Motoryczność uznajemy jako podstawę i rdzeń całego systemu kultury fizycznej. Wielorakie formy tej motoryczności zajmują centralną pozycję w różnych programach szkolenia, w programach kursów, a przede wszystkim studiów w uczelniach wychowania fizycznego. Logiczne wydaje się traktowanie teorii motoryczności jako fundamentalnej dyscypliny w systemie naukowym.

Antropomotoryka jest autentyczną, swoistą, naturalną dyscypliną nauki o kulturze fizycznej bez jednoznacznej bazy nauk podstawowych. Operuje jednak swoimi pojęciami, ma swoją metodykę, swoje terminy, interpretacje w związku z tym stanowi jedną z podstawowych, najmłodszych dyscyplin w całym systemie naukowym. Antropomotoryka to dyscyplina nauki, która generalizuje całokształt wiedzy o motoryczności człowieka i to w jej bardzo skomplikowanych objawach oraz powiązaniach i zależnościach. W węższym zakresie to co nas najbardziej interesuje zajmuje się kompleksowym zjawiskiem motoryczności typowego dla obszaru kultury fizycznej, a więc zajmujemy się tym co MANIER nazwał kilkadziesiąt lat temu motorycznością sportową. Nie należy jednak tego pojęcia ograniczać do motoryczności związanej z wyczynem sportowym. Objawem ....................... w relacjach światowych pojęcie sport ma o wiele szersze znaczenie inż. To jest praktykowane w naszym obszarze kulturowym zwłaszcza w naszym kraju i sąsiednich.

Głównym przedmiotem antropomotoryki jest ruch, ale ruch pojmowany jako działanie, jako czynność motoryczna. W literaturze światowej spotykamy się częściej z pojęciem działanie, w polskiej literaturze za ocykologami głównie Tomaszewskim, który jest głównym prekursorem teorii czynności w naszym kraju przyjęło się pojęcie czynność motoryczna.

Czynność stanowi podstawowy składnik strukturalny obiektywnej rzeczywistości. To nas najbardziej interesuje: działanie ruchowe, czynność motoryczna.

Główne zadania antropomotoryki to zbadanie i wyjaśnienie ruchu w jego zewnętrznie postrzeganych przejawach jak też leżących u podstaw tych czynności tych przejawów mechanizmów i procesów wewnątrz organizmu. Procesów tych które warunkują skuteczność przebiegu czynności ruchowych. Problemy te ujmuje antropomotoryka zarówno wymiary statycznie, a więc chodzi tu o złożoność całej problematyki, o strukturę, klasyfikację jak i w pojęciu dynamicznym, a więc kwestię powstawania, rozwoju, funkcjonowania tych motoryczności. Z tego wynika, że w rozpatrywaniu ludzkiej motoryczności antropomotoryka rozgranicza między aspektem oceniającym stosunki czasowo-przestrzenne przemieszczającego się ciała lub części, a więc zajmuje się tymi aspektami, które są zaobserwowalne, a z drugiej strony przedmiotem rozpatrywania i analiz jest całokształt wewnętrznej funkcji regulacyjnej, funkcji i procesów związanych z przemianą materii i energii, a więc tym aspektem niewidocznym, wszystkim tym co się dzieje wewnątrz organizmu i co warunkuje wykazanie czynności ruchowych. W ten sposób rozróżniamy mechanizmy sterownia i regulacji oraz ogół pozostałych procesów funkcjonalnych od ich wielorako uformowanego rezultatu albo jak to bywa w literaturze określenia od produktu tych czynności, mechanizmów, procesów, a więc prościej mówiąc od ruchu.

Wynika z tego, że antropomotoryka zajmuje się wyjaśnieniem badań, analizowaniem dwóch aspektów motoryczności człowieka:

I aspekt - potencjalny lub strona potencjalna czyli te wewnętrzne uwarunkowania utajone możliwości ruchowe tkwiące w każdej jednostce, w każdym organizmie, każdej osobie.

II aspekt - strona efektywna czyli zewnętrzne przejawy, realne właściwości ruchowe więc to co widzimy.

Wewnętrznie uwarunkowania przebiegu czynności ruchowych określają procesualne właściwości związane z charakterem czynności fizjologicznych organizmu człowieka oraz jego funkcji psychicznych.

Już z tego wynika przedmiot zainteresowań nie nosi charakteru tylko fizycznego, cielesnego. Całość rozpatrywania procesów i mechanizmów warunkujących ruch, warunkujących czynność ruchową musimy także uwzględnić elementy natury psychicznej i społecznej.

Najkrócej mówiąc zewnętrzne przejawy ruchu nadal przewidują manifestacyjne właściwości, a więc te widoczne, obserwowalne właściwości, które wiążą się z przebiegiem czynności ruchowej i jej efektów.

Przedmiotem antropomotoryki są dwa centralne aspekty czy obszary:

I aspekt wewnętrzny czyli obszar procesualny tzn. globalny system wewnątrzustrojowych procesów regulacyjnych i funkcjonalnych leżących u podstaw czynności ruchowych.

II aspekt zewnętrzny lub obszar produktu to są ruch i postawy to także postawa tu jest regulowana jako obserwowalne przejawy i zmiany w czasie i przestrzeni.

Motoryczność stanowi z jednej strony synonim terminu ruchomość, z drugiej strony są to właściwości napędowe systemu, źródła zasilania wyprowadzone z charakterystyki motoru stąd też motoryczność.

W każdym z tych obszarów antropomotoryka realizuje szereg problemów badawczych wyjaśniających (będzie na ćw. i wykł.)

Jest to ogromny zakres problemu. Ta rozległość wskazuje, nie tylko na szeroki, ale niejednorodny obszar badawczy antropomotoryki.

Stad też w ramach antropomotoryki rozwinęły się różne koncepcje u podłoża których będą zróżnicowane orientacje teoretyczne, założenia, cele i metody dociekań badawczych.

Na dzień dzisiejszy możemy wszystkie te koncepcje antropomotoryki spróbować podzielić na trzy takie zespoły.

W szczegółach jest ogromna ilość. Wszystkie te teorie, koncepcje wnoszą określony wkład do wyjaśnienia fenomenu czynności motorycznych człowieka, chociaż każda z nich sama w sobie nie może być traktowana jako w pełni wyjaśniająca.

Nauka o kulturze fizycznej jest to dyscyplina, która się dopiero ugruntowuje, zwłaszcza w naszym kraju. Ma krótką historię bo praktycznie biorąc realnie jako samodzielna dyscyplina funkcjonuje od niespełna 20 lat.

Te dotychczasowe rozważania pozwalają na sformułowanie pewnego ramowego zakresu antropomotoryki.

Ta koncepcja antropomotoryki z jej głównymi założeniami i celami oraz treściami realizowana jest w ten sposób u nas w naszej uczelni.

Oczywiści ta problematyka tu prezentowana nie wyczerpuje całokształtu zakresu i nie pretenduje do rozmiaru rozwiązywanie jedynie słusznego i ostatecznego. W antropomotoryce w badaniach nad motorycznością człowieka niemalże z dnia na dzień odkrywamy nowe fakty, które pozwalają na pewne uogólnienia, a także wzbogacają całokształt wiedzy. Stąd też mamy do czynienia z bieżącymi zmianami w zakresie interpretacji zjawisk podstaw motoryczności.

Głównym jednak zadaniem antropomotoryki jako integrującej oraz pedagogicznie zorientowanej dyscypliny jest przede wszystkim spełnienie 3 podstawowych zadań:

I - przede wszystkim antropomotoryka ma scalać własny dorobek i osiągnięcia innych nauk oraz przedstawiać je w formie zintegrowanej teorii modeli całościowych koncepcji.

II - ma przybliżyć oraz wdrożyć do praktyki nauczania efekty badawcze, zasady i teorie naukowe oraz wspierać działania weryfikujące ich zasadność. Wskazuje to, że antropomotoryka nie powinna odcinać się od działań w praktyce wychowania fizycznego, sportu, a także innych sfer kultury fizycznej, a raczej powinna wspierać te które weryfikują albo obalają ewentualne uogólnienia czy koncepcje pedagogiczne.

III - antropomotoryka powinna ujmować w sposób zintegrowany, a równocześnie zróżnicowany aspekty badawcze i teoriotwórcze.

Z tego wynika, że antropomotoryka nie powinna tylko badać lecz również stać się dziedziną stosowaną, aplikacyjną, uczestniczyć w praktycznym wykorzystywaniu wiedzy o ludzkiej motoryczności, powinna tworzyć pomost pomiędzy teorią, a praktyką, wychodzić naprzeciw potrzebom tej praktyki, albo starać się rozwiązywać wynikające z praktyki problemy.

Antropomotoryka ukazuje się nie tylko jako fundamentalna dziedzina i dyscyplina wiedzy w naukach o kulturze fizycznej, ale także jako podstawowy przedmiot studiów w systemie kształcenia specjalistów kultury fizycznej. Oczywiście można się zastanowić nad problemem motoryczności w ogóle w strukturze nauki. W zapoczątkowaniu takiej dziedziny czy dyscypliny wiedzy można wykorzystać powiązane ze sobą podejście. Pierwsze to rozwiązanie generalizujące, akcentujące punkt poznawczy. Drugi aspekt to rozwiązanie uwzględniające aplikacje, a więc określony obszar zastosowania. Wychodząc z punktu widzenia poznawczego można wyodrębnić pewne poziomy, formy ruchu, materii, a więc ruch mechaniczny rozumiany jako zmiana miejsca dalej mogą być fizykalne formy ruchu (jako ruch molekułów), dalej może być chemiczna forma ruchu interpretowana zgodnie z prawami ruchu atomów czyli jeszcze mniejszych cząstek. Możemy także wyodrębnić biologiczne formy ruchu w sensie prawidłowości rozwoju życia, ale także możemy mówić o społecznych formach ruchu w nawiązaniu do rozwoju społeczeństw. Takie ujęcie problematyki wskazuje wprawdzie na związki nauk biologicznych i społecznych jednak relatywnie podkreśla rolę psychicznego ogniwa łączącego między tym co biologiczne, a tym co społeczne.

Śławoj zatem uwzględnia bardzo aktualną dziś koncepcję analiz naukowych, zwłaszcza analiza działalności człowieka, koncepcję biopsychosocjalnej jedności.

Podstawowe formy ruchu materii stanowią także możliwy punkt wyjścia do przyporządkowania motoryczności aplikacyjnych dyscyplin naukowych. Uwzględniając tutaj głównie wymogi praktyczne antropomotoryka musi przede wszystkim wyjaśniać, integrować i wykorzystać następujące związki. Związki zachodzące pomiędzy energią, a informacją. Są to podstawowe relacje zachodzące w każdym żywym systemie, a także w systemie jakim jest człowiek. Musi wykorzystać związki zachodzące pomiędzy tym co moglibyśmy określić jako centrum, a więc tymi procesami i mechanizmami neurofizjologicznymi, psychicznymi przebiegającymi w tym systemie oraz tym co byśmy określili jako perytelium, a więc dotyczących procesów i mechanizmów związanych głównie z narządem wykonawczym. Antropomotoryka w tym pojęciu musi zajmować się zależnościami między procesami zachodzącymi, procesami orientacyjno-poznawczymi jak i motywacyjno-aktywacyjnymi.

To znajduje swój wykaz ostateczny pewnych specyfikacji nauk z tego wynika, że problematyką ruchu, motoryczności człowieka nie zajmuje się tylko antropomotoryka ale także wiele innych dziedzin natomiast antropomotoryka próbuje tu odegrać rolę integrującą, scalać osiągnięcia wszystkich dyscyplin naukowych zajmujących się tą problematyką.

Teoria motoryczności, czy antropomotoryka korzysta, aczkolwiek jest to swoista, naturalna i autentyczna dziedzina wiedzy w tych naukach to korzysta z wielu dziedzin, które funkcjonują w ramach systemu nauk o kulturze fizycznej. Integruje, wykorzystuje je i na ich podstawie buduje swoje uogólnienia, swoje koncepcje. We wszystkich naukach, a także naukach o kulturze fizycznej i jej szczegółowych dyscyplinach mamy do czynienia z ciągłą tendencją do różnicowania. Dzisiaj mówimy o antropomotoryce ale nie wiadomo czy za parę lat z tejże antropomotoryki nie wyodrębnią się oddzielne dyscypliny nauki. Nie wiadomo czy nie będą to dziedziny ujmujące np.: problem nauczania jako samodzielnej dyscypliny czy np.: dyscypliny zajmującej się problemem organizacji, kontroli czynności ruchowych. Tego typu symptomy mamy już na świecie i to zjawisko, ten aspekt wymaga coraz mocniejszego różnicowania tych dyscyplin, wymaga żeby nauka utworzyła także takie dyscypliny, które podejmą trud scalania integracji tych osiągnięć.

Każda z dyscyplin wchodzi coraz głębiej w swoją problematykę, odrywa się od tego co jest istotą bo my w tym wszystkim musimy widzieć człowieka uwikłanego w działalność motoryczną, ruchową. To jest istota naszego systemu. Nie istnieje kultura fizyczna bez ruchu, można oglądać przez 2 tygodnie Igrzyska Olimpijskie ale ten fakt jest daleki od pojęcia kultury fizycznej. Istotą tego systemu jest ruch i tą istotą w sposób zintegrowany próbuje się zajmować antropomotoryka. Nadrzędną dyscypliną nauk o kulturze fizycznej powinna być teoria kultury fizycznej, a jeszcze lepiej filozofia kultury fizycznej.

Moim zdaniem teorii kultury fizycznej w ogóle w Polsce nie ma. Filozofia w ramach studiów wychowania fizycznego jest realizowana ale czy on spełnia tę rolę nadrzędną? Ujmując kwestie motoryczności ruchu, czynności ruchowej, całej problematyki aktywności ruchowej należałoby powiedzieć o dwóch systemach nauk funkcjonujących odrębnie, nauk o kulturze fizycznej.

To jest jeden subsystem nauki o motoryczności człowieka i subsystem nauki o procesie fizycznego kształcenia i wychowania. W tych subsystemach dzielimy się znowu w dwie dyscypliny integrujące:

W I subsystemie nauk o motoryczności byłaby to teoria albo antropomotoryka, a w II pedagogika. Nasuwają się tu wątpliwości. Te niby integrujące przedmioty są realizowane w ramach studiów wychowania fizycznego. W tym subsystemie nauk o procesie kształcenia wykorzystujemy te osiągnięcia, które są dziełem dokonań tych szczegółowych dyscyplin jak biomechanika, anatomia itd. Wykorzystujemy także to co zostaje zaprezentowane w zintegrowanej formie przez antropomotorykę jest wykorzystane i w pedagogice oraz w poszczególnych formach, teoriach i metodykach działów całego obszaru kultury fizycznej.

Koncepcja strukturalizacji i klasyfikacji motoryczności człowieka przy czym naturalnie należy tu zastrzec, że istnieje szereg rozwiązań w tym zakresie na świecie, a także w Polsce. U podstaw tej koncepcji, którą chcemy zaprezentować leżą pewne założenia, o których już mówiliśmy, a więc przede wszystkim to, że przedmiotem badań i analiz jest przede wszystkim ruch człowieka traktowany jako czynność i forma życia. Założeniem tej koncepcji jest definicja motoryczności taka jaką prezentowaliśmy na poprzednim spotkaniu, a więc motoryczność rozumiana jako całościowy obszar przejawów i uwarunkowań oraz zachowań, potrzeb ruchowych człowieka. Trzecie założenie koncepcji, które zaprezentujemy to jest to, że dla obiektywnego poznania i zrozumienia motoryczności nieodzowne jest uwzględnienie obok biologicznego także nieprzyrodniczych elementów i procesów.

Podstawy motoryczności są zawsze natury biopsychospołecznej. Tworzą one jedność wynikającą z wewnętrznej logiki istniejącego w rzeczywistości systemu jaki jest człowiek. Człowiek jednocześnie funkcjonujący w określonym środowisku. Motoryczność kształtuje się zgodnie z biologicznymi fazami rozwoju filogenezy i ontogenezy, ale także w myśl rad rozwoju społecznego.

Motoryczność - rezultat biologicznych procesów i funkcji oraz zdeterminowanych społecznie czynności człowieka.

Te założenia wskazują na konieczność badania i wyjaśniania motoryczności człowieka w tych dwóch obszarach, o których tu mówiliśmy: obszarze konsensualnym i obszarze produktu.

Takie podejście pozwala na ujęcie problematyki w ogólnym modelu strukturalnym motoryczności człowieka.

-------------------------------------

Wyodrębniając tu wyraźnie stronę, aspekt potencjalny czyli wewnętrznie uwarunkowana próba ................. i strona efektywna tzn. zewnętrzne przejawy, dostrzegalne, realne możliwości ruchu. Te dwie strony są oddzielone umowną granicą percepowalności, no więc postrzegania wykonywanej czynności (możemy określić precyzyjnie jej ostateczny efekt).

Ten model stanowi koncepcję ujęcia podstawowych perspektyw motoryczności człowieka, która porządkuje nie tylko określone pojęcia i określa jej teoretyczne podstawy, ale traktuje motoryczność przede wszystkim jako naturalny system. Model ten pozwala postrzegać motoryczność w kategoriach pewnych związków i integracji czyli spójnej całości zewnętrznych form aktywności ruchowej z fizjologicznymi mechanizmami i psychicznymi procesami pozostającymi we wzajemnych oddziaływaniach, a więc ujmuje to nie w sposób statyczny ale dynamiczny. Nie można traktować żadnej z tych części w sposób rozdzielny. One razem dopiero obrazują nam całość problematyki motoryczności człowieka. Koncepcja ta traktuje zatem motoryczność nie w kategoriach sztywnych struktur zdominowanych w głównej mierze genetycznie lecz ujmuje ją w znaczeniu fenotypowym co zakłada swoistą dynamikę zmian w zakresie możliwości i realizacji czynności ruchowych. Oznacza to zdecydowane zerwanie z przestarzałym ujęciem, z przestarzałymi koncepcjami statycznego pojmowania motoryczności w kategoriach jakościowych i ilościowych cech równo oraz uzdolnień ruchowych. Z tego modelu wynika, że w ramach uwarunkowanej motoryczności, właściwości procesualnych wyodrębniamy dwa elementy. Stanowią one pewną całość, ale ze względu na pewne odmienne charakterystyki te składowe pojmowane są jako zdolności, umiejętności lub jako zdolności ogólne lub specyficzne.

Drugi aspekt, przejawy motoryczne lub właściwości zewnętrzne to jest sama czynność motoryczna, czynność ruchowa i jej rezultat.

Uwarunkowania motoryczne

Jest to problem, który jest dyskutowany, analizowany od wielu lat. Zajmuje w obszarze antropomotoryki miejsce szczególne choć trzeba dodać że dyskusyjne.

Problematyka motoryczności czy zdolności pojawia się już u starożytnych Greków. Platon w dziele takim jak „Państwo” formułowanej jest takie pojęcie jak „dzieci z młotkie?????”

W tych rozważaniach nad problematyką motoryczności pojawiają się bardzo zróżnicowane pojęcia. Pojęcie zdolności w obszarze rozważań nad motoryką zostało przeniesione z psychologii.

Zdolności motoryczne w literaturze rodzimej bardzo często formułowane są jako cechy motoryczne. W naszym ośrodku odnosimy się krytycznie do pojęcia cecha motoryczna. Cech rozumianych jako cechy organizmu człowieka, ich definicje są bardzo odległe rzeczywistych cech ustroju ludzkiego ze względu na swą złożoność, a także ze względu na swą złożoność, a także ze względu na istotę tego pojęcia. Pojęcie cecha oznacza utrwalone właściwości ustroju człowieka określające jego charakter, odnosi się zatem do kategorii właściwości człowieka o znacznym stopniu niezmienności i jednorodności decydującej o naturze i wyodrębnieniu go spośród innych. Omawiane charakterystyki motoryczności, na co należy zwrócić szczególną uwagę nie stanowią na tyle stałe w przebiegu życia ukształtowane cechy człowieka co raczej uwarunkowania, przesłanki dla ludzkich czynności. Tym samym termin cecha nie odzwierciedla istoty tych zdarzeń. Jeśli np.: definiujemy takie właściwości jak siła, to w podręcznikach gdzie jest określana jako cecha motoryczna to definiowana jest w następujący sposób - siła to zdolność pokonywania oporu zewnętrznego, a więc sama definicja już jest niezgodna z samym pojęciem. Jeśli wytrzymałość definiujemy jako zdolność do długotrwałej pracy bez obniżenia jej wydajności to charakteryzujemy bardzo złożone wielowymiarowe struktury motoryczności warunkujące wykonywanie danej czynności w sposób efektywny.

Właściwości te obrazują złożenia funkcjonalne możliwości organizmu ludzkiego.

Zdolności wiążą się ściśle z wykonywaniem czynności. Nie ma zdolności bez działania. To kryterium nie dotyczy terminu cecha. Cecha po prostu jest i określa danego osobnika niezależnie od jego stanu aktywności czy bezczynności.

Cecha fizyczna - interpretuje się to w ten sposób, że wskazuje się na ścisły związek z organizmem, a więc podkreśla się aspekt fizyczny, cielesny tej kategorii motoryczności. Taka interpretacja jest jednak niekompletna, nie uwzględnia bowiem uwarunkowań psychospołecznych tych właściwości. W interpretacji termin „cechy fizyczne” spotykamy się także z innym pojęciem, że cechy te mierzy się także w jednostkach fizycznych. W obrazie kultury fizycznej interesują nas mniej wartości rozróżniane w kategoriach fizykalnych, interesują nas właściwości motoryczne człowieka. Zdefiniowane właściwości należy interpretować zawsze jako kategorię odnoszącą się do człowieka, a nie do ruchu. Są one bowiem pewną charakterystyką człowieka, jego motoryki, a nie odzwierciedleniem ruchu jako zjawiska mechanicznego. Mówimy o sile, szybkości czy wytrzymałości. W procesie treningu doskonalimy człowieka, a nie jego właściwości fizykalne, a zatem te właściwości nigdy nie mogą być rozpatrywane jako cechy ruchu lecz zawsze jako właściwości charakteryzujące człowieka, które wprawnie przejawiają się w ruch, nie są mu jednak właściwe.

Trudno zgodzić się ze stanowiskiem, że cechy ruchu i cechy motoryczne są synonimami, czy też definiujące tzw. cechy motoryczne jako przejaw ruchu.

Te właściwości nigdy nie są przejawami ruchu lecz utajonymi zmiennymi, utajonymi właściwościami czyli zdolnościami warunkującymi przebieg i efekt działalności.

Zdolności motoryczne jako logiczne, teoretyczne konstrukty, charakteryzują złożony system uwarunkowań tworzący zintegrowany zbiór elementów i stosunków pomiędzy nimi wyznaczających możliwości działania ruchowego i decydujących o efektywności motorycznej.

Konstruktywnym elementem pojęcia zdolność jest przede wszystkim aspekt działania człowieka zorientowany na osiągnięcie konkretnych rezultatów. Zdolności pasują do wrodzonych genetycznie uwarunkowanych zadatkach jednak ukształtowanie, środowisko tzn. że nie można traktować zdolności jako właściwości uwarunkowanej wyłącznie genotypem. Należy je traktować jako zmieniające się pod wpływem oddziaływań środowiskowych właściwości fenotypowych.

Ten sposób pojmowania czynników wrodzonych i nabytych różni się między innymi koncepcją cech motorycznych od koncepcji zdolności motorycznych.

Koncepcja zdolności motorycznej uznaje bowiem obopólny udział tych dwóch czynników: genetycznego i środowiskowego. Nie wiąże zdolności wyłącznie z informacją zawartą w kodzie genetycznym.

Nie wolno rozpatrywać zdolności motorycznej jako sumy izolowanych predyspozycji lecz jako złożony, wielowarstwowy i dynamiczny system stosunku i zależności pomiędzy różnymi elementami tej wspólnoty. Zdolności to spójny system, a system to nie same elementy, ale przede wszystkim relacje zachodzące pomiędzy tymi elementami. Ten sam skład, lecz o zróżnicowanych wewnętrznie relacjach może tworzyć różne zdolności. Zdolności motoryczne są zjawiskiem czy właściwością nieredukowalną, o ich istocie nie stanowią własności oddzielnych, wewnętrznych elementów lecz pewne centralne mechanizmy koordynacyjne, relacje zachodzące pomiędzy nimi.

Dla oceny zdolności motorycznej nie można wykorzystać objawów pojedynczych elementów składowych tej zdolności. Decydująca jest tu nie przedmiotowość elementu lecz ich powiązania i stosunki tworzące spójną całość.

07.05.02 Antropomotoryka - wykład

Z trzyczęściową organizacją mamy do czynienia kiedy rozpatrujemy organizacyjne zasady czynności.

Zasady:

1. Związana z systemem pierścieni regulacyjnych.

Sterowanie czynnością ruchową następuje w oparciu o system pierścieni regulacyjnych. Mamy tu do czynienia z pierścieniem wewnętrznym, a więc przekazującym informacje z wewnątrz organizmu, zwłaszcza z narządu wykonawczego, a także pierścień zewnętrzny przekazujący informacje ze środowiska.

Zasada regulacji ruchu

Oparta jest na cybernetycznych procesach z ich generalną zasadą sprzężenia zwrotnego. Te procesy regulacyjne obejmują wszystkie elementy organizacji, a więc odbiór informacji, przetwarzanie informacji, przechowywanie informacji i przekazywanie informacji. Receptory odbierają informację, następuje jakaś synteza tych informacji i one przechowywane są w pamięci. One są przekazywane droga odśrodkową do efektorów, występuje tu synteza eferentna i następuje czynność. Stąd idą informacje zwrotne od efektorów.

