Wykład - Farby, emalie, lakiery

Wyroby lakiernicze stosowane są w celu ochrony przed czynnikami zewnętrznymi i dekoracji różnych wyrobów i elementów budowlanych.

Farby tworzą powłoki o dużej zdolności krycia, dobrej przyczepności do podłoża, ale o stosunkowo niskiej odporności na uszkodzenia mechaniczne i wpływy warunków atmosferycznych. Wykorzystywane są głównie do malowania ścian wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń, jako warstwy podkładowe (gruntujące) pod nawierzchniowe pokrycia malarskie na elementach drewnianych i metalowych. Mogą zawierać dodatkowe składniki zwiększające ich własności antykorozyjne, do stosowania na zardzewiałe podłoża.

Emalie tworzą powłoki o dużej odporności na działanie czynników atmosferycznych, o gładkiej, błyszczącej lub satynowej powierzchni. Stosowane są głównie do wykańczania uprzednio zagruntowanych lub odnawianych wymalowań na drewnie i metalu.

Lakiery tworzą przezroczyste (transparentne) lub półprzezroczyste powłoki o dużej gładkości i twardości przede wszystkim na elementach drewnianych. W handlu dostępne są również wyroby lakiernicze łączące własności farby i emalii dzięki czemu nie trzeba używać do malowania dwóch różnych materiałów malarskich - farby podkładowej i emalii nawierzchniowej.

Podstawowe składniki wyrobów lakierniczych:

• spoiwo - powoduje powstanie na powierzchni malowanego elementu cienkiej powłoki i nadaje jej odpowiednie cechy (gładkość, przyczepność, twardość, odporność na warunki atmosferyczne, elastyczność, porowatość),

• rozcieńczalnik - służy do zmniejszenia lepkości spoiwa co umożliwia nałożenie powłoki a następnie odparowuje podczas wysychania,

• pigmenty - nadają farbie barwę,

• dodatki modyfikujące - przyspieszające wysychanie, zmiękczające utwardzające, stabilizujące.

Spoiwa mogą być pochodzenia mineralnego lub organicznego. Do spoiw mineralnych należą: wapno, cement, szkło wodne potasowe, natomiast spoiwa organiczne to kleje roślinne i zwierzęce, oleje naturalne i syntetyczne, polimerowe żywice, związki celulozy. Obecnie większość wyrobów lakierniczych produkowana jest na spoiwach syntetycznych, które dzięki możliwościom ich modyfikowania umożliwiają uzyskanie optymalnych własności dla konkretnych zastosowań.

Rozcieńczalnikiem może być woda (takie wyroby nazywamy wodorozcieńczalnymi) lub rozpuszczalniki

organiczne - benzyna lakowa, alkohole, aceton, ksylen, toluen (wyroby rozpuszczalnikowe). Materiały wodorozcieńczalne są znacznie bardziej przyjazne dla środowiska niż rozpuszczalnikowe, gdyż nie emitują podczas malowania szkodliwych dla otoczenia substancji i nie pozostawiają toksycznych odpadów. Nie

stwarzają również zagrożenia pożarowego. Jednak przy niektórych zastosowaniach wykazują gorsze własności uzyskanych powłok niż wyroby rozpuszczalnikowe. W tych ostatnich coraz częściej dodawane są niskoaromatyczne rozpuszczalniki o niewielkiej szkodliwości dla zdrowia.

Pigmenty dzielą się na:

• nieorganiczne (mineralne) otrzymywane z soli i tlenków metali oraz z metali nieżelaznych (gluMa, miedzi i ich stopów),

• organiczne: chlorofil, sepia, indygo, barwniki syntetyczne.

Niektóre pigmenty oprócz właściwości barwienia posiadają cechy dodatkowe.

Luminofory są to pigmenty świecące.

Pigmenty termoczułe zmieniają barwę wraz ze zmianą temperatury (mają zastosowanie do produkcji farb specjalnych).

System kolorów RAL - stworzony przez Niemiecki Instytut Jakości i Oznakowania stał się standardem

międzynarodowym, zawiera ok. 1700 kolorów; każdy kolor ma czterocyfrowy symbol określający jego pozycję na kole barw systemu.

System kolorów NCS - naturalny system barw oparty na percepcji ludzkiego oka, stworzony przez

Skandynawski Instytut Barwy w Sztokholmie w 1979 roku; zawiera ok. 1750 kolorów o symbolach literowo-cyfrowych i jest stale rozszerzany o nowe odcienie.

Okres karencji - czas, w którym po zakończeniu malowania w pomieszczeniu nie mogą przebywać ludzie - dotyczy głównie wyrobów chemoutwardzalnych, z których w procesie reakcji chemicznej emitowane są szkodliwe dla zdrowia związki. Okres karencji takich wyrobów podawany jest zawsze na opakowaniu.

Roztwór, dyspersja, emulsja - to trzy fizyczne postacie, w jakich występują farby.

Roztwór - spoiwo lub substancja błonotwórcza rozpuszcza się w rozcieńczalniku (w wodzie lub ropuszczalniku organicznym).

Dyspersja - zawiesina wodna nierozpuszczalnych (w stanie stałym) cząstek substancji błonotwórczej.

Emulsja - mieszanina dwóch wzajemnie nie rozpuszczalnych cieczy.

Farby do ścian i elewacji

Farby te przeznaczone są do malowania podłoży pokrytych tynkiem wapiennym, wapienno-ementowym, cementowym, gipsowym, betonu, kamienia naturalnego oraz innych podłoży mineralnych. Zależnie od rodzaju mogą być stosowane jedynie wewnątrz pomieszczeń lub również do wymalowań zewnętrznych. Najczęściej są to farby wodorozcieńczalne, ale niektóre z nich mogą zawierać rozpuszczalniki organiczne.

Farby emulsyjne (dyspersyjne)

Spoiwem farb emulsyjnych jest dyspersja wodna żywicy akrylowej (farby akrylowe), winylowej (polioctanu winylu lub polichlorku winylu - farby winylowe) albo kauczuku (farby lateksowe). Spotyka się też farby mieszane, np. lateksowo-akrylowe, winylowo-akrylowe. Farby emulsyjne mają dobrą przyczepność do podłoża, są elastyczne, trwałe i odporne na ścieranie oraz inne uszkodzenia mechaniczne. Przepuszczają w różnym stopniu parę wodną (najsłabiej - farby winylowe), dzięki czemu ściana „oddycha”. Są odporne na wilgoć. Tworzą gładką i jednolitą powłokę, którą można zmywać wodą z dodatkiem detergentów. Szczególną odpornością na wilgoć, zmywanie i ścieranie odznaczają się farby lateksowe i akrylowo-lateksowe, dlatego nadają się do malowania ścian w łazienkach i kuchniach.

Farby emulsyjne stosuje się na wszystkie rodzaje podłoży: beton zwykły i porowaty, tynki (cementowe, cementowo-wapienne, żywiczne, gipsowe), mur z cegły ceramicznej i silikatowej, płyty gipsowo-kartono-we, płyty cementowo-włóknowe, drewno i płyty z materiałów drewnopochodnych, tapety papierowe i z włókien szklanych, tworzywa sztuczne, metale - po uprzednim zagruntowaniu. Najczęściej są stosowane we wnętrzach (do malowania ścian, sufitów), ale nadają się też do malowania elewacji. Farby emulsyjne kupuje się w postaci gotowej do użycia; należy je tylko dokładnie wymieszać. Są najczęściej dostępne w kilku standardowych kolorach. Do barwienia na kolory niestandardowe można stosować pigmenty. Wielu producentów oferuje komputerowe systemy mieszania farb polegające na odpowiednim dozowaniu pigmentów (system taki nazywa się tintingiem), które dają możliwość otrzymania ogromnej liczby odcieni (ponad 2000) - pod warunkiem, że w sklepie znajduje się mieszalnik producenta. Klient może wybrać interesujący go kolor z dostępnego w sklepie wzornika (karty NCS lub RAL). Numer wybranej próbki podaje się sprzedawcy, który sporządza w mieszalniku farbę zgodnie z recepturą. Zaletą tego systemu jest, że w każdej chwili można powtórzyć identyczny kolor (w przypadku, gdy zabraknie farby do malowania). Oprócz barwy możemy też wybrać stopień połysku farby (mat, półmat, półpołysk, połysk, połysk jedwabisty).

tinting - system komputerowego mieszania farb w mieszalniku producenta (przez sterowanie dozowaniem pigmentu), pozwalający na uzyskanie około 2000 różnych barw; umożliwia uzyskanie powtarzalności koloru.

