EPIDEMIOLOGIA

 W medycynie wyodrębniono 3 duże działy:

 Praktycznie, w medycynie nieostro rozgraniczono 5 działów wiedzy, tj. :

 Określenie medycyny:

 Epidemiologia

 Wyróżnia się pięć czynników decydujących o zdrowiu populacji:

 Inne cechy mogące wpływać na zdrowie populacji

 Wymienia się osiem głównych celów zdrowotnych do których ma w Polsce dążyć administracja państwowa oraz samorządowa:

 Ze względu na metodę gromadzenia wiedzy  teoretycznej i  praktycznego stosowania tej nauki w medycynie za podstawowe działy należy uznać:

 Cele i zadania epidemiologii określone przez WHO:

 W Polsce przed epidemiologią stawiane są  następujące  główne zadania:

 Ogólna ocena sytuacji epidemiologicznej w Polsce

 Rodzaje badań epidemiologicznych

 Cechy struktury ludności istotne w medycynie

 Klasyfikacja i nazewnictwo zgonu

 ZARYS DEMOGRAFII MEDYCZNEJ

 Demografia

 Przyczyny wpływające na stan zdrowia ludności.

 Źródła informacji o ludności

 SPISY LUDNOŚCI

 Najważniejsze cechy demograficzne ludności

 METODY POMIARÓW ZDROWIA I CHORÓB W POPULACJI  LUDZKIEJ

 Dokumentacja medyczna:

 Dokumentacja medyczna została podzielona na:

 Podstawowa kolejność badania pojedynczej osoby:

 Zakresy badań grup i populacji

 W EPIDEMIOLOGII ODRÓŻNIA SIĘ CZTERY DUŻE, PODSTAWOWE SPOSOBY BADANIA POPULACJI.

 Podział mierników zdrowia

 Opis cech epidemicznych określonej choroby:

 Ocena zdrowia populacji

 Zależności zdrowia jednostki i populacji od środowiska życia

 Do zagrożeń szczegółowych zależnych od środowisk życia i pracy można zaliczyć:

 Do czynników środowiskowych wpływających bezpośrednio lub pośrednio na stan zdrowia i samopoczucia jednostki zalicza się:

 Czynniki mikro środowiska:

 EPIDEMIOLOGIA  CHORÓB  ZAKAŹNYCH

 Warunki, jakie odegrały główna rolę w zwalczaniu epidemii chorób zakaźnych

 Ekologia organizmu a diagnostyka różnych chorób

 Współżycie drobnoustrojów z organizmem

 Biocenoza naturalna organizmu

 Biocenoza sztuczna organizmu

 PODSTAWOWE POJĘCIA W EPIDEMIOLOGII CHORÓB ZAKAŹNYCH

 Zarazek. / Zasiedlenie.

 Źródła zakażenia (pierwotne i wtórne).

 Nosicielstwo, nosiciele.

 WROTA ZAKAŻENIA

 Zakażenie, infekcja

 Rodzaje zakażeń

 Okres wylęgania.

 Epidemia. / Endemia. / Pandemia. / Gospodarz. / Przenosiciel. / Sanityzacja, / Deratyzacja / Dezynfekcja / Kwarantanna.

 Kordon sanitarny

 Łańcuch epidemiologiczny (ZAKAŻENIA)

 Choroby zakaźne, choroby infekcyjne

 Wirusowe zapalenie wątroby, WZW flag. Hepatitis)

 Wirus zapalenia wątroby typu C, HCV

 Wirus zespołu nabytego braku odporności, HIV

 Drogi szerzenia się i wrota wnikania zarazków i drobnoustrojów do organizmu człowieka

 PROFILAKTYKA SWOISTA WYBRANYCH CHORÓB ZAKAŹNYCH

 Wykaz obowiązkowych szczepień ochronnych w  Polsce od 01.01.2002.

 Międzynarodowy kalendarz szczepień ochronnych

 Profilaktyka nie swoista chorób zakaźnych

 HOSPITALIZACJA

 ZAKAŻENIA SZPITALNE I ZAKAŻENIA  W  PRZYCHODNIACH

 PODZIAŁ ZAKAŻEŃ SZPITALNYCH

 Związek metod diagnostyki chorób, niektórych operacji i stanów chorobowych z występowaniem zakażeń.

 Drogi szerzenia się zakażeń w szpitalu

 W medycynie wyodrębniono 3 duże działy:

MEDYCYNA PROFILAKTYCZNA

a) cechy genetyczne i osobnicze

b) środowisko życia ludzi

c) pomiary zdrowia społeczeństwa;

d) zapotrzebowanie na usługi medyczne;

e) profilaktyka nieswoista

f)  profilaktyka swoista.

MEDYCYNA LECZNICZA

a) zgłaszalność chorych

b) leczenie ambulatoryjne

c) leczenie szpitalne

MEDYCYNA REHABILITACYJNA

a) badanie niepełnosprawności;

b) rehabilitacja - sanatoria i in.

c) inwalidztwo - dobrana praca lub domy opieki

d) śmiertelna choroba - łagodzenie cierpień, opieka preagonalna zgon - lekarskie potwierdzenie

 

Praktycznie, w medycynie nieostro rozgraniczono 5 działów wiedzy, tj. :

1.-choroby wewnętrzne,

2.-chirurgię,

3.-położnictwo i ginekologię,

4.-pediatrię (nazywaną medycyną wieku rozwojowego) oraz

5.-epidemiologię.

 Określenie medycyny:

MEDYCYNA, jako część wiedzy o otaczającym nas świecie jest nauką o chorobie i zdrowiu człowieka, a jako dziedzina społecznej działalności ludzi jest sztuką (umiejętnością) leczenia chorych i zapobiegania chorobom. Nauki medyczne to  zakres wiedzy ludzkiej o  zależnościach (przyczynach), które wpływają korzystnie, czyli pozytywnie  albo  niekorzystnie, czyli negatywnie na zdrowie człowieka oraz o likwidacji  negatywnych skutków wynikających z tych przyczyn.

Epidemiologia

EPIDEMIOLOGIA; jest to dział medycyny, nauka o przyczynach i prawach powstawania i szerzenia się wszystkich  chorób w populacji ludzkiej, o ich natężeniu i zapobieganiu im.

    W szerokim pojęciu jest to nauka o czynnikach wpływających  na częstość występowania i skali rozpowszechniania się chorób w  populacji ludzi (te same prawa odnoszą się do zwierząt i w znacznej mierze do roślin).

EPIDEMIOLOGIA, w  szerokim zakresie, stanowi podstawę rozpoznawania sytuacji zdrowotnej i działania wszystkich działów zdrowia publicznego, to jest administracji ochrony zdrowia, sanitarnej ochrony kraju, planowania środków ekonomicznych na leczenie i profilaktykę, ilościowego i jakościowego planowania kształcenia kadr medycznych itd.

    Miejscem działania  i badania epidemiologów jest populacja ludzka i środowisko jej życia w sensie  ogólnym, a całokształt postępowania oparty jest na szczegółowych naukach  medycznych, przyrodniczych i społecznych.

Do obserwacji i badań populacji stosowane są metody opisowe,  statystyczne i informatyczne 

 Wyróżnia się pięć czynników decydujących o zdrowiu populacji:

  jakość genetyczna populacji do okresu prokreacji, czyli biologia rozwoju człowieka (ludzi);

  środowisko w którym żyje i pracuje badana jednostka lub populacja,

  tradycje, nawyki  i wiedza o stylu życia jednostki i społeczeństwa (pro zdrowotny, anty zdrowotny),

  dostępność i  jakość opieki medycznej,

  stopień opieki państwa i samorządów nad zdrowiem obywateli 

Inne cechy mogące wpływać na zdrowie populacji

      Do tych cech zaliczamy:

  przeciętne dalsze trwanie życia;

  wykształcenie i stan cywilny;

  wykonywany i wyuczony zawód;

  bezrobocie i związane z nim zaburzenia  społeczne;

  odsetek osób niepełnosprawnych,

  odsetek osób starych.

 

Wymienia się osiem głównych celów zdrowotnych do których ma w Polsce dążyć administracja państwowa oraz samorządowa:

1Zmniejszenie częstości występowania wypadków, urazów i zatruć oraz obniżenie umieralności powypadkowej, m. in. przez ulepszanie ratownictwa medycznego.

2Zahamowanie wzrostowej tendencji umieralności z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego, m. in. przez zmianę nawyków żywieniowych (walka z miażdżycą naczyń).

3Zahamowanie wzrostu umieralności z powodu nowotworów złośliwych, zwłaszcza raka płuc, m. in. przez zapobieganie nikotynizmowi i przez ochronę środowiska naturalnego.

4Zmniejszenie częstości występowania zaburzeń psychicznych oraz dążenie do poprawy jakości zdrowia psychicznego.

5Ograniczenie występowania chorób zakaźnych, którym można zapobiegać oraz zmniejszenie częstości występowania innych chorób powstających jako skutek istnienia szkodliwych czynników w środowisku życia i pracy.

6Znaczne podwyższenie rodności kobiet i obniżenie częstości występowania wcześniactwa, obniżenie liczby noworodków z małą masą urodzeniową oraz dalsze utrzymywanie niskiej umieralności niemowląt.

7Zmniejszenie częstości występowania niepełnej sprawności oraz ograniczenie jej uciążliwości dla osób niepełnosprawnych.

8Zmniejszenie występowania intensywności próchnicy zębów u dzieci i młodzieży oraz chorób błon śluzowych jamy ustnej u dorosłych

 Ze względu na metodę gromadzenia wiedzy  teoretycznej i  praktycznego stosowania tej nauki w medycynie za podstawowe działy należy uznać:

Epidemiologię ogólną; dział zawierający badania, opis i ustalanie ogólnych praw o przyczynach i sposobach (drogach, działaniach) rozprzestrzenienia się chorób i ich natężeniu.  Dział ten obejmuje podstawowe metody zawarte w metodologii badań, analizie zdarzeń zdrowotnych i w profilaktyce chorób.

Epidemiologię szczegółową, dział obejmujący badania, opis i ustalanie praw o przyczynie (przyczynach)  i sposobach  rozprzestrzeniania się (pojawiania się, trwania i znikania) oraz o natężeniu ściśle określonej choroby. Epidemiologia szczegółowa oparta jest zawsze na wiadomościach z epidemiologii ogólnej

Epidemiologię chorób zakaźnych i inwazyjnych (szerzej epidemiologię bionoz), czyli chorób wywoływanych przez żywe czynniki, tj. zarazki i pasożyty  m. in. organizmu ludzkiego.

