Ekonomia jest nauką o procesach gospodarczych i stara się wykrywać prawidłowości rządzące tymi procesami tj. procesem produkcji, podziału wymiany i konsumpcji.

W procesie produkcji powstają dobra gospodarcze i usługi materialne i niematerialne.

Proces podziału dotyczy podziału pracy.

Proces wymiany zachodzi gdy za otrzymywane dochody nabywamy dobra i usługi. Ostatecznym procesem każdego procesu produkcji jest konsumpcja.

Ekonomia należy do nauk społecznych, gdyż proces gospodarowania odbywa się w społeczeństwie. Jest nauką humanistyczną, wykorzystuje dorobek socjologii i psychologii społecznej. Cechą szczególną jest to, że badając i prognozując zachowania ludzi w procesie gospodarowania koncentrując się na racjonalności podejmowanych decyzji, często też bada siłę zależności między zjawiskami gospodarczymi, np. między popytem a ceną. Ekonomia korzysta również z takich nauk jak statystyka i ekonometria.

Ekonomia to gospodarka; pewna oszczędność. Ekonomia jest jedną z wielu nauk ekonomicznych, czyli zajmujących się działalnością gospodarczą ludzi. Jest spośród nich nauką najbardziej ogólną. Do nauk ekonomicznych zalicza się też historię geografię gospodarczą, statystykę ekonomiczną, ekonomiki szczegółowe np. przemysłu, budownictwa, pracy, transportu, handlu zagranicznego.

Ekonomia korzysta także z dorobku nauk nieekonomicznych, a przede wszystkim pozostałych nauk społecznych takich jak: socjologia, prawo, politologia, filozofia, matematyka, logika.

Przydatna jest także prakseologia - nauka o racjonalnym działaniu, za której twórcę uważa się polskiego filozofa Tadeusza Kotarbińskiego. Działanie racjonalne to działanie oparte na logicznej, rozumowej analizie i ocenie zjawisk, nie zaś na tradycji i dotychczasowym zwyczaju.

Ekonomia stara się odpowiedzieć na pytania:

Co produkować? Wybór struktury produkcji

Jak produkować? Metody, techniki wytwarzania, technologie produkcji

Dla kogo produkować? Przez badanie dochodów potencjalnych konsumentów, badania demograficzne.

W polu zainteresowań ekonomii leżą zarówno zagadnienia popytu i podaży. Popyt przejawiają konsumenci, ale także producenci. Podaż to dostarczenie produkcji, produkcja dostarczana na rynek.

Wyróżniamy dwa podstawowe działy ekonomii:

1) mikroekonomia - zajmuje się wydzielonymi częściami gospodarki np. sytuacją gospodarczą w poszczególnych sektorach produkcji. Zajmuje się też decyzjami poszczególnych podmiotów gospodarczych. Podstawowy podmiot mikroekonomii to przedsiębiorstwo i gospodarstwo domowe (jako konsument lub pracownik).

2) makroekonomia - bada gospodarkę jako całość i relacje wewnętrzne zachodzące w gospodarce między głównymi wielkościami ekonomicznymi. Podstawowe zagadnienia to: dochód narodowy, produkt krajowy brutto, postęp techniczny, zatrudnienie, bezrobocie, inflacja, polityka pieniężna i fiskalna. Punktem odniesienia jest szczebel narodowy lub ponadnarodowy np. Unia Europejska, ONZ, Bank Światowy.

Inny podział ekonomii:

1) pozytywna - formułuje obiektywne sądy stanowiące naukowe objaśnianie zasad funkcjonowania gospodarki, informuje „jak jest”, np. średnia stopa bezrobocia w Polsce w 2002r. wynosiła 17%. Jest to stwierdzenie pozytywne, nie ma wartościowania. Twierdzenia pozytywne łączą się z funkcją poznawczą ekonomii.

2) negatywna - np. zmniejszenie podanego poziomu bezrobocie wymaga np. uruchomienia państwowych programów aktywizacji bezrobotnych. Jest to stwierdzenie normatywne odpowiada na pytanie „jak powinno być”. Są to subiektywne sądy, zawierają pogląd, sugestię, ocenę i zalecenie, są indywidualne. Jest to tzw. polityka gospodarcza oparta na subiektywnych sądach wartościujących. Twierdzenia normatywne wiążą siez funkcją aplikacyjną (stosowaniem) ekonomii.

Podstawowym problemem badawczym, wyzwaniem ekonomii jest próba rozwiązania sprzeczności między nieograniczonością potrzeb ludzkich a ograniczonością zasobów gospodarczych. Ekonomia bada więc proces alokacji (rozmieszczania) rzadkich zasobów (czynników wytwórczych) między różne, konkurencyjne ich zastosowania. Ekonomia próbuje odpowiedzieć na pytanie: które możliwości są najlepsze z punktu widzenia materialnego.

Czynniki wytwórcze:

a) praca - siła robocza, człowiek

b) kapitał:

- rzeczowy - środki materialne o dużej wartości, trwałości, potrzebne do produkcji

- finansowy - gotówka, papiery wartościowe, akcje, obligacje, bony skarbowe, aktywa

c) ziemia - surowce, materiały, łąki, wody potrzebne do produkcji

W procesie efektywnego rozmieszczania zasobów ekonomia korzysta z różnych kategorii ekonomicznych:

1) krzywa transformacji (możliwości produkcyjnych) - przedstawia przy każdej wielkości produkcji, jednego dobra maksymalną możliwą produkcją drugiego dobra, czyli inaczej stanowi ona zbiór wszystkich efektywnych kombinacji (przy pełnym wykorzystaniu zasobów) wytworzenia dwóch dóbr.

Założenia upraszczające:

a) produkujemy tylko dwa dobra

b) poziom techniki jest stały

D, E - metody nieefektywne, są charakterystyczne dla okresu recesji (niepełne wykorzystanie zasobów)

A, B, C - metody efektywne, alternatywne metody produkcji dwóch dóbr

F - metoda niedostępna

2) koszty alternatywne (koszt utraconej szansy, drugiej po najlepszej)- liczba jednostek danego dobra, z której trzeba zrezygnować, aby możliwe stało się wytworzenie dodatkowej jednostki drugiego dobra. Koszty alternatywne w miarę wzrostu produkcji danego dobra zwiększa się.

p. G 25 posiłków; 0 filmów

p. A 22 posiłki; 12 filmów

kosztem alternatywnym produkcji 12 filmów są 3 posiłki, bo z takiej liczby posiłków musimy zrezygnować, by wykonać 12 filmów. Koszt alternatywny jest liczony stratą dochodów, jaką ponosimy wybierając first best.

3) prawo malejących przychodów - działa w okresie krótkim (w tzw. okresie długim wszystkie czynniki produkcji są zmienne) i brzmi: zwiększając nakład czynnika zmiennego (np. zatrudnienia) przy założeniu, że przynajmniej jeden z pozostałych czynników produkcji jest stały (np. ziemia, kapitał) osiągamy taki punkt, poi przekroczeniu którego każda dodatkowa jednostka czynnika zmiennego daje coraz mniejsze przyrosty produkcji.

W krótkim okresie działamy na danym aparacie wytwórczym, czyli mamy te same np. maszyny, urządzenia. Ich powiększenie odbywa się w drodze inwestycji, a inwestycja potrzebuje czasu, aby dojrzeć. To taki proces, gdzie między momentem podjęcia decyzji o inwestowaniu a otrzymaniem owoców tej inwestycji upływa czas.

4) zasada racjonalnego gospodarowania - występuje pod postacią zasady minimalizacji nakładów (jak dany cel osiągnąć przy pomocy jak najmniejszych środków) lub maksymalizacji efektów (jak przy pomocy danych środków otrzymać maksymalny efekt).

5) rachunek ekonomiczny - porównanie uzyskanych efektów (np. dochodów) z poniesionymi w działalności gospodarczej nakładami (np. wydatkami) w celu wybrania optymalnych wariantów decyzji.

Potrzeby ludzkie dzielimy na:

a) materialne - zaspokajane przez dobra i usługi materialne

b) niematerialne - np. porady prawne, lekarskie

Do dochodu narodowego wlicza się dobra materialne (produkty, usługi materialne i niematerialne)

Dobra wolne - takie, w które nie została włożona praca ludzka (np. powietrze)

3 podstawowe czynniki produkcji:

a) praca - siła robocza

b) ziemia - całość zasobów naturalnych

c) kapitał

- rzeczowy (fizyczny) - środki produkcji, maszyny

- finansowy - gotówka, akcje obligacje, bony skarbowe

Stosunki własnościowe -stosunki społeczne nawiązywane między ludźmi w procesie gospodarowania

Własność:

1) w sensie formalno-prawnym - jest zapisana w kodeksie prawnym lub konstytucji; zbiór uprawnień (praw własności) jakimi dany podmiot własności (właściciel) dysponuje wobec przedmiotu własności. Nie zawsze musi pokrywać się w własnością w sensie ekonomicznym

2) w sensie ekonomicznym - sprowadza się do faktycznego, a nie tylko zapisanego w kodeksie wykonywania 2 funkcji:

a) funkcja strategiczna - polega na podejmowaniu podstawowych decyzji o wykorzystaniu przedmiotu, np. decyzje inwestycyjne

b) funkcja dochodowa - polega na czerpaniu zysków

Typy własności:

1) prywatna - charakteryzuje się tym, że prawa własności są wyłączne (ekskluzywne) i swobodnie transferowalne (przekazywalne). Wyróżnia się 3 formy występowania:

a) własność kapitalistyczna

b) własność drobnotowarowa

c) własność pracownicza

Może mieć charakter indywidualny bądź grupowy (spółka) - dzielimy na spółki prawa cywilnego i spółki prawa handlowego (dzielą się na spółki osobowe - nie posiadają osobowości prawnej; i spółki kapitałowe - mają osobowość prawną np. z o.o., SA)

2) publiczna - występuje w 2 formach:

a) własność państwowa

b) własność komunalna (miast, municypalna)

System gospodarczy (społeczno-gospodarczy), Nordhouse, Samuelson, obejmuje następujące elementy:

1) stosunki własnościowe i wynikający z nich mechanizm alokacji (rozmieszczenia) zasobów

2) mechanizm koordynacji decyzji - system zarządzania

3) zespół bodźców skłaniających do działania zgodnie z założeniami wyjściowymi - system motywacji

Wyróżniamy 2 klasyczne systemy gospodarcze:

1) gospodarka centralnie planowana (system nakazowo-rozdzielczy) - prototypem była gospodarka ZSRR w XXw., charakterystyczna jest dominacja własności państwowej, podstawowe bodźce (mechanizm motywacji) wypływają z planu społeczno-gospodarczego, a mechanizm koordynacji działa w oparciu o nakazy, zakazy i rozdział środków. Jest to scentralizowany mechanizm zarządzania, gdyż podstawowe decyzje podejmowane są przez centralnego planistę.

Szczeble decyzyjne (od najniższego do najwyższego):

Przedsiębiorstwo; zjednoczenia bądź zrzeszenia; ministerstwa (branżowe, funkcjonalne); centralny planista (komisja planowania przy Radzie Ministrów).

2) gospodarka rynkowa - prototypem były USA i niektóre kraje Europy Zachodniej w pierwszej połowie XXw. Charakterystyczne jest: przewaga własności prywatnej, decyzje alokacyjne podejmowane są indywidualne podmioty konsumentów, producentów w oparciu o ceny rynkowe, które kształtują się swobodnie. Mechanizmem koordynacji jest rynek, a podstawowe bodźce to ceny. Jest to system zdecentralizowany, podstawowe decyzje gospodarcze podejmowane są przez indywidualne podmioty.

Szczeble decyzyjne (od najniższego do najwyższego):

Przedsiębiorstwo; ministerstwo

Metody badawcze w ekonomii:

Indukcja - od szczegółu do ogółu

Dedukcja - od ogółu do szczegółu, rzadko eksperymenty

Zasada ceteris paribus - „przy innych warunkach niezmienionych”, gdy bada się związek między dwiema zmiennymi

Prawa ekonomiczne wyrażają ogólne prawidłowości rządzące procesami gospodarczymi. Cechy:

a) obiektywne - niezależne od woli i świadomości ludzkiej

b) mają zasięg historyczny np. prawo popytu i podaży, ale działają tylko w gospodarce rynkowej; mają charakter uniwersalny - bez względu na czasy - prawa techniczno-bilansowe

c) mają charakter stochastyczny (statystyczny, prawa wielkich liczb) - sprawdzają się w masie (dużej liczbie obserwacji) dzielą się na:

- prawa przyczynowo-skutkowe

- prawa funkcjonalne

- prawa współistnienia

Rynek - stanowi całokształt transakcji kupna-sprzedaży oraz warunków, w jakich one przebiegają

Rodzaje rynków:

1) kryterium przestrzenne a) lokalny b) regionalny c) krajowy d) zagraniczny e) światowy f) międzynarodowy 2) kryterium przedmiotowe a) dóbr konsumpcyjnych b) czynników wytwórczych

3) kryterium jednorodności dóbr a) homogeniczny - ropa naftowa, zboża b) heterogeniczny - produkty różnią się między sobą (rynek pracy, odzieży) 4) kryterium swobody działalności podmiotów gospodarczych a) wolny - gdy uczestnicy mają swobodę w określaniu ilości dóbr oraz ich ceny b) regulowany - np. przez państwo (licencje, koncesje), występują ceny minimalne i maksymalne 5) kryterium relacji popytu i podaży a) nabywcy - podaż większa od popytu b) sprzedawcy - podaż mniejsza od popytu

Cena maksymalna - cena niższa od ceny równowagi rynkowej (cena zaniżona)

Cena minimalna - cena wyższa od ceny równowagi rynkowej (cena zawyżona) np. dla rolników, płaca minimalna

Popyt - ilość dóbr i usług jaką nabywcy chcą i są w stanie zakupić w danym czasie i po danej cenie. Jest to popyt efektywny, w odróżnieniu od popytu potencjalnego, który wyraża jedynie chęć nabycia określonego dobra.