Farby wapienne

Spoiwem jest ciasto wapienne rozrzedzone wodą. Farba wapienna łączy się z podłożem w procesie wiązania węglowego, podczas którego z muru są wyciągane związki wapna, wskutek czego tworzy się powłoka pylista (pylistość farby jest sprawdzianem jej autentyczności - niektórzy producenci sprzedają syntetyczne farby emulsyjne jako wapienne - farby takie nie mają jednak odpowiednich cech właściwych prawdziwym farbom wapiennym, np. dostatecznej paroprzepuszczalności). Farby wapienne są tanie, ale nietrwałe. Dla zwiększenia trwałości dodaje się do nich domieszki innych spoiw wodorozcieńczalnych (klejów, dyspersji polioctanu winylu). Do barwienia farb wapiennych stosuje się pigmenty, których zawartość, ze względu na proces twardnienia (karbonizacji) nie może przekroczyć 10% w stosunku do masy spoiwa. Dlatego farby wapienne mają tylko jasne, pastelowe kolory.

Farby wapienne mogą być stosowane tylko na podłoża mineralne. Nadają się szczególnie dobrze do malowania świeżych podłoży betonowych, tynków wapiennych i cementowo - wapiennych lub ścian malowanych uprzednio farbami wapiennymi (łatwiej łączą się z podłożem ze względu na jego odczyn alkaliczny). Nie nadają się na podłoża gipsowe (tynki i gładzie gipsowe, płyty gipsowo-kartonowe). Wykorzystuje się je do malowania ścian i sufitów wewnątrz budynku nie nadają się natomiast do malowania elewacji ze względu na niską odporność na zabrudzenia. Ponieważ wysoki współczynnik pH (8-10) hamuje rozwój bakterii, korzystne jest malowanie farbami wapiennymi pomieszczeń, o wysokich wymaganiach higienicznych. Stosuje się je często w pomieszczeniach sanitarnych, magazynowych, gospodarczych. Obecnie farby te stosowane są rzadko ze względu na niewielką ich trwałość, pylenie i pękanie kolejno nakładanych warstw renowacyjnych.

Farby klejowe

Spoiwem są kleje zwierzęce lub roślinne rozpuszczalne w wodzie. Farby klejowe są trwałe i przepuszczają powietrze, dzięki czemu pomalowana ściana „oddycha”. Są mało odporne na zabrudzenia i nie można ich myć. Wchłaniają wilgoć z otoczenia i są podatne na rozwój grzybów i pleśni, dlatego nie można ich stosować w pomieszczeniach o podwyższonej wilgotności powietrza, takich jak pralnie. Farby klejowe nadają się przede wszystkim do malowania tynków wapiennych i cementowo-wapiennych. Są sprzedawane w postaci suchej mieszanki przeznaczonej do wymieszania z wodą. Można kupić farby białe lub kolorowe. Farby białe można zabarwić samodzielnie przy pomocy pigmentów. Farbę można też samodzielnie przygotować (z kredy, kleju i wody), ale jest to dosyć uciążliwe. Do niedawna farby klejowe były niezmiernie popularne. Obecnie, wobec bogatej oferty innych farb stopniowo wychodzą z użycia. Ich zaletą jest niska cena.

Farby krzemianowe (silikatowe)

Spoiwem jest szkło wodne potasowe. Powłoka malarska utwardza się pod wpływem dwutlenku węgla pobieranego z powietrza oraz wskutek odparowywania wody. Powłoki z farb krzemianowych są trwałe, odporne na wilgoć i mają dużą odporność mechaniczną. Są całkowicie niepalne i odporne na rozwój mikroorganizmów. Przepuszczają parę wodną. Farbami krzemianowymi można malować podłoża betonowe, ceglane i otynkowane, malowane uprzednio farbami mineralnymi i silikonowymi, a także drewno, kamień i szkło. Po zastosowaniu odpowiedniego środka gruntującego można je stosować także na podłoża gipsowe i płyty gipsowo-kartonowe. Nie nadają się do pokrywania ścian pomalowanych uprzednio farbami olejnymi (mogą powodować zmydlanie powłok olejnych). Ze względu na swoje właściwości nadają się szczególnie dobrze do malowania elewacji i ścian w pomieszczeniach narażonych na zawilgocenie. Są najczęściej jednoskładnikowe, ale spotyka się też farby dwuskładnikowe (proszek i ciecz służąca do wymieszania) - stosowane przede wszystkim do malowania elewacji obiektów zabytkowych. Przy malowaniu niszcząco oddziałują na wyroby szklane (szyby okienne, płytki ceramiczne), dlatego podczas malowania tymi farbami trzeba je odpowiednio zabezpieczyć.

Farby silikonowe

Farby silikonowe produkowane są na bazie żywicy silikonowej. Są bardzo trwałe, odporne na działanie czynników atmosferycznych, nie wchłaniają wilgoci, przepuszczają parę wodną, dlatego dobrze nadają się do malowania zarówno elewacji, jak i powierzchni wewnątrz budynku (szczególnie w wilgotnych pomieszczeniach). Można nimi malować wszystkie podłoża mineralne: beton zwykły, gazobeton, stare i nowe tynki, mur z cegły, drewno i płyty drewnopochodne, stare powłoki z farb mineralnych. Są dostępne w wielu kolorach. Powłoka z tych farb wykazuje zdolność do samooczyszczania, dlatego szczególnie zalecane są do wymalowań elewacji w rejonach o dużym zanieczyszczeniu powietrza.

Farby izolujące

Rozcieńczalnikowe farby do izolowania rdzawych plam, zacieków przed malowaniem farbami emulsyjnymi oraz wykonywania samodzielnych powłok w pomieszczeniach o podwyższonej wilgotności i wymagających częstego zmywania ścian. Produkowane na basie spoiw akrylowych lub alkidowych dają matową

powłokę podobną do pokrytych farbą emulsyjną. Farby te wzmacniają również słabe podłoża dzięki głębokiemu wnikaniu spoiwa.

Farby epoksydowe

Farby epoksydowe są farbami dwuskładnikowymi. Składnikiem podstawowym jest żywica epoksydowa, a drugi składnik to utwardzacz, na przykład poliamidowy. Obie części miesza się przed malowaniem w proporcjach podanych przez producenta; podczas procesu wysychania zachodzi między nimi reakcja chemiczna. Ważne jest, aby w trakcie utwardzania temperatura powietrza była nie niższa niż +10°C. Farby epoksydowe są bardzo odporne na uszkodzenia mechaniczne i działanie związków chemicznych. Wykorzystuje się je wszędzie tam, gdzie stawiane są wysokie wymagania w tym zakresie: do malowania posadzek betonowych w pralniach, łazienkach, garażach, magazynach, halach przemysłowych oraz szpitalach i laboratoriach.

Farby i emalie do drewna i metali

Farby chlorokauczukowe

Spoiwem jest kauczuk chlorowy, który uzyskuje się przez chlorowanie naturalnego lub syntetycznego kauczuku z dodatkiem środków zmiękczających (zawiera do 68% chloru). Farby chlorokauczukowe są bardzo odporne na działanie wody i związków chemicznych (kwasów i zasad), ale mają ograniczoną odporność na działanie rozpuszczalników organicznych (z wyjątkiem alkoholu, eteru, benzyny). Nadają się na podłoża betonowe lub metalowe (stal, stal ocynkowana, aluminium, miedź, żeliwo). Mają zastosowanie przede wszystkim jako farby ochronne (np. przeciwkorozyjne) do malowania bram, ogrodzeń, schodów i posadzek.

