Magdalena CZAŁCZYŃSKA-PODOLSKA

POTRZEBY REKREACYJNE RÓŻNYCH GRUP WIEKOWYCH -

WYTYCZNE DLA TWORZENIA OGRODÓW ZABAW
I REKREACJI

1. Wprowadzenie

Jedną z ważniejszych funkcji miasta, niestety często marginalizowaną, jest funkcja rekreacyjna. I chociaż problem rekreacji jako element trwały w doktrynie architektonicznej został sformułowany w Karcie Ateńskiej w której określono jako podstawowe trzy funkcje miasta: Mieszkanie, Praca i Wypoczynek, to w istocie po dzień dzisiejszy nie został do końca rozeznany i do chwili obecnej pozostaje w Polsce na poziomie szeroko rozumianego relaksu lub zabawy. W efekcie przestrzeń przeznaczona do rekreacji pozostaje na ogół terenem wyposażonym w zieleń i elementy małej architektury w sposób szablonowy i schematyczny, co szczególnie jaskrawo widoczne w urządzeniu osiedlowych terenów rekreacji. Tereny te chociaż posiadające priorytetowe znaczenie dla zapewnienia bieżącej regeneracji sił, poczucia wspólnoty i bezpieczeństwa oraz budowy sąsiedzkich więzi w oparciu o wspólne spędzanie wolnego czasu, pozostają na marginesie zainteresowań zarówno lokalnych władz skłonnych do bardziej prestiżowych inwestycji jak i projektantów bazujących na stereotypowych rozwiązaniach. Tymczasem w związku ze zmianami w stylu życia współczesnych mieszkańców miast - zwiększaniem się zjawiska nienormowanego czasu pracy, pracą w domu, przy komputerze - należy sądzić, że potrzeby dotyczące korzystania z możliwości rekreacji na terenach bezpośrednio sąsiadujących z miejscami zamieszkania będą wzrastać. Uzasadnione zatem wydaje się prowadzenie badań nad zdefiniowaniem cech przestrzeni atrakcyjnej do rekreacji dla różnych grup wiekowych, realizującej różnorodne potrzeby rekreacyjne w oparciu o współczesne rozumienie pojęcia rekreacji.

Za koniecznością prowadzenia prac badawczych dotyczących kształtowania terenów rekreacji przemawia również fakt iż, powstające współcześnie realizacje bazują często na wciąż tych samych wypracowanych w latach 70-tych zaleceniach programowo-funkcjonalnych. Skutkuje to m. in. pomijaniem kwestii poczucia braku skrępowania oraz konieczności zapewnienia możliwości rekreacji przy okazji wykonywania codziennych obowiązków osobom dorosłym, pomijania aspektów bycia potrzebnym i możliwości rekreacji o cechach zadania o priorytetowym znaczeniu dla efektywnego przebiegu rekreacji osób starszych. U podstaw takiego stanu rzeczy leży błędne rozumienie pojęcia rekreacji utożsamiające ją ze sportem i aktywnością wyłącznie ruchową.

Tymczasem pojęcie rekreacji dotyczy zarówno sfery fizycznej jak i emocjonalnej i intelektualnej człowieka i co za tym idzie wiąże się z szeregiem różnorodnych potrzeb determinowanych m.in. wiekiem i charakterystyczną dla danego okresu życia formą aktywności.

Potrzeby rekreacyjne leżą u podstaw podejmowania aktywności rekreacyjnych a ich poznanie i scharakteryzowanie warunkuje określenie odpowiednich ram przestrzennych umożliwiających ich realizację. Przyjmując założenie, że potrzeby rekreacyjne, przy uwzględnieniu ich zmienności i specyfiki odpowiadającej różnym grupom wiekowym,
da się sformułować w ściśle określone bloki programowe, podjęto próbę określenia na ich podstawie wytycznych dla właściwego zdefiniowania programu użytkowego terenów rekreacji.

