetaryzacja złota - zniesiono zasadę ustalania parytetów walut w złocie i zniesienie urzędowej ceny złota.

• Swoboda wyboru systemów walutowych państw MFW - z zachowaniem kontroli MFW nad polityką kursową tych państw.

Aktywa pełniące funkcję aktywa międzynarodowego:

• Waluty państw lub grup państw posiadających duży udział w wymianie międzynarodowej. USD, GBP, EUR ,JPY

Euro - waluta państw członkowskich EU od 1999 roku w oficjalnym obiegu funkcjonująca od 2002 roku.

Obecnie państwami strefy euro są: Niemcy, Francja, Belgia, Holandia, Luksemburg, Włochy, Austria, Finlandia, Irlandia, Hiszpania, Portugalia, Słowenia, Malta, Cypr, Słowacja.

Wykład 5

Współczesny międzynarodowy system walutowy.

SDR ( Special Drawing Rights) - Specjalne prawa ciągnienia - quasi pieniądz skali makroekonomicznej międzynarodowej. [Draw od zaciągania kredytu.] SDR to inaczej prawo państw członkowskich do zaciągania specjalnego kredytu na rachunek państwa w IMF.

Głównymi walutami rezerwowymi są: USD, EUR, GBP, JPY

SDR uruchomione zostały na podstawie I poprawki do statutu IMF uchwalonej w 1978 roku (weszła w życie w 1979r.). Ich głównym zadaniem miało być wspomaganie płynności państw dzięki ułatwieniu regulowania zobowiązań międzynarodowych.

SDR są pieniądzem bezgotówkowym o wartości określanej przez koszyk walutowy. Obecny skład koszyka to: USD, EUR, JPY, GBP. Wagi walut dostosowywane są okresowo przez IMF.

Łączna kwota wyemitowanych SDR = 204 miliardy jednostek. Przydział SDR państwom członkowskim jest proporcjonalnie do wkładów państw w MFW, bezzwrotny i nieuwarunkowany. Miały miejsce 3 emisje SDR w 1970, 1981,2009. Podstawa emisji w sferze oficjalnej to zobowiązanie do posługiwania się SDR. Ostatnia emisja była największa. Jej rozmiary podyktowane były kryzysem gospodarczym oraz chęcią wyrównania dysproporcji pomiędzy członkami IMF. W ostatniej emisji SDR otrzymały państwa nieuczestniczące w poprzednich sesjach emisyjnych.

Zastosowanie SDR: do nabywania walut wymienialnych w celu spłaty zobowiązań w oficjalnych, bezgotówkowych transakcjach międzynarodowych. Salda rachunków SDR są (relatywnie nisko) oprocentowane. Oprocentowanie zastosowano, by nakłonić kraje do dokonywania transakcji za pośrednictwem SDR - ów.

SDR stanowi składnik oficjalnych rezerw walutowych. W 2007 SDR miały mniejszy niż JPY udział we wspomnianych rezerwach. Ostatnia emisja SDR wyniosła 3 % oficjalnych rezerw dewizowych.

Systemy walutowe stosowane przez państwa członkowskie MFW (według klasyfikacji MFW na 31.04.2008)

1. Kursy płynne (bez jakiejkolwiek kotwicy kursowej)

1. Kursy swobodne płynne - ich poziom określa rynek. 40 członków IMF stosuje ten system.

2. Kursy płynne sterowane - władze monetarne usiłują wpływać na kurs, ale nie określają z góry pożądanego poziomu kursu ani przebiegu ścieżki kursowej 44 państwa członkowskie stosują ten wariant.

2. Kursy ustalone (stałe) - waluta krajowa ma taki kurs w stosunku do wybranej kotwicy a zadaniem władz monetarnych jest utrzymanie kursu rynkowego waluty krajowej na poziomie odpowiednio zbliżonym do kursu centralnego (81 państw IMF stosuje ten system).

Warianty kursu centralnego różnią się:

• Kotwicą kursową - wyborem waluty lub koszyka walut za kotwicę. Jeżeli kraj stosuje jedną walutę, jako kotwicę to jest nią USD, GBP, lub JPY.

• Ruchomością kursu centralnego - zwykle kurs centralny jest względnie (przez 3 miesiące) niezmienny w czasie. Możliwe są systematyczne codzienne zmiany - tak było w przypadku PLN w I połowie lat 90 ubiegłego wieku - złotówkę dewaluowano ze względu na dużą inflację.

• Skalą pasma dopuszczalnych odchyleń kursu centralnego - zwykle nie przekracza +/- 1% ale zdarzają się większe.

• Currency board - waluta krajowa jest związana z wybraną walutą zagraniczną stałym kursem walutowym a emisja waluty krajowej ściśle zależy od stanu posiadanych przez dany kraj rezerw w walucie referencyjnej. Mała jest tutaj rola BC. To rozwiązanie stosowane jest przez 13 państw członkowskich IMF głownie przez państwa małe. Dolar hongkoński jest związany z USD. W Bułgarii, Bośni i Hercegowinie oraz Litwie i Estonii referencyjną walutą jest euro.

• Brak odrębnej narodowej waluty z powodu przyjęcia zagranicznej, jako wyłącznego prawnego środka płatniczego (w 10 państwach IMF). W Panamie i Ekwadorze walutą jest USD. To świadectwo realnej dolaryzacji - przyjęcia USD, jako głównego środka płatniczego. W europie euro w analogicznym mechanizmie zostało w Czarnogórze i San Marino - euroizacja

Handel międzynarodowy - główne cechy i zależności.

Cechy współczesnych międzynarodowych obrotów towarowych.

1. Relatywnie wysoka dynamika handlu światowego w porównaniu z dynamiką wzrostu produkcji światowej. Międzynarodowe obroty towarowe w ujęciu realnym, z reguły rosną szybciej niż produkcja światowa. Np. w latach 1997 - 2007 światowy eksport towarowy rósł w tempie średnim 5, 7 % rocznie, podczas gdy produkcja światowa w średnim tempie 3 %

Tempo (dynamikę) wzrostu produkcji i handlu mierzy się wolumenowo a nie wartościowo. Pomiar wolumenowy oznacza, że w porównujemy z roku na rok wartości liczone w cenach stałych a niebieżących, aby wyeliminować wpływ inflacji na dynamikę produkcji i handlu.

W okresach recesji handel światowy spada szybciej niż produkcja. Przyczyny szybszego wzrostu handlu światowego niż światowej produkcji:

• Reeksport - polega na sprowadzaniu towarów z zagranicy i ponownej ich sprzedaży (w niezmienionym stanie) do innego państwa. Tego typu pośrednictwo w handlu może sprawić, że obroty handlowe małego ekonomicznie państwa będą stosunkowo wysokie.

• Pionowa specjalizacja produkcji - w skali międzynarodowej jest globalnymi łańcuchami dostaw. W przeciwieństwie do specjalizacji poziomej, w której kraje specjalizują się w wytwarzaniu produktów finalnych. Specjalizacja pionowa polega na podziale procesu produkcji określonego dobra finalnego na segmenty (międzynarodowa fragmentacja produkcji) tam gdzie mogą być wytwarzane efektywniej.

Ma to też wpływ na strukturę handlu w specjalizacji pionowej wędrują głównie produkty pośrednie.

Delokalizacja działalności produkcji w skali międzynarodowej.

Z punktu widzenia przedsiębiorstwa to przenoszenie za granicę produkcji towarów w całości lub części nazywane jest offshoringiem dóbr. Offshoring może być realizowane na dwa sposoby:

• Wewnętrznie, przez ustanawianie zagranicznych filii przedsiębiorstw (tzw. captive offshoring ) - produkcja pozostaje w ramach przedsiębiorstwa, choć zmienia się jej lokalizacja.

• Zewnętrznie przez zlecanie wykonania określonej działalności produkcyjnej niezależnemu wykonawcy zwane outsourcingiem (offshore outsourcing)

Efektem większego wzrostu handlu międzynarodowego w stosunku do produkcji międzynarodowej jest wzrost zależności między produkcją a handlem.

Oznacza to, że coraz większa część produkcji wytworzonej na świecie staje się przedmiotem wymiany międzynarodowej. Niektóre państwa są szczególnie silnie uzależnione od handlu międzynarodowego.

Miarą tego uzależnienia jest eksportu i importu towarów oraz usług do PKB. WTO wyodrębnia następujące stopnie tego uzależnienia (eksport oraz import w odniesieniu do PKB)

• 0-30 % PKB - niewielkie np. USA, Japonia, Brazylia.

• 30-60% PKB - średnie np. Francja, Włochy, Wielka Brytania, Rosja

• 60-100% - silne np. Niemcy, Polska, Kanada, Chiny, państwa skandynawskie.

• Powyżej 100 % PKB - ekstremalne - Czechy, Słowacja, Luksemburg, Litwa, Łotwa

Wykład 6

Handel międzynarodowy - główne zależności C.D.

Przestrzenna koncentracja międzynarodowych obrotów handlowych.

Przestrzenna koncentracja handlu międzynarodowego dotyczy:

• Regionów świata (dominacja Europy, Azji, Ameryki Płn.)

• Poszczególnych państw (koncentracja dóbr przede wszystkim w grupie państw wysokorozwiniętych gospodarczo (Europa Zachodnia, USA, Kanada, Australia, Nowa Zelandia) Eksport towarów: Europa 42 %; Azja 28 %; Ameryka Łacińska 14 %; w 2007 roku.

Pozycja	Kraj	Wartość (w USD)	Udział w światowym eksporcie/imporcie	Zmiana roczna
Eksport
1	Niemcy	1327 mld	9,5%	20%
2	Chiny	1218 mld	8,8%	26 %
3	USA	1136 mld	8,4 %	12 %
Import
1	USA	2017 mld	14,2%	5%
2	Niemcy	1059 mld	7,5%	17%
3	Chiny	956 mld	6,7%	21%

Dane za 2007 rok

Towarowa struktura handlu międzynarodowego

Szybszy na ogół wzrost wolumenu obrotów dobrami przemysłowymi niż surowcami i żywnością. Cecha ta ma charakter długotrwałego trendu obserwowanego od połowy XX wieku. Stanowi również odzwierciedlenie analogicznego trendu w strukturze produkcji światowej (dynamika i wielkość produkcji przetwórczej jest wyższa niż dynamika produkcji przemysłu wydobywczego i rolnego.