Farby winylowe

Najczęściej stosowanym spoiwem winylowym jest polichlorek winylu, ewentualnie zmodyfikowany eterem etylowym, czasami z dodatkiem środków zmiękczających. Farby winylowe są bardzo odporne na działanie wody i związków chemicznych. Są stosowane przede wszystkim do malowania elementów na zewnątrz budynku wykonanych ze stali ocynkowanej, takich jak: rynny, parapety, obróbki blacharskie, pokrycia dachowe.

Farby i emalie olejne i olejno−żywiczne

Tradycyjne farby olejne są produkowane na bazie oleju lnianego. W farbach olejnych nowej generacji olej jest wzmocniony żywicami alkidowymi, spośród których najważniejszą grupę stanowią żywice ftalowe (dlatego farby alkidowe często nazywane są ftalowymi).

Farby olejne i olejno-alkidowe są odporne na działanie czynników atmosferycznych, ale nieodporne na chemikalia (np. rozpuszczalniki). Z czasem matowieją i ulegają kredowaniu. Nie zaleca się ich stosowania na podłoża alkaliczne (świeże tynki, farby krzemianowe, powierzchnie ocynkowane). Do najbardziej popularnych wyrobów alkidowych należą emalie ftalowe ogólnego stosowania. Farby olejne i olejno-żywiczne stosuje się przede wszystkim do malowania stolarki okiennej i drzwiowej, innych elementów drewnianych i metalowych. Kupuje się je w puszkach, gotowe do użycia, przed malowaniem należy je tylko dokładnie wymieszać.

Farby i emalie poliuretanowe

Farby poliuretanowe są produkowane na bazie żywic poliuretanowych. Mogą być jedno- lub dwuskładnikowe.

Jednoskładnikowe utwardzają się pod wpływem wilgoci z powietrza, dwuskładnikowe wymagają

dodania utwardzacza. Stosuje się je do malowania powierzchni drewnianych, metalowych, z tworzyw

sztucznych. Dają powłoki bardzo twarde i odporne na ścieranie, są jednak szkodliwe dla zdrowia. Farby

jednoskładnikowe są nieco mniej twarde niż dwuskładnikowe, ale znacznie mniej toksyczne. Podczas malowania tymi farbami należy zachować szczególną ostrożność i unikać wdychania oparów.

Emalie akrylowe

Wodorozcieńczalne emalie stosowane przede wszystkim do malowania elementów drewnianych ram okiennych, mebli oraz pokrytych farbą podkładową wyrobów metalowych (nie zagruntowany metal będzie korodował pod wpływem wody zawartej w emalii). Coraz częściej zastępują tradycyjne emalie rozpuszczalnikowe nie tylko ze względów ekologicznych, ale również dlatego, że powłoki te są elastyczne (nie pękają) oraz nie żółkną pod wpływem promieni UV. Pozwalają też na zachowanie rysunku drewna. Farby te można stosować wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń. Produkowane są specjalne odmiany do malowania grzejników, ram okiennych.

Farby specjalne

W obu grupach (farb wodnych i rozpuszczalnikowych) oprócz farb zwykłych dostępne są farby o specjalnym przeznaczeniu, mające dodatkowe właściwości: zawierające dodatki przeciwdziałające rozwojowi grzybów i pleśni, przeznaczone do uzyskiwania na ścianie specjalnych efektów, odporne na podwyższoną temperaturę (specjalne farby do kaloryferów), antykorozyjne.

Farby strukturalne są to farby przeznaczone do uzyskiwania różnych typów dekoracyjnej faktury (często pokrywa się nimi tylko wybrane fragmenty ścian). Są sprzedawane w postaci gotowej do użycia gęstej masy, proszku lub pasty, którą dodaje się do zwykłej farby emulsyjnej. Można też kupić farby strukturalne dwuskładnikowe (proszek i pasta), przeznaczone do samodzielnego przygotowania; zmieniając proporcję składników możemy uzyskać różne rodzaje faktur. Farby strukturalne tworzą bardzo twardą i odporną na ścieranie powłokę, która pozwala ukryć nierówności powierzchni. Można nimi malować podłoża betonowe, tynki, płyty gipsowo-kartonowe, drewno i płyty drewnopochodne.

Farby natryskowe, podobnie jak strukturalne, wykorzystuje się do uzyskania na powierzchni ściany specjalnych efektów. Natryskuje się je na ściany przy pomocy pistoletu. Dają powłokę wielobarwną, trwałą i odporną na uszkodzenia mechaniczne oraz zabrudzenia. Nadają się na wszystkie podłoża.

Lakiery do drewna

Lakiery dzielą się:

• ze względu na rodzaj rozcieńczalnika na:

- wodne. Lakiery wodne stanowią zawieszoną w wodzie dyspersję cząsteczek różnych substancji. Są niepalne. Są mniej odporne na uszkodzenia mechaniczne (np. ścieranie - ważne w przypadku podłóg) niż lakiery rozpuszczalnikowe, ale także mniej szkodliwe dla zdrowia (jest to ich główna zaleta).

- rozpuszczalnikowe. Rozpuszczalnikiem zwykle jest benzyna lakowa lub terpentyna mineralna, rzadziej nitro, ksylen, aceton lub spirytus.

• ze względu na pełnioną funkcję na:

- ochronne

• podkładowe

• nawierzchniowe (dekoracyjne).

Spoiwa stosowane do wyrobu lakierów dzielą się na:

- termoplastyczne (szelak - naturalna żywica pozyskiwana z malutkich owadów (Lac Laccifer) żyjących w Indiach i Tajlandii na drzewach zwanych popularnie szelakowymi., chlorokauczuk, polioctan winylu, plastyfikowana nitroceluloza),

- termoutwardzalne (oleje schnące, żywice fenolowo-aldehydowe),

- chemoutwardzalne (żywice epoksydowe).

Do produkcji lakierów stosuje są też pigmenty i różne dodatki (przyspieszające schnięcie, zmiękczacze,

utwardzacze, stabilizatory itp.).

Lakiery akrylowe

Są tanie i mało toksyczne, nie zmieniają zabarwienia drewna (dlatego nie wymagają podkładu), ale są mało odporne na ścieranie. Stosuje się je do malowania boazerii i wyrobów drewnianych domowego użytku oraz lakierowania podłóg w pomieszczeniach o niewielkim natężeniu ruchu, na przykład sypialniach, pokojach dziecinnych.

Lakiery poliuretanowe (wodne)

Są bardziej odporne na ścieranie niż akrylowe, dlatego można lakierować nimi podłogi w pomieszczeniach takich jak salony i pokoje dzienne. Są jednak dosyć drogie.

Lakiery poliuretanowo−akrylowe

Właściwości lakierów poliuretanowo-akrylowych zależą od proporcji obu składników (te, które zawierają więcej poliuretanu, są twardsze). Lakiery poliuretanowo-akrylowe są jedno- lub dwuskładnikowe z dodatkiem utwardzaczy, które polepszają odporność na ścieranie, ale jednocześnie zwiększają toksyczność.

Lakiery poliuretanowe (rozpuszczalnikowe)

Są bardzo twarde i odporne na ścieranie. Mogą być: jednoskładnikowe, utwardzające się pod wpływem

wilgoci z powietrza oraz dwuskładnikowe, wymagające dodania utwardzacza. Ze względu na dużą twardość i niewielką elastyczność nadają się przede wszystkim na sztywne podłoża (podłogi drewniane przyklejane na całej powierzchni: parkiet, mozaika). Lakiery jednoskładnikowe są nieco mniej twarde niż dwuskładnikowe, ale za to mniej toksyczne.