2. Dzieci w wieku przedszkolnym

Do głównych rodzajów zabaw należą zabawy tematyczne, konstrukcyjne, ruchowe i twórcze, do których możemy zaliczyć „ rysowanie i malowanie, wycinanie, lepienie (…), a także udział w licznych teatrzykach dziecięcych (…) [6]”. Na szczególną uwagę zasługują rozwijające się dynamicznie w tym okresie zabawy konstrukcyjne, polegające na konstruowaniu, zestawianiu w całość, budowaniu „czegoś” z określonego materiału lub różnych materiałów np. piasku, gliny, kamieni, kasztanów, klocków, listewek i wielu innych [4]. Swój rozkwit przeżywają też zabawy tematyczne, nazywane też zabawami w role lub fikcyjnymi, dramatycznymi, naśladowczymi i twórczymi. Polegają one na bawieniu się w „coś” lub „kogoś”, a ich treść stanowi życie społeczne [5]. Dzieci z upodobaniem tworzą, potrafią własnoręcznie wykonywać zabawki, wykorzystując dostępne materiały i siłę własnej wyobraźni w tworzeniu przestrzeni zabawy, realizując funkcję poznawczą, wychowawczą, kształcącą, stymulującą, terapeutyczną lub integrującą zabawy.

Rozwijające się na bazie wymienionych potrzeb zabawy wymagają odpowiedniej organizacji przestrzeni rekreacji. Ponieważ jak wskazuje W. Okoń, zabawa jest manifestacją całej osobowości dziecka osoby dorosłe powinny pozostawić dzieciom swobodę wyboru formy zabawy - nie narzucać i nie ograniczać [4]. Pociąga to za sobą wniosek, że należy tak kształtować tereny rekreacji dla dzieci, aby zapewniały im maksimum swobody, dowolność i możliwość wyboru oraz pole dla działania wyobraźni [7, 11]. Rozwijające się zabawy konstrukcyjne i tematyczne wymagając pozostawienia dzieciom pewnej dowolności i możliwości wykazania się kreatywnością nasuwają wniosek o konieczności zapewnienia dziecku możliwości zabawy z wykorzystaniem natury. Miejsce zabaw według dzieci to zatem miejsce w maksymalny sposób wykorzystujące naturę. Potwierdzają to badania amerykańskich naukowców, którzy zaobserwowali, że wśród dzieci największym powodzeniem w zabawie cieszą się miejsca dzikie, „naturalne”, pełne zieleni, o zróżnicowanej rzeźbie terenu, z wodą [7, 11]. Najlepsze miejsca zabaw to te, które zostały ukształtowane przez naturę, a nie przez człowieka [9]. Oznacza to, że plac zabaw powinien być w rzeczywistości ogrodem zabaw - umiejętnie zaprojektowanym fragmentem naturalnego środowiska [2]. Same urządzenia nie stworzą prawdziwego miejsca zabaw. Zabawa odbywa się w wyobraźni dziecka, a zabawki i urządzenia mają pomagać i zachęcać, nie zaś być „celem” samym w sobie. Wyposażenie placu zabaw w urządzenia zatem, choć ważne, nie jest najważniejsze [3]. Dopiero myślenie całościowe, łączenie elementów naturalnych ze sztucznymi, gotowych z komponentami, pozwoli zaowocować stworzeniem środowiska zabawy pobudzającego wyobraźnię i kreatywność, zachęcającego do podejmowania różnorodnych form aktywności, charakterystycznych dla poszczególnych etapów rozwoju psychofizycznego dziecka. Idealne miejsce zabaw to zatem miejsce, które pobudza wyobraźnię, inspiruje, daje swobodę zabawy i umożliwia własną kreację przestrzeni w oparciu  o wiodącą rolę natury. Miejsce takie, wyposażone w elementy naturalne i sztuczne inicjujące zabawy kreatywne, konstrukcyjne i tematyczne, staje się pasjonującą przestrzenią rekreacji i zabawy dzieci.