W zależności od motywacji nabywców popyt dzielimy na:

1) funkcjonalny - zależy od cech fizycznych i chemicznych produktów, wynika z wartości użytkowej danego dobra

2) niefunkcjonalny - wiąże się z wpływem zachowań innych konsumentów na obiektywnie rozumianą użyteczność. Wyróżnia się:

a) efekt snobizmu - popyt na dane dobro maleje (rośnie) dlatego, ze inni zwiększają (zmniejszają) konsumpcję. Chęć odróżnienia się od tłumu

b) efekt owczego pędu (stada) - popyt rośnie, bo wszyscy inni popyt zwiększają

c) efekt Veblena - dotyczy dóbr prestiżowych i konsumpcji ostentacyjnej

3) spekulacyjny - wiąże się z oczekiwaniami co do zmiany cen, jeśli przewiduje się, że cena w przyszłości wciąż będzie rosła, to w chwili obecnej popyt rośnie mimo wzrostu cen - gra na hossę (na zwyżkę cen). Jeśli przewiduje się, że w przyszłości ceny będą spadać, to mimo że obecnie już spadają, popyt spada bądź nie rośnie - gra na bessę (na zniżkę cen)

Popyt zależy od ceny oraz czynników (determinantów) pozacenowych. Zależność między ceną i popytem zwaną prawem popytu sformułował ekonomista angielski Alfred Marshall: wraz ze wzrostem ceny danego dobra, ceteris paribus, popyt na to dobro maleje. Między ceną i popytem występuje zależność odwrotna (ujemna).

Zależność między ceną a popytem tj. ruch po krzywej popytu w górę lub w dół. Natomiast oddziaływanie czynników pozacenowych na popyt, ceteris paribus, to już przesunięcie krzywej popytu w górę lub w dół, czyli w lewo bądź w prawo od krzywej popytu.

Czynniki pozacenowe wpływające na popyt:

a) dochody konsumentów

b) ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych

c) moda i gusty konsumentów

d) przewidywania zmiany cen i dochodów

e) efekt naśladownictwa i demonstracji

f) liczba i struktura ludności (czynniki demograficzne)

Nietypowe zależności między ceną a popytem

1) popyt może nie reagować na zmianę ceny (popyt doskonale nieelastyczny, sztywny), dotyczy dóbr, które nie mają substytutów a są niezbędne, np. trumny

2) popyt reaguje w sposób doskonale elastyczny - przy danej cenie przedsiębiorstwo może sprzedać całą swoją produkcję. Jest to charakterystyczne dla przedsiębiorstw w doskonałej konkurencji, które nie mają wpływu na kształtowanie się cen na rynku. Cena kształtuje się jako wypadkowa między aktualną wielkością podaży i popytem, nie ma monopolisty, cena jest stała, zewnętrzna w stosunku do producenta

3) paradoksy: Giffena, Veblena, spekulacyjny - cena rośnie, popyt też rośnie

Robert Giffen w II połowie XIX wieku w Wielkiej Brytanii podczas swoich badań stwierdził, że mimo wzrostu cen chleba, wielkość popytu na to dobro również wzrasta. Zaobserwował to przede wszystkim u najuboższych gospodarstw domowych, w których wydatki na chleb były wysokie w stosunku do całości wydatków. Chleb jest specyficznym dobrem konsumpcyjnym, dlatego też nie posiada bliskich substytutów, a gospodarstwa nie mogą go wyeliminować ze swojego koszyka nabywanych dóbr i usług. Zaistniała wręcz sytuacja odwrotna, a mianowicie to chleb był substytutem innych dóbr żywnościowych, których ceny były relatywnie wyższe od ceny chleba. Taka sytuacja powoduje wzrost jego spożycia. Biedne gospodarstwa musiały zmienić strukturę konsumpcji, ograniczając spożycie dóbr droższych na rzecz tańszych, które mimo wzrostu cen były wciąż najtańsze.

Podaż - ilość dobra jaką producenci zamierzają sprzedać po danej cenie i w danym czasie.

Prawo podaży - wraz ze wzrostem (spadkiem) ceny dobra rośnie (spada) ilość dóbr dostarczanych przez producenta przy warunku ceteris paribus.

Zależność między ceną a podażą jest jednokierunkowa.

O ile zależność między ceną i podażą wyrażane są przez „ruch wzdłuż krzywej”, to wpływ czynników pozacenowych wyraża się poprzez przesunięcie całej krzywej podaży.

Czynniki pozacenowe wpływające na podaż:

a) koszty produkcji b) postęp techniczny c) podatki i subsydia d) przewidywane zmiany cen

e) liczba przedsiębiorstw w branży f) interwencja państwa g) warunki pogodowe

Czynniki decydujące o podaży można podzielić na 2 grupy:

a) związane z ceną produktów

b) związane z kosztami wytworzenia produktów

Zysk - różnica między utargiem i kosztami

Utarg - cena razy ilość

Cena gotowego wyrobu ma być jak najwyższa (z punktu widzenia producenta)

Podaż a czynnik czasu:

W przeciwieństwie do popytu, który prawie natychmiast może zareagować na zmianę determinantów, reakcja podaży wymaga czasu:

1) w okresie ultrakrótkim - podaż jest z założenia niezmienna (sztywna). Ewentualny nadmiar popytu nie może zostać natychmiast zrównoważony wzrostem podaży, można go tylko „obciąć' podnosząc cenę

2) w okresie krótkim - można zwiększyć podaż zwiększając stopień wykorzystania aparatu wytwórczego (np. wprowadzając drugą, trzecią zmianę produkcji), postęp organizacyjny, lepsza motywacja do pracy

3) tylko w okresie długim - możliwy jest znaczny wzrost podaży poprzez nowe inwestycje, czyli powiększenie elementów majątku trwałego (np. maszyny)

Równowaga gospodarcza (dotyczy popytu i podaży)

Wzajemne oddziaływanie na siebie podaży i popytu na rynku prowadzi do ukształtowania się ceny równowagi rynkowej. Jest to cena „czyszcząca rynek”, tzn. zapewniająca równość między podażą a popytem przy braku nadwyżek dóbr i niewystępowaniu niedoborów.

Cena równowagi rynkowej - Cr

Jeżeli cena jest wyższa od ceny równowagi rynkowej wtedy pojawia się nadwyżka dobra i podaż jest większa od popytu (rynek nabywcy). Konkurencja miedzy sprzedawcami doprowadzi do spadku ceny, wzrostu popytu i spadku podaży. Odwrotnie w przypadku, gdy cena jest niższa od ceny równowagi rynkowej. Zaniżona cena powoduje wzrost popytu i jednoczesny wzrost podaży. Pojawia się więc Niedobów dobra, czyli popyt jest większy od podaży (rynek producenta). Procesy dostosowawcze trwają tak długo, aż ustali się cena równowagi rynkowej.

Elastyczność cenowa i dochodowa popytu. Obliczanie i zastosowanie w praktyce. Elastyczność cenowa podaży.
Elastyczność popytu

Prawo popytu i podaży pokazuje jedynie kierunek reakcji popytu i podaży na zmiany cen i czynników pozacenowych. Z kolei współczynnik elastyczności wykazuje nie tylko kierunki, ale i siłę tych zmian.

Elastyczność cenowa popytu prosta - (rozpatrujemy jedno dobro) wyraża stosunek względnych zmian popytu na dane dobro do względnych zmian jego ceny przy założeniu ceteris paribus.

Ecp - współczynnik elastyczności popytu

P - wielkość popytu w okresie wyjściowym

∆P - przyrost popytu (P1-P)

C - cena dobra x w okresie wyjściowym

∆C - przyrost ceny dobra x (C1-C)

P1, C1 - wielkość popytu, ceny w okresie obliczeniowym

Ecp informuje o ile % zmieni się (wzrośnie/spadnie) popyt, gdy cena np. wzrośnie o 1%, ponieważ w większości przypadków mamy do czynienia z odwrotną zależnością między popytem i ceną, przed współczynnikiem stawiamy minus (-).

Rodzaje elastyczności cenowej popytu:

1) Ecp=0 - popyt sztywny, który nie zmienia się, jest stały bez względu na zmianę (wzrost ceny), dotyczy np. niezbędnych lekarstw

2) 0<lEcpl<1 - popyt mało elastyczny (słabo reaguje na zmiany cen) tzn. nawet bardzo duży wzrost ceny (np. o 30%) powoduje niewielki spadek popytu (np. 2%). Dotyczy to dóbr niższego rzędu (żywności, odzieży), niezbędnych w konsumpcji

3) lEcpl=1 - popyt wzorcowy - określonej zmianie ceny odpowiada taka sama, ale działająca w przeciwnym kierunku zmiana popytu.

4) lEcpl>1 - popyt wysoce elastyczny - dotyczy dóbr luksusowych, gdzie niewielka wręcz zmiana ceny powoduje dużą zmianę popytu (np. wzrost ceny o 1% powoduje spadek popytu o 20%)

5) lEcpl=∞ - popyt doskonale elastyczny - odnosi się do modelu przedsiębiorstwa w konkurencji doskonałej, gdzie żadna z firm nie ma wpływu na ceny i dla danej ceny popyt może przybierać dowolne rozmiary.

Pojęcie elastyczności cenowej popytu jest istotne, ponieważ informuje o tym, jak wysoce popyt jest wrażliwy na znamy ceny. Popyt bardzo wrażliwy - mało elastyczny; popyt niewrażliwy - sztywny.

Taka informacja jest konieczna dla przedsiębiorcy, który w przypadku jeżeli popyt jest niewrażliwy, będzie podnosił ceny. Jeśli popyt jest bardzo elastyczny - przedsiębiorstwo musi uważać.

Wielkość Ecp stanowi ważną informację dla przedsiębiorcy, gdyż pozwala mu zdecydować czy może podwyższać/obniżać ceny.

Zmiana ceny w różny sposób oddziałuje na kształtowanie się utargów, w zależności od konkretnego Ecp. Wyróżniamy:

1) Ecp=1 - zmiana ceny nie powoduje zmiany utargu

2) Ecp>1 - popyt wysoce elastyczny, bardzo wrażliwy, dany wzrost cen powoduje mocny spadek popytu, bardziej opłaca się maksymalizować utargi poprzez obniżkę cen (idący za tym wzrost rozmiarów sprzedaży), niż ich wzrost przy malejącej sprzedaży, np. bilety na metro.

3) Ecp<1 - popyt mało elastyczny (względnie nie wrażliwy) - opłaca się podnosić cenę, jej obniżka spowodowałaby zmniejszenie potencjalnych utargów, np. pierwszy szok naftowy. Kryzys został spowodowany przez gwałtowny wzrost cen ropy naftowej (4 razy) na rynkach światowych wynikający z embarga (sankcji) państw zrzeszonych w OPEC zastosowanych wobec Stanów Zjednoczonych po wybuchu wojny izraelsko-arabskiej w 1973, Ecp był poniżej 1.

Mieszana elastyczność popytu - procentowa zmiana popytu na dobro (usługę) x w reakcji na procentową zmianę ceny dobra (usługi) y. Mieszana elastyczność popytu istnieje ponieważ dane dobro (usługa) uzależnione jest również od cen innych dóbr (usług). Miernikiem tej reakcji jest współczynnik mieszanej (krzyżowej) elastyczności popytu, który ma postać:

Mieszana (krzyżowa) elastyczność popytu jest relacją między procentową zmianą popytu na dobro (usługę) x a procentową zmianą ceny dobra (usługi) y. Mieszana elastyczność popytu odnosi się głównie do dóbr (usług), które są względem siebie substytucyjne (E_dx(py) > 0) lub komplementarne (E_dx(py) < 0). W przypadku substytutów E_M ma wartość dodatnią, natomiast w przypadku dóbr komplementarnych E_M jest ujemny. Współczynnik informuje o ile procent zmieni się cena dobra X, gdy cena dobra Y wzrośnie o 1%.

Elastyczność dochodowa popytu

Mierzy reakcje popytu na zmiany dochodów realnych konsumenta. Jest to procentowa zmiana popytu na dane dobro do procentowej zmiany dochodów:

Podział dóbr ze względu na wysokość współczynnika Edp:

Jeżeli przyjmiemy wartość Edp=0 jako kryterium podziału dóbr możemy wyróżnić:

a) dobra normalne, gdy Edp>0 - charakteryzuje się tym, że wraz ze wzrostem dochodu, ceteris paribus, popyt na nie rośnie

b) dobra podrzędne, gdy Edp<0 - takie, dla których wraz ze wzrostem dochodów, ceteris paribus, popyt maleje, gdyż mają one lepsze, droższe substytuty, np. gorsze gatunki wędlin.

Jeżeli z kryterium podziału przyjmiemy Edp=1, wówczas:

a) dobra wyższego rzędu (luksusowe), gdy Edp>1

b) dobra podstawowe, gdy Edp<1.

Tak więc dobra podstawowe to dobra podrzędne i część dóbr normalnych, dla których Edp zawarte jest między 0 i 1.

Ogół wskaźników elastyczności popytu stanowi ważną informację dla producenta, co i w jakiej ilości produkować w procesie maksymalizacji zysków.

Cenowa elastyczność podaży

Poruszanie się wzdłuż krzywej podaży w górę lub w dół, pokazuje reakcję podaży na zmianę ceny. Siłę tej reakcji mierzy współczynnik elastyczności cenowej podaży. Może on przyjmować następujące wartości:

o ile zmieni się podaż, gdy cena zmieni się o 1%.

Wskazówka: współczynniki elastyczności cenowej są na ogół ujemne, poza współczynnikiem elastyczności cenowej popytu mieszanej (dla dóbr substytucyjnych), współczynnika cenowej elastyczności popytu dla paradoksów i współczynnika elastyczności cenowej podaży.

Teoria wyboru konsumenta. Teoria użyteczności. Optimum konsumenta.

Konsument jest suwerennym podmiotem gospodarczym podejmującym decyzje konsumpcyjne w oparciu o własne preferencje i obiektywne warunki rynkowe. Poziom konsumpcji zależy przede wszystkim od poziomu dochodu i cen nabywanych dóbr. Najważniejszym wyznacznikiem konsumpcji jest dochód. Miarą zadowolenia z konsumpcji jest w mikroekonomii kategoria użyteczności.

