Międzynarodowy podział pracy i gospodarka światowa

Społeczny podział pracy - polega na podziale pracy między członkami danego społeczeństwa.

Międzynarodowy podział pracy - jest kategorią historyczna, która wykształciła się ze społecznego podziału pracy. Jego gwałtowny rozwój nastąpił w okresie Wielkiej Rewolucji Naukowo-technicznej na przełomie XVIII i XIX wieku.

Międzynarodowy podział pracy - pojawia się wtedy, gdy jego uczestnicy znajdują się w więcej niż jednym kraju rozwijają produkcję pod kątem obrotu międzynarodowego.

Międzynarodowy podział pracy - pojawia się wtedy, gdy powiązania doraźne między krajami zamieniają się w powiązania trwałe, a wymiana nadwyżek zostaje zastąpiona wymianą wyrobów, będących przedmiotem specjalizacji.

Międzynarodowy podział pracy - ma charakter strukturalny tzn. jest wynikiem różnic w strukturach gospodarczych krajów i służy ich dopasowaniu.

Podmioty międzynarodowego podziału pracy to kraje, które wpływają na swoje zaangażowanie poprzez zagraniczną politykę ekonomiczną.

Czynniki wpływające na udział danego kraju w międzynarodowym podziale pracy (gospodarkę międzynarodową)

1. Czynniki strukturalne (długookresowe) - wiążą się z zaopatrzeniem krajów w czynniki wytwórcze (zasoby naturalne, siła robocza, kapitał). Rola zasobów naturalnych i siły roboczej maleje ze względu na postęp techniczny i możliwości migracji ludności. Rośnie natomiast znaczenie kapitału, ponieważ odpowiada on za kreowanie postępu technicznego

2. Czynniki techniczne sprawiły (długookresowe) - technologia jest siła napędową międzynarodowego podziału pracy, nie jest ona jednak możliwa do wytworzenia bez odpowiednich zasobów kapitałowych. Postęp techniczny jest efektem ubocznym działalności produkcyjnej. Obecnie wyznacza nowe dziedziny działalności gospodarczej.

B + E - program badań i rozwoju. W Polsce na ten program przeznacza się ok. 0,001 PKB. Dla porównania Japonia przeznacza na ten cel ok. 0,03 PKB.

Strategia lizbońska - wprowadza konieczność stosowania większych nakładów na badania w krajach UE w celu wyrównania poziomu gospodarczego krajów członkowskich z USA i Japonią.

3. Czynniki instytucjonalne (długo- i krótkookresowe) - to: polityka gospodarcza, ustrój polityczny, oraz traktaty i umowy międzynarodowe.

Demokratyczne - sprzyja im wymiana zagraniczna

Kraje Nie demokratyczne - nie sprzyja im wymiana

Traktaty i umowy międzynarodowe - określają udział w międzynarodowym podziale pracy

Ugrupowania integracyjne:

• UE - Unia Europejska

• CEFTA - Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu

• EFTA - Europejskie Stowarzyszenie Wolnego handlu

• NAFTA

• OPEC - Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową

Organizacje międzynarodowe:

• ONZ - Organizacja Narodów Zjednoczonych

• WTO - Światowa Organizacja Handlu

• BŚ - Bank Światowy

• CBO i R

• OECD - Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju

• MFW - Międzynarodowy Fundusz Walutowy

• CNCTAD

4. Czynniki koniunkturalne (krótkookresowe) - związane z popytem i podażą. W okresie dobrej koniunktury popyt rośnie, kraje decydują się na wymianę, znoszą bariery, w okresie złej koniunktury popyt spada, kraje zamykają się na wymianę zagraniczną, wprowadzają bariery.

Międzynarodowa komplementarność struktur gospodarczych - wzajemne dopasowanie struktur w obrębie dwóch lub większej liczby krajów.

Międzynarodowy podział pracy jest skutkiem oraz przyczyną międzynarodowej komplementarności struktur pracy.

Dwa typy komplementarności:

1. Typ międzygałęziowy - polega na wymianie wyrobów gotowych pochodzących z różnych dziedzin (branż), łączy kraje o różnym poziomie rozwoju gospodarczego

2. Typ wewnątrz gałęziowy - polega na wymianie wyrobów pochodzących z tej samej branży, łączy kraje o zbliżonym poziomie gospodarczym.