3. Dzieci w wieku szkolnym młodszym

W końcu okresu przedszkolnego obok świadomości zabawy pojawia się świadomość pracy, obowiązku oraz potrzeby wykonywania konkretnych zadań [8]. Zabawy zaczynają przybierać coraz częściej charakter dydaktyczny i zespołowy, w związku z rozwojem potrzeby współzawodnictwa i współuczestniczenia. Obok zabaw kontynuowanych z poprzedniego okresu i nadal rozwijających się zabaw tematycznych pojawiają się zabawy z regułami, mogące mieć charakter umysłowy (np. domino, zagadki) bądź ruchowy (np. zabawa w berka). Przebiegają one według pewnych zasad i prowadzą do wygranej lub przegranej. Często mają charakter dydaktyczny (ćwiczą określone umiejętności), przygotowując dziecko do działalności zadaniowe. W kontekście kształtowania przestrzeni rekreacji codziennej wiek szkolny młodszy wnosi ze sobą konieczność uwzględnienia coraz większej samodzielności i niezależności dziecka [1]. Miejsce rekreacji nadal stanowi otoczenie domu, ale wskazane jest lokalizowanie miejsc zabaw nie tylko w jego najbliższym sąsiedztwie. Miejsca do rekreacji dzieci wieku szkolnym młodszym nie powinny być tworzone wyłącznie jako enklawy o ściśle wydzielonej przestrzeni i wyraźnie sprecyzowanym programie i nie powinny ograniczać się do placów zabaw. Wkraczanie w wiek szkolny sprzyja coraz dalszej eksploracji osiedla przez dzieci, dla których również kwestia konieczności zapewnienia bezpieczeństwa, nie powinna być czynnikiem ograniczającym naturalną potrzebę poznania i eksploracji dziecka. Pożądane wydaje się być stosowanie niewielkich elementów rzeźbiarskich w osiedlu które mogą nie tylko przykuwać uwagę, ale też bawić, wpływając jednocześnie na polepszenie jakości przestrzeni zespołu mieszkaniowego. Funkcja zabawy i rekreacji powinna dla coraz bardziej samodzielnego dziecka, penetrującego coraz bardziej oddalone od domu zakątki osiedla być wyczuwalna w całości założenia osiedlowego. Na szczególną uwagę zasługuje również fakt z jednej strony potrzeby uczestniczenia w zabawach opartych na aktywności twórczej i samodzielnym kształtowaniu przestrzeni oraz korzystaniu z siły własnej wyobraźni, a z drugiej - potrzeby poznania i wiedzy oraz własnego rozwoju. Przestrzeń rekreacji dla dzieci w wieku szkolnym młodszym, by zaspokoić ich potrzebę kreatywności, nie może być przestrzenią skończoną - kompletnie wyposażoną i nie pozostawiającą żadnej możliwości samodzielnej kreacji, by zaś zrealizować chęć poznania i rozwoju, powinna zapewniać program dydaktyczny.

4. Dzieci w wieku szkolnym starszym i dorastania

U młodzieży w wieku dorastania bardzo ważna jest potrzeba poznawcza - zaspokajając ją, młodzież rozwija własne zainteresowania, które koncentrują się wokół życia psychicznego i społecznego [6]. Wiek dorastania cechuje silna potrzeba przynależności, owocująca tworzeniem się grup społecznych o charakterze kolektywu [8]. Potrzeba indywidualności, wyrażenia siebie i estetyki wyrażana jest przez twórczość plenerową (fotografia, malarstwo, rysunek). Towarzyszy temu rozwijanie się potrzeby samodzielności i indywidualizmu związanych z szukaniem nowych, interesujących sposobów spędzania wolnego czasu.