Epidemiologię zakażeń związanych z kontaktami z ochroną zdrowia, najczęściej z pobytem chorego w szpitalu. Jest to dział obejmujący zagadnienia związane z badaniem, opisem i ustalaniem przyczyn i praw pojawienia się chorób o etiologii bakteryjnej, wirusowej i grzybowej u chorych przebywających w szpitalu z innych przyczyn, oraz ze sposobami zapobiegania tym zakażeniom.

Epidemiologię chorób zawodowych i para zawodowych, inaczej  to dział „chorób związanych z pracą zawodową", gdzie omawiane są problemy związane ze specyficznymi przyczynami i prawami pojawiania się, rozwoju i natężenia chorób zawodowych, nie zakaźnych i zakaźnych

Epidemiologię chorób i wypadków związanych z pracą; dział dotyczący „zaburzeń i zagrożeń stanu zdrowia związanych z pracą występujących w populacji pracującej ale innych niż opisywanych jako choroby zawodowe", choć warunki wykonywania pracy, z różnym nasileniem ale istotnie wpływają na ich powstawanie.

Epidemiologię katastrof. W tym dziale opisuje się specjalne sytuacje zdrowotne związane z tzw. "katastrofami społecznymi", to jest masowym działaniem nadzwyczajnych czynników niszczących środowisko życia ludzi, ich możliwości i sprawność organizacyjną w zakresie m. in. pomocy medycznej, leczenia chorych i zapobiegania chorobom w dużych populacjach. Do sytuacji takich zalicza się:  wielkie powodzie, huragany, tajfuny; wojny zewnętrzne, czyli obronne; wojny wewnętrzne czyli domowe; długotrwałe susze i pożary na dużych obszarach kraju (kontynentu); większe trzęsienia ziemi; inne nadzwyczajne zdarzenia, np. ataki bio terrorystyczne, strajki generalne (ogólne) znacznej części społeczeństwa a w pasie tropikalnym rozmnożenie się szarańczy.

Geografię epidemiologiczną, dział, w którym opisywana jest sytuacja epidemiologiczna, ogólna i szczegółowa, głównie chorób naturalnych, w danym regionie geograficznym, tj. na kontynencie (np. Afryka) lub w określonym państwie (np. Brazylia). Dział ten jest szczególnie przydatny do sanitarnego zabezpieczania międzynarodowych podróży (turystyka), zakupów i przewozów towarów z dalekich krajów; także dla poradnictwa związanego z podejmowaniem długookresowej pracy w innych krajach a nie kiedy także jest przydatny w celach wojskowych, jak np. zabezpieczanie oddziałów wysyłanych w „misjach pokojowych” do innych krajów.

Epidemiologię środowiskową, dział w którym stosuje się metody epidemiologiczne  oceny wpływu czynników środowiskowych na zdrowie człowieka.

 Cele i zadania epidemiologii określone przez WHO:

Pomiarów i oceny stanu zdrowia społeczeństw;

Badania ich potrzeb zdrowotnych (ustalania planów   zabezpieczania zdrowia);

Konstrukcji  działań promocyjnych i profilaktycznych, w zakresie zdrowia;

Przekazywania zaleceń i działań prawnych do wprowadzania w życie przez administrację  państwową i samorządową w zakresie ochrony zdrowia obywateli i cudzoziemców.

 W Polsce przed epidemiologią stawiane są  następujące  główne zadania:

Okresowa (roczna), a także bieżąca ocena stanu zdrowia ludności w kraju, województwach, powiatach i gminach, niezbędna dla  wszystkich działów administracji do określania zakresu potrzeb materialnych, kadrowych i do planowania nakładów finansowych.

Badania potrzeb ludności w zakresie działalności usługowej ochrony zdrowia, tj. na promocję zdrowia, profilaktykę, leczenie i rehabilitację, kształcenie kadr specjalistycznych.

Ocena ciągła działalności służby zdrowia w podnoszeniu jakości (poziomu) usług zdrowotnych i poziomu usług profilaktycznych, szczególnie w zakresie "zdrowia publicznego".   

Nadzór epidemiologiczny nad wpływami środowiska życia  na zdrowie populacji. 

 Ogólna ocena sytuacji epidemiologicznej w Polsce

    Pełny profil i konieczność  działalności polskiej ochrony zdrowia w najbliższej przyszłości, do 2050 r., można przedstawić w zakresie 8 narastających problemów demograficznych, zdrowotnych i społecznych:

1.-Narastająca liczebność populacji poprodukcyjnej, tj. ludzi powyżej 65 roku życia i konieczność leczenia oraz opieki nad nimi.

2.-Narastająca (niestety) liczba ludzi niepełnosprawnych, zarówno ze względów zawodowych jak i biologicznych, i związana z tym konieczność utrzymania (rent) i rehabilitacji tych osób.

3.-Nie notowany w całej historii Polski spadek urodzeń dzieci tak znaczący, że  aktualnie rocznie więcej osób umiera niż się rodzi. Będzie to miało poważne następstwa nie tylko zdrowotne ale i polityczne.

4.-Systematycznie narastające problemy związane z cywilizacją, zagrażające zdrowiu, a szczególnie takie nałogi jak: nikotynizm, alkoholizm, lekomania, w tym narkomania, a także bezrobocie i związana z tym prostytucja oraz spadek poziomu życia (odżywiania się) znacznej części populacji.

5.-Nadal problemem będą aktualnie utrzymujące się, główne przyczyny zgonów:  choroby układu krążenia (miażdżyca), choroby nowotworowe i szybko narastające wypadki, urazy i zatrucia wymagają i będą one wymagały nadal kosztownego leczenia i rehabilitacji oraz zastosowania szeroko pojętych środków profilaktycznych w całej populacji.

6.-Brak ruchu i zajęć,  zwanych fizycznymi, obejmuje około 75% osób z całej populacji. Zaburza to funkcje narządów ewolucyjnie przystosowanych do działania i wysiłków organizmu, co w następstwie powoduje wzrost chorób układu krążenia, układu oddechowego i narządów ruch, tj. układu mięśni i stawów. Jest i będzie konieczna organizacja dobrej promocji kultury fizycznej.

7.-Przy ogromnych możliwościach światowej turystyki, handlu i przewozu towarów, już są i będą problemy ze zdrowotnym, szczególnie sanitarnym i przeciw epidemicznym zabezpieczaniem granic i ruchów ludności, tak by nie zawlekać do Polski niebezpiecznych chorób i nie wwozić niebezpiecznej żywności.

8.-Za ósmy problem można uznać nie zadawalający poziom wiedzy decydentów o zdrowiu społeczeństwa i związanych  z tym podejmowanymi decyzjami. Jak dotychczas dużym problemem ochrony zdrowia jest przybliżenie i wpojenie decydentom, tj. politykom, ekonomistom i administratorom, filozofii zdrowia.

 Rodzaje badań epidemiologicznych

Badania opisowe zajmujące się grupą pacjentów o podobnej diagnozie. Z uwagi na charakter nie mogą prowadzić do wnioskowania, które można by uogólnić dla całej populacji pacjentów z daną chorobą. Taki rodzaj badań, w którym przenikliwy klinicysta identyfikuje niezwykłą cechę w historii choroby może prowadzić do postawienia nowej hipotezy. Użycie danych z serii badań, może posłużyć do badań analitycznych w celu określenia możliwych czynników sprawczych.

Badania analityczne

kliniczno-kontrolne (retrospektywne), w których wybiera się odpowiednią grupę przypadków o określonym statusie choroby. Pula badanych dzieli się na osoby, które chorują (ich choroba jest jednorodna pod względem nozologicznym) oraz grupę kontrolną, w której choroba nie występuje. Następnie ustala się potencjalne ekspozycje, które mogły wystąpić w przeszłości danej populacji.

kohortowe (prospektywne) selekcjonujące obiekty badań w zależności od stanu ich ekspozycji i zazwyczaj osoby są zdrowe na początku badań. Punktem wyjścia tego badania są określone uwarunkowania środowiska, dla których w obserwacji długofalowej poszukuje się odpowiednich skutków zdrowotnych.

Badania eksperymentalne polegające na celowym i kontrolowanym sterowaniu przyczyną wywołującą zjawiska zdrowotne.

 CECHY STRUKTURY LUDNOŚCI ISTOTNE W MEDYCYNIE

 Wiek w populacji

 Płeć w populacji

 Stan cywilny w populacji - małżeństwa, rozwody

 Migracje

 Wpływ urbanizacji na populację

 Urodzenia w populacji

 Umieralność w populacji

 Umieralność niemowląt

 

Wiek w populacji

Według klasyfikacji ONZ i WHO populacja uważana jest za "młodszą" jeżeli osoby w wieku powyżej 65 lat stanowią nie więcej niż 4 %, za

"dojrzałą" jeżeli 4-7 % populacji stanowią ludzie powyżej 65 r. życia i za

"starą", jeżeli więcej niż 7 % populacji przekroczyło 65 lat.

Polską populację zalicza się do tej ostatniej grupy.

Przewiduje się, że po 2000 roku populacje licznych krajów osiągną od 18 do 25 % osób w wieku powyżej 65 r. życia (w tzw. wieku poprodukcyjnym). Stanowi to ważną wskazówkę dla perspektywicznej organizacji ochrony zdrowia, szczególnie działów geriatrycznych (leczenie i opieka pielęgnacyjna) i opieki gerontologicznej (pomoc społeczna).

Płeć w populacji

Umieralność dzieci płci męskiej jest nieco wyższa i w wyższych przedziałach wiekowych następuje wyrównanie płci, a w starszych przedziałach wiekowych występuje zdecydowana przewaga kobiet.

Obecnie nadwyżka liczby mężczyzn nad liczbą kobiet ma miejsce do 44 roku życia, a nadwyżka liczby kobiet nad mężczyznami występuje od 45 roku życia osiągając wysokie wartości w najstarszych grupach wiekowych .

     Struktura populacji według płci ma również ważne znaczenie epidemiologiczne, gdyż wpływa na rodzaj i intensywność zapadalności na określone choroby, na urlopy macierzyńskie, na absencję w pracy, a więc znajomość tej struktury jest niezbędna do planowania ochrony zdrowia matki i dziecka i prognozowania zjawisk zdrowotnych, np. w miastach o znacznej przewadze kobiet pracujących w przemyśle włókienniczym, tkackim, krawieckim, spożywczym i w handlu.

