MICHALOWICE WIES 2 -2014 -z tabl. -ostateczne, MAGAZYN DO 2015, MW2 -TABLICE

MARIUSZ BIEL

OPRACOWANIE PÓŹNOŚREDNIOWIECZNEJ I NOWOŻYTNEJ CERAMIKI NACZYNIOWEJ, ODKRYTEJ W TRAKCIE ARCHEOLOGICZNYCH BADAŃ WYKOPALISKOWYCH W 2013 ROKU

W MIEJSCOWOŚCI MICHAŁOWICE WIEŚ, STAN. 2,

GMINA MICHAŁOWICE, WOJ. MAZOWIECKIE.

I. Wstęp. II. Analiza ceramiki. 1. Charakterystyka zbioru ceramiki. Technologia i typologia. 2. Analiza formalna ceramiki. III. Badania analityczne i ich wyniki. IV. Podsumowanie.

V. Literatura.

I. Wstęp.

Archeologiczne badania wykopaliskowe przeprowadzone k. Warszawy, na stan. Michałowice Wieś 2 były badaniami przedinwestycyjnymi, mającymi na celu spenetrowanie metodami archeologicznymi terenu przeznaczonego pod budowę nowej drogi.

Na stanowisku tym znaleziono 1807 fragmentów ceramiki naczyniowej, w tym kilka fr. ceramiki budowlanej i szkła (nr inw.: 45, 83, 118, 141, 147, 148) i 2 fr. figurek ceramicznych (nr inw.: 118, 163). Analizowane w opracowaniu zabytki posegregowano wg 4 grup technologicznych (A, B, C, D). Wśród materiałów spoza obiektów archeologicznych (1484 fr.) 3 fr. zaliczono do gr. A, 74 fr. do gr. B, 676 fr. do gr. C, 731 fr. do gr. D, co wyraźnie wskazuje przewagę tych dwóch ostatnich nad pozostałymi (tab. I). W przypadku materiałów odkrytych wewnątrz obiektów archeologicznych (323 fr.) znacznie więcej fr. zaliczono do (gr. A) - 16 fragmentów. Znacznie mniejszym zespołem w tym wypadku są natomiast fr. (gr. D) - 87 fragmentów. Podobnie przedstawia się jedynie stosunek ilościowy fr. (gr. B) - 52 fr., i (gr. C) - 168 fr. (tab. II), z wyraźną przewagą tych ostatnich nad pozostałymi.

Obiekty, w których zarejestrowano wyłącznie ceramikę wykonaną jeszcze w technologii późnośredniowiecznej występowały głównie na hektarach A i B. Na hektarze A zbliżoną lokalizację mają: ob. 12 (ar 71) (nr inw.: 5) i ob. 10 (ar 72) (nr inw.: 2); rozproszone są natomiast: ob. 451 (ar 32) (nr inw.: 175), ob. 87 (ar 58) (nr inw.: 46). Na hektarze B blisko zlokalizowane są: ob. 434 (ar 32) (nr inw.: 142), ob. 436 (ar 33) (nr inw.: 155), a także ob. 460 (ar 37) (nr inw.: 140), ob. 460 (ar 37/47) (nr inw.: 160). Oddalony jest jedynie ob. 461 (ar 15) (nr inw.: M/202). Na pozostałych hektarach C i D są jedynie pojedyncze obiekty: ob. 265 (Ha C, ar 55) (nr inw.: 20), ob. 228 (Ha D, ar 15) (nr inw.: 15).

Usytuowanie obiektów zawierających zabytki nowożytne tylko na hektarze B było dość skumulowane. Na pozostałych hektarach stosunek ilościowy obiektó skoncentrowanych blisko siebie do rozproszonych był podobny. Na hektarach C i D są to jedynie pojedyncze obiekty.

Na hektarze A rozproszone są: 368 (ar 22/23) (nr inw.: 148), ob. 351 (ar 38/39) (nr inw.: 163), ob. 453 (ar 41) (nr inw.: 145), ob. 406 (ar 46) (nr inw.: 103), ob. 428 (ar 57) (nr inw.: 91, 95), ob. 85 (ar 60) (nr inw.: 31). Bliskie usytuowanie zarejestrowano w przypadku: ob. 351 (ar 29/30) (nr inw.: 158, 167), ob. 351 (ar 30) (nr inw.: 176), ob. 351 (ar 49) (nr inw.: 112), ob. 357 (ar 50) (nr inw.: 89, 102), ob. 359 (ar 50) (nr inw.: 109), ob. 452 (ar 51) (nr inw.: 154), ob. 20 (ar 52) (nr inw.: 24), także ob. 12 (ar 71/72) (nr inw.: 3), ob. 22 (ar 74) (nr inw.: 92), ob. 401 (ar 75) (nr inw.: 98).

Na Ha B rozproszone były: ob. 32 (ar 1) (nr inw.: 36), ob. 357 (ar 3) (nr inw.: M/198), ob. 463 (ar 15) (nr inw.: M/195), ob. 382 (ar 43) (nr inw.: 96), ob. 366 (ar 50) (nr inw.: 111), ob. 426 (ar 61) (nr inw.: 87), ob. 34 (ar 95) (nr inw.: 42). Bliskie położenie miała jednak większość obiektów: ob. 357 (ar 21/22) (nr inw.: 141, 149, 150), ob. 26 (ar 23/24) (nr inw.: 159), także ob. 26 (ar 32/33) (nr inw.: 166), ob. 20 (ar 34/35) (nr inw.: 147), ob. 441 (ar 35) (nr inw.: 161), ob. 2 (ar 41) (nr inw.: 1), ob. 365 (ar 41) (nr inw.: 86), ob. 407 (ar 45) (nr inw.: 104), ob. 23 (ar 46/47) (nr inw.: 157), ob. 39 (ar 52) (nr inw.: 38), ob. 20 (ar 53/63) (nr inw.: 41), ob. 70 (ar 54) (nr inw.: 39), ob. 21 (ar 54/64) (nr inw.: 40), ob. 54 (ar 65) (nr inw.: 28), ob. 58 (ar 66) (nr inw.: 32), ob. 61 (ar 66) (nr inw.: 30), ob. 22 (ar 73/74) (nr inw.: 90), ob. 23 (ar 75) (nr inw.: 99), ob. 23 (ar 84) (nr inw.: 27), ob. 137 (ar 85) (nr inw.: 43, 44), ob. 20 (ar 86) (nr inw.: 21) oraz ob. 23 (ar 56/65) (nr inw.: 33), ob. 62 (ar 66) (nr inw.: 26), ob. 63 (ar 67) (nr inw.: 25).

Na Ha C zarejestrowano tylko 2 obiekty z cer. nowożytną: ob. 162 (ar 26) (nr inw.: 11), ob. 305 (ar 60) (nr inw.: 17).

Na Ha D rozproszone są natomiast: ob. 212 (ar 14) (nr inw.: 8), ob. 324 (ar 43) (nr inw.: 9), ob. 24 (ar 66) (nr inw.: 45). Blisko zlokalizowane są: ob. 311 (ar 25) (nr inw.: 14), ob. 244 (ar 25) (nr inw.: 12).

Materiał ceramiczny o cechach nowożytnych odkryto w 49 obiektach archeologicznych (nr ob.: 2, 12, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 34, 36, 39, 54, 58, 61, 62, 63, 70, 85, 89, 137, 153, 162, 212, 244, 250, 257, 305, 311, 324, 351, 357, 359, 365, 366, 368, 382, 401, 406, 407, 408, 426, 428, 441, 452, 453, 460, 461, 463).

W 11 zarejestrowanych obiektach (nr ob..: 10, 12, 87, 228, 265, 357, 434, 436, 451, 460, 461) znaleziono ułamki naczyń o cechach bliskich wyrobom z późnego średniowiecza (Gr. A) (tab. I).