Użyteczność - jest sumą zadowolenia, jaką indywidualny konsument osiąga z konsumowania lub posiadania danego dobra. Użyteczność ma charakter subiektywny. Początkowo próbowano ją mierzyć w jednostkach zwanych utylami (użyteczność w liczbach, tzw. użyteczność kardynalna).

Współczesna mikroekonomia traktuje użyteczność jako kategorię porządkową tzn. że konsument nie zawsze potrafi określić wartość tego wskaźnika dla poszczególnych dóbr, ale potrafi uszeregować różne kombinacje dóbr wg swoich preferencji (system preferencyjny).

Główne założenia teorii użyteczności:

1) użyteczność całkowita (UC) - suma użyteczności konsumowanej ilości produktów lub usług

N - ilość konsumowanych dóbr i usług

2) użyteczność marginalna (krańcowa, UM) - wyraża przyrost UC ze zwiększenia konsumpcji danego dobra o 1 dodatkową jednostkę

II prawo Gossena (zasada wyrównywania się UM nabywanych dóbr)

Zasada ta oznacza, że jeśli dwa lub więcej dóbr jmają taką samą cenę, konsument będzie tak dysponował swoim dochodem, aby użyteczności krańcowe ostatniej nabywanej jednostki każdego z tych dóbr były równe. Taka sytuacja oznacza optymalną strukturę konsumpcji (najlepszą dla konsumenta przy danych cenach).

Punkt równowagi konsumenta

We współczesnej teorii konsumenta posługujemy się kategoriami:

a) krzywych obojętności - zbiór kombinacji konsumpcji dwóch dóbr dających konsumentowi ten sam poziom zadowolenia. Oznacza to, ze kombinacje te są dla konsumenta obojętne. Krzywa obojętności wskazuje jedynie subiektywny układ indywidualnych preferencji konsumenta. O tym, która z kombinacji dóbr jest realna decyduje dopiero linia ograniczenia budżetowego (linia budżetowa), uwzględniająca dochód nominalny i ceny dóbr.

b) linii ograniczeń budżetowych - zbiór kombinacji i wielkości dwóch dóbr X i Y, które konsument może zakupić przy danym dochodzie i cenach tych dóbr. Aby wykreślić linię budżetową trzeba znać tzw. równanie budżetu: DP=Q_x•P+Q_y•P

DP - dochód miesięczny konsumenta

Q_x - ilość dobra X

Q_y - ilość dobra Y

P - cena

np. 1500=DP Px=3zł, Py=5zł

Linia budżetowa konsumenta

linia budżetowa oddziela kombinacje osiągalne od nieosiągalnych. Poniżej tej linii znajdują się wszystkie kombinacje konsumpcji dwóch dóbr osiągalne w danych warunkach, powyżej zaś kombinacje niemożliwe

Aby ustalić optymalną strukturę konsumpcji, konsument zmuszony jest skonfrontować swoje preferencje z istniejącymi możliwościami finansowymi. Dlatego wybierając strukturę zakupu musi zestawić krzywą obojętności z linią ograniczeń budżetowych.

optimum konsumenta to punkt, który maksymalizuje zadowolenie z konsumpcji dwóch dóbr. Jest to punkt styczności linii budżetowej z najwyżej leżącą, możliwą do osiągnięcia (przy danych cenach i dochodach nominalnych) krzywą obojętności. To punkt równowagi konsumenta.

Krzywa obojętności i krańcowa (marginalna ) stopa substytucji

Marginalna stopa substytucji (MSS) oznacza ilość dobra Y jaką należy poświęcić w celu zwiększenia konsumpcji dobra X o jedną jednostkę. W sytuacji, gdy konsument pozostaje na tej samej krzywej obojętności (nie zmienia poziomu zadowolenia z konsumpcji). MSS_(x,y)B =4,5-3=1,5. Marginalna stopa substytucji jest ze swej istoty malejąca bowiem nasycając się dobrem X chcemy rezygnować z coraz mniejszej ilości dobra Y.

Linia ograniczenia budżetowego - przesunięcie

Linia ograniczenia budżetowego może zmieniać położenie wskutek zmiany dochodu lub zmiany cen dóbr. Wyróżniamy następujące przypadki:

1) zmiana (wzrost lub spadek)dochodu nominalnego, ceteris paribus, przesuwa linię budżetową równolegle w górę lub w dół

t1 - można kupić więcej dóbr

t2 - można kupić mniej dóbr

2) zmiana poziomu cen dobra X, ceteris paribus 3) zmiana poziomu cen dobra Y, ceteris paribus

t1 - wzrost ceny dobra X t1 - wzrost ceny dobra Y

t2 - spadek ceny dobra X t2 - spadek ceny dobra Y

Nadwyżka konsumenta

Koncepcja nadwyżki konsumenta (renty) wyjaśnia zachowania konsumenta na rynku, nawiązuje ona do pojęcia użyteczności i prawa malejącej użyteczności krańcowej. Przyjmuje się, że użyteczność krańcową można szacować w jednostkach pieniężnych pytając konsumenta jaką cenę jest on w stanie płacić za każdą dodatkową jednostkę danego dobra. Do szacowania krzywej użyteczności krańcowej może służyć krzywa popytu.

Nadwyżka konsumenta - różnica jaką jest on w stanie zapłacić za jedną jednostkę dobra w przypadku tzw. pilnej potrzeby, a rzeczywiście płaconą ceną rynkową. W innym ujęciu jest to różnica między użytecznością całkowitą w konsumpcji danego dobra a wydatkiem poniesionym na jego zakup.

Nadwyżka konsumenta jest więc odzwierciedleniem różnej subiektywnej a zarazem malejącej użyteczności jednostki danego dobra przy stałej jego cenie. W każdym przypadku z wyjątkiem zakupu ostatniej jednostki danego dobra konsument uzyskuje rentę (nadwyżkę)

OP=AB - cena rynkowa, po której następuje zakup

OP*OA - wydatki poniesione

OA BC - użyteczność całkowita

PCB - nadwyżka konsumenta
przedsiębiorstwo. Organizacja i mechanizm decyzyjny

Przedsiębiorstwo - jest wyodrębnioną pod względem ekonomicznym jednostkę prowadzącą działalność produkcyjną, handlową lub usługową. Posiada odrębność ekonomiczną, co oznacza pokrywanie wydatków z własnych dochodów (samofinansowanie) oraz posiadanie rachunku w banku. Formalnym wyrazem odrębności ekonomicznej jest osobowość prawna to jest zdolność do zawierania umów i wstępowania w stosunki cywilno-prawne z innymi podmiotami.

Podział przedsiębiorstw ze względu na:

1) rozmiary firmy - rozmiary - określane są poprzez różne mierniki: liczbę zatrudnionych, wartość kapitału i produkcji sprzedanej - używa się dwóch z tych mierników. W Polsce podział przedsiębiorstw ze względu na liczbę pracowników:

- poniżej 100 - małe

- 100-300 - średnie

- powyżej 300 - duże

2) formy własności -

3) strukturę (formę) organizacyjną - struktura organizacyjna to pojedyncze firmy a także spółki, wyróżnia się spółki prawa cywilnego i spółki prawa handlowego

a) majątek - można podzielić na:

* trwały (środki trwałe) - maszyny, urządzenia, środki transportu. Charakteryzują się one stosunkowo długim okresem użytkowania, wysoką wartością i stopniowym przenoszeniem wartości na nowy produkt. Amortyzacja - księgowy wyraz stopniowego zużywania środków trwałych, zaliczamy do nich również patenty

* obrotowy (środki obrotowe) - obejmują materiały, paliwo, energię, produkcję w toku, wyroby gotowe, środki pieniężne (gotówka), należności

Środki trwałe i środki obrotowe razem tworzą aktywa przedsiębiorstwa.

b) fundusze - Majątek przedsiębiorstwa może być finansowany z dwóch źródeł:

* fundusze własne - wkład kapitału właściciela (w przedsiębiorstwach prywatnych) oraz tzw. fundusz statutowy (w przedsiębiorstwach państwowych); a także część wypracowanego zysku przeznaczona na rozwój

* fundusze obce - obejmują: kredyty bankowe, pożyczki, zobowiązania wobec dostawców, budżet i inne

Fundusze własne i obce razem tworzą pasywa. Suma aktywów i pasywów musi się sobie równać. Uporządkowane zestawienie wszystkich elementów majątku przedsiębiorstwa sporządzone na określony dzień zwie się bilansem przedsiębiorstwa.

c) wynik finansowy przedsiębiorstwa - ważnym elementem rachunkowości przedsiębiorstwa jest ewidencja kosztów i liczenie wyniku finansowego. Wyróżniamy dwa podstawowe układy kosztów:

* rodzajowy - analiza zużywania się czynników produkcji, np. amortyzacja, energia, wynagrodzenia. Dotyczy rozliczania różnych elementów kosztów (tych z reguły niemożliwych do odniesienia do pojedynczych dóbr), wg przyjętego, umownego klucza. Z tego punktu widzenia wyróżniamy:

- koszty bezpośrednie - łatwo można je odnieść do poszczególnych wyrobów, np. koszty materiałowe

- koszty pośrednie - trudno je odnieść do poszczególnych wyrobów, np. energia, administracja, koszty bankowe.

Kluczem mogą być np. materiałochłonność, ilość roboczogodzin. Jeżeli na dane dobro zużyto dużo materiałów to w cenę wlicza się ilość kosztów pośrednich

* kalkulacyjny -

Wynik finansowy przedsiębiorstwa składa się z:

1) przychód ze sprzedaży dóbr i usług (utarg, utarg = ilość * cena)

3) koszty własne (produkcji)

3) zysk operacyjny - różnica między utargiem a zyskiem operacyjnym

4) zyski nadzwyczajne - nieprzewidywalne

5) straty nadzwyczajne

6) zysk bilansowy = zysk operacyjny + zysk nadzwyczajny - straty nadzwyczajne

7) podatek dochodowy płacony przez przedsiębiorstwo (CIT)

8) zysk netto = zysk bilansowy - podatek dochodowy - jest przeznaczony na rozwój (inwestycje) oraz na wypłatę dywidend

Funkcja produkcji w okresie krótkim

W przedsiębiorstwie działa prawo nieproporcjonalnych przychodów - Jeżeli zwiększamy nakłady tylko niektórych czynników produkcji, potrzebnych do produkcji danego dobra pozostawiając inne czynniki w niezmienionej ilości to otrzymywany produkt będzie wzrastał więcej niż proporcjonalnie następnie proporcjonalnie, wreszcie mniej niż proporcjonalnie w stosunku do nakładów czynników produkcji zmiennej. Kiedy wysokości nakładów przekroczy określoną granicę to ilość otrzymanego produktu zacznie się zmniejszać.

Produkt całkowity (PC) = produkcja przeciętna (PP) * zatrudnienie (Z)

Produkt przeciętny =

Produkt krańcowy (PK) =

PC dotyczy utargu ze sprzedaży, PK jest malejący w okresie krótkim

W długim okresie (długoterminowa teoria produkcji)

1) Wybór techniki wytwarzania - dotyczą wyboru metod produkcji, bardziej pracochłonnych lub kapitałochłonnych. Do wyboru metod produkcji służą pojęcia analogiczne jak w teorii konsumenta:

a) krzywa jednakowego produktu (odpowiada krzywej obojętności) - izokwanta - zbiór wszystkich technicznie wydajnych kombinacji czynników produkcji pozwalających wytworzyć określoną wielkość produkcji. Im wyższy poziom produkcji, tym wyżej leży izokwanta

b) linia jednakowego kosztu (odpowiada linii budżetowej) - izokoszta - pokazuje różne kombinacje czynników produkcji, które przy danych cenach producent może zakupić za posiadaną wielkość środków finansowych, czyli przy określonych kosztach.

c) krańcowa stopa substytucji (dotyczy pracy i kapitału)

2) efekty skali

a) stałe efekty skali - rozmiary produkcji rosną w takim samym tempie jak koszty (w%)

b) efekty rosnące - rozmiary produkcji rosną szybciej niż koszty

c) efekty malejące - rozmiary produkcji rosną wolniej niż koszty

Wszystkie czynniki są zmienne dzięki inwestycjom. Możemy więc zwiększyć nakłady ziemi i kapitału. W okresie długim podstawowe decyzje w przedsiębiorstwie dotyczą skali produkcji, lokalizacji i techniki wytwarzania. Wiąże się ona z inwestowaniem w gospodarkę.

Punkt równowagi producenta (optymalny wybór techniki) możemy osiągnąć dwojako:

1) dla danego poziomu produkcji przy najniższym koszcie - zasada minimalizacji kosztów

2) maksymalny poziom produkcji przy danych kosztach, czyli jak z danych kosztów osiągnąć jak największą produkcję - zasada maksymalizacji produkcji

Koszty produkcji

1) koszt księgowy a koszt alternatywny

Koszt księgowy - faktyczne, udokumentowane wydatki pieniężne (według faktur) związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Często określa się je jako koszty explicite (bezpośrednie). Te koszty są ex post - po zakończeniu działalności

Koszt alternatywny - jest kosztem zarówno ex ante (przed podjęciem działalności), jednocześnie ma charakter implicite (domniemany) - trudno go wyrazić w sposób liczbowy - koszt utraconej szansy

Koszty księgowe i koszty alternatywne razem tworzą tzw. koszty ekonomiczne.

2) koszty w okresie krótkim i długim

a) koszty w okresie krótkim - w okresie krótkim część czynników produkcji pozostaje stała i tylko niektóre z nich mogą zwiększać swoje rozmiary stosunkowo szybko. Wyróżniamy :

* Koszty stałe (KS) - obejmują amortyzację, koszt utrzymania administracji, itp.

- koszty stałe całkowite (KS)

- koszty stałe przeciętne (KSP) - na jednostkę produkcji

* koszty zmienne - koszt surowców, materiałów, siły roboczej

KS+kZ=KC KP=

Koszty krańcowe (KK) =

Prócz KC w okresie krótkim wyróżniamy koszty przeciętne (KP)(koszty jednostkowe - na jedną jednostkę produkcji); Koszt przeciętny całkowity (KPC); koszt przeciętny stały (KPS); koszt zmienny przeciętny (KZP).