     Strukturę populacji według płci liczbowo można przedstawiać w odsetkach (%) lub za pośrednictwem współczynników maskulinizacji (feminizacji) uwzględniających ilość osobników danej płci na 100 osób.

    W 1990 roku w Polsce na 100 mężczyzn przypadało średnio 105 kobiet w tym w grupie wieku 0 - 17 lat 96, 18 - 29 lat - 96, 30 - 44 lat - 99, 45 - 59 lat - 108, 60 i więcej lat - 152 kobiety .

Stan cywilny w populacji - małżeństwa, rozwody

Dość istotnym zjawiskiem rzutującym na cechy demograficzne i zdrowotne populacji jest stan cywilny - wolny (kawaler, panna, wdowiec, wdowa, rozwiedziony, rozwiedziona) albo pozostający w związku małżeńskim.

W Polsce przypada on na 20 - 30 lata życia.

Istnieją udowodnione statystycznie związki między stanem cywilnym a licznymi chorobami, np. nerwice, psychonerwice i choroby psychiczne (także samobójstwa) częściej stwierdzane są wśród osób samotnych, wolnych, szczególnie w wyższych przedziałach wiekowych.

       Znacznie wyższa jest dzietność (liczba dzieci przypadających na jedną kobietę) wśród kobiet zamężnych. 

Migracje  

       W Polsce ważne są stałe, jednokierunkowe migracje ze wsi do miast, z regionów rolniczych do miast przemysłowych, migracje „zawodowe" do miejsc specjalistycznych budów zakładów przemysłowych. Migracje okresowe   turystyka, wczasy, sanatoria, wędrówki piesze i rajdy samochodowe po kraju, mobilizują szczególnie stacje sanitarno-epidemiologiczne, do profilaktyki i zwalczania np. zatruć pokarmowych.

Wpływ urbanizacji na populację

     Według miejsca zamieszkania populację możemy podzielić na miejską (wielkomiejską, małomiasteczkową) i na wiejską (osiedla i wsie).

    Można wprowadzić podziały administracyjne, jak województwo, gmina, miasto, region lub podziały geograficzne, jak podgórza, pomorze, "na wschód od Wisły".

Urodzenia w populacji

Do czynników kształtujących poziom rozrodczości zalicza się:

  Czynniki biologiczne ( środowiskowe, geograficzne, itp.);

  Czynniki społeczne ( warunki socjalno - bytowe, model rodziny, poziom umieralności, stan cywilny, wykształcenie, ochrona zdrowia, itp. );

  Czynniki ekonomiczne.

Umieralność w populacji

    Umieralność to liczba zgonów w ciągu roku w określonej populacji. Jest ona różna w różnych krajach , a w Polsce różna w różnych regionach. 

  W Polsce w 2002 r. przypadało średnio 9,5 zgonów na 1000 osób.

Współczynniki charakteryzujące umieralność ujęte są w kilku grupach:

     Jako czynniki ogólne:

  roczny współczynnik umieralności; obliczany następująco: w liczniku liczba wszystkich zgonów, w mianowniku średnia liczebność populacji, po przeprowadzeniu dzielenia mnoży się wynik przez dziesięć tysięcy;

  współczynnik umieralności dla populacji powyżej 1 r. życia;

  współczynnik umieralności populacji do 1 r. życia, i in.

     Jako czynniki strukturalne:

  współczynnik umieralności wg wieku;

  współczynnik umieralności wg płci;

  współczynnik umieralności wg miejsca zamieszkania;

  współczynnik umieralności wg przyczyn śmierci, czyli tzw. umieralność szczegółowa. 

Umieralność niemowląt

     Pojęciem tym objęto wszystkie zgony dzieci od momentu urodzenia do ukończenia 1 roku życia. 

 Klasyfikacja i nazewnictwo zgonu

     Zgodnie z ustaleniami specjalistów ŚOZ (WHO) za przyczynę śmierci należy uważać wszystkie te choroby, stany patologiczne i urazy, które doprowadziły do zgonu lub pośrednio przyczyniły się do niego, a także okoliczności nieszczęśliwego wypadku lub akty przemocy powodujące urazy.

Za główną przyczynę zgonu uznaje się:

a)  podstawową chorobę lub uraz, rozpoczynające łańcuch kolejno następujących procesów patologicznych prowadzących do śmierci;

b)  okoliczności w których doszło do nieszczęśliwego wypadku prowadzącego do śmierci.

     Zasadniczym dokumentem, na podstawie którego człowiek uznawany jest za zmarłego, jest akt zgonu.

Do aktu zgonu lekarz obowiązany jest wpisać trzy przyczyny zgonu w języku polskim - wyjściową, wtórną i bezpośrednią, np. miażdżyca uogólniona, miażdżycowe uszkodzenie mięśnia serca i zaburzenia rytmu serca albo rozległe oparzenia, wstrząs, ustanie akcji serca.

 

ZARYS DEMOGRAFII MEDYCZNEJ

Demografia

Demografia jest nauką o populacji ludzkiej, o jej rozwoju, strukturze biologicznej i społecznej.

Istnieje ścisła współzależność między zjawiskami zdrowotnymi a zjawiskami demograficznymi,

Przyczyny wpływające na stan zdrowia ludności.

  liczbę urodzeń i zgonów, a więc przyrost  naturalny,

  migracje wewnętrzne i emigracje (ewentualnie  imigracje),

  umieralność niemowląt,

  przedziały wiekowe i ich liczebność,

  charakter produkcji,

  miejsce i komfort zamieszkania,

  zarobków

  bezrobocie i inne zjawiska opisujące populację.

 Źródła informacji o ludności

W analizie demograficznej można wyróżnić badania mikro demograficzne i makro demograficzne.

W badaniach mikro-  przedmiotem badań są zdarzenia demograficzne dotyczące poszczególnych osób lub rodzin.

Natomiast w badaniach makro-  przedmiotem analizy są zdarzenia demograficzne dotyczące zbiorowości osób lub zbiorowości rodzin.

 Spisy ludności

 Zalecenia ONZ:

 Cechy charakterystyczne spisu to:

Ze względu na zakres danych największe znaczenie dla badań demograficznych mają pełne spisy ludności.

     W Polsce pierwszy sumaryczny spis ludności sporządzono w 1789 roku, natomiast pierwszy spis imienny w 1790 roku (na polecenie Sejmu 4-letniego). W okresie międzywojennym przeprowadzono w Polsce dwa spisy powszechne, w latach 1921 i 1931. W okresie powojennym przeprowadzono spis tzw. sumaryczny w 1946 roku, a następnie już pełne spisy ludności w latach 1950, 1960, 1970, 1978, 1988. Ostatni spis ludności w Polsce był wykonany w 2002 r.

Zalecenia ONZ:

spisy powszechne powinny odbywać się co 10 lat w latach zakończonych na zero lub im bliskich.

Cechy charakterystyczne spisu to:

  powszechność, co znaczy, że spis obejmuje całą  ludność określonego terytorium;

  imienność, co znaczy że poszczególne osoby spisywane są z podaniem imienia i nazwiska, umożliwia to uniknięcie powtórzeń lub ewentualnych pominięć;

  bezpośredniość, co znaczy, że dane wpisuje się do formularza na podstawie bezpośredniego wywiadu z osobą spisywaną lub członkiem rodziny; 

  gwarancja tajemnicy statystycznej, co oznacza, że uzyskane informacje będą zużytkowane wyłącznie do opracowań statystycznych i nie mogą być udostępniane w pierwotnej postaci władzom, instytucjom lub osobom prywatnym.

 

Najważniejsze cechy demograficzne ludności

płeć; data urodzenia, wiek lub rok urodzenia; miejsce urodzenia; stan cywilny; podstawowe źródło dochodu gospodarstwa domowego; miejsce zamieszkania, poprzednie miejsce zamieszkania; obywatelstwo; narodowość, stan cywilny; wykształcenie - poziom i kierunek;  niepełnosprawność, niesprawność i inwalidztwo; dzietność kobiet; sieroctwo; przyczyna migracji; zamierzenie co do przyszłych migracji; charakterystyka dojazdów do pracy i szkół; podziały na populacje: przedprodukcyjną, produkcyjną, poprodukcyjną i nie produkcyjną.

 METODY POMIARÓW ZDROWIA I CHORÓB W POPULACJI  LUDZKIEJ

Do ważnych, gromadzonych  pomiarów zdrowia należy: dokumentacja lekarska, pielęgniarska i dodatkowa

DOKUMENTACJA MEDYCZNA:

  dokumentacja obowiązkowa (według zarządzeń), Dokumentacja medyczna obowiązkowa zawiera dane o wyrażonych (przez pacjentów) zapotrzebowaniach na usługi ochrony zdrowia. Nie jest więc to pełny obraz zdrowia społeczeństwa.

  dokumentacja naukowa,

  badawcza.

Dokumentacja medyczna została podzielona na:

1). DOKUMENTACJĘ INDYWIDUALNĄ, odnoszącą się do poszczególnych pacjentów (zmarłych, chorych, niepełnosprawnych i niekiedy osób zdrowych), prowadzoną na odpowiednich (schematycznych) drukach i formularzach.

    Dokumentacja indywidualna została podzielona na:

  wewnętrzną, jak np. historia zdrowia i choroby (w przychodniach), historia choroby (w szpitalach i klinikach). Tu należy mocno podkreślić, że te dokumenty, zwykle gromadzone w archiwach, często stanowią podstawę do badań epidemiologicznych retrospektywnych, takich jak prace magisterskie, doktorskie, habilitacyjne i monografie.

  zewnętrzna (do stosowania poza ścisłą ochroną zdrowia) to: karty informacyjne chorych (wydawane po wypisaniu pacjenta ze szpitala lub kliniki), są jakby krótkim streszczeniem historii choroby, orzeczenia lekarskie, opinie o stanie zdrowia, skierowania do badań diagnostycznych, karta przebiegu ciąży itp.

2). DOKUMENTACJĘ ZBIORCZĄ, odnoszącą się do wszystkich pacjentów

Została podzielona na wewnętrzną (szpitalną) i zewnętrzną. Ma postać formularzy, ksiąg o odpowiednim zakresie spraw, kartotek. Zbiorczo dla całej Polski Główny Urząd Statystyczny wydaje roczniki statystyczne ogólne, roczniki statystyczne ochrony (służby) zdrowia i opracowania specjalne. Z roczników i opracowań specjalnych, m. in.  korzystają pracownicy w jednostkach zdrowia publicznego.

 Podstawowa kolejność badania pojedynczej osoby:

  Wywiad jest sposobem zbierania informacji metodą pytań i odpowiedzi. Ankieta to drukowany wywiad standardowy.

