CELE STUDIOWANIA. ZARYS PROGRAMU WYKŁADÓW - WYMAGANIA EGZAMINACYJNE.

1.Uwagi o pozycji dydaktyki ogólnej w kompleksie nauk pedagogicznych

Wiedza ogólna - wprowadzenie do pedagogiki i systemy pedagogiczne, historia wychowania

Wiedza o wychowaniu - pedagogika, psychologia, biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania

Wiedza szczegółowa - określone sfery funkcjonowania człowieka

-Sfera cielesna - liberalizm wychowania cielesnego, człowiek wolny od nałogów i przyzwyczajeń

-Moralność i umysłowość - teoretyczne podstawy kształcenia

-Sprawa nauczania i kształcenia

2.Cele studiowania dydaktyki ogólnej

a)cel interpretacyjny - poznanie, kształcenie, nauczanie pewnej rzeczywistości oraz wiedzy o kształceniu i nauczaniu, poznanie rzeczywistości i nagradzanie wiedzy w tym zakresie

b)cel instrumentalny (wykonawczy, praktyczny) - rozumienie tej rzeczywistości i tej wiedzy (wiedza powinna służyć do działania praktycznego), trenowanie czynności dydaktycznej, pedagodzy nauczają, nie można rozdzielić funkcji wychowawcy i nauczyciela.

NAUCZANIE WŚRÓD PODSTAWOWYCH MECHANIZMÓW I WYZNACZNIKÓW ROZWOJU CZŁOWIEKA

1.Zróżnicowanie rezultatów wpływów kształtujących człowieka

Wychowanie - całość wpływów i oddziaływań, kształtujących rozwój człowieka oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwie.

Wychowanie ujmowane jest jako proces złożony, obejmujący różnorodne formy oddziaływania na jednostkę, warunkujące jej rozwój w poszczególnych fazach całego życia. Wśród tych różnorodnych czynników oddziaływujących na człowieka możemy wyróżnić: wpływ rodziny, kręgu rówieśników, otoczenia społecznego, środowiska lokalnego, środowiska zakładu pracy, służby wojskowej, organizacji społeczno-politycznych, środków masowego przekazu i specjalnych instytucji celowo powołanych do planowego organizowania procesów wychowawczych.

2.Podstawowe dziedziny (sfery) rozwoju i wychowania człowieka oraz ich hierarchia i znaczenie

• Sfera duchowa

• Sfera moralna

• Sfera uczciwości

• Sfera umysłu

• Sfera psychiczna

• Sfera biofizyczna

3.Podstawowe mechanizmy rozwoju człowieka i ich współzależność (dojrzewanie, uczenie się)

Dojrzewanie - proces organiczny, biologiczny względnie autonomiczny i automatyczny, dokonujący się na bazie genetycznej, polegający na progresywnych ( postępowych) przedmiotach struktury i funkcji różnych elementu organizmu, a zwłaszcza układu nerwowego i ruchowego, przejawiający się w gatunkowych formach zachowania, czyli filogenetycznych - wspólnych wszystkim ludziom

Przykłady zmian zachodzących poprzez dojrzewanie:

- chodzenie

- mówienie

- zmiany z sferze umysłowej (poznawczej) w postaci analizy i syntezy znaków kultury (liter, sylab)

Uczenie się - proces psychiczny zachodzący pod wpływem aktywności jednostki mniej lub bardziej intencjonalnej, polegającej na specyficznych doświadczeniach praktycznych, naśladownictwie, ćwiczeniach, powodujących zmiany - powstanie i doskonalenie różnych czynności praktycznych i psychicznych ontogenetycznych, różnicujących ludzi i będących ich doświadczeniem indywidualnym.

Spostrzeżenia dotyczące uczenia się dzieci (Glen Doman)

-Proces uczenia się rozpoczyna się przy urodzeniu lub wcześniej

-Wszystkie dzieci mają pasję uczenia się

-Małe dzieci wolą uczyć się niż jeść

-Dzieci wolą uczyć się niż bawić

Współzależność między dojrzewaniem a uczeniem się

-Gotowość do uczenia się

-Dojrzałość szkolna - bada się ją gdy istnieje przypuszczenie nieprawidłowości rozwoju dziecka; umiejętność analizy i syntezy głoskowej i sylabowej

Niegotowość do uczenia się

-Przedwczesne rozpoczęcie nauki (skutki - ogólna niechęć do nauki)

-Późne rozpoczęcie nauki (skutki - utrwalenie się infantylnych (dziecinnych) postaw

Gotowość do uczenia się

-Trwałość zainteresowania, a doraźne zaakceptowanie

-Efektywność nauki

TABELA DO PUNKTÓW 4 - 6

Wyznaczniki rozwoju

a)Wewnętrzne

*Wyposażenie anatomiczno - fizjologiczne

1.Czynniki dziedziczenia - przekazane w materiale genetycznym

2.Czynniki wrodzone - cechy i dyspozycje, które powstają w rozwoju płodowym i podczas porodu, ale nie są spowodowane materiałem zawartym w chromosomach

*Własna aktywność jednostki

1.Czynniki nauczania szkolnego

2.Potrzeby jednostki

b)Zewnętrzne

*Społeczno - kulturowe

1.Rodzina

2.Środowisko rówieśnicze

3.Środowisko lokalna, sąsiedzkie

*Środowisko przyrodnicze

4.Wyposażenie anatomiczno-fizjologiczne a rozwój

Oba rodzaje czynników wyposażenia anatomiczno - fizjologicznego stanowią podstawę temperamentu, inteligencji, zdolności ogólnych (pamięć, uwaga, itd.) i zdolności operacyjnych (muzyczne, ruchowe)

W jakich cechach struktur organicznych wyrażają się te czynniki dziedziczenia i wrodzone?

