Jan Turowski „Wielkie struktury społeczne”

ROZDZIAŁ I

Socjologia humanistyczna- zajmuje się związkami między jednostką, społeczeństwem i kulturą.

Humanistyczna- bo podstawą tych związków jest świadome działanie człowieka.

Społeczeństwo wg A.Comte'a i H.Spencer'a- system kulturowy, obejmujący całą rzeczywistość ponadorganiczną.

Comte- solidarność jednostek połączonych więzami kulturowymi- strukturą polityczną, obyczajami, językiem, religią, organizacją ekonomiczną.

Spencer- wszystkie zjawiska kultury

E.Durkheim- wszystkie zjawiska kultury są społeczne, bo sankcjonowane przez społeczne reguły. Doświadczenie i zachowanie człowieka jest na tyle specyficznie ludzkie, na ile jest społecznie regulowane przez sposoby myślenia, czucia i działania zewnętrzne wobec jednostki i poza jej wyłączną kompetencją. Jednostka i kultura- zalezą od kolektywnych wzorców współżycia społecznego, od symbolicznych przedstawień czy wyobrażeń zbiorowych tego, jak się myśli i działa.

M.Weber- typy idealne kulturowych motywów działań- są społeczne o ile są w swym przebiegu zorientowane wg działań innych. Jednostka- w swych działaniach kieruje się subiektywnym znaczeniem wypełnionym kulturową treścią motywów.

P.Sorokin.

Kultura- rzeczywistość superorganiczna, konstytuowana przez znaczenie niematerialne. Formy wyrażania się kultury:

• ideologiczną ( całość znaczeń, wartości i norm kultury)- symboliczna

• behawioralną (znaczące działania, w których kultura się manifestuje)- społeczna

• materialną (nośniki, dzięki którym jest eksternalizowana, utrwalana i przekazywana w socjalizacji)- materialna

jednostka- najmniejszy obszar kultury- nosiciel i czynnik wielości znaczeń. Jednostki- świadome osobowości, użytkownicy i twórcy znaczeń, wartości, norm za pomocą interakcji.

Społeczeństwo- porządek społeczno- kulturowy, obejmujący poziomy: zwykłe skupiska powiązane przez przyległość w czasie lub przestrzeni, czyste systemy znaczeń i systemy znaczeń w pełni ugruntowane- zobiektywizowane przez ich nośniki i realizowane w działaniach ludzi rządzących się motywami „z powodu” i „aby”.

3 typy kultury:

• sensualna- uznaje rzeczywistość zmysłową

• ideacjonalna- rzeczywistość idei dostępnych racjonalnej myśli

• idealistyczna- rzeczywistość ponadzmysłowa, ponadracjonalna, dostępna intuicji.

Społeczne- znaczy całość interakcji i stosunków społecznych.

Kulturowe- znaczenia, wartości, normy i ich materialne nośniki.

System kulturowy- to nie to samo, co system społeczny.

F.Znaniecki.

Kultura- nie może być ograniczona do wymiarów społecznych, bo to życie społeczne zależy od kultury.

Systemy kulturowe wartości nie są społeczne ani w treści, ani nie musza mieć społecznej formy stosunków społecznych., bo ludzie jako uczestnicy kultury są już połączeni.

Organizacja społeczna- nie tworzy związku między świadomymi jednostkami, ale wzmacnia te istniejące już. Ludzie tworzą różne zbiorowości: np. językowe, religijne.

Proces uspołecznienia zachodzi na gruncie wartości społecznych, powstają systemy społeczne jako specjalna klasa systemów kulturowych działań i wartości.

Wartości te- jednostki i grupy- nie są konkretnymi osobami ani zbiorowościami, lecz przedstawiają się tak, jak są dane w doświadczeniu działających partnerów.

Cechy wartości:

• podmiot doświadczający społecznych wartości może sam siebie ująć jako tą wartość

• proces w/w zachodzi nawzajem pomiędzy partnerami interakcji

• wartości społeczne są bardziej zmienne od kulturowych, bo są określane nie tylko przez doświadczenie działającego podmiotu, lecz także poprzez partnera- jednostkę lub grupę będącą uprzedmiotowioną wartością

• poziom społeczny jest wyższym poziomem obiektywizacji innych wartości kultury.

Wartości i działania społeczne- 4 złożone systemy społeczne odgraniczone od innych systemów kulturowych: stosunki społeczne oparte na interakcjach, role społ., grupy społ. i społeczeństwa ujęte jako wiele grup instytucjonalizowanych przez grupę dominującą np. społ. polityczne, narodowe, globalne, światowe.

T. Parsons.

Kulturowy determinizm- normy i wartości określają dobór środków do celów w sytuacji działania aktora.

Kategorie funkcjonalne- AGIL (adaptation- adaptacja, goal- cel, integration- integracja, latency- trwanie)- funkcje:

• dostosowywania się systemu do środowiska

• definiowania i osiągania celów

• regulowania związków części składowych

• trwania czy utrzymywania się systemu.

Kultura- pośredniczy w interakcji między aktorami, integruje osobowość i system społeczny, oraz niezależne istnienie w postaci wiedzy, symboli i idei.

3 aspekty systemu kultury:

• poznawczy- systemy wierzeń i idei

• ekspresywny- symbole wyrażające emocjonalny stosunek do obiektów

• oceniający- standardy moralne

System społeczny- wielu oddziałujących na siebie aktorów motywowanych do „uzyskiwania najlepszych gratyfikacji” i których stosunek do sytuacji oraz do innych określony jest za pomocą systemu symboli kulturowych.

Najważniejszy składnik- status- miejsce w systemie, z którym wiążą się normatywnie określone oczekiwania co do działań.

Syst. Społ.- całość, więcej niż suma jednostek. Jako całość kontroluje uczestnictwo aktora, zaspokajanie jego potrzeb, a także zachowania potencjalnie dewiacyjne. Z funkcji AGIL- przypisana jest tu funkcja integracyjna (I)

Osobowość- podporządkowana oddziaływaniu kulturowemu i systemowi społecznemu, zależna od socjalizacji (- dochodzi wtedy do internalizacji wartości, norm, oczekiwań związanych z rolami społ.).

Struktura osobowości- zespół potrzeb- dyspozycji, podstawowe popędy, przekształcone w socjalizacji, stają się motywacjami.

3 typy motywujących potrzeb- dyspozycji:

• poszukiwanie akceptacji w relacjach społecznych

• przestrzeganie kulturowych standardów zgodnie ze zinternalizowanymi wartościami

• wypełnianie oczekiwań związanych z rolą społeczną.

Z funkcji AGIL- osobowość - G- definiowanie i osiąganie celów.

H. Blumer.

Proces społeczny- podstawa tworzenia norm i reguł.

Jednostka- osoba nie suwerenna, ale pozostająca w relacjach z innymi, które umożliwiają humanizację i uspołecznienie. Świadomość- wyrasta z oddziaływania i komunikowania społecznego. Jednostka wyposażona w jaźń- ma zdolność udzielania wskazówek sobie i konwersacji z samą sobą, nie oddziałują na nią siły biologiczne ani psychiczne. Włączona w interakcyjny proces odwzajemniania gestów. Koncepcję siebie, obraz siebie i tożsamość przyjmuje w procesie przyjmowania i tworzenia ról.

Interakcje- symboliczne., nie tylko odzwierciedlenie czynników i determinantów strukturalnych (płci, wieku, wykształcenia, itp.), ale wyznaczanie kierunku działań jednostek.

Społeczeństwo- kolektywne działanie, nie organizacja społ., ustawiczny proces interakcyjny. Ważne niezinstytucjonalizowane działania połączone- ruchy społ., zachowania zbiorowe, problemy życia zbiorowego i działania niosące rozwiązania.

Interakcja „ja” i „mnie”- tworzy jaźń- interakcje symboliczne jaźni- społeczeństwo

Kultura- rezydualny wymiar rzeczywistości społecznej- bo interakcje

A.Schutz.

Jednostka- ognisko świadomości intencjonalnej.

Świadomość- nie prywatna, introspekcyjna treść wewnątrz jednostki, dostępna innym na drodze empatii czy intuicji, lecz struktura intencjonalności; intersubiektywna świadomość osoby działającej.

Działanie- 3 wymiary czasowe:

• działanie w teraźniejszości

• zamierzone działanie w przyszłości

• zakończone działanie w przeszłości.

Działanie, czyn i znaczenie- ścisły związek. Znaczenie- czyn w czasie przyszłym dokonanym, a nie doczepione do działania.

Społeczeństwo- rozciąga się w czasie: teraźniejszości- świat współczesny nam, przeszłości- świat przodków, przyszłości- świat potomnych. Świat „my”- wspólny, intersubiektywny. Społeczeństwo- rozległa struktura poznawcza poddana typizacji- świat schematów służących do poznawania, definiowania rzeczywistości społ. - innych i ich działania. Najważniejsza- werbalna i niewerbalna komunikacja.

Grupy społ.- wspólnoty poznawcze, organizujące systemy znaczeń i systemy ważności swoich członków. Rozróżnia:

• grupy egzystencjalne- narzucające znaczenia

• grupy woluntarne- członkowie wspólnie wypracowują definicję sytuacji

kultura- skończone „prowincje” czy dziedziny znaczeń, w których porusza się świadomość intencjonalna.

Symbole- właściwe danej kulturze i narzędzie przechodzenia od społ. świata codziennego do innych rzeczywistości doświadczenia symbolicznego.

ROZDZIAŁ II

G. Trade- psychologizm.

Elementarne fakty społeczne- stany psychiczne jednostki, wywoływane oddziaływaniem 2 lub więcej jednostek na siebie.

Zjawiska społ.- z natury psychiczne, polegające na wzajemnym oddziaływaniu na siebie umysłów jednostek, odrzucenie istnienia swoistej rzeczywistości społ.

Inni przedstawiciele tego nurtu- zjawiska społ. nie tylko stany psychiczne jednostek, ale również spowodowane działaniem różnych sił psychicznych (uczuć, interesów, dążności czy instynktów).

Durkheim- poglądy przeciwne- do spółki z Comte'm, Spencerem, Marksem- socjologizm:

Społeczeństwo- jako całość, pierwotne w stosunku do jednostki, determinuje wszystkie działania życia i aktywności ludzkiej, nieredukowalne do swych elementów składowych i niesprowadzalne do poziomu jednostkowego.

Durkheim- wszelkie zjawiska należące do sfery psychicznej (ludzie sądy, opinie, normy)- są uwarunkowane społecznie i wytwarzane przez życie zbiorowe ludzi (nic, co ludzkie nie jest niespołeczne).

Fakt społ.- każdy sposób działania, ustalony lub nie, który może wywrzeć na jednostkę przymus z zewnątrz- sposób działania powszechny w danym społeczeństwie, mający istnienie własne, niezależne od swych przejawów w jednostkach. Cechy- obiektywność, „pozaosobowość”, powszechność.

Zjawiska społ.- zobiektywizowane, uniezależnione od jednostkowych świadomości i wewnętrznego doświadczenia jednostki. Wyraża się w- ponadjednostkowym istnieniu tzw. przedstawień zbiorowych (zewnętrznych w stosunku do jednostki, a których są one nosicielami) oraz wywieraniu determinującego ich wpływu na zachowania jednostki- nakaz traktowania faktów społ. jako rzeczy.

Świadomość społ.- składają się na nią wszystkie przedstawienia społ.

Simmel, Weber, Znaniecki- koncepcja zjawiska społ. rozumianego jako działanie społeczne.

Simmel- człowiek to- podmiot poznający i działający- bo poznanie i działanie są nierozerwalnie związane, są do siebie w stosunku wzajemnego oddziaływania.

Społeczeństwo- całość obdarzona świadomością, podstawowe wymogi życia społecznego- procesy uogólnienia, typizacji, rozumienia.

Weber- rzeczywistość społeczna- złożona z jednostek i polega na działaniach (ludzkie zachowania zarówno obiektywne i subiektywne).

Działanie społ.- takie, które zgodnie ze znaczeniem i sensem działającego lub działających i odnosi się do zachowania innych i jest na to zorientowane (takie, do którego jednostka przywiązuje subiektywne znaczenie i w swym działaniu bierze pod uwagę zachowanie innego).