II. Analiza ceramiki.

1. Charakterystyka zbioru ceramiki. Technologia i typologia.

Odkryte fragmenty nowożytnej ceramiki naczyniowej pochodzą z naczyń wykonywanych na kole. Były to naczynia przede wszystkim toczone na szybkoobrotowym kole, co jest charakterystyczne dla naczyń głównie o jednobarwnym pomarańczowym przekroju. Tylko nieliczne ułamki naczyń (przede wszystkim z pierwszej grupy technologicznej) były jedynie obtaczane. Wyraźnie widoczny w tym zbiorze jest też nieliczny wręcz odsetek naczyń o przekroju jednobarwnym szarym lub brunatnym. Zwraca uwagę przewaga naczyń polewanych, nawet z bardzo dobrą pokrywą szkliwa oraz znaczna ilość wyrobów fajansowych i porcelanowych.

Materiał ceramiczny posegregowano na grupy, oznaczone wielkimi literami alfabetu (A, B, C, D).

Grupę A stanowi materiał ceramiczny wypalany w atmosferze redukcyjnej. Materiał ten charakteryzuje się obecnością drobnoziarnistej domieszki kwarcu lub był prawd. szlamowany w celu usunięcia ziaren kwarcu z gliny; w przypadku tej pierwszej powodującej lekką chropowatość ścianek naczyń. Są to ułamki o jednobarwnym szarym lub brunatnym (wyjątkowo czarnawym) przełomie. Fragmenty naczyń z tej grupy były przede wszystkim toczone.

Nielicznie w cer. tej grupy występuje ornament. Najczęstszym wśród zdeponowanych materiałów był motyw wyświecania powierzchni w postaci przetartych połyskliwych pasków, często nieregularnych. 1 fr. brzuśca ma nieregularne paski wyświecania powierzchni (nr inw.: 46), a inny fr. pionowe paski wyświecania (nr inw.: 155). Ślady wyświecania noszą też fr. (nr inw.: 2 i M/202).

Tylko 1 fr. ma ornament ryty, w postaci dookolnego poziomego paska, pod którym znajduje się pas składający się z pionowych krótkich kresek, wykonanych rylcem (nr inw.: 160).

Wśród zarejestrowanego materiału gr. A wyróżniają się jeszcze 2 fr. wylewów dużych rozmiarów, mające brzegi wykonane pod kątem prostym do brzuśca (nr inw.: 160) (tabl. IV:13).

Do grupy B zaliczono ceramikę wypalaną w technice utleniającej. Charakteryzuje się ona najczęściej jednobarwnymi przełomami, których barwa powierzchni jest przede wszystkim pomarańczową, mniej kremową, lub o zbliżonym zabarwieniu (najczęściej szarawo-kremowym); są też trójwarstwowe (o warstwie wew. (rdzeniowej) otoczonej warstwą zew. po wew. i zew. stronie czerepu), rzadko dwuwarstwowe. Naczynia, z których pochodzą te fragmenty, wykonywano z żelazistej gliny z drobną domieszką schudzającą kwarcu (grub. ziaren - 0,5-1 mm), przez co są lekko szorstkie, albo szlamowaną, odczyszczaną z domieszki mineralnej. Mają one zwykle gładką powierzchnię. Naczynia tej grupy były toczone, o czym świadczą występujące czasem ślady poślizgu, głównie od wnętrza. Tylko 1 fr. dna garnka wykonany był niestarannie, jak gniot, prawd. jedynie obtaczany (nr inw.: 114) (tabl. III:1). Dna mają ślady po stosowaniu podsypki z piasku w trakcie toczenia. Ścianki wyprowadzane były z dna w trakcie toczenia.

Kilka z fr. cer. ma ornament żłobiony. Fr. wylewów mają najczęściej 2 (rzadko 1) pasmowy poziomy ornament dookolny, ryty tuż pod krawędzią wylewu (nr inw.: 21, 25, 149, 150) (tabl. I:1, III:8, IV:4), przez co brzeg wyodrębnia się w formie kolistej lub półkolistej. W 1 fr. wylewu misy brzeg jest zakończony półokręgle od zew. strony (nr inw.: 154).

Do grupy tej zaliczono też 1 fr. brzuśca z malowanym paskiem na brązowo (nr inw.: 118).

Jeden z fr. wylewu garnka ma brzeg prostopadły do brzuśca (podobny z formy do fr. mis z gr. A, lecz z zaokrągloną końcówką) (nr inw.: 158).

Fr. den tej grupy charakteryzują się prostym stykiem dna z brzuścem (nr inw.: 150) (tabl. III:7) lub mają krawędź wystającego dna ściętą pod skosem (nr inw.: 43).

Grupę C stanowią fragmenty ceramiki naczyniowej wykonane również w technice utleniającej charakteryzującej się przede wszystkim czerepem barwy pomarańczowej, beżowej, białej, kremowej, szarej, wyjątkowo brunatnej. Naczynia tej grupy są najczęściej jednowarstwowe. Wykonano je z glin żelazistych, ale też i białych kaolinowych. Domieszkę miały b. drobną, pylastą lub zupełnie jej nie zastosowano - prawd. masa oczyszczana była z frakcji mineralnej. Brak sztucznej domieszki umożliwiało uzyskanie staranniejszego opracowania powierzchni przez zastosowanie gładzenia lub szkliwa (A. Wałowy 1979, s. 40). Wszystkie naczynia były toczone; w niektórych fr. na powierzchni wew. widoczne są ślady wgłębień po palcach powstałych w trakcie toczenia lub wąskie paski poślizgu.

Pokrywano je szkliwem najczęściej po obu stronach (wew. i zew.) czerepu (wyjątki z jednostronną polewą - wew. lub zew.), głównie brązowym (nr inw.: 8, 11, 14, 28, 30, 31, 32, 38, 43, 44, 90, 103, 104, 109, 149, 160, 167, 92, 102, 176, 195 itd.) i temu podobnymi (często c. brąz.) polewami (nierzadko szklistymi) (nr inw.: 11, 14, 22, 24, 30, 43, 44, 90, 149, 160, 176 itd.), a także białym (prz. wsz. szklistym) (nr inw.: 11, 22, 25, 30, 31, 43, 87, 90, 102, 149, 167, 176, M/196). Mniej liczne były fr. ze szkliwami zielonym (nr inw.: 90, 104, 150, 154), kremowym (nr inw.: 42), beżowym (nr inw.: 96, 102, 163, 173), szarym (nr inw.: 22, 163). Niektóre fr. mają szkliwa o silnym połysku. Fr. ze szkliwem c. brązowym, szklistym, to najczęściej wyroby kamionkowe. Mają b. twardy czerep, zwykle c. kremowy lub szarawy. Bywają też fr. cer. kamionkowej z licem zew. pokrytym c. brązowym szklistym szkliwem, a od wew. szkliwem szarym. Naczynia gr. C mają polewy na całej powierzchni czerepu. Biała polewa jest charakterystyczna głównie dla fr. naczyń wykonanych z białych glin kaolinowych, rzadziej o czerepie kremowym. Są to głównie dość rozdrobnione fr. fajansowych naczyń pokrytych białym szkliwem, przeróżnie ornamentowanym, choć głównie dookolnymi przykrawędnymi paskami (rzadziej ornamentem roślinnym).

Wśród zbioru fr. cer. gr. C przeważa ornamentyka malowana. 1 z fr. cer. miał wewnętrzny czerep pokryty słabo zachowaną białawą farbą (nr inw.: 167). 1 fr. dna talerza posiada ornament w postaci zielonych pasków malowanych pociągnięciem pędzla na białym tle (nr inw.: 7). Podobny zielony pasek posiada też fr. brzuśca prawd. dzbanka (nr inw.: 23). 1 fr. wylewu talerza ma malowanie naszkliwne w postaci ornamentu roślinnego (zielone liście z fioletowym kwiatem) (nr inw.: 25) (tabl. I:4). 3 fr. talerza (nr inw.: 87) posiadają ornament roślinny malowany niebieską farbą na białym podłożu, później pokryte szkliwem przeźroczystym (tabl. II:10). Niebieski prawd. roślinny ornament na białym tle posiada też szkliwiony fr. cer. (nr inw.: 159) (tabl. II:6). 1 fr. talerza ma niebieski pasek dookolny mniej więcej w połowie wylewu (nr inw.: 158) (tabl. III:5). Inny fr. talerza ma (trudny do określenia) ornament malowany fioletowo-czarnawym kolorem (nr inw.: 42). Złotymi dookolnymi liniami (3 paski) ornamentowany był 1 fr. wylewu talerza (nr inw.: 23) (tabl. IV:8). Inny z fr. wylewu talerzy ornamentowano 2 paskami złocenia (nr inw.: 154). 1 fr. dna talerza ma zachowaną prostą b. cienką linię, malowaną czarnym kolorem (nr inw.: 26). Podobną cienką linię, lecz czerwoną, posiada fr. brzuśca miseczki (nr inw.: 21). 1 fr. cer. szkliwionej posiada malowanie białym kolorem rytych poziomych 2 linii i prawd. prostokątnej płyciny przy brązowym tle czerepu (nr inw.: 148).