Rodząca się w okresie dorastania potrzeba samodzielności i niezależności oraz chęć ucieczki sprzed oczu rodziców wpływają na dużą mobilność obu grup, chętnie podkreślających swą odrębność i wymagających przestrzeni, w których mogą w nieskrępowany sposób wyrazić swą tożsamość. O ile dzieciństwo cechuje częsty wypoczynek w gronie rodziny, to w okresie dorastania młodzież spędza swój wolny czas najchętniej wśród rówieśników, szukając miejsc dających poczucie niezależności i wolności, ale też sprzyjających zacieśnianiu więzi koleżeńskich. Ucieczka młodzieży w poszukiwaniu miejsc rekreacji poza obszar osiedla może jednak nie tylko być związana z chęcią ucieczki i poszukiwaniem nowych wrażeń. Stan zagospodarowania osiedli oraz praktyczny zanik życia społecznego i kulturalnego osiedli nie pozwala na realizację podstawowych dla tego okresu potrzeb -współuczestnictwa i autoekspresji. W literaturze tematu funkcjonuje pojęcie ogrodu osiedlowego mającego być głównym miejscem wypoczynku dla dorastającej młodzieży - niestety jest to najczęściej określenie nie znajdujące odzwierciedlenia w rzeczywistości. Osiedlowe tereny i urządzenia, z którymi najczęściej ma do czynienia młodzież, nijak się mają do ich potrzeb. W najlepszym razie proponuje się młodzieży jedno lub dwa boiska sportowe, mogące tylko w minimalnym stopniu zaspokoić potrzebę ruchu i kontaktów społecznych. W przypadku młodzieży możliwość autoekspresji, wyrażenia siebie i zaznaczenia swej indywidualności podczas rekreacji wydaje się być potrzebą dominującą, której warto poświęcić w kształtowaniu przestrzeni więcej uwagi. Idealne miejsce rekreacji dla młodzieży pozwala na pewne formy autoekspresji, nietypowe formy aktywności rekreacyjnej, wyrażanie własnego ja oraz odrębnego punktu widzenia, a także podkreślanie własnego indywidualizmu oraz formowanie się trwałych przyjaźni opartych na przynależności do tej samej „drużyny” Poszukiwanie oryginalnych i niebanalnych rozwiązań przestrzennych umożliwiających młodzieży własną ekspresję i poczucie przynależności w grupie stawia nowe możliwości i zadania przed placem zabaw, który może stanowić atrakcyjne miejsce spędzania wolego czasu nie tylko dla dzieci. Konieczne jest jednak całkowite odejście od jego tradycyjnego ujęcia i znalezienie form przestrzennych umożliwiających młodzieży „wyjście poza schematyczną rzeczywistość”.

5. Osoby dorosłe

Wiek dojrzały cechuje względnie stały poziom sprawności człowieka. O ile we wcześniej omawianych grupach wiekowych głównym czynnikiem determinującym wybór formy i miejsca aktywności rekreacyjnej była sprawność psychoruchowa, zainteresowania i zdolności związane z konkretnymi grupami potrzeb, o tyle w przypadku osób dorosłych główną determinantą staje się ilość wolnego czasu, zmieniająca się w trakcie trwania tego okresu. W momencie rozpoczęcia pracy zawodowej następuje gwałtowne obniżenie się zainteresowania aktywną rekreacją, następnie jej wzrost po osiągnięciu stabilizacji zawodowej i pojawieniu się dzieci [10]. Pojawienie się obowiązków rodzinnych związanych z wychowaniem i opieką nad dziećmi wymuszają niejako powstanie potrzeby rekreacji rodzinnej (wspólnej z dziećmi) i rekreacji związanej z koniecznością realizacji potrzeb utylitarnych (np. wyprowadzanie psa na spacer, uprawianie ogródka). Zagospodarowanie przestrzeni z myślą o rekreacji osób dorosłych powinno uwzględniać przede wszystkim poczucie braku skrępowania. Dorosły podejmuje bowiem aktywność rekreacyjną tylko wtedy, gdy udzieli sobie na nią wewnętrznego pozwolenia [10] - gdy będzie miał ku temu sprzyjające warunki (silna potrzeba komfortu psychicznego). W tym kontekście nie wydaje się korzystne przeznaczanie dla młodzieży i osób dorosłych tych samych miejsc do rekreacji i utożsamianie ze sobą miejsc rekreacji młodzieży i dorosłych. Każda grupa rządzi się swoimi prawami i choć ważne jest umożliwienie im swobodnego przemieszczania i przenikania się, to istotne jest też zapewnienie im możliwości pewnej izolacji i swobody. Nie tylko młodzież potrzebuje miejsc, w których może swobodnie wyrazić siebie, podobnie dorośli potrzebują miejsc, w których w sposób nieskrępowany będą mogli wypoczywać. Idealne miejsce dla osób dorosłych powinno dawać swobodę i poczucie braku skrępowania, możliwość zapomnienia o codziennych obowiązkach lub przeciwnie - pozwolić łączyć codzienne zadania, jak wyjście po zakupy, z przyjemnością i relaksem.