Przyczyną nierównej, w zależności od kategorii dóbr, dynamiki handlu jest relatywnie wolny wzrost popytu na surowce i żywność.

W przypadku popytu na żywność wynika to:

• Niskiej elastyczności dochodowej popytu. Po przekroczeniu określonego poziomu dochodów, w miarę wzrostu dochodów udział żywności w zakupach przestaje rosnąć a zaczyna maleć.

• Wysokiego stopnia samowystarczalności żywieniowej państw rozwiniętych gospodarczo.

W przypadku popytu na surowce, decydujący jest surowcoszczędny typ postępu technicznego, który:

• Obniża zużycie surowców na jednostkę produkcji

• Pozwala na substytucję surowców naturalnych (pochodzących z importu) surowcami syntetycznymi (dostępnymi w kraju).

Podmiotowa struktura handlu międzynarodowego - internalizacja.

W zależności od relacji zachodzącej między podmiotami uczestniczącymi w handlu międzynarodowym można wyodrębnić dwa rodzaje transakcji:

• Między podmiotami - (przedsiębiorstwami) niezależnymi od siebie.

• Między podmiotami zależnymi stanowiącymi część tego samego przedsiębiorstwa wielonarodowego (transnarodowego).

Handel zinternalizowany to obroty miedzy jednostkami ulokowanymi na terenie różnych państw, ale należącymi do tego samego podmiotu własności - przedsiębiorstwa transnarodowego. Są to obroty w sensie przestrzennym międzynarodowe, ale w sensie formalnym wewnątrzkorporacyjne, zachodzące wewnątrz tego samego przedsiębiorstwa transnarodowego.

Przypomnienie definicji przedsiębiorstwa transnarodowego (wielonarodowego, międzynarodowego):

Według definicji UNCTAD jest to przedsiębiorstwo będące spółką akcyjną lub inną jednostką gospodarczą, składające się z przedsiębiorstwa macierzystego i afiliowanych, funkcjonujących przy nim przedsiębiorstw zagranicznych.

Przedsiębiorstwo macierzyste posiada kontrolę, nad co najmniej 10 % akcji lub innych udziałów jednostek gospodarczych zlokalizowanych poza krajem jego pochodzenia.

Do afiliowanych jednostek zagranicznych zalicza się:

• Jednostki zależne - filie (subsidiaries), - w których co najmniej 50 % akcji lub innych zasobów kontrolowanych jest przedsiębiorstwo macierzyste.

• Jednostki stowarzyszone (associated) odpowiednio 10- 50 % udziałów.

• Oddziały (branches) - w całości pozostają pod kontrolą firmy-matki (100 % udziałów)

Transakcje w handlu zinternalizowanym różnią się od transakcji zawieranych między niezależnymi podmiotami, ponieważ nie są realizowane według zasad rynkowych, lecz podporządkowane celom globalnej polityki przedsiębiorstwa transnarodowego.

Ceny takich transakcji zwane cenami transferowymi, są często nieporównywalne z cenami podobnych dóbr na rynku. Ceny transferowe bywają zawyżane lub zaniżane, aby np.:

• Zminimalizować obciążenie przedsiębiorstwa z tytułu podatków nakładanych w poszczególnych państwach.

• Nie dopuszczać do kumulowania się dochodu przedsiębiorstwa w państwach, których waluta jest mało atrakcyjna.

Ponad 2/3 handlu światowego w pośrednio, (kiedy przedsiębiorstwo jest jedną ze stron transakcji) i bezpośrednio realizowane jest przez przedsiębiorstwa międzynarodowe.

Usługi, jako przedmiot handlu międzynarodowego.

Usługi szczególnym rodzajem wartości użytkowej wytwarzanej w wyniku pracy ludzkiej. W odróżnieniu od towarów:

• Usługi są produktami niematerialnymi, których użyteczność konkretyzuje się u usługobiorcy lub w rzeczy, którą on posiada.

• Akt produkcji i konsumpcji usług jest zwykle jednoczesny tzn. usługi na ogół wymagają obecności w jednym miejscu usługodawcy i usługobiorcy.

• Usługi nie mogą być produkowane na zapas i nie mogą być magazynowane.

W praktyce usługi są ściśle związane z towarami, ponieważ prawie wszystkie towary wymagają do swojej produkcji usług a prawie wszystkie usługi, aby mogły być świadczone, wymagają określonych dóbr fizycznych.

Umiędzynarodowienie produkcji usług.

W zasadzie usługi wymagają świadczenia w takim miejscu i czasie, w jakim są konsumowane. Jednak postępy w technologii informacyjnej i komunikacyjnej sprawiają, że coraz więcej usług może być produkowanych w jednym miejscu i konsumowanych w innym.

W konsekwencji produkcja usług w całości lub w części może zostać przez przedsiębiorstwo umiędzynarodowiona tzn. zlokalizowana poza granicami kraju macierzystego tego przedsiębiorstwa (zgodnie ze strategią podnoszenia konkurencyjności).

Podobnie jak towary, usługi podlegają offshoringowi (procesowi przenoszenia za granicę). Proces ten występuje w dwóch wariantach:

• Poprzez ustanowienie filii zagranicznej

• Przez zlecenie wykonania usługi niezależnemu usługodawcy.

Umiędzynarodowienie produkcji usług w porównaniu z dobrami:

Choć sektor usług produkuje zdecydowanie więcej niż sektor przemysłowy, to do handlu międzynarodowego trafia zaledwie 10 % tej produkcji, to niewiele w porównaniu z 50% wytworzonej produkcji przemysłowej.

Przenoszenie przez przedsiębiorstwa funkcji usługowych za granicę dotyczy wszystkich sektorów gospodarki, podczas gdy lokowanie za granicą produkcji dóbr dotyczy głównie przemysłu przetwórczego.

Produkcja usług będąca przedmiotem offshoringu wymaga na ogół wyższych kwalifikacji niż przenoszona za granicę produkcja dóbr, w związku, z czym wpływa na zatrudnienie za granicą przede wszystkim pracowników wykwalifikowanych.

Międzynarodowy handel usługami - pojęcie i formy.

Międzynarodowy handel usługami polega na świadczeniu usług poprzez nierezydentów na rzecz rezydentów krajowych (import) lub przez rezydentów krajowych na rzecz rezydentów nierezydentów (eksport).

WTO wymienia następujące sposoby świadczenia usług w obrocie miedzynarodowym:

1. Trans graniczne - świadczenie usług w przypadku, którego nie przemieszcza się ani usługodawca ani usługobiorca.

2. Konsumpcja usług za granicą tj. sytuacja wymagająca przemieszczania się usługobiorcy do kraju usługodawcy.

3. Świadczenie usług przez ustanowienie obecności handlowej za granicą, co oznacza, że usługodawca (zwykle osoba prawna) tworzy w innym kraju swoje przedsiębiorstwo (przedstawicielstwo, oddział), w którym sprzedaje swoje usługi miejscowym odbiorcom.

4. Świadczenie usług za granicą tj. sytuacja wymagająca przemieszczenia się usługodawców (osób fizycznych) do innego kraju, gdzie świadczą usługi.

Wykład 7

Handel międzynarodowy - główne cechy i zależności.

Międzynarodowy handel usługami - pojęcia i formy.

Statystyka międzynarodowego handlu usługami według IMF.

Przedmiotem rejestracji statystycznej są tzw. usługi rynkowe (commercial services), do których zalicza się:

• Transport.

• Podrze zagraniczne.

• Pozostałe usługi rynkowe.

Wśród pozostałych można wyodrębnić m.in. usługi pocztowe, telefoniczne, audiowizualne, finansowe, ubezpieczeniowe, informatyczne, kulturowe, usługi w zakresie praw autorskich, patentów i licencji.

Cechy międzynarodowego handlu usługami.

Choć sektor usług generuje około 2/3 światowej wartości dodanej, jego udział w handlu światowym nie przekracza 19%. Poza statystyką obrotu usługowego pozostają takie usługi, które są świadczone za pośrednictwem zagranicznych przedsiębiorstw afiliowanych w niektórych państwach ten sposób sprzedaży usług jest dominujący.

Handel usługami rynkowymi jest wysoce skoncentrowany w sensie przestrzennym, bardziej niż handel towarami w Europie i Azji oraz Ameryce Północnej.

Wiodący eksporterzy usług rynkowych to: EU, USA, Japonia, Chiny, Indie. W skali świata handel usługami rozkład się następująco: 48% - Europa; 24% Azja; 15% Ameryka Północna.

Handel międzynarodowy - główne cechy i zależności. (Ceny, terms of trade w handlu międzynarodowym).

Jednolitość cen w handlu międzynarodowym.

Ze względu na sposób kształtowania się cen towarów na rynku światowym wyodrębniamy dwie kategorie towarów:

• Dobra wystandaryzowane - jednorodne, doskonale substytucyjne względem siebie, niezależnie od kraju pochodzenia. Zaliczamy tu surowce, części zamienne, żywność i półfabrykaty przemysłowe. Np. ropa naftowa, pszenica.

• Dobra zindywidualizowane - zróżnicowane (co, do jakości, trwałości, technologii produkcji, opakowania) a więc niedoskonale substytucyjne względem siebie. Zaliczamy tu dobra przemysłowe.

Ceny światowe są jednolite tylko w przypadku pierwszej kategorii dóbr. Natomiast w drugim przypadku można mówić o istnieniu cen głównych producentów (eksporterów).

Stabilność cen w handlu międzynarodowym - stopień podatności na wahania.

Dobra przemysłowe i surowcowo-rolnicze różnią się pod względem stopnia stabilności cenowej to jest podatności cen na wahania. Te pierwsze są względnie stabilne, te drugie względnie niestabilne.

Przyczyną tego stanu rzeczy jest kształtowanie się cenowych elastyczności podaży i popytu.

Podaż towarów surowcowo-rolniczych charakteryzuje się niską elastycznością cenową.

W przypadku surowców rolniczych przyczynia się do tego:

• Długi i uzależniony od warunków klimatycznych cykl produkcyjny - trudno reagować szybko na zmiany warunków rynkowych.