2. Związana z wewnętrznymi reprezentacjami ruchowymi

Wewnętrzne reprezentacje ruchowe to najkrócej sprawę ujmując jest to intencjonalna organizacja ruchu oparta na pewnych konstruktach w postaci programów, schematów, modeli, wyobrażeń jako czynników generujących ruch.

3. Związana z ekologicznymi ofertami ruchowymi.

Organizacja zachowania ruchowego w oparciu o tą zasadę następuje poprzez informacje dostarczane ze środowiska. One umożliwiają lub wręcz wymuszają aktywność ruchową. Środowisko stanowi tutaj zintegrowany kompleks działania.

4. Związana z systemem samoorganizacji.

Realizacja ruchu, działania powstaje dzięki spontanicznym współdziałaniom elementów sensomotorycznego systemu niezależnie od intencjonalnej, czy świadomej kontroli. Także niezależnie od wewnętrznych wpływów porządkujących. Tu mamy do czynienia z tzw. synergetycznymi procesami.

To są te główne zasady organizacji ruchu. Oczywiście najbardziej spenetrowane są te dwie pierwsze zasady. Nie należy zatem traktować tych poszczególnych zasad organizacji czynności motorycznych jako alternatywnych koncepcji, lecz jako uzupełniające się orientacje wyjaśniające. To stwarza możliwość integracji tych rozbieżnych koncepcji. Interesującą propozycją w tym zakresie stanowi schemat, który został określony jako multimodalna organizacja działań ruchowych. Integruje w sobie uwzględniając zarówno cechy systemu ruchu jak i warunki brzegowe, także zamiar, integruje wszystkie te cztery koncepcje. Przy czym taką podstawową zasadą są te procesy regulacyjne. Ten model zakłada, że w ramach ogólnego procesu organizacji działań ruchowych zachodzą wzajemne relacje i współoddziaływania między tymi wyszczególnionymi zasadami. W takim ujęciu mechanizm organizacji ma bardzo wyraźny charakter hybrydowego systemu.

Podsumowując nasze rozważania dotyczące czynności motorycznej należy stwierdzić że:

1. W każdej czynności można wyróżnić trzy podstawowe fazy: przygotowania, realizacji i oceny. Fazy te podlegają określonej regulacji, koordynacji. Koordynacji nie należy rozumieć wyłącznie jako wyizolowanej regulacji sensomotorycznej, lecz jako integrujący aspekt zależnej od całej osobowości regulacji czynności ruchowej.

2. U podstaw tej regulacji leżą określone procesy regulacyjne: proces aktywacji, orientacji, decyzji, realizacji i kontroli. One są związane nie wszystkie ze wszystkimi fazami są decydujące w określonych fazach czynności motorycznej. Procesy te można traktować jako kompleksowe ogniwa funkcjonalnej czynności motorycznej.

3. Realizacja czynności urzeczywistnia się we współoddziaływaniu trzech hierarchicznie podporządkowanych poziomów regulacyjnych. Poziomy regulacyjne: poziom emocjonalno - motywacyjny; poziom kognitywny; poziom sensomotoryczny.

4. W czynności motorycznej występują także pewne formy regulacyjne. Każdemu bowiem poziomowi, odpowiada pewna określona forma regulacji czynności.

W procesach regulacyjnych należałoby przybliżyć procesy aktywacyjne. Związane są w głównej mierze z określonymi motywami, nastawieniami, potrzebami, zainteresowaniami czy też oczekiwaniami. Wszystkie te elementy to czynniki określające, czynniki regulujące, wyznaczające stopień motywacji człowieka do działania.

Kolejny element procesów regulacyjnych to orientacja. Związane są z przyjmowaniem aktualnych informacji jak też i aktualizowanie przechowywanych w pamięci informacji.

Kolejny proces to procesy decyzyjne. Sprowadzają się one do decyzji o realizacji najbardziej korzystnego elementu, a osiągnięcie celu w oparci o wszystkie wcześniejsze czynniki. Naturalnie w trakcie realizacji tej czynności bombardowani jesteśmy dużą ilością informacji, które docierają do narządów zmysłów i to może wpływać na korektę danej czynności lub wręcz zmianę tej czynności.

Kolejnym jest kontrola, ocena po wykonaniu danej czynności, która przebiega w dwóch kategoriach: ocena myślowa i emocjonalna. W myślowej oceniam czy daną czynność wykonałem poprawnie technicznie. W emocjonalnej czy dało mi to satysfakcję. Oczywiście ta ocena dwojaka zostaje przechowywana w pamięci do wykorzystania w kolejnych etapach realizacji danej czynności.

Tyle na temat czynności motorycznej. Z tego wynika że nie każdy ruch możemy określić jako czynność. Mówiliśmy na początku, że jest to ruch zamierzony, celowy. Ale każdy ruch charakteryzują pewne znamiona:

Prawidłowość ruchu, wadliwość przejawiania się czynności ruchowej charakteryzujemy za pośrednictwem ogólnych cech ruchu. Te ogólne cechy ruchu stanowią niezbędne instrumentarium, pewne narzędzia dla właściwej obserwacji ruchu i to zarówno ważnych z punktu widzenia dydaktycznych, a więc przekazu informacji, analizy i oceny korekty ruchu jak z punktu widzenia metodologicznych.

Najbardziej rozpowszechnioną koncepcją na dzień dzisiejszy jest koncepcja następująca. To jest koncepcja opracowana w latach 70, trochę zmodyfikowana.

Punktem wyjścia tej koncepcji, czy też nadrzędną kategorią jest struktura ruchu. Struktura, która odróżnia dane działanie motoryczne od innych. Ta struktura stanowi organizację, pewne uporządkowanie kluczowych elementów ruchu, w ramach całości czynności ruchu. Stąd też najbardziej uogólnioną strukturą jest struktura fazowa. Wśród pozostałych cech ruchu można wyróżnić cechy kompleksowe oraz cechy elementarne (płynność, precyzja, stałość, moc, tempo, zakres). Cechy ruchu określają nam ten zewnętrzny obraz. Ta koncepcja jest o tyle zasadna, że pozwala ona w sposób bardzo wyraźny wykorzystać ją jako instrumentalny charakter tych cech. Jeśli ja znam te cechy, jeśli ja wiem o co tu chodzi to ja potrafię lepiej obserwować i oceniać te czynności. nauczyciel WF dobrze przygotowany potrafi zupełnie inaczej patrzeć na daną czynność niż laik.

Obok tej najbardziej rozpowszechnionej koncepcji cech ruchu są także inne. Tu chciałbym przedstawić taką gdzie występują fenograficzne cechy i mechaniczne cechy (tym zajmuje się głównie biomechanika, mówimy o cechach dynamicznych, czasowo-przestrzenne, siłowe itd.). Ta fenograficzna, morfologiczne pozwalają na pewną bardziej subiektywną analizę i opisanie form przejawiania się ruchu, po prostu na podstawie obserwacji. Te cechy fenograficzne dotyczą kształtu, postaci wykonania ruchu. Często one bywają określane jako jakościowe cechy ruchu, ale jest to błędne określenie. Oczywiście każda czynność charakteryzuje się elementami jakościowymi i ilościowymi, ale wyraźne wyodrębnienie jakościowych i ilościowych cech jest błędne. Te cechy są zewnętrznym wyrazem doskonałości procesów koordynacyjnych, stopnia opanowania czynności. te cechy stanowią tą grupę przejawów motoryki bez której trudno byłoby scharakteryzować rzeczywiste zmiany zachodzące zarówno w ontogenezie, jak i w procesie uczenia się i nauczania czynności. pomiędzy tymi wyodrębnionymi cechami zachodzą określone wielostronne i zmienne zależności i powiązania. Ale dopiero dobra znajomość tych cech pozwoli w sposób właściwy zaobserwować elementy danej czynności. dobra obserwacja, a co z tym idzie, dobra analiza i ocena danej czynności wymaga dobrej znajomości cech ruchu. Druga grupa tych cech mechanicznych pozwala w sposób bardziej obiektywny analizować, czy opisać przebieg ruchu określając fazę przestrzenną, czasową, dynamiczne parametry ruchu, które są ilościowo wymierne.

Z tego co do tej pory mówiliśmy można by wywnioskować, że istnieją pewne różnice, ale także wspólne elementy dotyczące tych pojęć: czynność i ruch. Prawdą jest że nie każdy ruch jest czynnością. Ruchy które nas interesują, a więc ruchy wykorzystane w całym obszarze kultury fizycznej, ruchy sportowo-motoryczne są na pewno czynnościami ruchowymi. Więc należy je rozpatrywać w kategoriach czynności ruchowych.

Tu jest próba takiego naukowego opisu czynności ruchowej, która przebiega na kilku poziomach. Więc mówimy tu o wymiarach czynności i wymiarach ruchu. Kolejny poziom to są przyczyny i uwarunkowania. W wymiarze czynności to są sensoryczne, psychiczne oraz fizyczne zdolności, subiektywne cele, a tu biomechaniczne, morfologiczne warunki, wewnętrzne i zewnętrzne siły. Wreszcie kategorie opisu, to kolejny poziom analizy czynności ruchowej. Mówiąc o samej czynności musimy wyodrębnić cele, planowanie, wykonanie, informacje zwrotne, przyjęcie, przetwarzanie oraz przekazywanie informacji. Natomiast cechy ruchu to te o których wspominaliśmy, a więc fenograficzne, mechaniczne.

Opisując czynność dokonujemy pewnego przyporządkowania pewnym dyscyplinom naukowym. Mówiąc o czynnościach w ogóle to przede wszystkim będzie to psychologia i psycho-motoryka. Natomiast jeśli już mówimy dokładnie o czynnościach ruchowych będzie to antropomotoryka. W ten sposób dokonaliśmy przeglądu całokształtu tych prądów związanych z koncepcjami ujmowania motoryczności człowieka. Następne spotkania będą dotyczyły kontroli czynności ruchowych.

Oczywiście pozostaje jeszcze kwestia zagadnienia, które określamy pojęciem sprawność motoryczna, fizyczna. Nie ma tutaj pełnej zgodności co do oceny tej problematyki. W naszej katedrze my opowiadamy się za pojęciem sprawność motoryczna, a nie fizyczna. Uważam bowiem że sprawność motoryczna najpełniej wyraża całokształt stworzonej bio-psychospołecznych podstaw. Sprawność motoryczną uznajemy zatem za pojęcie o bardziej ogólnym zasięgu. Podobne stanowisko zajmują także inni autorzy.

Sprawność motoryczna def. - stopień uzewnętrzniania się poziomu oraz struktury osobniczych uwarunkowań do wykonania czynności ruchowej. Inaczej mówiąc sprawność motoryczna to jest poziom oraz struktura zdolności oraz umiejętności, ale także relacji zachodzących między nimi.

Sprawność motoryczna uzewnętrznia się bowiem jedynie przez aktywizację procesów psychicznych oraz przez aktywizację procesów zachowań. Sprawność motoryczną wyznacza także charakter procesów decyzyjnych, a więc zawiera komponenty psychospołeczne. Jak z tego wynika sprawność motoryczna trzeba rozpatrywać w trzech powiązanych ze sobą kategoriach:

1. poziomów motorycznych zdolności - które umożliwiają wykonanie zadania ruchowego, a więc określają to, że człowiek może wykonać daną czynność.

2. zasób umiejętności ruchowych - one determinują umiejętność wykonania zadania.

3. motywacja i nastawienie - warunkują osiągnięcie zamierzonego celu.

Jeśli rozpatrujemy sprawność motoryczną w takim ujęciu to staje się ona w sposób wyraźny właściwością osobniczą człowieka, a nie właściwością charakteryzującą jego ruchowe czynności. odnosi się zatem do człowieka jako do całości biopsychospołecznej. Sprawność jest bowiem istotnym obok treści aspektem każdej czynności człowieka. Bez działania nie ma osobowości. Jest podstawowym składnikiem struktury osobowości ludzkiej, a nie izolowanym czynnikiem mającym jedynie wpływ na osobowość. Dlatego też teoria działania stanowi istotną podstawę analizy i interpretacji problematyki motoryczności człowieka.

09.IV.02 Antropomotoryka - wykład

Na dzisiejszym wykładzie potraktujemy ruch człowieka jako podstawową formę jego działalności, czynności. Ruchy człowieka zwłaszcza te o charakterze sportowym należy zawsze postrzegać jako celowe zachowania. Zachowania celowe psychologia określa mianem działanie albo czynność. Służą one bowiem rozwiązywaniu konkretnych zadań ruchowych wynikających z określonego zamiaru i celu oraz warunki realizacji. Dlatego też psychologiczna teoria działania stanowi istotną podstawę ujęcia oraz poznania i opisu złożonej sfery ludzkiej aktywności. Podwaliny tej teorii stworzyli na przełomie lat 20 i 30 dwaj Rosyjscy teoretycy. W Polsce w sposób oryginalny ta teoria została rozwinięta przez Tomaszowskiego i znana jest u nas głównie jako Teoria czynności. Oryginalnie jest formułowana jako Teoria działania. Współczesne koncepcje zwłaszcza zachodnie bazują głównie na modelu tzw. Jednostką analizy TOTE - Test Operation Test E.......... wychodzi się z założenia że każde działanie związane jest z testowaniem. Wszelkie koncepcje aktualne bazują głównie na tym modelu. Współczesne koncepcje i teorie nie ograniczają się jak ta pierwotna teoria do samej osoby, do samej jednostki lecz koncentrują się na systemie człowiek-środowisko, a więc to wszystko wprzęgnięte jest gdzie jest oddziaływanie różnych czynników szeroko pojętego środowiska.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

FOLIA

Inkongruencja

Model TOTE

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Zresztą to jest w analizie czynności typowe nie tylko dla koncepcji działania, czynności gdzie także nie tylko środowisko w tym wymiarze przyrodniczo-geograficznym ale środowisko także w wymiarze społecznym. Stąd też mówimy także o pewnych poziomach socjalizacyjnych które współokreślają strukturę i współsystemy czynności. Musimy wziąć pod uwagę relacje niżej wymienione. Nie wchodząc w szczegóły opisu teorii czynności, koncentrujemy się na jej podstawowych założeniach i możliwościach jej wykorzystania w analizie działań. U podstaw tej teorii leży aspekt intercjonalnej organizacji ogólnej ludzkiego zachowania, a więc zamierzonej organizacji, nie przypadkowej. Więc odnosi się do człowieka jako do całości, a nie do tego że ruszam palcem, to ja ruszam palcem.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

FOLIA

Poziomy socjalizacyjne współdziałające strukturą i subsystemy czynności

• Relacja - organizm - środowisko

• Relacja - człowiek - obiekt

• Relacja - osobowość - społeczeństwo

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Działanie ujmowane jest jako kompleksowe, całościowe zdarzenie dotyczące osoby jako całej istoty. Działanie oznacza zachowanie zorganizowane tzn. celowe, ukierunkowane na osiągnięcie określonego stanu końcowego - celu. Zgodnie z tą teorią działanie stanowi podstawową formę aktywności człowieka przy czym nie ogranicza ta teoria tylko do działania ruchowego. Działanie jest to proces za pomocą którego człowiek realizuje swoje stosunki ze środowiskiem wywierając wpływ na określony przedmiot czy określony stan rzeczy. Działanie uznawane jest za główny regulator stosunków człowiek - świat. Dziecko poznaje świat poprzez określone działanie. Na tle tej teorii zrodziły się różne wypaczenia, bo poprzez nadmierne akcentowanie form działania człowiek w swojej historii doprowadza świat do rozwiązań katastroficznych, krytycznych np.: zanieczyszczenie środowiska. Pewna forma działania ruchowego jest związana nie tylko z tymi sportowymi, ale jeżeli weźmiemy wirtuoza gry na fortepianie elementem jego czynności która ma zupełnie inny wymiar niż to co robi akrobata, ale także jest związana z ruchem. Bo bez tych umiejętności ruchowych nie zagra.

Z tego wynika że pojęcie działanie obejmuje moment bycia aktywnym, ja muszę być aktywny żeby działać. Obejmuje także aspekt wolicjonalnego sterowania. Zatem założenie aktywnego, ukierunkowanego na cel oraz wspieranego działania stanowi istotę myślenia wspólnego z teorią czynności. Z tego wynika że pojęcie działania nie odnosi się do każdego rodzaju aktywności, zachowania. Idzie bowiem zawsze o zachowanie celowe, zamierzone. Więc takie ujęcie wyklucza zachowania odruchowe niezamierzone zmiany położenia czy miejsca. Działanie ruchowe jest ukierunkowane na realizację określonego zadania ruchowego i na osiągnięcie celu przewidzianego przez daną osobę. Jest to zatem celowe zachowanie którego punktem wyjścia jest określona sytuacja i które zmierza do osiągnięcia określonej innej sytuacji odnosząc to np.; do czynności nauczania, przechodzimy od określonej sytuacji kiedy nie umie czegoś w wyniku tej czynności dochodzę do innej sytuacji kiedy opanował. Co leży u podstaw ujmowania ruchu człowieka z pozycji teorii działania. Możemy tu wskazać na następujące przesłanki.

1. człowiek w swoich zmaganiach ze środowiskiem, ze światem skazany jest na działania. Tzn. swoją indywidualną pozycję i sytuację musi sobie sam aktywnie kształtować. Stąd też ruchy człowieka zasadnie jest rozpatrywać kategorią działań.

2. Działanie człowieka jest rozumiane jako intencjonalnie zorganizowane zachowanie.

3. Ruchy człowieka stanowią bardzo istotną ale i bardzo spoistą formę w której urzeczywistnia się działanie.

Z faktu interpretacji ruchu jako działań wynikają takie implikacje. Trzeba bowiem stwierdzić że ruchy są czymś więcej niż formą uzewnętrzniania się osoby. Są wyrazem sytuacji w której osoba się znajduje. Ruchy człowieka stanowią zawsze pewne procesy systemowe, które dotyczą jego osoby jako całości. Ruch człowieka to nie tylko zmiana położenia ciała lub punktu masy w czasie i przestrzeni. Ruch jest intencjonalnie zorganizowanym zachowaniem.

1. Implikacje to jest rozpatrywanie ruchu jako systemowego procesu

2. Ruch zawsze w określonej sytuacji

3. Intencjonalna organizacja ruchu.

1. Z tego wynika że istota procesów ruchowych nie leży w samym ruchu jako takim, ale w poruszaniu się, my się poruszamy. My w procesie nauczania uczymy poruszania się a to jest coś więcej niż opanowanie jakiegoś wzorca ruchowego. Mianowicie w procesie nauczania, nauczamy działania ruchowego np.: pływanie, bieganie. Oczywiście ogólne stwierdzenia dotyczące intencjonalnej organizacji nie wyjaśniają, głębiej w ten problem możemy wniknąć kiedy kierujemy pytania odnośnie funkcji działania ruchowego, a tych funkcji działania jest co najmniej kilka.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

FOLIA

Zadanie

Osoba:

• ciało Środowisko

• organizm - materialne

• osobowość - społeczne

• rola

Podstawowe komponenty sytuacji działania

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Wykonując jakieś działanie, to to samo działanie może spełniać różne funkcje.

2. Funkcja eksploracyjna - ja chcę czegoś doświadczyć poprzez działanie ruchowe, ja chcę przeżyć.

3. Funkcja konstruktywna - chcę na coś wpływać, coś osiągnąć.

4. Funkcja prezentatywna - chcę coś przedstawić, chcę wywrzeć wrażenie na kimś.

Funkcja protektywna - zmierza do zabezpieczenia, do zapobiegania różnym niekorzystnym sytuacjom.

Te szczegółowe funkcje działania wprowadzają nas głębiej w problematykę intencjonalnej organizacji działania ruchowego.

W charakterystyce tej struktury główne znaczenie mają następujące punkty że

1. Czynności czy działania są zorganizowane na różnych poziomach systemowych.

2. Czynności czy działania ruchowe odznaczają się charakterystycznym przebiegiem fazowym.

3. W działaniach udział biorą zróżnicowane systemy regulacyjne.

Zajmijmy się tą 1 kwestią. A więc zróżnicowanymi poziomami systemowymi.

Czynności ruchowe zorganizowane są zawsze jako indywidualnie ustrukturyzowana całość z udziałem bardzo zróżnicowanych ale ściśle ze sobą powiązanych poziomów systemowych. Poziom rozwoju każdego z tych poziomów wyznacza indywidualne dyspozycje zachowania osoby, wyznacza osobnicze możliwości i granice działania. A więc konkretne zachowanie ruchowe jest rezultatem właściwości różnych poziomów systemowych oraz naturalnych relacji ze środowiskiem.

Oczywiście człowiek w swoim działaniu uruchamia wszystkie te poziomy systemów z różnymi akcentami w zależności od sytuacji środowiskowej.

Fizykalny system dyspozycji zachowania - ciało

Zacznijmy więc od systemu funkcjonalnych dyspozycji zachowania. Fizykalnych - odnoszących się do właściwości fizykalnego ciała. Mamy tu na uwadze masę ciała, długość, objętość, punkt ciężkości, dźwignie itd. Działanie osoby można wtedy opisać w kinematyce i dynamice więc jako fizykalny ruch tzn. możemy opisać jako zmianę ciała w czasie i przestrzeni w zależności od fizykalnych praw siły ciążenia, tarcia, proporcji dźwigni. Będzie to analiza biomechaniczna.

Biologiczny system dyspozycji zachowania - organizm

Nie są to już te fizykalne właściwości. Jednostka jest ujęta nie tylko jako fizykalne ciało ale jako cały organizm funkcjonujący. Chodzi tu głównie o procesy metaboliczne, energetyczne, hormonalne ale przede wszystkim neuronalne. System biologiczny to to co dotyczy człowieka jako organizmu.

Psychiczny system dyspozycji zachowania - osobowość

System ten dotyczy kognitywnych, emocjonalnych, motywacyjnych oraz wolicjonalnych podstaw zachowania. W działaniu biorą udział zatem wszystkie te cechy psychiczne. W wielu koncepcjach analizy ruchu związanych głównie z paradygmatem przetwarzania informacji, a traktujących człowieka w tej metamorfozie komputerowej, bierze się pod uwagę prawie, że wyłącznie kognitywne, a więc poznawcze funkcje pomijając pozostałe funkcje psychiczne. W tym systemie psychicznych dyspozycji rozpatrujemy wszystkie funkcje począwszy od kognitywnych, a skończywszy na emocjonalnych.

Socjalny system dyspozycji zachowania - rola

Dotyczy roli jaką spełnia dana jednostka w danej grupie społecznej. W tym systemie chodzi głównie o przyswojenie w procesie socjalizacji pewnych wzorców oceny, a więc przyjmujemy pewne wartości, normy, nastawienia, pewne wzorce zachowania oraz pewną logikę treści związanych z obcowaniem z pewnymi przedmiotami, urządzeniami, przyborami i wynikającymi z nich przyzwyczajeniami.

Trzeba podkreślić, że tylko włączenie wszystkich tych systemów dyspozycji prowadzi do właściwego zrozumienia skutecznych czynników aktywności.

Działanie obejmuje szereg elementów.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

FOLIA

Systemowe poziomy działania

W działaniu możemy wyodrębnić także pewne cechy tego działania, pewne znamiona strukturalne, lub wymiary. To są te trzy cechy:

Orientacja - tym głównym czynnikiem jest czynnik kognitywny. Więc moglibyśmy tę cechę inaczej określić przy pomocy pojęć orientacja, kognicja. W tych wymiarach czynności ważny jest też poziom sensomotoryczny, kognitywny. A więc nie tylko pewne obrazowanie ale także werbalne informacje. Często w analizie tej czynności przeprowadzamy procedurę.

Aktywacja - psychologia, fizjologia, czy psychofizjologia określa to napędem. Tę cechę moglibyśmy określić przy pomocy pojęć, napęd, motywacja, emocja. Takie czynniki aktywacyjne jak: impulsywno-popędowe, emocjonalno-afektywne oraz gnostyczno-wolicjonalne.

Realizacja - związane głównie z koordynacją, kondycją. Tutaj tymi wymiarami realizacyjnymi są zdolności motoryczne, kondycyjne, koordynacyjne, kompleksowe.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

FOLIA

Cechy czynności ruchowej

I. Orientacyjna część czynności: (czynnik: kognicja)

Wymiary czynności: poziom - sensomotoryczny i kognitywny (jako i …)

II. Aktywacyjna część czynności: (czynnik emocja/motywacja)

Wymiary czynności: aktywacje

Impulsywno - popędowe; emocjonalno-afektywne oraz gnostyczno-wolicjonalne

III. Realizacyjna część czynności: (czynnik: koordynacja/kondycja)

Wymiary czynności: zdolność- kondycyjne, koordynacyjne, kompleksowe.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Działania muszą odpowiadać jednak określonym kryterium, by móc być sklasyfikowane, skategoryzowane właśnie jako działania. Biorąc pod uwagę działanie jako element formy całej aktywności człowieka moglibyśmy to ująć w takim modelu. Działania muszą być: celowe, planowe i oceniane. Stawiamy sobie cel, z tego celu wynika plan działania, następuje realizacja i ocena wyniku działania. Wprowadzamy jakąś korektę, dostosowujemy lub modyfikujemy. Na poziomie oceny porównujemy wartości pożądanych z wartościami faktycznymi. Dopiero działanie określamy wtedy kiedy spełnia te kryteria.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

FOLIA

Kryterium działania

FOLIA

Kryteria czynności:

1. Cel i sens

2. Antycypacja

3. Ocena

ad.1 - zorientowanie i umotywowanie ma cel okazywanie sensu i zamiaru

ad.2 - kognit. Reprezentacje operacyjne odzwierciedlenie przewidywania planów czynności

ad.3 - porównanie WP/WF, porównanie standardów rozwojowych, informacja zwrotna

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Kryterium rozróżniamy także fazy, które w określonej mierze wiążą się z tymi tutaj wyszczególnionymi kryteriami działania. W tej strukturze fazowej możemy wyodrębnić 3 typy faz: czasowe, funkcjonalne i hierarchiczne.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

FOLIA

Struktura triadowa

I. Czasowa: 1. Faza antycypacyjna

2. Faza realizacyjna

3. Faza interpretacyjna

II. Funkcjonalna 1. Regulacja aktywacyjna

2. Regulacja wykonawcza

3. Regulacja stron

III. Hierarchiczna 1. Poziom emocjonalno-motywacyjny

2. Poziom kognistyczny to są dwa różne ujęcia tego

3. Poziom sensomotoryczny samego układu hierarchicznego

1. Kognitywno-intelektualny faz

2. Percepcyjno-abstraktywny

3. Senso-motoryczny

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Z tego wynika, że typowa struktura fazowa ma charakter triadowy. Stąd też często spotykamy się z określeniem triadowej struktury działania. Każde działanie jest zawsze antycypacją, a więc przewidywaniem, a także zawsze jest realizacją. Bo między nimi zachodzą określone związki na zasadzie pierścieni regulacyjnych. Realizacja zatem może zwrotnie wpływać na antycypację, na orientację. Ale to może mieć miejsce tylko w przypadku oceny realizacji danego działania. Stąd też w działaniu występują te trzy fazy, bo dochodzi jeszcze interpretacja. Te linie określają regulacje. Więc możemy tu mówić o regulacji podstawowej czyli bazowej i regulacji procesualnej to są wszystkie te procesy zachodzące zwłaszcza neurofizjologiczne, ale także energetyczne.