Rzeczywistość społ.- znaczące i symboliczne interakcje między ludźmi.

Realny świat społ.- ludzie działający, interpretujący otaczającą rzeczywistość, nadają jej znaczenie i na podstawie tych znaczeń działają.

Fakty społ.- działania skierowane do innych ludzi, działania obserwowalne lub zaniechania, ale zorientowane na zachowania innych. ( za pomocą symboli, znaków, kodów)

Znaniecki- czynności społ.- działanie skierowane do innych ludzi jako uczestników współżycia, przedmiot czynności- jednostki i grupy, traktowane jako wartości społ.

Zjawiska społ.- w tym czynności, są obiektywnie takimi, jakimi są w doświadczeniu i działaniu ludzi.

Fakty społ.- część zjawisk kulturowych o charakterze obiektywnym; ważne jest jak ich doświadczają i jak je tworzą przez swe działania ludzie. Działania mają charakter intersubiektywny, są w określony sposób rozumiane i przyjmują charakter interakcji, natomiast wytwory kulturowe, wartości, wzory zachowań istnieją obiektywnie.

Wg interakcjonizmu symbolicznego- działania społ.- mają charakter twórczy, świadomy, negocjacyjny, uwzględniający działania drugiego partnera. Ludzie sami działają i rozumieją sens swych czynności. Interakcja- charakter symboliczny, dokonuje się za pomocą różnych znaków, symboli, narzędzi wg ustalonych schematów czy wzorów kulturowych, utrwalonych w świadomości zbiorowej i w praktyce dnia codziennego.

Simmel- rzeczywistość społ.- wynik wzajemnego oddziaływania.

Zjawiska społ.- pojawiają się, gdy jednostki nawiązują stosunki wzajemnego oddziaływania, tworzące się wskutek różnych treści działań: ekonomicznych, technicznych, prawnych. Wchodzą więc w styczności, stosunki, w różne grupy społeczne, biorą udział w różnych procesach społ., np. konkurencji, współzawodnictwa, adaptacji, a przede wszystkim w konfliktach społ.

Rodzaje zjawisk społ.:

• osobowość- zawiera strukturę czynników biogennych, psychogennych i socjogennych, wpływających na zachowania człowieka.

• Czynniki socjogenne:- zinternalizowane przez jednostkę wartości, normy i wzory zachowań (wzory ról społecznych, postawy jednostki względem innych elementów rzeczywistości)- to stwarza osobowość społ.

• Osobowość kształtuje się w trakcie socjalizacji

• Znajduje swój wyraz w systemie postaw

• Postawa- względnie trwały układ dyspozycji jednostki do określonego zachowania się wobec danego przedmiotu postawy. Obejmuje 3 elementy:

• -względnie trwałe poglądy jednostki na dany przedmiot postawy (komponent poznawczy)

• względnie trwałe uczucia w stosunku do przedmiotu postawy(komponent emocjonalny)

• względnie trwałe dążności względem danego przedmiotu postawy(komponent behawioralny)

• styczności społ.- tj. świadomość jednego partnera, jednostki czy grupy o istnieniu drugiego partnera, uzewnętrznioną na pomocą jakiegoś narzędzia styczności możliwości wzajemnego oddziaływania (podjęcia interakcji). Rodzaje:

• bezpośrednie- gdy partnerzy znajdują się w tym samym miejscu, czasie

• pośrednie - dokonują się za pośrednictwem technicznych środków przekazu, gdy partnerzy nie są w tym samym miejscu i czasie

narzędzia styczności- wszystkie wytworzy przyrody i kultury (radio, telewizja, prasa, książki- mass media- pełnią tę funkcję)

• działania- interakcje społ.- świadome oddziaływanie lub działanie skierowane do innych ludzi jako uczestników współżycia społecznego (cel- wywarcie wpływu na osobowość lub zachowanie partnera). Wyrażane za pomocą symboli, gestów, znaków, języka werbalnego. Interakcja- wzajemne definiowanie, interpretowanie sytuacji, rozpoznanie wzajemne ról społ. i dostosowanie czynności. Wielość interakcji w życiu jednostkowym i zbiorowym.

• stosunki społ.- unormowany system interakcji czy świadczeń między partnerami, wykonywanych na podstawie wzajemnych uprawnień i obowiązków (oczekiwań) między nimi a wynikających z określonej podstawy zależności. 3 elementy:

• podstawa- źródło zależności- różni stosunki panujące np. w rodzinie, od tych w grupie rówieśniczej. Podział :

• zależności strukturalno- funkcjonalne (instytucjonalne, przedmiotowe, formalne)- wynikłe ze struktury i funkcjonowania społeczeństwa (np. stos. Służbowe)

• zależności intencjonalne (subiektywne, podmiotowe, osobowościowe)- wynikające z własnych zamierzeń jednostek czy grup (np. koleżeńskie)

• układ wzajemnych uprawnień i obowiązków

• system regulowanych (oczekiwanych) wzajemnych czynności.

• grupy społ.- zbiorowość społ., której członkowie pozostają w interakcji społ. i które wytworzyły wewnętrzną organizację. 4 elementy składowe:

• zbiór osób- dwie- do diada, ale gdy 3 lub więcej- to wielość interakcji, stosunków interpersonalnych

• wartości wspólnogrupowe- wspólne wartości, cele, zadania, funkcje społ., dobro wspólne

• więź społeczna- Ossowski i Rybicki- charakter dwuaspektowy:

• ogół stosunków społ. wiążących członków

• postawy członków względem grupy- poczucie identyfikacji i solidarności

• organizacja wewnętrzna- obejmuje ustalenie i wyznaczenie pozycji społ., określenie i podział ról i instytucji grupowych, (władza).

• Pozycja społ.- miejsce, jakie dana jednostka zajmuje w zakresie uprawnień, przywilejów i obowiązków, czy oczekiwań kierowanych do osób zajmujących dane miejsce w strukturze grupy

• Rola społ. (Linton)- rodzaj i zakres czynności wynikających z pozycji, jakie jednostka czy kategoria jednostek wykonuje lub powinna wykonywać w imieniu i na rzecz grupy.

• Instytucje grupowe- zapewnienie wewn. Spójności i ciągłości trwania mimo wymiany generacji członków, nadzór nad jednostkami i skłanianie do pełnienia ról

• Instytucja władzy- określa funkcje, dobro grupy określa i rozdziela role i pozycje, nadzór i egzekwowanie wykonania ról, zadań.

• społeczeństwa globalne- kompleksowe, ogólne, społeczeństwa narodowo- państwowe (np. społ. polskie)- tj. historycznie ukształtowana wielość zbiorowości, grup społ. i ich instytucji, podporządkowanych określonej grupie czy grupom nadrzędnym, a złączonych wspólnymi obiektywnymi warunkami bytu i pewnymi wspólnymi kompleksami kultury.

• procesy społ.- serie wzajemnych oddziaływań ludzi na siebie lub serie zjawisk zachodzących w organizacji i strukturze grup, zmieniające stosunki między ludźmi lub stosunki między elementami składowymi zbiorowości. Mogą zachodzić:

• w osobowości jednostek, w ich systemie wartości lub postawach, np. socjalizacja, resocjalizacja, demoralizacja, itp.

• w grupach społ. i ich strukturach, np. ruchliwości społ., integracji, dezintegracji, współzawodnictwa, konfliktów, itp.

• w społeczeństwach globalnych, np. rozwoju społ., postępu, stagnacji, recesji, industrializacji, urbanizacji, itp.

ROZDZIAŁ III

struktura społeczna.

Np. związku, rodziny, grupy, narodu, państwa, społeczeństwa- wielość struktur.

Struktury w społeczeństwie:- klasowa, zawodowa, narodowościowa, religijna., itp.

S.Ossowski- struktura społ.- istniejący między składnikami życia społecznego system międzyludzkich zależności, dystansów i hierarchii zarówno w nieorganizacyjnej jak i organizacyjnej formie, wynikający ze stosunków władzy i podziału funkcji. Dotyczy zarówno jednostek, jaki i innych form ponadindywidualnych- tu umożliwia badanie ich budowy i powiązań zewnętrznych.

Podział struktur:

• mikrostruktury- małe- małe grupy społeczne- budowa, funkcjonowanie, interakcje bezpośrednie, stosunki między grupami

• makrostruktury- wielkie- grupy społeczne, ale złożona budowa- kilka poziomów organizacyjnych, wiele szczebli zależności, rodzaje grup i instytucji grupowych- społeczeństwo, klasy, warstwy, państwo, naród, zależności między różnymi dziedzinami życia społ. i kultury. Istnieją i funkcjonują poprzez małe i średnie str. społ. a te z kolei istnieją wewnątrz makrostruktur.

Społeczeństwo globalne, ogólne, kompleksowe, historyczne, narodowo-państwowe- historycznie ukształtowana wielość zbiorowości, grup społ. oraz ich instytucji wzajemnie od siebie uzależnionych, zintegrowanych przez instytucje społeczności nadrzędnych (narodu, państwa, plemienia), posiadających określone wspólne obiektywne warunki bytu i pewne wspólne kompleksy kultury.

3 części składowe:

• obiektywne warunki bytu (podłoże)- warunki geograficzne, środowisko ekologiczne, klimat, rodzaj fauny i flory, gleba, bogactwa naturalne wpływające na charakter gospodarki narodowej, warunki ekonomiczne, tj. stan rozwoju gospod., poziom techniki wytwarzania dóbr i usług, dochód społ.,

• struktura społ.- różne formy życia społ. połączone wzajemnymi zależnościami, np. elementy struktury: rodziny, szersze kręgi krewniacze, społ. lokalne (wsie i miasta), grupy regionalne, zawodowe, klasy i warstwy, związki, zrzeszenia, instytucje polityczne, administracyjne, kulturalne, religijne, itd.

• kultura społ.- kompleksy kultury- pewne wspólne wartości, normy z nich wynikające oraz wory zachowań, co do których występuje względna zgodność, mimo istnienia odmienności i odrębności kulturowych wśród wielości grup składowych.

Koncepcja funkcjonalno- strukturalna( Comte, Spencer, Durkheim, Parsons, Merton)

Struktura społ.- ustrój, całość zbudowana z elementów od siebie zależnych, dzięki ich funkcjonowaniu utrzymująca się i rozwijająca. Globalny, całościowy system złożony z wielu warunkujących się podsystemów, normalny stan- harmonia, równowaga i ład. Całość nie redukowalna do swych elementów składowych, ulega ewolucji, zmianom (wg Szczepańskiego- zmiana jednego elementu pociąga za sobą pozostałe). Nie wyklucza się konfliktów wewnętrznych i dysharmonii, lecz do takiego stopnia, by nie zniszczyć całości.

Koncepcja konfliktowa (Marks, Dahrendorf, Coser):

• Marks- str. społ.- zwalczające się ze sobą klasy społ.; różne dziedziny i działania- produkcja, wymiana, konsumpcja, polityka, nauka itp.- ujęte w 2 działy:

• Byt społ.- określa i determinuje świadomość społ.

• Świadomość społ.

Stosunki społeczne:

• stosunki produkcji (własności, podziału pracy):

• determinują pozostałe

• leżą u podstaw podziału społ. ma klasy społ.- wielkie zbiory ludzi, pozostających w jednakowym stosunku do środków produkcji, umożliwiających klasie posiadaczy przywłaszczanie sobie części owoców pracy (wartości dodatkowej) klasy pracującej.

• Powodują konflikt klasowy- najważniejszy w strukturze społ. i jest motorem zmian, dotyczy całości struktury (państwo i jego instytucje, str. zawodową)- dzieli na: wieś i miasto, dzieli rodziny na: robotnicze, chłopskie, burżuazyjne, itp.

Walka- ciągle i w różnych formach, epilog-rewolucja- obalenie panowania klasy posiadaczy.

• Dahrendorf- sprzeczności między jednostkami i grupami.

• Str. społ.- różnego rodzaju związki oparte na instytucji prawomocnej władzy zwierzchniej; wszelkiego rodzaju ugrupowania ludzkie, np. państwo, Kościół, przedsiębiorstwo, partia polityczna, związki zawodowe, itp.