Ornamentem rytym ozdobiono także 1 fr. cer., który posiada dookolny, składający się z dwóch rzędów b. cienkich pasków wgłębień (nr inw.: 28). Dość głęboki dookolny ornament ryty posiada natomiast 1 fr. prawd. misy (nr inw.: 149) (tabl. IV:4).

Poza ornamentyką malarską i rytą na cer. gr. C występuje też zdobnictwo plastyczne. Na fragmencie garnka o c. braz. polewie jest ślad po plastycznej formie liściowatego zakończenia nieistniejącego ucha (nr inw.: 161, 176). W innym przypadku 3 fr. dzbana posiadają żeberko (nr inw.: 102) (tabl. III:2) pod krawędzią brzegu wylewu. 1 fr. wylewu misy posiada podobne żeberko, ale zdecydowanie większe i wyraźnie wydatnie wysunięte przed lico brzuśca (nr inw.: 23) (tabl. IV:9).

Dna cer. tej grupy prawd. wykonane były na podsypce z piasku. Najczęściej krawędź wystającego dna była ścięta (nr inw.: 160) (tabl. IV:12) też pod skosem (nr inw.: 92) (tabl. III:4). Charakteryzuje je dodatkowo brak szkliwa po zew. stronie. Zwykle mają bardzo gładką powierzchnię spodnią. Dna garnków są zupełnie płaskie. 1 fr. dna talerza ma wyodrębnioną stopkę (nr inw.: 161).

Kilka z fr. den posiada dość dobrze zachowane znaki garncarskie manufaktury. Na 1 fr. dna talerza zachował się znak producenta, prawd. w formie trójkąta, z fragmentarycznie zachowanym w obwolucie napisem „KOL…” (nr inw.: 90). Na innym fr. dna talerza zachował się natomiast znak z fr. kruka Rosji Carskiej, pod którym był napis „M.”, niżej KY3HE…”, a w najniższym rzędzie „чt.R…” (nr inw.: 11) (tabl. II:8). 1 fr. talerza ma czerwono malowany znak z napisem „DA…” w obwolucie (nr inw.: 159) (tabl. II:7). Jeden z fragmentów miseczki posiada znak na dnie w postaci koła, który przecięty jest przez prostokąt. W kole są skróty, u góry: „P. Z. F. F.”, a na dole: „PO…”. W poziomym, środkowym prostokącie: „WŁOCŁAW…” (nr inw.: 45) (tabl. VI:3).

Wśród zespołu cer. gr. C jest też kilka fr. zachowanych uch. 2 fr. uch kubków - jedno lekko wklęsłe, drugie lekko wypukłe (nr inw.: 147) (tabl. III:10, 11). W jednym z zbiorów są 2 fr. szkliwionych na biało uch o prostokątnym przekroju; jeden z nich jest dość masywny (nr inw.: 158) (tabl. III:6).

Do grupy tej zaliczono też fr. płytki ściennej pokrytej szkliwem (nr inw.: 45).

Jako grupę D oznaczono ułamki naczyń porcelanowych, fr. figurek porcelanowych (nr inw.: 118, 163) (tabl. II:12), fr. szkieł (nr inw.: 118, 141) (tabl. II:13, 14), fr. płytki kamiennej (nr inw.: 118) oraz fr. porcelanowych elementów instalacyjnych wykorzystywanych w elektryce i hydraulice (nr inw.: 83, 118, 147, 148) (tabl. II:5, III:12, X:7, XI:4). fr. polepy (nr inw.: 56). Naczynia tej grupy mają przekrój jednowarstwowy, biały, gładki, lub lekko chropowaty, szklisty.

Nieliczne z nich jednak były ornamentowane. 1 fr. ucha z fr. dna posiada na środkowej partii ucha cienką pionową złotą linię (nr inw.: M/196). 1 fr. wylewu miseczki też ma ornament malowany cienką linią, lecz nieregularny i farbą pomarańczową (nr inw.: 63) (tabl. I:6). 1 fr. talerza posiada dookolny cienki pasek przy krawędzi wylewu malowany na szaro (nr inw.: 27).

Rzadkim przypadkiem poza ornamentyką malarską na cer. gr. D jest ornament plastyczny. Na 1 fr. wylewu miseczki widoczny jest lekko wypukły ornament zderzających się fal (nr inw.: 21). Fr. wylewu talerza również ma ornament wypukły, w postaci ornamentu roślinnego, z naszkliwnym malunkiem kwiatowym (nr inw.: 147).

Interesującym przykładem jest też fr. prawd. miseczki o wielobocznym opracowaniu brzuśca, czyli z płaskich połączonych boków (nr inw.: 42) (tabl. II:3).

Wśród materiału tej grupy jest uchwyt pokrywki prawd. czajnika, z fazowaną na płasko krawędzią boczną (nr inw.: M/198) (tabl. II:1).

Natomiast 2 fr. den talerzyków mają wyodrębnioną stopkę (nr inw.: 21, 22). Podobnie 4 fr. głębokich talerzy (nr inw.: 21, 25, 26) (tabl. I:2, 3, 5).

Wyjątkowym znaleziskiem jest porcelanowa głowa figurki dziecka (nr inw.: 163) (Tabl. II:12).

W zbiorze zabytków znaleziono też porcelanowe elementy instalacyjne elektryki, jak fr. gniazdka (nr inw.: 147) (tabl. III:12), czy mocownik elektryczny (nr inw.: 148) (tabl. II:5) i inne elementy (nr inw.: 83) (tabl. X:7).

Tu też znajduje się np. fr. porcelanowej gałki kranu (nr inw.: 83) (tabl. XI:4) i zdobiony uchwyt szklany (nr inw.: 83) (tabl. XI:5).

Wśród fr. naczyń z Michałowic Wsi 2 są też fr. den z znakami wytwórni. Na 1 fr. jest prostokątny herb z drzewem iglastym, nad nim korona zamknięta - królewska (STSP 2002, Herby II. Korony: 1), pod nim natomiast półkoliście zapisany napis „UltGchönwald”, i najniżej nr „48” (nr inw.: 45) (tabl. V:8). Na innym fr. dna jest znak „Rosenthal”, przedzielony po „Rosen” dwoma skrzyżowanymi kreskami w formie szpil, pomiędzy którymi u góry jest korona zamknięta - książęca (STSP 2002, Herby II. Korony: 2) (nr inw.: 45) (tabl. VIII:2). Znak z koroną książęcą jest też i na innym fr. cer. z Michałowic Wsi 2 (nr inw.: 118). Tu korona jest umieszczona na górze owalu, w którym wpisany był jakichś znak „S” przedzielony pionowo kreską (nr inw.: 118). Na 1 fr. dna miseczki widać tylko lewą część znaku - skrzydło ptaka i i jego nóżka, przy której postawiona była litera z kropką „C.”; poniżej napis „”NELSON-A…” (nr inw.: 118) (tabl. VIII:8). Jeden z fr. den ma znak z manufaktury rosyjskiej (znak jest nieczytelny) - u góry jest przedstawienie prawd. korony, pod którą jest napis „TU”, a w najniższym rzędzie „M.C.KY3…” (nr inw.: 83) (tabl. X:6). Pośród znaków jest też znak polskiej wytwórni - pod trójkątem z wpisaną w niego literą „C” znajduje się napis „CMIELÓW” (nr inw.: 45) (tabl. VI:7). Na innym fr. był nawet napis „MADE IN POLAND” (nr inw.: 83) (tabl. X:11). 1 z fr. wylewów ma na wew. stronie na niebiesko znak w postaci koła, w którym wpisane były litery: „CZ”, „G” i „P” (nr inw.: 83).