Jeżeli dodamy do nich koszt krańcowy (KK), powstanie następujący wykres:

MAKROEKONOMIA

Makroekonomia - bada gospodarkę jako całość, bada zjawiska i procesy gospodarcze w skali całej gospodarki. Zajmuje się badaniem agregatowych zmiennych ekonomicznych. Między zjawiskami i procesami mikro i makroekonomii zachodzą związki, te wielkości są od siebie wzajemnie zależne.

PKB, dochód narodowy, inflacja, bezrobocie, budżet państwa, dług publiczny, polityka fiskalna, polityka monetarna (pieniężna, finansowa). Polityka finansowa i monetarna to polityka gospodarcza.

Przykład

Wychodzimy od mikropodmiotu - indywidualne gospodarstwo domowe. Samodzielne gospodarstwa domowe podejmują indywidualne decyzje, co do oszczędności. Ile pieniędzy ulokować w banku. Suma tych indywidualnych mikrodecyzji na szczeblu makroekonomii tworzy agregatową funkcję podaży oszczędności w skali gospodarki.

Przedsiębiorstwa (mikropodmioty) - podejmują samodzielne decyzje, co do zapotrzebowania na kredyt. Suma tych indywidualnych decyzji przedsiębiorstw, co do zapotrzebowania na kapitał na szczeblu makroekonomii tworzy zagregowaną funkcję popytu na kapitał.

Istnieje parametr ekonomiczny - w tym przypadku jest nim stopa procentowa. Równoważy ona zagregowaną podażą oszczędności i zagregowany popyt na kredyt. Parametr też inaczej oddziałuje na gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa. Gospodarstwa są zainteresowane, aby stopa procentowa od oszczędności była jak najwyższa, natomiast przedsiębiorstwa są zainteresowane by oprocentowanie kredytów było jak najniższe.

Zagregowaną funkcję podaży na pracę (pracownicy) i zagregowaną funkcję popytu na pracę (przedsiębiorstwo) równoważy płaca. Pracownicy chcą, by płaca była jak najwyższa, a przedsiębiorcy chcą, by była ona jak najniższa.

Funkcje makroekonomii:

1) poznawcza - wyjaśnia, przewiduje występowanie i przebieg procesów gospodarczych w skali całej gospodarki w przyszłości. To przewidywanie procesów i zjawisk ma charakter warunkowy, tzn. że możemy przewidzieć jak dane zjawisko będzie kształtowało się w przyszłości pod warunkiem, że nie zmienią się podstawowe determinanty wpływające na to zjawisko. Makroekonomia posługuje się modelami ekonomicznymi.

Model ekonomiczny - uproszczony obraz życia ekonomicznego (gospodarki). Stosujemy go gdy chcemy pokreślić najważniejsze zależności między zjawiskami. Wybieramy najważniejsze zmienne objaśniane i objaśniające w danym przypadku. Mamy symulować jak zmiana jednego z parametrów wpłynie na ostateczny wynik. Możemy dostarczyć wskazówek dla praktyki gospodarczej.

2) aplikacyjna - może ona dostarczyć wskazówek dla praktyki gospodarczej p[państwa. Makroekonomia bada wielkości agregatowe, które można podzielić na:

a) zmienne w postaci zasobów - zasoby przedstawiają wartość zmiennych na dany moment, np. bilans przedsiębiorstw na 31 XII 2010

b) zmienne w postaci strumieni - określają wielkości ekonomiczne w jakimś przedziale czasowym, np. wartość PKB dla Polski za rok 2010. strumienie wpływają na zasoby i odwrotnie.

inwestycje - przyrost majątku trwałego i zapasów w gospodarce
1) inwestycje brutto = suma inwestycji netto + inwestycje odtworzeniowe (restytucyjne; rokroczne; fundusz amortyzacji). Amortyzacja - finansowe bądź księgowe odzwierciedlenie stopniowego zużywania się majątku trwałego.

2) inwestycje netto (nowe)

jeżeli istnieją inwestycje odtworzeniowe, to wielkość zasobów kapitału jest BZ. Jeżeli oprócz tego są inwestycje netto, to wartość zasobu kapitału rośnie

3) dekapitalizacja - brak nawet inwestycji odtworzeniowych

Agregacja - zabieg polegający na łączeniu danych liczbowych dotyczących szczebla mikroekonomii w celu otrzymania tych danych na szczeblu makroekonomii. Sposoby:

1) mierzenie wielkości agregatowych w jednostkach fizycznych, np. wielkość bezrobocia w mln osób. Jest ograniczona, bo nie wszystko można do siebie dodać

2) wartościowe wyrażenie zmiennych agregatowych - każde dobro gospodarcze ma swoją wycenę, tj. ilość razy cena. WAŻNE: wielkości agregatowe ulegają zmianom i przyczyną tych zmian w czasie może być zmiana zarówno wielkości produkcji, cena, ilość. Jeżeli chcemy obliczyć tzw. tempo zmian produkcji, to musimy wyrazić zmienne agregatowe w cenach porównywalnych (stałych).

Temu porównaniu służy metoda deflatora.

PKB - syntetyczna miara wartości produkcji wytworzonej w gospodarce danego kraju przez wszystkie przedsiębiorstwa krajowe. Metody obliczania PKB:

1) produktowa (produktów) - sumowanie wartości dóbr i usługa wytworzonych. Trzeba pamiętać, że wszystkie produkty przechodzą w trakcie produkcji szereg faz produkcyjnych. Należy unikać wielokrotnego liczenia wartości tych samych elementów. Aby tego uniknąć istnieją 2 możliwości:

a) metoda wartości dóbr i usług - dobra fiskalne - produkty i usługi nabywane przez ostatecznego użytkownika. W skład dóbr fiskalnych wchodzą dobra konsumpcyjne i dobra inwestycyjne. Dobra inwestycyjne służą w wielu cyklach produkcyjnych. Dobra, które w całości zużywane są przez przedsiębiorstwa w produkcji to dobra pośrednie (np. surowce). Aby uniknąć wielokrotnego liczenia tych samych wartości PKB, sumujemy tylko dobra fiskalne, bez dóbr pośrednich.

b) sumowanie wartości dodanych

2) dochodowa (dochodów) - sumowanie dochodów czynników wytwórczych zatrudnionych przy wytwarzaniu dóbr i usług. Te dochody czynników wytwórczych, które powstają w procesie wytwarzania dóbr usług. Dochodem z pracy jest płaca, z kapitału - procent zysku, z ziemi - renta gruntowa. Istotne jest nie wliczanie do PKB tzw. transferów. Płatności transferowe - nie wiążą się z koniecznością świadczenia jakiejś usługi i nie są dochodami z tytułu produkcji dóbr i usług. Transfery związane są z pełnieniem funkcji społecznych przez państwo, np. renty, emerytury, zasiłki. Podstawą dla istnienia transferów jest produkcja przemysłowa.

3) wydatkowa (wydatków) - sumowanie wydatków poczynionych na zakup dóbr i usług wchodzących w skład PKB. Suma wydatków na finalne dobra i usługi. PKB = C+I+G+(E_x-I_m)

C - wydatki konsumpcyjne; I - wydatki inwestycyjne (ponoszone przez prywatnych przedsiębiorców); G - wydatki rządowe, bez transferów; (E_x-I_m) - saldo handlu zagranicznego.

Rachunek PKB i dochodu narodowego

PKB i dochód narodowy świadczą o jakości życia w danym społeczeństwie.

1) Produkt Krajowy Brutto (PKB) - może być liczony w cenach rynkowych (gdy jest sprzedawany, uwzględnia podatki pośrednie) lub w cenach czynników produkcji (liczony na poziomie produkcji - miara wartości produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich - VAT - i uwzględnieniem ewentualnych subsydiów/dotacji)

2) Produkt Narodowy Brutto (PNB) - jest miarą łącznych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji będące ich własnością. Obywatele polscy mogą być zatrudnienie zagranicą - ich dochody wliczają się do PNB Polski. W Polsce pracują, inwestują obcokrajowcy, ich dochody wliczają się do PNB ich kraju.

PNB=PKB+dochody netto

Dochody netto - różnica między wpływem dochodów z tytułu świadczenia usług czynników produkcji zagranicą przez obywateli danego kraju, a odpływem dochodów z czynników produkcji należących do cudzoziemców.

PNB>PKB - gdy więcej zarobili Polacy za granicą niż obcokrajowcy w Polsce

PNB<PKB - gdy Polacy zarobili zagranicą mniej pieniędzy niż obcokrajowcy w Polsce

3) Produkt Narodowy Netto (PNN; dochód narodowy) - amortyzacja - jest to różnica miedzy PNB a wielkością amortyzacji (w stałych cenach)

4) Dochody Osobiste (DO) - osiągane przez gospodarstwa domowe w przedsiębiorstwach

DO=PNN-(podatki dochodowe CIT+zyski niepodzielne -na inwestycje)

5) Rozporządzalne Dochody Osobiste (RDO; dochód do dyspozycji) RDO=DO-(podatki dochodowe PIT+transfery)

6) PKB per capita - na jednego mieszkańca - są porównywalne między krajami. Ta miara jest średnia, zawiera uproszczenia. W sposób prawidłowy odzwierciedla poziom dobrobytu w tych krajach, w których rozpiętości dochodowe są małe.

7) Dobrobyt Ekonomiczny Netto (DEN) - dla uzupełnienia braków PKB, PNB, PNN. PKB nie uwzględnia tzw. produkcji tzw. antydóbr (np. hałas, alkohol, papierosy), te mierniki nie uwzględniają produktów nierynkowy (nie mających ceny).

Czynniki określające poziom i wzrost dochodu narodowego. Postęp techniczny. Dochód narodowy i dynamika wzrostu dochodu narodowego.

Tę problematykę można rozpatrywać w dwojakim aspekcie:

1) okres długi (podejście podażowe) - faktyczny dochód narodowy określony jest przez wielkość zarobków czynników produkcji oraz efektywność ich wykorzystania. Jakie są bariery wzrostu dochodu narodowego w okresie długim?: zasoby czynników produkcji, praca, ziemia, kapitał, zasoby surowcowe (nowe), postęp techniczny, zmiany metod wytwarzania, odkrycie nowych zasobów surowców, degradacja środowiska, wyniszczanie środowiska naturalnego, problemy wyżywienia, demograficzne, poziom wiedzy ludzkiej (kwalifikacje). Efektywność wykorzystania zasobów w okresie długim: najważniejsze zagadnienia to zwiększenie potencjału produkcyjnego oraz wzrost efektywności wytwórczej.

2) okres krótki (podejście popytowe) - bez inwestycji - faktyczny dochód narodowy zależy od wielkości agregatowego popytu na towary. Popyt agregatowy to inaczej popyt globalny (dzieli się na popyt konsumpcyjny i inwestycyjny). W okresie krótkim wielkość agregatowego popytu w zależności od tego czy jest to popyt globalny, mały, duży, to przesądza on w dużej mierze o stopniu wykorzystania aparatu produkcyjnego. Jeżeli popyt globalny jest wysoki, to przedsiębiorcy widzą w perspektywie większe zyski. Kiedy popyt jest niewielki (okres recesji) przedsiębiorcom nie opłaca się produkować dużo, niski jest stopień wykorzystania aparatu wytwórczego. W okresie krótkim są inne bariery wzrostu dochodu narodowego niż w okresie długim: potencjał produkcyjny (zdolność wytwórcza), zależy od wielkości zasobów (czynników produkcji) oraz efektywności ich wykorzystania.

Zasoby pracy obejmują osoby w wieku produkcyjnym (w Polsce 18-60/65lat), zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia na warunkach typowych (wynagrodzenie) dla danej gospodarki. Wielkość zasobów pracy zależy od:

- liczby osób w wieku produkcyjnym

- współczynnika elastyczności zawodowej (liczba osób w wieku produkcyjnym w stosunku do ogólnej liczby osób w wieku produkcyjnym, która jest gotowa podjąć pracę. Jest to procent liczby osób w wieku produkcyjnym, które chcą podjąć pracę)

- uwarunkowania społeczno-kulturowe (opieka socjalna, model rodziny) oraz rozwiązania prawne

Kapitał

a) rzeczowy (fizyczny) - wszystkie przetworzone produkty używane do prowadzenia działalności gospodarczej w sferze produkcji, handlu i usług

b) finansowy - różnego rodzaju środki finansowe w postaci akcji, obligacji, bonów skarbowych i innych papierów wartościowych oraz gotówki

Ziemia to umownie lasy, minerały, grunty, inne bogactwa naturalne

Ziemia i kapitał rzeczowy tworzą łącznie majątek rzeczowy.

Na efektywność wykorzystania tych zasobów ma wpływ technika produkcji, a poprawa tej techniki to postęp techniczny

Formuła produkcji Y = F (Z, K, A) Y - wielkość dochodu narodowego; F - funkcja; Z - zatrudnienie; K - kapitał i ziemia; A - poziom techniki Funkcja produkcji pokazuje zależność wielkości wytworzonego dochodu narodowego od nakładów czynników produkcji.

Współczynniki techniczne (przeciętne, średnie, udziałowe)	Wskaźniki przyrostowe (krańcowe, marginalne)
1) współczynnik kapitałowy -ile złotych kapitału w danej gospodarce w danym czasie jest potrzebnych na wytworzenie 1zł dochodu narodowego. Dobrze, gdy jest niski	1) krańcowy współczynnik kapitałowy - o ile należy zwiększyć kapitał, aby otrzymać dodatkową złotówkę dochodu narodowego. Dobrze, gdy jest niski
2) współczynnik efektywności kapitału - z 1zł ponoszonego na kapitał chcemy otrzymać jak najwięcej	2) krańcowy współczynnik efektywności inwestycji
3) wydajność na jednego zatrudnionego - ile dochodu narodowego wytwarza jeden zatrudniony. Dobrze, gdy jest wysoki	3) krańcowa wydajność na jednego zatrudnionego - o ile przyrośnie dochód narodowy, jeśli zwiększymy zatrudnienie o 1 pracownika
4) pracochłonność - odwrotność wydajności pracy	4) krańcowa pracochłonność
5) wskaźnik technicznego uzbrojenia pracy - informuje ile jednostek kapitału przypada na jednego zatrudnionego. Dobrze, gdy jest wysoki	5) krańcowy wskaźnik technicznego uzbrojenia pracy - dobrze, gdy jest wysoki

1) wpływ Z na Y, gdy K i A są stałe

Y=Z*W, W - wydajność pracy Wydajność na zatrudnionego zależy od: technicznego uzbrojenia pracy i poziomu nowoczesności; kapitału; kwalifikacji pracowników; organizacji i zarządzania produkcją; warunków naturalnych.