• Wysokie koszty magazynowania.

• Znaczny stopień rozdrobnienia produkcji - pojawiają się przez to opóźnienia w komunikacji producenta z rynkiem.

• Polityka eksporterów (często kontrolowanych przez państwo) zmierzająca do sprzedaży nadwyżek rolnych za granicę, bez względu na aktualny poziom cen światowych. Dzieje się tak, ponieważ biedniejsze kraje chcą utrzymać odpowiedni poziom wpływów z eksportu, bogate kraje mają na celu utrzymanie odpowiednio wysokich cen na rynku wewnętrznym, aby zapewnić odpowiednio wysokie dochody ludności rolniczej.

W przypadku surowców mineralnych, rozproszenie produkcji jest mniejsze a możliwości magazynowania większe. Jednak produkcja jest wysoce kapitałochłonna a inwestycje kapitało - czasochłonne, co osłabia i opóźnia reakcję na zmianę popytu.

Podobnie jak podaż towarów, popyt na towary surowcowo-rolnicze charakteryzuje się niską elastycznością, ponieważ:

• Surowce rolnicze są niezbędne do zaspokajania podstawowych potrzeb konsumentów, przy czym import uzupełnia na ogół produkcję krajową w efekcie, ceny na rynku światowym nie mają istotnego wpływu na popyt.

• Przemysł jest uzależniony od systematycznych dostaw surowców niezależnie od ich ceny światowej.

Przy mało elastycznej podaży i nieelastycznym popycie, każda znacząca zmiana wielkości podaży lun popytu musi powodować zmiany cen na rynku światowym.

Towary przemysłowe charakteryzuje relatywnie niewielka aktywność cenowa podaży. Popyt (zwłaszcza na dobra wysoce zindywidualizowane) bywa mało elastyczny względem ceny.

Względnie wysoka elastyczność cenowa podaży wynika z:

• Mniejszej zależności produkcji od warunków naturalnych.

• Większych możliwości dostosowywania poziomu zapasów do zmian popytu.

• Większej na ogół koncentracji produkcji.

Popyt, (chociaż mało elastyczny) jest w miarę stabilny (na ogół stabilnie rosnący), do czego elastyczna podaż jest w stanie dostosować się. W efekcie ceny dóbr przemysłowych są w krótkich okresach wyrażone bardziej stabilnie od cen dóbr surowcowo-rolniczych.

Terms of trade.

Terms of trade - są miernikiem, który pozwala uchwycić ogólny wpływ długookresowych zmian cen światowych na poszczególne kraje. Wpływ ten zależy od struktury towarowej handlu zagranicznego, oraz od udziału tego handlu w PKB.

Cenowe (nominalne) PKB - jest to relacja względnych zmian cen towarów importowanych do względnych zmian cen towarów importowanych przez dany kraj w określonym czasie (najczęściej roku).

Względna zmiana cen wynika z porównania przeciętnego poziomu cen w roku badanym do przeciętnego poziomy cen w roku bazowym. Względne zmiany cen pokazują tzw. indeksy cenowe, wyliczane dla eksportu (indeks cen eksportowych) i importu (indeks cen importowych).

Ogólna formuła cenowych Terms of trade (TOT)

TOT = wskaźnik cen eksportu (indeks cen eksportowych)/wskaźnik cen importu (wskaźnik cen importowych) * 100%

TOT - interpretacja.

Wskaźnik TOT pokazuje jak zmienia się w czasie siła nabywcza eksportu danego kraju. Tzn. czy za jednostkę swojego eksportu kraj może nabyć w kolejnym okresie tyle samo, mniej, czy więcej jednostek importu niż w okresie bazowym.

Wzrost siły nabywczej eksportu na ogół oznacza wzrost dochodu realnego, ponieważ ten sam wolumen eksportu pozwala na nabycie większego wolumenu importu. I odwrotnie - spadek siły nabywczej eksportu oznacza na ogół zmniejszenie dochodu realnego.

Powyższa zależność między TOT a dochodem realnym występuje zawsze wtedy, gdy zmiana TOT danego kraju została spowodowana okolicznościami występującymi za granicą. Jeżeli natomiast zmiana TOT danego kraju została spowodowana przyczynami wewnętrznymi (zwłaszcza zakłóceniami w funkcjonowaniu rynku krajowego) wzrost (spadek) TOT nie musi oznaczać wzrostu (spadku) dochodu realnego.

TOT a dystrybucja dochodu w skali międzynarodowej.

Zmiany TOT oznaczają redystrybucję dochodu między poszczególnymi krajami, z których jedne zyskują a inne tracą. Czy wspomniana redystrybucja odbywa się według stałego wzorca?

Wzorzec taki został sformułowany w połowie XX wieku, jako tzw. hipoteza Prebisha - Singera, zgodnie, z którą państwa rozwijające się (eksportujące surowce i importujące dobra przemysłowe) były długoterminowo dotknięte systematycznie pogarszającymi się TOT. Popularna w latach '70 i '80 hipoteza nie potwierdził się w latach '90 XX wieku za sprawą badań. W XX wieku hipoteza potwierdzenie znalazła jedynie w latach'20 i '80, poza tym okresem nie sprawdziła się.

Współczesne badania wskazują na nieciągłość w pogarszaniu się TOT. W tych krajach, które utrzymały strukturę handlu surowce za dobra przemysłowe . Do większości krajów rozwijających się, w których zaszły zmiany strukturalne zarówno po stronie popytowej, jak i podażowej hipoteza nie znajduje już zastosowania.

Wykład 8

Handel międzynarodowy w ujęciu teoretycznym. Merkantylizm - teorie klasyczne, teorie neoklasyczne, teorie alternatywne.

Merkantylizm - pierwsza w historii teoria handlu zagranicznego (stosowana od drugiej połowy XVI wieku do końca XVIII wieku). Zgodnie z tą teorią:

• Źródłem bogactwa kraju są zasoby złota i srebra (oba metale stanowiły wówczas środek płatniczy).

• Eksport pomnaża bogactwo kraju a import je pomniejsza.

• Zalecenie ochrony rynku przed importem towarów przemysłowych z wyjątkiem importu surowców potrzebnych do produkcji. Jednocześnie wskazanie na celowość popierania eksportu zwłaszcza dóbr gotowych.

Klasyczne teorie handlu międzynarodowego (podstawowe założenia):

• Handel międzynarodowy jest grą o sumie, lecz grą o sumie dodatniej tzn. wszystkie kraje uczestniczące mogą odnosić korzyści.

• Podstawową przyczyną handlu i źródłem korzyści z handlu są różnice w realnych kosztach wytwarzania a ponieważ dla klasyków jedynym czynnikiem wytwórczym była praca, wiec decydującymi miałyby być różnice w jednostkowych nakładach pracy, wynikające wyłącznie wydajności pracy.

• Dowolne rozumienie przez klasyków różnic w kosztach wytwarzania:

• Różnice w sensie absolutnym.

• Różnice w sensie względnym.

Teoria przewagi absolutnej.

Teoria ta została sformułowana w roku 1776 przez Adama Smitha w racy Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów.

O korzyściach z handlu decydują absolutne (bezwzględne) różnice w kosztach produkcji między krajami. Dany kraj będzie odnosił korzyści z wymiany międzynarodowej, jeżeli będzie specjalizował się w produkcji i eksporcie tych dóbr, które potrafi wytworzyć bezwzględnie taniej (tj. bardziej wydajnie) niż inne kraje.

W warunkach specjalizacji międzynarodowej wynikającej z absolutnych przewag kosztowych poszczególnych krajów w produkcji określonych dóbr dochodzi do realokacji zasobów pracy (od mniej do bardziej efektywnych zastosowań) i wzrostu produkcji przy danych zasobach. Dzięki temu rośnie realny dochód konsumentów.

Teoria ta znajduje zastosowanie w przypadku towarów uzależnionych silnie od zasobów i warunków naturalnych.

Teoria przewagi względnej (komparatywnej).

Teoria sformułowana w Dawida Ricardo w pracy Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania.

Założenia tzw. ricardiańskiego modelu handlu międzynarodowego:

• Dwa kraje (np. A i B), produkujące po stałych cenach i za pomocą różnej technologii (stąd różna wydajność racy) oraz dwa dobra ( np. x i y).

• Nieprzenośność (niemobilność) pracy w skali międzynarodowej w przeciwieństwie do jej doskonałej przenośności w skali krajowej.

• Brak przeszkód w handlu i doskonała konkurencja.

Teza: Absolutna przewaga nie jest warunkiem koniecznym rozwoju handlu międzynarodowego. Decydujące znaczenie ma przewaga względna, wynikająca z porównania relacji kosztów wytwarzania obu produktów w kraju A i B., Jeżeli ta relacja nie jest jednakowa w obu krajach ich wzajemny handel będzie korzystny niezależnie od tego czy kraj A produkuje wszystko taniej, czy drożej od kraju B.

Przykład

Towar	Kraj
		A	B
Według Adama Smitha
X	1	3
Y	2	4
W związku z powyższym kraj A ma absolutną przewagę.
Według Davida Ricardo
X	X=1/2Y	X=3/4Y
Y	Y=2X	Y=4/3x
W związku z powyższym kraj A ma względną przewagę w produkcji dobra X, natomiast kraj B jest względnie lepszy w produkcji Y.

Wnioski z przykładu:

• Kraj ma względną (komparatywną) przewagę w produkcji tego towaru, który jest wytwarzany względnie tanio tzn. w porównaniu z innymi towarami. Inaczej mówiąc, kraj ma przewagę komparatywną w produkcji tego towaru, który jest wytwarzany po niższym koszcie alternatywnym niż za granicą.

• Zgodnie z prawem (zasadą) przewagi komparatywnej, specjalizacja międzynarodowa wynikająca z przewagi względnej zwiększa dobrobyt (dochód realny) w skali światowej.

Teorie neoklasyczne.

Neoklasyczna teoria obfitości zasobów (teoria proporcji w zasobach).

Autorami podstaw teorii obfitości zasobów byli szwedzcy ekonomiści Eli Heckscher i Bertil Ohlin.

W teorii Heckschera-Ohlina (HO) źródłem przewag komparatywnych i związanych z nimi kierunków specjalizacji poszczególnych krajów są różnice w wyposażeniu tych krajów w zasoby czynników produkcji.