Tabela I

Zestawienie liczbowe ułamków

naczyń spoza obiektów archeologicznych.

NR INW.

GR. A

GR. B

GR. C

GR. D

RAZEM

146

144

193

117

172

151

M/199

171

M/197

101

168

174

143

169

118

148

411

220

477

380

918

RAZEM:

676

731

1484

Tabela II

Zestawienie liczbowe ułamków

naczyń z obiektów archeologicznych.

NR INW., OB.

GR. A

GR. B

GR. C

GR. D

RAZEM

87, ob. 426

3, ob. 12

2, ob. 10

1, ob. 2

5, ob. 12

104, ob. 407

154, ob. 452

167, ob. 351

31, ob. 85

M/195, ob. 463

M/198, ob. 357

M/196, ob. 351

27, ob. 23

92, ob. 22

22, ob. 25

15, ob. 228

9, ob. 324

28, ob. 54

M/202, ob. 461

30, ob. 61

90, ob. 22

43, ob. 137

40, ob. 21

26, ob. 62

38, ob. 39

98, ob. 401

7, ob. 257

140, ob. 460

20, ob. 265

175, ob. 451

32, ob. 58

41, ob. 20

33, ob. 23

44, ob. 137

21, ob. 20

14, ob. 311

8, ob. 212

109, ob. 359

89, ob. 357

102, ob. 357

103, ob. 406

11, ob. 162

160, ob. 460

24, ob. 20

96, ob. 382

95, ob. 408

91, ob. 428

111, ob. 366

99, ob. 23

39, ob. 70

176, ob. 351

86, 365

46, ob. 87

63, ob. 24

12, ob. 244

25, ob. 63

149, ob. 357

112, ob. 351

36, ob. 32

17, ob. 305

29, ob. 22

112, ob. 153

23, ob. 250

147, ob. 20

173, ob. 357

142, ob. 434

163, ob. 351

145, ob. 453

157, ob. 23

141, ob. 357

148, ob. 368

166, ob. 26

161, ob. 441

159, ob. 26

155, ob. 436

158, ob. 351

150, ob. 357

42, ob. 34

45, ob. 24

RAZEM:

168

322

Na przebadanym stanowisku nr 2 w miejscowości Michałowice Wieś pośród znalezionego materiału zdecydowanie przeważała ceramika grupy C (tab. I i II), bardzo dobrze wypalonej, przeważnie o masie ceramicznej barwy pomarańczowej lub jej pochodnej, z szlamowaną domieszką i o czerepach pokrytych różnych barw szkliwem. Sporym zbiorem są także ułamki porcelanowe z grupy D, zebranego głównie z poziomu humusowego (tab. I). Znacznie mniej jest fr. pozostałych grup technologicznych, nie posiadających szkliwa (gr. A i B) (tab. I i II). Najmniejszym zbiorem charakteryzuje się grupa A o właściwościach charakterystycznych dla wypału redukcyjnego (tab. I i II).

Tabela III

Zestawienie procentowe ułamków naczyń z obiektów archeologicznych.

NR INW., OB.

GR. A

GR. B

GR. C

GR. D

RAZEM

87, ob. 426

3, ob. 12

2, ob. 10

1, ob. 2

5, ob. 12

104, ob. 407

154, ob. 452

167, ob. 351

31, ob. 85

M/195, ob. 463

M/198, ob. 357

M/196, ob. 351

27, ob. 23

92, ob. 22

22, ob. 25

15, ob. 228

9, ob. 324

28, ob. 54

M/202, ob. 461

30, ob. 61

90, ob. 22

43, ob. 137

40, ob. 21

26, ob. 62

38, ob. 39

98, ob. 401

7, ob. 257

140, ob. 460

20, ob. 265

175, ob. 451

32, ob. 58

41, ob. 20

33, ob. 23

44, ob. 137

21, ob. 20

14, ob. 311

8, ob. 212

109, ob. 359

89, ob. 357

102, ob. 357

103, ob. 406

11, ob. 162

160, ob. 460

24, ob. 20

96, ob. 382

95, ob. 408

91, ob. 428

111, ob. 366

99, ob. 23

39, ob. 70

176, ob. 351

86, 365

46, ob. 87

63, ob. 24

12, ob. 244

25, ob. 63

149, ob. 357

112, ob. 351

36, ob. 32

17, ob. 305

29, ob. 22

112, ob. 153

23, ob. 250

147, ob. 20

173, ob. 357

142, ob. 434

163, ob. 351

145, ob. 453

157, ob. 23

141, ob. 357

148, ob. 368

166, ob. 26

161, ob. 441

159, ob. 26

155, ob. 436

158, ob. 351

150, ob. 357

42, ob. 34

45, ob. 24

100%

60%

100%

25%

100%

33,33%

66,67%

25%

50%

100%

50%

60%

25%

30%

10%

33,33%

50%

33,33%

100%

25%

50%

100%

50%

100%

20%

25%

20%

7,69%

10%

100%

25%

100%

50%

25%

20%

50%

1,59%

100%

66,67%

33,33%

75%

100%

66,67%

50%

40%

100%

75%

100%

50%

100%

70%

20%

66,67%

50%

66,67%

75%

100%

40%

50%

100%

50%

100%

80%

100%

50%

75%

40%

84,62%

60%

75%

100%

63,64%

100%

75%

50%

100%

75%

60%

25%

57,14%

22,22%

100%

50%

100%

33,33%

50%

100%

70%

50%

40%

7,69%

30%

36,36%

25%

100%

50%

20%

42,86%

76,19%

100%

Średnia

13,73%

24,63%

49,21%

12,42%

100%

Jak wykazuje powyższa tabela (tab. III) największy udział procentowy na badanym stan. w miejscowości Michałowice Wieś 2 mają ułamki naczyń wypalonych w atmosferze utleniającej, przypisane do gr. C i B. Znacznie mniejszy odsetek stanowią ułamki naczyń gr. A i D. Opisane zależności widać w zestawieniu procentowym (tab. III).

Dane metryczne:

Grupa A. Grubość fr. brzuśca dzbana z tej grupy szacuje się głównie w granicach przede wszystkim 0,3 cm, rzadko 0,2 cm. W przypadku grub. brzuśców garnkowych - przede wszystkim 0,4-0,5 cm, też 0,6-0,8 cm. Dość dużą grub. charakteryzują się fr. den garnków - 0,9 cm. Podobnie grub. wylewów mis - 0,6-0,8 cm. Grub. fr. brzuśców mis wynosi natomiast - 0,4-0,5 cm.

Grupa B. Gr. fr. wylewów mis - przede wszystkim 0,5 i 0,7 cm, też 0,6 cm. Grub. fr. brzuśców mis - 0,4 cm, tez 0,3 cm. Fr. brzuśców dzbanków - prz. wsz. 0,3-0,4 cm (rzadko 0,2 cm). Fr. wylewów garnków - 0,7 cm, grub. fr. brzuśców garnków -prz. wsz. 0,4-0,5 cm. Fr. den garnków - 0,4-0,6 cm.

Grupa C. Wylewy mis mają grubość - prz. wsz. 0,4 cm, też 1 cm. Grub. fr. brzuśców mis - prz. wsz. 0,4 i 0,6 cm. 1 fr. wylewu małej miseczki ma grub. 0,3 cm. Grub. fr. wylewów dzbanów - 0,3-0,4 cm, też 0,6 cm. Grub. fr. brzuśców dzbanów - przede wszystkim 0,3-0,5 cm, i dzbanków 0,2 cm. Grub. fr. dna dzbanka - prz. wsz. 0,3 cm. Grub. fr. wylewów garnków - 0,5 cm, też 0,7 cm. Brzuśce garnkowe - grub. głównie 0,4-0,6 cm, też 0,3 i 0,8 cm. Grub. den garnków wynoszą - prz. wsz. 0,4 i 0,6-0,7 cm, też 0,8 cm. Grub. fr. szyjki wazonika - 0,5 cm. Fr. wylewów talerzy mają grub. prz. wsz. 0,4-0,5 cm, też 0,3 i 0,5 cm. Grub. brzuśców talerzy - 0,4 cm. Fr. dna talerzy mają grub. prz. wsz. 0,3-0,4 cm, też 0,5-0,6 cm. Grub. dna talerzyka - prz. wsz. 0,3 cm, też 0,2 cm. Grub. fr. dna podstawki - 0,6 cm. Szer. uch garnkowych - 2,0 cm i 2,8 cm. Szer. ucha dzbanka - 1,8 cm. Szer. ucha czajnika - 1 cm. Szer. uch kubków - 1,7 cm.