Spotykamy się jeszcze z innym podziałem faz:

1. faza antycypacyjna - określana inaczej jako preaktywna lub premotoryczna, przygotowawcza

chodzi w niej przede wszystkim o planowanie działania, a więc ustalenie celu. Definiujemy tutaj w tej fazie zapoczątkowanie dla danej czynności, a więc określamy pewne kryteria inicjujące i ustalamy pewne normy dla oceny działania i jego wyników, a więc będziemy tu mówili o kryteriach ewaluacyjnych.

2. faza realizacyjna - określana jako aktywna, motoryczna czy wykonawcza

wykonanie pewnego działania. Chodzi tu o przekształcenie planu w czyn.

3. faza interpretacyjna - określana jako postaktywna, postmotoryczna.

Następuje po wykonaniu danej czynności. Dotyczy ta faza dwóch poziomów: emocjonalnego (jestem zadowolony bądź niezadowolony z wyniku), a także operacji kognitywnych i ocena już precyzyjniej.

FOLIA

Analiza

sytuacji

Triadowa struktura działania:

regulacja podstawowa

regulacja procesualna

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

12.03.02

TRIADOWY MODEL ZDOLNOŚCI

]Wyraźnie widać oprócz osobniczych elementów także czynniki poza osobnicze: szkoła, rówieśnicy, rodzina, szeroko pojęte środowisko społeczne tworzy to co my określamy pojęciem ZDOLNOŚĆ.

Z tego modelu widać, że nie tylko czynniki natury biologicznej, a także cechy psychiczne, ale własna aktywność, zaangażowanie osobnika wpływa na taki czy inny poziom zdolności. Oczywiście ten triadowy model zdolności odnosi się nie tylko do zdolności motorycznych, ale do zdolności w ogóle. Widać , że te kręgi oddziaływania nachodzą na siebie tworząc zupełnie nowe jakości. W zależności od tego jakie relacje między tymi kręgami zachodzą taki jest ten wymiar zdolności. Problem zdolności motorycznych, ich istota, lokalizacja w strukturze całości motoryki człowieka jest nadal problemem otwartym i stanowi przedmiot ożywionych dyskusji. Interpretacje niektórych autorów idą przy tym w kierunku realnego uznania wyłącznie budowy i funkcji organizmu oraz efektów motorycznych, traktując zdolności motoryczne jako abstrakcyjne. Pojęcie zdolności jest z pewnością konstruktem teoretycznym, ale trzeba wykonać teoretyczno-empiryczne badania. Ta interpretacja wskazująca na realne istnienie tylko podłoża biologicznego i efektów motorycznych to jest stanowisko skrajnie scjenotyzmiczne, uznające za realne naukowo, prawomocne tylko to co daje się ująć językiem nauk przyrodniczych i co daje się wyłącznie ilościowo zmierzyć, zweryfikować. Jest to wyraźnie biologizm scjenotyzmu, który gdybyśmy takie stanowisko przyjęli to z rzeczywistości musielibyśmy wyrugować wszystko to co nie da się ująć językiem nauki przyrodniczej. Przy tej okazji chciałbym się odwołać do najprostszych pojęć, które stanowią pewien konstrukt, jako całość nie istnieją np.: rodzina. Składa się zazwyczaj z matki, ojca i dzieci. Realnie istnieją jednak pojedyncze osobniki, to całość natomiast określamy konstruktem rodzina. Takich pojęć występuje wiele w rzeczywistości. Realny byt odnosi się do konkretnych elementów, a także do efektów, które związane są z pojęciem zdolność motoryczna. Przy tym istnieje paradoks związany z funkcjonowaniem pojęcia zdolność w praktyce i w teorii. Dyskusja wśród laików, a nawet wśród pedagogów nie stwarza potrzeby objaśniania. Wynika z tego, że wszyscy ludzie rozumieją o co tu chodzi. Całkiem odwrotna sytuacja panuje w kręgach fachowców, głównie antropomotoryków. Istnieją tu znaczne rozbieżności wśród liczby różnorodnych definicji oraz klasyfikacji zdolności. Te kontrowersje wynikają z językowych nieporozumień. Nie wnikając zatem w szczegóły chciałbym przedstawić;

SCHEMAT PORZĄDKUJĄCY SPOSOBY DEFINIOWANIA ZDOLNOŚCI.

Środowisko Dziedziczenie

Interakcja między

środowiskiem i

dziedziczeniem

Teorie środowiskowe Teorie integracyjne Teorie deterministyczne

Dyspozycje jako uzdolnienie

do uczenia się

Dyspozycje jako gotowość

do osiągnięć

Kategorie

zachowań

poszczególne sposoby zachowań lub wyniki

Pokazuje on w miarę precyzyjnie zmianę w sposobach pojmowania zdolności: od pierwotnego, głębokiego zainteresowania się głównie genezą zdolności: czy natura jest dziedziczna, czy wpływy środowiskowe poprzez interakcyjne koncepcje i teorie. Oczywiście każde z tych ujęć doprowadziło do tworzenia określonych teorii. Dzisiaj właśnie koncentrujemy się na kwestiach tych, które związane są ze zdolnością traktowaną jako kategorią opisową, więc kategorią zachowań. Zdolność określa nasze możliwości do czegoś, więc nie jest to cecha, która charakteryzuje człowieka, określa go jako takiego. O zdolności możemy mówić wtedy, kiedy jesteśmy w działaniu, czy to intelektualnym, czy w działaniu motorycznym. Pojęcie zdolności motorycznej jest teoretyczno-empirycznym konstruktem, który odzwierciedla jednak w sposób sensowny i najpełniejszy skomplikowany system realnie istniejących uwarunkowań motorycznych. Wszystkie te elementy składające się na ten konstrukt, na to pojęcie wytrzymałości realnie istnieje. My realnie możemy zmierzyć pułap tlenowy, możemy oznaczyć strukturę włókien mięśniowych, metabolizm mięśniowy, proporcje dźwigni prostych itd. To wszystko realnie istnieje, ale samo w sobie w pojedynkę nie stanowi rozwoju. Nie możemy także przy pomocy określonych narzędzi zmierzyć poziom motywacji danego osobnika, który w znacznym stopniu wyznacza poziom np.: tej zdolności motorycznej, ale dopiero razem wziąwszy to wszystko określamy pojęciem, konstruktem wytrzymałość. Samo to określenie jest naszym wymysłem, nazwaliśmy tę możliwość człowieka, do skutecznego, długotrwałego pokonywania wysiłku pojęciem wytrzymałość. (przykład, że jeden może w czasie testu Coupera przebiec 2600m, a inny 3000m w tym samym czasie 12 minut). Więc określenie zdolności jest konstruktem teoretycznym, ale należałoby to określić raczej teoretyczno-empirycznym konstruktem, bo tej wytrzymałości nie widać, realnie nie możemy jej uchwycić, nie widzimy jej, my widzimy biegającego człowieka. Empiryczne dane nie wyjaśniają się same przez się. Wymagane są pewne teorie, które definiują pojęcia w sposób teoretyczny konstruktu, przy pomocy których możemy w praktyczno-pedagogicznym oddziaływaniu, postępowaniu się doskonale porozumiewać. Trudno byłoby się porozumiewać między dwoma trendami biegu, gdyby nie istniało to pojęcie wytrzymałości. Poza tym właśnie wiele elementów tworzących system określamy jako zdolności motoryczne nadaje im bezpośrednio charakter nie tylko abstrakcyjny, ale istota zdolności motorycznej nie jest tylko teoretyczna, ale jest niejednoznacznie empiryczna, materialna. Ta interpretacja pozostanie w zgodzie, a koncepcją dwupodmiotowej struktury motoryczności, więc jej uwarunkowań i przemian. Jest to zespól cech funkcjonalnych, które pozostają ze sobą w określonych relacjach. Te konstrukty określane jako zdolności, czyli zdolności motoryczne możemy wynieść z dwóch działań:

DZIAŁAŃ INDUKCYJNYCH LUB DZIAŁAŃ DEDUKCYJNYCH.

	Poziom Korelaty anatomiczne oraz fizjologiczne proceduralny: Adaptacyjne prawidłowości Motoryczne teorie koordynacyjne
		Poziom konstruktu Motoryczne zdolności
		Poziom Motoryczne testy behawioralny Aktywność ruchowa

Model konstruktu, a więc motorycznych zdolności. Do zdefiniowania tych zdolności możemy dochodzić w dwojaki sposób, albo na drodze teoretyczno-dedukcyjnej, wyprowadzając poszczególne zdolności z ogólnych koncepcji teoretycznych oraz analizy wymogów czynnościowych różnych form aktywności motorycznej. Z drugiej strony na drodze empiryczno-indukcyjnej sprawdzające teoretyczne założenia na podstawie realizowanych zadań ruchowych i w różnorodnych operacjach statystycznych. Oczywiście tym dedukcyjnym formułowaniu zdolności istnieją także różne szczegółowe sposoby postępowania np.: zbiera się zespół ekspertów określających, wyznaczających efektywność danej dyscypliny sportowej i wychodząc z określonych wymogów motorycznych dla danej działalności sportowej, określano odpowiednie zdolności. Jeżeli chodzi o ten sposób indukcyjny określania to na podstawie motorycznego zachowania się, względnie na podstawie efektów motorycznych w oparciu o ten test Coupera pośrednio określamy poziom wytrzymałości. Określamy ile metrów przebiegł w czasie, a jeżeli jest podany dystans np.: 1000m lub 3000m to czas jest realny i bezpośrednio zmierzony. Natomiast w oparciu o uzyskany czas określamy poziom tej zdolności, wytrzymałości. Z tego wynika, że zdolność jako motoryczny konstrukt odnosi się do utrwalonej w pewnym stopniu zgeneralizowanych i uogólnionych właściwości motorycznych procesów, które leżą u podstaw regulacji czy też energetycznego zabezpieczenia wielkiej liczby różnorodnych działań. Istotną cechą koncepcji zdolności jest relatywnie wysoki stopień ich ogólności. To oznacza, że dana właściwość jest wtedy zdolnością, kiedy stanowi podstawowe uwarunkowanie dla szeregu działań dla pewnej klasy działań. Zdolność motoryczna jako taka związana jest nie jest tylko z jedną czynnością, ale jej ogólny wymiar stanowi o tym, iż jest ona uwarunkowana dla wielu czynności np.: wytrzymałość przy biegu, biegu na nartach, pływaniu, jeździe na rowerze itd. Oczywiście w miarę specjalizacji zawodowej czy sportowej ten ogólny charakter traci swoje znaczenie. Znamiona motoryczne, które określamy pojęciem zdolności motoryczne muszą spełniać pewne wymogi.

3 WYMOGI WOBEC ZDOLNOŚCI:

1. Nomotetyczny charakter - stosując pewien konstrukt dla określenia możliwości człowieka musi się to odnosić do wielu osobników, a nie do jednego czy kilku (przy pomocy prób, testów można określić poziom wytrzymałości wielu osób) oczywiście należy podać adekwatny test dla danej populacji, bo jeśli zastosujemy test np.: wytrzymałości biegu na nartach, a nikt tego nie próbował to będzie to chybiona próba.

2. Zdolność musi umożliwić określenie różnic indywidualnych w sposób zintegrowany. Kiedy stosuję miarę, która ma określić poziom zdolności to musi być to taka miara, która umożliwia określenie różnic indywidualnych. Oczywiście w sposób zintegrowany, bo te różnice zachodzą w głębszych elementach - różny pułap tlenowy, wielkość wentylacji płuc, procentowe wykorzystanie płuc, bo to jest istotną składową. Niektórzy autorzy mając do dyspozycji precyzyjne narzędzia pomiaru biologicznych uwarunkowań, składników, stawiają znak równości pomiędzy pojęciem wytrzymałość, wydolność. Jest to zupełnie błędne stanowisko, bo wśród maratończyków nie jest istotna wielkość pułapu tlenowego, ale procent wykorzystania tlenu. Lepszym może być ten, który ma 80ml/kg masy ciała, ale potrafi 98% wykorzystać, niż ten który ma 90ml/kg masy ciała, a wykorzystuje 72%.

3. Zdolności muszą się charakteryzować relatywnie wysokim stopniem ogólności. Istnieje tu pewne zróżnicowanie rozległości czy ogólności, które związane jest z danym zadaniem do wykonania. Stąd też mamy znamiona zdolności o wyższym lub mniejszym stopniu uogólnienia. Niektórzy autorzy wymieniają zdolności ogólne i specyficzne. To kryterium ogólności i specyficzności doprowadziło do wyodrębnienia tych dwóch struktur motorycznych zdolności, które są związane z konkretną formą ruchu, a drugi konstrukt to umiejętności związane ściśle z formą ruchu, a więc z danym zadaniem.

MODEL KLASYFIKACJI I STRUKTURALIZACJI ZDOLNOSCI MOTORYCZNYCH.

Jest problemem nadal otwartym. Co jakiś czas pojawiają się nowe koncepcje. Podstawą wyodrębnienia są dwa sposoby postępowania: teoretyczno-dedukcyjny i empiryczno-indukcyjny. Dotychczasowy stan naukowy przekonuje o bezwzględnej potrzebie różnicowania, charakterystyki i klasyfikacji zdolności motorycznych. Zróżnicowanego podłoża strukturalnego i funkcjonalnego. Dlaczego badamy te poszczególne elementy składające się na to pojecie zdolności? W tym tkwi sens tych badań empirycznych wnikających wgłębnie w zdolności, szukamy tego co się składa na daną zdolność. Wracając. Nawet gdybyśmy najgłębiej weszli, przy pomocy najprecyzyjniejszej aparatury to sam element, przy rozróżnianych wielu elementach jeszcze nie tworzy zdolności. Jeśli uwzględnimy to generalne założenie, że musimy wziąć do klasyfikacji czy strukturalizacji tzw. podłoże strukturalno-funkcjonalne to dochodzimy do tego, że u podstaw funkcjonowania każdego żywego systemu leżą przede wszystkim podstawowe kategorie: energia i informacja. Jest to układ charakterystyczny dla każdego, autonomicznego, samoregulującego się systemu. Ten układ energia-informacja wiąże się z wszystkimi procesami z jednej strony sterowania, regulacji, czy kontroli działań, a z drugiej strony z energetyzmem, zabezpieczeniem, a więc z procesami przemiany materii i energii. Te klasyczne już dzisiaj kryteria, po uwzględnieniu odpowiednich modyfikacji wynikających z ciągle aktualizowanych efektów badawczych ostatnich lat pozwoliły na opracowanie koncepcji struktury motorycznych zdolności obejmujących 3 kategorie zdolności.

3 KATEGORIE ZDOLNOŚCI

- kondycyjne (energetyczne)

- koordynacyjne (informacyjne)

- kompleksowe (hybrydowe)

1. Jest pewna grupa zdolności, która jest w przeważającej mierze zdeterminowana głównie procesami energetyczno-metabolicznymi, a także z punktu widzenia psychologii motywacyjnymi i one tworzą zdolności kondycyjne (energetyczne). Te zdolności energetyczne, kondycyjne głównie związane są z podstawowymi właściwościami fizjologicznymi i organicznymi mięśni, a więc są to takie właściwości, które związane są z możliwością kontynuacji ruchu w dłuższym czasie. Z tych możliwości wynikają określone aspekty motoryczności człowieka.

2. Z drugiej strony podstawowymi mechanizmami i procesami informacyjnymi uwarunkowane są zdolności koordynacyjne. U podstaw skoordynowanego działania leżą pewne, uogólnione, utrwalone formy przebiegu sterowania i regulacji, które...........(koniec strony-nie nagrane).

Sam skład tworzący pojęcie zdolności to ma charakter heterogeniczny - niejednolity. To wskazuje na to iż mogą być różne odmiany i aspekty, natomiast istota zdolności różnicowania jest ta sama np.: jeżeli ja operuję samą dłonią, palcami i chcę uchwycić delikatny przedmiot to jest to specyficzna forma różnicowania.

3. Zdolności kondycyjne i koordynacyjne to są te dwie główne, ale w praktyce istnieją także zdolności, które trudno w sposób jednoznaczny zakwalifikować do energetycznych lub informacyjnych. Mają charakter mieszany, kompleksowy, gdzie i właściwości informacyjne i energetyczne są jednakowo ważne np.: zdolności szybkościowe i zwinnościowe. Na pewno aspekt energetyczny w próbach szybkościowych jest ważny, ale niezwykle ważny jest aspekt informacyjny. Jednoczesne uruchamianie wielkiej ilości włókien mięśniowych to jest kwestia informacyjna, a nie energetyczna. Zwinność wyodrębniona jest jako właściwość koordynacyjna określana jako koordynacyjna cecha. Zwinność jest to wyodrębniona, ale bardzo kompleksowa właściwość, nie daje nam odpowiedzi co do możliwości koordynacyjnych. Na tym polega błąd w procedurach selekcyjnych oceny uczniów, kiedy stosujemy testy zwinnościowe, potem się okazuje, że dobraliśmy jednostki, które są nieprzydatne dla naszej dyscypliny czy działań. Ale to wynika z tego, że testy zwinnościowe nie mogły nam odpowiedzieć na zadane pytania co do możliwości koordynacyjnych. Testy zwinnościowe są obarczone dużym ładunkiem energii i tłumią te koordynacyjne składniki. Stąd też trudno spodziewać się rzetelnych informacji ze strony testów zwinnościowych o możliwościach koordynacyjnych danego osobnika. Prezentowana tu koncepcja podziału oparta jest na zasadzie DOMINANTY PODŁOŻA

Regulacja orientacyjna Regulacja aktywacyjna

Regulacja wykonawcza

Podstawowe funkcje percepcyjne kognitywne mnemoniczne

Podstawowe funkcje Programowania ruchu - eferentne i reaferentne

Podstawowe funkcje Przemian materii i energii krążeniowo-oddechowej

Podstawowe funkcje emocjonalne motywacyjne wolicjonalne

Zdolności koordynacyjne Zdolności kondycyjne

Gdy wyodrębniliśmy kondycyjne to nie znaczy, że w kondycyjnych zdolnościach nie ma aspektu koordynacyjnego np.: maratończyk - dominującą właściwością jest wytrzymałość lecz koordynacja także; akrobata - dominuje koordynacja, ale musi mieć także siłę i wytrzymałość. Dominanta podłoża w zakresie mechanizmów sterowania i regulacji czynnością. To jest istotą, co nie oznacza, że w czynnościach o wysokim stopniu skoordynowania nie są istotne elementy energetyczne. W zasadzie wszystkie zdolności motoryczne mają charakter kompleksowy (hybrydowy), a więc w jednym przypadku energetyczne mimo, że jakaś tam cząstka informacji istnieje. Ale mamy również taki gdzie trudno określić tę dominantę. Stąd też wyodrębniliśmy takie kompleksowe czy hybrydowe. Tę koncepcję wzmacniają struktury i funkcje organizmu, z którymi związane są podstawowe procesy jak procesy informacyjne (procesy sterowania i regulacji ruchu związane z CUN i układem sensorycznym), główne, podstawowe procesy energetyczne (przemiany materii), podstawowe procesy orientacyjne (procesy percepcyjne, kognitywne, mnemoniczne związane z poznaniem, postrzeganiem). Nie można tu wykluczyć niezmiernie ważnych procesów stymulacyjnych (napędowych) - emocjonalne, motywacyjne, wolicjonalne.

Bez sprawnego funkcjonowania tych procesów trudno wyobrazić sobie skuteczne działanie motoryczne. Te wymienione funkcje tworzą określony system regulacyjny, w którym występują pewne podsystemy regulacyjne, charakteryzują stan określonych organów organizmu stanowiąc strukturalno-funkcjonalne podłoże, na którym kształtują się zdolności motoryczne. Z tego wynika, że zdolności motoryczne są wyrazem nie tylko tej regulacji i orientacji, świadomości i motywacji, ale także aktywności życia. Z tego wynika, że na zdolności motoryczne składają się takie elementy jak: kondycja, koordynacja, kognicja, motywacja i emocje. Te wszystkie elementy tworzą to co określamy jako zdolność. Różne rozłożenie akcentów tych elementów składowych wpływa na poszczególne kategorie zdolności motorycznej.

Tę klasyfikację wzmacniają nasze badania w zakresie poszukiwania podstaw, predyspozycji, a wiec tych elementów, które składają się na zdolności motoryczne. O kondycyjnych zdolnościach decydują głównie te struktury i funkcje, które są związane z energetycznym zabezpieczeniem działań, jak i też wymiaru dźwigni. Natomiast o koordynacyjnych zdolnościach głównie decydowały czynniki takie jak: motywacja, postrzeganie, uwaga, myślenie, a więc te procesy, które są związane z czynnością CUN. Te badania pozwoliły na przedstawienie modelu strukturalnego zdolności motorycznych i kompleksowego ujęcia predyspozycji, a więc o kondycyjnych decydują przede wszystkim strukturalne i energetyczno-funkcjonalne predyspozycje, natomiast o koordynacyjnych, psychiczne i neurosensoryczne. Natomiast kompleksowe to jest współdziałanie wszystkich czynników. Natomiast tu właśnie oznaczone tymi krótkimi strzałkami to wskazuje na dominanty predyspozycji, które decydują o charakterze zdolności. Z tego cośmy do tej pory powiedzieli wynika, że wśród zdolności kondycyjnych możemy w sposób jednoznaczny wyróżnić zdolności siłowe i wytrzymałościowe. Podkreślam tu zdolności siłowe i wytrzymałościowe, a nie siła i wytrzymałość. Bliższa analiza tych wszystkich aspektów, odmian, kondycyjnych zdolności pozwala stwierdzić, że fundamentalne zdolności kondycyjne w obszarze motoryczności człowieka, właśnie ze względu na jednoznaczne podłoże strukturalne, funkcjonalne to przede wszystkim maksymalna siła i wytrzymałość tlenowa, długodystansowa. Oczywiście głębsze rozpatrywanie tych zdolności doprowadza do wyodrębnienia szeregu odmian, a także i związków zachodzących między nimi np.: współoddziaływanie siły i wytrzymałości daje taką kategorię wtórną jak wytrzymałość siłowa. Klasyfikacja koordynacyjnych zdolności jest problemem bardziej skomplikowanym, tutaj różnice są znacznie większe inż. W ujmowaniu kondycyjnych zdolności. To wynika ze złożoności przede wszystkim podłoża kategorii motorycznych. Nie wnikając w szczegóły zdolności koordynacyjnych trzeba stwierdzić, że tymi elementami, typowo koordynacyjnymi kategoriami są zdolności związane z dokładnością, a więc w koordynacyjnych wolnych, kierowanych i kontrolowanych czynności. One są także pierwotne w rozwoju człowieka i takie możliwości do wychwycenia w każdym etapie rozwoju ontogenetycznego. Robiliśmy takie badania wśród dzieci przedszkolnych, szkolnych i dorosłej młodzieży, ale także u osób starszych powyżej 70 r.ż. i to kryterium dokładności było możliwe do wyegzekwowania we wszystkich grupach wiekowych, natomiast każda inna kombinacja dokładnie i szybko i w zmiennych warunkach nie była do wyegzekwowania, zwłaszcza w tych skrajnych grupach wiekowych. Stąd te badania między innymi wskazują, że dokładność jest fundamentalną kategorią koordynacyjną. Jest ono najbardziej pierwotne i najbardziej realne. W literaturze spotykamy się także z innym podziałem. Niektórzy do dzisiaj nie przyjmują pojęcia zdolności, mówiąc o cechach. Inni mówiąc o zdolnościach motorycznych odnoszą to do kategorii związanych z energetycznym zabezpieczeniem, a określając to co nazywamy zdolnościami koordynacyjnymi, predyspozycjami. Jeśli traktujemy czas reakcji, predyspozycję, zdolność do szybkiego reagowania to jest to zrozumiałe, jeśli szybkość przewodzenia w włóknach nerwowych traktujemy jako predyspozycję pewnych zdolności koordynacyjnych to jest to wytłumaczalne. Natomiast jeśli równowagę, różnicowanie, orientację, sprzężenie itd. traktujemy jako predyspozycje to w tym całym ujęciu czegoś tu brakuje. Są też pojęcia, które nie rozgraniczają w podziale zdolności na kondycyjne i koordynacyjne. Inne są także tego typu interpretacje, że właściwie istnieje tylko siła, szybkość i wytrzymałość, a pozostałe to są pochodne. W wielu przypadkach propagowane jest jeszcze takie ujęcie o jakościowych i ilościowych cechach. Często wśród zdolności motorycznych wyodrębnia się także gibkość. My wychodzimy z założenia, że gibkość stanowi raczej element pasywnego systemu przenoszenia energii, jest to raczej kategoria anatomiczno-funkcjonalna.