  Badanie fizykalne prowadzone jest organoleptyczne i za pomocą prostych aparatów, jak np. słuchawki lekarskie lub mierzenie tętna.

  Pomiar instrumentalny. Przykładem pomiaru instrumentalnego są: mierzenie masy ciała, wzrostu, obwodu klatki  piersiowej, siły mięśni, badanie Rtg, badanie Ekg, badanie USG i in.

  Pomiary laboratoryjne, to np. mikrobiologiczne, biochemiczne i morfologiczne badania laboratoryjne, np. poziomu cukru we krwi, ilości krwinek czerwonych w 1 ml krwi itp.

 

Zakresy badań grup i populacji

  sanometryczne,  dotyczące demografii populacji (cechy osób zdrowych w populacji), ze szczególnym uwzględnieniem metod demografii medycznej;

  kliniczne, dotyczące pojedynczych chorych (historie   chorób), ze szczególnym uwzględnieniem badań lekarskich, aparaturowych i laboratoryjnych;

  epidemiologiczne, dotyczące cech osób chorych w populacji i sumowania oraz obliczanie zależności tych cech metodami statystycznymi.

W EPIDEMIOLOGII ODRÓŻNIA SIĘ CZTERY DUŻE, PODSTAWOWE SPOSOBY BADANIA POPULACJI.

Są to:

 Metoda przesiewowa

 Metoda reprezentacyjna

 Metoda doboru celowego

 Populacja (grupa)

 Metoda przesiewowa

-za pomocą której badaniu podlegają wszystkie jednostki (osoby)  populacji (np. ludność gminy, uczniowie danej szkoły, osoby, np. w wieku 65 lat). Ustala się jakie testy (test) a więc badania będą wykonane, po to by wydzielić osoby z tą cechą (zagrożone chorobą lub chore) spośród osób bez tej cechy (zdrowe). Metoda ta może być przydatna i stosowana do wykrycia osób z określonymi zagrożeniami lub początkami niektórych chorób o skrytym przebiegu, np. gruźlica, cukrzyca, jaskra, początki choroby zawodowej.

Metoda reprezentacyjna

- dobór losowy osób do  badań z populacji.

Metoda reprezentacyjna w epidemiologii stosowana bardzo rzadko i tylko w dobranych sytuacjach, np. badania skuteczności i jakości szczepień przeciw chorobie Heinego-Medina (szczepienia przeciw poliomyelitis). W metodzie tej podstawowe znaczenie mają sposoby doboru badanej grupy reprezentacyjnej, tak by później uzyskane wyniki badań można było przenieść („rzutować”) na całą populację (wszystkie szczepione dzieci). Dobór reprezentacyjnej grupy opiera się na obliczeniach statystycznych (prawdopodobieństwo) i na dokładności działań organizacyjno porządkowych, jak np. pobieranie krwi do badań od rzeczywiście wylosowanych (i rzeczywiście szczepionych)  dzieci, mieszkających w trudno dostępnych wsiach.

Metoda doboru celowego

- dobór celowy osób badanych, z populacji

Metoda doboru celowego jest stosowana w epidemiologicznych (masowych)  badaniach doświadczalnych, na przykład na działanie nowego leku (w leczeniu określonej choroby), nowej szczepionki, skuteczności nowo opracowanych zabiegów rehabilitacyjnych. 

Populacja (grupa)

-badana o składzie przypadkowym, tj. bez doboru.  Wnioskowanie dotyczy tylko grupy osób badanych.  

 Podział mierników zdrowia

 Mierniki negatywne

 Mierniki narażenia zdrowia (tzw. mierniki ryzyka)

 Mierniki pozytywne zdrowia

Mierniki negatywne

(choć można mieć wątpliwości czy na przykład umieralność jest miernikiem negatywnym czy też normalnym, tzn. biologicznym) do których m. in. zaliczono: umieralność, chorobowość, zapadalność (zachorowalność), śmiertelność. Do tej grupy zalicza się też wskaźniki: hospitalizacji, absencji chorobowej w pracy, niepełnosprawności, lekozależności (narkomanii), alkoholizmu, nikotynizmu, otyłości, wskaźnik wypadków komunikacyjnych, a nawet wskaźnik rozwodów.

Przez porównywanie z ubiegłymi latami lub z innymi terenami (krajami) możemy wnioskować o pogorszeniu, poprawie lub braku zmian w mierzonym zakresie.

Mierniki narażenia zdrowia (tzw. mierniki ryzyka)

Podział:

  na osobnicze, dotyczące poszczególnych osób (np. zagrożenia chorobą zawodową),

  na populacyjne albo zbiorowe, np. duże zanieczyszczenie środowiska życia ludzi w okręgach przemysłowych i choroby układu oddechowego. 

Mierniki pozytywne zdrowia

-podzielono na

  osobnicze, są to wszystkie cechy organizmu o normalnych parametrach

  populacyjne, takie jak przyrost naturalny, średnia długość życia osób w danej populacji, odsetek mężczyzn zdolnych do służby wojskowej, itd.

Opis cech epidemicznych określonej choroby:

Po zebraniu i uporządkowaniu pomiarów i cech określonej choroby opisuję się jej epidemiologię szczegółową, w następujących punktach:

01. Zapadalność (zachorowalność) - na 10 tys. osób, na rok.

02. Przebieg choroby - nad ostry, ostry. przeciętny, przewlekły.

03. Chorobowość (jeśli jest) - na 10 lub 100 tys. osób.

04. Umieralność szczegółowa - na 10 (100) tys. osób, na rok.

05. Śmiertelność (w odsetkach).

06. Nasilenie hospitalizacji - jedno- lub wielorazowa w roku.

07. Nasilenie absencji chorobowej w pracy.

08. Przyczyny - źródła, jedno- lub wielo przyczynowość.

09. Rodzaje przyczyn - zakaźne, nie zakaźne, zawodowe, para zawodowe. 

10. Występowanie choroby -

  u określonej płci;

  w określonych przedziałach wiekowych;

  w określonym zawodzie;(także: przyczyny para zawodowe).

  związane z miejsce zamieszkania - wieś, miasto;

  w określonych porach roku (sezonowość);

  w określonych geograficznie regionach - góry, niziny.  

11. Nawroty choroby.

12. Następstwa choroby -

  stałe (niepełnosprawność, renta, inwalidztwo);

  w określonym zawodzie;

  okresowe (krótkotrwałe, długotrwałe).

13. Rehabilitacja - zakresy.

14. Obciążenia:

  rodziny;

  budżetu państwowego (renta);

  pracodawcy.

15. Profilaktyka - ogólna i szczegółowa, np. szczepienia ochronne.

16. Promocja zdrowia w zakresie tej choroby.

17. Uwagi specjalne:

  wysoko zakaźna;

  zawlekana   (skąd);

  ściśle zawodowa;

  o szczególnym znaczeniu społecznym, jak np. zakażenie wirusem HIV; miażdżyca, psychonerwica.

18. Polecenia prawno-administracyjne (np. obowiązek zgłaszalności, hospitalizacji, leczenia obowiązkowego, czasowej zmiany stanowiska pracy itd.).

 Ocena zdrowia populacji

 Podstawę do oceny stanowią:

  Wiedza o ogólnej sytuacji zdrowotnej i demograficznej ocenianej populacji ludzi (w kraju, województwie, gminie, w zakładzie produkcyjnym) oparta na danych z ubiegłych lat.

  Dane statystyczne, ze statystyk służby zdrowia i statystyk ogólnych. Ocena tej sytuacji jest przydatna do podejmowania czynności profilaktycznych i ukierunkowania promocji zdrowia. Szczególnie ważna jest taka ocena - kraju, województwa, gminy i in. - dla administracji ogólnej i administracji służby zdrowia.

Zależności zdrowia jednostki i populacji od środowiska życia

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO - World Health Organization) wyróżnia dwanaście ogólnych warunków, naturalnych i cywilizacyjnych, które mają zasadnicze znaczenie w kształtowaniu stanu zdrowotnego społeczeństw i jednostek. Są to:

Jakość żywności i poziom żywienia populacji, w tym ogólna dostępność do surowców, półproduktów i produktów żywnościowych.

Wykształcenie ludzi, w tym poziom wiedzy o zdrowiu (sanologia) i związana z nim kultura i oświata zdrowotna ludności.

Warunki pracy, w tym poziom zabezpieczeń zdrowia pracowników przed różnymi (chemicznymi, biologicznymi i fizycznymi) szkodliwymi warunkami w pracy zawodowej.

Sytuacja na rynku pracy , tj. możliwość zarabiania pieniędzy na utrzymanie siebie i rodziny lub możliwość wytwarzania i zaspokajania podstawowych potrzeb (rolnictwo). Nasilenie bezrobocia.

Zbiorowe spożycie i oszczędzanie.

Warunki transportu - wszelkich towarów i przedmiotów.

Warunki komunikacji (przewóz osób) i łączności (osób i instytucji).

Warunki mieszkaniowe ludności i rodzin - dostosowane do klimatu.

Jakość i dostępność odzieży - zależnie od klimatu; dbałość o higienę odzieży.

Wypoczynek i rozrywki - rekreacja po pracy, urlopy.

System zabezpieczenia społecznego - w razie choroby, inwalidztwa, konieczności opieki nad dziećmi, opieka nad ludźmi starymi, możliwości kompleksowej rehabilitacji zdrowia.

Swobody obywatelskie - zabezpieczenie dobrego samopoczucia (wolności i bezpieczeństwa osobistego) obywateli.

 

Do zagrożeń szczegółowych zależnych od środowisk życia i pracy można zaliczyć:

   Palenie tytoniu (także bierne) i picie alkoholu w nadmiarze.

   Pozbawienie (utrata) pracy - także krótkotrwałe.

   Brak aktywności fizycznej w wolnym czasie i brak możliwości tzw. czynnego wypoczynku.

   Zagęszczenie (zbyt duża ilość osób) i/ lub złe wyposażenie mieszkania.

   Niekorzystne odniesienia  społeczne w pracy, np. „niepewność jutra”,  zagrożenie związane z możliwością  utraty pracy, „molestowanie” psychiczne, seksualne i sytuacje stresogenne.

   Duży lub bardzo duży wysiłek fizyczny w pracy.

   Szkodliwe warunki pracy (np. substancje szkodliwe).

   Udział w wypadkach komunikacyjnych (aktywny lub bierny), w ostatnim roku.

   Wyczerpująca, monotonna (nudna) praca.