Lakiery poliuretanowe stosuje się do lakierowania podłóg w pomieszczeniach o dużej intensywności ruchu, takich jak: przedpokoje, salony. Powodują ciemnienie drewna po lakierowaniu, dlatego konieczne jest stosowanie lakieru podkładowego (np. lakieru nitrocelulozowego potocznie nazywanego kaponem).

Lakiery olejne, olejno−żywiczne i żywiczne

Zawierają oleje schnące lub półschnące, żywice naturalne lub syntetyczne, rozcieńczalniki i różne dodatki

(np. przyspieszające schnięcie). Są odporne na działanie czynników atmosferycznych, szczególnie promieniowania UV, ale mają niewielką twardość i odporność na ścieranie. Nadają się do malowania wszelkiego rodzaju powierzchni drewnianych: boazerii, stolarki okiennej i drzwiowej. Mogą też być stosowane

do lakierowania podłóg w pomieszczeniach o niewielkim natężeniu ruchu. Lakiery olejno-żywiczne, które

są elastyczne, nadają się do lakierowania posadzek w pomieszczeniach z ogrzewaniem podłogowym.

Lakiery alkidowe uretanowane - są to lakiery zmodyfikowane poprzez dodanie składników polepszających parametry wytrzymałościowe.

Lakiery żywiczne chemoutwardzalne są bardzo twarde i odporne na ścieranie,

ale ze względu na wysoką toksyczność zostały praktycznie wycofane z użycia (przez dość długi czas

po polakierowaniu wydzielają formaldehyd, który może mieć działanie rakotwórcze).

Lakiery nitrocelulozowe

Są produkowane na bazie nitrocelulozy, żywicy alkidowej, rozpuszczalników organicznych i dodatków pomocniczych. Są twarde, dają się łatwo szlifować i szybko wysychają, ale są mało odporne na wilgoć i działanie olejów, smarów, ługów, łatwopalne. Stosuje się je przede wszystkim wewnątrz budynku do malowania: boazerii, mebli (oprócz blatów roboczych) i innych elementów drewnianych. Są także stosowane jako lakiery podkładowe (zabezpieczające przed ciemnieniem drewna) pod lakiery rozpuszczalnikowe poliuretanowe i chemoutwardzalne (przykładem lakieru nitrocelulozowego podkładowego jest popularny kapon). Podczas lakierowania emitują substancje lotne szkodliwe dla zdrowia, dlatego prace należy prowadzić w pomieszczeniach o dobrej wentylacji i przy zachowaniu środków ostrożności.

Lakiery spirytusowe

Są to roztwory żywic naturalnych (kalafonia) lub syntetycznych w alkoholu etylowym. Charakteryzują się

krótkim czasem wysychania (10-60 min). Są mało odporne na działanie czynników atmosferycznych i

uszkodzenia mechaniczne. Stosuje się je do malowania zabawek i galanterii drzewnej.

Politura jest to rozcieńczony roztwór żywicy (najczęściej szelaku) w etanolu, służący do uzyskiwania błyszczących

powłok na powierzchni przedmiotów drewnianych. Ze względu na trudność malowania politurę

stosuje się najczęściej do renowacji starych zabytkowych mebli.

Bejce

Bejca jest to niekryjący roztwór barwnika o niewielkim stężeniu, naturalny lub syntetyczny, służący do uwidocznienia struktury powierzchni pokrywanych wyrobów (np. uwydatnienia rysunku słojów drewna) oraz wydobycia lub zmiany istniejącego (często naturalnego) zabarwienia. Podobnie jak farby i lakiery, bejce składają się z rozcieńczalnika i spoiwa. Jako rozcieńczalnik stosuje się wodę, spirytus lub terpentynę, jako spoiwo - alkid, olej lub lateks. Bejcami pokrywa się najczęściej elementy drewniane (podłogi, meble, inne sprzęty drewniane) lub ściany pomalowane farbą podkładową. Bejce stosowane jako środek

ochronny do drewna na zewnątrz budynku zawierają odporne na światło barwniki oraz środki przeciwdziałające powstawaniu pleśni. Są sprzedawane w postaci gotowego do użycia płynu lub proszku do rozpuszczenia w rozcieńczalniku. Natężenie koloru zależy od grubości powłoki, dlatego bardzo istotne jest

równomierne nakładanie, aby otrzymać na całej powierzchni jednolitą barwę. Najlepiej jest najpierw zagruntować całą powierzchnię bejcą nie zabarwioną, a następnie dopiero bejcować.

Rozpuszczalniki i rozcieńczalniki

Rozpuszczalniki są to łatwo ulatniające się ciecze organiczne mające zdolności rozpuszczania substancji błonotwórczych tworzących spoiwo farb i lakierów. Natomiast rozcieńczalniki nie rozpuszczają substancji błonotwórczej, powodują tylko jej rozcieńczenie, dzięki czemu wyrób uzyskuje odpowiednią lepkość. Charakterystyczną cechą rozpuszczalników i rozcieńczalników jest ich lotność, czyli zdolność parowania w temperaturze pokojowej, od której zależy czas schnięcia powłoki.

Jako rozpuszczalniki do produkcji farb i lakierów wykorzystuje się: benzynę, benzen, terpentynę, alkohol

etylowy. Jako rozcieńczalnik jest stosowana woda.

Impregnaty

Impregnaty są to substancje zawierające specjalnie dobrane środki owadobójcze i grzybobójcze zapobiegające zaatakowaniu drewna, betonu, cegły i kamienia przez grzyby, pleśnie, mchy oraz glony. Ich działanie może być powierzchniowe lub sięgać w głąb porowatej struktury. Impregnaty nie tworzą powłok na powierzchni, w związku z tym nie występuje złuszczanie się powłoki, jak to ma miejsce w przypadku farby lub lakieru. Stosuje się je na zewnątrz i wewnątrz budynku. Impregnaty stosuje się przede wszystkim do drewna, które najbardziej narażone jest na zniszczenie przez grzyby i owady. Do ratowania zaatakowanych materiałów stosowane są preparaty grzybo- lub owadobójcze, których

aplikacja wymaga zachowania szczególnych zasad bezpieczeństwa.

Impregnaty do drewna można podzielić na dwie grupy:

• preparaty solne,

• preparaty oleiste.

Głównym składnikiem preparatów solnych są mieszaniny soli (związki boru, miedzi, cynku, kwasy organiczne). Rozcieńczalnikiem jest najczęściej woda, rzadziej stosuje się rozpuszczalniki organiczne. Preparaty solne występują najczęściej w postaci gotowych do użycia płynów, koncentratu lub pasty przeznaczonych do rozpuszczenia w wodzie w żądanym stężeniu albo w formie krystalicznej. Są bezbarwne (gdy drewno będzie wykańczane lakierami przezroczystymi) lub barwią drewno na kolor zielony, szaro-zielony albo różowy w celu łatwiejszej kontroli równomierności pokrycia powierzchni. Są pozbawione zapachu, nie ulatniają się, ale ulegają wymywaniu łatwiej niż preparaty oleiste. Mogą być stosowane zarówno do zabezpieczania drewna wilgotnego, jak i suchego.

W preparatach oleistych nośnikiem substancji ochronnej jest olej (lniany, alkidowy, rybi modyfikowany), a rozpuszczalnikiem - benzyna lakowa. Występują w postaci płynnej, w wersji bezbarwnej lub koloryzującej (producenci oferują 7-14 odcieni). Łatwo wnikają w głąb suchego drewna, nie ulegają wymywaniu. Mogą zawierać również substancje zwiększające ognioodporność drewna. Stosowane są głównie do zabezpieczenia drewna na zewnątrz i w ograniczonym zakresie do wnętrz. Oprócz typowych impregnatów dostępne są również środki o złożonym działaniu, które jednocześnie zabezpieczają drewno, barwią je na pożądany kolor i tworzą powłokę ochronną (lakierobejce).