• Związek- bo odtwarza najtrafniej istotę wszelkiej organizacji społ., polegającej na przymusie i władzy, jest agregatem ról i dystrybucji władzy między role oparte na dominacji jednych ról, a podległości ról podporządkowanych i nie uczestniczących w sprawowaniu władzy.

• Ludzie muszą się zrzeszać, by osiągać cele i zaspokajać swoje potrzeby.

• Zrzeszanie się- podział ról i podporządkowanie jednych ról innym i ustanawianie władzy- dychotomiczna struktura każdego zrzeszenia, dwa człony: rządzący i rządzeni- stanowi tło konfliktów i sprzeczności.

• Społeczeństwo- związki różnego charakteru i wielkości- strukturalny konflikt społeczny- sprzeczność interesów- grupa osób mających władzę chce ją utrzymać, grupa podległa- interes by być w opozycji, dążyć do poprawy swego losu i obrona przed władzą rządzących.

• Interesy:

• Utajone- interesy obiektywne rządzących czy rządzonych, wynikające z dystrybucji władzy

• Jawne- interesy wyrażone w odpowiednich ideologiach tak, jak rozumują i formułują je rządzący lub rządzeni, często sprzeczne z utajonymi. Są to wartości, cele, normy, programy- rozstrzyganie sprzeczności i konfliktów

• klasy społ.- zbiorowości mające utajone interesy wspólne, a nie posiadające jawnych wspólnych nie są grupami czy związkami społ., są co najwyżej grupami potencjalnymi

• str. społ. globalnego- mozaika współzawodniczących ze sobą grup dominujących i podległych. Utrzymywanie się ich- konieczność rozwijania różnych form regulacji konfliktów. 3 rodzaje regulacji:

• pojednanie (uzgadnianie)

• pośrednictwo

• arbitraż

Coser.

Funkcjonalna koncepcja konfliktu- str. społ.- najeżona konfliktami, których źródłem są odmienne i sprzeczne poglądy ludzi na różne sprawy w danym systemie społecznym czy całym społeczeństwie. Nie są niepożądane czy szkodliwe, ale strukturalnie pożądane bo- działania reformatorskie, integracyjne lub adaptacyjne i str. społ. ulega udoskonaleniu lub poprawie, czy konflikty- to zwiększenie skuteczności czy sprawności danego systemu społ.

Brak odniesienia konfliktów do całego społ. globalnego, bo konflikty toczą się w grupach, partiach czy systemach społ. są najczęściej pozytywnie rozpatrywane, przyczyniają się do reorganizacji.

Koncepcja interakcyjna.

Struktura społ.- odrzucona jako układ elementów tworzących określoną całość.

Życie społ.- interakcje, działania podejmowane przez ludzi względem siebie.

H.Blumer, G.H.Mead- społeczeństwo- zorganizowane interakcje między jednostkami zachodzące wg określonych wzorów, ujmowane jako coś płynnego, szeregi uzgodnionych, powtarzanych lub podobnych interakcji, świadomie podejmowane przez jednostki działania zbiorcze, nagromadzenie kolektywnych, zbiorowych działań, różnych niestabilnych grup interesów, ścierających się, współzawodniczących, czy zwalczających się i dochodzących do mniej lub bardziej trwałych konsensusów.

Organizacja społ.- proces, bo ciągle się zmienia.

P.Blau- koncepcja str. społ. oparta na teorii wymiany społ.

podstawa teorii wymiany- stwierdzenie, iż zachowania ludzkie są wzajemną wymianą nagród (korzyści) między jednostkami lub grupami społ. i życie ludzkie traktowane jako rynek, na którym ludzie podejmują działania- interakcje, polegające na wymianie dóbr i usług stanowiących dla nich korzyści.

Ważne rozróżnienie mikro i makrostruktur :

• mikrostruktury- wymiana między jednostkami- typu face to face (twarzą w twarz)

• makrostruktury- wymiana pośrednia- bo uznają wspólne wartości, standardy i normy regulujące ową wymianę (w mikro- ta wymiana przebiega bezpośrednio w trakcie interakcji)

wspólne wzory, wartości, normy- ważne, bo umożliwiają wymianę między mikro i makrostr.

Blau- wykazuje ważny związek struktury danego społ. - czyli systemami wartości, a wzorami zachowań i normami uznawanymi przez nie.

Organizacja społ.- ponadindywidualne twory- podmioty, z których składa się każde społ. i z jakich składają się makrostruktury w tym społ.

Poziomy str. społ.- podstruktury, 4 rodzaje:

• kategorie społ.- część ludzi wyodrębnionych ze względu na cechy: rasa, płeć, wiek- wpływają na stosunki między ludźmi

• społeczności- różne rodzaje zbiorowości terytorialnych (społ. lokalne)- wsie, miasta, gminy, dystrykty, prowincje, regiony

• zbiorowości zorganizowane- wszelkiego rodzaju związki ludzi, nieformalne i formalne- najważniejsze w makrostrukturach

• systemy społ.- nie zbiorowości, ale zasady wg których wyodrębnia się działy (człony) w str. społ.- instytucje gospod., polityczne, itp.

wymiana między organizacjami- na zasadzie wzajemnej atrakcyjności i współzawodnictwa, w jej trakcie się różnicują i specjalizują, coś je jednoczy, nadzoruje, koordynuje- pojawia się odrębna org. Polit.- państwo.

Cele państwa:

• wydawanie praw regulujących układy wymiany między organizacjami

• kontrola współdziałania i zabezpieczenia zasobów organizacji

• ochrona istniejących układów wymiany przed działaniem organizacji opozycyjnych.

Konflikty- gdy naruszona wymiana, - zasada wzajemności i norma sprawiedliwej wymiany- organizacja polityczna traci wtedy swą prawomocność, powstają organizacje opozycyjne, nowe wartości i normy, zamiast consensusu- konflikt i walka- doprowadzają do reorganizacji lub radykalnej zmiany społ.

Kultura.

Wzajemne powiązanie między osobowością jednostki, systemem społ.(str. społ.) i kulturą.

Kultura- dzieło ludzi tworzących ją w ramach różnych zbiorowości i grup społ. danego społ. i je integruje. Empiryczna jedność zjawisk społ. i kulturowych.

S.Czarnowski- kultura- całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup społ. i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie.

A.Kłoskowska- kultura- względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi przebiegające wg wspólnych dla zbiorowości społ. wzorów wykształconych i przyswojonych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań.

J.Szczepański- kultura- nie zachowania, ale określa same wzory- schematy działań czy zachowań, gdyż one są przekazywane. Ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niematerialnych, wartości i sposobów postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbior. I następnym pokoleniom. Przekazywanie- najważniejsze.

Wytwory niematerialne- symboliczne- znaki, dźwięki, gesty, obrazy, wytwory intelektualne, artystyczne, estetyczne itp.

Wartości- najważniejsze:

• Szczepański- dowolne przedmioty materialne lub idealne, idea lub instytucja, przedmiot wyimaginowany lub rzeczywisty, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus.

• Znaniecki- wszystko, co jest potencjalnym przedmiotem ludzkich działań.

• Ossowski- wartości:

• Odczuwane- atrakcyjne dla jednostki w znaczeniu emocjonalnym

• Uznawane- przedmioty, w stosunku do których mamy przekonanie, że posiadają wartość obiektywną.

• Uroczyste

• Codzienne

• Autoteliczne- same w sobie-podstawowe (dobro, piękno, sprawiedliwość, itp.)

• Instrumentalne- środki prowadzące do osiągnięcia w. podstawowych

Z wartości wypływają normy i wzory zachowań, które regulują wszystkie dziedziny życia.

Wartości i ich systemy- rdzeń każdej kultury- szczególnie w. Podstawowe, bo- ostateczne kryterium oceniania.

Wzór zachowania (postępowania)- wszelkie reguły i sposoby działania jednostek lub grup w określonych sytuacjach:

• Szczepański- określają schematy, jak jednostka czy grupa ma się zachować lub powinna w danej sytuacji. Ważne- bo określają wzory ról społ., przez co wpływają na str. społ. i ją kształtują.

• Kłoskowska- mogą być:

• Rzeczywiste- ukazują schematy postępowania w praktyce:

• Uświadamiane

• nieuświadamiane

• Postulowane- jak powinno się zachować, więc wzory idealne, normatywne, pożądane- tzw. modele- konstruowane normy o wyobrażenia dot. właściwego zachowania, uznane za obowiązujące w społ. mogą być:

• Doktrynalne- określone przez ideologię, system etyczny lub religijny

• Środowiskowe- w danym środowisku społ. lub w subkulturze

Inny podział wzorów: z punktu widzenia ich powszechności:

• dominujące, czy panujące

• nowe, nowatorskie, wzory przeżytki, wzory martwe (praktykowane, ale bez swej dawnej treści znaczeniowej)

centrum kultury- L.Dyczewski- występuje w każdym systemie kulturowym (w pełni ukształtowanej kulturze narodowej), obejmuje centralne wartości w danym systemie i je utrwalające wytwory kulturowe oraz związane z nimi stany psychospołeczne (nastawienia emocjonalne, poglądy, postawy, przekonania) członków tej społ.

ROZDZIAŁ IV.

Zmiana społeczna- F.Znaniecki- zmiana str. społ. a nie demograficzna wymiana pokoleń.

K.Davis- zmiana społ.- przekształcenia , zachodzące w społ. organizacji- w strukturze i funkcjach społ., a zmiany w kulturze- różne dziedziny kultury mater. I niemater. Społ. mogą być:

• krótkookresowe

• długookresowe- dokonują się w czasie historycznym, całe epoki- tj. rozwój społ.

Odróżnienie zmian od rozwoju społ.- Znaniecki:

• zmiany- zmiany powtarzalne, a jkim ulega społ.

• rozwój- zmiana systemowa, niepowtarzalna, jakiej dany rodzaj zjawiska społ. może ulegać- powstawanie nowych elementów i układów społ.

inny podział zmian:

• niepowtarzalne- formacyjne- zachodzące w czasie historycznym

• strukturalne- zachodzące w wewn. Budowie danego zjawiska społ.

• kierunkowe- przejście zjawiska do stanu odmiennego w stosunku do poprzedniego

• szerszej skali- nie tylko dane zjawisko, ale szerszy kontekst społ.

rozwój społ.- zanik lub powstanie nowego zjawiska społ. (np. rozpad społeczności plemiennych i ukształtowanie się narodu, lub przekształcenie się zjawiska w jego elementach konstytutywnych, lub przekształcenie się społeczeństwa w jego podstawowych elementach struktury.

Postęp społ.- zawiera ocenę dokonujących się zmian.

Zmiana strukturalna- zależna od oceny, czy pożądana ,czy nie, czy pozytywna czy negatywna, może być recesją.

Postęp- to nie rozwój, bo:

• postęp- te zmiany jakościowe, strukturalne danego zjawiska czy systemu społ., które z punktu widzenia określonego kryterium oceny stanowią udoskonalenie danego zjawiska w porównaniu z jego stanem przed zmianą.

Teorie rozwoju społecznego.

t. linearne- przemiany społeczeństwa mające charakter kierunkowy i zdeterminowany, przechodzenie społ. od fazy pierwotnej do docelowej.

A.Comte- ogólny kierunek ewolucji ludzkości, uwarunkowana rozwojem umysłu ludzkiego- wg naturalnego prawa następstw 3 stadiów:

1. pierwotne- teologiczne

2. przejściowe- metafizyczne

3. pozytywne

H.Spencer- teoria ewolucji społ.- tak jak inne rodzaje bytów, tak i społeczeństwo rozwija się wg prawidłowości: przechodzenia od stanu jednorodności, niespójności, luźności do stanu zróżnicowania, specjalizacji, spójności i integracji. Porównanie społ. do żywego organizmu- powstają jako małe zarodki- rozwijają się i łączą w wielkie liczebności- zintegrowane, wewnętrznie się różnicuje- podział na różne agencje, instytucje (określone funkcje na rzecz całości), działa poprzez swoje organy (instytucje).