   Dostrzeganie wandalizmu (niszczenia urządzeń i zieleni na osiedlu, na wsi) w miejscu zamieszkania.

 Do czynników środowiskowych wpływających bezpośrednio lub pośrednio na stan zdrowia i samopoczucia jednostki zalicza się:

  Czynniki fizyczne: klimat, pogoda, położenie geograficzne, nasilenie oświetlenia i promieniowania (krótkiego), hałas, pracę mechaniczną (ciężką), urazy mechaniczne, transport, wypadki.

  Czynniki chemiczne: zanieczyszczenia powietrza gazami i pyłami, w tym alergenami roślinnymi, zanieczyszczenia wody chemikaliami, alergizacja skóry, dodatki do żywności, leki (samoleczenie, lekozależności, działania uboczne).

  Czynniki biologiczne: zarazki (bakterie, wirusy, pierwotniaki) i większe pasożyty.

  Czynniki psychiczne: stresogenne działanie mass-mediów, niewłaściwe stosunki międzyludzkie, zagrożenie utratą pracy, pogoń za wysokimi zarobkami, poczucie odpowiedzialności za poziom życia rodziny.

 Czynniki mikro środowiska:

  rodziny - jej cały złożony sposób bycia, sytuacja materialna, nawyki i obyczaje, np. rodziny normalne - wpływ pozytywny, rodziny niepełne i  rodziny z obciążeniami genetycznymi - często negatywny wpływ na zdrowie potomków;

  jakość mieszkania - liczba osób w jednym pomieszczeniu, wyposażenie w np. pralki itd;

  miejsca zamieszkania - miasto, wieś; okolice nizinne lub górskie, nadmorskie, wilgotne i choroby z tego wynikające, w tym przypadku, np. choroby tkanki łącznej;

  rodzaj wykonywanej pracy (zawód); choroby zawodowe;

  grupa społeczna -  a więc, m. in. dochody (zarobki), poziom wiedzy zdrowotnej, dbałość o zdrowie, docenianie wyższych wartości moralnych, dostępność do lekarzy i stomatologów;

  metody regeneracji organizmu (ćwiczenia fizyczne, wyjazdy na wczasy, uprawianie „hobby” i in.).

 EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH

Choroby zakaźne, to choroby wywoływane przez żywe czynniki biologiczne, takie jak bakterie, wirusy, mikoplazmy, grzyby (jednokomórkowe lub wielokomórczaki) oraz choroby inwazyjne wywoływane przez pierwotniaki  i robaki a nawet większe organizmy (np. świerzbowce).

 

Warunki, jakie odegrały główna rolę w zwalczaniu epidemii chorób zakaźnych

Przełom w zwalczaniu epidemii chorób zakaźnych miał miejsce w końcu XIX i w pierwszej połowie XX wieku.

  Postęp naukowy ogólny i w medycynie, od XVII w., a szczególnie znane odkrycia zarazków i leków (środków antyseptycznych i dezynfekcyjnych) przez  mikrobiologów, lekarzy i chemików;

  Wytworzenie atmosfery tolerancji i zanik ingerencji władz poza naukowych, kościelnych i świeckich, do badań i działalności badaczy przyrody i do postępu naukowego(w tym głoszenia prawdy naukowej)

  Opracowanie i zastosowanie szczepionek i szczepień ochronnych ludności, zapoczątkowanych właśnie przez mikrobiologów, lekarzy i chemików (E. Jenner, L. Pasteur, R. Koch, P. Ehrlich, J. Lister, J. Bordet,  a w Polsce T. Browicz i O. Bujwid) i licznych innych specjalistów.

  Stworzenie, w latach  1832 - 1848, podczas epidemii cholery w Anglii  W tych latach wprowadzono między innymi:  zarządzenia i wykonywanie izolacji osób chorych od zdrowych, przerywanie dróg szerzenia się zarazy miedzy ludźmi, izolowanie i  chowanie zmarłych, higiena spożywanej  wody i gotowanie żywności, kontrola ruchu ludności i towarów.

  Odkrycie przez lekarzy i mikrobiologów w latach 1929 - 1970 oraz masowe zastosowanie do leczenia chorych,  leków przeciw bakteryjnych (sulfonamidów - 1935) i antybiotyków (penicyliny - 1942, streptomycyny -  1944  i kolejno około stu innych).

  Podniesienie poziomu wiedzy zdrowotnej, sanitarnej i higienicznej wśród ludności Europy i Polski.

  Podniesienie stopy życiowej całej ludności i związaną z tym ochronę środowiska w postaci wodociągów, kanalizacji, oczyszczalni, asenizacji i utylizacji odpadów i śmieci, szczególnie w wielkich miastach.

  Ustanowienie przepisów prawnych dotyczących ochrony zdrowia wszystkich członków społeczeństwa.

 Ekologia organizmu a diagnostyka różnych chorób

Między poszczególnymi drobnoustrojami w organizmie możliwe są następujące odniesienia:

  synergizm albo współdziałanie, np. korzystne lub niekorzystne dla organizmu

  obojętność albo brak widocznej zależności;

  antagonizm albo przeciw działanie, także może być korzystne lub nie korzystne dla organizmu

   Te zjawiska biologiczne odgrywają bardzo ważna rolę w leczeniu szeregu chorób i w wytwarzaniu odporności immunologicznej, a pośrednio także w analizach epidemiologicznych. 

 Współżycie drobnoustrojów z organizmem

Między drobnoustrojami a organizmem odróżnia się następujące rodzaje wsp6łżycia:

 Symbioza;

 Komensalizm i oportunizm;

 Pasożytnictwo.

 Brak drobnoustrojów (abakterioza),

Symbioza;

zjawisko wzajemnego wspierania potrzeb życiowych przez dwa (rzadko więcej) organizmy albo mikroorganizm i organizm, np. przez wytwarzanie witamin.

Symbiontami dla organizmu ludzkiego są:

  pałeczka okrężnicy (E. coli),

  pałeczki kwasu mlekowego (Lactobacterium) u dorosłych i pałeczki rozdwojone (Bifidobacterium) u dzieci, żyjące w jelitach i wytwarzające szereg witamin.

Obecność ich jest konieczna dla prawidłowego rozwoju i  stanu zdrowia organizmu.

Komensalizm i oportunizm;

Komensalizmem nazywamy taki rodzaj współżycia, w którym drobnoustrój wykorzystuje składniki pokarmowe i miejsce w organizmie, ale nie uszkadza go.

 Większość drobnoustrojów żyjących w organizmie i zaliczanych do tzw. normalnej flory jest komensalami organizmu.

    Należy pamiętać, że w warunkach naturalnych nawet symbionty czasem mogą przejść w stan pasożytnictwa, np. pałeczka jelitowa po dostaniu się do miedniczek nerkowych.

Także komensale, co zależy od aktualnej odporności organizmu, czasem stają się pasożytami.

 Możliwa jest także sytuacja odwrotna, tzn. pasożyty mogą stać się komensalami. Sytuację taką określa się nazwą nosicielstwa.

Pasożytnictwo.

Pasożytami i zarazkami nazywamy te mikroorganizmy, które zdolne są do niekorzystnego działania i w dogodnej sytuacji działają chorobotwórczo na organizm.

Brak drobnoustrojów (abakterioza),

-jest to sytuacja biologiczna, a nie rodzaj współżycia, Zupełny brak drobnoustrojów w organizmie ma miejsce:

a)   w warunkach naturalnych u płodów wewnątrz macicy,

b) w warunkach sztucznych w hodowli zwierząt wolnych od   zarazków,

c)  prawie zupełny brak drobnoustrojów (bakterii) stwierdza się podczas wyjałowienia  organizmu antybiotykami o szerokim zakresie działania, które niszczą bakterie symbiotyczne i komensalne.

 Biocenoza naturalna organizmu

Biocenozą nazywamy zbiór mikroorganizmów w organizmie, utrzymujących się (ilościowo i jakościowo) w stanie korzystnej równowagi biolo­gicznej.

Układ biocenotyczny warunkowany jest synergizmem i antago­nizmem wzrostowym drobnoustrojów, a także oddziaływaniem pH i tem­peratury mikrośrodowiska, a w jelitach także sposobem odżywiania się badanej osoby.

Biocenoza sztuczna organizmu

W razie zaniku prawidłowej flory bakteryjnej, np. po zastosowaniu niektórych antybiotyków, do organizmu, a szczególnie do jelit wprowadza się bakterie zastępcze.

  Lakcid zawierający żywe liofilizowane pałeczki rozdwojone Bifidobacterium bifidum lub pałeczki mlekowe Lactobacillus oporne na działanie podstawowych antybio­tyków.

   Lacidofil, Lactovaginal

 PODSTAWOWE POJĘCIA W EPIDEMIOLOGII CHORÓB ZAKAŹNYCH

Epidemiologia tak jak każda dziedzina działalności człowieka, jako dział medycyny, posługuje się szeregiem specjalnych pojęć określających spostrzegane zjawiska.

  Do podstawowych można zaliczyć pojęcia:, zarazka albo drobnoustroju chorobotwórczego, rezerwuaru zarazków, zasiedlenia organizmu, źródła zakażenia i nosicielstwa zarazków; dróg szerzenia się zakażeń, wrót zakażenia i okresów wylęgania.

  Do pojęć określających czas i zakresy zagrożeń można zaliczyć pojęcia : epidemii, endemii i pandemii.

  Do pojęć określających metody postępowania profilaktycznego można zaliczyć: izolację i leczenie źródeł zakażenia, przerywanie dróg szerzenia się zakażeń, ochronę wrót zakażenia, kwarantannę, kordon sanitarny, dezynfekcję, dezynsekcję i deratyzację oraz szczepienia ochronne, sanityzację środowiska, w tym szczególnie asenizację i utylizację.

Zarazek.

Czynnik etiologiczny choroby zakaźnej nazywany jest drobnoustrojem chorobotwórczym albo zarazkiem.

Żywy twór wywołujący chorobę zakaźną (bionozę). Rozmnażanie się zarazka wywołuje w organizmie określone objawy patologiczne, nazywane chorobą zakaźną.

Obejmuje bakterie, wirusy, pierwotniaki i grzyby. Drobnoustroje chorobotwórcze (zarazki) są pasożytami przystosowanymi do życia w organizmie człowieka lub zwierzęcia.

Odrębne zagadnienie stanowią priony, jako patologiczne makromolekuły białkowe.

Rezerwuar zarazków.