Tempo wzrostu dochodu narodowego wyrażone w bezpośrednich czynnikach wzrostu.

Dochód narodowy równa się sumie tempa wzrostu zatrudnienia i krzywej wzrostu wydajności pracy.

2) wpływ K na Y, gdy Z i A są stałe

Dochód narodowy jest dzielony na konsumpcję co jest przeznaczone na skonsumowanie, a co na inwestycje. Stopa wzrostu dochodu narodowego (r) wyrażona za pomocą czynników pośrednich (podażowych, związanych z kapitałem), zależy od: stopy inwestycji (czyli udziału inwestycji w dochodzie narodowym); efektywności inwestycji (czyli przyrostu dochodu narodowego z każdej złotówki wydatkowanej na inwestycje)

3) wpływ A na Y, gdy K i Z są stałe

Postęp techniczno ekonomiczny - zjawisko zachodzące w czasie polegające na pojawieniu się nowych rozwiązań technicznych możliwych do wykorzystania w gospodarce, które tym się różnią od poprzednich, że dla wytworzenia tej samej wielkości produkcji wymagają mniejszych nakładów pracy, kapitału, czyli jest to nowa technologia wytwarzania tego samego produktu. Wyróżniamy jeszcze postęp techniczny produktowy polegający na wytworzeniu zupełnie nowego, nie znanego do tej pory produktu. Etapy postępu technicznego:

1) faza inwestycji technicznej - polega na opracowaniu nowego wyrobu lub nowej technologii

2) faza innowacji technicznej - pierwsze w skali danego kraju lub w skali globalnej zastosowanie w gospodarce nowej inwencji

3) faza dyfuzji techniki - polega na rozprzestrzenieniu się innowacji.

Rodzaje postępu technicznego z punktu wiedzenia dróg/kanałów jakimi dostaje się do gospodarki:

a) postęp techniczny nie uprzedmiotowiony (nie ucieleśniony) - oznacza wszelkie nowe techniki w organizacji i produkcji realizowane w ramach funkcjonującego aparatu wytwórczego (bez inwestycji)

b) postęp techniczny uprzedmiotowiony (ucieleśniony) - napływa do gospodarki wraz z inwestycjami

Postęp techniczny graficznie

Izokwanta (krzywa jednakowego produktu) - przedstawia różne efektywne kombinacje czynników produkcji dające taką samą wielkość produkcji. Jest to zagregowany zbiór metod wytwarzania o różnym poziomie pracochłonności i kapitałochłonności. Efektywne - przy pełnym wykorzystaniu aparatu wytwórczego. Metody A, B, C są wobec siebie substytucyjne. Wszystkie te metody dotyczą danego momentu. Metoda A jest bardziej pracochłonna niż B, ale B jest bardziej kapitałochłonna. Te metody różnią się od siebie proporcjami użycia pracy i kapitału.

Izokoszta (krzywa jednakowej ceny) - pokazuje różne kombinacje czynników produkcji przy danych cenach czynników produkcji, w danej wielkości łącznych kosztów zużycia tych czynników produkcji. Przejście na nową izokoszta położoną bliżej układu współrzędnych oznacza postęp techniczny. Postęp techniczny zawsze oznacza wzrost wydajności pracy, natomiast tempo wzrostu wydajności pracy może być różne. W zależności od tego wyróżniamy 3 typy postępu technicznego:

1) postęp techniczny neutralny

2) postęp techniczny kapitałochłonny

3) postęp techniczny oszczędnościowy

Analiza krótkookresowa przy danym potencjale produkcyjnym (podejście popytowe)

Równowaga gospodarcza (na rynku dóbr i usług) jest spełniona wówczas, gdy Y=APp; gdzie Y to wielkość dochodu narodowego; APp to agregatowy popyt.

1) wielkość wytworzonego dochodu narodowego, czyli faktyczny poziom dochodu narodowego wytworzonego w gospodarce jest wyznaczony przez poziom agregatowego popytu na towary.

2) równowaga na rynku towarowym występuje wówczas, gdy wytworzony dochód narodowy równy jest agregatowemu popytowi APp=C+AI+GH+(Ex-Im), gdzie C to popyt konsumpcyjny; I to popyt inwestycyjny; G to popyt rządowy

Model gospodarki zamkniętej (bez państwa) APp=C+I

Części składowe agregatowego popytu dla gospodarki zamkniętej.

Popyt konsumpcyjny (C) składa się z dwóch części:

a) popytu konsumpcyjnego autonomicznego - część konsumpcji względnie niezależna od poziomu dochodu, jest realizowane z wynagrodzeń itp.

b) popytu konsumpcyjnego - wyraźnie jego wielkość zależna jest od poziomu dochodów (w makroekonomii od dochodu narodowego)

C=Ca+Ksk*Y; gdzie Ca - konsumpcja niezbędna; Ksk - krańcowa skłonność do konsumpcji; Y - dochód narodowy po odjęciu podatków

Y=C+S ; gdzie
udział konsumpcji w dochodzie (przeciętna skłonność do konsumpcji)

udział oszczędności w dochodzie (przeciętna skłonność do oszczędzania)

∆Y=∆C+∆S/:∆Y

- współczynnik krańcowej skłonności do konsumpcji

- krańcowa skłonność do oszczędzania

Ksk+Kso=1

Makroekonomiczna funkcja konsumpcji (przy założeniu, że jest liniowa)

Makroekonomiczna funkcja konsumpcji pokazuje poziom zamierzonej konsumpcji przy każdym poziomie dochodu narodowego

wielkość konsumpcji zależy od:

a) strumieni w postaci dochodów uzyskanych przez gospodarstwa domowe

b) zasobów w postaci wielkości nagromadzonego bogactwa

Hipotezy dotyczące wpływu dochodu na wielkość konsumpcji:

1) hipoteza dochodu absolutnego Keynesa - konsumpcja zależy przede wszystkim od bieżących dochodów uzyskiwanych przez gospodarstwo domowe. Wraz ze wzrostem dochodów wzrasta konsumpcja, ale udział wydatków na konsumpcję w całości dochodów jest coraz mniejszy.

2) hipoteza dochodu relatywnego (porównawczego) Duesenberrego - wysokość wydatków konsumpcyjnych poszczególnych gospodarstw zależy w dużym stopniu od poziomu życia znajomych, standardu życia grupy społecznej, w której się znajdujemy. Występuje efekt rygla (zapadki) - dążenie do utrzymania standardu życia na danym poziomie mimo spadku dochodów. Wskazuje się na to, że wysokość konsumpcji zależy nie tylko od dochodów bieżących, ale także przeszłych.

3) hipoteza dochodu permanentnego (stałego, przeciętnego) Friedmana - przeciętny w całym okresie życia. wielkość wydatków konsumpcyjnych zależy od dochodów bieżących, przeszłych, ale także przewidywanych dochodów przyszłych.

Popyt inwestycyjny/inwestycje

Inwestycje - powiększenie lub utrzymanie zasobów kapitału trwałego oraz stanu zapasów.

Zapasy - dobra przechowywane na potrzeby przyszłej produkcji bądź sprzedaży

Dwa rodzaje inwestycji:

1) inwestycje autonomiczne - są one względnie niezależne od poziomu aktywności gospodarczej. Są to np.: inwestycje odtworzeniowe; inwestycje modernizacyjne (usprawnienia); inwestycje szybko rentujące (stosunkowo w szybkim czasie przynoszą zyski)

2) inwestycje indukowane (pobodzone) - pobudzone stanem aktywności gospodarczej, są wyraźnie zależne od stanu działalności gospodarczej

Determinanty inwestycji:

1) dynamika stopy zysku - oczekiwania co do kształtowania się stopy zysku w przyszłości. Zależy od

a) czynników subiektywnych - indywidualnie określające danego przedsiębiorcę; indywidualna zdolność do przewidywania przyszłych zmian, zdolność do podejmowania ryzyka (przedsiębiorcy dzielą się na ryzykantów; neutralnych; i tych z awersją do ryzyka)

b) czynników obiektywnych - są niezależne od kwalifikacji przedsiębiorcy, np. dynamika popytu i podaży, rezerwy surowcowe, kwalifikacje pracowników, dynamika eksportu

2) stopień konkurencji - im wyższy tym wyższa intensywność wprowadzania postępu technicznego i większa skłonność do inwestycji

3) wysokość stopy procentowej - jako koszt uzyskania kredytu - im wyższa, tym gorsze warunki kredytowe, mniejsza skłonność do inwestycji

4) zmiany w popycie konsumpcyjnym - akceleracja (przyspieszenie) - wzrost popytu konsumpcyjnego powoduje zwielokrotnienie, zmiany popytu inwestycyjnego.

W przypadku danego wzrostu popytu konsumpcyjnego (będącego skutkiem wzrostu dochodu narodowego) przedsiębiorstwa podejmują dodatkowe inwestycje, są to tzw. inwestycje indukowane.

Gospodarka to naczynia połączone, jeżeli w jakimś jej miejscu nastąpi wzrost popytu konsumpcyjnego to jest o przenoszony na inne podmioty w gospodarce, bo wydatki jednych podmiotów są jednocześnie dochodami innych podmiotów. Zmiany w gospodarce mają charakter zwielokrotniony. Jeżeli impuls autonomiczny wystąpi w danym punkcie gospodarki, to na zasadzie naczyń połączonych ulega wzmocnieniu, przyspieszeniu, przenosi się na inne podmioty gospodarcze.

Wzrost popytu konsumpcyjnego powoduje zwielokrotnione zmiany popytu inwestycyjnego, gdyż inwestorzy po odnotowaniu możliwości wyższych zysków uruchamiają tzw. inwestycje indukowane.

Model mnożnika akceleratora (3 okresy: t, t₁, t₂)

∆Y_t-1=Y_t-1-Y_t-2 I=Ia+Ii

∆C_t-1 - dodatkowy popyt konsumpcyjny, który jest sygnałem dla przedsiębiorstwa, że warto podjąć inwestycje indukowane

Iit=a* ∆Y_t-1 a - akcelerator

W gospodarce występują jednocześnie procesy:

1) zmiany konsumpcji będące efektem wcześniejszych zmian dochodu narodowego - mechanizm akceleratora

2) inwestycje autonomiczne i ich powiększanie - mechanizm mnożnika inwestycyjnego

APp=Ca+Ksk*Y jaki jest związek między przyrostem dochodu narodowego, a

APp=Ca+Ksk*Y+Ia przyrostem popytu inwestycyjnego.

Y=App

∆Y=∆APp

Wyprowadzenie wzoru na mnożnik inwestycyjny:

∆Y=Ksk* ∆Y+Ia

∆Y-Ksk* ∆Y= ∆Ia

∆Y(1-Ksk)= ∆Ia/(1-Ksk)

∆Y=mi* ∆Ia - z tego wynika, że dana zmiana popytu inwestycyjnego powoduje zwielokrotnione zmiany dochodu narodowego. O stopniu zwielokrotnienia decyduje wysokość mnożnika inwestycyjnego (mi).

∆Ia=1000; Ksk=
; ∆Y=? ∆Y=mi* ∆Ia=3*1000=3000zł

Zasada mnożnika inwestycyjnego - zmiana popytu inwestycyjnego powoduje zwielokrotnione zmiany dochodu narodowego, wielkość zwielokrotnienia zależy od krańcowej skłonności do konsumpcji ∆Y=mi* ∆Ia

Zasada akceleracji - zmiana dochodu narodowego (i wynikająca stąd zmiana konsumpcji) powoduje zwielokrotnione zmiany inwestycji (są to inwestycje indukowane), stopień zwielokrotnienia zależy od wysokości akceleratora.

Dwa rodzaje efektów inwestycyjnych:

Inwestycje odgrywają szczególną rolę w procesach wzrostu gospodarczego. Powodują:

1) efekt popytowy - inwestycje w momencie ich podjęcia pobudzają popyt

2) efekt podażowy - inwestycje zwiększają moce produkcyjne w gospodarce

Pomiędzy efektami występuje luka czasowa

Efekt popytowy inwestycji występuje już w trakcie jej realizacji, a podażowy po jej zakończeniu

Efekt podażowy uzyskuje się tak długo, jak inwestycje są dodatnie tzn. inwestycje z okresu na okres mogą być takie same, mogą rosnąć lub spadać, natomiast dla uzyskania efektu popytowego (mnożnikowego), konieczny jest absolutny przyrost inwestycji.

Cykl koniunkturalny

Y=I+C Y=C+S I+C=C+S I=S

I=S warunek równowagi gospodarczej na rynku towarowym w prostym modelu prze założeniu braku państwa i handlu zagranicznego.

APp=Y Ye-dochód w równowadze, E-dochód narodowy w

APp=C+I+G równowadze. 1) Agregatowy popyt jest zaspokajany

1) Ye=100; I=S przez dochód narodowy. 2) popyt wyższy od

2) Y2=80; I>S dochodu narodowego (luka inflacyjna). 3) popyt

3) Y1=120; I<S niższy od dochodu narodowego (recesja).

I- inwestycje tworzą popyt

S- oszczędności tworzą podaż

Ye - występuje dochód narodowy w równowadze, co oznacza, że jednocześnie spełniony jest warunek równowagi w modelu gospodarki zamkniętej.

W Y2 zamierzone wydatki są większe od produkcji. Spowoduje to wzrost cen, który jest sygnałem zwiększonej opłacalności produkcji (dochód narodowy ulegnie zwiększeniu dochodząc do punktu równowagi Ye).

Y1 - występuje przewaga podaży nad popytem. Faktycznie wytworzony dochód jest za duży w stosunku do popytu. Dochód narodowy zacznie spadać, bo zaczną spadać ceny. Popyt jest mniejszy od podaży.