Grupa D. Grub. wylewów miseczek - prz. wsz. 0,2 cm. Grub. fr. brzuśców miseczek - prz. wsz. 0,4 cm, też 0,2 i 0,3 cm. Grub. fr. brzuśców dzbanków - 0,3 cm, też 0,2 cm. Grub. fr. wylewów waz - 0,5 cm. Grub. brzuśców waz - 0,3 cm. Grub. wylewów talerzy - przede wszystkim 0,3-0,5 cm, też 0,7 cm. Grub. fr. brzuśców talerzy - 0,4 cm, też 0,5 cm. Grub. dna talerzy - 0,3 prz. wsz. 0,4 cm, też 0,5 cm. Grub. dna talerzyków - 0,2 cm, prz. wsz. 0,3 cm. Grub. dna czajnika - 0,3 cm. Grub. brzuśca czajnika - 0,3 cm. Grub. fr. brzuśców czajniczków - 0,2-0,3 cm. Grub. fr. den czajniczków - 0,2 cm. Szer. ucha czajnika - 0,5 cm, i 1,4 cm. Grub. uchwytu pokrywki prawd. czajnika - 0,5 cm (uchwyt), 0,3 cm (pokrywka).

Wyjątkowy zabytek - porcelanowa główka figurki dziecka, ma grub. ścianek - 0,2 cm; wys. główki - 3 cm, szer. główki - 2,7 cm.

W ob. 357 odkryto zbiór fr. 2 szklanych naczyń - fr. dna z fr. boku naczynia o płaskich prostopadłościennych ściankach o grub. dna 0,2-0,5 cm i grub. ścianki 0,4 cm, oraz 2 fr. wypukłego łeskowego ornamentu 0,3 cm (nr inw.: 141) (tabl. II:14).

2. Analiza formalna ceramiki.

Wśród zabytków ceramicznych odnalezionych w trakcie archeologicznych badań wykopaliskowych w miejscowości Michałowice Wieś 2 najwięcej odnaleziono fragmentów brzuśców (151 fr.) (tabl. IV). Spośród fragmentów naczyń najliczniejszym asortymentem były fragmenty den (80 fr.) i wylewów (77 fr.) (tabl. IV). Najmniej odkryto fr. uch i pokrywek (10 fr.) (tabl. IV).

Fragmentaryczne ułamki ceramiki naczyniowej, należące najczęściej do różnych naczyń, utrudniają w znacznym stopniu rekonstrukcję form naczyń, a tym samym określenie ich funkcji. Nie przy wszystkich zatem fragmentach możliwe jest pewne stwierdzenie przeznaczenia naczyń, z których pochodzą badane fragmenty. Przeważają fragmenty, które można łączyć z tzw. ceramiką stołową. Były to głównie naczynia gr. C i D. Analiza formalna ułamków ceramiki wskazuje, że w zbiorach tych przeważały talerze, misy i dzbany. Z gr. D pochodzą także ułamki wskazujące, że na badanym stanowisku występowały też i inne naczynia takie jak czajniczki, kubki, itd., sporadycznie wazoniki, spodki itp. Najmniej znaleziono fr. naczyń o ciemnej, wypalanej redukcyjnie, fakturze (gr. A), reprezentowanej przez garnki i dzbany.

Zestawienie:

Gr. A: 5 fr. brzuśców dzbanów i dzbanków (nr inw.: 2, 46, 160, 175, M/202), 6 fr. brzuśca garnka (nr inw.: 5, 15, 140, 150, 155), 2 fr. den garnków (nr inw.: 20), 3 fr. wylewów mis z fr. brzuśców (nr inw.: 142, 160).

Gr. B: 7 fr. wylewów mis (1 fr. - nr inw.: 3, 21, 25, 89, 149, 150, 154); 22 fr. brzuśców dzbanów (1 fr. - nr inw.: 1, 9, 14, 17, 28, 91, 102, 104, 109, 111, 157, 453; 2 fr. - nr inw.: 12, 44, 95, 154, 167); 2 fr. dna dzbana (1 fr. - nr inw.: 30, 44), 2 fr. wylewu garnka (nr inw.: 30, 158); 11 fr. brzuśca garnka (1 fr. - nr inw.: 8, 30, 99, 112, 154, 158, 159, 166, M/196; 2 fr. - nr inw.: 14); 5 fr. den garnków (1 fr. - nr inw.: 14, 24, 43, 114, 150).

Gr. C: 9 fr. wylewów talerzy (1 fr. - nr inw.: 21, 23, 42; 2 fr. - nr inw.: 25; 4 fr. - inw.: 87), 1 fr. wylewu talerzyka (nr inw.: 86); 1 fr. brzuśca talerzyka (nr inw.: 86); 15 fr. dna talerza (1 fr. - nr inw.: 7, 11, 40, 41, 42, 111, 173, 176, 149, 159; 2 fr. - nr inw.: 90; 3 fr. - nr inw.: 26); 3 fr. dna talerzyka (nr inw.: 23, 86, 161); 1 fr. podstawki (nr inw.: 173); 9 fr. wylewów mis (1 fr. - nr inw.: 14, 23, 36, 44, 104, 147, 159; 2 fr. - nr inw.: 40), 1 fr. wylewu miseczki (nr inw.: 31), 6 fr. brzuśców mis (1 fr. - nr inw.: 104, 149; 4 fr. - nr inw.: 40) i 2 fr. brzuśców miseczek (1 fr. - nr inw.: 21, 33); 1 fr. szyjki wazonika (nr inw.: 44), 4 fr. wylewu dzbana (nr inw.: 11, 22, 23, 29); 58 fr. brzuśców dzbanów i dzbanków (1 fr. - nr inw.: 8, 24, 25, 26, 28, 29, 32, 39, 41, 63, 86, 103, 104, 148, 159, 160, 161, 173, 176; 2 fr. - nr inw.: 17, 102, 109, 112, 147, 154; 3 fr. - nr inw.: 12, 43, 44, 163, 167; 5 fr. - nr inw.: 14; 7 fr. - nr inw.: 149), 3 fr. dna dzbanka (nr inw.: 12, 17, 160); 2 fr. wylewu garnka z wgłębieniem na pokrywkę (nr inw.: 23, 112); 23 fr. brzuśców garnków (1 fr. - nr inw.: 14, 22, 29, 38, 44, 63, 96, 98, 112, 150, 158, M/195; 2 fr. - nr inw.: 12, 42, 90, 176; 3 fr. - nr inw.: 167), 11 fr. dna garnka (1 fr. - nr inw.: 14, 92, 102, 147, 149, 161, 166; 2 fr. - nr inw.: 42, 112). 1 fr. uch dzbanków (nr inw.: 44). 3 fr. ucha garnka (1 fr. - nr inw.: 149; 2 fr. - nr inw.: 158). 2 fr. ucha kubka (nr inw.: 147). Fr. o szkliwie c. brąz. szklistym i o przekroju kremowym lub kremowo-szarym, to głównie garnki. Fr. o szkliwie białym, wykonane z białej glinki kaolinowej lub kremowej, to głównie dzbany.