6. Osoby starsze

W tym okresie następują widoczne zmiany psychofizyczne. Następuje obniżenie sprawności fizycznej (najpierw utrata zwinności i szybkości, następnie siły i wytrzymałości). Zmniejsza się tempo wykonywania czynności, a ruchy stają się coraz prostsze. Są to procesy nieuniknione, którym jednak można znacznie przeciwdziałać, opóźniając ich rozwój przez stosowanie rekreacji fizycznej dostosowanej do możliwości osoby starszej. Na psychikę korzystnie działa zaś uprawianie hobby i rozwijanie zainteresowań, zainteresowanie światem zewnętrznym, spotkania ze znajomymi. Wydaje się, że szczególne znaczenie może mieć podjęcie form rekreacji o charakterze zadaniowym, przynoszącym wymierne korzyści i poczucie działania, które ma cel, jak np. uprawa ogródka. Niektórzy badacze zwracają uwagę na wielką rolę kontaktów z wnukami, dzięki którym osoby starsze zaspokajają potrzebę bycia potrzebnym.

Zagospodarowanie ogrodu rekreacyjnego z myślą o osobach starszych powinno zatem pozwalać na zaspokojenie potrzeby poczucia bycia potrzebnym, współuczestniczenia w życiu społecznym oraz dbania o utrzymanie sprawności fizycznej poprzez ruch o umiarkowanym charakterze. Celowe wydaje się zatem łączenie miejsc rekreacji osób starszych i dzieci (opieka nad wnukami), jak też zapewnienie osobom starszym spokojnych miejsc odpoczynku biernego, otoczonych zielenią miejsc spotkań towarzyskich i gier stolikowych oraz miejsc umożliwiających rekreację połączoną z wykonywaniem czynności o charakterze utylitarnym. Idealne miejsce dla osób starszych powinno dostarczać przyjemności z bycia potrzebnym, sprawnym, pozwalając na relaks przy wykonywaniu form rekreacji o cechach utylitarnych jak np. uprawa ogródka.

7. Podsumowanie i wnioski

Poszczególne etapy życia cechuje odmienny rodzaj codziennej aktywności, odmienne możliwości i potrzeby, które rzutują na wybór satysfakcjonującej formy i miejsca rekreacji. Na zaspokojenie scharakteryzowanych potrzeb rekreacyjnych wpływ ma zarówno możliwość podjęcia odpowiednich form aktywności, jak też zapewnienie kontaktu z odpowiednio zaaranżowaną przestrzenią. W związku z tym każda z potrzeb rekreacyjnych wymaga zapewnienia odpowiednich warunków - cech przestrzeni i elementów jej zagospodarowania umożliwiających zaspokojenie danej potrzeby w satysfakcjonujący danego człowieka sposób. Należy przy tym pokreślić, że zróżnicowanie potrzeb rekreacyjnych poszczególnych grup wiekowych nie jest uwarunkowane jedynie sprawnością fizyczną, ale wiąże się również ze sferą emocjonalno-intelektualną człowieka.