14.05.02 Antropomotoryka - wykład

Koordynacja ruchu jest pojęciem bardzo często występującym w naukach o kulturze fizycznej. Oznacza ono scharmonizowanie, uporządkowanie, współdziałanie. Najogólniej mówiąc koordynacja ruchowa polega na współdziałaniu mechanizmów fizjologicznych, głównie neuro-mięśniowych zapewniających wykonanie realnego ruchu i to zgodnie z założonymi celami. Więc koordynacja jest zatem pojęciem charakteryzującym pewne procesy, które zachodzą wewnątrz organizmu. Procesy, które nazywamy zwykle procesami sterowania i regulacji czynnościami ruchowymi. Te procesy mogą zachodzić na podstawie informacji które docierają do poruszającego się i na podstawie przetwarzania informacji. Stąd też często o koordynacji mówimy także, że to jest proces organizacji informacji. To są te dwa podstawowe procesy sterowania i regulacji.

Proces sterowania sprowadza się do przetwarzania informacji i przekazania ich do narządu wykonawczego.

Proces regulacji polega na doskonaleniu, korygowaniu wykonywanej czynności dzięki stale napływających nowych informacji.

W procesie sterowania mamy do czynienia z jakimś bodźcem, który niesie ze sobą jakieś informacje, one zostają przetworzone i następuje działanie. Natomiast w regulacji to, to działanie daje kolejne informacje, które znowu zostają przetwarzane i albo czynność ta zostaje udoskonalona albo skorygowana, jeśli nie jest wykonywana zgodnie z założeniami danej czynności. w takim ujęciu, pojęcie koordynacji obejmuje wzajemne dostosowanie i uzgodnienie wszystkich składników ruchu skierowanych na osiągnięcie danego celu, konkretnego działania. Nie można tej kwestii ograniczyć do obszaru dotyczącego jedynie samej osoby poruszającej się. Ruch, czynność ruchowa jest zawsze ruchem w sytuacjach. Odbywa się w określonej sytuacji, w określonym środowisku stąd też należy wyodrębnić koordynację wewnętrzną tzn. związaną wyłącznie z systemem poruszającego się, ale także koordynację zewnętrzną tzn. musimy uwzględniać związki pomiędzy systemem poruszającym się, a środowiskiem. Dlatego też w pełnym ujęciu koordynację ruchową należy traktować jako wzajemne uzgadnianie wszystkich komponentów ruchu we współdziałaniu człowieka i środowiska.

Badania nad koordynacją ruchu mają wieloletnie tradycje. Jednak decydujące znaczenie dla ich intensyfikacji miały dwa czynniki: chodzi mianowicie o tzw. koncepcyjne zwroty związane z poruszaniem się dwóch teoretycznych dociekań, badań, racji tzw. cybernetycznych dyscyplin. Chodzi tu o teorię systemów i teorię informacji. One dokonały tu zasadniczego zwrotu w interpretacji zagadnień koordynacji czy kontroli ruchu. Późniejszy zwrot związany jest z nowymi podejściami rozwiązywania problemu koordynacji u podstaw których legły teorie samoorganizacji, synergetyki, a także teorie ekologiczne. Te trzy teorie to są najnowsze dokonania ostatnich lat. Są to teorie, które niosą dodatkowe elementy wyjaśniające problem koordynacji, aczkolwiek nie można się zgodzić że one stanowią alternatywne w stosunku do cybernetycznych koncepcji.

Te dwa główne zwroty. Ten jeden cybernetyczny, związany z teoriami informacji i z teorią systemów i drugi nowszy związany z teoriami ekologicznymi, synergetyki czy samoorganizacji.

Tu trzeba wskazać, że początków tego cybernetycznego trzeba upatrywać w neurologicznie zdominowanych modelach prezentowanych pracach głównie fizjologów rosyjskich. Należałoby tu wspomnieć głównie o Bernsteinie.

Inny kierunek te badania przybrały na gruncie Amerykańskim, w ramach koncepcji motorycznej zwanej „open loop” i „close loop” czyli pętli otwartych i zamkniętych. Jeśli chodzi o te najnowsze orientacje poznawcze to jest to ciekawe, że także i te cybernetyczne i te ekologiczne odwołują się także do Bernsteina. Bo u Bernsteina w samych początkach można zaobserwować pewne integracyjne podejście, stąd też i jedni i drudzy odwołują się do tego uczonego.

W samym rozwoju człowieka nie jest wszystko podporządkowane koncepcji przyczyna-skutek. Wiele rzeczy dzieje się zupełnie przypadkowo, rozwój nie jest liniowy. Stąd też zasadne jest stwierdzenie, że istnieje ogromna liczba stopni swobody, także w rozwoju człowieka, także w rozwoju motorycznym. Oczywiście można pewne typy rozwojowe określić, jakieś tam kanały, ale te wszystkie opracowania, normy populacyjne to ma bardzo ograniczone znaczenie. Jedynie zasadne znaczenie odnosi się do porównań międzypopulacyjnych, natomiast narzucanie pewnych norm dla aktualnej populacji jest pewnym zafałszowaniem rzeczywistości, bo tych uśrednionych okazuje się że w ogóle nie istnieją, a przy tym gubi się proces indywidualnych aspektów.

Te funkcjonujące dzisiaj modele koordynacji motorycznej można sprowadzić do dwóch odmiennych koncepcji:

1. koncepcji funkcjonalnych

2. koncepcji strukturalnych

Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat toczyła się dyskusja, ale pod koniec ubiegłego wieku ujawniły się już tendencje w kierunku poszukiwania wspólnych obszarów, a nie różnic. Więc pewne tendencje integracyjne zaczęły się przejawiać co jest najbardziej zasadnym rozwiązaniem.

Więc takiego podejścia uwzględniającego głównie strukturę motorycznej kontroli. U podstaw właśnie tych orientacji leży paradygmat w trzech badaniach w procesie kontroli. Tutaj zasadniczymi elementami są: mechanizm sprzężenia zwrotnego, centralna reprezentacja oraz hierarchiczna organizacja, a więc wyższe centralne piętra decydują o funkcjonowaniu niższych. Koncepcje te próbują ująć kontrolę ruchu metodą cybernetyczną opierając się na budowaniu analogii funkcjonalnej komputer-człowiek. W realizacji kontroli ruchu jednostka wykazuje względną samodzielność w stosunku do środowiska. Postrzeganie i ruch interpretuje się tu jako relatywnie niezależne od siebie. To jest zupełnie odmienne w stosunku np.: do ekologicznych koncepcji. W ramach tej orientacji istotne są tu dwa modele, które bazują na przetwarzaniu informacji w tych cybernetycznych koncepcjach.

1. To są te modele regulacji ruchu, albo pierścieni regulacyjnych

2. To są te modele wewnętrznej reprezentacji.

Te koncepcje bazują głownie na hierarchicznych modelach ruchu. Można by to schematycznie przedstawić w ten sposób. Zawsze z najwyższego piętra idą impulsy, rozkazy do niższych pięter i one je uaktywniają.

Przybliżmy zatem te modele kontroli ruchu które bazują na systemie pierścieni regulacyjnych. W tym ujęciu organizm ludzki opisany jest jako złożony układ sterowania i regulacji posiadający duża liczbę wejść i wyjść. Koordynacja sprowadza się zatem do neurofizjologicznych mechanizmów organizacji informacji, to jest funkcjonalnego systemu sterowania i regulacji. Naturalnie trzeba wyjść od materialnego substratu w którym się to wszystko odbywa.

Procesy regulacyjne obejmują wszystkie elementy systemu organizacji informacji. Jakie to są te elementy.

1. Odbieranie informacji, przyjmowanie informacji (ze środowiska, lub z narządów wykonawczych) - , a więc w tym elemencie odbierania informacji istotna jest sprawność tele-, kontakto-, proprio- i wisceroreceptorów. Jest to przede wszystkim sprawność funkcjonalna wszelakich receptorów. Współdziałanie między tymi analizatorami.

2. Przetwarzanie informacji - chodzi tu o sprawność syntezy aferentnej i reaferentnej. Aferentacja polega na tym że jakieś bodźce przyjmujemy i zostają przekazane do wyższych pięter. Reaferentacja to jest z narządu wykonawczego, a więc od efektora następuje zwrotna informacja. Optymalizacja procesów pobudzenia, hamowania, torowania, szybkość, zróżnicowanie przewodzenia impulsów, ale także sprawność procesów koncepcyjnych, optymalizacyjnych, decyzyjnych dotyczących wewnętrznych reprezentacji ruchowych. To jest także efektywność współdziałania korowych i podkorowych struktur w powstawaniu i uruchamianiu projektów. Efektywność procesów programowania, porównywania informacji. A więc to jest ogromny kompleks procesów przetwarzających informacji, które do nas docierają.

3. Gromadzenie informacji - chodzi tu o skuteczność tworzenia i utrwalania engramów, i łączenie ich w neuronalne sieci w synapsach komórek nerwowych. Należy tu także uwzględnić samoregulujące procesy postrzegania i działania, gromadzenie śladów postrzegania, gromadzenie programów i schematów ruchowych, doświadczeń i naturalne skuteczność adekwatnego ich wykorzystania w danej sytuacji. A więc to wszystko jest związane z pamięcią.

4. Przekazywanie, odprowadzanie informacji - chodzi tu o sprawność sterowania narządem wykonawczym. Będą optymalne synergie, fiksacje mięśniowe, efektywność rozluźnienia mięśni, ekonomizacja i sprawność intermuskularnej regulacji.

To są te cztery elementy systemu organizacji informacji, które decydują o skuteczności sterowania i regulacji czynnościami ruchowymi. Neurofizjologiczne substraty i mechanizmy organizacji informacji w procesie realizacji ruchu są niezwykle złożone i nie do końca poznane.

U podłoża wszelkich czynności ruchowych leży odruch. Reakcje odruchowe zabezpieczają podstawowe zadania obronne organizmu.

1. Stanowią fundament dla rozwoju motorycznego jednostki. Stanowią też podłoże nabytych czynności ruchowych, a więc stanowią część składową globalnej motoryki człowieka.

2. Informacje przebiegające przez różne ośrodki i piętra OUN pozostawiają określone ślady tzw. engramy tworząc w ten sposób mniej lub bardziej utrwalone połączone sieci neuronalne, mechanizmy kodowania i transmisji. One stanowią podstawę systemu regulacji ruchu.

3. Powstające engramy należy najprawdopodobniej zlokalizować w synapsach komórek nerwowych. W tym fakcie można upatrywać podstawowy mechanizm gromadzenia informacji.

4. Neurofizjologiczne mechanizmy organizacji informacji w czasie motorycznych działań wyjaśnia się jako skomplikowane, wzajemne współdziałanie kojarzeniowych i ruchowych pól korowych ze zwojami podstawy, móżdżkiem i wzgórzem. Struktury te odgrywają główna rolę w określaniu koncepcji, planowaniu, realizacji i korekcie danych programów ruchowych. Naturalnie istotne są także funkcje receptorów, jest to związane głównie z inicjowaniem i korekcją oraz funkcje efektorów związane z pracą realizacyjną.

To jest pewne przyporządkowanie struktur CUN, układu ruchu z konkretnym systemem sterowania i regulacji. Oczywiście jest to schematyczne ujęcie, w szczegółach wygląda to bardziej złożenie. W inny sposób można by to ująć że ta struktura układu nerwowego, jaką rolę poszczególne piętra tego układu spełniają w kontroli motorycznej, ich rola w wykonywaniu ruchu.

Realizacja czynności ruchowej jest oparta na całym systemie organizacji. System sterowania i regulacji. Jest to nie tylko związane z fazą sensomotoryczną, ale także z tymi fazami, które poprzedzają fazę realizacji, a więc aktywacją, projektowaniem, planowaniem, tworzeniem programów i wreszcie z wykonywaniem ruchów albo z przyjmowaniem określonej postawy.

Programy ruchowe wypracowane w ośrodkach koncepcyjnych, optymalizacyjnych i decyzyjnych CUN przekazywane są do efektorów za pośrednictwem dwóch głównych systemów projekcyjnych, sterujących (system piramidowy i pozapiramidowy), które kończą się wspólną drogą.

System piramidowy - stanowią pola ruchowej kory mózgowej, których neurony stanowią drogi korowo-rdzeniowe i korowo-motoneuronalna przenoszące informacje do rdzenia. Pola ruchowe kory otrzymują sygnały z proprioreceptorów, a niektóre z receptorów wzroku i słuchu. Poprzez układ piramidowy kora ruchowa zawiaduje złożonymi ruchami dowolnymi. Chodzi tu o dobieranie odpowiednich programów, tworzenie, hamowanie aktywności niższych ośrodków i bezpośrednia kontrola ruchów sekwencyjnych.

System pozapiramidowy - zawiaduje czynnościami automatycznymi i półautomatycznymi. Wieloneuronowe drogi tego systemu mają zdolność przyjmowania informacji o aktualnej sytuacji w układzie ruchu oraz w środowisku zewnętrznym. Tym samym system ma możliwość bieżącego kontrolowania działań ruchowych i realizacji napięcia nerwowego. Struktury tego układu współdziałają z systemem piramidowym i występują na wszystkich piętrach UN.

Chciałbym podkreślić szczególną rolę jaka przypada zwojom podstawy. Kierują one i kontrolują skuteczność czynności ruchowych. Dysfunkcje w tym zakresie przejawiają się w zaburzeniach napięć mięśniowych i wykonaniu ruchów dowolnych.

Istotną rolę odgrywa także móżdżek w kontroli ruchu. Móżdżek swoją funkcja wchodzi zarówno w układ piramidowy jak i pozapiramidowy. Kontroluje on znaczną część ruchów człowieka np.: równowagę. Przede wszystkim jednak móżdżek uczestniczy w tworzeniu wszystkich programów ruchowych na kolejnych etapach ich powstawania i korekcji. Móżdżek współdecyduje zatem w opanowaniu i doskonaleniu czynności ruchowych. Ostatnim ogniwem jest wspólna droga doprowadzająca informacje do efektora.

Zróżnicowanie struktur CUN oraz specyficzność ich funkcji sterująco-regulujących stała się podstawą sformułowania teorii poziomów konstrukcji ruchów. Autorem tej teorii jest Bernstein. Widzimy tu te pięć poziomów o których chciałbym też wspomnieć. Ta koncepcja dzisiaj przeżywa swój renesans.

1. Poziom „a” najniższy, poziom paleokinetycznych regulacji - związany z jądrem czerwiennym i rdzeniem. Tu chodzi o to, że on jest głownie związany z regulacją tonusu mięśni, z segmentową motoryką. Chodzi tu głownie np.: o utrzymywanie postawy w staniu, o jakieś tam kołowe ruchy odruchowe np.: dotknięcie gorącego przedmiotu.

2. Poziom „b” - poziom synergii mięśniowej. Związany ze wzgórzem. Najkrócej mówiąc jest to regulacja synergiami mięśniowymi i opracowaniem pewnych wzorców. Tu np.: chodzi o to że lokomocja stanowi podłoże, podkład innych czynności np.: bieg jest tym podłożem umożliwiającym wykonywanie różnych czynności u piłkarza. Tutaj wracając do tego ruchu kołowego to dla tego poziomu będzie typowe sterowanie czy regulacja krążenia ramionami.

3. Poziom pola przestrzennego - związane z komórkami piramidalnymi ciał prążkowanych. Tutaj chodzi głównie o kontrolę przemieszczenia ciała w przestrzeni. Dalej chodzi o kontrolę zgodności przestrzennej ruchu oraz o tworzenie syntezy przestrzennej. Stąd też w tym poziomie pola postprzestrzennego wyodrębnił Bernstein dwa podpoziomy, subpoziomy: poziom C1 - jest związany ze sterowaniem i regulacją zgodności przestrzennej ruchu, a C2 - jest związany z tworzeniem syntezy przestrzeni ruchu. W praktyce będzie to dotyczyło regulacji takich połączonych czynności jak bieg z .........czy wracając do tego ruchu kołowego to na tym pierwszym poziomie dotyczyłoby to np.: obrysowywanie koła, a na podpoziomie C2 rysowanie koła.

4. Poziom działania przedmiotowego - związany z płatem ciemieniowym i polem przedśrodkowym. To jest kontrola realizacji ruchów przedmiotami. Będzie tu chodziło głownie o czynności produkcyjne, techniczno-taktyczne, manipulowanie przedmiotami. Wracając do ruchu kołowego to na tym poziomie można by to odnieść do szycia igłą.

5. Poziom działania symbolicznego - związany z najwyższymi ośrodkami korowymi. Chodzi tu o regulację ruchami symbolicznymi np.: ruchy mima, tancerze, aktorzy. Wracając do naszego przykładu z kołem no, to koło jest symbolem jakiejś liczby 0 albo litery O.

Te przytoczone przykłady ruchów kołowych ręki w sensie pracy układu ruchu są mechanicznie biorąc jednakowe, różnią się natomiast w znaczeniu. Czyli odzwierciedlają lub zawierają zupełnie inną treść. Stanowią różne zadania. Mówiliśmy już o tym że w takim ujęciu cybernetycznym organizm ludzki, układ sterująco-regulujący opisany jest jako złożony układ sterowania i regulacji o ogromnej liczbie wejść i wyjść.

W takim ujęciu badanie procesu koordynacji jest o tyle ułatwione że w pewnym sensie można pominąć szczegóły struktur uczestniczących w tym procesie, które są trudno dostępne w badaniu bezpośrednim i dzięki temu można dokonywać oceny na podstawie porównywania informacji na wejściu i na wyjściu. Wprowadzanie tych zasad cybernetycznych jeszcze z jej generalną zasadą sprzężenia zwrotnego feedback pozwoliło na zmodyfikowanie tej teorii odruchów i zastosowania jej do wyjaśnienia zachowania ruchowego człowieka.

Te cybernetyczne, aczkolwiek nie są one jakimś rozwiązaniem absolutnym, natomiast pozwalają na zupełnie inne, głębsze wyjaśnienie zachowania ruchowego człowieka.

Sprzężenie zwrotne jest tym elementem najbardziej istotnym. Ma na celu informowanie ośrodków centralnych o przebiegu czynności ruchowej. Umożliwia to kontrolę działalności obwodowej mięśni, a więc umożliwia kontrolę przebiegu czynności ruchowej i wnoszenie na bieżąco koniecznych poprawek w razie odchylenia między ruchem wykonywanym, a zamierzonym. W ten sposób schemat łuku odruchowego został uzupełniony ogniwem sprzężeń zwrotnych i obwód został zamknięty. Z łuku powstaje więc pierścień i to jest podstawowa zasada funkcjonowania tych regulacji w oparciu o pierścienie regulujące. Ten obwód został zamknięty i powstał pierścień jak to neurofizjolodzy określają jako pierścień ruchowy. Sprzężenie zwrotne jest tu niezbędnym elementem każdego układu zamkniętego, zdolnego do samoregulacji. Już Bernstein przedstawił taki pierwszy model sterowania i regulacji.

21.05.02 Antropomotoryka - wykład

Powiedzieliśmy sobie ostatnio, że cały proces sterowania i regulacji w ujęciu cybernetycznym został sprowadzony do zamkniętego obiegu informacji, który tworzy się w trakcie powstawania nawyku ruchowego. Na tej podstawie powstawało szereg koncepcji.

Bernstein w swojej koncepcji ten łuk odruchowy zamknął poprzez wprowadzenie sprzężenia zwrotnego. Cała ta koncepcja pierścienia ruchowego opiera się na następujących elementach.

1. Na receptorach - czyli na tych czujnikach, które odbierają bieżące wartości otoczenia i przekazują je do mechanizmu porównującego, a więc określają wartość faktyczną, to co jest.

2. Mechanizm porównujący - ten mechanizm wychwytuje różnice poprzez porównanie parametrów programowanych z parametrami faktycznymi, a więc porównuje to co jest z tym co powinno być. Tu idą informacje z receptora do mechanizmu porównującego i do urządzenia programującego i następuje tu porównanie wartości faktycznych z wartościami pożądanymi.

3. Urządzenie programujące to jest to ogniwo, które określa i podaje pożądane parametry ruchu. W tym urządzeniu programującym możemy wyróżnić dwa mechanizmy. Mechanizm zadający i programujący.

4. Urządzenie dekodujące - tu następuje pewna synteza ruchowa. Wartości różnic określonych przez mechanizm porównujący zostają zamienione w sygnały korekcyjne podawane przez sprzężenie proste już do regulatora. Tu zostają sformułowane konkretne rozkazy po uzgodnieniu korekt pomiędzy wartością faktyczną, a pożądaną.

5. Regulator - traktowany jest jako wzmacniacz sterujący już bezpośrednio funkcją efektora wg otrzymanych rozkazów.

6. Efektor - układ ruchu człowieka, którego praca jest regulowana wg programu.

Zgodnie z tą zasadą pierścienia kolejne informacje od efektora są przekazywane o jego pracy do receptorów i przebieg jest podobny. To jest oczywiście przypuszczalny przebieg informacji jaki zachodzi w trakcie danej czynności.

Współczesne koncepcje ekologiczne, czy związane z samoorganizacją poddają w wątpliwość pewne elementy czy tak faktycznie wygląda przebieg informacji. Tym nie mniej trzeba wskazać iż te modele bazujące na koncepcjach cybernetycznych, regulacyjnych są na dzień dzisiejszy najbardziej powszechnymi i najlepiej opracowanymi.

Na razie pozostajemy przy tych koncepcjach regulacyjnych opartych o pierścienie regulacyjne.

Do receptorów dochodzą dwa rodzaje informacji: informacje wewnętrzne od efektora i informacje zewnętrzne od środowiska zewnętrznego. Obie te informacje podają wartości faktyczne. Zarówno podają je do urządzenia programującego jak i do mechanizmu porównującego. Urządzenie programujące przekazuje program, a więc tą wartość pożądaną, do mechanizmu porównującego który porównuje, analizuje to co być powinno z tym co jest, a więc przebiegiem ruchu. To właśnie porównanie pozwala określić różnice między wartością pożądaną a wartością faktyczną. W ten sposób napięcie mięśni jest dostosowywane do aktualnych potrzeb.

Zatem w takim ujęciu sterowanie i regulacja ruchem polega na stałym, nadążnym porównywaniu wartości pożądanej z wartością bieżącą. Rozszerzając to można powiedzieć, że istota sterowania i regulacji ruchów polega na stałym współdziałaniu sił wewnętrznych czyli mięśni, z siłami zewnętrznymi np.: opór powietrza, siła przeciwnika. Dalsze uściślenie koncepcji sterowania i regulacji ruchami jest możliwe na podstawie analizy uczenia elementu, przede wszystkim celu ruchu, a więc powinniśmy tu określić po co człowiek wykonuje daną czynność, jak ją ma wykonać, dlaczego tak a nie inaczej.

Taki rozbudowany schemat blokowy pierścienia ruchowego uwzględniający więcej tych pierścieni. Mamy tu do czynienia ze sprzężeniem wewnętrznym i zewnętrznym od efektora. Pozostałe kwestie są podobne. Głównie ta sprawa wartości pożądanych i faktycznych.

Jeden z uczniów Bernsteina, Czchaidze opracował taki bardziej złożony schemat przypuszczalnego przebiegu informacji podczas sterowania dowolnymi ruchami człowieka. Czchaidze wprowadził pojęcie dwóch pierścieni regulacyjnych.

Ci którzy dzisiaj pozostają przy pojęciu sterowania tylko, mówią o tzw. pętli otwartej i pętli zamkniętej. Ale to nie jest zbyt ścisłe określenie. Stąd też współczesna nauka podejmująca problemy kontroli ruchu, a także cybernetyka mówi o sterowaniu lub o regulacji. Sterowanie jest to otarta pętla, nie ma tego zamknięcia poprzez sprzężenie zwrotne. Natomiast w regulacji „close loop” a więc zamkniętej pętli, od efektora jest te sprzężenie zwrotne. Stąd też lepiej mówić o sterowaniu kiedy mamy do czynienia z łukiem, otwartym łańcuchem i o regulacji kiedy mamy do czynienia z pierścieniem zamkniętym.

Wracając do tego schematu Czchaidze. Wprowadził pojęcie dwóch pierścieni regulacyjnych, wskazał też na hierarchiczne podporządkowanie pierścienia wewnętrznego zewnętrznemu. Takie przedstawienie obiegu informacji wymagało także odpowiednich pętli sprzężenia zwrotnego oraz wydzielenia dwóch ośrodków syntezy i mechanizmów porównujących. Są również dwa elementy związane z programem. A więc mechanizm zadający program i właściwy mechanizm programujący. Natomiast sprzężenie proste związane z serwomechanizmem jest wspólne dla obu pierścieni regulacyjnych.

Zewnętrzny pierścień regulacyjny prowadzi informacje od receptorów wzroku, słuchu, węchu, smaku, dotyku. Informacje te pozwalają na sformułowanie tzw. znaczeniowej części programu. Tę część możemy sobie wyraźnie uświadomić, określa ta część to co należy robić, jakie zadanie ma być wykonane. To jest związane z pierścieniem zewnętrznym.