Impregnacje

Impregnację powierzchniową przeprowadza się metodą 2-3 krotnego powlekania preparatem przy

pomocy pędzla, wałka, szczotki, tamponu albo metodą opryskiwania. Opryskiwanie jest mniej skuteczne

niż powlekanie i preparat rozpyla się w powietrzu, należy więc zachować szczególne środki ostrożności. Impregnacja powierzchniowa zapewnia nasycenie drewna środkiem grzybobójczym do głębokości 3-10 mm, co stanowi dostateczne zabezpieczenie tylko przy krótkotrwałym zawilgoceniu.

Impregnacja głęboka (przy której drewno zostaje nasycone środkiem grzybobójczym do głębokości

powyżej 10 mm) wymaga kąpieli. Kąpiele przeprowadza się w kadziach, wannach lub basenach wykonanych z drewna, stali, betonu lub tworzyw sztucznych.

Impregnacja ciśnieniowo-próżniowa polega na nasyceniu drewna preparatem, który jest wprowadzany we włókna pod ciśnieniem. Impregnację ciśnieniową przeprowadza się najczęściej w warunkach

przemysłowych. Jest najbardziej skuteczna.

Preparaty grzybo- i owadobójcze wprowadza się w zaatakowane drewno metodą malowania, oprysku lub iniekcji w miejscach żerowania owadów. Specjalistyczne firmy zwalczają owady metodą gazowania. Opryskiwanie stosuje się przy odgrzybianiu murów.

Kleje

Klej jest to substancja organiczna lub nieorganiczna, która po nałożeniu cienkiej warstwy na dwa elementy łączy je ze sobą trwałą spoiną. Podstawowym składnikiem kleju jest lepiszcze pochodzenia naturalnego lub syntetycznego. Kleje zawierają także: rozcieńczalniki, utwardzacze, zmiękczacze, wypełniacze oraz inne dodatki (np. grzybobójcze). Klejenie następuje w wyniku wyparowywania (czasami połączonego z reakcją chemiczną) rozcieńczalnika lub krzepnięcia masy wskutek ochłodzenia. Kleje dzielimy na jedno- i dwuskładnikowe. Mają postać płynu, żelu lub masy, spotyka się też kleje w aerozolu. Wybór kleju zależy od materiału klejonych powierzchni i przewidywanych warunków pracy spoiny (temperatura, wilgotność, narażenie na odkształcenia).

Kleje kazeinowe stanowią roztwory kazeiny (wytrąconej z mleka) z dodatkiem substancji alkalicznych

(boraks, szkło wodne, soda, wapno gaszone). Są odporne na wilgoć. Stosuje się je do klejenia drewna i

papieru.

Kleje kostne (glutenowe) powstają w wyniku hydrolizy kolagenu kostnego. Są stosowane przede wszystkim do klejenia drewna.

Kleje nitrocelulozowe stanowią roztwory nitrocelulozy z dodatkiem substancji zmiękczających w rozpuszczalnikach organicznych. Są odporne na działanie wilgoci i zmiany temperatury. Stosuje się je do klejenia drewna, metali, szkła, papieru, tworzyw sztucznych, przyklejania tapet papierowych i winylowych. Często skleja się nimi drobne przedmioty: podeszwy butów, zabawki. Przykładem kleju nitrocelulozowego jest Kropelka.

Kleje skrobiowe (klajstry) otrzymuje się przez hydrolizę lub utlenianie skrobi (najczęściej ziemniaczanej). Stosuje się je do klejenia papieru i sklejki, przyklejania tapet papierowych i winylowych.

Kleje kauczukowe (kontaktowe) stanowią dyspersje kauczuku naturalnego lub syntetycznego w rozpuszczalnikach organicznych. Są szybkoschnące: spoina klejowa szybko wysycha i twardnieje (10-20

minut). Kleje kauczukowe stosuje się do klejenia gumy, skóry, tworzyw sztucznych, papieru i tkanin, a także do przyklejania posadzek drewnianych, drewnopochodnych (np. paneli) i ceramicznych do podłoży betonowych. Przykładem kleju kauczukowego jest popularny Butapren.

Kleje epoksydowe produkuje się na bazie żywicy epoksydowej z dodatkiem rozcieńczalników i zmiękczaczy. Są często dwuskładnikowe - sprzedawane w dwóch tubkach, z których jedna zawiera żywicę, a

druga - utwardzacz. Dają bardzo mocne spoiny. Ich czas wiązania zależy od temperatury otoczenia i waha się od kilku minut do kilkunastu godzin. Są stosowane do klejenia metali, szkła, tworzyw sztucznych. Przykładem kleju epoksydowego dwuskładnikowego jest Distal.

Kleje poliuretanowe zawierają jako główny składnik żywicę poliuretanową. Często są dwuskładnikowe, złożone z żywicy i utwardzacza. Dają mocne spoiny (odporne na obciążenia) i charakteryzują się dużą twardością; spoiny mogą być szlifowane i wygładzane papierem ściernym. Nadają się do klejenia drewna, metali, papieru, tworzyw sztucznych. Stosuje się je często do klejenia mebli drewnianych oraz do przyklejania posadzek z drewna.

Kleje silikonowe są produkowane na bazie żywicy silikonowej. Szybko wysychają i są trwałe. Stosuje

się je do klejenia drewna, metali i tworzyw sztucznych.

Kleje winylowe zawierają jako podstawowy składnik żywice poliwinylowe z dodatkiem zmiękczaczy i

wypełniaczy. Stosuje się je do klejenia drewna i materiałów drewnopochodnych (np. płyt wiórowych), papieru oraz do przyklejania drewna i tworzyw sztucznych (np. parkietu, wykładzin z PVC) do podłoży betonowych, drewnianych i tynkowanych.

Kleje akrylowe produkuje się na bazie żywic akrylowych z dodatkiem zmiękczaczy i wypełniaczy. Ponieważ rozcieńczalnikiem jest w nich woda, są mało szkodliwe dla zdrowia. Stosuje się je do klejenia drewna, tworzyw sztucznych, przyklejania posadzek drewnianych i wykładzin do podłoży betonowych.

Kleje cyjanoakrylowe (tzw. kleje superglue) służą do sklejania drobnych przedmiotów z tworzyw sztucznych, szkła, kamienia i drewna. Ich cechą charakterystyczną jest bardzo krótki czas schnięcia (zależnie od rodzaju powierzchni od kilku sekund do kilku minut). Są sprzedawane tylko w bardzo małych opakowaniach.

Zaprawy klejowe

Dawniej płytki ceramiczne (ścienne i podłogowe) przyklejano do podłoża na tradycyjne zaprawy cementowe. Obecnie do tego celu stosuje się prawie wyłącznie zaprawy klejowe, nazywane potocznie klejami. Oprócz piasku, cementu i wody zawierają one różne dodatki modyfikujące (wypełniacze, plastyfikatory itp.), których rodzaj i ilość decyduje o własnościach kleju.

Dzielą się na: cienkowarstwowe (grubość warstwy kleju do 5 mm), średniowarstwowe i grubowarstwowe (przeznaczone do przyklejania płytek z równoczesnym wyrównywaniem podłoża; pokrywają nierówności do 20 mm). Podłoże pod zaprawy cienkowarstwowe musi być bardzo równe - do wyrównywania stosuje się najczęściej specjalne zaprawy wyrównujące. Zaprawy klejowe cementowe mają najczęściej postać suchych mieszanek przeznaczonych do zarobienia wodą. Ilość dodanej wody ustala się w zależności od żądanej konsystencji mieszanki, która zależy m.in. od wielkości płytek. Zaprawy występują w wersji standardowej, półelastycznej oraz elastycznej.