Program funkcjonalny terenów rekreacji codziennej w kontekście realizacji potrzeb dzieci w wieku przedszkolnym powinien w szczególności uwzględniać stworzenie wnętrz zabaw konstrukcyjnych i tematycznych oraz wnętrza zabaw na wolnej przestrzeni. Wiek szkolny młodszy wymaga przede wszystkim umożliwienia łączenia nauki z zabawą, zdobywania nowych umiejętności, naukę samodzielności w ramach wnętrza zabaw kreatywnych (np. wnętrze zabaw dźwiękiem) oraz dydaktycznych i tematycznych w tym uwzględniających zabawy z regułami. Dla dzieci w wieku szkolnym starszym i dorastania program funkcjonalny powinien uwzględniać w sposób szczególny potrzebę ekspresji i swobody wyrażania siebie podczas rekreacji oraz formowania się „drużyn”. Program funkcjonalny terenów rekreacji codziennej z myślą osobach dorosłych powinien uwzględniać potrzebę swobody i braku skrępowania, możliwość zapomnienia o codziennych obowiązkach w ramach wnętrz odpoczynku cichego, „sztuki” lub „iluzji” lub przeciwnie -pozwolić łączyć codzienne czynności, jak wyjście po zakupy, z przyjemnością i relaksem w oparciu o system ciągów spacerowych. Z kolei dla osób starszych program funkcjonalny powinien w szczególności uwzględniać potrzebę realizacji form rekreacji, które dostarczają widocznych efektów działań (np. ogródki przydomowe), pozwalając na poczucie wykonywania potrzebnego działania (np. upiększanie osiedla) jak też przynależności do grupy społecznej (wnętrza spotkań sąsiedzkich, gier towarzyskich) oraz odczucia komfortu.

TABELA 1. Propozycje programowe dla terenów rekreacji w kontekście potrzeb różnych grup wiekowych