Środowisko ludzkie i zwierzęce wraz z warunkami naturalnymi na ograniczonym terenie, w którym krąży drobnoustrój wywołujący określoną chorobę. Inaczej ujmując rezerwuarem zarazka nazywamy skupisko pojedynczych źródeł zakażenia wraz z ich biocenozą.

Zasiedlenie.

Przeniesienie od osób otaczających i z bliskiego środowiska,  drobnoustrojów symbiotycznych i komensalnych na skórę i błony śluzowe (przewodu pokarmowego i układu oddechowego) noworodka. Drobnoustroje te tworzą biocenozę w jałowym dotychczas organizmie (miejscu organizmu) noworodka.

Celowe wprowadzenie do organizmu (nosa, jamy ustnej i przewodu pokarmowego, do pochwy) szczepu bakterii (nie patogennych) lub bakteriofagów w celach leczniczych i profilaktycznych.

 Źródła zakażenia (pierwotne i wtórne).

Źródło zakażenia (pierwotne)

Za źródło zakażenia uważa się organizm ludzki lub zwierzęcy (także roślinny) w którym:

  a) są drobnoustroje chorobotwórcze;

  b) rozmnażają się;

  c) dostają się do otaczającego środowiska, a więc mogą  zakażać kolejno dalsze wrażliwe organizmy.

 Źródłem zakażenia mogą być:

  a) chorzy ludzie i chore zwierzęta;

  b) nosiciele (tzw. zdrowi i ozdrowieńcy), tak ludzie jak i  zwierzęta;

  c) zwłoki ludzi lub zwierząt przez krótki okres po śmierci;

  d) zwierzęta poddane ubojowi, w celach żywieniowych

 Źródło zakażenia wtórne, okresowe, krótkotrwałe, mikro środowisko wodne i  glebowe (zalewy łąk i pól, wody ściekowe) lub  pokarmowe (lody, mleko, produkty mięsne), w którym są chorobotwórcze drobnoustroje, głównie bakterie, które dostają się tu ze źródeł pierwotnych i rozmnażają się w chwilowo dogodnych dla nich warunkach (ciepło, lato). 

 Nosicielstwo, nosiciele.

 stan specyficznej równowagi immunobiologicznej wytwarzającej się między drobnoustrojem i zakażonym organizmem.

Chorobotwórczy drobnoustrój rozmnaża się i jest wydalany na zewnątrz ale nie działa patogennie na organizm.

Osobnika, który nie wykazuje widocznych objawów chorobowych, ale równocześnie wydala zarazki z kałem, moczem, plwociną lub łuszczącą się skórą - nazywamy nosicielem. Jest on potencjalnym źródłem zakażenia dla całego otoczenia.

NOSICIELI MOŻNA PODZIELIĆ NA:

  zdrowych tj. takich, którzy nie chorowali i nie spostrzegali u siebie zaburzeń czynności organizmu a mimo to wyosabnia się od nich zarazki.

Jest to typowy obraz zakażenia bezobjawowego. Zwykle w surowicy krwi nosicieli stwierdza się podwyższony poziom przeciwciał specyficzne dla wyosobnionego drobnoustroju. Odmianą tego nosicielstwa jest, szczególnie niebezpieczne, tzw. nosicielstwo przed chorobowe, spostrzegane np. po zakażeniu hepadnawirusem (wzw typu B) lub wirusem HIV (choroba AIDS), a także prionami.

  ozdrowieńców tj. takich, którzy chorowali i w okresie rekonwalescencji wydzielają chorobotwórczy drobnoustrój.

Ze względu na długotrwałość wydzielania zarazków, nosicieli można jeszcze podzielić na stałych i okresowych

 WROTA ZAKAŻENIA

Wrotami zakażenia jest uszkodzona skóra lub błona śluzowa górnych dróg oddechowych, gdzie następuje namazanie wirusa i rozsiew za pośrednictwem krwi do narządów, droga pokarmowa.

 Zakażenie, infekcja

Zakażenie, infekcja  to obecność zarazków w organizmie. W celu wywołania choroby muszą one pokonać odporność organizmu. Jeżeli wrota zakażenia znajdują się w pobliżu miejsca występowania infekcji mówi się o zakażeniu miejscowym. Gdy czynniki chorobotwórcze wniknęły co najmniej do paru narządów lub do krwi, mamy do czynienia z tak zwana posocznicą czyli zakażeniem uogólnionym.

 Rodzaje zakażeń

-zakażenie podkliniczne (utajone, bezobjawowe) -zakażenie przebiegające bez objawów choroby zakażenie poronne - o łagodnym i krótkotrwałym przebiegu zakażenie miejscowe zakażenie uogólnione (posocznica)

-zakażenie pokarmowe - zakażenie wywołane przez drobnoustroje chorobotwórcze znajdujące się w pokarmie i wodzie, które dostały się przez układ trawienny

-zakażenie wewnątrzszpitalne (zakażenie szpitalne) - infekcja, która wystąpiła 2 powodu pobytu w szpitalu. Zakażenie to może rozwinąć się dopiero po opuszczeniu środowiska szpitalnego

-zakażenie mieszane -jednocześnie wywołane przez kilka różnych patogenów

-zakażenie kropelkowe - infekcja wywołane pizez zarazki znajdujące się we wdychanym powietrzu

-zakażenie endogenne (samozakażenie, autoinfekcja) -zakażenie wywołane przez florę rezydentną (bytującą w organizmie człowieka). Większość z nich to zakażenia oportunistyczne nadkażenie (superinfekcja) -ponowne zakażenie tym samym zarazkiem w czasie trwania leczenia lub rekonwalescencji reinfekcja - ponowne zakażenie tym samym patogenem po wyzdrowieniu zakażenie oportunistyczne

 Okres wylęgania.

Jest to czas od wniknięcia zarazka do organizmu do wystąpienia pierwszych, dostrzegalnych, widocznych objawów chorobowych. 

 Epidemia.

Jest to nadmierna zapadalność na określoną chorobę w określonej czasowo i terytorialnie populacji ludzkiej. 

 

Endemia.

Występowanie choroby wśród ludności na określonym terenie w niewielkim natężeniu,  utrzymującym się przez wiele lat na podobnym poziomie. Związane to jest z warunkami naturalnymi np. bagna - malaria, puszcza - kleszcze i zapalenie mózgu, lub warunkami bytowymi ludności. 

 Pandemia.

obejmuje epidemie szybko rozprzestrzeniających się chorób zakaźnych, obejmujących swoim zasięgiem kilka państw, jeden z kontynentów lub cały świat. Znane są pandemie takich chorób jak dżuma, cholera, śpiączka afrykańska, żółta gorączka i grypa.

 Gospodarz.

Gospodarzem nazywa się organizm kręgowca lub bezkręgowca, który jest wrażliwy na zakażenie określonym drobnoustrojem, (w tym także zarazkiem).

 Przenosiciel.

Stawonóg lub kręgowiec, który przenosi zarazki z jednego na innych gospodarzy.

Przykładem może być wesz ludzka, odzieżowa,  przenosząca zarazki duru plamistego.

 Sanityzacja,

czynność polegająca na zmniejszeniu ilości drobnoustrojów w określonym środowisku, najczęściej w mikro środowisku, do tzw. bezpiecznego poziomu, czyli jak najmniejszej ilości, np. na 1 cm² lub 1 ml. Do czynności takich zalicza się: wietrzenie pomieszczeń, mycie rąk, ciała i powierzchni, zamiatanie i odkurzanie odkurzaczami, malowanie ścian i mebli, wycieranie na mokro, płukanie w wodzie, pranie bielizny, filtrowanie powietrza.

 Deratyzacja

-syn. odszczurzanie, zespół czynności mających na celu zwalczanie małych gryzoni,

Dezynfekcja

Dezynfekcja, syn. odkażanie; zespół czynności zmierzających do unieszkodliwienia (zniszczenia, zabicia) drobnoustrojów chorobotwórczych znajdujących się poza organizmem żywiciela (człowieka, rośliny, zwierzęcia) oraz czynników (owady, drobne gryzonie) biorących udział w ich rozprzestrzenianiu.

Odróżnia się tu trzy zasadnicze działy: dezynfekcję właściwą, dezynsekcję i deratyzację.

  Dezynfekcja właściwa. Zespół czynników mających na celu zniszczenie wegetatywnych form drobnoustrojów chorobotwórczych, znajdujących się poza organizmem żywiciela, za pomocą związków chemicznych nazwanych środkami odkażającymi. Niektórzy autorzy zaliczają tu także takie postępowanie, jak pasteryzacja, tyndalizacja, naświetlanie promieniami UV.

  Dezynsekcja, zespół czynności mających na celu niszczenie szkodliwych dla człowieka owadów, pajęczaków, skorupiaków, które są jedną z ważnych dróg przenoszenia zakażeń (zarazków) i inwazji (pierwotniaków i większych pasożytów) z organizmów chorych lub nosicieli na organizmy zdrowe. Najczęściej jest to odwszawianie, walka z muchami, pchłami, komarami i kleszczami.

 Kwarantanna.

Odosobnienie i poddanie obowiązkowej obserwacji lekarskiej zdrowych ludzi i zwierząt (rzadko roślin), którzy zetknęli się z chorymi lub przyjechali z terenów endemicznych (epidemicznych), na których panują choroby wysoko zakaźne (cholera, dżuma, gorączki krwotoczne). Czas kwarantanny nie może być krótszy od średniego okresu wylęgania danej choroby.

 Kordon sanitarny

Kordon sanitarny - pierścień posterunków ustawionych wokół regionu, w którym rozprzestrzenia się epidemia (lub epizootia) niebezpiecznej choroby zakaźnej. Posterunki te mają za zadanie nie przepuszczać podróżnych nieposiadających odpowiednich zezwoleń (najczęściej wydawanych jedynie tym osobom, które poddały sic obowiązkowej kwarantannie lub szczepieniom), i w ten sposób zapobiec rozprzestrzenianiu się choroby poza opanowany przez nią obszar. W przeszłości zdarzało się, że posterunki na obwodzie kordonu sanitarnego miały rozkaz nieprzepuszczania nikogo i żadnych przepustek nie honorowano. W rzeczywistości kordony sanitarne nigdy nie były stuprocentowo skuteczne; stosując to rozwiązanie zawsze trzeba się liczyć z odosobnionymi przypadkami pozaprawnego przejścia przez kordon osób bez przepustek, a także wydania przepustek bez uzasadnienia lub też np, wykorzystania dokumentów fałszywych. Kordon sanitarny nie zapobiega także przenoszeniu drobnoustrojów chorobotwórczych przez małe zwierzęta (np. ptaki, gryzonie).