-W budowie i cechach narządów zmysłowych i całych analizatorów

-Typ układu nerwowego charakteryzowany przez siłę, dynamikę, ruchliwość, równowagę procesów nerwowych

-Inteligencja jest wrodzona w 77%

5.Własna aktywność jednostki jako wyznacznik rozwoju

Aktywność jednostki - naturalna cecha organizmu ludzkiego, który świadomie i czynnie uczestniczy w swym własnym rozwoju, zaspokajając najpierw podstawowe (pierwotne) potrzeby, a potem wyższe (wtórne). Udział własny człowieka w swoim rozwoju zaczyna się z chwilą, gdy jednostka ludzka zaczyna działać wybiórczo w stosunku do różnych wpływów otoczenia (jednym się podporządkowuje, innym przeciwstawia). Udział we własnym rozwoju nie jest zapewniony każdemu i w jednakowym stopniu. Udział w rozwoju może być negatywny (prowadzić do wykolejenia społecznego i wynaturzenia, kiedy powstają potrzeby animalne nad wyższymi). Czynniki aktywności wewnętrznej to potrzeby wymagające zaspokojenia.

Główne formy własnej aktywności

-Aktywność wegetatywna, motoryczna i sensoryczna (w okresie płodowym i wczesnym niemowlęctwie)

-Manipulowanie przedmiotami

-Mowa (okres poniemowlęcy)

-Aktywność umysłowa (wyobraźnia, myślenie)

-Zabawa, nauka i praca

6.Środowisko społeczno-kulturowe oraz przyrodnicze jako wyznacznik rozwoju

Rodziny nie dostarczają należytych rozwojowych bodźców społeczno - emocjonalnych. Występuje dominacja czynników intelektualnych i technicznych

7.Wychowanie i nauczanie jako jeden z wielu wyznaczników rozwoju

Nauczanie - działalność jednego człowieka względem drugiego; najczęściej ci ludzie są sobie obcy; działalność zaplanowana, systematyczna o wyraźnej intencjonalności

KSZTAŁTOWANIE SIĘ PRAKTYKI NAUCZANIA ORAZ ROZWÓJ MYŚLI DYDAKTYCZNEJ

1.Główne aspekty edukacji naturalnej - nieformalnej

Nauczanie Naturalne (nieformalne) Instytucjonalne (formalne) - w formie systemu szkolnego; nienaturalne, sztuczne, w specjalnie organizowanych warunkach, naśladuje rozmaite dziedziny realnej rzeczywistości

Nauczanie naturalne - dokonuje się przez życie; przez udział w realnym życiu, dostarcza indywidualnego doświadczenia (wiedza, umiejętności, przekonania). To nauczanie nie jest planowane, jest okolicznościowe, związane z bieżącymi wydarzeniami i sytuacjami. Nie ma regularności, systematyczności, formalnej kontroli (egzaminów stopni, świadectw). jest dominującą formą nauczania, jedyną w edukacji w najwcześniejszym okresie życia, czyli zanim dziecko pójdzie do przedszkola, szkoły. Później edukacja naturalna przebiega równolegle z instytucjonalną. Istnieje współzależność między obiema typami edukacji.

Treści edukacji → czego się uczymy?

• Humanistyczna

• Matematyczno-przyrodnicza

• Zawodowo-naturalna

2.Rodzaje szkół w ujęciu historycznym

a)Starożytność

-Szkoła elementarna

-Szkoła średnia - szkoła gramatyki.

-Łacińska Szkoła Wyższa -Wyższa Szkoła Retoryczna

-Gimnazja

-Licea

-Akademia

7 sztuk wyzwolonych

Gramatyka

Dialektyka

Retoryka

Geometria Arytmetyka

Astronomia

Muzyka

b)Średniowiecze

-Szkoły katedralne

-Szkoły parafialne

-Szkoły klasztorne

-Kolegia

-Uniwersytety (Boloński, Paryski)

Scholastyczna metoda nauczania - cztery kroki nauczania → czytania, komentarz, dyskusja, formułowanie wniosków.

c)Renesans

-Szkoła elementarna/podstawowa

-Gimnazja/kolegia

-Szkoły wyższe

-Akademie

-Uniwersytety

d)Barok

-Szkolnictwo zakonów nauczających (Jezuici, Pijarzy, Benedyktyni, Dominikanie, Teatyni, Misjonarze, Księża komuniści, Bazylianie)

-Akademie rycerskie,

-Kolegia szlacheckie

-Akademia Zamoyska

e)Oświecenie

-Szkolnictwo zakonów nauczających (Jezuici, Pijarzy, Benedyktyni, Dominikanie, Teatyni, Misjonarze, Księża komuniści, Bazylianie)

-Akademie rycerskie,

-Kolegia szlacheckie

f)wiek XIX

• gimnazja klasyczne

• gimnazja realne

Zasady Kształtowania systemu szkolnego

• Zasada powszechności

• Zasada obowiązkowości kształcenia

• Zasada elastyczności kształcenia

• Zasada drożności edukacji

• Zasada dostępności (funkcja różnicująca i selektywna)

3.Rozwój myśli o nauczaniu i dydaktyki ogólnej

Sokrates - praktykowana metoda nauczania; był dziadkiem poszukującej metody nauczania (heureza). Cnota jest wiedzą. Najbardziej wartościową formą wiedzy są pojęcia wiedzy i definicje.