Pierścień wewnętrzny prowadzi informacje od proprioreceptorów. To są te informacje, których nie potrafimy sobie uświadomić i one pozwalają na realizację części wykonawczej programu, a więc znaczeniową, lub wykonawczą. Te informacje nam określają jak należy daną czynność wykonać, w jaki sposób realizować zadanie ruchowe.

W przypadku opanowania nowej czynności ruchowej wiodącą rolę na początku istotną rolę odgrywa zewnętrzny pierścień regulacyjny, jeśli ćwiczymy, doskonalimy detale danej czynności to jest to możliwe już tylko dzięki temu wewnętrznemu pierścieniowi. Przy dalszym ćwiczeniu staje się zbędna kontrola przy pomocy wzroku i innych receptorów, to działa już automatycznie. Jeśli zachodzi jakaś potrzeba przebudowy nawyku wówczas ponownie włącza się zewnętrzny pierścień sterowania ruchem. Trzeba tu wyraźnie określić, że rozdzielenie obu tych pierścieni regulacyjnych jest rzeczą umowną. Podkreślamy to dla lepszego zrozumienia kwestii sterująco-regulacyjnej między nimi istnieje hierarchiczna zależność, wzajemne uzupełnianie się. Udział obu pierścieni regulacyjnych nie jest zawsze jednakowy, zależy to od realizowanych czynności ruchowych. W grach zespołowych górę bierze zewnętrzny pierścień, natomiast w pływaniu wewnętrzny. Funkcje obydwu pierścieni sterowania ruchami pozwalają określić udział świadomości w doskonaleniu czynności. przy czym trzeba zaznaczyć że świadomie doskonalić można tylko część znaczeniową programu ruchowego, ale to oznacza że w ten sposób doskonalimy tylko ogólny obraz ruchu lub możemy dokonać wyboru, określonego wariantu ruchu. Doskonalenie szczegółów ruchu zależy tylko od wewnętrznego pierścienia. Zatem wykonawczą część programu ruchowego można kształtować i doskonalić poprzez wielokrotne powtarzanie różnorodnych wariantów ruchowych.

Jakiś inny model?

W tym modelu ważny jest udział pamięci motorycznej i udział świadomego myślenia. W ten sposób możemy w sposób zamierzony i świadomy ingerować w realizację danej czynności. z modelu tego wynika, że realizowanie zadań regulacyjnych, koordynacyjnych zachodzi poprzez realizację szeregu funkcji częściowych, a więc jest to przede wszystkim odbiór informacji przez receptory. Kolejna funkcja to jest synteza informacji aferentnej lub reaferentnej. Kolejne funkcje związane są z programowaniem przebiegu czynności oraz przewidywaniem rezultatów pośrednich i końcowych. Dalej w realizacji wykorzystujemy pamięć motoryczną oraz myślenie. To są dwa ogniwa które wykorzystujemy w realizacji. Oczywiście musi nastąpić pewna synteza informacji eferentnej i przekazywanie impulsów sterujących i korekcyjnych do efektorów. Naturalnie następuję dalej realizacja ruchu przez aparat wykonawczy. Następnie następuje porównanie informacji z celem i programem działania.

Tak pokrótce wyglądałaby kwestia procesów regualcyjnych bazujących na koncepcji pierścieni, a więc bazujących na zasadzie zamkniętej pętli sterująco-regulacyjnej.

W tych koncepcjach cybernetycznych mieści się także koncepcja, która wspiera się na tej pętli otwartej, a więc charakteryzująca faktycznie mechanizm sterowania, a nie regulacji. A więc o te sterowanie „open”, gdzie z centrum sterowania pewne impulsy zostają przekazane do efektora. Oczywiście w realizacji różnorodnych czynności mamy do czynienia z taką formą kontroli ruchu. Dotyczy to zwłaszcza ruchów balistycznych gdzie nie ma czasu na regulujące działania, na sprzężenie zwrotne. w oparci o tę zasadę „open loop” opracowano koncepcje tzw. wewnętrznych reprezentacji ruchowych. Najprościej ujmując te wewnętrzne reprezentacje ruchowe można by ująć jako całą treść pamięci, która umożliwia wykonanie ruchu. Ta treść pamięci to wszystkie stany i procesy pamięciowe będące podłożem aktywności. Jest to pewna zamierzona organizacja ruchu oparta na pewnych konstruktach w postaci programu, schematu, modeli, wyobrażeń jako czynników generujących ruch. One pozwalają łączyć zgromadzone informacje i doświadczenia w realizację procesu sterowania. Oczywiście te wewnętrzne reprezentacje nie są bezpośrednio widoczne. Muszą być one odkrywane w trakcie zachowania ruchowego. W tej koncepcji istnieją pewne gotowe schematy, które zostają uruchomione w trakcie wykonywania konkretnych czynności motorycznych. Koncepcja wewnętrznych reprezentacji ruchowych ma wiele zasadnych elementów, które faktycznie potwierdzają się w codziennych działaniach motorycznych człowieka, natomiast jest też wiele elementów niepełnych, nie do końca rozwiązanych, a co jest już z pewnością zasadne, nie można budować, czy interpretować mechanizmy kontroli ruchu wyłącznie o tę koncepcję otwartych pętli sterowania. Te cybernetyczne modele pierścieni regulacyjnych i reprezentacji ruchowych odgrywają jednak po dzień dzisiejszy dominującą rolę w wyjaśnianiu mechanizmów kontroli.

Te opisane koncepcje łączą się częściowo w modelu opracowanym przez Schmidt'a. Jest to model działania ruchowego. Model Schmidt'a który łączy reprezentacje ruchowe, a więc w postaci zgeneralizowanego programu motorycznego oraz schematy, które określają programy dla inicjacji oraz oceny ruchu. Ten model Schmidt'a ujmuje w sposób zintegrowany obydwie te koncepcje i pierścieni regulacyjnych, a także programów motorycznych.

Te ruchy cybernetyczne nie do końca wyjaśniają mechanizmy kontroli motorycznej. Próbuje się tu człowieka porównać z komputerem. To wynika z analizy szczegółów związanych z przebiegiem informacji w mózgu i z przebiegiem informacji w komputerze. Jednym z głównych mankamentów wysuwanych jest tutaj ograniczenie modelowania kontroli ruchu do samego organizmu, a tym samym niedostateczne uwzględnienie informacji środowiskowej.

W modelowaniu tej kontroli ruchu ujawnia się przy tym stale podstawowy problem tzn. że transformacja subiektywnej intencji, subiektywnego zamiaru w obiektywną neuro-mięśniową motoryką i w końcu w biomechaniczny ruch pozostaje nadal kwestią zagadkową. Mimo tych wątpliwości, wysuniętych zastrzeżeń, trudno nie dostrzec bogactwa danych empirycznych. One pozostają nadal bardzo istotne w podejmowaniu badań nad kontrolą ruchu, wyjaśnianiu optymalizacji mechanizmów kontroli regulacji czynności ruchowych.

26.02.02 Wykład - Antropomotoryka

Specyficzną działalnością człowieka są jego działania ruchowe, czynności ruchowe, motoryczne. Motoryczność jest znamienną cechą istoty ludzkiej. Wielorakie przejawy motoryczności ludzkiej, uwarunkowania, specyfika rozwoju ruchowego oraz możliwości jego stymulacji stały się głównym przedmiotem zainteresowań wielu specjalistów, wielu dziedzin wiedzy. Stały się także swoistym polem dociekań naukowych w poznaniu człowieka.

Problem motoryczności stanowi zwłaszcza oryginalny i swoisty, własny obszar penetracji nauk o kulturze fizycznej.

Według wielu autorów, głównym przedmiotem nauk o kulturze fizycznej jest ciało człowieka. W jego odczuciu jest to niewłaściwe ujęcie problemu. Ponieważ ciało jest przedmiotem zainteresowań wielu dziedzin nauki i wielu dziedzin życia. Dla obszaru kultury fizycznej podstawowym problemem jest aktywność motoryczna ruch. To jest ściśle związane z ciałem człowieka, ale nie interesuje się tym zbytnio ani medycyna, ani psychologia. Ruchem zajmują się przede wszystkim nauki o kulturze fizycznej. Na tle tych zainteresowań naukowych oraz poszukiwań badawczych ukształtował się z biegiem lat kierunek wiedzy, który podejmuje próbę kompleksowego, syntetycznego ujęcia zagadnień motoryczności. Podejmuje próbę teoretycznego i praktyczno-metodycznego zespolenia poglądów oraz rezultatów badań wielu nauk w tym zakresie. Tę rolę próbuje spełniać, samodzielna dziś dyscyplina nauki, którą nazywamy antropomotoryką, teorią motoryczności, kinezjologią, nauka o motoryczności, kinantropologia. Zajmuje się problematyką motoryki człowieka, który poddaje się sam jakiejś aktywności ruchowej, symulowanej poprzez innych. Czy potrzebna jest wiedza o ruchu by go wykonać? Nie! - W życiu codziennym nie zastanawiamy się dlaczego umiemy chodzić, biegać, skakać itd. Dlaczego więc interesuje nas nauka o podstawach ruchu?

1. Antropomotoryka należy już dziś do klasycznych nauk o kulturze fizycznej. 2. Zajmowanie się motorycznością człowieka ważne jest przede wszystkim ze względu na praktyczne znaczenie tych rezultatów badawczych, wyjaśnień itp. Praktyka wymaga od nas wielu wyjaśnień. Praktyka stawia nam wiele pytań - trzeba je usystematyzować, gromadzić, potem na ich tle poddaje się problemy wynikające z nich systematycznych badaniom i analizom, by w ten sposób pomnażać i uzyskać wiedzę o motoryczności człowieka.

Wyodrębnienie obszary motoryczności człowieka z całości aspektów poznania organizmów i osobowości człowieka jest zasadne z następujących względów:

1. Przejawy motoryczne są najczęstszą formą reakcji człowieka na bodźce środowiska. W tych reakcjach uzewnętrzniają się wielostronne, biologiczne właściwości ustroju człowieka. Wszędzie ostatecznym faktem pozostaje ruch. Niewiele form aktywności człowieka nie ma nic wspólnego z ruchem. Nawet niektóre stany emocjonalne są związane z jakimś ruchem. Ruch jest najczęstszą formą reakcji człowieka.

2. W aktywności motorycznej człowieka przejawia się cała różnorodność jego osobowości. Począwszy od prostych gestów i czynności dla utrzymania się przy życiu, aż po wysoce złożone i wyspecjalizowane formy działalności zawodowej , sportowej. Analizując formy poruszania się, można coś powiedzieć o charakterze zawodnika. Każda osoba, zawodnik charakteryzuje się swoistą formą wykonywania danej czynności, mimo wykonywania tego samego elementu technicznego.

3. Motoryczne działania i czynności są podstawowym środkiem komunikacji międzyludzkiej i sposobem kształtowania stosunków międzyludzkich. Różne gesty, mimika, ruchy są środkiem komunikacji - mowa ciała, mimika, pantomimika, słowne komunikowanie się.

4. Ruch jest głównym czynnikiem rozwoju i doskonalenia człowieka. Wielorakie formy ruchu są podstawowym środkiem kształcenia i wychowania. Możliwości ruchowe człowieka są jednym z istotnych uwarunkowań tego procesu. Nie zawsze jest to właściwie pojmowane przez współczesnego człowieka. We współczesnym społeczeństwie występuje ogromna redukcja aktywności ruchowej - negatywne skutki zdrowotne. Współczesna cywilizacja oddziaływuje w sposób negatywny na rozwój człowieka co wyraża się ogólnym obniżeniem sprawności i wydolności współczesnego pokolenia otyłości.

5. Problemy rozwoju motorycznego.

Rozwój motoryczny charakteryzuje się ogromnym bogactwem, wielostronnością i bardzo specyficzną dynamiką. Dzięki tej różnorodności człowiek może sam swobodnie poruszać się w otaczającym go świecie, a nawet może go w jakimś stopniu opanować.

Motoryczność człowieka spełnia jednak szczególną rolę w obszarze kultury fizycznej. Jest bowiem motoryczność dla specjalistów kultury fizycznej nie tylko jedną z podstawowych funkcji żywego organizmu i elementem jego osobowości, nie tylko swoistym przedmiotem poznania, badania. Motoryczność jest przede wszystkim terenem działania tych specjalności. Stanowi zasadniczą sferę ich zabiegów tzn. pielęgnowania, kształtowania, wzbogacania, ale także naprawiania czy korygowania. Stąd też problematyka motoryczności człowieka ma ważne znaczenie i zajmuje właściwe miejsce w ramach studiów wychowania fizycznego.

Antropomotoryka znalazła się dopiero w II połowie lat 90 XX wieku w minimach programowych.

Istota, pojęcia i zakres przedmiotu.

Filozoficzną podstawą dla określania studiów badań i analiz nad motorycznością człowieka jest ruch jako obiektywna rzeczywistość i forma życia.

Motoryczność - całokształt przejawów i uwarunkowań oraz zachowań i potrzeb ruchowych człowieka

- całokształt struktur, procesów, stanów oraz efektów związanych z aktywnością ruchową.

Motoryczność to nie tylko to co widzę, jak ktoś biega, skacze..., jest to także to co umożliwia te czynności. O motoryczności decydują także zachowania, a więc inne czynniki niż fizyczne.

W takim ujęciu tworzy ona elementarną płaszczyznę i rdzeń całego obszaru kultury fizycznej.

Głównymi pojęciami przedmiotu są:

Ruch - zewnętrznie dostrzegalny, obiektywny przejaw zmian ciała człowieka lub jego części w czasie i przestrzeni. Ruch określa nam to co widzimy np.: że ja chodzę... Czynności ruchowe są widoczne.

Motoryczność - szerzej pojmowane zjawisko, obok ruchu. Obejmuje neurofizjologiczne (neurocybernetyczne) oraz psychiczne charakterystyki, które zawierają w sobie elementy świadomości oraz inne subiektywne czynniki - nie można sprowadzać tego tylko do phisis. Podstawy motoryczności są natury biologicznej, psychologicznej i socjalnej.

Relacje między ruchem, a motorycznością.

1.

Zakresy przedmiotu motoryczności i ruchu są identyczne.

2.

Zakresy przedmiotu ruchu i motoryki są ekwiwalentne tzn. są równoważne względem siebie jako całość.

3.

Zakresy przedmiotu ruchu są hierarchicznie podporządkowaną częścią motoryczności. Ruch stanowi jakąś część całości, którą jest motoryka. Ta interpretacja jest najbliżej ich analizom i ujęciom.

4.

Zakresy przedmiotu motoryczności i ruchu, aczkolwiek oddzielne mają wspólną sferę całości.

5.

Zakresy przedmiotu motoryki i ruchu są dysjunktywne tzn. są rozdzielone jednoznacznie

6. Zakresy przedmiotu motoryki i ruchu są epidusjunktywne czyi wtórne. Akcentowanie różnic w ramach wspólnej całości doprowadziło do ustaleń epidysjunktywnych - motoryczność jest z jednej strony zintegrowana z drugiej strony należy rozróżnić dalece podporządkowane części

?

Tym różnorodnym częściom mikro i makroskopowych wymiarów można następnie przyporządkować na każdym poziomie odpowiednie ruchy jako epifenomeny - wtórne ujęcia ?

Motoryka człowieka nie jest tylko godnym podziwu darem natury, względnie produktem historycznego rozwoju gatunku

człowieka.

Motoryczność stanowi bardzo wyjątkowe, społeczne zobowiązanie oraz odpowiedzialność

zwłaszcza ludzi działających w obszarze kultury fizycznej.

?

1. 
   Socjopsychicznego oraz psychomotorycznego wymiaru aktywności motorycznej w aspekcie sesnownego, zgodnego z wiekeim i długoletniego, aktywnego zachowania.

To jest aspekt gwarantujący prawidłowe funkcjonowanie, wieloletnie człowieka. Rozwoju człowieka nie można ograniczyc tylko do jego progresywnej fazy - przebiega on w ciągu całego życia człowieka

2. Wzrastającej roli psychomotorycznej precyzji działań człowieka, efektywności systemu

Człowiek-Maszyna.

Głównie w aspekcie motoryczności zawodowej, funkcjonowania dorosłego człowieka uwikłanego w działalność zawodową. Bez znaczenia jest także obszar kondycyjny i koordynacyjny.

3. Znaczenia psychomotorycznego postepowania relaksacyjnego, jak też psychomotorycznych metod interwencyjnych w terapeutycznych i rehabilitacyjnych zabiegach.

Terapia muzyczna, taneczna itp.

4. Rozwiązania problemu motorycznych treści szkolnego wychowania fizycznego oraz technomotorycznego repertuaru sportu wycznynowego

Ten problem jest nierozwiązany. Dziś wiele kwestii ze sportu wyczynowego przenosi się do szkoły - nie zawsze jest to porządne. Zachodzi to też w odwrotnym kierunku.

Poprzez motoryczne działania możemy także wpływać na rozwój osobowości człowieka. Motoryczność stanowi ważny środek socjalizacji i rozwoju osobowości - zawiera określone kategorie i wartości.

Funkcje kultury fizycznej - motoryczności.

1. Orientacyjna - w otaczającym nas środowisku

2. Eksploracyjna - poprzez ruch poznajemy środowisko

3. Lokomocyjna (transportowa)

4. Kooperacyjna - współdziałanie w społeczeństwie, w zespołach, wywieramy wpływ na inne grupy

5. Komunikacyjna - niewerbalne przekazywanie i przekształcanie informacji, naśladowanie czynności wzorczych

6. Socjalizacyjna - ocena postępowania naszych działań w środowisku społecznym, w grupie społecznej

7. Kontrolna - ocena, kontrola myślenia, działania motorycznego, wzajemnych relacji

8. Aktywacyjno-regulacyjna - motywy inspirują nas do takiego czy innego zachowania

9. Estetyczna

10. Somato-refleksyjna - w działaniach motorycznych człowieka zmaga się nie tylko ze środowiskiem, ale i z samym sobą, przezywa w sposób indywidualny własną aktywność, własne ciało poddane aktywności ruchowej.

Mówiliśmy do tej pory cały czas o tej potencjalnej stronie motoryczności koncentruję się głównie na tej kategorii zdolności, a ściślej mówiąc zdolności ogólnych, które stanowią podstawowe uwarunkowanie motoryczne.

Dzisiaj spróbujemy skoncentrować się na tej drugiej kategorii, która z współczesnych koncepcji, interpretacji motoryczności ludzkiej lokuje się także w tej sferze umiejętności, albo określane jako zdolności specjalne, specyficzne.

Umiejętności ruchowe traktowane są bowiem jako specyficzne przesłanki człowieka do sprawnego, szybkiego i dokładnego wykonywania konkretnych czynności ruchowych. Oczywiście umiejętności rozwijają się w procesie codziennego zachowania ruchowego, w procesie nauczania i ćwiczenia na bazie odpowiednich zdolności motorycznych i na bazie wcześniejszych doświadczeń. Umiejętność ruchowa stanowi zatem potencjalne uwarunkowanie, gotowość, dyspozycję do efektywnego wykonywania określanego typu zadania i tak np.: bez umiejętności pływania nie możemy przepłynąć określonego dystansu. Nie posiadając umiejętności pisania nie możemy nic napisać itd. W tym sensie ta umiejętność stanowi potencjał do skutecznego zachowania się, wykonywania konkretnych czynności, kiedy siła jako uwarunkowanie stanowi podstawę wykonywania wielu czynności rzutu, skoku, wspierań to umiejętność skoku jest uwarunkowaniem tylko dla tej klasy czynności motorycznych, a więc skoku wzwyż, w dal itd. Istotą umiejętności jest celowość i skuteczność wykorzystywania własnych możliwości organizmu do bardziej doskonałego wykonywania danej czynności. Z tego wynikałoby, że im większy zasób tych umiejętności, tym skuteczniejsze postępowanie, zachowanie ruchowe. Maksymalny zasób, potencjał w zakresie umiejętności ruchowych określa się pojęciem pojemności ruchowej. W różnych okolicznościach pojemność ruchowa umożliwia skuteczne zachowanie. Oczywiście można w okresie ferii zimowych, w pięknych warunkach śniegowych, pobyt w górach, jeździć na nartach. Umiejętności ruchowe warunkują ściśle określoną strukturę ruchu i uzewnętrzniają się w przebiegu danej czynności. W odróżnieniu od zdolności motorycznych ogólnych mają zatem wybitnie specyficzny charakter wykazując bardzo silny, bezpośredni związek z daną czynnością ruchową. Stąd też nazwy są identyczne z nazwami czynności ruchowych.

Oczywiście w trakcie analizy tych specyficznych przesłanek próbowano dokonać podziału. Tych podziałów jest cała masa, są pewne podziały mające bardziej ogólny charakter, bardziej uniwersalny, ale są też podziały, które wynikają z określonej pozycji wyjściowej jak np.: pozycji w poczet sportu wyczynowego.

Najbardziej powszechnym podziałem umiejętności ruchowych to jest podział uwzględniający dwie kategorie:

Umiejętności motoryczne

Elementarne Specjalne

• pełzakowanie, czworakowanie - sportowe

• chodzenie, bieganie

• skakanie

• rzucanie, chwytanie

• wdrapywanie, wspinanie

• dźwiganie, przenoszenie

• podpieranie, zwisanie

• przewracanie, przetaczanie

• i inne

Przy czym na tej rycinie specjalne ograniczają się tylko do sportowych, oczywiście jest ich więcej, ale wrócimy do nich prezentując inne podziały. W każdym bądź razie te dwie kategorie umiejętności: elementarne i specjalne najczęściej występują przy różnicach szczegółowych. Elementarne umiejętności są związane z podstawowymi formami ruchów naturalnych. Na tej rycinie podane są przykłady tych ruchów naturalnych. Z kolei specjalne to są umiejętności leżące u podstaw czynności o charakterze sportowym, produkcyjnym, artystycznym itd. to jest najbardziej podstawowy podział.

Tu jest trochę inny podział, ale bazujący na tej podstawowej klasyfikacji na elementarne i specjalne.

Umiejętności ruchowe

Elementarne Specjalne

lokomocyjne nielokomocyjne manipulacyjne sportowe produkcyjne artystyczne

translatacyjne rotacyjne

Komunikatywne

gesty

mimika

pantomimika

tutaj elementarne dzielimy na lokomocyjne, a te z kolei na translatacyjne, związane z poruszaniem w przód lub w tył i rotacyjne, to umiejętności związane z obrotami wokół osi długiej. Dalej nielokomocyjne np.: zwis. Specjalne to sportowe, produkcyjne, artystyczne. Są autorzy, którzy jeszcze w tych wyodrębniają umiejętności komunikatywne, a więc chodzi o gesty, mimikę, pantomimikę.

Bazując znowu na tych klasycznym, podstawowym podziale rozpatrywane umiejetności w trakcie rozwoju ontogenetycznego.

Specyficzne:

sportowe

zawodowe itp.

Tzw. przejściowe

Bariera

Fundamentalne

lokomocyjne, nielokomocyjne, manipulacyjne

wrodzone odruchy i reakcje

Hierarchia poziomów motorycznych umiejętności - Seefeldt `79

Tutaj na samym dole lokowane są umiejętności w postaci wrodzonych odruchów i reakcji, które możemy zaobserwować w najwcześniejszych fazach rozwoju człowieka, niemowlaka, które są zaobserwowalne. Potem w trakcie dalszego rozwoju pod wpływem ingerencji wychowawczej, ale także na skutek samorzutnego, spontanicznego zachowania kształtują się umiejętności lokomocyjne, nielokomocyjne, manipulacyjne. W trakcie rozwoju następuje także bariera, w przejściu do tych umiejętności ruchowych dorosłego człowieka, ale także wyodrębnia pewne przejściowe, które są typowe wyłącznie dla okresu dziecięcego. ZADANIE DOMOWE - jakiego typu są to umiejętności? W dalszej ingerencji wychowawczej kształtują się specyficzne umiejętności.

Usystematyzowanie tych umiejętności ma duże znaczenie w obszarze kultury fizycznej, a także, zwłaszcza w wychowaniu fizycznym i sporcie wyczynowym. Jako podstawowe sposoby klasyfikowania tych umiejętności szykuje się dwie główne strategie porządkowania.

1. Horyzontalne uporządkowanie (poziome) - to jest szeregowe ustawienie strukturalne zróżnicowanych form ruchu

Kryteria podziału:

- typowe operacje (zwisy, podpory)

- pozycje przyborów (forhand, backhand)

- części ciała (kończyny dolne, tułów)

- droga ruchu (zamachy, krążenia)

- miejsce kontaktowe (nadchwyt, podchwyt)

- cel ruchu (block, pressing, stopping)

oraz stałe relacje pomiędzy przestrzennymi, czasowymi i dynamicznymi znamionami ruchu.

Przy horyzontalnym uporządkowaniu chodzi o to, które ze zróżnicowanych umiejętności można i w jaki sposób uporządkować obok siebie jako typy ruchów lub klasy ruchów.

2. Wertykalne uporządkowanie (pionowe)

Hierarchicznie stopniowanie form ruchowych w danej dziedzinie działalności. Decydującym kryterium jest tu ustalenie logicznej kolejności opanowania pożądanej techniki ruchu. Najniżej należy usytuować tzw. ruchy fundamentalne, na których należy rozbudować elementy do optymalnego opanowania techniki. Odpowiada to stosowanym ciągom metodycznym dla opanowania elementów technicznych np.: metodyce, gimnastyce jak dojść do poprawnego opanowania np.: przewrotu w tył. Od najłatwiejszych ćwiczeń do najtrudniejszych, aż opanujemy daną czynność. W skoku w dal np.: zaczynamy od rozbiegania czy biegów, różnych skoków, podskoków, przeskoków itd. odbicia trenujemy i kształtujemy, potem dochodzimy do opanowania fazy lotu, lądowania, na końcu uczymy się wymierzania rozbiegu i doskonalimy całość, a więc pewne umiejętności w sposób hierarchiczny opanowujemy. w ten sposób dochodzimy do opracowania ciągów metodycznych i na tym polegałyby te dwie strategie. Tu np.: ta horyzontalna traktuje odbicie w programach choćby z gimnastyki jest cały szereg umiejętności związanych z ćwiczeniami ramion, tułowia, podskoki, skoki itd. obok siebie uporządkujemy umiejętności dane, własne.