 Łańcuch epidemiologiczny (ZAKAŻENIA)

Łańcuch epidemiczny.Pod pojęciem tym rozumie się kolejne etapy przenoszenia się drobnoustrojów z jednego gospodarza na drugiego tego samego lub innego gatunku. Mamy tu: źródło zakażenia, drogę lub drogi przenoszenia i wrota zakażenia albo organizm wrażliwy. 

ŹRÓDŁO ZAKAŻENIA (człowiek lub zwierzę w którym drobnoustrój namnaża się i przedostaje do środowiska i zakaża innych),

DROGA ZAKAŻENIA (sposób w jaki drobnoustrój jest przenoszony ze źródła zakażenia na osobę wrażliwą - bezpośrednie i pośrednie), osoba wrażliwa ( zwierzę wrażliwe). Drobnoustrój wywołujący chorobę zakaźną nazywa się czynnikiem etiologicznym choroby. Zakażenie odbywa się poprzez wtargnięcie do organizmu człowieka lub zwierzęcia drobnoustroju przez wrota zakażenia i rozmnożenia się w organizmie.

NOSICIEL to " człowiek w którym drobnoustrój rozmnaża się nie wywołując objawów chorobowych.

Są to tzw. choroby "brudnych rąk", ponieważ do ich rozwoju prowadzi brak higieny podczas produkcji artykułów spożywczych i przechowywanie żywności w niewłaściwych warunkach podczas upałów, w wyniku czego rozwijają się w niej wspomniane bakterie chorobotwórcze.

 Choroby zakaźne, choroby infekcyjne

 - grupa chorób ludzi, zwierząt i roślin, będących następstwem zakażenia ustroju. czynnikiem zakaźnym i złamania sił odpornościowych organizmu (lub w odwrotnej kolejności) lub obecności w organizmie bioaktywnych toksyn (jadów) drobnoustrojów. Do niedawna mianem choroby zakaźnej określano choroby wywoływane także przez robaki (np. owsica). pierwotniaki (np. malaria) i małe stawonogi (np, wszawica). Obecnie te choroby nazywane są chorobami pasożytniczymi

Choroba zakaźna, która może łatwo przenosić się pomiędzy organizmami (czy to ludzkimi czy zwierzęcymi) w sposób pośredni lub bezpośredni nosi nazwę choroby zaraźliwej.

 Wirusowe zapalenie wątroby, WZW flag. Hepatitis)

- choroba wątroby wywołana zakażeniem wirusowym. Często potocznie nazywana "żółtaczką", jest to jednak termin nieprawidłowy, nie medyczny oraz nieścisły, z uwagi na różnorodny przebieg wirusowych zapaleń wątroby, które mogą przebiegać bez zażółcenia powłok skórnych. Wśród wirusów hepatotropowych

możemy rozróżnić:

  wirus zapalenia wątroby typu A

  wirus zapalenia wątroby typu B

  wirus zapalenia wątroby typu C

  wirus zapalenia wątroby typu D

  wirus zapalenia wątroby typu E

  wirus zapalenia wątroby typu G TTV SENY

Wirus zapalenia wątroby typu A, HAV - wirus z rodziny Picornaviridae. Znany jest tylko jeden serotyp tego wirusa. HAV jest przyczyną wirusowego zapalenia wątroby typu A, tzw. żółtaczki pokarmowej. Zakażenie następuje poprzez przewód pokarmowy, przez kontakt z wydzielinami chorego lub produktami zakażonymi (epidemie mleczne, wodne itp.). Na uwagę zasługuje fakt, że HAV może przez długi czas utrzymywać się w środowisku przy dużej wilgotności. Czas wylęgania 2-6 tygodni. Zachorowania występują głównie latem i wczesną jesienią, najczęściej u dzieci, młodzieży i ludzi starszych. Wirus namnaża się najpierw w przewodzie pokarmowym, następnie dochodzi do wiremii. po czym (prawdopodobnie) dochodzi do zakażenia wątroby i powstania objawów chorobowych. W wyniku tego zakażenia dochodzi do zapalenia wątroby. Objawy wywoływane przez wirusa to osłabienie, senność, bóle głowy, brak apetytu, wstręt do potraw tłustych, czasami gorączka, pod koniec pobolewanie wątroby. żołądka. Profilaktycznie przeciw" WZW A stosuje się szczepienia ochronne; szczepienia są szczególnie zalecane dla osób podróżujących po świecie. Nic mniej jednak, najważniejszym sposobem zapobiegania rozpowszechnianiu się HAV jest higiena. Wirusa można wykryć za pomocą testu ELISA lub innych metod, wykorzystujących swoiste względem wirusa przeciwciała. Dodatkowo można wykorzystać testy na stężenie bilirubiny oraz transaminaz (ich wyższe stężenie świadczy o chorobach wątroby).

Wirus zapalenia wątroby typu B, HBV -otoczkowy - jest

przyczyną wirusowego zapalenia wątroby, zwanego kiedyś żółtaczką wszczepienną

 Wirus zapalenia wątroby typu C, HCV

-otoczkowy - jest przyczyną wirusowego zapalenia wątroby typu C. Uznaje się go za przyczynę raka i marskości wątroby. Wirus HCV jest zdolny do wywołania nosicielstwa. Wykazuje dużą wrażliwość na środki i metody dezynfekcyjne, większą niż HBV. mniejszą niż HIV.

 Wirus zespołu nabytego braku odporności, HIV

(ang, human immunodeficiency vina) -. atakuje głównie limfocyty T-pomocnicze (limfocyty Th) Wiriony mają budowę kulistą i otoczone są otoczką lipidowa, zawierającą liczne białka. Pod osłonką znaj duje się płaszcz białkowy czyli kapsyd, kryjący materiał genetyczny wirusa. Wywołuje AIDS. Dotychczas poznano 2 typy wirusa: HP/-1 fflV-2

Może być przenoszony drogą płciowa (przez stosunek z zakażoną osobą), lub poprzez transfuzję zakażonej krwi, * używanie igieł zanieczyszczonych krwią zakażonych osób (narkomani) oraz łgfcygfce lub krew w trakcie porodu (zakażenie okołoporodowel. a także z mlekiem matki Okres inkubacji wynosi od 0,5 do 3 lub nawet więcej lal Swoiste przeciwciała pojawiają się już po 3-8 tygodniach, niekiedy dużo później. Są one wykorzystywane do diagnozowania AIDS i nosicielstwa HFV. Podejrzenie nosicielstwa stawia się na podstawie następujących objawów: zapalenie płuc pleśniaki w układzie pokarmowym nowotwory

 Drogi szerzenia się i wrota wnikania zarazków i drobnoustrojów do organizmu człowieka

Drogi szerzenia się drobnoustrojów, (a więc bionoz i chorób zakaźnych) dzielimy na trzy grupy:

 -Bezpośrednie

 -Pośrednie

 -Mieszane.

Do bezpośrednich dróg zaliczamy:

  a) drogę łożyskową w czasie ciąży;

  b) drogę pochwową w czasie porodu;

  c) kontakty bezpośrednie jak pocałunki, stosunki płciowe 

  d) ukąszenia i zadrapania przez zwierzęta;

  e) kontakty bezpośrednie z chorymi podczas badań i   zabiegów lekarsko-pielęgniarskich;

  f) (dawniej) bezpośrednie przetaczanie krwi od dawcy do biorcy.

Do dróg pośrednich (nośników)zalicza się:

  Drogę powietrzno-kropelkową i powietrzno-pyłową, liczba zarazków zakażających drogi oddechowe a także wywołujących uogólnione choroby organizmu, jak np. pałeczki dżumy, wirusy ospy wietrznej, grypy i kataru; paciorkowce zapalenia płuc i dwoinki zapalenia opon mózgowych oraz prątki gruźlicy.

  Drogę pokarmowo-wodną (także tylko wodną, tylko pokarmową), Drogą pokarmowo-wodną szerzą się następujące choroby: cholera, dur brzuszny i dury rzekome, czerwonka, zatrucia pokarmowe, gruźlica i niektóre choroby odzwierzęce.

  Przedmioty codziennego użytku, w tym drogę jatrogenną, przez używanie tych samych ręczników przenosi się dwoinki rzeżączki, komórki i zarodniki grzybów, bakteryjne choroby skórne a także choroby pasożytnicze jak np. świerzb.

  Szczególną odmianą tej drogi jest droga jatrogenna, tj. niezamierzone przenoszenie zarazków przez narzędzia używane podczas rozpoznawania i  leczenia chorób (igły, strzykawki, skopy i in., krew) oraz podczas leczenia chorych.

  Glebę, Bezpośrednio przez glebę człowiek zakaża się  beztlenowcami przy skaleczeniach i zranieniach (uwaga na tężęc).

  Owady:

MUCHY -     pałeczki przewodu pokarmowego tj. Shigella, Salmonella, Pseudomonas, Proteus i inne żyjące w kale.

Muchy mogą przenosić także ziarniaki Gram +, gronkowce, paciorkowce (enterokoki). Muchy przenoszą także cysty pierwotniaków i jaja robaków. Są także wprawdzie nieliczne dowody, że muchy przenoszą enterowirusy a szczególnie niebezpieczne było przenoszenie wirusa choroby Heinego Medina.

KLESZCZE -  Wstępne badania prowadzone w różnych częściach Polski  wskazują, że kleszcze są nosicielami między  in. takich bakterii jak Borrelia burgdorferi i prawdopodobie inne gatunki tego rodzaju. Są one czynnikiem etiologicznym krętkowicy zwanej chorobą z  Lime.

WSZY I WSZOWATE - niebezpieczne jest przenoszenie na ludzi bardzo groźnych zarazków z rodzaju Ricketsia, w tym Ricketsia prowazeki wywołująca u człowieka groźną chorobę dur plamisty.

PCHŁY -   Przenoszą one szereg zarazków a wśród nich tak groźne jak pałeczka dżumy ze szczurów na człowieka i z człowieka na człowieka, jak pałeczka tularemii z drobnych gryzoni i zajęcy na człowieka.

KOMARY - na świecie komary są nosicielami i przenosicielami bardzo niebezpiecznych wirusów, np. końskich zapaleń mózgu oraz pierwotniaków malarii w krajach tropikalnych i subtropikalnych. W Polsce ze względu na istnienie sezonów klimatycznych komary mogą powodować w warunkach turystycznych liczne ukąszenia i w następstwie poważne alergie skóry. Praktycznie komary w Polsce nie przenoszą poważniejszych zakażeń wirusowych.