Dewey - ojciec poszukującej metody nauczania; koncepcja przez działania praktyczne, koncepcja nauczania problemowego. Filozofia pragmatyczna (prawdziwe to, co pożyteczne), szkoła przystosowana do życia społecznego

Laboratory school - Chickago 1896 - 1903 dziecko poznaje nowe rzeczy nie dla samej wiedzy, lecz dla działania, aby wiedziało co może zrobić (połączenie poznania z działaniem)
5 stopni poznania (stopnie formalne):

-odczucie trudności

-wykrycie jej i określenie

-nasuwanie się możliwego rozwiązania

-wyprowadzenie przez rozumowanie wniosków z przypuszczalnego rozwiązania

-dalsze obserwacje i eksperymenty prowadzące do wniosku zawierającego przeświadczenie pozytywne lub negatywne

Arystoteles - dopracował koncepcję wiedzy. Wiedza składa się ze struktury pojęć i struktury sądów. Pojęcia od najogólniejszych, abstrakcyjnych do konkretnych, jednostkowych. Był dziadkiem nauczania podającego, którego ojcem był Herbart.

Jan Fryderyk Hebart - system oparty na etyce (podstawa do formułowania celów wychowania) i psychologii (podstawa do formułowania środków wychowania), główny cel wychowania i kształcenia - ukształtowanie moralnego charakteru, środki do osiągnięcia tego charakteru - kierowanie dziećmi, karność i nauczanie wychowujące. Herbart uważał dydaktykę za część pedagogiki, lecz jej przedmiot - nauczanie wychowujące to najważniejszy czynnik wychowania, chciał przekształcić pedagogikę w naukę - nadać jej ścisły charakter. Metafizyczna filozofia (dusza jest stała a jej reakcje psychiczne to jej akty samozachowawcze)

Teoria wychowania nauczającego - teoria stopni formalnych:

-jasność (powolne podążanie na przód, rozkład przedmiotu na części aby zrozumieć każdy szczegół)

-kojarzenie (wiązanie nowego materiału z przyswojonym wcześniej opierające się na powtarzaniu mechanicznym)

-system (uporządkowanie przyswojonych wiadomości, uwydatnienie głównych myli)

-metoda (zastosowanie w wykonywaniu zadań i prac, przy czym uczeń ma wykazać czy pojął wszystko w sposób należyty)

Jan Sturm - niemiecki myśliciel, pedagog → model nowoczesnego gimnazjum łacińskiego; twórca systemu klasowo-lekcyjnego.

System klasowo-lekcyjny­ - podział uczniów na klasy ze względu na wielkość i stopień zaawansowania uczniów oraz jakość lekcji.

Jan Thomas Komeński - ojciec dydaktyki. Jego dziełem była „Wielka dydaktyka” (1632)

Dydaktyka - sztuka nauczania wszystkich wszystkiego

Zasada poglądowości - wiadomości, które zwykle przekazuje się słownie, łączyć z pokazywaniem rzeczy.

Jan Jakub Rousseau - Emil czyli o wychowaniu (1762), walczył o prawo dziecka do aktywności, do swobodnego rozwoju, domagał się edukacji jaka odpowiadała by potrzebom i zainteresowaniom rozwijającego się dziecka. Rousseau przesuwał wychowanie umysłowe na okres po 12 roku życia - wcześniej rozwijanie zmysłów należy uczyć tego co potrzebne (przyroda, pisanie, czytanie, geometria, rzemiosło)

Zasada swobodnego wychowania - wychowanie powinno być czysto negatywne. Polega ono nie na nauczaniu cnoty lecz na strzeżeniu serca przed występkiem i umysłu przed błędem.

Nawroczyński - Zasady nauczania zmodyfikował 5 stopni formalnych Deweya:

-zetknięcie ucznia z trudnością teoretyczną lub praktyczną

-sformułowanie podstawowego pytania

-poszukiwanie ( w razie potrzeby rozbite pytaniami pomocniczymi na drobniejsze etapy)

-sformułowanie i utrwalenie zdobytej odpowiedzi

-połączone z wyrażaniem ( ekspresją ), zastosowanie jej w szeregu ćwiczeń

Współcześni dydaktycy

-Wincenty Okoń

-Czesław Kupisiewicz

-Krzysztof Kruszewski

-Bolesław Niemierko - twórca dydaktyki technologicznej

4.Rozumienie czynności dydaktyki ogólnej

-Dydaktyka ogólna, której czynność jest przeciwstawieniem szczegółowości metodyki nauczania różnych przedmiotów.

-Ogólność przeciwstawiana jest swoistości systemów dydaktycznych.

-Dydaktyka zajmuje się tym wszystkich, które tak bardzo złożone jest wspólne,ponadpartykularne

LITERATURA

UCZENIE SIĘ CZYNNOŚCI

1. Uczenie się - planowy, zmieniany i złożony proces zmian, którego siłą napędową są dostatecznie silne motywy uczenia się a rezultatem zmiany, tj. określone wiadomości, umiejętności, nawyki opierające się na bezpośrednim i pośrednim poznaniu oraz doświadczeniu w toku którego powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają modyfikacji zachowania wcześniej nabyte.