Założenia standardowego modelu HO:

• Dwa kraje (A i B), dwa czynniki produkcji (kapitał i praca), dwa towary (np. 1 i 2) - stąd model ten określany bywa mianem 2X2X2.

• Kraje są różnie wyposażone w czynniki produkcji, przy czym nie jest istotna bezwzględna ilość tych zasobów, lecz wzajemne proporcje, w jakich występują w poszczególnych krajach. Jeżeli relacja kapitału do pracy jest większa w kraju A niż w kraju, to powiemy, że A jest względnie obficie wyposażony w kapitał a B względnie obficie wyposażony w pracę.

• Do produkcji towarów wykorzystuje się różne proporcje nakładów kapitału i pracy. Jeżeli relacja nakładów kapitału do nakładów pracy jest większa w przypadku dobra pierwszego niż drugiego, to powiemy, że dobro pierwsze jest względnie kapitałochłonne a drugie pracochłonne.

Teoria obfitości zasobów: struktura handlu międzynarodowego.

Dany kraj będzie eksportował te towary do wytworzenia, których zużywa się relatywnie dużo czynnika produkcji względnie obfitego w tym kraju a będzie importował towary, których produkcja wymaga relatywnie dużo czynnika produkcji względnie rzadkiego w tym kraju.

Z twierdzenia HO wynika, że struktura towarowa eksportu danego kraju będzie inna, niż struktura towarowa importu. Zakładając, że poszczególne branże produkcji charakteryzują się różnymi proporcjami wykorzystywania czynników produkcji, powiemy, że dany kraj wymienia produkty określonych branż wytwórczości w zamian za komplementarne produkty pochodzące z innych branż.

Taką strukturę handlu międzynarodowego określamy mianem międzygałęziowej.

Wymiana międzygałęziowa - jest charakterystyczna dla wymiany pomiędzy krajami różniącymi się strukturą posiadanych zasobów, strukturą kosztów wytwarzania i mającymi w związku z tym wyraźne przewagi komparatywne.

Teoria HO i cenowe skutki specjalizacji oraz wymiany międzynarodowej.

Specjalizacja, zgodnie, z którą zużywa się przede wszystkim ten czynnik produkcji, który obficie występuje w danym kraju (a więc jest względnie tani) a w mniejszym stopniu czynnik względnie rzadki ( a więc względnie drogi) może mieć wpływ na strukturę czynników produkcji, co wyjaśnia twierdzenie Hecschera-Ohlina-Sammuelsona.

Zgodnie z tym twierdzeniem wymiana międzynarodowa w warunkach wolnego handlu prowadzi do wyrównania się relacji cen czynników produkcji między krajami.

Powyższe twierdzenie oznacza, że czynnik względnie tani w danym kraju będzie drożał a czynnik względnie drogi będzie taniał. W efekcie relacja stopy procentowej (ceny kapitału) do przeciętnej płacy (ceny pracy) w kraju A będzie się stawała podobna do analogicznej w kraju B.

Dochodowe skutki specjalizacji i wymiany międzynarodowej.

Jeżeli w rezultacie handlu międzynarodowego zmienia się struktura cen czynników produkcji, to może to mieć wpływ na redystrybucję dochodów w poszczególnych krajach. Problemu tego dotyczy twierdzenie Stolpera - Sammuelsona

Zgodnie z tym twierdzeniem, zmiany cen czynników produkcji (polegające na wzroście ceny czynnika produkcji w danym kraju obfitego i spadku ceny czynnika w danym kraju rzadkiego) prowadzą do wzrostu realnych dochodów właścicieli czynnika obfitego oraz spadku dochodów realnych właścicieli czynnika w danym kraju rzadkiego.

Alternatywne (współczesne) teorie handlu mi międzynarodowego.

W przeciwieństwie do teorii klasycznych i neoklasycznych, które wyjaśniały wymianę między krajami różniącymi się kosztami produkcji, teorie alternatywne odnoszą się do przypadków występowania handlu między krajami nieróżniącymi się zasadniczo kosztami wytwarzania i nieposiadającymi w stosunku do siebie wyraźnie zarysowanych przewag komparatywnych.

Teorie alternatywne, uchylając niektóre założenia klasyczne, objaśniają wpływ na handel międzynarodowy następujących zjawisk:

• Korzyści skali produkcji.

• Cyklu życia produktu.

• Konkurencji niedoskonałej.

• Podobieństwa preferencji konsumentów.

Wykład 9

Alternatywne (współczesne) teorie handlu międzynarodowego

Odnoszą się do przypadku handlu między krajami nieróżniącymi się zasadniczo kosztami wytwarzania.

• Korzyści skali produkcji - polegają na spadku przeciętnych kosztów wytarzania w miarę jak rośnie wielkość produkcji w przedsiębiorstwach i/lub branży, której częścią jest przedsiębiorstwo. Wyodrębniamy dwa rodzaje korzyści skali:

• Wewnętrzne - pojawiają się, gdy wzrost wielkości produkcji w przedsiębiorstwie pozwala na obniżenie jej przeciętnych kosztów. Przyczyny powstania korzyści z większej skali produkcji:

• Wąska specjalizacja produkcji, sprzyjająca wzrostowi wydajności

• Zmniejszenie kosztów stałych przypadających na jednostkę produkcji

• Ekonomiczne uzasadnienie wdrożenia droższej, wydajniejszej techniki

• Zewnętrzne - polegają na spadku przeciętnych kosztów, uzależnionym nie od wielkości produkcji w danym przedsiębiorstwie, Lae od wielkości produkcji w całej branży, której częścią jest to przedsiębiorstwo. Źródłem tych korzyści jest pozytywny wpływ wielkości w branży na:

• Funkcjonowanie rynków towarowych i usługowych, pracujących na potrzeby branży

• Dyfuzję innowacji w ramach branży

Zewnętrzne korzyści skali mogą zostać zwielokrotnione, jeżeli przedsiębiorstwa z danej gałęzi wytwórczej są skupione terytorialnie. Wiążę się z tym pojęcie klastra. Klaster - geograficzne skupisko (konkurujących ze sobą i jednocześnie współpracujących) firm działających w pokrewnych sektorach oraz związanych z nimi instytucji, zwłaszcza uczelni i ośrodków badawczych np.: Dolina Krzemowa, Krzemowa Saksonia (okolice Drezna), Dolina lotnicza (Rzeszów, Mielec, Świdnik).

Dążenie do zrealizowania korzyści skali może stanowić niezależną przyczynę udziału w handlu międzynarodowym, ponieważ warunkiem ich zrealizowania jest odpowiednio duży rynek zbytu. Jeżeli rynek krajowy nie spełnia tego wymogu, można powiększyć popyt krajowy o popyt zagraniczny, uczestnicząc w handlu międzynarodowym.

• Cykl życia produktu - teoria (sformułowana w połowie lat 60. XX wieku), której autorem jest Raymond Vernon, określa wpływ kolejnego czynnika produkcji: wiedzy 9technologii) na handel międzynarodowy:

Założenie: Każdy produkt przechodzi na rynku przez kolejne fazy rozwoju:

• Nowość

• Dojrzałość

• Produkt dojrzały

Z każdą fazą związany jest typowy kierunek handlu międzynarodowego:

• W fazie nowości produkt wymaga wysokich nakładów wyspecjalizowanych czynników produkcji - jest, więc wytwarzany w kraju, który dysponuje takimi czynnikami, a jednocześnie dużym i chłonnym rynkiem zamożnych konsumentów (produkt jest drogi). Rozwija się eksport z kraju innowatora, skierowany przede wszystkim do grupy najzamożniejszych konsumentów w innych krajach.

• W fazie dojrzałości - wskutek wzrostu popytu na produkt ze strony innych bogatych krajów, produkt zaczyna być wytwarzany w tych krajach (produkcja na podstawie własnych pomysłów, licencji lub produkcja w filiach). Eksport z kraju innowatora przestaje rosnąć, ponieważ pojawia się konkurencja ze strony producentów.

• W fazie produktu standardowego konieczne staje się obniżenie kosztów produkcji, aby utrzymać sprzedaż. Produkcja przenosi się do krajów (rozwijających się) o niższych kosztach wytwarzania, które rozpoczynają eksport: kraj innowatora przekształca się w importera produktu

• Konkurencja niedoskonała może przybrać jedną z kilku form:

• Monopol (jedna firma produkuje dany produkt)

• Oligopol (kilka firm produkuje dany produkt)

• Konkurencja monopolistyczna - w danej gałęzi działa wiele firm, które wytwarzają produkty zróżnicowane (tj. produkty, które zaspokajają tą samą potrzebę, ale nie są doskonałymi substytutami). Jest najczęściej spotykanym przypadkiem struktury rynku w warunkach gospodarek otwartych i swobody przepływu kapitału.

W warunkach konkurencji monopolistycznej zmienia się struktura handlu międzynarodowego. W tych gałęziach, które są monopolistycznie konkurencyjne żaden kraj ze względu na korzyści skali nie będzie w stanie wytwarzać pełnego asortymentu produktów. Każdy z nich będzie wytwarzał (korzystając z efektów skali produkcji) określony asortyment, ale różniący się od zagranicznego.

Część konsumentów z danego kraju będzie preferować odmiany produktów zagranicznych, a więc każdy kraj będzie jednocześnie eksporterem i importerem produktów z poszczególnych branż przemysłu.

W obrębie tych branż pojawi się międzynarodowa wymiana dwukierunkowa tzw. handel wewnątrzgałęziowy

1. Podobieństwa preferencji - opracowana przez Staffana B. Lindera (sformułowana w 1961 r.) eksponuje znaczenie popytu dla struktury handlu międzynarodowego.

Założenia:

1. Kraj eksportuje te produkuje te towary, które znajdują zbyt na rynku krajowym.

2. Struktura popytu krajowego zależy od stopnia zamożności społeczeństwa mierzonego wysokością PKB per capita.

Hipoteza Lindera głosi, że handel międzynarodowy ma miejsce między krajami o podobnej strukturze popytu. Przedmiotem zarówno eksportu jak i importu tych krajów są podobne kategorie towarów.

Wewnątrz gałęziowa struktura handlu w kontekście teorii alternatywnych.