Przemiany:

• od społ. barbarzyńskiego -do militarnego- od- do prostego stadium industrializacji -od - do nowoczesnego społ. industrialnego, pokojowego.

K.Marks- teoria formacji społeczno-ekonomicznych- społ. przechodzi w toku rozwoju historycznego przez fazy:

• od wspólnot rodowo- plemiennych, przez niewolnictwo, feudalizm, kapitalizm, do społ. socjalistycznego i komunistycznego.

Społ.- zdeterminowane przez stan materialny warunków bytu- sposoby produkcji- determinują byt społ. i świadomość społ.

Sposoby produkcji- ścierające się ze sobą siły wytwórcze i stosunki produkcji.

Siły wytwórcze- narzędzia produkcji i kwalifikacje ludzi- rozwijają się- i zmiana jakościowa.

Stosunki produkcji- zmiana z opóźnieniem, więc rewolucyjna zmiana stosunków, by dopasować do stanu sił wytwórczych.

Teorie cykliczne.

Rozwój społ.- charakter cykliczny- społeczeństwa przechodzą od jednej fazy do drugiej w swych przemianach, a następnie powracają do fazy wyjściowej.

G.Vico- cykliczna teoria rozwoju społ.- społeczeństwa przechodzą w swej historii przez 3 okresy:

• wiek boski- okres teokratyczny, język mimiczny, dominacja stanu kapłańskiego

• wiek bohaterów- faza republiki arystokratycznej, warstwa dominująca- rycerstwo, język hieroglifów, znaki na tarczach, herby

• wiek ludzi- faza demokracji ludowej, lud decyduje i wydaje prawa, język ludowy, pospolity.

Kołobieg wg tych stadiów, cykl powtarza się, jeśli w wieku ludzkim ustrój demokratyczny (osiągnięty w tym stadium) nie zostanie przekształcony w monarchistyczny. Każde ze stadiów- odrębne wierzenia, prawa, język i cała kultura.

V.Pareto- krążenie elit- cykliczność elit sprawujących władzę:

• klasa rządząca (w każdym państwie)- reprezentacja interesów klas wyższych, opór klas niższych, opozycja- klasa niższa obala wyższą (skostniałą)

• elita sprawuje władzę do czasu, gdy nie zabrania jednostkom utalentowanym z klas niższych wejście w jej kręgi- gdy się domknie- kostnieje, a niedopuszczeni- tworzą własne elity i walczą o władzę

• powstają nowe elity z klas niższych, obalają stare, ale w końcu podzielą jej los.

K. Kelles-Krauz- zwolennik materializmu historycznego- uwzględnia czynnik psychologiczny w procesach społ.- cykliczne następowanie po sobie indywidualizmu i socjalizmu- przewaga interesów jednostkowych nad ogólnospołecznymi i na odwrót- rozwój społeczny- toczy się od socjalizmu do indywidualizmu i znów powraca do socjalizmu w nowej wersji, by odwrócić się od tej zasady na rzecz indywidualizmu i tak w kółko.

P.Sorokin- zmiana immanentna- przyczyny zmian umiejscawia w samym systemie społeczno- kulturowym, a nie poza nim. Źródło zmiany- niedoskonały stan wzajemnego powiązania rozmaitych części systemu, zmianami rządzi zasada ograniczeń- granic danego typu świadomości kulturowej, której przewaga się wyczerpuje. 2 rodzaje zmian:

• genetyczne zmiany rozwojowe cech systemu

• proces dezorganizacji i zastępowania cech systemu.

Teorie dychotomiczne.

Społ. w toku rozwoju przechodzą od struktury społ. opartej na elementarnych grupach pierwotnych do str. społ. opartej na złożonych grupach umownych.

F. Tonnies, C.H.Cooley, E.Dukrheim.

F.Tonnies- 2 rodzaje grup społ.:

• wspólnota- Gemeinschaft- grupy oparte na stosunkach pokrewieństwa (rodziny, rody, klasy, grupy etniczne)- grupy wspólnego pochodzenia, rzeczywistego lub domniemanego

• społeczeństwa- Gesellschaft- grupy przyjacielskie, rówieśnicze, oparte na stosunkach przyjaźni

• grupy sąsiedzkie- Nachbarschaft- wieś tradycyjna, społeczność małego miasta (okres preindustrialny), wspólnota lokalna.

Dawniej- te wspólnoty oparte na więziach naturalnych i w społ. pierwotnych i feudalnych- trzon ówczesnej str. społ.

Industrializacja i urbanizacja- społ. profesjonalne, masowe, mobilne- stosunki pokrewieństwa- bez znaczenia, ograniczenie ich do rodziny małej (nuklearnej), dotyczy to również stosunków sąsiedztwa i przyjacielskich- rówieśniczych. Jednostki- wchodzą w różne stosunki umowne, stają się członkami i działają w grupach formalnych- Gesellschaft- umowy dla realizacji określonych celów- np. związki, zrzeszenia, stowarzyszenia, spółki, przedsiębiorstwa, społeczeństwa.

Rozwój społ.- dychotomia wg: od dominacji grup wspólnotowych do umownych.

Cooley- grupy pierwotne i wtórne- kryterium podziału- historyczne i biograficzne pierwszeństwo grup pierwotnych w stosunku do wtórnych w życiu jednostki i społ.

Grupy pierwotne- oparte na stosunkach pokrewieństwa, przyjaźni, sąsiedzkich- grupy małe, styczności bezpośrednie, wysoki poziom identyfikacji członków z grupą jako całością i jej członkami

Grupy wtórne- dominujące w społ. zurbanizowanych i industrialnych- grupy umowne, złożone, styczności pośrednie, więź oparta na stosunkach sformalizowanych. Jednostki- role funkcjonariuszy grupy, współdziałanie- na płaszczyźnie pełnionych ról.

E.Durkheim- społeczna solidarność- typy społeczeństw:

• solidarność mechaniczna- społ. pierwotne, homogeniczne, mało liczne, prosty podział pracy, solidarność rodowo-plemienna, wspólne wierzenia, system wartości, normy, świadomość jednostki- odbicie świadomości społeczeństwa. Na straży- prawo represyjne, kary za wszelkie odstępstwa od obowiązującego porządku normatywnego.

• Solidarność organiczna- obiektywne zależności jednostek od siebie i całych grup społ. w korzystaniu wzajemnym z usług i produktów pracy wytwarzanych przez poszczególne grupy zawodowe. Charakteryzuje społ. nowoczesne- reguluje prawo cywilne, kooperacyjne, regulujące współpracę i współodpowiedzialność między jednostkami i grupami społ.

Typy społeczeństw:

4 modele:

• społ. pierwotne:

• plemienne, małe, kilkutysięczne

• zbieractwo, rybołówstwo, myślistwo, rolnictwo

• technika wytwarzania- manualna praca ludzka

• str. społ. - zróżnicowana ze względu na plemienne role, wiek i sakralne wtajemniczenie

• podział pracy- oparty na płci

• ważność pozycji ludzi starych- przekazywanie tradycji i doświadczenia życiowego

• kultura symboliczna- charakter przedpiśmienny- przekazywanie dorobku kulturowego- ustnie

• społ. rolniczo- chłopskie- feudalne:

• rolnictwo

• technika i technologie rolnicze- praca rąk i siła pociągowa, wykorzystanie wody i wiatru jako źródeł energii

• małe rolnicze wsie, dwory, folwarki, przedprzemysłowe miasta i miasteczka

• silne odrębności funkcjonalne między wsią i miastem (wieś- rolnictwo, miasto- rzemiosło, handel, instytucje życia religijnego i umysłowego, władza administracyjna)

• silne zróżnicowanie społ.- klasy, warstwy, kasty wyższe i niższe- hierarchia i prawnie regulowana przynależność

• kultura symboliczna- subkultur ludowe, chłopskie i ich zróżnicowanie regionalne, dialekty językowe, odrębne obyczaje, zwyczaje, stroje, kultura materialna

• społ. industrialne:

• rozwój przemysłu fabrycznego

• technika wytwarzania- praca uprzedmiotowiona- praca maszyn i urządzeń, źródła energii- para, ropa, energia elektryczna

• zmiana str. zawodowej- zamiast rolnictwa- przemysł

• wzrasta liczba miast, wielkie miasta, aglomeracje przemysłowe

• powstają w miastach budynki mieszkalne dla większej liczby ludności, szpitale, szkoły, kościoły, sklepy

• ogromna ruchliwość społ. (ruchy migracyjne)- awans i degradacja społ.

• kultura materialna, społeczna (wzory zachowań), kult. Symb.- standaryzacja wyborów (ujednolicenie parametrów), sformalizowanie wzorów zachowań, uniformizacja, umasowienie kultury- środki masowego przekazu

• społ. postindustrialne:

• powszechna automatyzacja

• wytwarzanie dóbr- elektronika, robotyzacja, komputeryzacja, źródła energii- elektryczna, elektrownie jądrowe

• zmiany w strukturze zawodowej- we wszystkich sektorach, wzrost zatrudnienia w sektorze usług

• urbanizacja

• wielkie korporacje przemysłowo-handlowe, ogromna ilość towarów określonego rodzaju i asortymentu

• wielkie skupiska ludzi- wielkie hale fabryczne, zakłady pracy

• umasowienie i anonimowość- w kulturze, przemyśle, życiu

czynniki rozwoju społ.

• wynalazki techniczne i technologiczne (postęp techniczny)

• dyfuzja kultury- kontakty z inną kulturą, w skali makro lub mikro, innowacje przyjmowane od innego społeczeństwa dają korzyści:

• skracają historyczną drogę naturalnego rozwoju, jaką dane społ. musiałoby przejść, by dany element kultury wytworzyć

• stymuluje własną twórczość

• pozwalają na tworzenie nowych syntez i wzbogacanie własnej kultury

społeczeństwa wzbraniające się przed dyfuzją- ulegają stagnacji, bo członkowie społ. przyzwyczajają się do uznawania swojego systemu za wystarczający.

Innowacje:

• Elementy kult. Mater. Przenikają łatwiej niż niemater.

• Kultury pokrewne przenikają się lepiej niż obce, odmienne

• Główne lub centralne elementy zmieniają się trudniej niż peryferyjne

• Innowacje proste, autonomiczne i kompleksowe, złożone. Złożone nie mogą być wprowadzone, jeśli stanowią część innowacji bardziej kompleksowych

• Łatwiej nowe elementy są przyjmowane- jeśli innowacja jest podzielna

• Dyfuzja- za pośrednictwem zmiany postaw ludzi (zmiany osobowości, i w społeczności)- by nowe mogły być uznane, stare muszą być wyparte- przejściowa dezintegracja, dezorganizacja

• 4 fazy przyjmowania innowacji:

• jednostka dowiaduje się o istnieniu innowacji

• interesuje się innowacją

• ocena innowacji- jako przynosząca korzyści

• próba, jeśli możliwa

• decyzja- wprowadzenie innowacji.

* zasięg innowacji- najpierw przyjmuje niewielka grupa nowatorów, potem kilkanaście % ludzi (liderzy), następnie wczesna większość, potem- przez późną większość, potem- kilkanaście % maruderów, na końcu- bierni- przeciwieństwo nowatorów

• ruchy społeczne- działania zbiorowe, podporządkowane określonej ideologii, zgodnie z odpowiednim programem i metodami, zmierzające bezpośrednio do przeprowadzenia określonych zmian w strukturze lub kulturze społ. system, bo:

• różne działania grupowe- różne formy organizacyjne- komitety, związki, kluby, partie polityczne, organizacje zawodowe, zrzeszenia

• ważna ideologia ruchu- mobilizacja, integracja, definiowanie ideałów- wizji przyszłego stanu, krytyka stanu obecnego, wskazanie na metody postępowania.

Rodzaje ruchów:

• rewolucyjne- zmiana podstaw ustroju społ. i kultury społ. , nie wykluczona przemoc i walka fizyczna

• reformatorskie- nie podważenie ustroju i kultury, ale wprowadzenie odpowiednich zmian , użycie środków legalnych- uznawanych w danym społ. na prawnie dozwolone, np. współczesne ruchy ekologiczne

• ekspresywne- wprowadzenie pewnych zmian w kulturze, systemie wartości, wzorach życia społ.- ruchy umysłowe, odnowy moralnej, oświatowo- kulturowe

ROZDZIAŁ V.