2. Czynność - świadome zachowanie się, ukierunkowane na realizację określonego stanu rzeczy. Wykonywanie czynności przez podmiot zawsze zakłada istnienie określonego celu, który z kolei jest osiągalny na podstawie jakiegoś motywu. Czynność zawsze ukierunkowana jest na materialny lub idealny przedmiot (obiekt).

Każda czynność jest ukierunkowana na określony wynik

• Każda czynność jest procesem

• Struktura czynności jest elastyczna

• Czynność trwa, dopóki możliwość uzyskania wyniku jest utrzymana

Rodzaje czynników regulowanych przez czynności

• Zewnętrzne (kontekstowe)

• Struktura organizmu

• Aktywne procesy samoregulacji zachodzące w podmiocie

3. Ujęcie wiedzy

Wiedza (a priori) jest niezależna od zmysłów i dotyczy prawd "absolutnych" lub uniwersalnych jakimi są prawa logiki, prawa matematyki.

Wiedza (a posteriori) jest wiedzą nabytą poprzez zmysły i jej prawdziwość może być obalona poprzez następne obserwacje.

4. Treść kształcenia

-to zbiór znaczeń wiadomości odebranych przez ucznia i wytworzonych przez niego w trakcie uczenia się.

-jest zbiorem planowanych czynności ucznia i wyznaczonych przez materiał nauczania oraz zaplanowaną zmianę psychiczną.

-jest układem dynamicznym, zmiennym w trakcie pracy ucznia nad nią i oddającym funkcjonowanie treści poznanych.

5. Zadanie - określenie celu, który należy osiągnąć lub wskazanie czynności, które należy wykonać. W pierwszym przypadku określeniu celu nie musi towarzyszyć podanie sposobu jego realizacji. Co więcej taki sposób może w ogóle nie istnieć, jeżeli zadanie jest niewykonalne. W drugim przypadku celem jest samo działanie sformułowane w zadaniu.

Stosunek ucznia do zadań

1. obce - niejasne

2. obce - wyraźne

3. własne - niejasne

4. własne - wyraźne

6. Motywacja - stan gotowości istoty rozumnej do podjęcia określonego działania, to wzbudzony potrzebą zespół procesów psychicznych i fizjologicznych określający podłoże zachowań i ich zmian. To wewnętrzny stan człowieka mający wymiar atrybutowy.

Proces motywacyjny

-wzbudzanie energii;

-ukierunkowywanie wysiłku na cel;

-selektywność uwagi w stosunku do bodźców - zwiększenie wrażliwości na bodźce istotne;

-zorganizowanie reakcji w zintegrowany wzorzec;

-kontynuowanie czynności, dopóki warunki, które ją zapoczątkowały nie ulegną zmianie

-pobudzenie emocjonalne - uczucia dodatnie (w przypadku realizacji zamierzeń) lub ujemne (w przypadku niespełnienia)

Rodzaje motywacji

-wewnętrzna - aktywizacja następuje gdy człowiek dąży do zaspokojenia swoich potrzeb

-zewnętrzna - polega na wzbudzeniu potrzeb przez stosowanie kar i nagród, informowaniu o możliwościach zawartych w różnego rodzaju sytuacjach i manipulowaniu tymi możliwościami

7. Sformułowanie celów uczenia się różni się stopniem abstrakcyjności. Można przedstawić różne poziomy tego zróżnicowania:

Cel wiodący: główny cel pedagogiczny społeczeństwa, np. zaradność życiowa, samodzielność, dojrzałość...,

Cele kierunkowe: zdolności pożądane w określonej dziedzinie np. w naukach politycznych - zdolność do krytyki, poczucie odpowiedzialności...,

Cele wstępne: pożądane zachowanie po większej liczbie lekcji w określonej dziedzinie, np. zdolność do rozróżniania informacji od propagandy...,

Cele szczegółowe: zoperacjonalizowane cele nauczania lekcji, np. umiejętność określenia głównej wypowiedzi w artykule informacyjnym i sformułowanie jej własnymi słowami...

DZIEDZINY	POZIOMY	KATEGORIE
Emocjonalna	Działania	A. uczestnictwo w działaniu B. podejmowanie działania
		Postawy	C. nastawienie na działanie D. system działań
	Poznawcza	Działania	A. zapamiętywanie wiadomości B. zrozumienie wiadomości
		Postawy	C. stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych D. stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych
	Światopoglądowa	Działania	A. przekonanie o prawdziwości wiedzy B. przekonanie o wartości wiedzy
		Postawy	C. nastawienie na zastosowanie wiedzy D. system zastosowań wiedzy
	Praktyczna	Działania	A. naśladowanie działania B. odtwarzanie działania
		Postawy	C. sprawność działania w stałych warunkach D. sprawność działania w zmiennych warunkach

8. Koncepcja inteligencji emocjonalnej (Goleman) - zdolności rozpoznawania przez nas naszych własnych uczuć i uczuć innych, zdolności motywowania się i kierowania emocjami zarówno naszymi własnymi, jak i osób, z którymi łączą nas jakieś więzi.