Naturalnie jest jeszcze szereg innych bardziej szczegółowych podziałów, których chciałem kilka przykładów podać, to jest podział zaprezentowany przez Schmidt'a i Roth'a. Trzeba tu zaznaczyć mówiąc o tych nazwiskach, że oni w prezentowaniu takiego czy innego podziału sięgają także do innych autorów którzy już wcześniej prezentowali pewne podziały, teraz próbują dostosować do aktualnej terminologii. No interesujący jest ten podział Schmidt'a, gdzie wychodzi najpierw z trzech podstawowych kryteriów:

1. pochodzenie bodźca

2. charakter wykonania

3. aspekty poznawcze i motoryczne

Kategorie umiejętności:

• otwarte (sporty walki, gry sportowe)

• zamknięte (gimnastyka, LA)

• poznawcze (gry logiczno-abstrakcyjne, szachy)

• poznawczo-ruchowe (gry, spory walki)

• ruchowe (LA, podnoszenie ciężarów)

• pojedyncze (chwyt piłki, rzut, cios)

• ciągłe (bieg, wiosłowanie, pływanie)

• seryjne (bieg przez płotki)

Schmidt 1991

- otwarte (te umiejętności, które związane są z zadaniami sytuacyjnymi, ze zmianą warunków (najczęściej występują w sportach walki, grach zespołowych)

- bieg, który zaliczamy do zamkniętych, to już w postaci crossu terenowego przybiera dosyć niespodziewaną formę wyścigu. Sytuację, warunki, które zupełnie zmieniają jego charakter.

- zamknięte to są te stereotypowe czynności, które występują np.: w LA, tam wszystko wiadomo, jak ma wyglądać skok w dal, skok wzwyż, jak bieg sprinterski, w gimnastyce, przeskok przez konia.

- poznawcze - to dotyczy zwłaszcza gier logiczno-abstrakcyjnych np.: szachy, brydż itd. Oczywiście one są związane z ruchem, bo jak przesuwa pionek to jakiś ten ruch wykonuje, ale jest to dyskusyjne czy ma to wiele wspólnego z aktywnością motoryczną.

- poznawczo-ruchowe - jest to też dyskusyjne czy ruchowe LA, podnoszenie ciężarów tzn. wg autora tu ten czynnik poznawczy jest zupełnie nieistotny. Jest to co najmniej dyskusyjne, bo jeśli na igrzyskach olimpijskich ścigają się na 5 czy 10 km to oprócz tego, że ma w sobie parę to musi poznać siebie, żeby na nich dobrze wypaść. IO w Sydney pokazały, że np.: w biegu na 1000m absolutny kandydat na złoto przegrał, no bo jak jego przez całe życie „zające” woziły no to wygrywał. Jak jest zając to bije rekordy świata, ale raczej w sezonie, ale jak trzeba trochę podumać, to jest podrzędny. No jest to co najmniej dyskusyjne, że w LA to te poznawcze elementy są nieistotne, no w grach sportowych na skutek zmian warunków, sytuacji mają trochę większe znaczenie bo tamte są wystandaryzowane, a te mniej no ale jest to dyskusyjne, nie chciałbym tutaj wartościować dyscyplin sportu.

To jest interesujące próba klasyfikacji, choć można nad tymi pozycjami dyskutować, ale ona znajduje dość szerokie zastosowanie w praktyce, także w różnych dyscyplinach na jeszcze węższej kategoryzacji umiejętności.

Tu jest klasyfikacja Roth'a, który ujął to wykorzystując różne, częściowe próby wcześniejszych już dokonań

Wyodrębnia umiejętności motoryczne dzieląc je na:

- elementarne (rzuty, biegania, skoki)

- sportowo-motoryczne (rzut do kosza, skok wzwyż)

Wyodrębnia także:

- warianty umiejętności (rzut z wyskoku, biegu)

- dostosowanie umiejętności (rzut z opóźnieniem)

- przetwarzanie umiejętności (jazda w głębokim śniegu)

- tworzenie umiejętności (lot nad i z przyrządami)

Roth `83

To by były kolejne przykłady, oczywiście są to przykłady dotyczące umiejętności sportowych, umiejętności niektóre nietrafione, ale to są próby, te elementy głównie odnosiły się do ruchów związanych ze sportem wyczynowym.

Tutaj taki podział Matiejewa, to jest zaakcentowanie na:

• Podstawowe umiejętności

• Indywidualne formy

• Udoskonalone ... techniczne niezbędne dla uczestnictwa w zawodach. (trudno sobie wyobrazić siatkówkę, taką nawet plażową, nie wyczynową, raczej rekreacyjną, jeśli uczestnicy nie umieją grać, żeby można w ogóle pograć w siatkę to muszą te elementarną umiejętność, podstawową dla tej gry posiąść)

• Przekształcenie i odnawianie umiejętności

• Tworzenie nowych wariantów techniki. (te wszystkie stworzone ewolucje, umiejętności, które obserwujemy w łyżwiarstwie figurowym, w gimnastyce to tworzyli ludzie stąd też nazwy związane są z określonym nazwiskiem.

Matiejew `77

Godik zastosował bardzo przdatną dla sportu wyczynowego klasyfikacje, ale trudno to odnieść do umiejętności, raczej moglibyśmy to odnieść do środków treningowych. Jeśli jeszcze pierwsze przede wszystkim uwzględnił 4 kryteria:

- proces

- charakter

- wielkość

- koordynacyjna złożoność

Na pewno można by uwzględnić to pierwsze kryterium dzieląc umiejętności na:

1. wszechstronne (ogólne) - niespecyficzne - podstawą wyliczoną są potrzeby sportu wyczynowego w danej dyscypliny, bo bieg np.: jako taki jest ćwiczeniem niespecyficznym, ogólnym dla gimnastyki, dla łyżwiarstwa

2. ukierunkowane - specyficzne - które albo pod względem identyczności obciążenia wewnętrznego, ale zwłaszcza struktury ruchu są podobne do ćwiczenia startowego

3. startowe - specjalne - identyczne z tym co w trakcie pełnej realizacji danej dyscypliny wykonujemy

Godik `80

Na np.: nawet zbliżony charakter małej umiejętności pod względem struktury, nie musi być np.: dla 800 metrowca, ćwiczeniem niespecyficznym będzie gra w piłkę.

Ale teraz już przechodzimy do form biegowych. To bieg w jakimś łagodnym tempie w terenie na odcinku 45 minut przy niskiej intensywności będzie tylko ćwiczeniem ukierunkowanym, natomiast już w biegach 3x400m to będzie to ćwiczenie odpowiadające charakterowi startowej formy. Pozostałe są już dyskusyjne tzn. trudno odnieść do umiejętności, bo to raczej będzie z obciążeniami stąd też klasyfikacja. (wyłączyłaś dyktafon)

W tych dwóch obszarach, w obszarze procesualnym i obszarze produktu. Takie podejście pozwala na ujęcie problematyki w ogólnym modelu strukturalnym motoryczności człowieka (koniec strony)

Ujmujemy kwestię motoryczności człowieka wyodrębniając tu wyraźnie stronę, gdzie aspekt potencjalny. Tutaj Loosh pozbierał w swojej książce w oparciu o różnych autorów i ujmuje to w ten sposób, że najpierw wymienia:

1. translatacyjne lub rotacyjne

2. proste lub złożone

3. określające przebieg lub wynik

4. stereotypowe lub sytuacyjne

5. acykliczne lub cykliczne

6. wykonywanie indywidualne lub komuniaktywno-kooperacyjne

7. sterowania sprzętem lub opanowanie ciała

8. identyczność techniczna lub identyczność działania

rzuty: z obrotem cel zadania ruchowego

w sportach walki

w grach zespołowych Loosh `99

- Oczywiście te translatacyjne nie muszą się odbywać po proste, bo jak ktoś skacze w dal to też przesuwa się do przodu, to jest to także translatacyjny ruch, ale odbywa się po paraboli.

- Określające przebieg lub wynik. Jeżeli ja rzucam na kosz to ta umiejętność interesuje mnie wynik czy ja trafiam do kosza, natomiast akrobata wykonujący na ścieżce jakieś ćwiczenia interesuje go przebieg, wykonuje tam salto z dwoma śrubami i to jest interesujące czyli o ostatecznym rezultacie samo wykonanie tych elementów jest to też wynik, ale ta umiejętność jest kierowana na przebieg np.: w łyżwiarstwie figurowym itd.

- Stereotypowe lub sytuacyjne. To już mówiliśmy są to te ruchy stereotypowe - standaryzowane, a sytuacyjne - niestandaryzowane. Więc takie te niestandaryzowane występują w sportach walki, grach, a te standaryzowane występują w dynamice np.: skok przez konia. Jest to wystandaryzowane, bo jak skaczemy w dal to możemy skakać techniką taką czy inną, wzwyż także, są pewne odmiany, style odpowiadające np.: w skoku wzwyż, floppem aczkolwiek różne są tu odchylenia. Natomiast jest to wystandaryzowane, stereotypowe.

- Dalej mamy acykliczne, cykliczne. Te acykliczne odnoszą się do tych stereotypowych, wystandaryzowanych, z określoną strukturą, a znowu trójfazowe, dwufazowe gdzie następuje zlewanie się tej fazy przejściowej.

- Mamy umiejętności wykonywane indywidualnie, ale też mamy umiejętności, które naturalnie też musi dany osobnik wykonać, ale one są związane z jakimś tam kontekstem komunikatywno-kooperacyjnym, społecznym, a więc odnosi się nawet do indywidualnego wykonania. Albo inaczej w kontekście grupy społecznej, przeciwnika, ten ruch, dana czynność zostaje gdzieś nam modyfikowana, a z kolei muszę uwzględniać także realizację danych umiejętności w te aspekty i przeciwnika i moich partnerów.

- Siódma grupa to umiejętności związane ze sterowaniem sprzętem lub opanowaniem własnego ciała.. bo jak ja wykonuję z wieży 10-metrowej skok do basenu z trzema saltami i jakimiś tam śrubami to ja steruję własnym ciałem, ale jak lecę balonem to muszę nim sterować, jak wsiadam na motor, to muszę nim sterować.

- No i wreszcie w tej ostatniej grupie klasyfikuje umiejętności pod względem identyczności technicznej lub pod względem identyczności działania. Jeśli chodzi o tą identyczność techniczną to można pogrupować ją na umiejętności np.: rzutu, wszystkie rzuty z obrotem, rzuty wykonywane są w sportach walki np.: w zapasach, w judo, można je pogrupować np.: rzuty z miejsca itd. można pewne klasy, grupy umiejętności uporządkować. Ale można to także dokonać ze względu na identyczność działania. Tutaj ta klasyfikacja jest wyznaczona głównie co jest celem zadania. Podanie do partnera może być bardzo ostre, mocne, może być technicznie zupełnie podobne jak rzut na bramkę, ale cel jest zupełnie inny.

To była więc kolejna klasyfikacja.

Teraz parę zdań na temat relacji zachodzących pomiędzy tymi kategoriami potencjału motorycznego, a więc umiejętności i zdolności. Na tym skończylibyśmy rozważania na temat potencjału, a więc tych uwarunkowań, które umożliwiają skuteczne wykonywanie zadań ruchowych. Te umiejętności łączone razem ze zdolnościami stanowią integralne, wzajemnie uzupełniające się i zależne, wzajemnie powiązane części składowe tych samych możliwości w organizmie człowieka tzn. potencjalnej sfery.

Umiejętności i zdolności stanowią jak gdyby dwa bieguny tej samej kategorii, tych samych uwarunkowań, a więc możemy mówić o biegunie specyficznym i o biegunie ogólnym.

Zamknięty Typ ruchowy Otwarty

Niski transfer Wysoki

Umiejętności motoryczne

Zdolności motoryczne

Ścisły Związek z formą Nikły

Tu mamy pewne kontinuum uwarunkowań, które przesuwa się w kierunku swoistości, albo w kierunku ogólności. Więc w kierunku tej specyficzności to będziemy mieli do czynienia z umiejętnościami, a jeśli przesuniemy to w kierunku bieguna ogólnego to będziemy mieli do czynienia ze zdolnościami. Tu są również różne relacje podane. Zdolności motoryczne mają bardzo nikły związek z formą ruchu, formą czynności, bo siła jako taka leży u podstaw i skoku, i podnoszenia ciężarów, i rzutów, a umiejętności są bardzo ściśle związane z formą danej czynności. Oczywiście wśród tych umiejętności możemy także szczegółowo wyodrębnić takie, które są bardzo ściśle i takie które są nieco luźniej związane z daną umiejętnością. To wszystko zależy od typu ruchowego, a więc od tej klasyfikacji, od zamkniętego albo otwartego.

Otwarty ten transfer jest większy niż ten zamknięty. W skoku w dal, czy w skoku przez konia to nie ma miejsca praktycznie na transfer umiejętności. Im bardziej wyspecjalizowane, im na bardziej wyższym poziomie jest to wykonane to transfer jest nikły. Natomiast zdolności motoryczne wykazują znacznie większy stopień transferu. Z tego wynika, że błędem jest rozpatrywanie umiejętności i zdolności jako niezależnych właściwości. Zdolności mogą się przejawiać bowiem jedynie za pośrednictwem umiejętności. Nie umiemy oceniać wytrzymałości jeśli nie wykorzystujemy do tego określone formy ruchu, albo pływania, albo biegu. Z kolei umiejętności uzewnętrzniają się jedynie dzięki zdolnościom. Rozróżnienie tych dwóch właściwości możliwe jest jedynie ze względu na ich zróżnicowany stopień ogólności. Kryterium ogólności i specyficzności doprowadziło właśnie do wyodrębnienia tych dwóch kategorii motorycznych. Zdolności stanowią bowiem ogólne uwarunkowanie, a dla wielu czynności ruchowych, umiejętności to jest to specjalne podłoże dla konkretnych działań ruchowych. Gdybyśmy to rozpatrywali dalej w kontekście wzajemnych relacji to moglibyśmy powiedzieć, że umiejętności tworzą „motoryczny słownik”, a zdolności stanowiłyby „motoryczną gramatykę”. Natomiast transfer jako potencjał, jako uwarunkowanie umożliwiają tworzenie „motorycznej stajni”, a więc wykonanie danej czynności.

XII W programie te relacje między tymi zdolnościami, czynnościami i umiejętnościami są bardzo różne i tak np.: umiejętność: obrót np.: wokół osi podłużnej w gimnastyce to u podstaw tej umiejętności leżą takie zdolności jak równowagi, orientacji, sprzężenia i oczywiście inne np.: kondycyjne, ale jest też odwrotna sytuacja, a więc u podstaw różnych umiejętności leży ta sama zdolność np.: cios w boksie, start w biegu, przyjęcie piłki. Te relacje mają także oczywiście wymiar praktyczny, sportowy do pewnych relacji związanych ze zdolnościami koordynacyjnymi i umiejętnościami.

Specyficzne kompetencje

koordynacyjne - Ekspertyzy

Schematy Sprzężenia

zdolności

Technika sportowa Wiodące elementy Specyficzne zdolności

umiejętności koordynacyjne koordynacyjne

sportowo-techniczne

Umiejętności Doświadczenia Ogólne zdolności

elementarne ruchowe koordynacyjne

Fundament koordynacyjny

Podstawowe wzorce

koordynacyjne i funkcje

Idąc tu od dołu to najniżej leży taki fundament koordynacyjny, pewne podstawowe wzorce koordynacyjne i funkcje związane ze sprawnością CUN, a także ze sprawnością analizatorów. w lewo idziemy poprzez zdolności specyficzne, a w prawo poprzez zdolności ogólne. Tu mamy ogólne zdolności koordynacyjne, dalej specyficzne zdolności koordynacyjne, dalej doskonalimy swoje umiejętności i sprawność dochodzi do pewnego sprzężenia zdolności i wreszcie mamy na najwyższym poziomie takie właściwości motoryczne, które określamy jako specyficzne kompetencje koordynacyjne albo jak to psychologia nazywa - ekspertyzy. To pojęcie ekspertyza określa osobnika o największych kompetencjach, jest ekspertem, mistrzem. Ale to oznacza nie tylko, że on jest motorycznie doskonały, to także on posiada ogromny zasób umiejętności, który pozwala. A więc i czynniki związane z rozwojem zdolności, umiejętności ale także kognitywne, ale także emocjonalne, motywacyjne, to jest dopiero ekspert, który potrafi to we właściwym momencie, o właściwym czasie i w sposób optymalny dla najefektywniejszego wykonania swojego zadania ruchowego wykorzystać. Po lewej stronie idą umiejętności elementarne, potem umiejętności sportowo-techniczne, schematy i to razem skupia się w tej najwyższej postaci, którą określamy jako kompetencje lub ekspertyzy.

B

A C D

B₁ B₂

A - wszechstronne kształtowanie zdolności koordynacyjnych

B - ukierunkowane kształtowanie zdolności koordynacyjnych wiodących

B₁ - przy pomocy niespecyficznych środków

B₂ - przy pomocy specyficznych środków

C - doskonalenie umiejętności technicznych z jednoczesnym oddziaływaniem na zdolności

D -

Naturalnie to możemy także przenieść na działkę treningową, gdzie, a więc te posiadane informacje o tych kategoriach motorycznych zdolności i umiejętności, teraz dostosowaniu do wymogów danej dyscypliny należałoby w sposób właściwy wykorzystać w procesie wieloletniego treningu sportowego, a więc zaczynamy od wszechstronnego ukształtowania zdolności, to akurat odnosi się do koordynacyjnych. Dalej tutaj mamy na drugim etapie ukierunkowane ukształtowanie zdolności z danej dyscypliny sportu i najpierw poprzez stosowanie niespecyficznych środków, a dalej poprzez stosowanie specyficznych. Wreszcie mamy doskonalenie umiejętności technicznych z jednoczesnym oddziaływaniem na zdolności i tutaj te najbardziej specyficzne to jest w ścisłej formie wykorzystując standardowe warunki i techniki dla danej dyscypliny. Oczywiście znając dokładne wymogi danych dyscyplin chcę tu na przykładzie dwóch dyscyplin można dopasować określone zdolności motoryczne. A więc znajomość tych zagadnień ma bezpośredni związek z praktyką.

Trzeba wyjść z ogólnych uwarunkowań, wymogów, a więc w LA chodzi o wysoką stabilność elementów techniczno-dydaktycznych, dobra sprawność działania, wysoka szybkość działania, organizacja struktury czasowo-dynamicznej działania, wysoka dokładność przebiegu, organizacja częściowych aktów, to są te wymogi, które decydują o efektywności w LA. W grach sportowych wygląda to nieco inaczej. Tu odmiennie, tam była wysoka stabilność, tu w grach jest wysoka zmienność techniczno-taktyczna elementów, dobra sprawność w grze, wysoka dokładność przebiegu, szybkie dokładne przestawienie programów działania, decyzje adekwatne do sytuacji i złożone reakcje z wyboru. To są te wymogi, które rzutują na to jakie zdolności powinniśmy głównie kształtować, które powinny mieć dominujący charakter w procesie treningu sportowego, ale także jak nasze eksperymenty wykazały w procesie nauczania w szkole. Okazuje się, że realizacja programu nauczania np.: z gier, czy z LA poprzedzona cyklem koordynacyjnym, a więc kształtowania obecnie tych zdolności, które poprzedzały techniczne nauczanie było o wiele efektywniejsze.

Wykład antropomotoryka

One wszystkie mieszczą się w dwóch orientacjach, czy podejściach strukturalnych i funkcjonalnych. W ramach tych dwóch nurtów czy orientacji są różne modele, teorie i koncepcje metodologiczne, badawcze i analizy ruchu. One mniej więcej główne cechy przeciwstawne widzimy. Są te cechy rozbieżne pomiędzy poszczególnymi koncepcjami. Analizując rozbieżności występujące pomiędzy tymi orientacjami poznawczymi należałoby podkreślić 4 podstawowe aspekty.

1. Teorie strukturalne - zakładają hierarchiczną organizację kontroli („top-downing” - z góry na dół) na podstawie istniejących programów.

Teorie funkcjonalne - organizacja kontroli jest heterarchiczną w oparciu o istniejące pewne koordynacyjne struktury. Samoorganizującą się dynamiką.

2. Teorie strukturalne - wymagają uwzględnienia dodatkowej inteligencji, a więc tej centralnej reprezentacji kontroli stopni swobody.

W teoriach funkcjonalnych - teoria ruchu nie zależy lub tylko w minimalnym stopniu zależy od tej tzw. Inteligencji systemu.

Te teorie zakładają że kontrola jest przede wszystkim wytworem samoorganizacji w systemie człowiek-środowisko jako jedności funkcjonalnej. A więc zakładając że środowisko nie jest tu jakimś dodatkowym czynnikiem, ale jest integralną częścią w działaniu ruchowym człowieka.

3. Teorie strukturalne - przyjmują założenie pośredniego postrzegania tzn. że znaczenie danej czynności wynika z porównania i wnioskowania na podstawie wewnętrznych reprezentacji, programów, modeli , schematów.

Teorie funkcjonalne - opierają się na bezpośrednim postrzeganiu. Oznacza to że środowisko bezpośrednio dostarcza okazje, oferty i stawia określone wyzwania, wymagania wobec nas. Nie ma centralnego przetwarzania według tych koncepcji funkcjonalnych. My te oferty aktywnie podejmujemy.

4. Teorie strukturalne - implikują w swej logice „dualizm” - człowiek- środowisko

W teoriach funkcjonalnych - postrzegania i działanie stanowią integralną jedność.

Twierdząc najkrócej nie ma działania bez postrzegania i odwrotnie postrzegania wynika z działania.

Obecnie wielu badaczy motoryczności wskazuje na konieczność podjęcia wysiłków prowadzących do integracji tych rozbieżnych koncepcji.

Możliwości te upatruje się min. w wykorzystaniu założeń teorii czynności, czy teorii działania. Chodzi tu głównie o wykorzystanie tych dwóch podstawowych elementów tej teorii a więc:

1. intencjonalnej, zamierzonej organizacji ogólnej, a więc to co zakłada postulat intencjonalności.

2. systemowego charakteru działania - drugi postulat systemowy.

To są te dwa główne czynniki charakteryzujące teorię czynności.

Chcę zwrócić uwagę na jedną propozycję, którą ująłem w sposób bardzo schematyczny ale ujmującą w sposób jasny te próby integracyjne.

Ten model określany jako „multimedalny schemat organizacji działań ruchowych” uwzględnia następujące czynniki organizacji kontroli działań motorycznych.

1. Cechy systemu ruchu - wszystkie cechy fizykalne, biologiczne, psychosocjalne i ekologiczne stopnie swobody.

2. Specyficzne czynniki środowiskowe, sytuacje wyjściowe dla ruchowych działań

3. Procesy regulacji w złożonym systemie „pierścieni regulacyjnych” to byłby ten owal dolny który integruje w sobie i właśnie to są te procesy regulacji ruchu i włączanie do tego systemu wewnętrznych reprezentacji ruchowych.

4. Bezpośrednie postrzeganie ekologicznych ofert ruchu.

5. Procesy samoorganizacji powstawania struktur ruchu.

Naturalnie trzeba tu uwzględnić w tym schemacie możliwe wpływy innych systemów np.: kooperacyjny podział zadań, wykorzystanie właściwości materiału w działaniu ruchowym.

W tym multimodalnym modelu zakłada się iż pomiędzy planowaniem w oparciu o kognitywne reprezentacje, regulacją przebiegu, wykorzystaniem sytuacyjnych ofert oraz samoorganizacją w ramach wspólnego procesu zachodzą wzajemne relacje i współoddziaływania.

Z tego schematu wynika że analizując czynność ruchową należy uwzględniać wszystkie te dotychczas poznane zasady kontroli ruchu a więc: reprezentacji, procesy samoorganizacji, ekologiczne oferty, a jako podstawowa te procesy regulacyjne aczkolwiek nie można określić że one są najważniejsze, wszystkie razem.

No to sprawę kontroli ruchu mniej więcej zakończyliśmy, jest to sprawa już zorientowaliście się niełatwa. Wymagająca sięgnięcia do informacji z fizjologii, psychologii, neurobiologii.

UCZENIE SIĘ

Będziemy się koncentrować na uczeniu motorycznym, chociaż biorąc pod uwagę wszelkie mechanizmy psychofizjologiczne leżące u podstaw tego procesu, to zasadniej jest mówić o uczeniu się motorycznym, a nie uczeniu się ruchu. Bo sprowadzając sprawę tylko do ruchu to mamy na uwadze tylko te zewnętrzne przejawy, natomiast motoryka jest to co jest też wewnątrz, co warunkuje czynności ruchowe.

Zachowanie się człowieka w środowisku modyfikowane jest przez doświadczenia w życiu osobniczym, w trakcie jego rozwoju. Służy temu proces uczenia się. To pojęcie jest powszechnie używane ale nie zawsze właściwie interpretowane.

Z jednej strony mówiąc o uczeniu się to mamy na myśli czynność człowieka podejmowaną by coś sobie przyswoić, albo wiedzę, albo umiejętność.

Z drugiej strony uczenie się należy interpretować jako proces w wyniku którego utrwala się doświadczenie osobnika i w wyniku tego utrwalenia następują zmiany w jego zachowaniu.