Stany równowagi w gospodarce rynkowej osiągane są bardzo rzadko, bo decyzje co do oszczędności i inwestycji podejmowane są przez różne podmioty gospodarcze (gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa). Tylko przypadek może sprawić, że I=S. jest to podstawowa przyczyna tego, że gospodarka rozwija się cyklicznie, nie rozwija się równomiernie. Występują okresowe wahania poziomu aktywności gospodarczej - jest to cykl koniunkturalny. Wahania poziomu aktywności gospodarczej następują wokół trendu.

Cykl koniunkturalny - przewidywane zmiany aktywności gospodarczej wokół trendu.

Wyróżniamy zjawiska trendów i wahań cyklicznych. Trend - wzrost popytu związany jest ze zwiększeniem zasobów czynników produkcji oraz ze wzrostem efektywności wykorzystania tych zasobów (okres długi). W okresie krótkim wahania poziomu aktywności gospodarczej zależy od aktualnego poziomu popytu globalnego (od stopnia wykorzystania materiału produkcyjnego). W gospodarce występują cykliczne wahania popytu (inwestycyjnego i konsumpcyjnego). Popyt inwestycyjny - jest czynnikiem dynamizującym gospodarkę. Cykl koniunkturalny zależy od decyzji inwestycyjnych przedsiębiorców.

Klasyczny cykl koniunkturalny (do I wojny światowej) składa się z 4 faz:
1) AB - kryzys

2) BC - faza depresji

F - najniższy punkt cyklu koniunkturalnego

3) CD - ożywienie

4) DE - rozkwit wzrostu gospodarczego

Amplituda wahań cyklu - im różnica jest większa tym cykle są bardziej wybuchowe. Między fazami zachodzi związek przyczynowo-skutkowy.

1) kryzys - w okresie do I wojny światowej mamy wielki kryzys gospodarczy (1929-1933), występowała nadprodukcja tj odnotowano ogromna przewaga podaży nad popytem - gromadzenie się niesprzedanych zapasów. Gwałtowny spadek cen, a także spadek poszczególnych makrowielkości (PKB, dochodu narodowego, zatrudnienia, płac realnych, dochodów ludności, popytu), rosło jedynie bezrobocie. Tempo spadku tych wielkości jest różne.

2) faza depresji (zastój, stagnacja) - dalszy punkt cyklu. Wielkości makroekonomiczne spadają, ale stabilizują się na obniżonym poziomie, po przekroczeniu, którego następuje dźwiganie się gospodarki ku górze.

3) ożywienie - wzrost poszczególnych makrowielkości początkowo rosną w niskim tempie, potem coraz szybciej i osiągają najwyższy punkt zwrotny cyklu.

4) rozkwit wzrostu gospodarczego (faza boomu gospodarczego) - makrowielkości rosną w szybkim tempie, rosną także ceny.

Różnica między cyklem klasycznym a współczesnym przebiegiem cyklu koniunkturalnego:

1) we współczesnym cyklu nie są odróżniane 4 fazy, ale dwie: faza kryzysu i depresji jako faza spadkowa; a pozostałe dwie jako faza wzrostowa.

2) we współczesnym cyklu jego przebieg jest łagodniejszy, amplituda wahań jest mniejsza. Faza spadkowa trwa jednak dłużej. W klasycznym cyklu występowały absolutne spadki makrowielkości, np. produkcji, cen, dochodu narodowego. Obecnie notuje się raczej brak wzrostu jako oznakę fazy spadkowej w gospodarce.

Przyczyny łagodniejszego przebiegu cyklu koniunkturalnego:

1) pojawienie się interwencjonizmu państwowego - ingerencja państwa w cykl koniunkturalny, która pojawiła się po wielkim kryzysie gospodarczym.

2) działalność monopoli - które poprzez swoją politykę powodują, że współczesny kryzys przebiega przy nie spadających, a nawet lekko rosnących cenach.

Rodzaje wahań cyklicznych (dotyczą całej gospodarki):

1) krótkie - Kitchin - trwają ok. 3,5 roku

2) średniookresowe - Juglar - trwają 8-10 lat

3) długie fale - Kondratiew- trwają 50-60 lat

Ekonomiści podstawowego nurtu zgadzają się, że to wahania popytu inwestycyjnego są główną przyczyną sprawczą cyklu koniunkturalnego. Natomiast ekonomiści różnią się co do przyczyn tego wahania, istnieją dwa podejścia:

1) teorie neoklasyczne (egzogeniczne) - neoklasyczne spojrzenie na system gospodarczy zakłada, że system ten ma właściwości stabilności, co oznacza, że wytrącony z równowagi sam uruchamia mechanizmy wewnętrzne wprowadzające gospodarkę z powrotem w stan równowagi (mechanizm wahadła). Ta właściwość stabilności jest osiągana za pomocą swobodnie działającego mechanizmu rynkowego i swobodnie kształtujących się cen. Czynniki zakłócające równowagę mają charakter zewnętrzny (egzogeniczny) i pochodzą spoza ekonomicznego otoczenia (np. wojny, rewolucje, zmiany demograficzne, innowacje techniczne, postęp techniczny, zjawiska przyrodnicze, odkrycia nowych zasobów). Cykl jest zjawiskiem naturalnym, a ewentualna polityka państwa (monetarna i fiskalna) nie ma sensu. Takie stanowisko jest bardzo istotne w kontekście polityki gospodarczej państwa. Skoro państwo nie jest w stanie zmienić otoczenia, to nie powinno angażować się w interwencjonizm, np.

a) koncepcja Jevonsa (1835-1882) - dotyczy czynników przyrodniczych - nieaktualna - szuka przyczyn cyklicznego rozwoju gospodarczego w zjawiskach przyrody. Liczono plamy pojawiające się na Słońcu i zwiększona ilość plam miała powodować nieurodzaje w rolnictwie - przenoszony na negatywne zmiany w produkcji przemysłowej.

b) koncepcja Schumpetera (1883-1950) - dotyczy postępu technicznego - teoria innowacji - upatruje przyczyn cykli rozwoju gospodarczego w falowym pojawianiu się innowacji technicznych. W gospodarce istnieje ciągły strumień innowacji, to warunek konieczny, ale niewystarczający dla rozwoju gospodarczego. Musi pojawić się przedsiębiorca (innowator, lider), który jako pierwszy wprowadzi innowacje do gospodarki. Innowator osiąga tzw. zysk nadzwyczajny - wyższy od przeciętnego. Inni podążają na liderem, oni powodują, że zysk nadzwyczajny zanika. Wysoka koniunktura zaczyna się obniżać, aż do pojawienia się kolejnej innowacji. Schumpeter dzieli wszystkie innowacje na:

- innowacje epokowe - warunkujące długie fale. Gwałtowny zwrot w rozwoju technologii dostarcza nowych produktów. Długie fale:

* 1787-1842 - maszyna parowa i związana z nią rewolucja przemysłowa

* 1843-1897 - budowa kolei żelaznej.

* 1898-1945 - zastosowanie elektryczności i wynalazki z dziedziny chemii

* 1945-1973 - rozwój budownictwa i motoryzacji

* po 1973 - rozwój komputeryzacji, automatyzacji, elektroniki, rewolucja mikroprocesorowa. My żyjemy prawdopodobnie w fazie spadkowej tej fali.

W tej koncepcji impuls epokowych innowacji wprowadza gospodarkę w stan ożywienia i rozkwitu, a następnie po upowszechnieniu się popytu i stopniowym nasycaniu popytu gospodarka znów wkracza w fazę spadkową i oczekuje na następną epokową innowację.

- innowacje powodujące cykle średnie

c) koncepcja dotycząca zmian politycznych (cyklu wyborczego) - rząd i inne instytucje prowadzą politykę mającą na celu reelekcję. Teoria ta tłumaczy cykliczny rozwój gospodarki poprzez zmiany priorytetów przed wyborami parlamentarnymi. Rząd podejmuje decyzje pozwalające mu poprawić swój wizerunek w oczach wyborców, co daje szansę na wygranie kolejnych wyborów, są to decyzje populistyczne. W długim okresie są niezgodne z realiami gospodarczymi, psują gospodarkę, np. zwiększenie podaży pieniądza.

2) teorie Keynesistowskie (endogeniczne) - przyczyny cyklicznego rozwoju gospodarczego tkwią w systemie gospodarczym, wynikają z reguł gry gospodarki rynkowej. Przebieg fazy kryzysu. Podstawowym celem gospodarowania jest maksymalizacja zysków a miarą celowości innowacji jest przewidywana stopa zysku. W gospodarce występują mechanizmy powodujące tzw. przenoszenie stopy zysku. W fazie kryzysu występują trzy główne zjawiska powodujące iż gospodarka samodzielnie (nawet bez pomocy państwa) jest w stanie z tego kryzysu po pewnym czasie dźwignąć się ku górze, przejść do fazy wzrostowej:

a) ostra konkurencja między przedsiębiorstwami - w niesprzyjającej dla nich sytuacji, tj. w fazie nadprodukcji przedsiębiorcy konkurują między sobą, gdyż każdy chce sprzedaż, by się utrzymać. W sytuacji niskich cen przedsiębiorcy, aby przetrwać muszą obniżyć koszty produkcji. Przetrwają najlepsi. Następuje oczyszczenie rynku z gorszych przedsiębiorców., ci, którzy zbankrutują zabiorą ze sobą nieefektywny aparat wytwórczy.

b) twórcze zniszczenie - część przedsiębiorstw bankrutuje i zabiera ze sobą niewydajny majątek wytwórczy. Na ich miejsce wejdą nowi, którzy będą w stanie wytworzyć taniej i lepiej. Rodzi się nie popyt inwestycyjny.

c) zjawisko konsumpcji autonomicznej - w stanie nadprodukcji nie ma produkcji ani inwestycji. Gdy zmniejszą się niesprzedane zapasy będzie to impuls, bo popyt konsumpcyjny będzie rosnąć. Rodzi się nowy popyt konsumpcyjny, który pobudza nową konsumpcję i nowe inwestycje.

Nowy popyt konsumpcyjny i inwestycyjny wzajemnie się pobudzają, koniunktura śmiało idzie ku górze za pomocą mechanizmu mnożnika akceleratora. Gwałtownie rośnie produkcja. Do produkcji potrzebne są nowe maszyny, urządzenia, surowce, siła robocza, rosną koszty przedsiębiorstwa. Popyt na nowe wyroby stopniowo się nasyca, ceny zaczynają spadać, co w połączeniu z rosnącymi kosztami produkcji powoduje spadek prognozowanej stopy zysku. Przedsiębiorcy w tendencji zaczynają ograniczać produkcję, inwestycje. Gospodarka znów wchodzi w fazę spadkową. Spadają oba popyty. To osłabienie popytu zbiega się w czasie z efektem podażowym inwestycji. Na rynku niespodziewanie pojawiły się produkty, będące efektem inwestycji poczynionych wcześniej, kiedy koniunktura była jeszcze dobra i popyt był wysoki. Dodatkowo podaż powoduje, że gospodarka jeszcze szybciej wchodzi w fazę spadkową i zaczyna działać mechanizm mnożnika akceleratora w dół. Ta koncepcja wykazuje, że cykle koniunkturalne odpowiadają przedsiębiorcy, który opiera wie w swojej działalności inwestycyjnej na przewidywanej stopie zysków.

Funkcje państwa

Polityka fiskalna (budżetowa) - decyzje państwa dotyczące całokształtu dochodów i wydatków państwa. Państwo realizuje swoje cele za pośrednictwem budżetu państwa.

Budżet państwa - plan finansowy zawierający dochody i wydatki budżetowe związane z realizacją przyjętej polityki społeczno-gospodarczej. Jest sporządzany na okres roku i musi być zatwierdzony przez władzę ustawodawczą, w Polsce budżet podpisuje prezydent. Od momentu podpisania budżet staje się aktem prawnym - rząd odpowiada za jego realizację.

Funkcje budżetu:

1) funkcja fiskalna - polega na gromadzeniu dochodów

2) funkcja redystrybucyjna - gdzie redystrybucja oznacza ponowny podział, chodzi o korekty w podziale dochodu narodowego ukształtowanego przez mechanizmy rynkowe.

a) umożliwia dokonywanie pożądanych zmian dochodów różnych grup społecznych, np. przez podatki progresywne zmniejsza się rozpiętości dochodowe w społeczeństwie

b) zmniejszenie nadmiernych różnic w wysokości dochodów różnych grup społecznych

c) stwarza warunki bezpieczeństwa socjalnego dla różnych grup społecznych

3) funkcja stymulacyjna

a) polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetowych na życie gospodarcze i społeczne

b) przy pomocy systemów podatkowych i wydatków budżetowych można wpływać na zmiany strukturalne w gospodarce

c) można zachęcać do inwestowania w obszary o niższym tempie wzrostu

d) można wpływać na tempo i kierunki inwestowania

e) poprzez system podatkowy można wpływać na poziom i strukturę konsumpcji

f) w sferze życia społecznego (np. polityka prorodzinna) można pobudzać przyrost naturalny; ograniczać lub łagodzić społeczne skutki bezrobocia przez zasiłki. Nie dopuszczać do zbyt dużego spadku popytu

g) można zwiększyć poziom aktywności zawodowej przez zwrot kosztów szkolenia i zwiększać w ten sposób mobilność na rynku pracy

Źródła dochodów:

1) cła

2) dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw i opłaty skarbowe

3) podatki - przymusowe i bezzwrotne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo na podstawie przepisów ustalonego prawa podatkowego. Podatnikami są osoby fizyczne (PIT) i prawne (CIT)

Podział podatków:

a)bezpośrednie - charakteryzują się tym, że płacone są przez podatnika z określonego tytułu. Podatki płacone od osiąganych dochodów: PIT (18%, 32%), CIT (19%)

b)pośrednie - charakteryzują się tym, że są zawarte w cenie towarów:

* podatek od towarów i usług VAT (od wartości dodanej - 0%, 5%, 8%, 23%

* akcyza - nakładana na szczególne dobra, np. na wyroby tytoniowe, spirytusowe, benzynę, wyroby szlachetne

* podatek od gier

c) majątkowe - podatek: rolny, leśny, od nieruchomości (te trzy razem to podatek katastralny), od spadków i darowizn, od czynności cywilno-prawnych, od środków transportu

Podział podatków:

a) zasilające budżet centralny - dochodowe, VAT, akcyza

b) zasilające budżet samorządu terytorialnego - rolny, leśny, od nieruchomości, od spadków i darowizn. Gminy partycypują także w podatkach dochodowych: 16% wpływów z PIT od osób zamieszkałych na terenie danej gminy i 5% z CIT od firm zarejestrowanych na terenie danej gminy.