9. Charakter

-Zespół cech psychicznych danej osoby, które ujawniają się w jej zachowaniu, sposobie bycia, usposobieniu. Pojęcie utożsamiane w tym znaczeniu z osobowością.

-Zespół tych cech osobowości, które związane są z przekonaniami moralnymi. Pojęcie używane do pozytywnego i negatywnego wartościowania osobowości jednostki, np. szlachetny charakter, niezłomny, osoba o silnej woli, ale: bez charakteru, egoistyczna, o słabym charakterze. Ze względu na normatywne konotacje, pojęcie rzadziej używane we współczesnej psychologii niż osobowość.

Czynniki charakteru

-Zdolność do postępowania stale wg tych samych zasad

-Skierowanie woli na cele istotnie wartościowe

10. System dydaktyki tradycyjnej (dydaktyka herbartowska) - Jan Fryderyk Herbart (1776 - 1841) stworzył system pedagogiczny oparty na etyce i psychologii. Etyka wyznaczała cel wychowania - tym celem było kształtowanie u ludzi silnych moralnie charakterów. Psychologia wskazywała środki do osiągnięcia tego celu - wyrobienie karności i nauczanie wychowujące. Uczenie się traktował jako gromadzenie wyobrażeń ich kojarzenie i systematyzowanie. Na analizie tego procesu oparł teorię stopni formalnych wszelkiego nauczania, obejmujących jasność, kojarzenie, systematyzowanie i metodyczne stosowanie wiedzy. Dominującą osobą w szkole herbartowskiej była osoba nauczyciela (decydował o przebiegu zajęć, o treści nauczania), uczeń skierowany był na dalszy plan.

Uczenie się i nauczanie wg F. Herbarta

FAZY UCZENIA SIĘ	CZYNNOŚCI SZCZEGÓŁOWE	STOPNIE FORMALNE NAUCZANIA
Zagłębienie spoczywające	Wyodrębnienie obiektu poznania i uzyskanie jego przedstawienia	Jasność
Zagłębienie postępujące	Dokonywanie porównań między przedstawieniami, wiązanie ich	Kojarzenie
Ogarnianie spoczywające	Łączenie nowej wiedzy z poprzednią, tworzenie systemu wiedzy	System
Ogarnianie postępujące	Posługiwanie się systemem wiedzy dla umocnienia go i utrwalenia	Metoda

11. System dydaktyki współczesnej - Prekursorem był John Dewey (1859 - 1952) - to tzw. era nowego wychowania. Stworzył system pedagogiczny, którego głównym założeniem było skoncentrowanie zasad doboru treści i metod kształcenia wokół psychicznych właściwości dziecka, jego potrzeb i zainteresowań. Zasada uczenia się przez działanie.

Szkoła Deweya - podział treści nauczania interdyscyplinarne bloki, samodzielne zdobywanie wiedzy przez uczniów, nauczyciel pełni przeważnie rolę obserwatora pracy dzieci i młodzieży, uczniowie są aktywni, uczniowie mają pewien wpływ na dobór treści nauczania, dominuje uczenie się oparte na rozwiązywaniu problemów, niezbyt częsta kontrola wyników nauczania, współpraca, szkoła jest głównym ale nie jedynym miejscem uczenia się.

Drogi uczenia się w teorii kształcenia wielostronnego

• Przez przyswajanie

• Przez odkrywanie

• Przez przeżywanie

• Przez działanie

12. Światopogląd, pogląd na świat, zbiór przekonań i postaw, twierdzeń, ocen i norm danej jednostki lub grupy dotyczącej natury świata, miejsca człowieka w społeczeństwie, sensu życia oraz wynikających z tego wartościowań i ocen wytyczających postawy życiowe ludzi i wyznaczających kierunki ich postępowania.

13. Wiedza w znaczeniu zawartości pamięci długotrwałej może być podzielona na następujące kategorie:

Wiedza deklaratywna - zawartość pamięci, jaka może być w różnym czasie uświadomiona i zwerbalizowana, a więc wyrażona za pomocą słów. To mogą być wspomnienia, fakty przyswojone w trakcie nauki szkolnej, czy nawet informacje, jakie można sobie wyobrazić wizualnie, przy czym wyobrażenie takie również można opisać w mniej, czy bardziej dokładny sposób za pomocą słów.

Wiedza proceduralna - zawartość pamięci, jaka raczej nie może zostać zwerbalizowana, jaką trudno jest sobie uświadomić, a która ujawnia się po przez zachowanie. Przykładowo, trudno jest opisać za pomocą słów, w jaki sposób jeździ się na rowerze. Taki opis zaprezentowany osobie, która nigdy nie jeździła, nie przyczyni się do nabycia przez nią takiej wiedzy.

Cztery modele uczenia się przedmiotów ogólnokształcących

NAZWA	KONSTRUKCJA	DROGA UCZENIA SIĘ	GŁÓWNA CZYNNOŚĆ	TAKSOMIA CELÓW
Alfa	od wiadomości teoretycznych do umiejętności praktycznych	przez przyswajanie (opisywanie)	poznawanie pojęć	Praktyczna i poznawcza
Beta	od wiadomości praktycznych do umiejętności teoretycznych	przez działanie (normowanie)	próbne działanie	Praktyczna i poznawcza
Gamma	od umiejętności teoretycznych do wiadomości praktycznych	przez odkrywanie (wyjaśnianie)	rozwiązywanie problemów	Poznawcza i światopoglądowa
Delta	od umiejętności praktycznych do wiadomości teoretycznych	przez przeżywanie (ocenianie)	naprawianie świata	Emocjonalna i światopoglądowa

KSZTAŁCENIE INDYWIDUALNE

1. POJĘCIA

Kształcenie - proces organizowany przez określone instytucje i wówczas jego cele wyznaczane są zgodnie z obowiązującą w danym społeczeństwie koncepcją wykształcenia. Kształcenie może być podejmowane przez jednostkę samorzutnie, zgodnie z indywidualnymi potrzebami i przybiera wtedy formę samokształcenia. Rezultatem kształcenia jest wykształcenie.