Koncepcje państwa.

państwo jako wynik umowy społecznej (T.Hobbes, J.J.Rousseau):

istnienie stanu przedpaństwowego, który był nie do wytrzymania, więc z konieczności powołano społeczeństwo i państwo.

Rousseau- powstanie państwa- oparte na umowie społ.- jednostki poddają się woli zbiorowej i w takim państwie stają się poddanymi, ale tylko sobie.

Wola zbiorowa- zabezpieczenie równości i wolności jednostek.

Hobbes- każdy człowiek, dzięki temu że żyje w państwie, zawiera z nim milcząco układ wiążący.

J.Locke- umowa społeczna jako podstawa pochodzenia państwa- fakt historyczny.

Państwo klasowe.

Państwo- jako aparat przymusu (K.Marks, F.Engels).

F.Engels:

Rozwój sił wytwórczych i społecznego podziału pracy, spowodował pojawienie się własności prywatnej, rodziny, klas społecznych.

Państwo- powstaje w wyniku konfliktów między klasami, jako aparat odpowiednich instytucji i środków przemocy, dzięki którym klasy wyższe mogą podporządkować sobie niższe.

Państwo- aparat przemocy na usługach klasy panującej (wojsko, policja, sądy, więzienia, itd.). funkcje administracyjne nie wchodzą do istoty państwa.

Uzasadnienie historyczne:

• początek- okres barbarzyństwa

• dalej- państwo starożytne- państwo właścicieli niewolników dla ciemiężenia ich

• później- państwo feudalne- szlachta ciemięży poddanych i chłopów pańszczyźnianych

• później- państwo nowożytne parlamentarne- wyzysk pracy najemnej przez kapitał

• najlepsze- państwo socjalistyczne i komunistyczne

państwo jako społeczność naturalna.

Arystoteles- człowiek- istota polityczna, z natury tworząca i żyjąca w społeczności politycznej.

Państwo- społ. naturalna, bo jednostka musi żyć we wspólnocie politycznej- nie dla zaspokojenia potrzeb, lecz rozwinięcia swego człowieczeństwa.

Społ. naturalna- rodziny, rody, społ. sąsiedzkie, grupy nie są w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb, więc musi poza nimi istnieć wspólnota zabezpieczająca dobro ogółu, dobro wspólne, dobro wszystkich mniejszych wspólnot.

Polis- państwo- wspólnota rodów i miejscowości dla doskonałego i samowystarczalnego bytu., powstaje w drodze naturalnego rozwoju wcześniejszych wspólnota rodowo- plemiennych

Fazy kształtowania się państwa.

Państwo- kształtowało się w toku rozwoju wspólnot rodowo- plemiennych. Strukturalny przejaw- wytworzenie w danej społ. plemiennej wyodrębnionych instytucji administracyjnych i politycznych (ponad plemienne instytucje władzy).

3 fazy strukturalne:

1. faza wodzów militarnych- tworzenie w danym społ. lub w ramach kilku sąsiednich plemion (szczepów) instytucji czy stanowiska i powoływanie osoby do pełnienia określonego zadania lub zadań- najczęściej wodza militarnego (dla rozwiązywania konfliktów terytorialnych lub sporów wewnętrznych). Dokonywało się to:

1. w drodze pokojowego połączenia pewnych grup plemiennych

2. w drodze podboju

3. w drodze ewolucyjnego wewnętrznego rozwoju danej grupy plemiennej.

2. okres państwa patrymonialnego- wytworzenie trwałych instytucji władzy administracyjnej i politycznej (książęta feudalni i ich dwory- zespół urzędników i urzędów pełniących określone zadania administracyjne i reprezentowanie państwa). Główna cecha- państwo i jego terytorium- własność księcia, króla.

3. Faza państwa nowożytnego- cechy odróżniające od poprzednich:

1. Oddzielenie własności prywatnej księcia, króla, władcy politycznego od własności prywatnej- własności społ. obywatelskiego

2. Wytworzenie trwałych instytucji administracji państwowej, politycznych (legislacyjnych) i sądowniczych- struktury organizacyjnej państwa, odrębnej od innych występujących w społ. globalnym

3. Powstanie różnych form partycypacji, doradztwa, wnioskowania lub współdecydowania obywateli w sprawowaniu władzy państwowej.

Ważną cechą takiego państwa jest oddzielenie administracji publicznej od aparatu administracji panującego. Następuje centralizacja administracji państwowej. Władza państwowa- władza biurokratyczna

Państwo i jego funkcje.

Państwo nowożytne- forma organizacji wielorako zróżnicowanego społeczeństwa, obejmująca ludność żyjącą na danym terytorium i podlegająca najwyższej suwerennej władzy.

Cel państwa, jako społ. politycznej- zapewnienie realizacji dobra wspólnego (powszechnego).

Dobro wspólne- stwarzanie takich warunków życia społ., by jednostki, rodziny mogły pełniej i łatwiej osiągać swe cele i rozwijać się. Obejmuje całość warunków materialnych, cywilizacyjnych i społ.-kulturalnych, które umożliwiają jednostce pełny rozwój osobowy.

2 rodzaje funkcji państwa:

• Zewnętrzne- 2 grupy zadań:

• Zapewnienie bezpieczeństwa społeczeństwu

• stworzenie siły militarnej (ochrona przed agresją ze strony innych państw)

• działania dyplomatyczne- tworzenie porozumień, zawieranie umów międzynarodowych (przeciw agresji i konfliktom zbrojnym)

• działania na rzecz wzajemnej współpracy gospodarczej, kulturalnej i politycznej

• starania na rzecz utrzymania pokoju

• Przedstawicielstwo w stosunkach międzynarodowych (ambasady, konsulaty, delegacje, misje polityczne, wojskowe, handlowe, itp.):

• Reprezentowanie interesów państwa w innych krajach

• Zawieranie porozumień i umów

• Utrzymywanie kontaktów z organizacjami władzy innych państw

• Opieka nad swymi obywatelami na terytorium innych państw

• Wewnętrzne- 2 rodzaje:

• Zapewnienie ładu i porządku w społ. jako wielości grup społ.:

• ustanawianie porządku prawnego (prawo konstytucyjne), prawa regulującego stosunki między obywatelami a władzami państwa lub wzajemnie między obywatelami (prawo cywilne)

• sprawowanie zwierzchniego nadzoru nad działalnością różnych grup i ich instytucji z zachowaniem zasady kompetencji i autonomii poszczególnych rodzajów tych grup:

• wspomaganie ich działalności w różnych dziedzinach

• inicjowanie tej działalności

• koordynowanie

• rozstrzyganie sporów i konfliktów

inne funkcje:

• uniwersalne, podstawowe- wskazanie kierunków i zakresów władzy państwowej, zadania - zależne od miejsca i czasu historycznego oraz sytuacji społ.

• subsydiarne, interwencyjne- funkcje gospodarcze, interwencjonizm w życie gospodarcze społ.

rodzaje polityki gospodarczej państwa:

• liberalna- uznaje naturalne prawa gospodarcze, wolność produkcji i wymiany, samoregulacja życia gospodarczego poprzez mechanizm popytu i podaży, niecelowość wszelkich ingerencji państwa w życie gospodarcze. W międzywojniu- neoliberalizm, dziś- neoklasyczna- wolność rynkowa, swobodna gra interesów prywatnych, przeciwdziałanie monopolom i ochrona wolnej konkurencji

• kolektywna- kolektywizacja własności środków produkcji, państwo- główny podmiot życia gospodarczego, wytwarza wszystkie ważne dobra materialne i usługi, jest dystrybutorem wytworzonego dochodu społ., eliminuje wolny rynek, wprowadza monopole państwowe, likwiduje konkurencję gospod., istnieje planowanie centralne.

Koncepcje społecznej gospodarki rynkowej: 2 modele państw(dot. interwencjonizmu państwowego)

1. na przykładzie RFN (E.Lange)

2. na przykładzie kapitalistycznych państw wysokorozwiniętych (A.Wojtyna)

1	2
f. ustrojowe- prawne określenie i nadanie statusu wszystkim instytucjom gospodarczym: przedsiębiorstwom, gospod. domowym, rynkom, związkom gospod.	Tworzenie systemu prawnego- regulacja własności, zasady zawierania umów między podmiotami gospod., - by sprawny rynek
F. ochronne- nakazy i zakazy ograniczające działalność podmiotów gospod.- by nie zaszkodzić interesom; regulacja różnych działalności i sfer życia (budownictwo, ochrona zdrowia, pracy środowiska)	Zapewnienie warunków dla wolnej konkurencji, przeciwdziałanie monopolom (ustawy antymonop.), nacjonalizacja przedsiębiorstw lub gałęzi prod.
F. ogólno sterownicza- ingerencja w procesy gospod., tam gdzie występują braki i problemy socjalne (bezrobocie, inflacja, depresja gospod., klęski i inne); podział dochodu społ.- zapobieganie nieakceptowanemu wzrostowi dochodów i stosunków majątkowych	Dostarczanie lub zapewnienie dostarczania dóbr publicznych
f. produkcyjne- dostawca wytw. dóbr pożądanych na rynku i dóbr kolektywnych (nie atrakcyjnych rynkowo)	Przeciwdziałanie i likwidacja negatywnych efektów działalności gospod.- regulacja cen, podatków, ograniczenia (zanieczyszczenie środ., hałas, duży ruch uliczny). Regulowanie pozytywnych efektów.
f. nabywcy- nabywanie dóbr i usług dla aparatu państwowego i jego różnych agend i instytucji	Sprawiedliwy podział dochodu narodowego, godne warunki życia obywateli, zabezpieczenie socjalne, stabilizacja w trakcie nierównowagi rynkowej.

Władza państwowa.

władza najwyższa, suwerenna.

Władza- (socjologicznie)- czyjeś uprawnienia czy przysługujące komuś i możność wpływania na zachowania innych.

Władza państwowa- uprawnienia i możliwość egzekwowania od obywateli określonych zachowań w drodze stosowania odpowiedniego systemu kar(sankcji) i nagród. Jest legitymizowana.

3 rodzaje źródeł władzy (M.Weber):

• legalne- sprawowanie władzy wywodzi się z formalnoprawnego, obowiązującego uregulowania prawnego, przypisującego( przyznającego danemu stanowisku czy stanowiskom) uprawnienia władcze- prawo do realizowania władzy w zakresie ustalonych kompetencji

• tradycyjne- źródła legitymizacji są przyjęte i uświęcone tradycyjnie, przypisujące osobie czy osobom określonego pochodzenia uprawnienia (tytuł) do wykonywania władzy w określonym zakresie

• charyzmatyczne- wypływa ze szczególnych cech osobowości(charyzmy) danej osoby.

Legitymizacja- ważny warunek sprawowania władzy danej osoby czy grupy politycznej, brak- powoduje nieuniknione konflikty między daną władzą a społeczeństwem.

Oprócz legitymizacji, potrzebna jest i akceptacja moralno- ideologiczna i pragmatyczna- sprawowanie władzy musi być zgodne z systemem podstawowych wartości uznawanych w danym społ., czy w większości grup politycznych, religijnych, różnych warstw społ. z jakich składa się społ., z systemem wartości narodu w państwach jednonarodowych.

Pragmatyczna- władza uzyskuje te akceptację, jeśli okazuje się skuteczna, sprawna i odpowiada oczekiwaniom społ.

Możność wykonywania władzy- faktyczne dysponowanie środkami, pozwalające na rządzenie, faktyczne władztwo czyli regulowanie działań osób i instytucji oraz ich egzekwowanie za pomocą odpowiednich sankcji. Odróżnienie władzy potencjalnej od sprawowanej.

Cechy władzy państwowej:

I. Instytucjonalizacja- rozbudowany charakter władzy państwowej w postaci systemu instytucji politycznych, administracyjnych i sądowniczych.

Instytucje- wyodrębnione zespoły ról społ. i stanowisk, powierzonych odpowiednio określonym osobom, ustanowione celem wykonywania określonych zadań za pomocą przydzielonych im środków.