Zaprawy zwykłe stosowane są do przyklejania płytek na typowych podłożach (beton, tynk), półelastyczne na podłożach o mniejszej sztywności np. płytach gipsowo-kartonowych. Zaprawy elastyczne stosuje się do przyklejania płytek w miejscach narażonych na zmiany temperatury, niestabilne podłoża np. z płyt

drewnopochodnych, na starych płytkach ceramicznych, ścianach pokrytych farbą olejną. Sytuacja taka występuje w przypadku wszystkich okładzin na zewnątrz budynku (na elewacjach, balkonach, tarasach, schodach zewnętrznych), a wewnątrz budynku - przy ogrzewaniu podłogowym, na ścianach z bloczków gipsowych, płyt gipsowo-kartonowych i z betonu komórkowego, a także na podłogach narażonych na podwyższone obciążenia (np. ciężkie regały). Pod wpływem zmian temperatury lub dużego obciążenia płytki odkształcają się, wskutek czego między nie odkształconym podłożem i okładziną powstają naprężenia, które musi przenieść warstwa zaprawy klejowej. Zaprawę elastyczną można też uzyskać przez dodanie do zwykłej zaprawy emulsji uelastyczniającej. Na rynku dostępne są też zaprawy cementowe modyfikowane polimerami. Oprócz podstawowych rodzajów zapraw klejowych produkowane są również zaprawy specjalne do przyklejania płyt marmurowych czy gresu o dużych wymiarach, oraz kleje używane przy naprawach lub na bardzo nietypowych podłożach. Są to kleje żywiczne (np. akrylowe, poliuretanowe, epoksydowe). Mają postać gotowej do użytku pasty lub występują w postaci dwuskładnikowej. Charakteryzują się dużą elastycznością. Nadają się do przyklejania płytek na różne podłoża: betonowe, tynkowane, metalowe, drewnopochodne (np. płyty wiórowe), PVC, płytki ceramiczne.

Zaprawę klejową dobiera się zależnie od rodzaju podłoża, grubości warstwy kleju (która zależy m.in. od

stopnia wyrównania podłoża), rodzaju i wielkości płytek (niektóre zaprawy nie nadają się do przyklejania

dużych płytek). Informacji dotyczącej właściwości i zakresu stosowania należy szukać na opakowaniu.

Szpachle i gładzie

Masy szpachlowe (szpachlówki) i gładzie służą do naprawiania i wyrównywania powierzchni przed malowaniem (ściany, sufity, stolarka okienna i drzwiowa) lub pokryciem okładziną (ściany, podłogi). Wyrównanie podłoża jest szczególnie istotne przy stosowaniu nowoczesnych materiałów okładzinowych, które często są przeznaczone do przyklejania na bardzo cienką spoinę klejową i dlatego wymagają bardzo gładkiej powierzchni. Wyrównanie powierzchni jest najczęściej połączone z naprawą uszkodzeń: wypełnianiem ubytków, szczelin, rys, wystających lub widocznych połączeń płyt albo styków tapety.

Szpachlówki składają się ze spoiwa, rozcieńczalnika i wypełniacza. Na rynku dostępne są szpachlówki i masy przeznaczone do różnych typów podłoży.

Masy szpachlowe do ścian, sufitów i podłóg

Najbardziej popularne są szpachlówki gipsowe, w których spoiwem jest gips. Stosuje się je do szpachlowania ścian i sufitów wewnątrz budynku. Mają postać proszku przeznaczonego do rozmieszania z

wodą. Nadają się do stosowania na prawie wszystkie typy podłoży: beton, gazobeton, mur z cegły, ściany tynkowane (tynkiem cementowym i cementowo-wapiennym), podłoża gipsowe (płyty gipsowo kartonowe), drewno i materiały drewnopochodne, pomalowane tapety tekstylne. Elementy stalowe nie chronione powłoką ochronną (farbą, ocynkiem) nie mogą stykać się z gipsem, gdyż powoduje on rdzewienie stali. Szpachlówki wykorzystuje się do wypełniania dużych i małych ubytków w tynku, spoinowania i szpachlowania złączy płyt gipsowo-kartonowych i gipsowo-włóknowych, szpachlowania styków tapet lub wykonywania gładzi na ścianach i sufitach przed malowaniem. Szpachlówki gipsowe występują w różnych odmianach: szybkowiążące, wolnowiążące (zawierają dodatki opóźniające proces wiązania), o zwiększonej elastyczności lub twardości. Dają równą powierzchnię o gładkiej fakturze i grubości warstwy

od 1 mm do 3 mm. Mają kolor biały lub szary. Zużycie waha się od 1 do 1,75 kg na metr kwadratowy powierzchni (przy grubości warstwy 1 mm).

W szpachlówkach cementowych spoiwem jest cement z dodatkiem piasku, rozcieńczalnikiem jest woda. Dodanie utwardzacza zwiększa wytrzymałość. Szpachlówki cementowe stosuje się przede wszystkim do szpachlowania posadzek. Nadają się na podłoża: betonowe (z betonu zwykłego lub lekkiego), drewniane i ceramiczne (w przypadku podłoża ceramicznego dobrze jest najpierw skontrolować jego przyczepność). Mają postać proszku lub masy gotowej do użycia. Charakteryzują się dużą twardością i są bardzo trwałe. Zużycie wynosi ok. 2 kg/m2 powierzchni przy grubości warstwy 1 mm.

W szpachlówkach polimerowych spoiwem jest dyspersja polimerowa, rozcieńczalnikiem woda, a wypełniacz jest mineralny (np. biały dolomit z ewentualnym dodatkiem granulek z tworzywa sztucznego). Można je stosować do wyrównywania podłoży (dużych i małych powierzchni) z: betonu (zwykłego i lekkiego), cegły, tynku (cementowy i cementowo-wapienny), drewna, płyt gipsowo-kartonowych, tapet tekstylnych (malowanych), papierowych i z włókna szklanego. Zależnie od przeznaczenia zawierają różne dodatki, np. zwiększające elastyczność (szpachlówkę taką można dłużej rozprowadzać bez obawy wyschnięcia), przeciwpleśniowe (przeznaczone do stosowania w pomieszczeniach mokrych). W wersji standardowej mają kolor biały lub szary. Szpachlówki zawierające środki przeciwpleśniowe mają barwę szaro-zieloną. Występują w postaci gotowej do użytku masy, czasami w postaci suchej mieszanki do zarobienia wodą. Do wypełniania głębokich ubytków najlepiej nadają się odmiany gruboziarniste. Szpachlówki można nakładać 4szpachlą, pędzlem, wałkiem, a niektóre nawet natryskiem. Zużycie zależy od rodzaju podłoża; jeden litr starcza na pokrycie powierzchni 0,3-0,6 m2.

Szpachlówki do drewna i metalu

Szpachlówki przeznaczone tylko do drewna i metalu są najczęściej rozpuszczalnikowe. Spoiwem jest lateks akrylowy, alkid lub nitroceluloza, a rozcieńczalnikiem - benzyna lakowa, węglowodory aromatyczne (np. ksylen), estry alkoholowe. Jako dodatek stosuje się mączkę drzewną. Szpachlówki mają postać gotowej do użytku masy lub płynnego spoiwa, które miesza się z pyłem drzewnym. Są produkowane w różnych kolorach, odpowiadających barwom naturalnego drewna różnych gatunków. Po wyschnięciu można je w dowolny sposób obrabiać: ciąć, szlifować papierem ściernym, lakierować, malować, wbijać gwoździe, wkręcać wkręty.

Kity i masy do wypełniania ubytków

Kity i masy służą do lokalnego wypełniania szczelin, rys i ubytków w różnych materiałach budowlanych

oraz elastycznych uszczelnień. Są uniwersalne lub przeznaczone do podłoży określonego typu. Dostępne

są w niewielkich opakowaniach (40-750 ml): tubkach, kartuszach lub aluminiowych pojemnikach (preparaty w aerozolu). Środki zapakowane w kartusze wyciska się pistoletem ręcznym lub pneumatycznym przy pomocy dozowników o kształcie stożka nakładanych na pojemnik, a następnie rozprowadza szpachlą lub gąbką.

Kit jest to plastyczny materiał o konsystencji pasty, lepki i ciągliwy, twardniejący na powietrzu. Kity są

produkowane na bazie różnych spoiw (żywice syntetyczne, oleje, kauczuk). Stosuje się je do wypełniania

nierówności powierzchni i trwałego łączenia drewna, metali, szkła, płytek kamionkowych, betonu.

