Teorie wadliwości aktu administracyjnego
Decyzja administracyjna jest prawidłowa, jeżeli łącznie spełnia dwie przesłanki: zgodna jest z normami materialnego prawa administracyjnego; została wydana zgodnie z normami procesowego prawa administracyjnego. Decyzja naruszająca normy materialne lub procesowe jest wadliwa. Akt administracyjny jest wtedy prawidłowy:
jeśli został prawidłowo, tj. zgodnie z prawdą, ustalony stan faktyczny danego stosunku
jeśli została prawidłowo, tj. zgodnie z zasadami prawidłowej wykładni, wybrana norma prawna,
jeśli z obu przesłanek została prawidłowo wyprowadzona konkluzja (sentencja aktu administracyjnego).
Przesłanki prawidłowości decyzji administracyjnej, widzianej jako procesowa forma aktu administracyjnego, mogą być rozpatrywane z uwagi na poprawność rozstrzygnięcia sprawy, której decyzja dotyczy, konkretyzując prawa i obowiązki stron. Decyzja administracyjna korzysta z atrybutu domniemania prawidłowości, co oznacza, że ma ona moc obowiązującą dopóty, dopóki nie zostanie we właściwym trybie wyeliminowana z obrotu prawnego. Dotyczy to wszystkich rodzajów decyzji wadliwych.
Teoria wadliwości decyzji administracyjnej musi pogodzić ze sobą wymagania interesu ogólnego (zbiorowego, społecznego) oraz interesu jednostkowego (indywidualnego), musi również godzić ze sobą wymagania stawiane przez zasadę praworządności i przez zasadę trwałości decyzji administracyjnej. Przy badaniu wadliwości decyzji przyjmuje się założenie istnienia gradacji wad decyzji; określony ciężar gatunkowy wad powoduje zastosowanie określonych sankcji w zakresie skutków prawnych decyzji w postaci sankcji wzruszalności decyzji, albo też sankcji nieważności decyzji. Koncepcja nieważności decyzji opiera się na założeniu, że decyzje nieważne nie wywołują skutku prawnego od momentu wydania, są aktami pozornymi, nie istniejącymi, nie mającymi mocy prawnej. Jeśli przyjmiemy, że do istotnych elementów czynności prawnej należy wywołanie skutków prawnych, to w razie gdy ten element nie wystąpi, będziemy mogli powiedzieć, że czynność prawna nie istnieje, a zatem decyzja nieważna, nie będąca zdolną do wywołania skutku prawnego, jest aktem pozornym. Jeżeli natomiast uznamy, że czynność prawna jest wyłącznie środkiem służącym do osiągnięcia określonego skutku prawnego, umiejscawiając ten skutek poza samym pojęciem czynności prawnej, to nie będziemy mogli twierdzić, że brak skutku prawnego powoduje nieistnienie czynności prawnej, a w konsekwencji nie będziemy mogli uznać decyzji nieważnej za akt pozorny. Skoro więc elementem konstytutywnym czynności prawnej jest oświadczenie woli, a jej celem jest wywołanie skutku prawnego umiejscowionego poza pojęciem czynności prawnej, to decyzja nieważna nie może być aktem pozornym czy tym bardziej aktem nie istniejącym. Taka decyzja istnieje, bo istnieje tzw. zewnętrzny stan faktyczny czynności prawnej, jednakże ze względu na wady, jakimi decyzja jest obarczona, nie będzie ona zdolna do wywołania skutku prawnego. Akt pozorny nie wchodzi do obrotu prawnego, nie ma cechy prawomocności, nikt tym aktem nie będzie związany, ani też nie będzie potrzeby eliminowania go z obrotu prawnego przy zastosowaniu trybu określonego przepisami prawa. Konstrukcja nieważności z mocy samego prawa może być zastosowana jedynie wtedy, gdy ustawodawca taki wyjątek od obowiązywania domniemania prawidłowości decyzji wyraźnie ustanowi w przepisie prawnym. Wyeliminowanie nieważnej decyzji z obrotu prawnego może nastąpić tylko przez wydanie decyzji, która stwierdza nieważność innej decyzji. Dotyczy to również decyzji zawierającej wadę powodującą jej nieważność z mocy odrębnych przepisów prawa, do których odsyła kpa i op.
Koncepcja decyzji wzruszalnych opiera się na założeniu, że decyzje wzruszalne wywołują skutki prawne, mają moc obowiązującą do czasu ich usunięcia z obrotu prawnego.
Różnice między decyzjami nieważnymi a decyzjami wzruszalnymi sprowadzają się do płaszczyzny skutków prawnych. Wchodząc do obrotu prawnego, decyzja wywołuje określone skutki prawne. Decyzje nieważne to będą takie, których skutki prawne nie są uznane przez prawo. Decyzje wzruszalne zaś będą to decyzje , których skutki prawne są przez prawo uznane, ale które są pozbawione zdolności do wywołania skutków prawnych w przyszłości. W kpa przyjęto koncepcję, że niedopuszczalne jest stwierdzenie nieważności decyzji w razie, gdy wywołała ona nieodwracalne skutki prawne. Uznanie niektórych skutków prawnych decyzji nieważnej jest uzasadnione tym, że prawo nie może zupełnie ignorować rzeczywistości i nie pozostaje to w sprzeczności z generalną koncepcją, której założeniem jest nieuznawanie skutków prawnych decyzji dotkniętej nieważnością. Możemy wyróżnić dwa rodzaje wadliwości decyzji administracyjnej: wadliwość materialnoprawna (powoduje sankcję skutkującą nieważnością decyzji) i wadliwość procesowoprawna (powoduje sankcję skutkującą wzruszalnością decyzji w trybie wznowienia postępowania). Od tej reguły są w kpa i op przewidziane wyjątki.
Decyzje nie istniejące - nie korzystają z domniemania prawidłowości i nie wchodzą do obrotu prawnego. Stwierdzenie ich nieistnienia może nastąpić bez zachowania szczególnych wymagań co do trybu postępowania i formy oraz w każdym czasie.czynności prawne nie istniejąca jest zdarzeniem faktycznym, obiektywnie istniejącym, stwarzającym pozory czynności prawnych. Można wyróżnić 2 sytuacje:
nieistnienie postępowania administracyjnego - decyzje wydane w nie istniejącym postępowaniu zawsze będą decyzjami nie istniejącymi. Z istoty postępowania administracyjnego wynika, żę może się ono toczyć, gdy występują w nim co najmniej dwa podmioty (organ administrujący i strona). Brak jednego z tych podmiotów powoduje nieistnienie postępowania.
decyzje nie istniejące, wydane w postępowaniu administracyjnym - decyzje nie zawierające wymaganych przepisami cech zewnętrznych: decyzje nie doręczone (nie ogłoszone) stronie, decyzja nie spełniająca wymagań co do struktury (np.: brak oznaczenia organu, strony, rozstrzygnięcia sprawy, podpisów osób powołanych do wydania decyzji ).