Nie wszystkie zmiany w zachowaniu osobnika świadczą o uczeniu się. Wykluczyć należy tutaj zmiany rozwojowe, zmiany adaptacyjne, zmęczeniowe. Uczenie się związane jest wyłącznie ze zmianami wynikającymi z indywidualnego doświadczenia. To właśnie indywidualne doświadczenie jest warunkiem, podstawą uczenia się.

Istnieje wiele kontrowersji co do terminu uczenia się. W zasadzie na dzień dzisiejszy najbardziej odpowiednią byłaby następująca definicja:

Uczenie się - to proces prowadzący do zmian w zachowaniu się osobnika, które zachodzą na podłożu indywidualnego doświadczenia i odznaczają się trwałością lub występowaniem elementów nowych, w porównaniu z poprzedzającym ten stan zachowaniem.

Można to ująć w taki schemat, zmiany w zachowaniu informujące o procesie uczenia się. To doświadczenie osobnicze doprowadza do zmian w zachowaniu powstałe w wyniku. Te zmiany są trwałe albo nietrwałe polegające na pojawieniu się nowych elementów. Indywidualne doświadczenie osobnika można sprowadzić do trzech rodzajów.

1. chodzi tu o bezpośredni kontakt z otoczeniem, a więc tzw. zmysłowe poznanie.

2. poprzez informacje pośrednie, ustne, pisemne.

3. zmiany mogą występować po zorganizowanym nauczaniu.

Proces uczenia się także motorycznego wyznaczają pewne warunki. Można by je ująć w dwóch grupach:

1. warunki zewnętrzne - stanowią podstawę procesu uczenia się: środowisko społeczne, język jako środek przekazu informacji, informacje zwrotne o przebiegu i wyniku czynności, które człowiek podejmuje.

2. warunki wewnętrzne - chodzi tu o indywidualnie zróżnicowany stan wyjściowy w jakim znajduje się osobnik. Stan wyjściowy funkcjonalny, w tym motoryczny. Można tutaj zaliczyć także aktywność uczenia się, motywacja do uczenia się, zrozumienie, poznanie zadań stawianych przed uczącym się.

Uczenie się można rozpatrywać jako proces wymiany informacji między człowiekiem, a środowiskiem fizycznym i społeczny. Efektem tego procesu powinno być sprawniejsze zachowanie się człowieka. Trzeba przy tym dodać, że człowiek nie czeka przy tym pasywnie na informacje lecz aktywnie prowokuje otoczenie do przekazywania informacji.

Gdybyśmy to ujęli w takim schemacie to model uczenia się wyglądałby w ten sposób. Że ten uczący się w sposób aktywny oddziaływuje, prowokuje, chce uzyskać informację. Jeśli natomiast mówimy o pewnym zorganizowanym procesie uczenia się innych osób to określamy to terminem Nauczania.

Jeśli całą sprawę sprowadzamy do motorycznego uczenia się to moglibyśmy to sprowadzić do takich określeń jak przyswajanie relatywnie długotrwałych doświadczeń zmieniających zachowanie lub możliwości zachowań. Bo jeśli opanuję pewne czynności to przy tej okazji zmienia się także mój stan kolejny wyjściowy przed następnymi działaniami, to mimo że aktualnie w najbliższym czasie nic nie będę robił to moje możliwości zachowania są zupełnie inne niż przed tym okresem.

W motorycznym uczeniu się następuje pewna integracja tych czynników np.: uczeniu emocjonalnym, socjalnym itd. Trudno je wyłączyć z tego procesu. One są ze sobą ściśle sprzężone.

Odwołując się do problemów sterowania, regulacji, kontroli ruchu moglibyśmy powiedzieć w takim wąskim ujęciu że uczenie się motoryczne jest doskonaleniem oraz zmiana koordynacji ruchu. Koordynacja jest częścią składową czynności ruchowej. Jest zatem nierozerwalnie związana z kognitywnymi i emocjonalnymi procesami i socjalnymi sytuacjami.

Istnieje wiele teorii i modeli podejmujących próbę wyjaśnienia procesu uczenia się - także motoryczne. One różnią się w wielu aspektach, jednak zgodność w tym zakresie istnieje, że u podstaw tego procesu leżą mechanizmy funkcjonalne takie jak: odbiór informacji, przetwarzanie informacji, magazynowanie informacji, wysyłanie informacji, a także zwrotna informacja. Należałoby po pierwsze wspomnieć o takich modelach, które moglibyśmy ująć jako teorie behawioralne. Tutaj jest to klasyczne warunkowanie, a więc uczenie się przez bezpośrednie kojarzenie bodźców i reakcji. Jest także w tych warunkowaniach, warunkowanie instrumentalne, a więc związane z trybem postsprawczym tzn. one wyjaśniają aktywność zachowania się człowieka, który nie wymaga bodźców wywoławczych. To by były te teorie z warunkowaniem tym klasycznym i instrumentalnym. Powstał także cały szereg teorii poznawczych. Teorie te akcentują rolę zrozumienia określonej sytuacji. Na pierwszy plan wysuwa się tu pojęcie struktury problemu, czy zadania stojące przed uczącymi się. Dochodzi tu jak to psychologia określa do momentu „olśnienia” czy jak to określili do „efektu AH-a” więc dochodzi do pewnego nagłego zrozumienia sytuacji, problemu. W tej grupie mieści się także metoda prób i błędów. W teoriach poznawczych należy wspomnieć o uczeniu się na modelach, a więc chodzi tu o obserwowanie i powtarzanie wzorców. Należy również wrócić do teorii - koncepcji uczenia się w oparciu o teorię czynności, która podkreśla te wszystkie elementy, nie tylko te sensomotoryczne, ale właśnie tą fazę premotoryczną, motoryczną i postmotoryczną. Należy wspomnieć jeszcze o takich klasyfikacjach jak uczenie się świadome i nieświadome. Dalej w tych kategoriach uczenia się możemy mówić o uczeniu zamierzonym lub niezamierzonym. Mamy także uczenie się we względnej izolacji, a także uczenie społeczne. Wszystkie te koncepcje, a więc te modele Schmidta, pierścienie regulacyjne, programy, schematy ruchowe, one znajdują bezpośrednie zastosowanie w tych modelach cybernetyczno-systemowych, a więc te modele bazujące na zamkniętych pierścieniach regulacyjnych z wykorzystaniem informacji zwrotnej, one na pewno odgrywają zasadniczą rolę w procesie uczenia się przy czym należy tu wspomnieć także o tych informacjach zwrotnych dotyczących samego rezultatu jak i przebiegu, one wzmacniają ten proces.

Trochę niedoceniana jest koncepcja Pölamnna, który przedstawił spiralę uczenia się. Ta spirala uczenia się jest interesująca. Ta spirala zakłada iż uczenie się jest procesem ciągłego doskonalenia się, w którym można wyróżnić stałe składniki, powtarzające się na coraz to wyższym poziomie. Prowadzi to w takim ujęci do modyfikacji i ulepszenia kolejnego ruchu, do kolejnego obiegu spirali uczenia się, zbliżając się w ten sposób do założonego celu. Model ten nie rozpatruje procesu uczenia się wyłącznie w aspektach motorycznych czy energetycznych. Jest to bowiem system wymiany informacji. W tym prostokącie na dole mamy uwzględnione te elementy, które wiążą się z czynnością, bo ta cała koncepcja wywodzi się także z teorii czynności. Mamy tu stymulację, motywację, orientację, kognicję i wszystkie te informacje, a więc odbiór, projektowanie, program, kontrola, przygotowanie, ocena, wykonanie. Więc jest to przede wszystkim system wymiany informacji ze znacznym udziałem ............ psychicznym. Proces uczenia się jest bezpośrednio związany z pojęciem - pamięć. Jest szereg autorów, którzy stawiają znak równości między pamięcią, a uczeniem się, choć jest to z pewnością dyskusyjna sprawa. Uczenie się motoryczne jest to świadoma, aktywna działalność skierowana na zadany cel. Głównie dzieje się tak w procesie nauczania. U podłoża tego procesu uczenia się leżą procesy, mechanizmy, organizacji kontroli, procesy koordynacji motorycznej. Stąd też interpretować właściwie proces uczenia się należy zawsze odwoływać się do procesu organizacji, informacji a więc do procesów koordynacyjnych.

Ocen procesów uczenia się.

Ocenę możemy dokonać przez wskaźniki ilościowe i przez wskaźniki opisowe. Istotne są te wskaźniki ilościowe. Chodzi tu głównie:

1. o poziom osiągnięty w procesie uczenia się

2. o szybkość uczenia się

3. o stabilność uczenia się

Oceniamy tu w tych ilościowych liczbę działań prawidłowych i nieprawidłowych, czas potrzebny do osiągnięcia celu, szybkość wykonania czynności, liczbę niezbędnych prób, odporność na wygasanie, wykorzystanie zmiennych w sytuacjach.

Uczenie się jest ściśle związane z procesem pamięci. To jest przechowywania, magazynowania i odtwarzania skutków uczenia się. Te dwa procesy: pamięć i uczenie się warunkują nasze indywidualne zachowania, a więc dostosowanie do środowiska.

W świetle tych dotychczasowych informacji można także interpretować proces uczenia się czy doskonalenia procesów sterowania i regulacji. W trakcie nauczania czynności ruchowych w układzie zwanym najczęściej nawykiem ruchowym obserwujemy stopniowy wzrost precyzji, dokładności i samoregulacji działań, które stanowią zewnętrzne odbicie procesów i mechanizmów przebiegających w OUN, a więc doskonalenia procesów organizacji informacji, procesów koordynacyjnych. Dlatego też droga opanowania nawyku, nauczania czynności ruchowych aczkolwiek przebiega w sposób ciągły i trudno wyróżnić w niej zmiany skokowe jest zazwyczaj dzielona na fazy. Najczęściej wyodrębnia się trzy fazy, ale są autorzy, którzy wskazują na dwu fazowy model uczenia się. Także samo nazwanie tych faz nie jest jednolite. Najbardziej rozpowszechniony jest jednak trójfazowy model uczenia się.

1 faza - kształtowanie ogólnej koordynacji, formułuje się ogólny zarys przebiegów ruchowych, polega na koncentracji uczącego się. Polega na przestrzennym opanowaniu czynności.

2 faza - kształtowanie precyzyjnej koordynacji (asocjatywna). Zewnętrzne przejawy ruchu pojawiają się w pożądanej postaci , zbliżone do modelu technicznego danej czynności. Następuje tu pewna koncentracja uczącego się na szczegółach, czynności, techniki ruchu, a także na parametrach czasowych, nie tylko przestrzennych. Np.: przewrót w przód wykonuję nie tylko przestrzennie prawidłowo, ale z zachowaniem pożądanej dynamiki. W tej fazie występuje pewna koncentracja. To związane jest z procesami koncentracji pobudzenia, co pozwala na celowe, szybsze wykonanie ruchu.

3 faza - stabilizacja koordynacji i jej adaptacja do zmiennych warunków (faza automatyzacji). Ruch jest tu wykonywany efektywnie i ekonomicznie, następuje stabilizacja i automatyzacja ruchu także w zmiennych, różnych warunkach. Mamy tu do czynienia z pewnym uplastycznieniem czynności. Koncentracja uczącego się następuje na postępowaniu ruchowym, a nie na technicznym wykonaniu.

Wykład - Antropomotoryka

W koncepcjach, które są związane z podstawowym paradygmatem przetwarzania informacji, a więc te koncepcje cybernetyczne. Omawialiśmy tam głównie te modele oparte na pierścieniach regulacyjnych , wskazywaliśmy także, których podstawową zasadą jest heteralgiczna organizacja informacji. Natomiast powiedzieliśmy o innej koncepcji tzw. wewnętrznych reprezentacji, które bazują na zasadzie hierarchicznych organizacji informacji.

Zakładający sam w sobie wielość elementów. Określenie wewnętrzne reprezentacje służy do oznaczania różnych zjawisk. Te reprezentacje odzwierciedlają relacje pomiędzy dwoma obszarami zjawisk: obszarem realnym i obszarem odtworzonym. Wewnętrzne reprezentacje muszą odpowiadać pewnym warunkom:

1. muszą posiadać pewną liczbę elementów podstawowych. W skład elementów podstawowych stanowiących niezależne bloki, ten skład musi być kompletny. Ten skład musi oddawać podobieństwa i różnice.

2. Reprezentacje muszą podlegać zasadom kompozycji. Reguły te ujmują połączenie bloków oraz muszą rozwijać jednoznaczną dekompozycję kompleksowej struktury reprezentacji na poszczególne elementy.

3. Reprezentacje muszą dawać reguły końcowe pozwalające orzekać o podobieństwach i różnicach reprezentacji. Te reguły są trudne do sformułowania i trudne do wyraźnego udowodnienia, ale te uwarunkowania odcinają te wewnętrzne reprezentacje ruchowe wyraźnie od realnego zjawiska jakie opisują. W tym ujęciu istnieją one niezależnie od czynności ruchowej. To już możemy empirycznie sprawdzić, pewne reprezentacje ruchowe powstają nawet wtedy kiedy nie zrealizowaliśmy ruchu. Na skutek obserwacji, na skutek pewnych operacji mentalnych mogą powstać pewne schematy, modele i reprezentacje ruchowe. Jest jednak wielu autorów, którzy łączą koncepcje wewnętrznych reprezentacji ruchowych z reprezentowanym obiektem w sposób adekwatny i stwierdzają oni że reprezentacje muszą posiadać określoną liczbę obszaru przedmiotowego, także pewną liczbę obszaru obrazowego, strukturę tego obszaru obrazowego i muszą wykazać pewne podobieństwo struktur obydwu tych obszarów tzn. przenoszenie struktury przedmiotowego na obszar obrazowy i odwrotnie. Takie ujęcie wskazuje na wyjaśnienie związków zachodzących pomiędzy obydwoma obszarami. To założenie jest sensowne i poprawne zwłaszcza w naukach matematyczno-fizycznych. Ta koncepcja wewnętrznych reprezentacji ruchowych nie do końca jest wyjaśniona. Na dzień dzisiejszy wewnętrzne reprezentacje ruchowe są hipotetyczne konstrukty służące wyjaśnieniu kontroli ruchu oraz procesów i struktur leżących u ich podstaw. Wewnętrzne reprezentacje ruchowe nie są zewnętrznie, bezpośrednio obserwowalne, lecz muszą być odkrywane z zachowania się ruchowego lub werbalnego. Nie widzimy tych reprezentacji wewnętrznych, tylko na podstawie zachowania ruchowego możemy wnioskować o ich istnieniu. Można także sformułować stwierdzenie, że

Wewnętrzne reprezentacje ruchowe to - indywidualne, specyficzne, sensomotoryczne struktury pamięci i procesy bezpośrednio lub pośrednio służące kontroli ruchu. Reprezentacjom ruchowym przypisane są różne funkcje np.: realizacji samego ruchu, korekty ruchu itp. Funkcje te więc ograniczają się do bezpośrednio służące do sterowania ruchem. W szczegółach można dalej scharakteryzować wew. reprezentacje mogą odpowiadać pewnym kryteriom, przejawiać pewne cechy. Do takich najważniejszych należą warunki czasowe, dalej ze względu na czas można rozróżniać pre- post- i synapsonalne reprezentacje ruchowe, można za pomocą reprezentacji opisać natychmiastowe zmiany lub zmiany oddalone w czasie, dalej należy wskazać tu na stopień świadomości. Wew. reprezentacje ruchowe mogą być dostępne w świadomości lub nie. Mogą powstawać bezpośrednio lub dopiero po zwróceniu uwagi jako skutek dowiadywania się. Muszą posiadać pewien format kodowania. Charakteryzują się także pewnym poziomem obróbki. Można reprezentacje ruchowe badać w ujęciu: fizycznym, anatomicznym, psychologicznym, fizjologicznym, a także społecznym. Reprezentacje ruchowe cechują się także pewna strukturą. Przyjmuje się różne struktury wew. reprezentacji. Wreszcie reprezentacje muszą wykazać pewien stopień stabilizacji. Pod tym pojęciem rozumie się relatywnie stabilne, labilne koncepcje reprezentacji.

Z tego modelu, który tu prezentujemy to można wskazać na 4 powiązane z sobą obszary wiedzy, które stanowią tą reprezentację danej czynności.

1. wiedza teoretyczna - dotyczy wszystkich treści pamięci nie mających bezpośredniego związku z daną czynnością. Łączy się głównie z tym jak wew. jaki i zew. perspektywy można ruchy kinetycznie opisać oraz jak je można wyjaśniać na różnych poziomach np.: biomechanicznym, neurofizjologicznym, psychologicznym. To jest cały ten obszar wiedzy, który nie jest bezpośrednio związany z ruchem ,ale których wiedza w sposób pośredni warunkuje daną czynność.

2. interpretacyjna wiedza o ruchu - ta wiedza powstaje w wyniku własnego postrzegania ruchu, przy czym generowaniu tej wiedzy szczególnie ważna rola przypada aktywnej części postrzegania gdyż z nią związane są hipotezy oczekiwania dotyczące wykonania ruchu.

3. wiedza pre........... - sprowadza się do tego, co wykonać i jak wykonać własne działanie np.: w określonej sytuacji gry w koszykówkę zawodnik wykonał rzut do kosza zamiast podania do partnera. A więc wybrał co? Nie podanie a rzut, a że wykonał go z wyskoku, a nie z innej pozycji odpowiada nam na pytanie jak. A więc ta wiedza pre................ ma już bezpośredni związek z wykonaniem co? I jak?

4. element egzekucyjno-proceduralny - dotyczy konkretnego programu ruchu, lub schematy motorycznego związanego bezpośrednio z kontrolą mięśni wykonujących daną czynność, a więc wiąże się z tą częścią realizacji ruchu, która jest nieświadoma.

W tym modelu można lokować różne strategie uczenia się czynności ruchowej. Mieszczą się tu m.in. nieświadome motoryczno-adaptacyjne uczenie rozumiane jako pierwotna samoorganizacja proceduralnej wiedzy. Także w tej koncepcji mieści się strategia uczenia się którą określamy na zasadzie „prób i błędów”, jako powiązanie między restryktywną wiedzą, proceduralną i interpretacyjną. Także świadome, kognitywne uczenie się. Tu można także wspomnieć o mentalnym treningu, który związany jest z uruchomieniem procesów organizacyjnych tego proceduralnego poziomu, ale także z pewnym kognitywnym przestawieniem struktury poziomu wiedzy. Generalnie możemy powiedzieć iż koncepcja wew. reprezentacji ruchowych jest próbą wyjaśnienia działań ruchowych, które nie można sprowadzić do sytuacji takich kiedy zachodzi proces sprzężenia zwrotnego. Jest szereg ruchów o charakterze balistycznym, wykonywanych bardzo szybko, a więc nie przekraczających 0,150 ms, w których trudno wyobrazić sobie zwrotne sprzężenie, a ruch jest celowo wykonywany. To wskazywałoby na to, że funkcjonują pewne gotowe, schematy czy programy pozwalające skutecznie wykonywać daną czynność. Nie można dziś stwierdzić, że człowiek zachowuje się w określony sposób gdyż istnieją motoryczne programy. Raczej należałoby powiedzieć, że człowiek zachowuje się w ten, a nie w inny sposób jak gdyby istniały motoryczne programy. W takim ujęciu pojęcie programu przyjmuje status metamorfozy, a nie realnego wyniku.

Pewną próbą łączenia tych dwóch koncepcji wewnętrznych reprezentacji i pierścieni regulacyjnych stanowi m.in. schemat Schmidt'a to jest motoryczny model działania. on próbuje tu łączyć sprawę kontroli ruchu w postaci programu ruchowego, a więc bezpośrednio wykonującego, wysyłającego impulsy do narządów wykonawczych i realizującego ruch, ale zdaje sobie sprawę, że w wielości różnych czynności nie może to być jedyny sposób kontroli. Stąd też przyjmuje w swoim schemacie kwestię sprzężenia zwrotnego i w związku z tym wyodrębnia dwa schematy. W rozpatrywaniu wg. Schmidta czynności ruchowych należy uwzględnić takie 3 główne parametry:

1. dotyczący samego przebiegu - ten przebieg uwzględnia tu pewne sekwencje czynności.

2. czas ruchu

3. siła ruchu

Natomiast lokując w tej całej swojej koncepcji problem schematów ruchowych wyodrębnia dwa schematy.

1. związany z tą zasadą „open-loop” bez sprzężenia zwrotnego i w tym ujęci chodzi po prostu o odtworzenie pewnego schematu, który gdzieś tam w pamięci motorycznej jest ulokowany. Schmidt to nazywa schematem odtworzenia, następuje tu pewna reprodukcja tego co gdzieś tam istnieje.

2. „Close-loop” - zamknięta pętla - Schmidt przewiduje tu inny schemat, związany z ponownym rozpoznaniem (recognition) na skutek informacji związanych z feed-beckiem na nowo poznaje i uruchamia pewne programy ruchowe.

Cała koncepcja schematów Schmidta polega na tym. Schmidt tu próbował sobie poradzić z pojęciem, z tym zagadnieniem pojemności. To zostało zakwestionowane, bo nasza pamięć nie jest zdolna magazynować tak ogromną ilość programów dla każdej czynności. Stąd też Schmidt wyszedł z założenia że istnieją pewne ogólne schematy np.: dla rzutu i obojętne jest wtedy czy rzut wykonywany jest z takiej odległości, czy inną piłką to naturalnie potrzebne są inne parametry ruchu dla każdej czynności. Ale ponieważ te czynności zawierają w sobie pewne wspólne elementy to powstaje pewien schemat mimo, że one indywidualnie się różnią, to następują pewne szczegółowe zmienne koncepcje wykonania. W ten sposób Schmidt próbuje załatwić sprawę tej ograniczonej pojemności. A więc twierdzi, że nie istnieje schemat, czy program dla każdego indywidualnego wykonania czynności, natomiast program, który pozwala wykonywać konkretne czynności. Ten schemat jak się okazuje jest wspólny nie tylko dla określonych mięśni np.: jeżeli mamy napisać jakiś wyraz to można to wykonywać prawą ręką, można lewą ręką, można to napisać ustami czyli ten schemat ma szerszy wymiar i nie jest związany tylko z prawą czy lewą ręką. Na tym Schmidt opiera swoją koncepcję. Obecnie jest tyle samo zwolenników co przeciwników tej koncepcji, bo jeśli weźmiemy pod uwagę np.: akrobatykę na ścieżce mają tak precyzyjnie opracowane programy wykonawcze, że trudno by było tu z całą pewnością zastosować tę koncepcję zgeneralizowanych schematów. Trudno jednak pominąć tą koncepcję w sterowaniu i regulacją ruchu.

Ten schemat Schmidta jest wykorzystany i tak właściwie był pomyślany jako schemat ilustrujący mechanizmy, zachodzący i procesy zachodzące w procesie uczenia się.

To co do tej pory omawialiśmy związane jest głównie z koncepcjami, z tym paradygmatem przetwarzania informacji. Jest to oczywiście nie tylko związane z tą dziedziną, którą określamy cybernetyka, ale wkroczyło to także w sposób zdecydowany do innych dziedzin np.: psychologii, mówimy o psychologii przetwarzania.

To doprowadziło do powstawania licznych modeli i teorii zbieżnych co do jednego paradygmatu. Obieg informacji w procesie sterowania ruchem opartej na mechanizmie sprzężenia zwrotnego i na zasadzie hierarchicznej kontroli ruchu.

Te koncepcje powstały pod wpływem mechaniki klasycznej. Zgodnie z tym mechanistycznym światopoglądem świat jawi się jako gigantyczny automat. Pojmuje przyrodę jako zmechanizowana, stworzoną i sterowaną wg. deterministycznego, przyczynowego planu przyrody.

Obecnie popularność zdobywa teoria traktująca człowieka makroskopowo, jako system dynamiczny. A więc nie jako system ciągle zrównoważony. Pojawiają się również badania, w których próbuje się opisać prawidłowości ruchu ludzkiego przy pomocy teorii chaosu. Oczywiście te teorie wnoszą dzisiaj szereg nowych elementów do analizy procesów i mechanizmów sterowania i kontroli, nie należy ich rozpatrywać jako alternatywne koncepcje.

Koncepcje nowe, tu należy wspomnieć o ekologicznych, które uwzględniają przede wszystkim istotną rolę szeroko pojętego środowiska. Ona staje także w rozpatrywaniu czynności ruchowych tym czynnikiem, który w sposób zasadniczy kontroluje czynności. Koncepcje te zostały określone wspólnym pojęciem jako orientacje funkcjonalne.

Ekologiczne teorie czynności. Tu u podstaw tych koncepcji leżą założenia o nierozłączności systemu człowiek-środkowisko oraz o kontroli ruchu przez dynamiczne, heterarchiczne, samorealizujące się otwarte systemy. Te koncepcje negują, lub co najmniej relatywizują istnienie wew. reprezentacji, tej centralnej inteligencji. Rolę centralnych programów przejmują tutaj adekwatne do sytuacji struktury koordynacyjne.

Odwrotnie niż koncepcje cybernetyczne bazują głównie na bezpośrednim postrzeganiu, a kontrola ruchu jest wytworem samoorganizacji systemu człowiek-środowisko. Naturalnie ta koncepcja nie jest jednolita. Występuje tu wiele teorii, modeli i szczegółowych rozwiązań. Chciałbym tu wspomnieć o pewnych grupach koncepcji kontroli ruchu.