3 rodzaje instytucji we władzy państwowej:

• polityczne:

• parlament, rady gminne- rola legislacyjna, stanowienie prawa

• przedstawicielskie- ambasady, konsulaty, misje państwowe- reprezentacja państwa w stosunkach międzynarodowych

• administracyjne:

• organy władzy wykonawczej- Rada Ministrów, ministerstwa, urzędy wojewódzkie- rządzenie i zarządzanie

• sądownicze:

• sądy powszechne, Trybunał Konstytucyjny, Administracyjny, itp.- wymiar sprawiedliwości i ochrona praworządności.

II prawo stosowania środków przymusu fizycznego względem obywateli naruszających prawo (cywilne, karne) za pomocą:

• policja, sądy, wojsko, więzienia, sankcje- kara pozbawienia wolności

III suwerenność:

• wewnętrzna- władza państwowa:

• posiada prawo kontroli instytucji i grup społ. w obrębie społ. występujących

• koordynowanie ich działalności

• rozstrzyganie konfliktów

• zewnętrzna- reprezentowanie społ. względem innych państw i inne państwa nie mogą ingerować w sferę spraw wewnętrznych danego kraju.

IV terytorialność- państwo ma określone granice przestrzenne, oznakowane, chronione, zasady ich przekraczania są ściśle określone

Ograniczenie suwerenności państwa:

• może państwo ją sobie ograniczyć, poprzez własne decyzje- przystąpienie (podpisanie) określonych umów i konwencji międzynarodowych

• jest ograniczone moralnie:

• zobowiązane do przestrzegania Karty Narodów Zjednoczonych

• przestrzeganie praw człowieka- naruszenie- organy ONZ (Rada Bezpieczeństwa)- sankcje i zmuszenie państwa do np. odstąpienia od agresji

Typologia państw.

Zróżnicowanie ze względu na formy organizacji:

• państwa unitarne- jedność struktury organizacyjnej i brak podziałów na jakieś części składowe

• państwa złożone (federalne, federacyjne)- składające się z części posiadających przymioty państwowości, jakie posiadają w ramach stanowionej razem całości, samodzielności w postaci odrębnego regulowania pewnego zakresu praw na swym obszarze. (Niemcy, USA, były ZSRR)

państwa- łączą się w różne formy struktur bardziej złożonych, związków państw, np. ONZ, UE, NATO.

Autonomia- zjawisko pewnego stopnia niezależności, polegającej na rządzeniu się określonej części obywateli własnymi prawami, odrębnymi do ogólnych praw państwa I stanowionymi przez dany związek autonomiczny. Musi być gwarantowana przez konstytucję.

Rodzaje autonomii:

• narodowościowo- kulturalna- zachowanie własnego języka w szkołach, urzędach, prasie, itp., utrzymanie własnych zrzeszeń i związków kulturalnych i społ. i samostanowienia o nich. (mieszkańcy należący do określonej grupy narodowościowej i zamieszkujący pewną część państwa- mniejszości narodowe)

• religijno- wyznaniowa- określona grupa wyznaniowa ma prawo samostanowienia swych instytucji i ma zagwarantowaną swobodę praktyk religijnych

• administracyjno- polityczna- część ludności z określonej części terytorium państwowego ma uprawnienia administracyjne, polityczne, prawo regulowania określonego zakresu spraw przez własne instytucje legislacyjne.

Inny podział państw:

• monarchistyczne

• republikańskie.

Monarchistyczne	Republikańskie
Władza państwowa- król, monarcha, cesarz, książę, itp.	Władza- prezydent
Akty rządzenia- wykonywane w jego imieniu	Źródło władzy- wola obywateli, społeczna
Tytuł- dziedziczny lub elekcja	Legitymizacja- wybory powszechne
Legitymizacja-koronacja- pełnia władzy	Rządzenie- Rząd , ustawodawstwo i kontrola- parlament
Dziś- monarcha- symbolizowanie państwa Władza najwyższa- parlament, rząd	administracja państwowa- admin. rządowa+ admin. samorządowa

Modele sprawowania władzy państwowej:

• autorytarny

• demokratyczny.

Autorytarny	Demokratyczny
Samowolność sprawującego władzę i brak kontroli innych organów władzy państwowej	Rządy ludu- obywateli
Nieograniczona i niepodzielna władza	Władza- w drodze wyborów
Kumulacja wszystkich atrybutów władzy w jednych rękach: prawodawczej, sądowniczej, administracyjnej	Równość praw osób posiadających status obywateli
Rządzenie „odgórne”- za pomocą regulacji prawnych, zakazów, nakazów, rozbudowanego systemu sankcji karnych, stosowania przymusu, bez partycypacji w stanowieniu prawa ze strony obywateli	Partycypacja obywateli w sprawach państwa przez wybieranie przedstawicieli w drodze wyborów (posłowie, deputowani, senatorzy)
Totalitaryzm- postać patologiczna- władza wszechobecna- 1 władca lub 1 partia- władza oparta na ideologii, przenikanie jej do wszystkich sfer życia (kultura, wychowanie, szkolnictwo, moralność, normy, wzory zachowań, itp.); monopol masowych środków przekazu, cenzura na wszystko; likwidacja wszelkich przejawów opozycji, państwo policyjne- rozbudowane służby bezpieczeństwa, ; podporządkowanie gospodarki,	Władza- parlament- nadaje ustrój państwa, uchwala ustawy, konstytucję, powołuje i odwołuje rząd i inne organy władzy państwowej
		Wolności obywatelskie- zabezpieczone w konstytucji: Prawo do życia, wolności osobistej, bezpieczeństwa, sumienia, wyznania i praktyk religijnych, wolność prasy, zgromadzeń, zrzeszania się, prawo do własności prywatnej

Demokracja- taki ustrój państwa i system wykonywania władzy państwowej, w którym ogół członków społeczeństwa będących obywatelami uczestniczy bezpośrednio lub pośrednio w decydowaniu o sprawach państwa.

Wybory- na podstawie uregulowań stanowiących ordynację wyborczą w drodze tzw. wolnych wyborów, w których obywatele mogą wyrazić swą wolę be zewnętrznego nacisku, presji i zagrożeń czy dyskryminacji ze strony panującej władzy.

Wybory demokratyczne- warunki:

1. są powszechne- każdy uprawniony obywatel, bez względu na rasę, płeć, wykształcenie, majątek, itd.

2. są równe- każdy głosujący- 1 głos

3. są tajne

4. są bezpośrednie- głosujący oddaje głos osobiście

5. są proporcjonalne, większościowe

ROZDZIAŁ VI

Partie polityczne- związki osób, obywateli danego państwa kierujący się wspólną ideologią, dążący do objęcia lub udziału we władzy w państwie celem realizacji swego programu.

Ideologia obejmuje:

• założenia światopoglądowe lub filozoficzno- społeczne

• program partii- cele do osiągnięcia (w dziedzinie: ustroju państwa, gospodarczej, oświaty i kultury, poziomu życia

• metody i sposoby realizacji celów

• strategia i taktyka działania w walce o uzyskanie władzy i po jej zdobyciu.

Fazy kształtowania się partii:

• średniowieczne i powstawanie państw patrymonialnych- partie dworskie, stronnicy: zwolennicy i przeciwnicy jakiejś opcji; stronnictwa- powstawały w jakiejś konkretnej sprawie

• okres ukształtowania się parlamentu w państwach europejskich:

• w. XII Anglia- król w ważnych decyzjach zasięgał rady najznakomitszych wasali korony

• w.XIII- Wielka Karta Swobód- rady królewskie- charakter obligatoryjny w sprawach publicznych

• od 1295- powstanie parlamentu- zasiadali nie tylko książęta, wasale, baronowie, lordowie, ale też przedstawiciele miast

• Polska- XIV w.- I forma sejmu- zjazdy dostojników świeckich i duchownych oraz szlachty

• XV w.- sejmiki- zjazdy szlachty z danej ziemi wybierały swych przedstawicieli do izby poselskiej (sejm- król, senat i izba poselska)

• W. XVIII/XIX- ukształtowały się partie polityczne- na tle ruchów walczących przeciw władzy absolutystycznej, procesów uprzemysłowienia, pojawienia się kwestii robotniczych i ruchów socjalistycznych- partie o charakterze masowym, wśród wszystkich warstw społ.; partie członkowskie- dążące do zdobycia jak największej liczby zarejestrowanych członków, obowiązanych do płacenia składek, ponoszenia różnych obciążeń finansowych, dokładne programy, trwała i systematyczna działalność

• Po II wojnie światowej- kraje kapitalistyczne- odchodzenie od partii klasowych na rzecz ogólnonarodowych- programy dot. spraw i interesów całego społ.- zmniejszenie różnic w programach poszczególnych partii, nieliczne opcje polityczne (2-4 partii)- tworzenie aktywu politycznego- gromadzenie środków masowego przekazu, organizowanie spotkań, wieców, zgromadzeń, manifestacji.

• Od 1970-80- rozwój ruchów partycypacyjnych- założenie- demokracje nie angażują społ. w życie polityczne, w partiach- nie uwzględnia się woli i poglądów mniejszości, są mało elastyczne, nie wyczerpują możliwych form działania- dlatego też- potrzeba rozwijania ruchów politycznych- związków, klubów, ośrodków społ.- politycznych

Pluralizm.

Społ. pluralistyczne- zróżnicowane społecznie- istnienie wielu różnych grup społ. o odmiennych rodzajach działalności, interesach, systemach wartości, ale wzajemnie od siebie zależnych.

Pluralizm społ.- rodzi p. polityczny- polegający na wolności tworzenia partii politycznych, dążących do objęcia stanowisk we władzy lub wywierania nacisku na władze państwa w celu wydania określonych decyzji. Nie tylko partie, ale też- grupy zawodowe, kulturalne, religijne, gospodarcze, etniczne.

Pluralizm- skłania do współistnienia i współdziałania różnych grup, skłania polityków do pertraktacji, negocjacji, uzgodnień, powoduje współzawodnictwo i rywalizację między grupami, co uniemożliwia na wytworzenie się monopolistycznej władzy.

Funkcje partii (Z.Bauman):

• f. Ideologiczno- programowe:

• formułowanie programów polit.- określenie ustroju, wizji i celów działania państwa

• krytyka stanu dotychczasowego i wskazanie możliwości dalszego rozwoju społ. w różnych dziedzinach

• ujawnianie pomysłów, aspiracji woli jednostek w odniesieniu do państwa

• wpływają bezpośrednio lub pośrednio na kształt władzy państw.- wybory

• f. Rekrutacji elit politycznych:

• kształtują je, wyłaniają je ze środowisk

• pośrednictwo między władzą państwa a obywatelami

• partie rządzące- wspierają organy władzy, są bazą społeczną dla ekipy rządzącej, kształtują jej poparcie

• partie opozycyjne- krytyka- sprawowanie kontroli społ. nad rządem

• kształtowanie opinii publicznej:

• inspirowanie zainteresowania obywateli sprawami państwowymi i wprowadzanie ich w aktualne problemy państwa, lokalne, motywowanie do działań

kultura polityczna- stosowanie się do reguł, umożliwiających partiom politycznymi politykom osiąganie porozumień i kompromisów przy zachowaniu swych istotnych odrębnych założeń.

Brak kultury polit.- anarchia polityczna, politykierstwo, walka o stołki.