Inne obligatoryjne obciążenia niepodatkowe na rzecz państwa:

1) składki na ubezpieczenie społeczne

2) składki na Fundusz Pracy naliczane od wysokości wynagrodzeń brutto.

Wysokość podatków w Polsce stanowi ok. 26% dochodów osobistych. Największe opodatkowanie w Europie jest w Belgii, Szwecji, Danii, Holandii - ok. 45%.

Cechy specyficzne systemu podatkowego w Polsce:

1) bardzo niska kwota zwolnienia z podatków, ok. 1000 zł dochodów miesięcznych

2) bardzo wysokie koszty uzyskania podatków

Skale (stopy) podatkowe:

1) proporcjonalna (podatek liniowy) - jednakowa dla każdej podstawy opodatkowania

2) progresywna - stawka podatku rośnie wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania

3) regresywna - stawka podatku spada wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania

4) podatki kwotowe - płacone jakąś kwotą, np. podatek od psów wynosi 40 zł.

Wydatki budżetu:

1) ze względu na zakres i kierunki działalności państwa

a) wydatki związane z wykonywaniem przez państwo tradycyjnych funkcji - związane np. z wymiarem sprawiedliwości, z funkcją obronną, utrzymywaniem administracji rządowej

b) wydatki związane z realizacją celów społecznych - np. na oświatę, kulturę, ochronę zdrowia, świadczenia socjalne

c) wydatki wynikające z pełnienia funkcji interwencyjnej w gospodarce - np.

* inwestycje w infrastrukturę gospodarczą - rozbudowa kolei, dróg, mostów, portów, itp.

* inwestycje w infrastrukturę społeczną - budowa budynków: administracyjnych, szkół, szpitali

Inwestycje charakteryzują się tym, że są bardzo kapitałochłonne i często długookresowe (maja długi okres zwrotu). Związane są z wysokim ryzykiem

d) subsydia dla rolnictwa - np. w postaci cen gwarantowanych, dla przedsiębiorstw prywatnych

2) dające odpowiedź na pytanie: czy wydatki pobudzają popyt w sposób bezpośredni czy pośredni

a) transferowe (pośredni) - renty, emerytury, zasiłki dla bezrobotnych, itp. to dochody, które państwo w ramach redystrybucji przekazuje. Transfer - dochód otrzymywany przez określony podmiot, który decyduje o tym, na co przeznaczyć dodatkowe dochody.

b) realne (bezpośredni) - są związane z zakupem przez sektor publiczny (państwowe przedsiębiorstwa, administrację publiczną) dóbr i usług niezbędnych do pełnienia ich funkcji.

Deficyt budżetowy

Stanem najbardziej pożądanym jest równowaga budżetowa. Dochody = wydatki. Deficyt budżetowy występuje jeżeli wydatki są większe niż dochody. Jeżeli deficyt narasta z okresu na okres, to wówczas na ogół rośnie tzw. dług publiczny, czyli zadłużenie państwa w społeczeństwie. Wielkość długu publicznego jest mierzona wartością obligacji wyemitowanych przez Skarb Państwa.

Metody finansowania deficytu budżetowego:

1) kredyt:

a) rząd może zwrócić się do banku centralnego o udzielenie mu kredytu pod zastaw państwowych papierów wartościowych. Do 1989 roku występował automatyzm w tej dziedzinie. Oznacza to emisję dodatkowej porcji papierowych pieniędzy na rynek. Może to być niebezpieczne, grozić inflacją. Jeżeli aktualnie stopień wykorzystania materiału produkcyjnego jest wysoki, to dodatkowy pieniądz na rynku zwiększy popyt. Może to prowadzić do inflacji, ponieważ nie da się szybko uruchomić dodatkowej produkcji, by zaspokoić zwiększony popyt.

b) kredyt uzyskiwany z banków prywatnych (w kraju lub zagranicą), kredyt rządowy z banków centralnych innych krajów.

2) z długu publicznego - Skarb Państwa emituje papiery wartościowe (obligacje), które oznaczają, że dodatkowy pieniądz wpływa do Skarbu Państwa.

W Unii Europejskiej obowiązuje deficyt budżetowy na poziomie 3% PKB rocznie. Zakłada się, że dług publiczny nie powinien przekroczyć 60% PKB.

Negatywne efekty narastania długu publicznego

1) napięcia inflacyjne - szczególnie w przypadku wysokiego stopnia wykorzystania materiału produkcyjnego

2) efekty wypychania (wypierania) - polega na tym, że przedsiębiorstwa publiczne wypierają przedsiębiorstwa prywatne

3) efekt redystrybucji - ponownego podziału dochodu narodowego

Koszty obsługi długu publicznego obejmują:

1) sumy potrzebne na wykup państwowych papierów wartościowych

2) kwoty niezbędne na wypłatę odsetek

Koszty te stanowią duży procent wydatków budżetu państwa. Koszty te w dużej mierz są pokrywane z podatków. Podatki płaci całe społeczeństwo, natomiast obligacje kupują tylko ci którzy maja pieniądze (instytucje, banki, bogaci obywatele). Efekt redystrybucji działa na niekorzyść biednych.

Rodzaje polityki budżetowej

1) funkcjonalna - Funkcjonalne podejście do polityki budżetowej zależy od poziomu aktywności gospodarczej. Z punktu widzenia funkcji jaką polityka budżetowa spełnia wpływając na poziom aktywności gospodarczej:

* w gospodarce jest równowaga gospodarcza i budżetowa. Dla modelu bez państwa i handlu zagranicznego. Równowaga gospodarcza: Y=C+S Y=C+I I=S

Równowaga budżetowa T=G podatki = wydatki

a) aktywizująca (pobudzająca) - polityka deficytu budżetowego może być stosowana w okresach spadkowych dla pobudzenia koniunktury

* I<S - podaż większa od popytu, nie wykorzystywane są oszczędności - luka deflacyjna - w okresach spadkowych gospodarki

T<G - polityka deficytu budżetowego - jest stosowana w czasie recesji

b) restrykcyjna - polityka nadwyżki budżetowej stosowana jest w okresach grożących inflacją (wzrostowych)

* I>S - inwestycje większe od oszczędności - luka inflacyjna, popyt większy od podaży

T>G - polityka nadwyżki budżetowej równej co do wielkości luki inflacyjnej. Budżet państwa powinien zamykać się nadwyżką budżetową

Polityka budżetowa:

1) aktywna (dyskrecjonalna) - podejmowanie decyzji dotyczących zmian dochodów i wydatków budżetowych, które pozwalają osiągnąć zamierzone cele gospodarcze. Polityka ta wymaga zmian legislacyjnych, czyli musi być przeprowadzona przez parlament (Sejm). Procedura legislacyjna wymaga czasu, a budżet ustalany jest raz do roku. Z tego rodzaju polityką wiążą się problemy:

a) opóźnienie w czasie

* między powstaniem jakiejś akcji a uświadomieniem sobie potrzeby tej akcji - opis gospodarki

* między uświadomieniem potrzeby akcji a faktycznym jej podjęciem * między akcją a jej skutkiem

Zastosowane instrumenty mogą natrafić na zupełnie inną sytuację gospodarczą, niż ta, dla której były projektowane

b) z poszczególnymi instrumentami wiążą się grupy interesów

2) pasywna - automatyczne stabilizatory koniunktury - wykorzystanie właściwej niektórym instrumentom gospodarczym wrażliwości na zmiany poziomu aktywności gospodarczej. Instrumenty te samoczynnie, tzn. bez potrzeby podejmowania konkretnych decyzji dostosowawczych, same z siebie reagują na zmiany koniunktury (aktywności gospodarczej). W okresach recesji hamują spadek popytu globalnego, a w okresach wzrostowych hamują wzrost popytu globalnego, np. podatki od dochodów ludności, od przedsiębiorstw, podatki pośrednie, zasiłki dla bezrobotnych, programy pomocy dla rolnictwa.

Polityka cen i dochodów (dochodowa) - polega na regulowaniu wysokości i dynamiki płac, jak również oddziaływaniu na zmiany dochodów pozapłacowych. Polityka cenowo-dochodowa może być :

1) dobrowolna - gdy tzw. partnerzy społeczni tj. pracodawcy i pracobiorcy z reguły przy współpracy rządu umawiają się co do zasad działania, np. przedsiębiorcy nie będą podnosić cen, a związki zawodowe nie będą wymuszać wzrostu płac. Taki system wywodzi się z Austrii, jest dosyć skuteczny w walce z tzw. inflacją kosztową (podstawową przyczyną wzrostu cen jest wzrost kosztów produkcji).

2) ustawowa - polega na tym, że państwo określa normy prawne wprowadzające w życie preferowane zasady tworzenia dochodów i cen, np. uzależnienie tempa wzrostu płac od tempa wzrostu wydajności pracy; dopuszczenie do podwyżki cen jedynie wówczas, gdy rosną koszty; ograniczenie marży handlowej; zamrożenie płac i cen na dotychczasowym poziomie.

Polityka monetarna (finansowa; system pieniężno-kredytowy)

1) gospodarka naturalna - charakteryzuje się tym, że producenci wytwarzają dobra i usługi niezbędne do zaspokojenia własnych potrzeb

2) gospodarka towarowa - charakteryzuje się tym, że więź pomiędzy podmiotami gospodarczymi zyskuje charakter rynkowy, jest to wymiana ekwiwalentna (równoważna); barter

3) gospodarka towarowo-pieniężna - towar za towar za pośrednictwem pieniądza. Rolę pieniądza odgrywały różne dobra, potem kruszce, zaczęto bić monety, obok nich pojawiły się banknoty.

Pieniądz - powszechnie akceptowany towar, za pośrednictwem którego dokonywana jest wymiana dóbr i usług.

Moneta - jednostka kruszcu o określonej wadze, próbie kruszcu orz nazwie

Pierwszy ukształtowany system monetarny - system monety złotej

Banknot - rewers banku na zdeponowaną w nim określoną ilość złota. Jest wymienialny na złoto

4) okres monet pozłacanych - więcej banknotów niż wynosiło złote pokrycie. Jest to system waluty dewizowo-pozłacanej

Dewizy - waluty krajów silnych gospodarczo.

5) pieniądz papierowy - znak wartości niewymienialny na złoto i nie mający wartości substancjonalnej wewnętrznej.

Dwa systemy pieniądza papierowego:

1) otwarty - pieniądz danego kraju jest wymienialny na pieniądze innego kraju

2) zamknięty - pieniądz danego kraju ma ściśle wewnętrzny charakter

Funkcje pieniądza:

1) miernik wartości - wyrażenie wartości towaru poprzez cenę pozwala na porównywanie różnych jakościowo towarów. Może pełnić tę funkcję w sposób realny lub idealny.

2) środek cyrkulacji - pośredniczenie w ogromnej liczbie aktów kupna-sprzedaży. W każdym roku określona jest ilość pieniądza

WT - wartość transakcji w ciągu roku

TK - suma transakcji niekredytowych zawartych w danym roku, ale te pieniądze nie są potrzebne w tym roku

Z - suma zobowiązań kredytowych, których termin płatności przypada na dany rok
V - realizacja odroczonych płatności - np. kredytów

2a) miernik wartości + środek cyrkulacji = Środek wymiany

3) środek płatniczy - aby pieniądz papierowy mógł pełnić tę funkcję w określonym okresie, jego siła nabywcza nie powinna spadać, np. złoto, nieruchomości, ziemia

4) środek tezauryzacji (gromadzenia skarbu)

Pieniądz gotówkowy:

1) monety

a) monety pełnowartościowe (kruszcowe)

b) monety zdawkowe (bilon)

2) banknoty - wymienialne na kruszec monetarny

3) papierowe znaki pieniężne

Kredyt - stosunek ekonomiczny, w którym jedna strona (wierzyciel) oferuje drugiej stronie (dłużnikowi) określoną wartość w pieniądzu lub w towarze, na pokreślony czas i na określonych warunkach zwrotu.

Podział kredytów:

1) z punktu wiedzenia pożyczkodawcy:

a) kredyt udzielany przez osoby fizyczne lub prawne, których działalność nie jest nastawiona na osiągnięcie zysku

b) kredyt handlowy - udzielany sobie nawzajem przez podmioty funkcjonujące w sferze produkcji lub handlu

c) kredyt finansowy - udzielany przez specjalne instytucje, banki oraz niebankowe instytucje pośrednictwa handlowego.

2) z punktu widzenia pożyczkobiorcy:

a) zaciągany na cele konsumpcyjne (obrotowy)

b) zaciągany na cele produkcyjne - rozpoczęcie lub poszerzenie działalności gospodarczej

c) rządowy - w celu pokrycia różnicy między przewidywanymi wpływami i zamierzonymi wydatkami z budżetu państwa

3) z punktu widzenia okresu na jaki udzielany jest kredyt:

a) zwrotny - na każde wezwanie pożyczkodawcy

b) krótkoterminowy - okres jest krótszy niż 1 rok

c) średniookresowy - 1 rok - 5 lat

d) długookresowy - powyżej 5 lat

bank - przedsiębiorstwo, którego główną funkcja jest obsługiwanie obiegu pieniężnego między różnymi podmiotami życia gospodarczego. Na czele banków stoi bank centralny.

Bank centralny - instytucja publiczna, która sprawuje kontrolę nad prawidłowością funkcjonowania instytucji finansowych i rynku jako całości. Odpowiada za całość polityki monetarnej oraz stan rezerw finansowych kraju.