Gr. D: 4 fr. wylewów miseczek (1 fr. - (nr inw.: 63, 112; 2 fr. - nr inw.: 21); 2 fr. brzuśca miseczki (nr inw.: 26, 42); 1 fr. wylewu wazy (nr inw.: 42); 2 fr. brzuśca dzbanka (nr inw.: 26, 63); 5 fr. wylewów talerzy (nr inw.: 21, 27, 112, 158); 1 fr. wylewu talerzyka (nr inw.: 147); 2 fr. dna talerza (nr inw.: 21, 42); 4 fr. dna talerzyka (1 fr. - nr inw.: 22, 26; 2 fr. - nr inw.: 21). 2 fr. wylewów talerzy z fr. den (nr inw.: 25). 1 fr. dna talerza z fr. wylewu (nr inw.: 26). 1 fr. pokrywki prawd. czajnika (nr inw.: M/198). 2 fr. ucha czajnika z fr. dna i fr. brzuśca (nr inw.: 147, M/196). 1 fr. ucha czajnika z fr. brzuśca (nr inw.: 147, 149).

W zbiorze była też 1 główka figurki dziecka (nr inw.: 163) oraz 4 fr. 2 szklanych naczyń, to pozostałości po prawd. wazonie i wazoniku (nr inw.: 141) (tabl. II:13, 14).

Tabela IV

Zestawienie form naczyń z obiektów archeologicznych.

NR INW., OB.

WYLEW

DNO

UCHO, POKRYWKA

BRZUSIEC

RAZEM

87, ob. 426

3, ob. 12

2, ob. 10

1, ob. 2

5, ob. 12

104, ob. 407

154, ob. 452

167, ob. 351

31, ob. 85

M/195, ob. 463

M/198, ob. 357

M/196, ob. 351

27, ob. 23

92, ob. 22

22, ob. 25

15, ob. 228

9, ob. 324

28, ob. 54

M/202, ob. 461

30, ob. 61

90, ob. 22

43, ob. 137

40, ob. 21

26, ob. 62

38, ob. 39

98, ob. 401

7, ob. 257

140, ob. 460

20, ob. 265

175, ob. 451

32, ob. 58

41, ob. 20

33, ob. 23

44, ob. 137

21, ob. 20

14, ob. 311

8, ob. 212

109, ob. 359

89, ob. 357

102, ob. 357

103, ob. 406

111, ob. 162

160, ob. 460

24, ob. 20

96, ob. 382

95, ob. 408

91, ob. 428

111, ob. 366

99, ob. 23

39, ob. 70

176, ob. 351

86, ob. 365

46, ob. 87

63, ob. 24

12, ob. 244

25, ob. 63

149, ob. 357

112, ob. 351

36, ob. 32

17, ob. 305

29, ob. 22

114, ob. 153

23, ob. 250

147, ob. 20

173, ob. 357

142, ob. 434

163, ob. 351

145, ob. 453

157, ob. 23

141, ob. 357

148, ob. 368

166, ob. 26

161, ob. 441

159, ob. 26

155, ob. 436

158, ob. 351

150, ob. 357

42, ob. 34

45, ob. 24

RAZEM:

151

318

III. Badania analityczne i ich wyniki.

Materiał zaliczony do grupy technologicznej A, nielicznie reprezentowany na badanym stanowisku 2 w Michałowicach Wsi, był mało charakterystyczny, głównie dlatego, że były to przede wszystkim ułamki brzuśców. Cechy technologiczne ułamków ceramiki naczyniowej gr. A sugerują, że zostały wykonane już w zaawansowanej technice (poza 2 fr. - nr. inw.: 20), w większości przy użyciu koła szybkoobrotowego, bardzo dobrze wypalone, lecz jeszcze w atmosferze redukcyjnej. Cechy takie sugerują, że powstały w okresie późnych faz późnego średniowiecza (wiek XV), i wczesnych okresu nowożytnego, najpewniej w do (XVI wieku), choć tego typu naczynia z innych stanowisk występowały (w stanie zaniku) jeszcze aż do wieku XVII (L. Kajzer 1986, s. 224). Spora grupa ułamków brzuśców wykonanych w tej technologii posiada wyświecenie powierzchni (nr inw.: 2, 46, 155, M/202). Wyświecenie takie można znaleźć też wśród materiału z Raciążka, umieszczonego w okresie XIV-XVII w. (L. Kajzer 1986, s. 206, 213, 223-224, tabl. III:7).

Wśród materiałów gr. A z Michałowic Wsi 2 jest też 1 fr. brzuśca z ornamentem rytym poziomym dookolnym żłobkiem z niżej usytuowanym pasem odciskanych radełkiem pionowych krótkich żłobień (nr. inw.: 160). Tego typu wzór posiada też fr. cer. z Raciążka, datowanego ogólnie na okres XIV-XVII w. (L. Kajzer 1986, s. 205, 211, 223-224, tabl. I:4). Za proweniencją późnośredniowieczną tego typu ornamentu przemawia też przykład zdobnictwa naczyń (z XIV w.) z Warszawy (A. Gardwaski, J. Kruppe 1955, tab. 6). Odcisk ten znany jest też na ceramice z Rzeszowa, wydatowanej na (XV w.) (S. Czopek, A. Lubelczyk 1993, s. 58, tabl. XIII:1, 2). Rzadziej pojawia się także i w późniejszym okresie, o czym świadczy materiał z Korzkwi, gdzie datowano go na okres (XVI-XVII w.) (R. Lelek 2004, s. 46-47, ryc. 7:1).

Duży wylew misy ze zbioru z Michałowic Wsi 2 o prostopadłym do brzuśca wylewie (nr inw.: 160) (tabl. IV:13) ma swe analogie w materiale z Poznania, datowanym (XIV - pocz. XV w.) (J. Kruppé 1981, s. 53:7).

Znacznie bogatszy zbiór grupy B pozwala na głębszą analizę. Kilka z fr. naczyń z Michałowic Wsi 2 są wykonane z kremowej lub białej glinki. Naczynia wykonane z białej gliny są na Mazowszu importami i określane potocznie jako „ceramika kielecka”; wiązane są z warsztatami funkcjonującymi na terenie Ziemi Sandomierskiej (M. Sekuła 2013, s. 5). Jedno z fr. den ze stan. Michałowice Wieś 2 (nr inw.: 150) (tabl. III:7), zaliczone do grupy technologicznej B, ma formę podobną do formy dna naczynia odkrytego w miejscowości Monice (d. woj. sieradzkie (ob. łódzkie - PEP 2003)), które datowano skarbem monet (po 1699 r.) (J. Kucharski, A. Mikołajczyk 1977, s. 251, tabl. V:5). Podobne formy den naczyń odkryto też w Raciążku, gdzie naczynia wypalane w atmosferze utleniającej datowano ogólnie na okres (2.poł. XVI - sch. XVII w.) (L. Kajzer 1986, s. 215, 217, 223-224, tabl. V:1, 3, VII:1) oraz w Chęcinach, gdzie podobne materiały datowano na okres (XV/XVI-XVII w.) (Cz. Hadamik 2005, s. 48, 70, ryc. 7:39). Tego typu materiały mogły też występować już wcześniej niż (wiek XVI) (M. Trzeciecki 2005, ryc. 4); z okresu (XIV-1.poł. XV w.) pochodzą analogicznie wykończone dna naczyń z Płocka (M., Trzeciecki 2005, s. 79, ryc. 3).

Wśród materiałów ułamków cer. białej z Michałowic Wsi 2 jest też fr. wylewu o prostopadłym do brzuśca kołnierzu (nr inw.: 158). Odpowiednikiem formalnym dla niego są np. fr. cer. z Chęcina, datowane ogólnie na okres (XV/XVI-VII w.) (Cz. Hadamik 2005, s. 48, 69, 71, ryc. 6:29, 8:10).

1 z fr. wylewów mis z Michałowic Wsi 2 ma silnie wyodrębnione żebro z lica brzuśca (nr. inw.: 23) (tabl. IV:9). Podobnie wyodrębnione żebro w kwestii formalnej ma również fr. naczynia z Chęcin, datowany ogólnie na okres (XV/XVI-XVII w.) (Cz. Hadamik 2005, s. 48, 72, ryc. 9:11).

Większość naczyń gr. C wypalana była z gliny żelazistej; tylko część miała czerep biały, charakterystyczny dla fajansu. Są to fragmenty z polewą.

Naczynia gr. C, to naczynia polewane głównie brązowymi kolorami, mniej licznie białymi.