Grupa wiekowa	Potrzeby rekreacyjne	Formy rekreacji	Proponowane wnętrza
Wiek przedszkolny od 3 do 6-7 lat	potrzeba kreatywności	zabawy konstrukcyjne	wnętrze zabaw konstrukcyjnych, wnętrze zabaw na wolnej przestrzeni	„Ogrody zabaw kreatywnych”
		potrzeba poznawcza, rozwoju	zabawy tematyczne, w role, eksploracyjne		wnętrze zabaw przygodowych, wnętrze zabaw tematycznych, wnętrze „kryjówek” i eksploracji, labirynt
		potrzeba kontaktu, więzi, współdziałania	zabawy w role, gry zespołowe		wnętrze zabaw na wolnej przestrzeni, wnętrze zabaw tematycznych
	Młodszy wiek szkolny od 6-7 do 11 lat	potrzeba kreatywności, wyrażania siebie	różnorodne zabawy kreatywne, twórcze		wnętrze zabaw konstrukcyjnych, wnętrze zabaw dźwiękiem, wnętrze zabaw na wolnej przestrzeni	„Ogrody zabaw kreatywno-dydaktycznych”
		potrzeba poznawcza, rozwoju	zabawy dydaktyczne		wnętrze zabaw przygodowych, wnętrze zabaw tematycznych, wnętrze „kryjówek” i eksploracji, wnętrza zabaw dydaktycznych (np. matematyczny, językowy itp.)
		potrzeba kontaktu, więzi, współdziałania	zabawy tematyczne, ruchowe, gry i zabawy z regułami		wnętrze zabaw na wolnej przestrzeni, wnętrze zabaw tematycznych
	Wiek szkolny starszy od 11 do 14 lat i dorastania powyżej 14 lat	potrzeba poznawcza, rozwoju	formy rekreacji wykorzystujące wyobraźnię i ciekawość świata		ścieżka dydaktyczna, wnętrze tematyczne	„Ogrody autoekspresji”
		potrzeba kreatywności, wyrażania siebie, indywidualizm, samodzielności i niezależności	rekreacja kreatywna, twórczość plenerowa, nietypowe formy rekreacji, zajęcia z pogranicza zabawy i hobby wymagające samotności		wnętrze twórczości plenerowej, wnętrze zabaw na wolnej przestrzeni, wnętrz rekreacji ruchowej o niebanalnych formach (skatepark, ogród wspinaczkowy itp.)
		potrzeba kontaktu, więzi, współdziałania i potrzeba przynależności do grupy	gry zespołowe w sporcie tworzą się trwałe drużyny), stolikowe, aktywność towarzyska,		wnętrze zabaw na wolnej przestrzeni, wnętrze gier zespołowych, towarzyskich, sportowych, miejsce „spotkań” grupowych
	Wiek dojrzały	potrzeba bieżącej regeneracji sił (rekreacja utylitarna)	rekreacja utylitarna - „przy okazji” (wypoczynek połączony z opieką nad dziećmi, spacer z psem)		system bezpiecznych ciągów spacerowych	„Ogrody iluzji”
		potrzeba komfortu	zajęcia wymagające samotności		wnętrze odpoczynku cichego, wnętrze iluzji
		potrzeba kontaktu, więzi, współ-uczestnictwa	gry zespołowe, (stolikowe), aktywność towarzyska, rekreacja rodzinna		wnętrze rekreacji na wolnej przestrzeni, wnętrze gier zespołowych, towarzyskich, sportowych, miejsca „spotkań” sąsiedzkich i rodzinnych
		potrzeba indywidualizmu	samodzielna kreacja przestrzeni		wnętrza ogrodowe, wnętrza „sztuki” prywatne ogródki, przedogródki
		potrzeba estetyki	twórczość plenerowa, hobby, teatr		wnętrza „sztuki” - wnętrza kontemplacji przyrody lub elementów tworzonych przez człowieka, wnętrza ogrodowe
	Trzeci wiek życia	potrzeba bieżącej regeneracji sił	rekreacja podtrzymująca kondycję, rekreacja „zadaniowa”		system bezpiecznych ciągów spacerowych ogródki, przedogródki samodzielnie pielęgnowane	„Ogrody spotkań”
		potrzeba komfortu	zajęcia wymagające samotności		wnętrze odpoczynku cichego, zakątki
		potrzeba kontaktu, więzi, współ-uczestnictwa, „bycia potrzebnym”;	gry stolikowe, aktywność towarzyska, rekreacja rodzinna, rekreacja utylitarna (opieka nad wnukami, uprawa ogródka)		wnętrze rekreacji na wolnej przestrzeni, wnętrze gier, towarzyskich, miejsca „spotkań” sąsiedzkich i rodzinnych, wnętrza ogrodowe, ogródki, Przedogródki samodzielnie pielęgnowane
		potrzeba estetyki	twórczość plenerowa, hobby, teatr		wnętrza „sztuki”, wnętrza ogrodowe samodzielnie pielęgnowane

Wskazania dotyczące wnętrz programowych pożądanych z punktu widzenia danej grupy wiekowej pozwalają na określenie pewnych czterech zasadniczych kategorii wnętrz zabaw kreatywnych dla dzieci, autoekspresji dla młodzieży, iluzji dla dorosłych i spotkań dla osób starszych, które mogą być w sposób elastyczny dostosowywane do lokalnych uwarunkowań (tab. 1). Wskazane wytyczne programowe powinny być realizowane w oparciu o zasadę tworzenia „ogrodów rekreacji”, w którym wszystkie elementy; naturalne i sztuczne, nawierzchnie, roślinność i elementy małej architektury biorą udział w kreacji miejsca rekreacji (fot. 1-4).