Typową strukturą handlu międzynarodowego występującą w warunkach konkurencji monopolistycznej, a motywowaną korzyściami skali, podobieństwem preferencji lub jednym i drugim jest struktura wewnątrzgałęziowa.

Polega ona na tym, że dany kraj jednocześnie eksportuje i importuje te same (podobne) kategorie dóbr, a więc struktura eksportu i importu jest wzajemnie konkurencyjna.

Przedmiotem tego handlu są dobra będące:

2. Bliskimi substytutami w konsumpcji, ale różniące się sposobem produkcji

3. Bliskimi substytutami w produkcji, ale zaspokajające różne potrzeby (przerób ropy naftowej)

4. Jednocześnie bliskim substytutami w produkcji i konsumpcji

Czynniki sprzyjające rozwojowi handlu wewnątrzgałęziowego:

• Zaawansowany poziom rozwoju gospodarczego i podobieństwo struktur produkcyjnych krajów

• Wysoki poziom dochodów konsumentów

• Brak przeszkód w handlu spowodowanych dużą odległością (koszty transportu) lub polityką państwa (bariery handlowe)

• Konkurencja monopolistyczna w warunkach, której firmy stosują strategie różnicowania produktu

W przypadku wymiany kryterium wyboru kierunków specjalizacji międzynarodowej jest nieokreślona tzn. nie można z góry przewidzieć, w jakich krajach rozwinie się produkcja i eksport konkretnych dóbr.

Wzrost gospodarczy, a handel międzynarodowy.

Wpływ wzrostu gospodarczego na wolumen zagranicznych obrotów handlowych danego kraju zależy od tego czy i jak będzie się zmieniała struktura produkcji w tym kraju.

Rodzaje wzrostu gospodarczego:

• Wzrost zrównoważony - możliwości produkcyjne w zakresie poszczególnych kategorii dóbr (np.: dóbr eksportowalnych i dóbr konkurujących z importem) zwiększa się w jednakowym stopniu

• Wzrost niezrównoważony - możliwości produkcyjne w zakresie poszczególnych kategorii dóbr zwiększają się w niejednakowym stopniu tzn. wzrost jest ukierunkowany albo na dobra eksportowalne, albo na dobra konkurujące z importem.

Wykład 10

Wzrost gospodarczy, a handel międzynarodowy c.d.

W zależności od tego, czy wzrost gospodarczy zwiększa możliwości produkcyjne przede wszystkim dóbr eksportowalnych, czy dóbr konkurujących z importem, może on w dwojaki sposób wpływać na handel:

1. Może sprzyjać wzrostowi obrotów handlowych z zagranicą. Dotyczy to wzrostu zrównoważonego oraz niezrównoważonego ukierunkowanego na produkcje dóbr eksportowalnych. W takich przypadkach mówimy o wzroście pobudzającym eksport

2. Może nie sprzyjać wzrostowi obrotów handlowych z zagranicą. Dotyczy to wzrostu niezrównoważonego ukierunkowanego produkcje dóbr konkurujących z importem. W takich przypadkach mówimy o wzroście ograniczającym import.

Wzrost gospodarczy, a zmiany terms of trade [ToT], (przypadek kraju dużego ekonomicznie):

W tym przypadku możliwe są dwie sytuacje:

1. Przy wzroście gospodarczym ograniczającym import kraj może poprawić swoje ToT z resztą świata, ponieważ ograniczenie importu (spadek popytu światowego) przyczynia się do spadku cen na towary kupowane przez ten kraj. Przy innych czynnikach niezmienionych kraj odniesie dwojakiego rodzaju korzyści z tytułu:

• Wzrostu gospodarczego

• Poprawy ToT

2. Przy wzroście gospodarczym pobudzającym eksport może natomiast dojść do pogorszenia się

ToT dużego kraju, ponieważ wzrost jego eksportu (wzrost podaży światowej) doprowadzi do spadku cen światowych na towary eksportowane. Przy innych czynnikach niezmienionych kraj skorzysta na wzroście gospodarczym, ale straci z powodu pogorszenia się ToT.

Wzrost gospodarczy, a zmiany ToT - przypadek wzrostu zubażającego (skrajny)

Wzrost zubażający - wzrost gospodarczy, który prowadzi do pogorszenia dobrobytu kraju lub regionu. Wzrost zubażający występuje wówczas, gdy straty z tytułu pogorszenia się ToT będą tak duże, że przewyższą korzyści z tytułu wzrostu gospodarczego.

Wzrost zubażający może wystąpić w przypadku krajów rozwijających się, które:

• Specjalizują się w produkcji i eksporcie określonego surowca

• Mają znaczący udział w światowym rynku tego surowca

• Mają znaczący udział wpływów z eksportu tego surowca w dochodzie narodowym

Zmiany zasobów czynników produkcji i ich wpływ na obroty handlowe z zagranicą.

Przyrost zasobów czynników produkcji jest obok postępu technicznego istotnym źródłem wzrostu gospodarczego/

W każdym przypadku wzrost zasobów następuje zmiana możliwości produkcyjnych danego kraju. Istotną zależność między wzrostem zasobów, a produkcją (i pośrednio handlem zagranicznym) przedstawia twierdzenie M. Rybczyńskiego.

Przyjmując założenie modelu Heckschera-Ohlina Rybczyński twierdzi, że w małym kraju (a wiec w warunkach niezmienionych relacji cen światowych) wzrost zasobów wyłącznie jednego czynnika produkcji przy niezmienionym poziomie drugiego, prowadzi do wzrostu produkcji dobra intensywnie zużywającego czynnik, którego zasoby powiększają się oraz do zmniejszenia produkcji dobra intensywnie zużywającego czynnik produkcji, którego zasoby nie zmieniają się.


Twierdzenie Rybczyńskiego zastosowane do wzrostu zasobów surowca

Skokowy wzrost zasobów naturalnych przy niezmiennych lub wolno rosnących pozostałych zasobach 9kapitał, praca) sprawia, że szybko zwiększające się wydobycie surowca (wzrost przemysłu wydobywczego) wysysa kapitał i pracę z innych zastosowań. W rezultacie wzrostowi wydobycia i eksportu surowców może towarzyszyć zastój w przemyśle przetwórczym. Taką sytuacje nazywa się mianem choroby holenderskiej.

Wpływ obrotów handlowych z zagranicą na gospodarkę.

Wpływ na wielkość dochodu narodowego (PNB):

• Od strony podażowej:

Wpływ handlu zagranicznego na wielkość dochodu narodowego (od strony podażowej) zależy od eksportu netto, (tj. od różnicy między eksportem, a importem). Zależność wynika z warunku równowagi makroekonomicznej w gospodarce otwartej:

W gospodarce otwartej rynek dóbr i usług jest w równowadze, jeżeli popyt końcowy, czyli wydatki na dobra finalne (zarówno na rynku wewnętrznym jak i zagranicznym) jest równy podaży tych dóbr i usług (zarówno krajowej, jak i zagranicznej).

Warunek równowagi makroekonomicznej w gospodarce otwartej:

Y + M = C+ I + G + X

Gdzie:

Y - dochód narodowy

M - import dóbr i usług

C - wydatki na konsumpcje gospodarstw domowych

I - inwestycje przedsiębiorstw

G - wydatki państwa

X - eksport dóbr i usług

Po przekształceniu:

Y - (C + I + G) = X - M

Gdzie:

C + I + G - wydatki krajowe (tzw. absorpcja)

X - M - eksport netto

Rodzaj zależności między dochodem narodowym wytworzonym przez dany kraj, a absorpcją tego kraju:

1. Eksport netto = 0, kraj przeznacza na konsumpcje i inwestycje tyle ile wytworzył (gospodarka zamknięta)

2. Eksport netto < 0, przy przewadze importu nad eksportem, absorpcja danego kraju jest większa od dochodu narodowego wytworzonego przez ten kraj (kraj żyje na kredyt)

3. Eksport netto > 0, przy przewadze eksportu nad importem absorpcja krajowa jest mniejsza od dochodu wytworzonego (pożyczają krajom z przypadku 2; Szwajcaria)

• Od strony popytowej:

W warunkach istnienia wolnych mocy wytwórczych wielkość powstałego dochodu narodowego jest określona przez wielkość popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego. W konsekwencji wzrost dochodu narodowego będzie uzależniony od wzrostu popytu.

Źródłem dodatkowego popytu pobudzającego gospodarkę (z wolnymi mocami wytwórczymi) do wzrostu może być:

• Wzrost wydatków państwa

• Zmniejszenie podatków

• Wzrost eksportu

Wzrost eksportu, jako źródło przyrostu popytu:

Szansa na dodatkowy eksport może powstać w warunkach poprawy koniunktury na rynkach zagranicznych albo na skutek nadzwyczajnych okoliczności (strajki, nieurodzaj, konflikty zbrojne) powodujących spadek możliwości produkcyjnych konkurentów zagranicznych.

Dodatkowy eksport staje się importem, który za pośrednictwem mechanizmu mnożnikowego pobudza wzrost gospodarczy. Mnożnik działa tym silniej, im większa będzie w danym kraju krańcowa skłonność do konsumpcji krajowej, a im mniejsza będzie krańcowa skłonność do konsumpcji dóbr importowanych.

Popytowy mechanizm wpływu eksportu na dochód narodowy działa również w odwrotnej sytuacji, kiedy eksport załamuje się (tzn. skokowo spada) może wówczas stanowić zaopatrzenie dla gospodarki (reakcja łańcuchowa spadku produkcji, zatrudnienia, konsumpcji i dochodu).

Wykład 11

Wpływ obrotów handlowych z zagranicą na gospodarkę.

Wpływ na wielkość dochodu narodowego (PNB) od strony podażowej i popytowej. Wpływ na strukturę dochodu narodowego. Wpływ na efektywność gospodarowania.

Wpływ handlu zagranicznego na strukturę PNB.

W perspektywie krótkookresowej handel zagraniczny pozwala uniezależnić strukturę dochodu narodowego podzielonego od struktury wytworzonej w danym kraju produkcji. Import poszerza ofertę dóbr.

W perspektywie długookresowej handel zagraniczny umożliwia zmianę struktury dochodu narodowego tj. transformację gospodarki w pożądanym kierunku.