Methodos gr. droga, sposób postępowania. Metoda nauczania to sposób pracy nauczyciela z uczniami umożliwiający osiąganie celów kształcenia, inaczej mówiąc, wypróbowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów.

Metoda podająca jest to metoda, ekonomiczna czasowo, polega na przekazywaniu (podawaniu) przez nauczyciela gotowej wiedzy w celu przyswojenia jej przez uczniów i zapamiętaniu. Kształci zdolność rozumienia dłuższej wypowiedzi nadawcy i podążania za tokiem jego rozumowania, doskonali przez to myślenie produktywne, ćwiczy pamięć, rozwija umiejętności dłuższej koncentracji uwagi oraz ewentualnie słuchowego bądź czytanego tekstu.

Metoda poszukująca gdzie uczeń eksponuje własną aktywność. Tu uczeń musi aktywnie zdobywać nową wiedzę oraz nadawać nowym treścią pożądaną strukturę.Pozwala to bardziej na wykazanie się ucznia w poszukiwaniu różnych wiadomości na zadany temat przez nauczyciela. Nauczycielowi natomiast pozwala to sprawdzić jak uczniowie potrafią wykorzystać różne źródła wiedzy.

Heureza, heurystyczna metoda nauczania, tzw. poszukująca metoda nauczania polegająca na stwarzaniu przez nauczyciela sytuacji, które pozwalają uczniom na samodzielne rozwiązywanie zadań przy pomocy operacji myślowych lub odwoływanie się do doświadczenia.

Heureza pozorna - zadawanie uczniom zbyt dużej liczby bardzo szczegółowych pytań. Uczeń nie ma pobudki do myślenia ani możliwości formułowania dłuższej wypowiedzi, w heurezie pozornej ma ona zwykle postać jednego wyrazu. Jest to metoda szkodliwa!

2. Kryteria doboru metod nauczania.

We współczesnym systemie dydaktycznym dobór metod nauczania zależy od celów, treści i zadań dydaktycznych oraz od wieku uczniów. Nie znaczy to jednak, że poszczególne grupy metod lub pojedyncze metody, należące do tych grup, trzeba wiązać rygorystycznie np. z określonymi fazami rozwoju psychofizycznego uczniów. Wynika stąd, że kryteria doboru metod nauczania mają nie tyle charakter wykluczający, co raczej ukierunkowujący , że wskazują tendencje główne, aczkolwiek nie jedyne. Dlatego też jednostronność w posługiwaniu się metodami oglądowymi, słownymi czy praktycznymi nie zapewnia dobrych wyników pracy dydaktycznej.

3.Różne klasyfikacje metod nauczania

a) słowne:

Opowiadanie polega na zaznajamianiu uczniów z określonymi rzeczami i wydarzeniami w formie słownego opisu. Skuteczność tej metody zależy od tego, czy nauczyciel operuje słowami zrozumiałymi dla uczniów, a także od racjonalnego wiązania pokazu z objaśnieniami słownymi oraz - w klasach wyższych - z dyskusją. Opowiadanie zastępuje obserwację naturalnych rzeczy i zjawisk oraz wdraża uczniów do słuchania ze zrozumieniem i zapamiętywania najważniejszych faktów. Opowiadanie odnosi się do przedstawienia za pomocą słów przebiegu zdarzeń, a więc tego co dzieje się w czasie, służy ono głównie uwydatnieniu dynamiki akcji.

Wykład służy przekazywaniu uczniom określonych informacji z zakresu nauk, ma on pobudzać myślenie i aktywizować je. Struktura wykładu jest systematyczna, a jego tok w większym stopniu podporządkowany rygorom logiki. Przedmiotem wykładu jest przeważnie opis złożonych układów rzeczy i procesów zachodzących między tymi procesami i rzeczami o charakterze przeważnie przyczynowo - skutkowym

Przekonywanie polega na sterowaniu postawami i zachowaniami dziecka

Praca z tekstem jest jednym z ważniejszych sposobów poznawania, jak i utrwalania nowych wiadomości. Jest to także skuteczny sposób kontroli i oceny wyników samokształcenia.

b) Oglądowe

Pokaz jest to zespół czynności dydaktycznych nauczyciela polegający na demonstrowaniu uczniom naturalnych przedmiotów lub ich modeli, a także określonych zjawisk, wydarzeń lub procesów i stosownym objaśnieniu ich istotnych cech.

Modelowanie jest to uczenie się przez obserwację zachowań i osiągnięć innych ludzi, którzy dostarczają przykładu, określonych czynności i sukcesów, które mogłyby być sukcesami naśladowcy.

c) Praktyczne:

Metoda zajęć praktycznych obejmuje dość szeroki zakres działalności uczniów. Celem jest tu zastosowanie wiedzy do rozwiązywania zadań natury praktycznej. Na plan pierwszy wysuwa się tu rozwijanie umiejętności stosowania teorii w praktyce. Metoda ta jest także źródłem pogłębiania i zdobywania wiedzy.