System monopartyjny:

• opanowanie organów władzy przez jedną partię i prawne zastrzeżenie jej panowania

• zakaz organizowania się obywateli w ugrupowania polityczne

• opozycja polityczna- ostro zwalczana

• utożsamianie państwa z dana partią polityczną

• partia- wszystkie stanowiska w organach władzy

• jej uprawnienia- bo uważa że:

• reprezentuje jedynie właściwe interesy czy misję narodu- system faszystowski

• reprezentacja interesów klasy robotniczej lub ludu pracującego miast i wsi- system komunistyczny

• szczególna struktura organizacyjna:

Faszyzm	Komunizm
Doktryna rasistowskiego nacjonalizmu	Doktryna marksistowsko- leninowska- wizja społ. komunistycznego- partia- siła kierownicza narodu
Struktura i hierarchia militarno-wojskowa	Władza państwowa- charakter dwuczłonowy:
Na czele- wódz polityczny i militarny przywódca narodu w jednej osobie	Organy władzy wykon. (rząd- szczebel najwyższy, naczelnik gminy- szczebel lokalny)	Równolegle- organy partii- od szczebla centralnego do podst. organizacji partyjnych w gminach, zakł. pracy, urzędach
Rygory wojskowe
Kierowanie partią- system rozkazów i poleceń	Władza wykonawcza- podporządkowana realnie i formalnie partii: sekretarze komitetów partyjnych- kierowanie odpowiednimi organami władzy admin.-rekomendacje i odwoływanie ze stanowisk, kontrola wykonywania ustalonych programów i działalności
Do partii- jest się przyjmowanym, a nie wstępuje się
Hierarchiczność i bezwzględne posłuszeństwo niższych do wyższych szczebli			Centralizm demokratyczny- demokratyczność- funkcje partii- organy partii (wszystkie szczeble), centralizm- zadania partii- ustalane centralnie- Zjazd Partii, Komitet Centralny, zgodnie z wolą Pierwszego Sekretarza Partii
Krytyka i opozycja- tępione bezwzględnie jako działania wroga narodu

Inna odmiana- partia hegemonistyczna- obok partii faktycznie sprawującej władzę dopuszcza się istnienie partii wspierających, satelitarnych, koncesjonowanych, np. ZSL czy SLD w PRL-u.

Demokratyczny system władzy.

Warunki:

1. uznanie zasady suwerenności ludu (narodu) jako podmiotu i źródła władzy państwowej:

1. obywatele w sposób bezpośredni (plebiscyt i referendum, lub poprzez swych przedstawicieli) ustalają porządek prawny państwa, kierują życiem społ.

2. ogół obywateli w wolnych i powszechnych wyborach dokonuje wyboru swych przedstawicieli do najwyższego organu władzy państwowej- parlamentu (Sejm, Kongres)

2. przyjęcie odpowiedniej konstrukcji organów władzy państwowej:

1. podział władzy ze względu na kompetencje: ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza

2. zasada wzajemnej zależności i kontroli poszczególnych organów władzy, by pomimo odrębnych kompetencji mogły zgodnie działać, nie paraliżować się i zależeć i kontrolować się- dekoncentracja władzy i decentralizacja

3. zachowanie prywatnej własności środków produkcji, wolności inicjatywy gospodarczej i konkurencji - tzw. gospodarka wolnorynkowa, podlegająca interwencyjnym działaniom organów władzy państwowej

4. ochrona i przestrzeganie praw człowieka i wolności obywatelskich- międzynarodowa kodyfikacja:

1. prawa człowieka- Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (10.12.1948)

2. Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych- określa uprawnienia jednostki w dziedzinie stosunków społ.- gospodarczych i kultury

5. Pluralizm polityczny:

1. uznanie prawa obywateli do zrzeszania się w związki polityczne, kierujące się określoną wizją rozwoju swego społ. i państwa oraz prowadzące działalność zmierzającą do objęcia władzy lub wywierania wpływu na jej funkcjonowanie

2. zgoda na ujawnianie się różnych poglądów na sprawy państwa i czynne zaangażowanie się obywateli w sprawy publiczne

3. zgoda na zmianę partii i elit rządzących- bo zawiodły oczekiwania wyborców

4. zgoda na tworzenie, wspomaganie, ochronę opozycji i współdziałanie z nią w sprawach ważnych dot. społeczeństwa

samorząd terytorialny.

Też- samorząd lokalny- samodzielne rządzenie się ludności zamieszkującej na obszarze gminy, stanowiącej społeczność lokalną (zbiorowość terytorialną).

Gmina- obejmuje obszar jednorodny przestrzennie i osadniczo, na którym zamieszkująca ludność powiązana jest więzami społecznymi i gospodarczymi, wobec tego jest zdolna do wykonywania zadań publicznych.

Istota samorządu terytorialnego:

• gminy posiadają osobowość prawną

• wykonują zadania publiczne we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność

• posiadają swój ustrój prawny- organy władzy:

• zarząd gminy + burmistrz, prezydent miasta

• radę gminną- organ stanowiący, wybierany przez mieszkańców gminy w wyborach powszechnych

• gminy mają określone kompetencje- zakresy spraw wyłącznie do nich należące, określane w dwojaki sposób:

• w drodze tzw. domniemania prawnego- właściwości gminy są określone jako wszystkie sprawy społeczności lokalnej, z wyjątkiem zastrzeżonych ustawami na rzecz innych podmiotów

• na zasadzie enumeracji

są to zadania własne gminy oprócz których mogą spełniać zlecone przez administrację rządową.

• zadania własne- nie podlegają kontroli administracji rządowej, z wyjątkiem legalności ich działania- daje to autonomiczność samorządu lokalnego w stosunku do organów władzy państwowej

zadania gmin- sprawy:

• bezpieczeństwa i porządku publicznego

• budowy i utrzymania dróg lokalnych

• organizacji ruchu drogowego i komunikacji

• szkolnictwa i placówek oświatowo- kulturalnych

• opieki społecznej i zdrowotnej

• rozwoju życia kulturalnego i opieki nad środowiskami kulturalnymi biblioteki, teatry, muzea)

• rozwoju gospodarczego

• gospodarki komunalnej

gmina:

• podmiot praw i obowiązków

• posiada własny budżet i środki finansowe

• jest właścicielem mienia komunalnego (szpitale, szkoły, różne zakłady usługowe: gazownie, zakłady energetyczne, wodociągowe)

• integruje ludność w lokalną zbiorowość terytorialną (społ. lokalną)

ROZDZIAŁ VII.

Naród- jedna ze społeczności (lub jedna z grup społ.) składających się na dane społ. historyczne lub społeczność ideologiczno- kulturowa, twór społ. świadomościowy.

Postaci społeczności narodowych:

1. społ. jednonarodowe- prawie wszyscy mieszkańcy danego kraju (poza cudzoziemcami, obcokrajowcami) czują się członkami jednego, tego samego narodu

2. społ. względnie jednorodne- zawierające mniejszości narodowe- ludność przybyła z sąsiedniego kraju żyje i mieszka na innym terytorium narodowym czy państwowym, zachowując w różnym zakresie elementy innego, własnego narodu (np. mniejszość niemiecka) lecz związana stosunkiem obywatelskim z państwem, na którego terytorium zamieszkuje, traktując posiadane mienie, miejscowość, okolicę, region jako tzw. ojczyznę prywatną, lokalną, regionalną

3. społ. wielonarodowościowe lub wielonarodowe:

1. wielonarodowościowe - w granicach 1 państwa żyje i rozwija w pewnych zakresach swe kultury wiele narodów- tzw. narodowości- gdyż nie dążą do tworzenia własnej, odrębnej organizacji państwowej, ale na zasadach równorzędności współistnieją dobrowolnie, akcentując lub tworząc te same wspólne instytucje państwowe, współkształtują różne wspólne formy życia kulturalnego

2. wielonarodowe- wiele narodów o wykształconych, odrębnych kulturach narodowych

4. społ. wieloetniczne- składające się z wielu grup etnicznych (grupa etniczna- coś innego niż nowożytny naród).

Grupa etniczna- integracja ludności dokonująca się na podstawie częściowej odrębności kulturowej. 2 rodzaje:

• autochtoniczne (np. Indianie w Ameryce)

• imigracyjne (polska, włoska emigracja w USA)

gr. Etniczne- odrębności: języka, rasowa, regionalna, pochodzenia narodowego, obyczajów i zwyczajów, wyznaniowa. Utrzymują swe odrębności, lecz żyją w obrębie wspólnego państwa, tworząc elementy kultury i ponadetniczne instytucje kulturalne.

Cecha ogólna wszystkich postaci życia narodowego- współistnienie narodu i państwa w każdym społeczeństwie i występujące utożsamianie narodu ze społ. ogólnym (globalnym) i państwem.

Koncepcje narodu.

Naturalistyczna- naród- grupa genetyczna, uwarunkowana biogennie- twór uwarunkowany właściwościami środowiska geograficznego, w jakim pewna grupa rasowa mieszkała i żyła na przestrzeni wieków, przekazując swe właściwości psychofizyczne następnym pokoleniom.

F.Znaniecki- naród- wytwór cywilizacji, a nie naturalna całość, bez podstaw biologicznych i geograficznych, bez rasowej solidarności jednostek pochodzącej od wspólnych przodków, bez wspólnych cech organicznych, bez więzów zewnętrznych narzuconych przez wspólne otoczenie naturalne.

K. politologiczna- naród- wspólnota polityczna- wspólnoty plemienne rozrastając się tworzą instytucje państwowe (odrębne od organizacji plemiennej) obejmujące często wiele grup postplemiennych. Takie państwo dąży do integracji tych grup pod względem jednorodnego systemu wierzeń, obyczajów, wspólnych tradycji, przede wszystkim jednocząc je gospodarczo, tworząc wspólny system oświaty, wspólne instytucje kulturalne- utrwalanie wspólnoty kult. i polit. i odrębność w stosunku do innych państw- narodów.

R.Dmowski- Naród- twór życia państwowego, bez państwa żaden naród by nie powstał. Tożsamość narodu i państwa.

K. kulturowa (F.Znaniecki, J.Chałasiński, S.Ossowski)- istota narodu- w kształtowaniu się w toku rozwoju historycznego społeczności, które tworzą własną kulturę i w których członkowie narodu uczestniczą w tej kulturze narodowej, obejmującej język, obyczaje, sztukę i naukę, działalność gospod., tradycję i inne.

Naród- wspólnota kultury.

Ossowski- naród- wspólnota kulturowa faktyczna, ideologiczna- bo w tworzeniu kultury narodu, ludzie kierują się ideałami narodowymi, wizją, ideologią, aspiracjami w różnych dziedzinach kultury, jaką ten naród powinien osiągnąć. Świadomość narodowa- istotna.

Naród jako społeczność.

Społ. plemienne	Społ. narodowe (narody)
Powstawanie
Na zasadzie pokrewieństwa	Poprzez rozległe przemiany społeczne
Więzi
Podstawa- przekonanie o wspólnym pokrewieństwie- poczucie wzajemnych obowiązków i solidarnych działań zbiorowych	Więź grupowa- powstaje na zasadzie życia i tworzenia wspólnej kultury i wspólnego w niej uczestnictwa
System komunikacji i współdziałania
Opiera się na stycznościach bezpośrednich, tworzenie i uczestnictwo w kulturze- pokaz bezpośredni i przekaz ustny między generacjami	Opiera się na stycznościach pośrednich (pismo, druk, itd.)- wtedy powstaje kultura narodowa i naród
Cechy społeczności
Głębokie poczucie odrębności, i jej ochrona i antagonistyczne odosobnienie, skrajny entocentryzm, plemię- cały świat, wrogość do innych plemion współzamieszkujących teren	Świadome uczestnictwo w utrzymaniu i rozwoju nadindywidualnego zasobu kultury, heterogeniczność kulturowa, różnorodność, zróżnicowanie, zgodność współistnienia i współdziałania pomimo różnic np. religijnych, ideologicznych, etnicznych

Wspólnotowość- gdy, jednostki w swej świadomości (poglądach, wyobrażeniach i aspiracjach) identyfikują się z narodem, w kulturze którego uczestniczą.

Może zachodzić zjawisko niesymetryczności więzi w narodzie- 3 rodzaje:

• dot. jednostek- gdy jedne czują uważają się za członków narodu, inne zaś pomimo życia w kulturze danego narodu, nie przynależą do niego wewnętrznie (nie czują)

• dot. ludności pogranicznej- gdy elity obydwu sąsiadujących ze sobą narodów uznają ich za swoich członków oraz gdy toczą spory lub współzawodnictwo o ich przynależność narodową

• dot. niespójności między aspektem strukturalnym i świadomościowym- tzn. pewne części czy grupy ludności mogą czuć się członkami danego narodu i być za nich uznawane, choć obiektywnie (obyczaje, język) kulturowo należą do innego- tzw. fałszywa świadomość

język- jednoczy naród, ale i też odróżnia go od innych narodów. Jest środkiem komunikacji- bez niego nie może się odbywać życie zbiorowe, jest warunkiem tworzenia kultury. Może również być podstawą tworzenia się wielu kultur narodowych (np. USA), także- kilka języków może być uznawane za ojczyste(np. Szwajcaria).