Wpływ handlu zagranicznego na efektywność gospodarowania.

Efektywność gospodarowania poprawia się dzięki specjalizacji międzynarodowej.

Specjalizacja międzynarodowa - międzynarodowy podział pracy w produkcji oraz wymianie dóbr i usług. Polega na tym, że każdy kraj produkuje tylko część potrzebnych mu dóbr i usług, ale za to w większej ilości pozwalającej na zaspokajanie popytu krajowego, ale i popytu importowego innych państw. Wymiana jest, zatem nieodzownym elementem specjalizacji.

Kształtowanie się specjalizacji kraju w produkcji określonych dóbr i usług jest długotrwałym procesem, wynikającym zarówno z mechanizmu konkurencji na rynku jak i działalnością interwencyjną państwa.

Efektem specjalizacji międzynarodowej jest obniżenie kosztu jednostkowego dóbr wytworzonych przez dany kraj (również usług). Wynika to:

• Z korzystnej zmiany struktury produkcji, ponieważ kraj rezygnuje z wytworzenia produktów względnie drogich a koncentruje się na produkcji względnie taniej a przez to konkurencyjnej w skali międzynarodowej.

• Ze zwiększenia skali produkcji i płynących stąd korzyści.

Regulacja handlu międzynarodowego przez państwo. Pojęcie i klasyfikacja polityki handlowej. Cła, jako instrument polityki handlowej.

Istotą polityki handlowej (polityki handlu zagranicznego) jest ingerencja państwa w sferę obrotów handlowych z zagranicą. Tj. wywieranie przez rząd wpływu na zasadnicze kierunki oraz rzeczową strukturę importu (polityka importowa) i eksportu (polityka eksportowa).

Polityka handlowa stanowi element szerszego pojęcia, jakim jest Zagraniczna polityka ekonomiczna, która obejmuje działania regulacyjne państwa w odniesieniu nie tylko do handlu, ale także międzynarodowe przepływy czynników produkcji.

Politykę handlową można prowadzić na szczeblu:

• Narodowym (przez pojedyncze państwo).

• Ponadnarodowym (przez grupę państw).

Koncepcje polityki handlowej.

W zależności od celów i treści polityki handlowej można wyodrębnić:

• Politykę wolnego handlu (liberalna polityka handlowa).

• Politykę protekcyjną.

Celem polityki wolnego handlu jest umożliwienie obywatelom danego państwa swobodnego uczestniczenia w handlu zagranicznym, z ingerencją ze strony państwa ograniczoną do minimum. Ingerencja ta polega na tworzeniu warunków sprzyjających swobodnej wymianie handlowej z zagranicą.

Celem polityki protekcyjnej jest ochrona produkcji i rynku krajowego przed konkurencją zagraniczną i/lub popieranie eksportu. Ingerencja państwa ukierunkowana jest na realizacje wymienionych celów.

Czynniki warunkujące wybór określonego wariantu polityki handlowej.

1. Uwarunkowania wewnętrzne, wynikające z sytuacji gospodarczej społecznej i politycznej danego kraju w tym:

• Poziom rozwoju gospodarczego.

• Bieżąca sytuacja makroekonomiczna.

• Struktura organizacyjna rynku politycznego - obszar działalności lobbystów.

2. Uwarunkowania zewnętrzne w tym:

• Udział danego państwa w międzynarodowych umowach handlowych.

• Charakter polityki handlowej krajów partnerskich.

• Sytuacja w gospodarce światowej.

Realizacja obu koncepcji polityki zagranicznej w praktyce MSG.

• Początki protekcjonizmu handlowego - jako świadomej polityki ochrony produkcji oraz rynku krajowego. (wiek XVII)

• Początki liberalizmu handlowego - pierwsza połowa XIX wieku. Współistnienie brytyjskiej polityki handlowej z protekcjonizmem w krajach słabiej wówczas uprzemysłowionych. Podziały w obrębie poszczególnych państw.

• Dominacja nurtu wolnohandlowego w II połowie XIX i na początku XX wieku.

• Współistnienie obu nurtów polityki handlowej w II połowie XX wieku z wyraźną długofalową tendencją do liberalizacji.

Podział polityki handlowej ze względu na formę .

• Polityka konwencyjna - polega prowadzona przez państwa w sposób zgodny z umowami (konwencjami) międzynarodowymi.

• Polityka autonomiczna - polityka prowadzona w sposób niezależny przez państwo niezwiązane umowami międzynarodowymi lub nierespektujące tych umów.

Klasyfikacja instrumentów polityki zagranicznej.

Z punktu widzenia sposobu oddziaływania na obroty towarowe instrumenty polityki dzielimy na:

• Taryfowe.

• Pozataryfowe.

Pozataryfowe można podzielić na:

• Bezpośrednie - ukierunkowane na realizację celów polityki handlowej w związku, z czym wpływające na wielkość obrotów. Np. kontyngenty ilościowe, subsydia eksportowe.

• Pośrednie - służą realizowaniu celów wewnętrznej polityki gospodarczej a ich oddziaływanie na handel zagraniczny jest skutkiem ubocznym.

Cło, jako instrument polityki handlowej.

Cło jest najstarszym instrumentem polityki handlowej. Cło jest podatkiem nakładanym przez państwo na towar przekraczający granicę celną tego państwa.

W zależności od kierunku przekraczania granicy celnej oraz państwa docelowego wyodrębnić można:

• Cła importowe.

• Cła Eksportowe.

• Cła tranzytowe.

Cła importowe stosowane są w celach:

• Fiskalnych (przysparzanie państwu dochodów).

• Ochronnych (ochrona produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną).

Ekonomiczna analiza cła importowego przy równowadze na rynku cząstkowym (rynek jednego dobra lub grupy dóbr) w przypadku raju małego wprowadzającego cło.

[tutaj, na wykładzie był rysunek prezentujący efekty wprowadzenia cła taki jak w Międzynarodowych stosunkach gospodarczych prof. Budnikowskiego na str. 171 (wyd. 2006) oraz w Podstawach ekonomii Romana Milewskiego na str. 444 (wyd. 2005)]

Efekty wprowadzenia cła:

• Wzrost ceny krajowej.

• Spadek popytu krajowego.

• Spadek importu w stopniu zależnym od wysokości stawki celnej oraz elastyczności cenowej podaży i popytu.

Dochodowe efekty cła:

• Strata konsumentów - spadek realnych dochodów konsumenta.

• Część straconych dochodów konsumentów przejmują producenci krajowi - redystrybucyjny efekt cła.

• Kolejną część utraconych dochodów konsumentów przejmie budżet państwa w formie opłat celnych - fiskalny efekt cła.

Część powstającej straty konsumenta nie przekłada się na korzyści innych podmiotów - są to społeczne straty gospodarki wynikające z:

• Niewłaściwej alokacji zasobów wskutek zastąpienia tańszego importu droższą produkcją krajową - protekcyjny efekt cła.

• Obniżenia konsumpcji krajowej i utraty nadwyżki konsumenta - konsumpcyjny efekt cła.

Wykład 12

Regulacja handlu międzynarodowego przez państwa.

Dodatkowe efekty ekonomiczne cła ( przy zastosowaniu modelu równowagi ogólnej).

• Zmiana struktury cen na rynku krajowym (wzrost cen dóbr chronionych cłami w stosunku do cen dóbr niechronionych) => sygnał dla producentów, co opłaca się wytwarzać => zmiana struktury produkcji (wzrost produkcji nieefektywnej, kosztem produkcji pozostałej).

• Nieoptymalna alokacja zasobów w ramach, której czynniki produkcji przyciągane są do nieefektywnych, ale chronionych zastosowań.

• Wzrost cen w branżach wykorzystujących chronione (droższe) dobra do dalszej produkcji => wzrost kosztów wytwarzania i spadek konkurencyjności eksportu w tych branżach => spadek (lub spowolnienie) eksportu w skali całej gospodarki.

Klasyfikacja ceł.

• Cła ad valorem (dosłownie od wartości) ustalane w formie określonego procentu od wartości dobra.

• Cła specyficzne - ustalane w określonej kwocie w stosunku do ilości danego dobra (np. za sztukę lub tonę).

• Cła kombinowane- tzn. ustalane jednocześnie od wartości i od ilości.

Podział w zależności od ekonomicznego celu cła:

• Cła fiskalne - stosowane przede wszystkim lub wyłącznie z myślą o przysporzeniu państwu dochodu.

• Cła ochronne - stosowane przede wszystkim w celu ochrony produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną (funkcja fiskalna ma tu drugorzędne znaczenie).

Wielostronny system handlu międzynarodowego. Regulacja polityki handlowej państw członkowskich przez GATT/ WTO (od 1995). Pojęcie wielostronnego systemu handlu międzynarodowego.

Wielostronny (multilateralny) system handlu międzynarodowego jest zestawieniem zasad i norm procedur podejmowania decyzji obowiązującym kraje członkowskie WTO.

System został utworzony w 1947 roku wraz z podpisaniem układu ogólnego w sprawie taryf celnych i handlu (GATT), który występował w podwójnej roli umowy międzynarodowej i organizacji międzynarodowej.

W 1995 roku GATT, jako organizacja został zastąpiony przez WTO. Natomiast GATT, jako umowa międzynarodowa w zmodyfikowanej formie pod nazwą GATT 1994 (w odróżnieniu od pierwotnej wersji GATT 1947) stał się podstawowym dokumentem WTO.

Inne oprócz GATT 1994 podstawowe porozumienia międzynarodowe obowiązujące kraje członkowskie WTO to:

• Układ ogólny w sprawie handlu usługami (General Agreement on Trade In Services - GATS)

• Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (Agreement on Trade -Related Aspects of Intelectual Property Rights - TRIPS).

Funkcje WTO w multilateralnym systemie handlu:

• Funkcja regulacyjna - WTO reguluje politykę handlową państw członkowskich przez ułatwienie im wypełniania zobowiązań (wynegocjowanych w wielostronnych porozumieniach) składających się na swoisty „kodeks postępowania”.

• Funkcja forum negocjacyjnego - WTO stanowi forum negocjacji prowadzonych w celu liberalizacji handlu międzynarodowego a także wypracowania zasad postępowania w polityce handlowej i rozstrzygania sporów handlowych.