Masy akrylowe są mało odporne na działanie czynników atmosferycznych i wilgoci, dlatego stosuje się

je wewnątrz budynku w miejscach nie narażonych na zawilgocenie. W wersji standardowej nie nadają się do stosowania w pomieszczeniach mokrych, jednak niektóre z nich zawierają środki przeciwpleśniowe. Służą do wypełniania ubytków (do 3 cm) w podłożach: z betonu, cegły, kamienia, tynku, drewna, płyt gipsowo-kartonowych, glazury, metali, (stali i aluminium), szkła, PVC. Wypełnia się nimi też szpary i szczeliny. Można je malować farbami. Są znacznie mniej elastyczne niż silikony.

Masy poliuretanowe są elastyczne, odporne na działanie wody i związków chemicznych, ale mało odporne na działanie promieniowania UV. Różnią się między sobą stopniem elastyczności. Stosuje się je do

wypełniania szczelin w betonie, kamieniu, drewnie, metalach (stali, aluminium, cynku, powierzchniach emaliowanych), tworzywach sztucznych - wewnątrz i na zewnątrz budynku. Ich prędkość utwardzania zależy od wilgotności i temperatury powietrza. Można je malować.

Masy butylenowe twardnieją tylko na powierzchni spoiny, a pozostała część przekroju pozostaje nieutwardzona, dzięki czemu wykonane z nich spoiny są trwale elastyczne. Wierzchnią utwardzoną warstwę

możemy pomalować. Masy butylenowe są trwałe i odporne na działanie związków chemicznych. Mają

dobrą przyczepność do większości podłoży, ale nie wolno ich nakładać na wilgotne powierzchnie. Stosuje

się je wewnątrz i na zewnątrz budynku do wypełniania szczelin w betonie, kamieniu, drewnie, szkle, materiałach ceramicznych, metalach (stali zwykłej i ocynkowanej, aluminium, powierzchniach emaliowanych).

Masy polisiarczkowe (tiokole) są jedno- lub dwuskładnikowe. Są elastyczne, mają dobrą przyczepność

do większości podłoży i wysoką odporność na działanie związków chemicznych. Stosuje się je do uszczelniania szkła, dylatacji i posadzek narażonych na działanie chemikaliów.

Masy hybrydowe (polimery MS) są bardzo trwałe, elastyczne i odporne na działanie czynników atmosferycznych. Mają dobrą przyczepność do większości podłoży, także wilgotnych. Nadają się do malowania

farbami. Ich wadą jest wysoka cena.

Silikony

Silikony są mieszaniną polimerów z wypełniaczami i innymi dodatkami. Mają postać ciała stałego lub lepkiej cieczy. Niektóre z nich zawierają dodatki zabezpieczające przed rozwojem grzybów i pleśni. Mają dużą odporność termiczną (są niepalne), odporność na działanie wody i utlenianie. Silikony stosuje się do uszczelniania wszelkiego rodzaju szpar i szczelin, wypełniania rys i spoin. Sprzedawane są w tubach lub kartuszach. W procesie utwardzania silikonów octowych powstaje kwas octowy. Są odporne na wysoką temperaturę (do 200°C). Mają dobrą przyczepność przede wszystkim do szkła, niektóre silikony z tej grupy - także do drewna, metalu, ceramiki, płyt gipsowo-kartonowych, powłok malarskich. Przyczepność do powierzchni gładkich jest dużo lepsza niż do porowatych. Z powodu kwaśnego odczynu silikony octowe mogą powodować korozję metali. Do grupy silikonów octowych zaliczają się następujące wyroby dostępne na rynku: silikon uniwersalny, budowlany, szklarski (może zastępować kit do szklenia

okien), sanitarny, wysokotemperaturowy, silikon do akwariów.

Silikony neutralne mają dobrą przyczepność do większości materiałów budowlanych: szkła, tworzyw

sztucznych, betonu, cegły, powłok malarskich (czasami wymagane jest gruntowanie podłoża). Są elastyczne, dzięki czemu mogą być stosowane do uszczelniania szczelin dylatacyjnych. Nie powodują korozji

metali. Niektóre z nich można malować farbami. Do grupy silikonów neutralnych zaliczają się następujące wyroby dostępne na rynku: silikon neutralny sanitarny, silikon neutralny do kamienia i marmuru, silikon do luster.

Masy do fugowania

Spoiny (fugi) przenoszą naprężenia powstające w okładzinach z płytek podczas odkształcania się podłoża (wskutek zmian temperatury lub wilgotności). Fugi poprawiają także wygląd pomieszczenia, niwelując

optycznie ewentualne niedokładności ułożenia glazury. Ich szerokość zależy od wymiarów płytek oraz warunków, w których pracować ma okładzina. Przy znacznych wahaniach temperatury (np. na elewacjach na zewnątrz budynku lub przy ogrzewaniu podłogowym) spoiny muszą mieć większą szerokość, żeby umożliwić odkształcenia termiczne płytek i podłoża pod nimi. Powinny być też elastyczne. Zbyt sztywne fugi (szczególnie na ścianach zewnętrznych budynku, tarasach i schodach zewnętrznych, posadzkach z ogrzewaniem podłogowym, podłożu drewnopochodnym lub z płyt gipsowo-kartonowych albo w przypadku, gdy klej jest dużo bardziej elastyczny niż masa spoinująca) mogą popękać. Ze względów estetycznych przy płytkach o dużych wymiarach lepiej wyglądają też szerokie spoiny (które są jednak trudniejsze do wykonania od wąskich). Stosując płytki gorszego gatunku możemy poprawić wygląd ściany wykonując szersze spoiny.

Masy cementowe są najczęściej dwuskładnikowe, sprzedawane w postaci proszku do zarobienia wodą.

Nadają się do spoinowania okładzin ceramicznych, kamiennych i szklanych wewnątrz i na zewnątrz budynku. W sprzedaży dostępne są masy przeznaczone do fug wąskich (do ok. 5 mm) oraz fug szerokich

(do ok. 20-30 mm). Faktura spoiny może być gładka lub chropowata, a zależnie od średnicy ziaren wypełniacza: drobnoziarnista, średnioziarnista lub gruboziarnista. Masy drobnoziarniste stosuje się przede

wszystkim przy spoinach wąskich, a gruboziarniste - przy spoinach szerokich. Masy dostępne są najczęściej w kilkunastu kolorach.

Masy cementowe uelastycznione uzyskuje się przez dodanie emulsji elastycznej do wody zarobowej (spoiny trwale elastyczne wykonuje się z silikonu). Występują też w postaci gotowej do użycia.

Masy epoksydowe sprzedawane są w postaci dwóch składników: żywicy epoksydowej i utwardzacza. Nie zawierają wypełniacza. Są szczelne i odporne na działanie związków chemicznych, dlatego nadają się dobrze do spoinowania obłożonych płytkami blatów kuchennych. Można je myć powszechnie stosowanymi środkami czystości.

Masy i mieszanki tynkarskie

Tynki muszą mieć dobrą przyczepność do podłoża, nie powinny pękać, rysować się, odbarwiać, odpadać od ściany. Tynki zewnętrzne muszą być dodatkowo odporne na działanie czynników atmosferycznych, które nie mogą zmniejszać przyczepności oraz powodować odpadania i uszkodzeń. W domach jednorodzinnych wykonuje się tynki tradycyjne (1-2 cm) oraz tynki cienkowarstwowe (2-5 mm).

Tynki mineralne tradycyjne

Tradycyjne tynki mineralne stosuje się przede wszystkim na ściany wykonane w jednej z technologii tradycyjnych: z cegły (ceramicznej i wapienno-piaskowej) i pustaków, bloczków betonowych, drewna i materiałów drewnopochodnych (po uprzednim zamocowaniu stalowej siatki).