Fot. 1-2. Ogrody rekreacji realizujące potrzeby dzieci w wieku szkolnym młodszym

pozwalają zaspokoić potrzebę kreatywności i bliskości natury

Fot 3-4. Ogrody i miejsca rekreacji aranżowane z myślą o osobach dorosłych umożliwiają poczucie swobody i integrację oraz rekreację „przy okazji”

Literatura

1. BAŃKA Augustyn., Społeczna psychologia środowiskowa, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, 2000.

2. CZAŁCZYŃSKA-PODOLSKA Magdalena, Zapomniane idee doktora Jordana w kształtowaniu ogrodów dziecięcych, Konferencja naukowa Uniwersalne kanony artystyczne w sztuce ogrodowej, Kraków, Politechnika Krakowska, 2004, (w druku).

3. CZAŁCZYŃSKA-PODOLSKA Magdalena, Krajobraz miejsca zabawy. Granice intencjonalne, kompozycyjne oraz granice wyobraźni w projektowaniu placów zabaw, VII Forum Architektury Krajobrazu „Krajobraz bez granic” Bielsko-Biała - Jaworze, Fundacja Przestrzeni Górnego Śląska w Katowicach, 2004 (w druku).

4. KRASZEWSKI Krzysztof, Rola zabaw konstrukcyjnych w wychowaniu technicznym dzieci w wieku przedszkolnym. Funkcje zabaw w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej, red. Duraj-Nowakowa K., Muchacka B., Kraków, WSP, 1998, s 117-122.

5. JAŚKO A., GROCHOWALSKA M, Stymulowanie rozwoju postaw prospołecznych dzieci poprzez zabawy tematyczne, Funkcje zabaw w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej, red. Duraj-Nowakowa K., Muchacka B., Kraków, WSP, 1998, s. 104-109.

6. JUNDZIŁŁ Elżbieta, Potrzeby psychiczne dzieci młodzieży. Diagnoza - Zaspokojenie. Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 1998.

7. KOSMALA Marek, Place zabaw - mity a rzeczywistość., V Ogólnopolskie Seminarium
   Podwórka 2000 „Place zabaw - plusy i minusy” Wrocław, Urząd Miejski, s. 11-20.

8. OKOŃ Wincenty, Zabawa a rzeczywistość, Warszawa, WSiP, 1987.

9. PALEJ Anna, Oddajmy dzieciom ulice i place. Architektura i Biznes. 2001, no 11, s. 63.

10. UMIASTOWSKA Danuta, Miejsce aktywnych form ruchu w czasie wolnym mieszkańców Szczecina. Studia nad czasem wolnym mieszkańców dużych miast Polski i jego wykorzystaniem na rekreację ruchową i turystykę, red. Wyrzykowski J., Wrocław Wyd. Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu, 2000, s. 71-76.

11. WEJCHERT Kazimierz, Przestrzeń wokół nas, Katowice, Fibak Norma Press, 1993.

RECREATIONAL NEEDS OF VARIOUS AGE GROUPS - GUIDELINES FOR CREATING RECREATION GARDENS AND PLAYGROUNDS

The research subject concerned the definition of space attractive for the recreation for various age groups, realising diverse recreational needs based on contemporary understanding the concept of recreation. The goal of the research was the analysis of theoretical deliberations concerning recreational needs, including characterising recreational needs and their specifics depending on the phase of the psychophysical development. The analysis leads to indication of space characteristics desirable in the aspect of given recreational need and given age group. Individual phases of life are characterised by different kind of daily activities, different possibilities and needs, which determine the choices of recreation forms and places. Characterising the recreational needs and features of corresponding spaces, with the specificity of various age groups taken into account, allowed to define precise programme blocks which can serve as guidelines for formulating actual recreation grounds' programmes.

Dr inż. arch. Magdalena CZAŁCZYŃSKA-PODOLSKA, Katedra Projektowania Krajobrazu, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie.

94

Potrzeby rekreacyjne różnych grup wiekowych…

Magdalena CZAŁCZYŃSKA-PODOLSKA 95

---