Szkliwa brązowe na naczyniach z glin żelazistych stały się popularne dopiero od k. XVI w. (R. Lelek 2004, s. 44).

Naczynia, których powierzchnia kryta była białą farbą najczęściej miała białe szkliwo ołowiowo-cynowe (STSzP, s. 401), czasem na białe miała nałożone szkliwo bezbarwne (z tlenkiem ołowiu - PbO (TMCHFA 1992, s. 176)) (tzw. glejtę) (M. Dąbrowska 1987, s. 204-205; P. M. Pogodziński 2010, s. 94; STSzP, s. 401). Ołowiowe szkliwo zaczęto stosować już od 2.poł. XV wieku (M. Dąbrowska 1987, s. 204).

Niektóre polewy mają silny połysk, co może świadczyć o tym, iż naczynie wypalono dwukrotnie: najpierw wypalono tzw. surówkę - tj. bez polewy, a następnie po wypaleniu już polaną ceramikę (M. Dąbrowska 1987, s. 205). Naczynia takie nie mogły powstać wcześniej niż w wieku XVI (M. Dąbrowska 1987, s. 205). W garncarstwie ludowym, choćby z terenu dawnego województwa rzeszowskiego, znane było podwójne wypalanie, które stosowali na przykład garncarze w Leżajsku jeszcze w pierwszych latach (XIX w.) - zwało się „przyrzyczką” (T. Szetela 1969, s. 38, przyp. 21).

Ponieważ omawiane zabytki ceramiki naczyniowej pochodzą z okolic Warszawy trzeba zaznaczyć, że Wg M. Sekuły w samej Warszawie, wiodącym wówczas ośrodku garncarskim w tej części Mazowsza, naczynia pokryte polewą upowszechniają się dopiero w 2.poł. XVI w. (M. Sekuła 2013, s. 5).

Pośród naczyń z miejscowości Michałowice Wieś, szkliwionych na brązowo, znajdują się też wylewy dzbanów zawierające niewielkie żeberko tuż w pobliżu brzegu wylewu (nr inw.: 23 i być może 102) (tabl. III:2, IV:7). Z formy podobne są wyroby np. z Miechocina, datowane na okres poł. XVII-XVIII w. (T. Szetela 1969, s. 7, 104, il. 15). Potwierdza to analogiczny szkliwiony na brązowo wylew z Warszawy, datowany na (wiek XVII) (A. Gardwaski, J. Kruppe 1955, tab. 70). Takie żeberka występują też jeszcze w (pocz. XIX w.), o czym świadczą badania z Warszawy (M. Sekuła 2004, s. 439, ryc. 2:8-9).

1 fr. wylewu dzbana z Michałowic Wsi 2 ma ścięty brzeg pod kątem (nr inw.: 11) (tabl. II:9). Podobne z formy są naczynia z Wrocławia, datowane na (2.poł. XIII w.) (J. Kruppé 1981, tabl. 70:10), a także z miejscowości Szaflary, datowane na (wiek XV) (J. Kruppé 1981, tabl. 75:16). Zastosowana jednak polewa brązowa na fr. z Michałowic Wsi 2 każe ją umieszczać już w okresie nowożytnym.

Kilka z fr. cer. z Michałowic Wsi 2 ma wylew z wyraźnym wrębem na pokrywkę (nr inw.: 23, 112) (tabl. III:14, IV:6). Podobne z formy są naczynia datowane na (wiek XV) z miejscowości Lutrowskie (J. Kruppé 1981, tabl. 33:9). Technologia wykonania cer. z Michałowic Wsi 2 i zastosowana polewa wskazuje jednak raczej na okres nowożytny.

Fr. wylewu misy z Michałowic Wsi 2, o pogrubionym od zewnątrz kołnierzu (nr inw.: 36) (tabl. IV:10), ma swą analogię w ceramice z Rzeszowa, datowaną na okres (XVII-XVIII w.) (S. Czopek, A. Lubelczyk 1993, s. 65, tabl. XLIV:2).

Dość liczną część zbioru z Michałowic Wsi 2 stanowią wyroby fajansowe. Na wyrobach tych przeważał tu ornament malowany na niebiesko kobaltem. Fajans był europejską próbą naśladowania chińskiej porcelany poprzez stosowanie białego szkliwa kryjącego (T. Szetela 1969, s. 97; M. Supryn s. 240); powstał dopiero w (XVIII w.) (H. Załęska 1954, s. 27).

Ornament składający się z kilku dookolnych linii, widoczny na kilku fr. wylewów talerzy z Michałowic Wsi 2 (nr inw.: 23, 42) (tabl. II:4, IV:8), pojawiał się już (choć sporadycznie) na ceramice w wieku XVII, czego dowodem mogą być znaleziska z Miechocina (T. Szetela 1969).

Ornamentyka niebieska fr. wylewu talerza z Michałowic Wsi 2 (nr. inw.: 159) (tabl. II:6) ma swe odpowiedniki od (XVII w.) (M. Benini 1998, s. 76), co potwierdza też rodzaj użytego barwnika na białym tle (nr inw.: 159).

Na niebiesko, podszkliwnie, ornamentowany jest też fr. wylewu talerza (nr inw.: 87) (tabl. II:10), który formą przypomina talerz odkryty w Warszawie, datowany na okres (XVII/XVIII w.) (K. Meyza 1996, s. 104-105:56) lub talerz z Rzeszowa, wydatowany na (1.poł. XVII w.) (S. Czopek, A. Lubelczyk 1993, s. 64, tabl. XLVIII:6).

Jeden z fr. wylewów mis z Michałowic Wsi 2 formą przypomina już materiał z miejscowości Mymoń, datowany na okres (XIV-1.poł. XV w.) (J. Kruppé 1981, tab. 76:3), lecz zastosowanie białego szkliwa pozwala ten fragment cer. umieszczać co najwyżej w okresie nowożytnym.

Kilka fr. den z Michałowic Wsi 2 charakteryzuje ścięcie wystającej krawędzi dna (nr. inw.: 92, 160) (tabl. III:4, IV:12). Podobne do nich z formy są fr. z Płocka, datowane na okres (2.poł. XVII-XVIII w.) (M., Trzeciecki 2005, s. 81, ryc. 5). Takie wykończenie krawędzi den wykazują warszawskie naczynia jeszcze w (pocz. XIX w.) (M. Sekuła 2004, s. 439, ryc. 2:1-3, 5, 7).

Najwięcej problemu w badaniach analitycznych sprawia ceramika z grupy D, gdyż w literaturze naukowej brakuje publikacji tyczącej się analizy fragmentów porcelany, zwłaszcza porcelany masowo produkowanej, przeznaczonej do powszechnego użytku, a więc najczęściej ubogo lub w ogóle nie zdobionej.

Spośród ceramiki z Michałowic Wsi 2 podobny kolorystycznie do złotego ornament posiada 1 fr. wylewu - tu w formie falistej, przypominającej podpis odręczny (nr inw.: 63) (tabl. I:6). Złocenie dookolne liniowe posiada natomiast sporo fr. wylewów (nr inw.: 83, 118) (tabl. VIII:9, X:10). Innej formy złocenia są też i na innych fr. naczyń (nr inw.: 83). Naczynia ornamentowane złotym ornamentem pojawiają się (od wieku XVIII) (L. Melegati 1997, s. 100; M. Benini 1998, s. 110-111 in.) (XVII w. sporadycznie - L. Melegati 1997 s. 74), najwięcej i najobficiej w (XIX w.) (L. Melegati 1997 s. 160-176; M. Benini 1998, s. 162-163) ale występują też, choć w skromniejszej formie, w (2.poł. XX w.) (B. Kostuch 2005, s. 268:1., 272:7.) - i tak właśnie skromnie ornamentowane ww. fr. z Michałowic Wsi należy datować.

Wypukły ornament falowy na 1 fr. cer. z Michałowic Wsi 2 (nr inw.: 21) ma swe analogie w ceramice okresu secesji (Ceramika secesyjna 1989, s. 183). Można więc ją datować na okres (k. XIX - pocz. XX w.) (TH 1996, s. 347).

