Renesans w Polsce

Epoka renesansu
Renesans zwany inaczej Odrodzeniem trwał od połowy XV do końca XVI wieku. Jego kolebką kulturalną były Włochy, skąd rozpowszechnił się on niemal na całą Europę. Renesans jest pierwszą epoką w erze nowożytnej. Termin „renesans” wywodzi się z włoskiego słowa „rinascita”, które po raz pierwszy użył Giorgio Vasari w XVI wieku. Renesans stanowił wielki przełom w kulturze europejskiej oraz przejście z kanonów

sztuki greckiej do czystości i szlachetności proporcji.

Renesans w Polsce
Do polski renesans dotarł w XV wieku. W przeciwieństwie do średniowiecza, w którym wznoszono wiele budowli sakralnych, w epoce odrodzenia budowano wiele budynków świeckich jak np. pałace i kamienice miejskie. Z kolei Kościołów budowano niewiele,

lecz nawet w nich pojawiały się motywy świeckie.

W Polsce głównym protektorem sztuki odrodzenia był Zygmunt Stary. Dbał on o wysoki poziom kulturalny swojego dworu wzorując go na renesansie Włoskim.
Głównym ośrodkiem artystycznym polskiej sztuki renesansowej był Kraków, gdzie Zygmunt Stary założył pierwszy w Polsce renesansowy warsztat architektoniczno - rzeźbiarski. Dzięki temu, już na początku XV wieku zaczęły powstawać w Krakowie dzieła charakterystyczne dla epoki odrodzenia. Następnie, wraz z rozprzestrzenieniem się w połowie XV wieku myśli oraz kultury humanistycznej, jak również idei mecenatu, pojawiło się wielu artystów, którzy tworzyli dzieła w renesansowym stylu, pozostawiając potomnym wiele wybitnych prac na najwyższym poziomie artystycznym.

Rzeźba
Kamień był głównym surowcem do rzeźbienia w epoce Renesansu . Najczęściej używano szlachetnego marmuru, choć używano również wapieni i piaskowców głównie do ozdobnych wykończeń. Wówczas zostały wprowadzone do Polski przyścienne nagrobki, które miały zastąpić sarkofagi gotyckie.

Nagrobek przyścienny jest to wnęka w nagrobku w kształci łuku triumfalnego z postacią zmarłego. Postacie te ukazywane były popiersiem albo w pozycji stojącej lub siedzącej.

Na Śląsku połączono gotycki baldachim i renesansową postać zmarłego. Przykładem

takiego połączenia jest nagrobek Baltazara z Promnic w Nysie.

Znaczącą rolę w szerzeniu renesansowej rzeźby odegrał Santi Gucci. Wyrzeźbił on m.in. Wawelski nagrobek Stefana Batorego oraz nagrobek Branckich w Niepołomicach. Najwybitniejszymi rzeźbiarzami kamiennymi Renesansu byli: B.Z. de Gianotis, G.M. Padovano, H. Canavesi, Jan Michałowicz i Santi Gucci.
W Renesansu obserwujemy w rzeźbie dążenie do oderwania postaci od tła i stworzenia tym samym wolno stojącego obiektu, a głównymi tematami ówczesnych rzeźb były przede wszystkim popiersia portretowe, posągi konne, akty i nagrobki przyścienne.

Rola płaskorzeźb ograniczała się natomiast zwykle do funkcji dekoracyjnej. Warto tu jeszcze dodać, iż na skutek ówczesnego zainteresowania kulturą antyczną powstawały w epoce odrodzenia również dzieła nawiązujące do postaci mitologicznych.

Malarstwo

Trendy renesansowe w malarstwie ujawniały się wolniej niż w rzeźbie. Było to

spowodowane między innymi mniejszą ilością malarzy od rzeźbiarzy w Polsce.

W warsztatach miniatorskich w Krakowie, gdzie sztuka renesansu rozkwitała powstawało coraz więcej miniatur o tematyce świeckiej. Przykładami takich miniatur są: „Graduał Jana Olbrachta” , która została stworzona w latach 1501-1506, „Pontyfikat” Erazma Ciołka namalowany około 1525 r.

Wybitnym twórcą w Krakowskich warsztatach miniatorskich był Stanisław Samostrzelnik. Ozdobił on liczne dokumenty: m.in. „Przywilej opatowski”, księgi liturgiczne np. modlitewniki Zygmunta Starego, oraz inne księgi np. „Żywoty arcybiskupów gnieźnieńskich”. Samostrzelnik był twórca nowego gatunku malarstwa: samodzielnego wizerunku człowieka, wolnego od powiązań ze sceną religijną. W tym gatunku namalował portret biskupa Tomickiego. Portret ten zaliczany jest do serii współczesnych portretów z klasztoru Dominikanów w Krakowie.

Nieznany malarz zainicjował w Polsce nową tematykę historyczną malując około 1515 roku obraz pt. „Bitwa pod Orszą”.

Najbardziej interesującą dziedzinę malarstwa XVI wieku stanowiły portrety. Powstawały wówczas liczne portrety królewskie, magnackie i mieszczańskie charakterystyczne dla epoki renesansu. Ważniejszym twórcą portretów w Polsce był Marcin Kober.

W malarstwie ołtarzowym zaczęła zanikać sztuka gotycka pod wpływem manieryzmu niderlandzkiego. Zaczęto dekorować ściany i sufity drewnianych kościołów, na których malowano np. postacie grajków.

---