Metoda doświadczenia polega na samodzielnym uzyskiwaniu przez ucznia wiedzy o rzeczywistości.

Metoda nagrody i kary polega na nagradzaniu uczniów za dobre sprawowanie lub karaniu ich za złe sprawowanie

Ćwiczenia. Celowe powtarzanie określonych czynności aby doprowadzić do ich ugruntowania, nabrania wprawy w posługiwaniu się nimi czy ich zapamiętania.

KSZTAŁCENIE GRUPOWE

1. Wspólnota dydaktyczna - uspołecznienie motywacji do kształcenia się i uczenia

Cechy wspólnoty dydaktycznej:

- poczucie bezpieczeństwa

- samodzielność

- świadome uczenie się

Autentyzm - autentyczność postawy, bez maski czy postawy obronnej, dziecko działa, ponieważ tego chce

Symulacja - przybliżone odtwarzanie zjawiska lub zachowania danego obiektu za pomocą jego modelu.

2. Stadia grup:

a)Formowanie - uczniowie obserwują się wzajemnie i próbują pokazać swoją wartość dla wspólnego działania.

b)Burza - rozwija się walka o władzę i pozycję w grupie, a także jej znaczenie wobec nauczyciela

c)Normowanie - grupa uzyskuje spójność potrzebną do skutecznego działania

d)Weryfikacja - refleksja nad osiągnięciami grupy i zmęczenie pracą

3. Społeczne uczenie się - zamierzone lub mimowolne uczenie się określonych postaw, zachowań, czynności przez obserwację i naśladowanie zachowań innych ludzi, pełniących funkcję wzorców (modeli); odgrywa ważną rolę w okresie dzieciństwa.

Wpływ społeczny - Zmiana w zachowaniu spowodowana prawdziwym lub wyobrażonym naciskiem ze strony innych osób

Zasady wpływu społeczne

-Reguła wzajemności

-Zaangażowanie i konsekwencja

-Społeczny dowód słuszność

-Autorytet

-Lubienie i sympatia

-Niedostępność

Grupowe myślenie - proces, który może zachodzić we wszelkich rodzajach grup, prowadzący do obniżenia zdolności do krytycznego myślenia. W miejsce starannych rozważań "za i przeciw" określonym decyzjom, rozpatrywania alternatywnych możliwości, podnoszenia kwestii moralnych, itd. w grupie takiej dominuje troska o ukształtowanie wspólnego poglądu.

Warunki sprzyjające grupowemu myśleniu wg Irvinga Janisa:

-duża spójność grupy podejmującej decyzję,

-izolacja tej grupy od innych, bardziej zrównoważonych, od zewnętrznej informacji i zewnętrznych autorytetów,

-poparcie danego sposobu działania przez przywódcę grupy.

4. Samorządność - podejmowanie określonych decyzji o działaniu grupy przez tę grupę. Jest ona ograniczona przez działanie większych grup formalnych.

Obyczaj grupowy - przyjęty w danej grupie wzór wykonywania czynności uznanych za ważne.

Obyczaje grupowe dotyczą:

• Organizacji uczenia się

• Kontaktów z nauczycielem

• Stosunków między uczniami

5. Granie ról

Rola społeczna - system oczekiwań dotyczących przewidywanych zachowań człowieka wobec grupy, w której zajmuje on określoną pozycję. Rola społeczna wyznacza wówczas zespół reguł, norm i wzorów postępowania. Pełnienie ról jest ważnym czynnikiem regulującym zachowanie jednostki i kształtującym jej postawy.

6. Narada - wymiana zdań na temat, jak należy postąpić w określonej sytuacji. Jest oparta na słowie i może prowadzić do czynu, ale nie zawsze do niego prowadzi. Często tylko rozładowuje napięcie wywołane wydarzeniami lub zapobiega błędom, jakie mogłyby być popełnione.

Czynne słuchanie - odbiorca próbuje zrozumieć co czuje nadawca lub mówi poprzez swoją wypowiedź. W odpowiedzi na to formułuje swoje zrozumienie własnymi słowami (kodem) i oznajmia je na powrót nadawcy w celu uzyskania potwierdzenia. Odbiorca nie wysyła sądu, opinii, rady, analizy, czy pytania. W tej technice osoba słuchająca tak operuje słowem aby nie wyrażać własnego zdania.

Burza mózgów - technika wywodząca się z psychologii społecznej, która ma na celu doskonalenie decyzji grupowych. Burza mózgów jest również formą dyskusji dydaktycznej, wykorzystywaną jako jedna z metod nauczania. Zalicza się ją wówczas do metod aktywizujących, która stanowi podgrupę metod problemowych. Jedna z tak zwanych metod heurystycznych.

7. Gra dydaktyczna - rodzaj metod kształcenia należących do grupy metod problemowych i organizujących treści kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji lub procesów w celu zbliżenia procesu poznawczego ucznia do poznania bezpośredniego. W tej metodzie uczeń zbiera informacje, pokonuje trudności, rozwiązuje problemy, weryfikuje wyniki, opracowuje strategię, szuka rozwiązań lub je przewiduje, współpracuje z kolegami, nauczyciel pilnuje przestrzegania reguł i jest arbitrem.