Zasady tworzące „kodeks postępowania” w ramach wielostronnego systemu handlu.

Wielostronny system handlu opiera się na trzech zasadach, które powinny być respektowane przez państwa członkowskie:

• Zasada niedyskryminacji.

• Zasada wzajemności.

• Zasada przewidywalności.

Zasada niedyskryminacji - podstawowa i formalna zasada systemu WTO. Wskazać należy na dwa aspekty niedyskryminacji:

• Równe traktowanie przez dane państwo poszczególnych partnerów zagranicznych (traktowanie zgodnie z Klauzulą najwyższego uprzywilejowania (KNU)).

• Równe traktowanie partnerów zagranicznych w porównaniu z partnerami (podmiotami) krajowymi. (traktowanie zgodnie z Klauzulą narodową (KN)).

KNU - klauzula najwyższego uprzywilejowania - regulowana przez art. 1 GATT, art.2 GATS, zapisana również w TRIPS. KNU to postanowienie umowne stosowane w międzynarodowych umowach handlowych (w ramach WTO), zgodnie, z którym państwo przyznające drugiemu rzeczoną klauzulę zapewnia mu tym samym uprawnienia i udogodnienia handlowe nie mniejsze niż jakiemukolwiek innemu państwu. KNU może być:

• Bezwarunkowa ( automatyczne przyznanie partnerowi największych stosowanych ułatwień)

• Warunkowa (przyznanie udogodnień jest warunkowane otrzymaniem od kontrahenta podobnych korzyści.

Wyjątki od KNU:

• Strefy wolnego handlu i unie celne tworzone na podstawie art. 24 GATT, których uczestnicy usuwają wszelkie przeszkody we wzajemnym handlu i nie przenoszą tych ustępstw na kraje trzecie.

• Preferencyjne traktowanie krajów rozwijających się - koncepcja specjalnego traktowania krajów rozwijających się (Rozdział IV GATT).

KN - klauzula narodowa- Zgodnie z tą klauzulą produkt lub usługa legalnie zaimportowana do danego kraju powinna być traktowana w nim nie mniej korzystnie niż podobne produkty lub usługi krajowe.

Dotyczy to traktowania w zakresie obciążeń podatkowych i innych środków polityki ekonomicznej o analogicznych skutkach. Środki te powinny być stosowane w sposób niedyskryminujący w stosunku do podobnych (konkurujących ze sobą) produktów pochodzenia krajowego i zagranicznego.

Zasada wzajemności - praktyczna, nieformalna zasada systemu WTO. Zasada wzajemności polega na równowadze praw i zobowiązań albo inaczej korzyści i koncesji krajów członkowskich.

Zasada wzajemności:

1. Pozwala osiągnąć kompromis w procesie negocjacji zmierzających do liberalizacji handlu międzynarodowego (krajowi łatwiej jest obniżyć bariery w dostępie do własnego rynku, jeśli w zamian może domagać się podobnych koncesji od swoich partnerów handlowych).

2. Zasada wzajemności ma zastosowanie w negocjacjach poprzedzających przystąpienie nowych państw członkowskich do WTO (akcesja do WTO wymaga od kraju kandydującego nie tylko dostosowania polityki handlowej do wymogów GATT, GATS, TRIPS, ale także zliberalizowania dostępu do rynku).

Zasada przewidywalności - formalna zasada systemu WTO. Zasada dotyczy zarówno polityki handlowej realizowanej przez państwa członkowskie WTO, jaki i działalności samej WTO. Wielostronny system handlu międzynarodowego powinien stanowić stabilne i przejrzyste środowisko dla biznesu.

Zgodnie z zasadą przewidywalności:

• Państwa członkowskie WTO są zobowiązane do „związania ceł” tj. niezwiększania ich powyżej wynegocjowanego poziomu.

• Państwa członkowskie powinny dbać o przejrzystość swojej polityki handlowej tj. publikować wszelkie akty prawne i administracyjne regulujące obroty z zagranicą, corocznie informować WTO o przeprowadzanych zmianach w tej dziedzinie poddawać swoją politykę handlową okresowym przeglądom organizowanym przez WTO.

Wykład 13

Międzynarodowe przepływy czynników produkcji. Wybrane zagadnienia teoretyczne.

Klasyfikacja czynników produkcji:

Klasyczne czynniki produkcji: praca, kapitał, ziemia (zasoby mineralne).

Neoklasyczny czynnik produkcji: technologia.

Klasyfikacja z uwagi na mobilność międzynarodową czynników produkcji tj. ich zdolność do przemieszczania się między krajami:

1. Kapitał

2. Technologia

3. Praca

4. Ziemia

Ekonomiczną przesłanką przemieszczania się czynników produkcji w skali międzynarodowej jest dążenie ich właścicieli do osiągania realnego dochodu większego niż możliwy do uzyskania w kraju. Jest to dominujący motyw w przypadku kapitału i technologii, nieco mniejsze może być jego znaczenie w przypadku pracy (ze względu na niechęć ludzi do przemieszczania się nawet 2 - krotna różnica w stawkach płac nie skłania pracowników do migracji.)

Teoretyczne efekty międzynarodowego przepływu czynników produkcji

[na wykładzie w tym miejscu był rysunek, taki jak w m.in. książce p. Budnikowskiego Międzynarodowe stosunki gospodarcze na stronie 137 w wydaniu z 2006 roku, na egzaminie ma go nie być]

Podsumowanie teoretycznych efektów przepływu kapitału:

• Wyrównywanie się wynagrodzenia (ceny) czynnika produkcji między krajem, z którego kapitał odpływa a krajem, do którego napływa.

• Zmiana zasobu czynnika produkcji podlegającego migracji w krajach uczestniczących w migracji.

• Zmiana wielkości produkcji w uczestniczących krajach.

• Zmiana dochodu narodowego uczestniczących krajów.

• Redystrybucja dochodów między kapitałem i pracą w uczestniczących krajach.

• Korzyść dobrobytowa netto, przy różnym jej podziale między uczestniczące kraje, przy założeniu, że migracja kapitału wiązała się z jego lepszą alokacją.

Czy zawsze jest tak, że kapitał przenosi się z kraju, gdzie jest go względnie dużo do kraju gdzie jest go względnie mało?

1. Należy uwzględnić tu też popyt na kapitał, który będzie zależał od możliwości rentownych zastosowań w danej gospodarce (nowe technologie, nowe produkty).

2. Przy podanej rentowności inwestycji ich przepływy międzynarodowe w istotny sposób modyfikuje poziom ryzyka charakterystyczny dla danego kraju. Np. W przypadku Wenezueli odstrasza ryzyko polityczne.

3. Przepływy kapitału w kierunku bardziej rentownych zastosowań mogą zostać zniekształcone przez politykę rządów w tym zwłaszcza przez politykę fiskalną (oddziaływanie podatkami i cłami).

Pojęcia międzynarodowych obrotów kapitałowych.

Międzynarodowe obroty kapitałowe są to transakcje finansowe polegające na eksporcie lub imporcie aktywów.

Aktywa mogą różnić się poziomem ryzyka i poziomem płynności:

• Ryzyko wiąże się ze zmienną wartością aktywów zagranicznych.

• Płynność - stopień łatwości, z jaką dane aktywa zagraniczne mogą zostać sprzedane.

Przy danym poziomie ryzyka i płynności kapitał będzie się kierował tam, gdzie spodziewana jest najwyższa realna stopa rentowności inwestycji.

Eksport kapitału z danego kraju inaczej inwestycje za granicą oznaczają kupno aktywów zagranicznych przez krajowe osoby fizyczne lub prawne.

Import kapitału do danego kraju oznacza sprzedaż aktywów krajowych zagranicznym osobom fizycznym lub prawnym.

Klasyfikacja międzynarodowych obrotów finansowych:

1. Kryterium czasu trwania inwestycji (okres spłaty kapitału):

• Inwestycje krótkoterminowe.

• Inwestycje długoterminowe.

• Kryterium pochodzenia kapitału:

• Inwestycje kapitału prywatnego.

• Inwestycje kapitału ze źródeł publicznych.

• Kryterium funkcji inwestora:

• Zagraniczne inwestycje portfelowe.

• Zagraniczne inwestycje bezpośrednie (BIZ/FDI)

Zagraniczne inwestycje portfelowe polegają na nabywaniu przez osoby fizyczne lub prawne zagranicznych instrumentów finansowych zarówno dłużnych (np. bony skarbowe, obligacje, depozyty bankowe) jak i udziałowych (np. akcje), przy czym ilość nabytych instrumentów udziałowych jest zbyt mała, aby inwestor mógł przejąć kontrolę nad przedsiębiorstwami, które je emitują.

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie - pojęcie.

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie są to przepływy finansowe z tytułu inwestycji w kapitał zakładowy zagranicznych przedsiębiorstw (nowotworzonych lub przejmowanych), prowadząc do uzyskania przez inwestora kontroli nad przedsiębiorstwem zlokalizowanym w innym kraju. Uzyskanie takiej kontroli może nastąpić w wyniku:

• Przejęcia (acquisition) przedsiębiorstwa zagranicznego przez nabycie, zgodnie z definicją OECD, co najmniej 10 % udziałów w tym przedsiębiorstwie.

• Ustanowienie od podstaw (establishment) przedsiębiorstwa w innym kraj, co określa się mianem inwestycji greenfield investment.

• Przejęcie połączone z całkowitym zrestrukturyzowaniem przedsiębiorstwa, co określa się mianem brownfield investment.

• Doinwestowania (reinvestment), czyli rozszerzenia potencjału przejętego lub ustanowionego przedsiębiorstwa.

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne - formy.

Formy inwestycji zagranicznych w zależności od zakresu kontroli sprawowanej przez inwestora nad przedsiębiorstwem zagranicznym.

Filia (subsidiary) - jednostka posiadająca osobowość prawną, w której inwestor zagraniczny kontroluje więcej niż połowę udziałów.

Przedsiębiorstwo stowarzyszone (associate) - jednostka posiadająca osobowość prawną, w której inwestor zagraniczny kontroluje nie więcej połowę udziałów, ale posiada efektywny wpływ na zarząd.