Tynki tradycyjne dzielimy:

• zależnie od rodzaju spoiwa użytego do zaprawy na:

- wapienne,

- cementowe,

- cementowo-wapienne,

- gipsowe,

- gipsowo-wapienne,

- cementowo-gliniane,

• zależnie od sposobu wykonania na:

- jednowarstwowe,

- dwuwarstwowe,

- trójwarstwowe,

- szlachetne.

Tynki wapienne, gipsowo-wapienne i gipsowe są wrażliwe na wilgoć, dlatego stosuje się je tylko wewnątrz budynku. Tynki cementowe i cementowo-wapienne są odporne na działanie wilgoci i uszkodzenia mechaniczne, dlatego mogą być stosowane także na zewnątrz.

Tynki jednowarstwowe otrzymuje się przez narzucenie zaprawy kielnią bezpośrednio na podłoże. Nadają się na podłoża z cegły, betonu oraz drobnowymiarowych elementów betonowych i ceramicznych. Ze względu na technikę wykonania mogą być: surowe rapowane (o grubości ok. 12 mm), surowe wyrównywane kielnią (10 mm), surowe ściągane pacą (10 mm). Tynki rapowane mają nierówną powierzchnię, wyrównywane kielnią mają usunięte większe zgrubienia, ściągane pacą mają powierzchnię prowizorycznie wyrównaną.

Tynki surowe wykonuje się najczęściej z zaprawy cementowo-wapiennej. Są stosowane przede wszystkim do tynkowania ścian budynków prowizorycznych oraz jako podkład pod izolacje przeciwwilgociowe (np. na ścianach piwnic).

Tynki dwuwarstwowe składają się z warstwy dolnej (obrzutki) i wierzchniej (narzutu), którą nanosi się po związaniu obrzutki. Narzut ściąga się pacą i zaciera na ostro. Otynkowana powierzchnia jest równa (odchylenie nie powinno przekraczać 4 mm), ale szorstka.

Tynki trójwarstwowe składają się z obrzutki, narzutu i dodatkowej warstwy gładzi. Zależnie od sposobu zacierania gładzi (np. z zaprawy przecieranej przez sito o drobnych oczkach, zacieranie packą pokrytą filcem, zacieranie stalową packą z jednoczesnym podsypywaniem cementu zmieszanego z drobnym piaskiem) uzyskuje się powierzchnie o różnym wyglądzie i różnym stopniu wyrównania (odchylenie od płaszczyzny 2-3 mm).

Tynki szlachetne wykonuje się z zapraw zawierających kruszywa szlachetne, które nanosi się ręcznie lub mechanicznie na tynk dwuwarstwowy traktowany jako podkład w celu uzyskania dekoracyjnego wykończenia elewacji. Podkład wykonuje się z zaprawy cementowej lub cementowo-wapiennej. Zaprawy szlachetne mają postać suchych mieszanek składających się z: cementu portlandzkiego, wapna hydratyzowanego, kruszywa łamanego (marmurowego, dolomitowego, wapiennego) i dodatków barwiących.

Tynki szlachetne dzieli się:

• zależnie od sposobu wykonania i wykończenia na tynki:

- o fakturze specjalnej otrzymywanej przez odpowiednią technikę nanoszenia zaprawy (nakrapiane: szczotką, miotełką, kielnią przez siatkę lub bez siatki, aparatem natryskowym, na podkładzie o innej barwie),

- o fakturze specjalnej otrzymywanej przez dodatkową obróbkę powierzchni podczas wiązania zaprawy

(zmywane - tynk zmywa się częściowo wodą aż do odsłonięcia ziaren kruszywa, cyklinowane - z tynku

wyłuskuje się ziarna kruszywa, gładzone - z tynku usuwa się nadmiar spoiwa np. pędzlem),

- o fakturze specjalnej otrzymywanej przez dodatkową obróbkę powierzchni po stwardnieniu zaprawy (kamieniarskie: nakłuwane, młotkowane, szlifowane),

• zależnie od struktury na:

- bardzo drobnoziarniste (otrzymane przy użyciu kruszywa do 1,25 mm),

- drobnoziarniste (kruszywo o uziarnieniu 1,25-2,5 mm),

- średnioziarniste (kruszywo 2,5-5 mm),

- gruboziarniste (kruszywo 2,5-10 mm lub 5-10 mm),

• zależnie od barwy na:

- niebarwione,

- kolorowe.

Tradycyjny tynk mineralny jest najczęściej szary. Aby otrzymać kolorową elewację można pomalować otynkowaną ścianę farbą elewacyjną, dodać do zaprawy zabarwiony piasek lub dodać barwnik do cementu.

Tynki cienkowarstwowe

Tynki cienkowarstwowe (o grubości 2-5 mm) pojawiły się wraz z metodą lekką mokrą ocieplania ścian -

początkowo stosowane były do tynkowania warstwy ocieplenia z wełny mineralnej lub styropianu. Ze względu na łatwość i szybkość układania oraz duże walory estetyczne zaczęto je stosować także jako alternatywę dla tradycyjnego tynkowania ścian. Nadają się przede wszystkim na ściany wykonane z bloczków klejonych na cienkie spoiny (bloczki z betonu komórkowego, bloczki silikatowe), a także na podłoża gładkie, które trudno byłoby pokryć tynkiem tradycyjnym (styropian, płyty gipsowo-kartonowe, płyty wiórowe). Można je także stosować do tynkowania ścian z cegły, betonu, pustaków oraz ścian uprzednio otynkowanych (pokrytych tynkiem cementowym lub cementowo-wapiennym). Są bardzo często stosowane na ścianach dwuwarstwowych (z zewnętrzną warstwą ocieplającą z wełny mineralnej lub styropianu) i wchodzą w skład większości systemów ocieplania ścian metodą lekką mokrą.

Tynki cienkowarstwowe składają się ze spoiwa, wypełniacza mineralnego, pigmentów barwnych oraz domieszek nadających im dodatkowe właściwości (np. zagęszczających albo grzybobójczych).

Zależnie od zastosowanego spoiwa tynki cienkowarstwowe dzielimy na:

- mineralne - spoiwem jest cement (z ewentualnym dodatkiem spoiwa polimerowego),

- żywiczne (polimerowe) - spoiwem jest dyspersja wodna lub roztwór żywicy (najczęściej akrylowej) w

rozpuszczalniku organicznym,

- krzemianowe - spoiwem jest szkło potasowe,

- silikonowe - spoiwem jest żywica silikonowa (z ewentualnym dodatkiem spoiwa polimerowego).

Tynki cienkowarstwowe występują w postaci gotowych mas tynkarskich lub suchych mieszanek przeznaczonych do zarobienia wodą. Umożliwiają otrzymanie różnych typów faktury (gładka, zacierana, baranek, kornikowa, kamyczkowa, grysikowa). Zużycie waha się od 1,2 do 5 kg/m2 (zależy od uziarnienia, grubości warstwy i faktury). Są łatwe do wykonania (wykonuje się tylko jedną warstwę tynku), dostępne w wielu kolorach (najwięcej kolorów dla tynku akrylowego), ale dosyć drogie.

Zależnie od sposobu obróbki powierzchni zaprawy uzyskuje się różne typy faktury tynku:

- gładką - przez wyrównanie i wygładzenie warstwy zaprawy kielnią stalową,

- ciągnioną - przez zacieranie powierzchni pacą z drewna lub styropianu w kierunku poziomym, pionowym, ukośnym lub ruchami kolistymi (przykładem faktury ciągnionej jest faktura kornikowa),

- nakrapianą - przez nakrapianie zaprawy miotełką lub młynkiem (przykładem faktury nakrapianej jest popularny baranek),

- mozaikową - przez nałożenie zaprawy z wypełniaczami (z kruszyw naturalnych lub sztucznych).

Opracowała: dr inż. Teresa Rucińska na podstawie Poradnika Budujacego Dom - Inf. Rynkowy Budownictwa Jednorodzinnego 2004

1

---