Rodzaje gier dydaktycznych:

a) Gry symulacyjne - Łączą w sobie właściwości gier jako takich z właściwościami symulacji. Są to gry, w których działania podejmowane przez graczy przypominają czynności, jakie ludzie wykonują w różnych rzeczywistych sytuacjach w normalnym życiu. Franciszek Szlosek tak charakteryzuje gry symulacyjne:

• odnoszą się do konkretnej rzeczywistości,

• podejmują próbę odtworzenia tej rzeczywistości prowadzącą do ustalenia modelu symulacyjnego o charakterze słownym, matematycznym, przedmiotowym lub technicznym,

• zmuszają do rozpatrywania modelu symulacyjnego „cech, związków, relacji, zdarzeń w nim zawartych w oderwaniu od rzeczywistego kontekstu”.

b) Gry biograficzne - uczeń zapoznaje się wcześniej z biografią danej osoby, a następnie wciela się w tę postać i odpowiada na pytania zadawane przez kolegów i koleżanki.

c) Gry sytuacyjne - służą wyrabianiu u uczniów umiejętności odpowiedniego zachowania się w sytuacjach trudnych. Gry te odnoszą się zazwyczaj do sytuacji fikcyjnych, choć prawdopodobnych

8. Wycieczka - bezpośrednie zaznajamianie uczniów z określonymi przedmiotami, często w ich naturalnym środowisku, zjawiskami i procesami przyrodniczymi, technicznymi, społecznymi i kulturowymi pod kątem widzenia wcześniej ustalonych celów pedagogicznych, wycieczką szkolną nazywamy każde zorganizowane wyjście uczniów poza teren szkoły w celach poznawczych, wychowawczych lub zdrowotno- rekreacyjnych.

Cele wycieczki:

-dokonanie obserwacji np. zjawisk geograficznych

-zaznajomienie uczniów z faktami, które mówią o przeszłości bliższej lub dalszej;

-pogłębianie wiedzy;

-podsumowanie materiału;

-porównanie;

9. Dyskusja - aktywizująca metoda nauczania, której istota polega na zorganizowanej wymianie myśli i poglądów uczestników grupy na dany temat. Dyskusję jako metodę nauczania stosuje się, gdy chcemy zmobilizować uczniów do oceny faktów, konfrontacji różnych stanowisk, pokazania możliwości różnych rozwiązań problemu i podjęcia decyzji. Metoda ta spełni te zadania pod warunkiem, że jest skuteczna i prowadzi do optymalnego wyniku.

Cele dyskusji:

• Poszerzyć wiedzę uczestników na określony temat

• Pobudzić zainteresowanie wybraną dziedziną, podnieść jej znaczenie dla uczniów

• Nauczyć ich publicznego debatowania, ponieważ dyskusja jest umiejętnością społeczną, którą może zdobyć przez posługiwanie się nią

Cechy wspólnoty dydaktycznej w czasie dyskusji:

• Poczucie własnej wartości

• Odwagi

• Świadome uczenie się

10. Projekt badawczy - należy do grupy metod nauczania, których celem jest inicjowanie samodzielnego uczenia się (tzw. metody aktywizujące). Jest odmianą → metody projektów. Jego cel dydaktyczny polega na rozbudzaniu w uczącym się umiejętności dostrzegania luk we własnej wiedzy, stawianiu pytań, poszukiwaniu na nie odpowiedzi oraz prezentacji - na forum, bądź w formie pisemnego opracowania - wyników własnych dociekań. Uczący się opracowują projekt rozwiązania dostrzeżonego przez siebie problemu ( związanego z tematyką zajęć w ramach których jest wykonywany) realizują go i opisują wyniki badań, które następnie przedstawiają innym osobom w grupie lub jedynie nauczycielowi. Zaletą prezentacji grupowej jest możliwość wzajemnego uczenia się od siebie członków grupy i nadanie nowego sensu poszukiwaniom badawczym każdego z członków grupy.

11. Zbiorowa prezentacja - przedstawienie osiągnięć grupy uczniów w zakresie zdobywania informacji, ćwiczenia umiejętności lub nabywania wartości kulturowych.

Autoprezentacja - w psychologii sposób, w jaki każdy człowiek poprzez swoje wypowiedzi, zachowania i sygnały niewerbalne komunikuje na zewnątrz kim jest, albo za kogo chciałby być uważany.

Taktyki autoprezentacji:

a) obronne taktyki autoprezentacji - zachowania ukierunkowane na ochronę zagrożonej tożsamości lub poczucia własnej wartości szkody ofierze.

b) asertywne taktyki autoprezentacji (to zachowania ukierunkowane na zbudowanie, pozyskanie, utrwalenie jakiejś nowej tożsamości naszej osoby

12. Pogadanka - polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej rozmowie osobą kierującą.

Rodzaje pogadanki:

- wstępna - przygotowuje uczniów do pracy, wytwarza stan gotowości

- wprowadzająca nowy materiał - pogadanka heurystyczna przyjmuje zazwyczaj postać procesu rozwiązywania różnych zagadnień

- syntetyzująca i utrwalająca oraz kontrolna - występuje prawie na każdej lekcji, jak również na lekcjach syntetyzujących i poświęconych kontroli wyników kształcenia.

---