Funkcje banku centralnego:

1) ma monopol na emisję pieniądza gotówkowego

2) jest bankiem banków - reguluje rezerwy banków oraz udziela im pożyczek

3) jest bankiem państwa - tj. obsługuje budżet państwa, pokrywa zobowiązania zagraniczne państwa; gospodaruje rezerwami złota i dewiz

4) wpływa na system pieniężno-kredytowy, na podaż pieniądza, a w przypadkach koniecznych interweniuje na rynku pieniężno- kredytowym

Hierarchia banków:

I bank centralny

II banki komercyjne (handlowe)

* funkcja kredytowa - udzielają kredytów obrotowych, inwestycyjnych, konsumpcyjnych

* funkcja inwestycyjna i depozytowa - przyjmują i lokują oszczędności ludności i przedsiębiorstw

* funkcja kreacji pieniądza - tworzą pieniądz bankowy (bezgotówkowy)

III banki specjalne (wyspecjalizowane)

* udzielają kredytu podmiotom z poszczególnych działów gospodarki: banki hipoteczne, rolne, kredytów długoterminowych dla przemysłu, rozwoju, eksportu

IV kasy oszczędności - zajmują się przyjmowaniem wkładów oszczędnościowych i naliczaniem odsetek

V instytucje drobnego kredytu - banki spółdzielcze, komunalne, udzielające kredytów pod zastaw ruchomości (lombardy)

Oprócz banków funkcjonują niebankowe instytucje pośrednictwa finansowego, które zajmuja się kupnem i sprzedażą aktywów finansowych (pieniądz gotówkowy, depozyty bankowe, obligacje państwowe i prywatne, akcje, polisy ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, fundusze powiernicze).

Niebankowe instytucje finansowe to: firmy ubezpieczeniowe; fundusze emerytalne i powiernicze

Pieniądz bezgotówkowy - środek wymiany, którego podstawą jest wierzytelność podmiotu gospodarczego. Jest to pieniądz wkładowy, czyli depozytowy. Podstawą pieniądza bezgotówkowego są depozyty - wkłady, które gromadzone są na rachunkach bankowych przez obywateli oraz przedsiębiorstwa. W oparciu o zgromadzone depozyty system banków komercyjnych kreuje kredyty.

W skład pieniądza bezgotówkowego wchodzą:

1) wkłady (depozyty) zwrotne n.e. każde wezwanie (a'vista)

2) wkłady terminowe (deponowane na określony czas)

Zachodzi określony związek pomiędzy ilością pieniądza gotówkowego a ilością pieniądza bezgotówkowego, jaką system kredytowy jest w stanie wykreować.

Inflacja - proces wzrostu ogólnego poziomu cen. Inflacja jest procesem - nie jest to zjawisko , jednocześnie to wzrost przeciętnego poziomu cen.

Formy inflacji:

1) otwarta - występuje, gdy nacisk inflacyjny przejawia się na zewnątrz, pod postacią wzrastających cen. Jest charakterystyczna dla gospodarki rynkowej

2) tłumiona - to administracyjne tłumienie poziomu cen, np. przez reglamentację, charakterystyczna dla gospodarki centralnie planowanej

Rodzaje inflacji:

1) pełzająca - tempo wzrostu średniego poziomu cen rocznie nie przekracza 5 %

2) krocząca - tempo wzrostu średniego poziomu cen rocznie w granicach 5-10%

3) galopująca - tempo wzrostu średniego poziomu cen rocznie w granicach 10-50%

4) hiperinflacja - tempo wzrostu średniego poziomu cen rocznie w granicach 50-100%

5) megainflacja - tempo wzrostu średniego poziomu cen rocznie przekracza 100%

Inflacja ma tendencję do samonapędzania się, raz rozpoczęta na ogół się powiększa.

Skutki społeczno-ekonomiczne inflacji:

1) komplikuje rachunek ekonomiczny, co wiąże się ze zniekształceniem informacyjnej funkcji cen.

Informacyjna funkcja cen - kiedy konkurencyjny rynek poprzez proporcje cenowe między różnymi dobrami informuje o rzadkości zasobów. Towary rzadsze, wyprodukowane z rzadszych surowców są droższe.

Gdy pojawia się inflacja to ceny rosną. Inflacja powoduje na ogół nieproporcjonalny i niemożliwy do przewidzenia wzrost cen. Rachunek ekonomiczny przede wszystkim przedsiębiorcy, ale i konsumenta ulega zniekształceniu. Inflacja podważa zasadność rachunku ekonomicznego.

a) inflacja zrównoważona - gdy występuje wzrost ogólnego poziomu cen, ale relacje pomiędzy cenami pozostają stałe. Jest to przypadek bardzo rzadki.

b) inflacja niezrównoważona - występuje, gdy ceny rosną w różnym stopniu

2) inflacja wprowadza dodatkowy element niepewności w gospodarowaniu, co wpływa na osłabienie zainteresowania przedsiębiorców długotrwałymi inwestycjami.

3) inflacja powoduje redystrybucję dochodów. Na inflacji tracą grupy otrzymujące stałe dochody i dysponujące małą siłą przetargową, np. emeryci, renciści, pracownicy sfery budżetowej. Wprawdzie istnieje formalny system zabezpieczający dochody przed inflacją zwany systemem indeksacji, ale nie zawsze działa on sprawnie.

System indeksacji - uwzględnienie inflacji w kształtowaniu dochodów nominalnych

a) inflacja antycypowana (oczekiwana) - gdy podmiotyy gospodarcze uwzględniają jej wielkość w sowich decyzjach, nie ma wtedy efektów redystrybucyjnych

b) inflacja nieantycypowana(nieoczekiwana) - zmiany wzrostu ogólnego poziomu cen nie są uwzględniane w decyzjach poszczególnych podmiotów. Jeżeli spadają oszczędności, to spadają inwestycje i zmniejsza się wzrost gospodarczy.

	Inflacja zrównoważona	Inflacja niezrównoważona
Inflacja antycypowana	Brak kosztów społecznych	Występują straty efektywności podejmowanych decyzji
Inflacja nieantycypowana	Występują efekty redystrybucyjne	Występują straty efektywności podejmowanych decyzji i redystrybucji

Obliczanie inflacji przez wskaźniki cen

Wskaźnik cen - informuje o wzroście ogólnego poziomu cen, jest miarą procentowych zmian wydatków związanych z zakupem pewnego zestawu dóbr i usług (koszyka) w jakimś okresie. W Polsce wskaźnik cen oblicza GUS.

1) wskaźnik cen dóbr konsumpcyjnych (CPI)

2) wskaźnik cen dóbr przemysłowych (PPI)

3) wskaźnik cen dóbr hurtowych

4) wskaźnik cen dóbr detalicznych

5) wskaźnik cen dóbr i usług wchodzących do PKB (deflator)

ci1 - cena dobra i w okresie końcowym

cio - cena dobra i w okrsie wyjściowym

uio - udział wydatków na dobra i w wydatkach budżetowych

przy konstruowaniu wskaźnika cen każde dobro jest „ważone” zgodnie z jego ekonomicznym znaczeniem. Jako wagi najczęściej używa się udział wydatków na poszczególne dobra w wydatkach ogółem w okresie wyjściowym

Dobra w koszyku		„waga (uio)
Środki konsumpcji	1,5	10%	15
Komunikacja	1,0	20%	20
Mieszkanie	1,5	30%	45
Inne	1,8	40%	72
Suma	X	X	152

Średnio ceny wzrosły o 52% z okresu na okres. Waga - udział wydatków w okresie wyjściowym. Wzrost cen może być spowodowany inflacją, ale także wzrostem jakości.

Koncepcje inflacji (teorie):

1) popytowa - źródłem inflacji jest taka sytuacja w gospodarce, gdy globalny popyt na dobra i usługi jest wyższy od możliwości podaży i wówczas mówimy o tzw. luce inflacyjnej.

luka inflacyjna luka deflacyjna

luka inflacyjna - pojawia się wówczas, gdy dochód narodowy maksymalny jaki jesteśmy w stanie wytworzyć jest zbyt mały, aby zaspokoić cały agregatowy popyt.

W gospodarce centralnie planowanej w takiej sytuacji nie działo się nic, bo państwo utrzymywało ceny na sztywnym, zaniżonym poziomie. W gospodarce rynkowej luka inflacyjna jest zamykana przez wzrost cen.

Luka inflacyjna - różnica między popytem agregatowym a dochodem narodowym odpowiadającym pełnemu wykorzystaniu zdolności wytwórczych.

2) kosztowa - upatruje przyczyn wzrostu przeciętnego poziomu cen we wzroście szeroko pojętych kosztów wytwarzania, np. gdy:

- wzrost płac jest szybszy od wzrostu wydajności pracy;

- wzrost stopy procentowej

- pogorszenie się terms of trade (warunków handlu) - stosunek cen dóbr eksportowanych do importowanych

- wzrost cen surowców jak i innych elementów kapitału trwałego

- podniesienie przez przedsiębiorców marży zysków

A - równowaga

B - wzrost cen i ograniczenie wytwarzanej wielkości dochodu narodowego

Efektem jest przesunięcie APd w lewo, do góry. Wraz ze wzrostem cen mamy do czynienia ze spadkiem wytworzonego dochodu narodowego.

Spirala cenowo-płacowa - opiera się na założeniu silnej monopolizacji rynku pracy, oraz rynku towarowego. Kiedy wzrasta przeciętny poziom cen dóbr konsumpcyjnych to związki zawodowe domagają się wzrostu płac, więc przedsiębiorcy traktują to jako wzrost kosztów i podnoszą ceny.

W latach 50' XXw. rozgorzała teoretyczna dyskusja na temat możliwości wyodrębnienia wpływu wzrostu popytu i kosztów w obserwowanym wzroście cen. Starano się obliczyć i wydzielić w danej stopie inflacji - ile można wytłumaczyć przez teorię popytową, a ile jest czynników podażowych.

Krótkookresowa krzywa Philipsa

1) badanie historyczne dla lat 1861-1957 w Wielkiej Brytanii. Zależność odwrotna między tymi wartościami. Ta zależność pokrywa się z sytuacją w poszczególnych fazach cyklu koniunkturalnego.

2) zmodyfikowana przez Samuelsona i Solowa. Wszędzie w tych latach, gdzie płace były wysokie, to inflacja też rosła. Szybki, niekontrolowany wzrost płac nominalnych jest ważnym czynnikiem informacyjnym.

Państwo w polityce interwencji w cykl koniunkturalny brało pod uwagę zależności z krzywej Philipsa - do lat 70' XXw. kiedy to wystąpiła stagflacja - jednocześnie pojawił się słaby wzrost gospodarczy (do 1% PKB) i inflacja.
3) monetarystyczna - nawiązanie do teorii ilościowe pieniądza i neoklasycznej teorii pieniądza - 1911 - Fisher - równanie wymiany (Fishera) M*V=P*Y

M - podaż (ilość) pieniądza na rynku V - szybkosć obiegu pieniadza

P - przeciętny poziom cen Y - poziom realnego dochodu w jednostkach fizycznych (niepieniężnych)

M*V = podaż pieniądza P*Y = popyt na pieniądz

W ciągu roku można przyjąć V i Y jako wielkości stałe i łatwe do obliczenia. Jeżeli przyjmiemy, że V i Y są w ciągu roku stałe, to P jest proporcjonalnie zależne od M.

Źródłem inflacji jest zbyt duża ilość pieniądza na rynku w stosunku do popytu na pieniądz. Według tej teorii inflacja to zjawisko czysto pieniężne. Jeżeli bank centralny w swoich obliczeniach pomyli się i wprowadzi zbyt dużo pieniądza na rynek, to ceny wzrosną. Aby temu zapobiegać stosuje się tzw. regułę monetarną. Zakłada ona, że roczne tempo przyrostu podaży pieniądza powinno być wprost proporcjonalne do tempa wzrostu PKB, np. PKB wzrost 3%, to podaż pieniądza wzrosłą o 3%.

L=M L- popyt na pieniądz M- podaż pieniądza M>L - inflacja

Lt - popyt transakcyjny - polega na tym, że pieniądze są potrzebne do dokonywania transakcji, wprost proporcjonalnie zależy od dochodu narodowego

Ls - popyt spekulacyjny - wiąże się ze spekulowaniem, gdzie pieniądz traktowany jest jako czynnik pomnażania wartości. Pieniądz jest tylko jednym z aktywów, w których można gromadzić bogactwo, jest odwrotnie proporcjonalny do stopy procentowej aktywów niepieniężnych.

Ekonomia - wykład, prof. dr hab. Jolanta Młodawska

28

Zmiana ceny dwojako wpływa na popyt. Możemy mówić o:

a) substytucyjnym - polega na tym, że w przypadku wzrostu ceny danego dobra, ceteris paribus, zastępujemy je dobrem relatywnie tańszym (substytutem)

b) dochodowym - polega na tym, że przy obniżce ceny danego dobra, ceteris paribus, siła nabywcza konsumenta rośnie, czyli może on kupić więcej jednostek danego dobra przy stałym (nie ulegającym zmianie) dochodzie nominalnym. Zwiększeniu ulega więc dochód realny, czyli wyrażony w jednostkach konsumowanego dobra.

efekcie zmiany cen.

Dobra Giffena dotyczą:

a) dóbr niższego rzędu

b) budżetów biednych gospodarstw

c) sytuacji, gdy wydatki na te dobra stanowią przeważającą część wydatków gospodarstw.

Zależność między UC i UM

UC wzrasta wraz ze wzrostem ilości konsumowanych dóbr, tempo tego wzrostu jest jednak coraz mniejsze, od punktu Max UC zaczyna spadać w liczbach absolutnych. UC osiąga Max wtedy, gdy UM osiąga 0, a po przekroczeniu punktu 0 UM wykazuje wartości ujemne. Konsument będzie zwiększał konsumpcję do momentu, gdy UC osiągnie Max, a UM - 0, potem może nastąpić tylko spadek zadowolenia z konsumpcji.

I Prawo Gossena (malejącej UM)

Wraz ze wzrostem konsumpcji UM każdej następnej jednostki dobra zmniejsza się. Konsument, a raczej jego potrzeby w zakresie konsumpcji danego dobra stają się coraz mniej intensywne.

Pierwsze prawo Gossena dotyczy konsumpcji jednego dobra, w rzeczywistości konsument musi wybierać na rynku pomiędzy różnymi dobrami w zróżnicowanych cenach.

KC, KSC, KZ, C

---