 

PROFILAKTYKA SWOISTA WYBRANYCH CHORÓB ZAKAŹNYCH

    Profilaktyka ta polega na stosowaniu szczepionek i w niektórych  zakażeniach (m. innymi tężec, błonica) także na podawaniu surowic odpornościowych.

Wykaz obowiązkowych szczepień ochronnych w  Polsce od 01.01.2002.

Obowiązkowe szczepienia ochronne przeprowadza się:

  przeciw gruźlicy - u dzieci i młodzieży od dnia urodzenia do ukończenia 19 lat,

  przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B u:

-dzieci i młodzieży od dnia urodzenia do ukończenia 15 lat,

-uczniów szkół medycznych,

-studentów wyższych szkół medycznych,

-osób wykonujących zawód medyczny narażonych na zakażenie HBV,

-osób z otoczenia chorych na wirusowe zapalenie wątroby typu B i nosicieli HBV,

-innych osób narażonych w sposób szczególny na zakażenie,

  przeciw nagminnemu porażeniu dziecięcemu (poliomyelitis, choroba Heinego-Medina) - u dzieci i młodzieży od tygodnia życia do ukończenia 19 lat,

  przeciw błonicy (DiPerTe) - u dzieci i młodzieży od 7 tygodnia życia do ukończenia 19 lat oraz osób w wieku powyżej 19 lat narażonych w sposób szczególny na zakażenie,

  przeciw krztuścowi (DiPerTe) - u dzieci od 7 tygodnia życia do ukończenia 7 lat,

  przeciw tężcowi (DiPerTe lub DiTe albo Te) - u dzieci i młodzieży od 7 tygodnia życia do ukończenia 19 lat oraz osób w wieku powyżej 19 lat narażonych w sposób szczególny na zakażenie,

  przeciw odrze - u dzieci i młodzieży od 13 miesiąca życia do ukończenia 19 lat,

  przeciw różyczce - u dziewcząt od 13 roku życia do ukończenia 19 lat,

  przeciw śwince - u dzieci i młodzieży od 13 miesiąca życia do    ukończenia 19 lat,

  przeciw wściekliźnie - u osób podejrzanych o zakażenie wirusem wścieklizny.

 Międzynarodowy kalendarz szczepień ochronnych

-obowiązuje osoby wyjeżdżające do określonych obszarów geograficznych w świecie,  jak też osoby powracające stamtąd do kraju.

Do głównych chorób objętych tymi przepisami zaliczono wg WHO:

  cholerę (Bliski Wschód, Afryka),

  dżumę (Azja centralna, Afryka),

  żółtą gorączkę (Amer. Śr. i Połud., Afryka),

  dur plamisty (Etiopia, Erytrea) (i dawniej ospę prawdziwą). 

 Profilaktyka nie swoista chorób zakaźnych

Stosowane są liczne metody profilaktyki nieswoistej, skutecznej  w zapobieganiu licznym chorobom zakaźnym, takie jak:

  zgłaszalność chorób,  izolacja i leczenie źródeł zakażenia, czyli hospitalizacja, oraz m. in. dezynfekcja, dezynsekcja, deratyzacja, czyli przerywanie dróg szerzenia się zakażeń, sanitarne zabezpieczenie granic państwowych i in. 

  Zgłaszalność chorych i chorób zakaźnych. Do czynności profilaktycznych ochrony zdrowia należy także urzędowa zgłaszalność chorych na określone w Ustawie choroby o etiologii biologicznej (bionozy). W Polsce, w urzędowym spisie takich chorób jest aż 78.   Umożliwia to personelowi stacji sanitarno-epidemiologicznych dokładną kontrolę obszaru objętego urzędową opieką (powiat, województwo)

 HOSPITALIZACJA

 Obowiązkowej hospitalizacji podlegają:

 Obowiązkowemu leczeniu ambulatoryjnemu podlegają osoby chore na gruźlicę płuc

Obowiązkowej hospitalizacji podlegają:

1) osoby chore na gruźlicę płuc w okresie prątkowania oraz osoby z uzasadnionym podejrzeniem o prątkowanie,

2) osoby chore i podejrzane o zachorowanie na:

a) błonicę,

b) cholerę,

c) dur brzuszny,

d) dury rzekome A, B, C,

e) dżumę,

f)  nagminne porażenie dziecięce (poliomyelitys) oraz inne ostre porażenia wiotkie, w tym zespół Guillaina-Barrégo,

g) tularemię,

h) zapalenie mózgu,

i)  zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,

j)  żółtą gorączkę i wirusowe gorączki krwotoczne.

Obowiązkowemu leczeniu ambulatoryjnemu podlegają osoby chore na gruźlicę płuc

 ZAKAŻENIA SZPITALNE I ZAKAŻENIA  W  PRZYCHODNIACH

Definicje zakażeń związanych z pobytem pacjenta w placówkach ochrony zdrowia

 Zakażenie szpitalne

 Zakażenia pacjentów związane z ich kontaktami ze służbą zdrowia

  

Zakażenie szpitalne

- jest to zakażenie organizmu, które ma miejsce w czasie pobytu chorego (z innego, często nie zakaźnego powodu) w szpitalu, a objawy choroby pojawiają się w trakcie hospitalizacji lub w krótkim czasie po opuszczeniu szpitala (oprócz wirusowego zapalenia wątroby - do sześciu miesięcy). Niektórzy autorzy wyznaczają czas wystąpienia objawów zakażenia na co najmniej 36 do 48 godzin od czasu hospitalizacji

Zakażenie szpitalne uważane jest za zakażenie jatrogenne, czyli wynikające z czynności związanych z rozpoznawaniem chorób i leczeniem chorych, a więc jest jakby zawinione przez personel ochrony zdrowia.

Zakażenia pacjentów związane z ich kontaktami ze służbą zdrowia

- (przychodnie, ośrodki zdrowia, sanatoria) i pobieraniem krwi do badań laboratoryjnych lub przez skórnym podawaniem leków (zastrzyki, kroplówki). W dość szczególny sposób,  czasem (bardzo rzadko),  ulegają zakażeniu pacjenci w czasie zabiegów stomatologicznych.

 PODZIAŁ ZAKAŻEŃ SZPITALNYCH

Podziały te są trudne, arbitralne i wyraźnie zależne  od przyjętej podstawy podziału.

Z czasowego punktu widzenia można je podzielić:

  na „zakażenia przed szpitalne”, istniejące już w momencie przyjęcia osoby do szpitala, a więc w okresie wylęgania (inkubacji) konkretnego zakażenia przechodzącego w okres objawowy, w początek choroby już w szpitalu;

  na „zakażenia szpitalne prawdziwe” o wyraźnych dwóch  czynnikach ekologicznych - endogennym, inaczej  wewnątrzpochodnym, z organizmu własnego albo egzogennym, inaczej zewnątrzpochodnym, ze środowiska szpitalnego. Przyczyny wystąpienia, albo ujawnienia się tych zakażeń w postaci określonej jednostki chorobowej są specyficzne dla biologicznej sytuacji chorego w szpitalu, są wielo czynnikowe (czynniki naturalne nakładające się na sytuacje specyficzne) i omawiane są w dalszych częściach tego rozdziału.

  na „zakażenia poszpitalne, spadkowe”, zwykle o etiologii wirusowej,  wynikające z zakażenia organizmu podczas pobytu w szpitalu, charakteryzujących się długim okresu inkubacji i wystąpienia choroby po kilku tygodniach lub miesiącach. Najczęściej są to wirusowe zapalenia wątroby, zakażenia wirusem HIV lub wirusami z rodziny Herpesviridae (wirusy opryszczek). Za zakażenia szpitalne można uznać tylko te, których okres ujawnienia po wypisie jest krótszy niż okres wylęgania tej choroby. Dotyczy to szczególnie wirusowych zapaleń wątroby (typu B i C).

  na zakażenia „wszczepione” wraz z operacyjnie wstawianymi w szpitalu narządami wewnętrznymi, takimi jak: nerka, serce, odcinek kości. Często podstawową przyczyną ostrego ujawnienia się obecności, na przykład herpeswirusa lub wirusa cytomegali, jest niezgodność immunologiczna wszczepionej tkanki i organizmu. Szeroko opisano te problemy  w immunopatologii klinicznej.

 Związek metod diagnostyki chorób, niektórych operacji i stanów chorobowych z występowaniem zakażeń.

Są to:

  rozległe operacje chirurgiczne w obrębie jamy brzusznej, w ich następstwie mają  czasem miejsce zakażenia jelitowymi pałeczkami Gram-ujemnymi, paciorkowcami (enterokoki), beztlenowcami jelitowymi a nawet  gronkowcami złocistymi;

  rozległe oparzenia, a niekiedy nawet niewielkie, zakażane są najczęściej przez pałeczki ropy błękitnej (Pseudomonas).   W drugim etapie pojawiają się komensalne bakterie beztlenowe (ziarniaki).

  urazy i związane z nimi rany zakażane są przez pałeczkę odmieńca (Proteus), gronkowce (o różnym nasileniu zjadliwości i antybiotykoodporności), paciorkowce (niekiedy ziarniaki beztlenowe), przez grzyby Candida i Mucor, czasem Aspergillus;

  operacje kardiochirurgiczne, na sercu i dużych naczyniach. U dużego odsetka chorych spostrzega się pooperacyjne bakteriemie powodowane przez gronkowce (S. aureus, S. epidermidis),   paciorkowce, pałeczki Gram-ujemne (Enterobacter sp., E. coli), i czasem przez Candida. Opisywane są także pojedyncze gatunki innych bakterii.

 Drogi szerzenia się zakażeń w szpitalu

  Bezpośrednia (lub pośrednia bardzo bliska); podczas badań, jak np. pobieranie krwi, bronchoskopia, badania ginekologiczne, badania kolposkopowe i in., lub operacji  - z chorego na personel i ewentualnie później z rąk personelu na innych chorych.

  Pośrednia; z chorego na aparaty i narzędzia operacyjne; z chorego na bieliznę operacyjną, gaziki i na najbliższe środowisko (sala operacyjna, sala reanimacyjna, sala chorych, korytarz).

  Pośrednia; z jednego chorego do innych chorych, zwykle drogą kropelkową lub przez przedmioty codziennego użytku, np.  z bielizny pościelowej, taboretów, stołków, ustępów, wanien, a nawet przyborów do jedzenia.

  Pośrednia; z personelu na chorego, np. niedokładnie myte ręce.

---