Oddział (Branch) - jednostka w pełni kontrolowana przez inwestora zagranicznego i nieposiadająca odrębnej osobowości prawnej, funkcjonująca w formie stałego przedstawicielstwa, placówki, biura.

Motywy inwestowania bezpośredniego przez przedsiębiorstwa międzynarodowe - interpretacja J.H. Dunninga (teoria produkcji międzynarodowej).

Przedsiębiorstwo ma do wyboru różne formy ekspansji na rynek zagraniczny: eksport dóbr wyprodukowanych w kraju, sprzedaż za granicę technologii potrzebnej do produkcji, inwestycje bezpośrednie.

O wyborze przez przedsiębiorstwo zagranicznej inwestycji bezpośredniej przesądzają rodzaje przewag tworzących tzw. paradygmat OLI.

• Przewagi wynikające z praw własności, jakimi dysponuje przedsiębiorstwo (owner specific advantages ) - „O” np. marka, pracownicy, dobra opinia o firmie.

• Przewaga związana z lokalizacją działalności gospodarczej, wynikająca z cech rynku zagranicznego, na którym zostanie podjęta. (localizaton advantage) - „L” - np. dobra naturalne

• Przewaga z tytułu internalizacji działalności gospodarczej, tzn. prowadzenia jej w ramach przedsiębiorstwa, ale w międzynarodowej skali.

Skutki BIZ dla gospodarki kraju wysyłającego:

• Skutki dla bilansu płatniczego -są niejednoznaczne. Wpływ na saldo bilansu płatniczego mają: odpływy kapitału z kraju pochodzenia, dochody wypracowane w inwestycji zagranicznej, obroty handlowe miedzy krajem pochodzenia i krajem inwestycji.

• Skutki dla rynku pracy - raczej niekorzystne, ponieważ inwestycja zagraniczna oznacza przeniesienie produkcji (i miejsc pracy) za granicę. Korzystnie działa ewentualny eksport inwestycyjny do zagranicznej filii.

• Jeżeli przedsiębiorstwo inwestuje za granicą zwiększa swój zasób technologii o nowe doświadczenia i umiejętności.

Sutki BIZ dla kraju przyjmującego:

• Napływ zasobów kluczowych dla rozwoju gospodarczego - kapitału i technologii. Wzrost inwestycji, restrukturyzacja gospodarki.

• Zmiana struktury rynku ( w niektórych branżach lub w całej gospodarce) wskutek wzrostu konkurencji => erozja struktur monopolistycznych, bodziec do poprawy efektywności.

• Wpływ na rynek pracy - raczej korzystny. W przypadku inwestycji greenfield - pozytywny, w przypadku przejęć - zależy od strategii inwestora, zawsze zależy od ewentualnych skutków wzmożonej konkurencji dla lokalnych przedsiębiorstw.

Wpływ na bilans płatniczy - niejednoznaczny. Należy uwzględnić jednorazowy napływ kapitału, transfer zysków, zmiany w obrotach handlowych (import do filii i jej eksport.)

Wykład 14

Bilans płatniczy i równowaga zewnętrzna gospodarki.

Bilans płatniczy - usystematyzowane zestawienie płatności z tytułu transakcji zrealizowanych przez dany kraj z resztą świata (tzn. między rezydentami i nierezydentami), w określonym czasie (rok).

Sposób zapisywania transakcji w bilansie płatniczym: wszystkie transakcje powodujące napływ pieniądza do danego kraju zapisujemy jako kredyt (za znakiem „+”), natomiast odpływ pieniądza z kraju jest wykazywany jako debet (i zapisywany ze znakiem „-`').

Struktura bilansu płatniczego (wg standardowych komponentów, zgodnie z zaleceniami MFW):

Standardowe części bilansu płatniczego:

A. Rachunek bieżący - zapis transakcji dotyczących przepływu dóbr, usług, dochodów i transferów między rezydentami i nierezydentami. Na rachunek ten składają się:

• 
  
  Wpływy i wydatki z tytułu eksportu i importu towarów

• Wpływy i wydatki z tytułu eksportu i importu usług

• Dochody tzn. wpływy i wydatki z tytułu wynagrodzeń pracowników oraz dochodów z inwestycji (zysków, dywidend, odsetek od lokat i kredytów)

• Transfery bieżące tzn. wpływy i wydatki sektora rządowego (z tytułu darów i pomocy bezzwrotnej, składek na rzecz organizacji międzynarodowych), oraz pozostałych sektorów (z tytułu pieniężnych przekazów pracowniczych, spadków, rent emerytur etc.)

B. Rachunek kapitałowy i finansowy - zapis transakcji aktywami finansowymi i niefinansowymi realizowanymi między rezydentami i nierezydentami.

Na rachunek kapitałowy składają się:

• Transakcje aktywami niefinansowymi (patentami, prawami autorskimi, znakami handlowymi etc.)

Na rachunek finansowy składają się:

• Inwestycje bezpośrednie, zarówno krajowe realizowane za granicą, jak i zagraniczne zrealizowane w kraju

• Inwestycje portfelowe, zarówno krajowe zrealizowane za granicą (aktywa), jak i zagraniczne zrealizowane w kraju (pasywa).

• Pozostałe inwestycje w podziale na: krajowe należności za granicą (aktywa) i krajowe zobowiązania wobec zagranicy )pasywa).

• Pochodne instrumenty finansowe (derywaty)

C. Saldo błędów i opuszczeń

D. Transakcje rezerwami oficjalnymi (ORT - official reserves transaction). Rachunek ORT obejmuje saldo zrealizowanych płatności z tytułu transakcji banku centralnego oficjalnymi aktywami rezerwowymi.

Rachunek bieżący, kapitałowy, finansowy i saldo błędów i opuszczeń dotyczą transakcji prywatnych.

Pojęcie równowagi bilansu płatniczego (równowagi zewnętrznej).

Saldo bilansu płatniczego - suma sald na rachunku bieżącym oraz rachunku kapitałowym i finansowy. Wynika z porównania zapisanych w bilansie płatniczym wpływów i wydatków z tytułu prywatnych zagranicznych transakcji rezydentów krajowych.

Równowaga bilansu płatniczego - nazywa się taki stan bilansu płatniczego w którym saldo rachunku bieżącego ,oraz rachunku kapitałowego i finansowego kompensują się. Jeżeli na rachunku bieżącym jest deficyt to powinien być on zrównoważony nadwyżką w transakcjach aktywami. I odwrotnie nadwyżka w obrotach bieżących powinna być zrównoważona eksportem netto aktywów.

Nierównowaga bilansu płatniczego.

W praktyce typowym stanem bilansu płatniczego jest nierównowaga, która występuje w postaci deficytu płatniczego lub nadwyżki płatniczej.

Deficyt bilansu płatniczego - oznacza zobowiązania netto (tj. przewagę zobowiązań nad należnościami) na rachunku bieżącym, oraz kapitałowym i finansowym.

Nadwyżka bilansu płatniczego - oznacza należności netto (tj. przewagę należności nad zobowiązaniami) na rachunku bieżącym, oraz kapitałowym i finansowym.

Przywrócenie równowagi bilansu płatniczego.

Sposób przywracania równowagi bilansu płatniczego zależy od systemu kursu walutowego (kurs stały, kurs płynny).

W każdym systemie kursowym równowaga daje się zauważyć na rynku walutowym w postaci nadwyżki podaży waluty krajowej lub nadwyżki popytu na walutę krajową, czego efektem jest zmiana rynkowego kursu walutowego. I tak:

• Deficyt bilansu płatniczego spowoduje nadwyżkę podaży waluty krajowej i jej deprecjacje

• Nadwyżka bilansu płatniczego spowoduje nadwyżkę popytu na walutę krajowa i jej aprecjację

Schemat przywracania równowagi bilansu płatniczego w warunkach stałego kursu walutowego:



Deficyt bilansu płatniczego - (suma sald na rachunku bieżącym oraz kapitałowym i finansowym za znakiem „-`') nadwyżka podaży waluty krajowej presja na dewaluacje waluty krajowej



Interwencja banku centralnego (sprzedaż aktywów zagranicznych) jako transakcja równoważenia obrotów bieżących oraz kapitałowych i finansowych spadek poziomu oficjalnych rezerw dewizowych.




Nadwyżka bilansu płatniczego - (suma sald na rachunku bieżącym oraz kapitałowym i finansowym ze znakiem „+”) nadwyżka popytu ma walutę krajową presja na rewaluację waluty krajowej


Interwencja banku centralnego (kupno aktywów zagranicznych) jako transakcja równoważenia obrotów bieżących oraz kapitałowych i finansowych wzrost poziomu oficjalnych rezerw dewizowych

Schemat przywracania równowagi bilansu płatniczego w warunkach płynnego kursu walutowego:





Deficyt bilansu płatniczego nadwyżka podaży waluty krajowej deprecjacja waluty krajowej



eksport (towarów, usług, aktywów finansowych) , import samoczynne wyrównanie salda bilansu płatniczego.




Nadwyżka bilansu płatniczego - nadwyżka popytu na walutę krajową aprecjacja waluty krajowej



eksport (towarów, usług, aktywów finansowych) , import samoczynne wyrównanie salda bilansu płatniczego.

Cenowy mechanizm dostosowawczy, przywracanie równowagi bilansu handlowego.

Sprawne działanie cenowego mechanizmu dostosowawczego zależy od odpowiedniej reakcji popytu krajowego i zagranicznego na zmiany cen spowodowane deprecjacja lub aprecjacją waluty krajowej. Reakcja ta zależy od elastyczności cenowej popytu. Związek między deprecjacją waluty krajowej, a stanem bilansu handlowego kraju został ujęty w warunku Marshalla - Lernera:

Deprecjacja waluty danego kraju może doprowadzić do przywrócenia równowagi bilansu handlowego jedynie wówczas, gdy suma (absolutnych wielkości) cenowej elastyczności popytu zagranicznego na eksport danego kraju i popytu krajowego na import jest większa od jedności.

Jeżeli jest równa jedności, deprecjacja waluty krajowej nie ma wpływu na poprawę bilansu handlowego.

Jeżeli jest mniejsza od jedności, deprecjacja waluty doprowadzi do pogorszenia bilansu handlowego

Bilans handlowy

---