1. ekologiczne teorie organizacji ruchu - przedstawiciele tej koncepcji twierdzą, że organizacja zachowania ruchowego zachodzi dzięki ekologicznym ofertom środowiska. są pewne wymogi, wymuszenia środowiska. środowisko szeroko pojęte wymusza na nas takie, a nie inne działanie. Centralne znaczenie przypisuje się tu motoryce w bezpośredniej łączności z percepcją, a więc z postrzeganiem. Przedstawiciele tej koncepcji twierdzą odwrotnie niż do tej cybernetycznej: postrzeganie i działanie ruchowe tworzą integralną całość, która na zasadzie koewolucji człowieka i środowiska jest nierozwiązalna. Ta koncepcja wnosi wiele nowych elementów w tym zakresie. Naturalnie co człowiek postrzega zależy od rodzaju działań, inaczej będzie działał hokeista, narciarz, koszykarz, a jak działa zależy od tego co postrzega. W tym ujęciu kontroli motorycznej nie można interpretować wyłącznie w kategoriach procesów wewnątrzorganicznych.

2. Teorie samoorganizacji - pojęcie samoorganizacji nie jest rozumiane jednoznacznie i pojawia się w wielu teoriach jako centralny punkt np.: w cybernetyce. Koncepcja samoorganizacji wyjaśnieniu zjawiska przyrodniczych rozwinęła się dopiero niedawno (w latach 70).

Samoorganizacja - jest to nieodwracalny proces w którym przez wzajemne oddziaływanie część systemu powstaje kompleksowa struktura całości systemu.

Czym charakteryzują się systemy wykazujące te cechy samoorganizacji?

• nieliniowością - a więc odwrotnie do tych detektywistycznych

• histereza - doprowadzenie do jednego stanu, nie zachodzi w tym samym czasie i według tych samych reguł co przejście do pierwotnego stanu np.: przejście z chodu do biegu i odwrotnie nie następuje według tych precyzyjnych samych reguł.

Oczywiście w ramach tych koncepcji samoorganizacji możemy wyróżnić szereg szczegółowych np.: samoorganizacja systemów otwartych, teoria chaosu i porządku itd.

Ogólnie rzecz biorąc realizacja ruchu według tych teorii zachodzi dzięki synergetycznym procesom. Samoorganizacja dynamiki otwartych systemów z ich odmiennymi stanami chaosu i porządku znajduje się pod kontrolą tzw. atraktorów. Atraktory jest to pewna przestrzenna struktura w obrębie której porusza się system, na którą ukierunkowuje swoje zachowanie, a więc te atraktory wyznaczają cel działania. Oczywiście one zmieniają się, w systemie samoorganizacyjnym nie ma stałości, nie ma równowagi, a jeśli jest, to jest ona chwilowa. Pod wpływem dopływu energii powstaje nowy atraktor, nowa sytuacja. Dynamika tzn. zmiana, powstanie nowego atraktora prowadzi do nowego porządku systemu. Centralnym pojęciem jest energencja wskazująca, że nowa jakość systemu osiągana jest przez procesy samoorganizacji. Samoorganizacja oznacza że struktury ruchu powstają ze współdziałania wielu komponentów systemu niezależnie od zewnętrznego wpływu porządkującego czy zamierzonego.

U podstaw kontroli ruchu leżą w założeniu porządki oraz stałość jako niezmienność w zmianach. Tzn. mogę wykonywać rzuty rzutką do celu np.: Dart. szczegóły mogą być bardzo zróżnicowane, ale całość systemu jest zachowana i przy pewnej wprawie trafiamy tą rzutką w określoną lokalizację. Mówimy tu o niezmienności w zmianach.

Ta kategoria stałość i zmienność to są nie tylko realne zjawiska, ale także to są podstawowe zasady kontroli ruchu. Więc wskazuje to na to, że pewnych zmian w realizacji kontroli ruchu nie można rozpatrywać w kategoriach negatywnych. Jeżeli ta zmienność prowadzi do skutecznych działań i kontroli czynności to ona jest wręcz postacią pozytywną, a stałość systemu wynika ze zmienności elementów subsystemu. W tych procesach samoorganizacji na bazie tych ogólnych koncepcji przeprowadzono różne eksperymenty. Te zmiany samoorganizujące dokonują się jedynie pod wpływem wzrostu energii wewnątrz systemu, a nie na skutek czynników zewnętrznych i tak np.: koń przechodzi z cwałowania w galop. Człowiek na skutek zwiększenia szybkości z chodu w bieg.

Generalnie w teoriach samoorganizacji należałoby wspomnieć jeszcze o modelach koneksyjnych.

Modele koneksyjne to jest system sztucznych sieci neuronalnych, dlatego też się mówi o koncepcjach sieci neuronalnych, który funkcjonuje na zasadzie przetwarzania równoległego, rozproszonego. Te modele koneksyjne wyjaśniają sporo rzeczy w kwestii kontroli ruchu, zostały także wykorzystane dla analizy procesu uczenia się motorycznego ruchu. Tutaj w wyniku symulacji komputerowej modeluje się procesy przetwarzania informacji, śledzi się tworzenie związków, a więc koneksji, czy interakcji pomiędzy poszczególnymi sztucznymi neuronami, a określonymi warunkami. Procesy te zachodzą bez istnienia centralnych instancji sterujących, a więc też bez istnienia reprezentacji centralnych. Niezbędne tutaj dla kontroli ruchu informacje tkwią w strukturze samych sieci. Istotne jest to że w modelach koneksyjnych istnieje możliwość dokładnego odzwierciedlenia zdolności uczenia się i tolerancji błędu.

Koncepcja kontroli motorycznej zakłada iż układ ruchu człowieka posiada wiele elementów o własnościach sprężystych. Tzn. na tyle elastycznych że wracają do hipotetycznego punktu równowagi w chwili gdy przestają działać na nie siły zewnętrzne. Każdy pojedynczy ruch dowolny jest przejściem od jednego do innego punktu równowagi. Naturalnie sterującą rolę odgrywa tu OUN generując sygnał będący impulsem do działania ruchowego, kontrolując trajektorię efektora. Istotne jest tu przekazanie przez OUN tzw. polecenia centralnego, a więc wartości lambda, przy której uaktywnia się jednostka motoryczna. Jest to model lambda. Ta wartość progowa jest zmienną kontrolowaną centralnie, a nie peryferyjnie. Według hipotezy punktu równowagi wybór programu działania przez CUN jest dokonywany autonomicznie, na zasadzie przypadku.

Nadrzędną rolę w hierarchicznym systemie kontroli sprawują ośrodki decyzyjne znajdujące się w móżdżku, gdzie ustalone są zmienne kontrolne zamierzonego ruchu. Dane te przekazywane są w pamięci jako uogólnione schematy działania, co pozwala nam na wykorzystanie ich do wykonania nowych czynności motorycznych. Z tego wynika także iż w ostatnich latach próbuje się pewnych integracji tych elementów rozproszonych, szuka się nie rozbieżności, ale wspólnych sfer, a więc i schematy, i pierścienie regulacyjne, i punkt równowagi, i samoorganizacja, i ekologiczne próbuje się znaleźć w tych różnych koncepcjach wspólne strefy, wspólne elementy.

Ostatni Antropomotoryka - Wykład

Oczywiście tę kwestie można rozpatrywać z punktu widzenia koncepcji stopni swobody. Więc nauczanie, opanowanie czynności ruchowej można także rozpatrywać jako pokonywanie nadmiernej ilości swobody poruszającego się organizmu. Czyli w ten sposób jednostka zostaje przekształcona w system regulująco-sterujacy. Można tutaj także wyodrębnić 3 fazy:

1 - wiązała by się z aktywnym pokonywaniem nadmiernej liczby stopni swobody. Organizm wyłącza niepotrzebne w danym ruchu stopnie swobody, przekształcając układ ruchu w układ zdolny do samosterowania. Głównie tu chodzi o samosterowanie parametrami przestrzennymi. Przypominam że rozpatrując to z tego punktu widzenia możemy też stwierdzić że ta metoda charakteryzuje się łączeniem wszystkich mięśni i stopni swobody ruchu, ale w trakcie ćwiczenia następuje stopniowe wyłączanie ruchu celem ekonomizacji ruchu w stawie. Z punktu widzenia fizjologii zachodzi tu zjawisko generalizacji wyrażające się w irradiacji pobudzenia CUN a więc pobudzeniu tych ośrodków, które nie są konieczne dla wykonywania danej czynności. Stąd też niepotrzebna liczba grup mięśniowych włączana do wykonywania czynności ruchowych powoduje że ten ruch jest nieekonomiczny.

2 - wiąże się z celowym wykorzystaniem stopni swobody i sił zewnętrznych. W pierwszym okresie wiąże się to z nadmierną ruchliwością, która jest procesem poszukiwania optymalnego wariantu. W sumie optymalizacja ruchu polega na uwzględnieniu indywidualnych cech osobnika. Z punktu widzenia fizjologii następuje tutaj analiza prowadząca do koncentracji pobudzenia co pozwala na pewniejsze wykonanie czynności zgodnie ze wzorcem.

3 - mamy do czynienia z celowym wykonywaniem najskuteczniejszych sił zewnętrznych przy zmiennych warunkach środowiska i sytuacji. W tej fazie doprowadzamy do pełnej automatyzacji opanowania czynności. Tutaj część zjawisk znaczeniowa programu ruchowego umożliwia wykorzystanie świadomości do celów bezpośrednio związanych z wykonywanym ruchem. Wiąże się to z twórczą zmianą, koncentrowaniem się na uzyskaniu ostatecznego efektu. Nie wiążemy świadomości z technika wykonywania danego ruchu, a z celem np.: chcemy uzyskać bramkę itp.

Są także 2-fazowe modele.

1. ogólna koordynacja (ramowa koordynacja)

2. koordynacja precyzyjna.

Głównym kryterium podziału były: utrzymywanie i zapominanie informacji o danej czynności.

W pierwszej fazie tej koordynacji ramowej chodzi o to by doprowadzić do wykonania ćwiczenia, a więc uzyskania celu bez uwzględnienia szczegółów. W tej fazie następuje też pamięciowe umocnienie koordynacji danej czynności. To umocnienie powoduje iż tej fazy nie zapomina się nigdy, zostaje ona mocno zakodowana w pamięci. Dotyczy to głównie ruchów cyklicznych.

Druga faza - koordynacja precyzyjna to jest właściwie interpretacja wszystkich parametrów czynności ruchowej, a więc dynamiczno-czasowo-przestrzennych. Ale brak ćwiczenia, powtarzania powoduje to iż dochodzi do utraty precyzji. Więc niejako jednostka wraca na szczebel ramowej koordynacji.

Uczenie się motoryczne jest związane z procesem pamięci.

Pamięć oznacza przechowywanie wewnętrznych reprezentacji w czasie, z możliwością wykorzystania ich w zachowaniu się organizmu. Te dwa procesy: pamięć i uczenie się warunkują nasze indywidualne zachowanie się, dostosowanie do środowiska.

Pamięć możemy rozpatrywać dwojako - jako zdolność i jako proces. Na tym zestawieniu są tu te główne kryteria jako zdolność i jako proces. Takie ujęcie jest w dalszym ciągu dyskusyjne, nie wszyscy się z takim podziałem zgadzają.

Podłożem anatomicznym i neurofizjologicznym pamięci i uczenia się jest układ nerwowy. Oba terminy pamięć i uczenie się mają charakter taki teoretyczny, reprezentują te same treści. Ale to nie jest do końca prawdziwe.

Empiryczne wskaźniki uczenia się i pamięci są w dużej mierze takie same. Brak zgodności w interpretacji relacji między uczeniem się i pamięcią spowodowały że występują trzy stanowiska. Chociaż są też stanowiska skrajne, że uczenie się związane jest tylko z nabywaniem, a pamięć z przechowywaniem. Stosunek w jakim pozostają oba te pojęcia można sprowadzić do trzech stanowisk.

1. jedno stanowisko można sprowadzić do tego że zakres obydwu tych pojęć jest jednakowy.

2. drugie ujmuje kwestię tak iż pamięć jest pojęciem nadrzędnym w stosunku do uczenia się.

3. trzecie jest odwrotne do drugiego.

Pamięć - to termin określający biochemiczne, neurofizjologiczne i psychologiczne struktury, funkcje warunkujące kodowanie, przechowywanie i dekodowanie informacji w układzie nerwowym. Pamięć wiąże się z zapamiętywaniem, przechowywaniem i odtwarzaniem informacji. Te struktury stanowią zapis całości indywidualnego doświadczenia i tożsamości człowieka.

Pamięć w aspekcie strukturalnym zależy od zmian powstałych w komórkach nerwowych pod wpływem bodźców, chodzi tu o pozostawienie śladów pamięciowych, engramów. Zmiany te które zachodzą w układzie nerwowym nie znikają po zaprzestaniu działania.

Neurofizjologiczne badania nad mechanizmami pamięci, nad procesami zapamiętywania, przechowywania i przypominania dowodzą istotnej roli kwasów nukleinowych. Najkrócej sprawę ujmując pamięć gatunkowa jest zakodowana w strukturze kwasu DNA. Natomiast struktura biochemiczna kwasu RNA umożliwia kodowanie informacji składającej się na pamięć osobniczą. Szczególną rolę w kształtowaniu się doświadczenia osobniczego, a więc w procesach pamięciowych szczególna rola przypada synapsom. Synapsa działa w sposób dynamiczny tzn. że jej przednie pobudzenie wpływa na następne odpowiedzi na impulsy. Procesom uczenia się motorycznego, pamięci motorycznej i ich podstaw biofizycznych, biochemicznych, neurofizjologicznych mało czasu poświęcamy, nas głównie interesują energetyczne.

Organizacja mózgowa pamięci przebiega w kilku kierunkach.

1. struktury podkorowe i pień mózgu - one głównie umożliwiają odbiór informacji i wstępne różnicowanie, przesyłanie do dalszej analizy na wyższe piętra CUN. Uszkodzenie tych okolic prowadzi do zaburzeń świadomości i niespecyficznych zaburzeń pamięci.

2. drugie piętro - to są struktury korowe łącznie z analizatorami. To piętro umożliwia opracowywanie danych o różnej modalności, a więc impulsy słuchowe, wzrokowe, kinestetyczne. Te struktury umożliwiają zapamiętywanie materiału do uczenia się. Uszkodzenie tych struktur powoduje wystąpienie specyficznych zaburzeń pamięci. Tutaj szczególna rola przypada zespołowi Hipokampa.

3. trzecie piętro - struktury kory przedruchowej i płatów czołowych. Te struktury odpowiadają za planowanie działań związanych z organizacją informacji, celowym przypominaniem.

Z procesami zapamiętywania, przechowywania i przypominania związane jest zjawisko zapominania.

Procesy te występują w różnych postaciach i mierzone są za pomocą różnych wskaźników. Bliższa analiza pozwoliła na wyodrębnienie kilku charakterystyk, a więc mówimy o:

• właściwościach pamięci

• rodzajach pamięci

• systemach pamięci

• modelach pamięci

1. Właściwości pamięci - mówimy tu głównie o następujących kryteriach:

• szybkość pamięci - dotyczy głównie fazy zapamiętywania. Mierzy się czasem, liczbą błędu, liczbą powtórzeń koniecznych do opanowania nowego zadania.

• trwałość pamięci - dotyczy fazy przechowywania. Oznacza czas w którym zakodowana informacja jest przechowywana.

• dokładność pamięci - odnosi się do relacji między przypominaniem, a tym co stanowiło treść zapamiętania.

• gotowość pamięci - odnosi się do fazy przypominania. Wyraża się w trwałości, szybkości natychmiastowego przypominania.

• zakres pamięci - określa to ile różnorodnych informacji można zapamiętać w czasie tam jakiejś jednej ekspozycji.

2. Rodzaje pamięci - głównym kryterium jest czas utrzymywania się śladu pamięciowego i odtwarzania informacji. Wychodząc z tego kryterium dzielimy pamięć na dwa główne rodzaje:

• pamięć krótkotrwałą - dzieli się na sensoryczną (ultrakrótkotrwałą) i pierwszorzędową. Jest określana jako pamięć świeża, pamięć operacyjna. Pamięć pierwszorzędowa jest związana z przejściowym przyjęciem pewnego werbalnego kodowania materiału informacyjnego. Ona często wygasa pod wpływem napływu nowych informacji. Pojemność jest tu niewielka.

• pamięć długotrwałą - dzieli się na drugo- i trzeciorzędową.

• pamięć drugorzędowa - może trwać latami, jest to już duża pojemność.

• pamięć trzeciorzędowa - praktycznie nie wygasa.

Innym kryterium jest przedmiot pamięci, a więc treść: pamięć obrazowa, słowna, uczuciowa.

Kryterium ze względu na rozumienie: pamięć mechaniczna i logiczna

Kryterium ze względu na udział woli: dowolna i mimowolna

Kryterium ze względu na rodzaj przypominania: pamięć rozpoznawcza i odtwórcza.

3. Systemy pamięci - podstawowym kryterium jest charakter nabywanej informacji. Możemy wyodrębnić następujące systemy:

• pamięć deklaratywna - pamięć mająca wyraźnie charakter pamięci świadomej. Jest to pamięć wiedzy. Możemy tu wyodrębnić pamięć: epizodyczną (związaną z miejscami i zdarzeniami), semantyczną (związaną z wyobrażeniami)

• pamięć proceduralna - związana z nieświadomą formą pamięci. Jest to pamięć zachowania. Jest to pamięć związana z umiejętnościami, nawykami, z torowaniem i warunkowaniem.

4. Modele pamięci - jest to pewien spójny system założeń odnoszący się do właściwości struktury i funkcji pamięci. Modele pamięci są środkami pozwalającymi na poznanie bezpośrednio nieobserwowalnych procesów pamięciowych. Tworzymy my sami pewne modele pamięci, w których staramy się wyjaśniać procesy pamięciowe. One mogą dotyczyć różnych aspektów m.in. mogą dotyczyć ujmowania i opisywania aspektów pamięci na podstawie przekroju procesów psychicznych, mogą odwoływać się do danych neurofizjologicznych, czy do zjawisk fizycznych. Modele dotyczą również rodzaju pamięci np.: semantyczne, modele odnoszące się do analogii między umysłem, a komputerem.

Zapominanie - utrata zdolności do odtwarzania lub rozpoznania tego co zostało wcześniej przyswojone. Głównie to jest zanikanie nieużywanych informacji utrwalonych w postaci śladów pamięciowych.

Uczenie się jest to proces ściśle związany z pamięcią i dzisiaj modne jest takie ujęcie „uwolniony model uczenia się”. Ten paradygmat przetwarzania informacji do dzisiaj jest bardzo rozpowszechniony, wsparty wieloma empirycznymi badaniami i także badacze procesów uczenia się skonstruowali taki ogólny model wiążąc to z pamięcią operacyjną, długotrwałą i sensoryczną. Także te dwa zagadnienia: pamięć i uczenie się są właściwie nierozłączne.

Proces uczenia się przebiega nie w sposób jakiś jednostajnie narastający ale możemy wyodrębnić pewne fazy w tym procesie, wygląda to mniej więcej tak. To jest poziom uczenia się, a to jest czas.

Tutaj ten model wyodrębnia kilka tych faz.

Ta faza A - to jest pewne przyzwyczajanie się.

Faza B - to przyswajanie informacji, materiału, dochodzimy do stanu tej koordynacji ogólnej czy ramowej.

W fazie C - w procesie uczenia się możliwa jest czasowa stagnacja tzw. plateu, że mimo ćwiczenia nie ma postępu. Jest to przejściowa faza.

Faza D - jest związana z doskonaleniem i dochodzeniem do drugiej fazy precyzyjnej koordynacji.

Faza E - to już jest ta trzecia faza Mainerowska czyli stabilizacja, automatyzacja i dostosowania do różnorodnych sytuacji, warunków.

Ale w trakcie tego może wystąpić przejściowa faza F - gdzie następuje pewne obniżanie, labilizacja.

Mówiąc o uczeniu się należałoby wspomnieć o transferze uczenia. To są zmienne działania równolegle tych następczych procesów uczenia się. Uczę się pewnych czynności, one mogą mieć albo pozytywne albo negatywny wpływ na inne opanowania czynności.

Pozytywne to mówimy wtedy o transferentnych w negatywnych o interferentnych wpływach. Właściwie proces uczenia się jest ciągłym procesem, jak to Bernstein podkreślił „jest to swoistym powtarzaniem bez powtarzania” bo jeżeli to samo ćwiczenie powtarzamy to kolejne wykonanie nie wychodzi już z tego samego poziomu, jesteśmy już na jakimś innym pułapie, niedostrzegalnym często, ale nie są to już te same warunki.

Problem uczenia się, a rozwój osobniczy jednostki. W analizie tej problematyki wskazuje się, że w procesie ontogenezy występują fazy. Od ponad pół wieku panuje niekwestionowane do tej pory przekonanie iż najlepsze efekty w uczeniu motorycznym osiągają dzieci przed okresem dojrzewania. Zgodnie z tym poglądem dziecko pod koniec młodszego wieku szkolnego, a więc ok. 10-12 lat wchodzi w okres zwany „etapem dziecka doskonałego”, „złotym wiekiem dzieciństwa” lub „optymalnym wiekiem uczenia się”. Wskazuje się że dziecko w tym wieku charakteryzuje się niezwykłą wartością opanowania ruchu, nawet w skomplikowanej strukturze. Problem optymalnego wieku uczenia się rozumie się także w obszarze dyskusji i koncepcji tzw. sensytywnymi czy krytycznymi fazami czy okresami wskazując iż właśnie wiek ten stanowi taką sensytywną fazę dla motorycznego uczenia się. Ta korzystna faza ma niby kończyć się wraz z wejściem osobnika w ........ Badania te wskazują bez wyjątku, że wysokiej efektywności motorycznego uczenia się nie można ograniczyć do fazy............. Wręcz przeciwnie badania te dowodzą że młodzież w wieku .................., post........... opanowuje nowe czynności ruchowe w sposób nie gorszy, a nawet lepszy. Właściwie nie ma statystycznie wielkich różnic między tymi 10-11 letnimi, 16-17 letnimi, ale efekty tej stymulacji koordynacyjnej, kształtowaniem koordynacji w klasach, w których była pewna akcja stymulacji, koordynacji motorycznej w stosunku do klas w których nie było tej stymulacji efekty są znaczące natomiast między tymi grupami wekowymi te różnice nie są znaczące. O sukcesie motorycznego uczenia się decyduje przede wszystkim ilość, jakość i różnorodność dotychczasowych doświadczeń. Te z reguły są większe u młodzieży. Występujące trudności w wykonywaniu szeregu czynności ruchowych nie należy łączyć z kwestią obniżania się zdolności uczenia się, lecz z rozwojem niekorzystnych proporcji ciała związanych z tzw. skokiem pokwitania. Konsekwencją metodyczną tej sytuacji było do tej pory, są zalecenia dotyczące zmniejszenia wymagań koordynacyjnych w stosunku do dziewczyn np.: ćwicz ostrożnie, nie rób tak skomplikowanych ćwiczeń. Dzisiejsza praktyka zwłaszcza sportowa wskazują, że odwrotnie należy, właśnie w tym okresie naprzeciw tym niekorzystnym stosunkom biomechanicznym, antropologicznym należy stosować złożone ćwiczenia techniczne, środki oddziaływania, które powodują pewną niwelizację tych niekorzystnych czynników rozwojowych i pozwalanie na szybsze i skuteczniejsze nabywanie kolejnych czynności. Oczywiście ten pogląd dotychczasowy, tradycyjny na problem motorycznego uczenia się należy upatrywać w kilku przyczynach. Po pierwsze brak było jak do tej pory empirycznych badań, po prostu to się przyjęło jako kanon i wszyscy to powtarzali, że w tym wieku jest najlepiej, stąd też m.in. to że „czego Jaś się nie nauczył, tego Jan nie będzie umiał” to jest absolutnie nieprawdziwe względem najnowszych badań. Błędne wnioskowanie o obniżonej zdolności motorycznego uczenia się i na podstawie faktu uzewnętrzniania się tzw. Hubertalnej niezręczności, a to jest zupełnie coś innego niż obniżenie zdolności. Po trzecie utożsamiania wysokich przyrostów sprawności np.: koordynacyjnej, a nie wysokiego poziomu efektywności, bo zwykle ten który ma najniższy poziom wyjściowy sprawności np.: koordynacyjnej po oddziaływaniu uzyskuje wyższe efekty niż ten, który wychodzi z wysokiego pułapu. Bo trudno zejść z 10,2 na 9,9 sek. ale z 13 na 11 sek. można zejść i wtedy ten wielki przyrost wcale nie świadczy o lepszej zdolności. Po prostu on wyszedł z innego pułapu. Po czwarte do tej pory wykorzystano błędną argumentację neurofizjologiczną wskazującą na większą plastyczność CUN u dzieci. Jednoznacznie wykazano, że nie wielkość przyrostu, a poziom sprawności koordynacyjnej decyduje o efekcie. Neurofizjologia wykazała że ta plastyczność CUN dotyczy całego rozwoju.

Faza prób

Faza działania

Socjalny system

dyspozycji: „rola”

Fizykalny system

dyspozycji: „ciało”

Biologiczny system

dyspozycji: „organizm”

Psychiczny system dyspozycji: „osobowość

Zachowanie

Środowisko

Aktywność

Cel

Plan

Ocena wyniku

Działanie

Modyfikacja

dfhsh

Antycypacja

Interpretacja

Realizacja

Indukcja Dedukcja

Kognicja

Kondycja Koordynacja

Motywacja

Emocje

Motoryka

=

Ruch

Motoryka

Ruch

Motoryka

Ruch

Czynności zintegrowane

motoryki

makro i mikroskopowe

epi.......

Motoryka

Ruch

Motoryka

Ruch

Motoryka

Ruch

Czynności zintegrowane motoryki

Makro i mikroskopowe

epifenomeny

Swoistość Kontinuum Ogólność

Kooperacja

Motywacja

Kognicja

Kondycja

Konstytucja

---