Terytorium narodowe- ziemia ojczysta, ojczyzna- uznanie za taką pewnego obszaru, zamieszkiwanego dłuższy czas przez członków danego narodu, skupienie na tym obszarze dorobku kulturalnego.

S.Ossowski- rozróżnienie na:

• ojczyznę prywatną- stanowi wieś, miasto, miejscowość, region, z którym jednostka jest związana emocjonalnie. Obejmuje ograniczone otoczenie najbliższe- rodzinę, sąsiadów, znajomych, z którymi jednostka obcuje. Styczności bezpośrednie.

• ojczyznę ideologiczną- stanowi całe terytorium narodowe wraz ze wszystkimi członkami narodu (rodakami). Styczności pośrednie, duchowe, intelektualne, brak bezpośredniego kontaktu.

Patriotyzm- system postaw względem ojczyzny, zdeterminowanych przez komponent emocjonalny postawy, tj. uczucie miłości, przywiązania do ojczyzny; normatywnie- zestaw norm, określających obowiązki członków społeczności narodowej: obowiązek miłości, ochrony, poświęcenia się w obronie ojczyzny.

Czynnik integracyjny- przekonania o wspólnym pochodzeniu (wspólnota dziejów)- sięgają do historii narodu i mają charakter mitów i stereotypów. Leży to u podstaw moralnego poczucia odpowiedzialności i kontynuacji dziejów przez następne pokolenia.

F.Znaniecki i J.Chałasiński- kultura narodowa-podstawa egzystencji narodu- bo społ. narodowa ma za zadanie zachowanie, tworzenie i upowszechnianie kultury w różnych jej dziedzinach. Zakres pojęcia kultury- wartości wspólne- język, ziemia ojczysta, ojczyzna, tradycje wspólnych dziejów. Każdy naród- ma swoje osiągnięcia w dziedzinie kultury- identyfikowanie osiągnięć kultury wytworzonych przez rodaków, oraz związek treściowy dzieła z narodem, jego historią, życiem danej społeczności, - np. Chopin, Mickiewicz.

S.Ossowski- nacisk na cechy różnicujące kultury- ideały, idee narodowe w tych kulturach formułowane.

P.Rybicki- narody różni dorobek kulturowy (różne dorobki zazębiają się- dzieła i oddziaływania uznawane za wspólne dobra dla różnych narodów.

Inny postulat- wartość łącząca w narodzie- życie narodowe w ramach własnego państwa, niezależność, niepodległość.

Geneza narodu.

Znaniecki- rozwój kultur narodowych- dokonywał się dzięki działalności przywódców kulturalnych, twórców różnych sfer kultury- „przodownicy kultury”- rola różna od roli przywódcy politycznego (bo brak stosowania środków przymusu- cel swój osiągali poprzez rozwijanie wzorów, wartości dzieł lokalnych, itp. i upowszechnianie ich- były wspólne dla różnych odrębnych grup ludności).

Przodownicy kultury:

• pisarze- bo rozwinęli języki literackie z tradycyjnych czy regionalnych dialektów

• duchowni- bo upowszechniali światopogląd i religijny, chrześcijański wspólny system wartości- szerzenie się poczucia tożsamości w zróżnicowanej etnicznie ludności (unifikacja wartości, norm)- poprzez- tłumaczenie i wydawanie książek religijnych w językach miejscowych

• uczeni (głównie historycy)- opisy dziejów, dorobku, wspólnej przeszłości- samowiedza o sobie (danym narodzie) i poczucie jedności

• ideologowie narodowi- działacze społ.-polit., organizatorzy, publicyści, myśliciele, filozofowie- formułowanie wspólnych ideałów określających przyszłość, wizje dla narodu.

Ideologia-:

• zawiera ideały ogólne- wizje przyszłego stanu narodu, podstawowe cele, kryteria, co dobre, co złe

• odwołuje się do określonych wydarzeń w dziejach narodu- przełomowych (np. Konstytucja 3 Maja

• określa przedmioty czci i ochrony- wpływ na postawy patriotyczne (Wawel)

• określa wybitnych twórców narodowych- wzory osobowościowe dla współczesnych (Mickiewicz, Kościuszko)

• tworzy symbole czci narodowej( sztandary, znaki, stroje, itp.)- zewnętrzne oddanie treści ideologii i oddziaływanie emocjonalne

rola ideologii:

• selektywna- podziały członków społ. na zwolenników danej ideologii

• integracyjna- w relacji do społ.- przyciąga jednostki do rzeszy zwolenników, wewnętrznie- w odniesieniu do zwolenników- integracja, poczucie przynależności, podstawa identyfikacji, podstawa organizowania się partii polit.

• Wychowawcza- nauczanie historii narodu, propagowanie systemu wartości i norm zachowań do naśladowania, określenie przedmiotów czci- kształtowanie osobowości.

Pluralizm światopoglądowy- członkowie danego narodu są zwolennikami różnych ideologii narodowych.

Nacjonalizm- 2 rozumienia- wywodzi się z ideologii narodowej:

• pewien system postaw światopoglądowo- politycznych jednostek

• pewna orientacja i ruch społeczno- polityczny.

Różne idee nacjonalizmu:

• dany naród posiada specyficzne cechy, dzięki którym odgrywa szczególną rolę i może dominować nad innymi

• naród- wartość najwyższa, interes narodowy- ostateczne kryterium i źródło polityki państwa

• idea jedności narodowej- eliminowanie różnic religijnych, społ., polit., w narodzie za pomocą siły i przemocy, a nie dialogu, porozumienia, tolerancji.

Nacjonalizm- system postaw i jako ruch społ.- nieufność, obcość, wrogość do innych narodów i narodowości, dążenie do hegemonii w stosunkach międzynarodowych, wewnętrznie w narodzie- zasada etnicznej czystości- nie uznawanie w państwie narodowym żadnych mniejszości narodowych.

Rozwój instytucji kulturalnych.

• średniowieczne dwory książęce i królewskie- patronat i pomoc twórcom kultury, upowszechnianie ich dzieł, prowadzące do ujednolicenia kulturowego wielu grup etnicznych i regionalnych

• organizacje kościelne i klasztory- zakładanie szkół klasztornych i katedralnych- kształcenie w teologii i ośrodki rozległych studiów naukowych- prawo, medycyna, historia

• średniowieczne autonomiczne miasta- wiek XV-XVII- ośrodki bujnie rozwijającego się rzemiosła, handlu, zamożności, ściągały licznie twórców sztuki, pisarzy i naukowców- pozwalało na upowszechnianie wynalazków i rozprzestrzenianie się dzieł sztuki na szersze obszary

• średniowieczne gildie- zrzeszały rzemieślników i twórców sztuki- dzieła na zamówienie (rzeźby, obrazy, gmachy publiczne, pałace, itp.)- elementy kultury narodowej

• akademie literackie - wiek XVI i XVII- Włochy i Francja (Akademia Francuska)- ustalały i rozwijały język narodowy, uznawany za wspólny dla wielu grup etnicznych, organizowały twórczość literacką, propagowanie dzieł o najwyższych wartościach, unifikacja języka (wypieranie dialektów), lansowanie odrębnych wzorów życia

• uniwersytety:

• I- Włochy Bolonia- 1119r., Rawenna- 1110-1130r.

• II- Francja- Sorbona- 1200r.

• Anglia- Cambrigde- 1203r., Oxford- 1214r.

• Polska- Kraków- 1364r.

Ich rola- rozwijanie nauk, bo od nich zależał postęp, kształcenie przyszłych twórców kultury, formowanie elit intelektualnych, kadry inteligencji na najwyższym poziomie w różnych dziedzinach życia narodowego, prowadzenie badań naukowych.

Powstanie nowoczesnego narodu.

Nowoczesny naród- taki stan i stopień rozwoju społeczności narodowej, w którym:

1. wszystkie stany, warstwy, klasy społ. - poczucie przynależności narodowej, świadomość narodowa

2. upowszechnienie wszystkich tworów kultury narodowej(obyczaje, kultura, literatura, sztuka, nauka) wśród wszystkich warstw

3. posiada własną organizację państwową, lub drogą walki narodowowyzwoleńczej dąży do uzyskania niepodległości (walki masowe i trwałe)

powstawanie nowoczesnych narodów- związane z rewolucjami republikańsko- demokratycznymi i ruchami wolnościowymi i niepodległościowymi (Anglia- rewolucja demokrat.- 1645-1648; Wielka Rewolucja Francuska- 1789, wojny napoleońskie, Wiosna Ludów- XIX w.)- zniesienie podziału stanowego, lud- podmiot władzy politycznej, niepodległość, suwerenność państw.

Kilka wielkich procesów wpływających na to:

• przeobrażenia techniczno- ekonomiczne:

• rozwój przemysłu fabrycznego i gospodarka towarowo- pieniężna

• rozwój rynku krajowego i światowego

• rozwój środków transportu (koleje), szybka komunikacja

• przemiany struktury społecznej:

• załamanie podziału stanowego

• rozrost mieszczaństwa

• nowe warstwy społ.- robotnicy fabryczni, przedsiębiorcy, właściciele kapitału finansowego, bankierzy- burżuazja

• znoszenie przeszkód w handlu- tworzenie się gospodarstwa krajowego i jedności narodowej

• uprzemysłowienie:

• włączenie się w życie gospodarcze ludności robotniczej i chłopskiej

• rozwój szkolnictwa i oświaty- szerzenie się świadomości narodowej

• zmiany w sposobach i środkach komunikacji

• rozwój masowych środków przekazu- rozwój przemysłu poligraficznego- upowszechnianie symbolicznej kultury narodowej.

Relacje naród- państwo.

Odrębności, bo:

• naród- wspólnota ideologiczno- kulturowa

• państwo- społeczność polityczno- administracyjna- P.Rybicki- często wyprzedzała kształtowanie się w jego ramach narodu, poprzez swoje instytucje admin. lub polit.- wspomaganie kształtowania się kultury i świadomości narodowej lub tłumienie ich (zależy od fazy rozwoju kultury narodowej)

• odrębne instytucje.

F.Znaniecki- naturalne pierwszeństwo wytworzenia się kultury narodowej i narodu w stosunku do powołania niepodległego państwa (przynależności państwowe- drugorzędne )

Ze względu na rozdział funkcji- komplementarność funkcji:

• naród- do pełnego rozwoju potrzebuje państwa

• państwo- by spełniać wszystkie funkcje- potrzebuje narodu (rozwój twórczości kult. W różnych dziedzinach, nauka, sztuka, technika) i partycypacji członków społ. w tej kulturze.

• Państwo- zabezpiecza byt narodowy (f. Zewnętrzne- reprezentowanie na arenie międzynarodowej i zapewnienie bezpieczeństwa narodowi, f. Wewnętrzne- zapewnia ład społ., możliwości rozwoju jednostkom)

Brak strukturalnej sprzeczności między funkcjami państwa i narodu.

Trudności i konflikty:

• naród- nie monolit- różne ideologie, różne wizje kultury i przyszłości narodu- powstają na tym tle różne partie polit., chcące opanować i kierować instytucjami polit. I administracyjnymi państwa

• zróżnicowanie strukturalne- str. społ.-zawodowa, demograficzna- klasy, warstwy, grupy społ.- zawodowe- wszystkie mają swoje interesy, często sprzeczne i niezgodne- wtedy- konflikty między instytucjami kulturalnymi (szkoły, uniwersytety, itp.) a instytucjami polit. Państwa- wtedy- dążenie do wzajemnych konsultacji i uzgodnień.

• Pomieszanie i przekraczanie kompetencji, nakładanie się niezgodnych decyzji, niewykonywanie swych obowiązków przez określone instytucje administracyjne (- np. inst. polit. przez swych urzędników zajmują się tworzeniem i ocenianiem dzieł i wartości kultury- biurokratyzacja kultury)

Instytucje powinny się wspierać i uzupełniać.

14

---