Porcelanowe fr. den z Michałowic Wsi 2 miały też znaki wytwórni. Jednym z nich był znak „Rosenthal” (nr inw.: 45) (tabl. VIII:2), wytwórni znanej z (XIX-wiecznych) wytworów porcelanowych (L. Melegati 1997, s. 174).

Wśród zbioru z Michałowic Wsi 2 jest też głowa figurki dziecięcej (nr inw.: 163) (tabl. II:12). Figurki porcelanowe produkowane były już od (XVIII w.) (A. d'Agliano 1998, s. 130-133). Czepiec przewiązany szarfą tej figurki podobny jest do czepca służącej z obrazu Hogharta Wiliama „Wizyta u znachora”, namalowanego w (latach 1743-1745) (ob. w National Gallery w Londynie).

IV. Podsumowanie.

Na podstawie przeanalizowanego materiału można ustalić, że osadnictwo w obszarze stan. 2 w miejscowości Michałowice Wieś rozpoczęło się już w okresie późnego średniowiecza głównie na terenie hektara B i w mniejszym stopniu A; na hektarach C i D było jedynie sporadyczne. Podobnie zresztą jest w przypadku osadnictwa nowożytnego na tym terenie, co wskazuje na ciągłość osadniczą przez stulecia. Zdecydowana większość zgromadzonego zbioru ceramiki naczyniowej pochodzi jednak z okresu XX wieku. Na badanym stanowisku przeważała porcelana i ceramika szkliwiona, wypalana w atmosferze utleniającej, bardzo dobrze wykonana.

Szczegółowa analiza fragmentów ceramiki naczyniowej, pozyskanej w trakcie badań archeologicznych w Michałowicach Wsi 2 k. Warszawy, wskazują na użytkowanie tych terenów od co najmniej XIV w. aż do wieku XX. W początkowym okresie obok naczyń z gliny żelazistej wypalanej w atmosferze redukcyjnej wyrabiano też naczynia z białej glinki. Warta uwzględnienia w analizowanej ceramice jest powtarzalność o wyraźnie zbliżonych formach zachowanych wylewów mis z półokrągłym brzegiem. W późniejszym okresie dominowała ceramika szkliwiona, a na koniec wyroby porcelanowe.

Mariusz Biel

Kraków 24 II - 21 IV 2014 roku

V. Literatura.

Agliano A., Wiek XVIII, [w:] Ceramika XV-XX wieku, 1998, s. 102-155.
Benini M., Wiek XVII, [w:] Ceramika XV-XX wieku, 1998, s. 56-101.
Ceramika secesyjna, z kolekcji Pawła Banasia, Marka Kieszkowskiego i Andrzeja Ryszkiewicza. Katalog wystawy, oprac. P. Banaś, Gdańsk 1989.
Czopek S., Lubelczyk A., Ceramika rzeszowska XIV-XVIII wiek, [w:] Zeszyty Naukowe Muzeum Okręgowego w Rzeszowie, Nr 3, Rzeszów 1993.
Dąbrowska M., Kafle i piece kaflowe w Polsce do końca XVIII wieku, [w:] Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej, t. LVIII, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk - Łódź 1987.
Gandawski A., Kruppe J., Późnośredniowieczne naczynia kuchenne i stołowe, [w:] Szkice Staromiejskie, Warszawa 1955, s. 121-140.
Hadamik Cz., Ekspansja ceramiki białej na przykładzie Chęcin, [w:] Naczynia białe w Polsce południowej i środkowej. Wstęp do problematyki badawczej. Materiały z konferencji zorganizowanej w Łagowie w dniu 6. maja 2005 roku, Kielce-Łagów 2005, s. 41-72.
Kajzer L., Opracowanie zbioru ceramiki naczyniowej z „wieży Karnkowskiego” zamku w Raciążu, [w:] KHKM, rok XXXIV, Warszawa 1986, nr 2, s. 199-225.
Kruppé J., Garncarstwo późnośredniowieczne w Polsce, cz. 1, Wrocław-Warszawa—Kraków-Gdańsk-Łódź 1981.
Kostuch B., Ceramika z drugiej połowy XX wieku, w kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, Kraków 2005.
Kucharski J., Mikołajczyk A., Niektóre badania laboratoryjne ceramiki datowanej skarbami monet z XIV-XVIII w. z terenu Polski i Litwy, [w:] Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna Nr 24, Warszawa-Łódź 1977, s. 233-278.
Lelek R., Ceramika z zamku w Korzkwi (XVI-XVII w.), Kraków 2004.
Melegati L., Ceramika. Dzieje terakoty, majoliki, kamionki, porcelany, fajansu, od starożytności po czasy współczesne, przekład T. Łozińska, Warszawa 1997.
Meyza K., Ceramika zdobiona XVI - XVII w., [w:] Źródła archeologiczne do dziejów zamku królewskiego oraz Starej i Nowej Warszawy, z. 2: Materiały do wystawy „Rzeczy codzienne z wykopalisk zamkowych i staromiejskich” Warszawa 1996.
Pogodziński P. M., Metodyka badań i dokumentacji, [w:] Opracowanie wyników badań archeologicznych przeprowadzonych w Ostromicach na stanowisku 7 (AZP 22-07:76), gmina Wolin, woj. zachodniopomorskie. Inwestycja pn. „Budowa węzła Parówkowo wraz z budową obwodnic miejscowości Troszyn i Ostromice”, Gdańsk 2010, s. 7-8.
Popularna Encyklopedia Powszechna, Atlas Polski, t. 2: Województwa, red. nauk. R. Mydel, J. Balon, Warszawa 2003 [PEP].
Sekuła M., Naczynia gliniane z początku XIX w. z wykopalisk w piwnicy Pałacu pod Blachą w Warszawie, [w:] Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, Rok LII, Nr 4, Warszawa 2004, s. 435-452.
Sekuła M., Opinia na temat opracowania wyników archeologicznych badań sondażowych przeprowadzonych w Radzyminie, stan. 29, gm. loco; Ciemnem, stan. 2, gm. Radzymin; Nowym Jankowie, stan. 5, gm. Radzymin; Kobyłce, stan. 17, gm. Wołomin; Nadmie, stan. 6, 9, 10 i 12, gm. Radzymin; Markach, stan. 33, gm. loco i Zielonce, stan. 19, gm. loco; pow. wołomiński, woj. mazowieckie, Warszawa 2013.
Słownik terminologiczny Sztuk Pięknych, red. Kubalska-Sulkiewicz, Bielska-Łach M., Maunteuffel-Szarota A., Warszawa 2002 [STSP].
Supryn M., Półmajolikowa ceramika z Jarosławia, [w:] Wiadomości Archeologiczne, t. XL, z. 1, Warszawa 1975, s. 239-264.
Szetela T., Ceramika z Miechocina, [w:] Polska Sztuka Ludowa, Rok XXIII, nr 1, Warszawa 1969, s. 3-42.
Tablice historyczne, oprac. W. Mizerski, Warszawa 1996 [TH].
Tablice matematyczne, fizyczne, chemiczne i astronomiczne, oprac.: Lipczyński J., Okołowicz M., Olczak S., Rybka E., Karniowice 1992 [TMFCHA].
Trzeciecki M., Ceramika biała w średniowiecznym i nowożytnym Płocku, [w:] Naczynia białe w Polsce południowej i środkowej. Wstęp do problematyki badawczej. Materiały z konferencji zorganizowanej w Łagowie w dniu 6. maja 2005 roku, Kielce-Łagów 2005, s. 73-82.
Wałowy A., Późnośredniowieczne garncarstwo krakowskie w świetle źródeł archeologicznych, [w:] Materiały Archeologiczne, XIX, Kraków 1979.
Załęska H., Ceramika. Techniki produkcji (Przewodnik wystawy), Toruń 1954.

Nie uwzględniono fragmentu ceramiki budowlanej.

W tab. III brak fr. prawd. gniazdka (nr inw.: 147) i mocownika elektrycznego (nr inw.: 148), także płytki ściennej (nr inw.: 45) oraz główki figurki dziecka (nr inw.: 163), gdyż nie kwalifikują się do tego zestawienia.

Wyszukiwarka