• Poziomy - wymiana wyrobów gotowych z tej samej branży

• Pionowy - wymiana części zespołów i podzespołów składających się na jeden wyrób

Metody zwiększenia międzynarodowej komplementarności struktury gospodarczej:

1. Międzynarodowa specjalizacja produkcji

Kraje organizują asortyment produkowanych wyrobów w celu zwiększenia liczby produkowanych wyrobów oraz w celu efektywności działalności

2. Międzynarodowa kooperacja produkcji

Ustalona z partnerami międzynarodowej produkcji

3. Produkcja na wielką skale

Związana jest z faktem, iż niektóre procesy produkcyjne wymagają odpowiedniej ilości wyrobów w celu osiągnięcia optimum, pod względem technicznym oraz ekonomicznym

4. Produkcja wielkoseryjna

Przedsiębiorstwo zwiększa swoje produkcje wyrobów w celu nałożenia kosztów stałych na większą liczbę produkowanych wyrobów, co powoduje spadek jednostkowych kosztów produkcji

Gospodarka światowa to zespół powiązań ekonomicznych między podmiotami uczestniczącymi w międzynarodowym podziale pracy.

Do najważniejszych powiązań ekonomicznych zaliczamy :

• handlowe,

• produkcyjne,

• inwestycyjne,

• techniczne,

• walutowo-finansowe,

• instytucjonalne.

Podmioty międzynarodowych stosunków gospodarczych:

• krajowe organizacje gospodarcze (przedsiębiorstwa)

• gospodarstwa domowe (konsumenci)

• zrzeszenia konsumentów i producentów

• organy państwowej władzy gospodarczej

• wielkie korporacje trans narodowe (WKT)

• organy ugrupowań integracyjnych (np. UE)

• międzynarodowe organizacje i instytucje gospodarcze (np. międzynarodowy Fundusz Walutowy, Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, Światowa Organizacja Handlu(WTO)

Gospodarka światowa przed i po II Wojnie Światowej

Gospodarka światowa jest pojęciem dynamicznym. Zarówno powiązania ekonomiczne między podmiotami gospodarki światowej, jak i same podmioty nieustannie się zmieniają. Przekształceniom ulegają, bowiem warunki w których zachodzi międzynarodowy podział pracy, zmieniają się czynniki determinujące ten podział, zwiększa się międzynarodowa komplementarność struktur gospodarczych, uzależniając od siebie podmioty gospodarki światowej.

W XVIII i XIX w. aż do I Wojny Światowej wyrazem międzynarodowego podziału pracy była wyłącznie międzygałęziowa komplementarność strukturalna, podstawową formą powiązań międzynarodowych była wymiana handlowa wyrobów gotowych, a podmiotami uczestniczącymi w tej wymianie - przedsiębiorstwa i instytucje narodowe. Kraje rozwinięte gospodarczo specjalizowały się w produkcji gotowych wyrobów przemysłowych, pozostałe kraje - w produkcji surowców i żywności. Efektem tej specjalizacji była rozwijająca się wymiana handlowa bilansowana w trójkącie: Europa Zachodnia - USA - kraje surowcowo-rolnicze.

Cechą współczesnej gospodarki światowej jest przede wszystkim znaczne zróżnicowanie form powiązań międzynarodowych. Oprócz wymiany handlowej dynamicznie rozwija się współpraca produkcyjna i zróżnicowaniu ulegają podmioty gospodarki światowej, wzrasta udział podmiotów międzynarodowych i transnarodowych (przedsiębiorstw, organizacji, instytucji). Zmienia się także charakter międzynarodowego podziału pracy: specjalizacja o charakterze międzygałęziowym ustępuje miejsca specjalizacji wewnątrzgałęziowej, a wymiana wyrobów gotowych - wymianie podzespołów i części wyrobów gotowych. W związku tym wzrasta znaczenie wzajemnych powiązań gospodarczych między krajami rozwiniętymi gospodarczo i maleje znaczenie powiązań między krajami rozwiniętymi gospodarczo a krajami słabo rozwiniętymi.

Podstawowe problemy współczesnej gospodarki światowej; ich cechy charakterystyczne i możliwości rozwiązania.

Przyczyn pojawienia się problemów globalnych należy szukać w procesie rozwoju gospodarczego. Są one konsekwencją postępu cywilizacyjnego, a zwłaszcza postępu technicznego.

Do podstawy problemów współczesnej gospodarki zaliczamy:

• nierównomierny w skali świata rozwój demograficzny, wzrost liczby ludności, co wiąże się głównie z wyczerpaniem zasobów energii i surowców,

• zanieczyszczeniem środowiska naturalnego( efekt cieplarniany, dziura ozonowa, niszczenie lasów, deficyt wody)

• nie konkurencyjność eksportu

• zadłużenia międzynarodowe- następstwa handlu

• zagrożenia zbrojeniami

• rewolucja techniczna

• handel niepodzespołami, a gotowymi wyrobami

• zagrożenia zbrojeniami

• konsumpcyjny model życia

• złe kierunki specjalizacji

• trudności płatnicze

• zła sytuacja krajów Trzeciego Świata (głód ubóstwo)

Istotnymi cechami tych problemów są:

• światowy charakter problemów globalnych - dotyczą one wszystkich państw na świecie, bez względu na poziom rozwoju gospodarczego i ustrój polityczny

• złożoność - zależność od wielu czynników i wzajemne powiązanie. Najbardziej jest to widoczne w przypadku problemów krajów rozwijających się. Trudne ich sytuacje oraz perspektywy poprawy zależą od wielu przyczyn, z których każda jest przedmiotem licznych rozpraw( relacje cen art. rolnych: przemysłowych, niszczenie gleby)

Konsekwencje wiążące się z nie rozwiązaniem problemów globalnych to przede wszystkim zaostrzenie problemów, co jest poważnym zagrożeniem życia lub zdrowia części ludzkości a w końcowym przypadku upadek cywilizacji. Takie skutki może przynieść wojna nuklearna, założenie równowagi ekologicznej

Przedsięwzięcie zmierzające do ich rozwiązania muszą mieć charakter złożony i dotyczyć wielu sfer życia społecznego

Rozwiązanie tych problemów jest możliwe jedynie wówczas, gdy odpowiednie przedsięwzięcia obejmują zasięgiem cały świat.

Rozwój handlu międzynarodowego w świetle teorii

Teorie handlu międzynarodowego- zmierzają do sformułowań pewnych uogólnień dotyczących kształtowania się rozmiarów struktury rodzajowej i geograficznej handlu oraz uzasadniają korzyści uzyskiwane przez poszczególne kraje w przypadku podjęcia wzajemnej wymiany.

Funkcje teorii handlu międzynarodowego:

• F. wyjaśniające - wyjaśniają i pokazują proces rozwoju handlu

• F. decyzyjna - dostarczają wskazówek przy podejmowaniu decyzji dotyczących rozmiarów i struktury handlu

• F. optymalizacji uwarunkowań - dostarczają wskazówek dotyczących niezbędnych przemian w zakresie ekonomicznych, politycznych i instytucjonalnych uwarunkowań rozwoju handlu międzynarodowego

Teorie przedklasyczne:

• Koncepcja psychozy lęku przed brakiem towarów - teoria starożytnego Egiptu, Fenicji, Grecji, Rzymu. Dążyli oni do uzyskania możliwie jak największej ilości dóbr, starając się jednocześnie oferować w zamian jak najmniej.

• Dogmat słusznej ceny - wykształcił się w okresie średniowiecza, a więc od V do XV wieku, mówił o tym, iż wymiana powinna odbywać się po słusznej cenie, czyli takiej, która pokrywa jedynie koszty produkcji danego towaru. W późniejszym czasie słuszna cena to cena kształtująca się na rynku, a więc taka, która pokrywała koszty produkcji i była zwiększona o zysk należny kupcowi.

• Doktryna merkantylizmu - wykształciła się na przełomie XVI i XVII wieku i mówiła o tym, iż na terytorium danego kraju powinno być gromadzonych jak najwięcej pieniędzy (promowanie eksportu i ograniczanie importu)

Teorie klasyczne:

1. Teoria kosztów absolutnych (Smith)

Założenia:

• Gospodarka wolnorynkowa,

• Brak ingerencji państwa

• Pełna mobilność zasobów pracy w ramach gospodarski narodowej

• Niezmienność zasobów pracy

• Różne warunki wytwarzania w poszczególnych krajach - różne funkcje produkcji

• Koszty produkcji wyznaczane są poprzez nakłady czynnika pracy

Towar	Kraj A	Krak B
X (jednostka / godzinę)	6 (10 minut)	2 (30 minut)
Y(jednostka / godzinę)	1 (60 minut)	5 (2 minut)

	Przed wymianą	2 godziny	Po wymianie
X	8	X	12
Y	6	Y	10
Suma	14	Suma	22

Zdaniem Smitha podstawą do podjęcia specjalizacji jest występowanie między krajami absolutnych, inaczej bezwzględnych różnic w kosztach wytwarzania mierzonych nakładami pracy.

Kraj A dysponujący absolutna przewagą produkcji dobra X, powinien specjalizować się w jego produkcji i eksporcie. Powinien importować dobro Y z kraju B w przypadku którego absolutną przewagę kosztową posiada jego partner handlowy. Skutkiem podjęcia wymiany przez oba kraje jest lepsze wykorzystanie mocy produkcyjnych i zwiększanie rozmiarów produkcji obu towarów.

2. Teoria kosztów względnych (Ricardo)

Założenia:

• Gospodarka wolnorynkowa,

• Brak ingerencji państwa

• Pełna mobilność zasobów pracy w ramach gospodarski narodowej

• Niezmienność zasobów pracy

• Różne warunki wytwarzania w poszczególnych krajach - różne funkcje produkcji

• Koszty produkcji wyznaczane są poprzez nakłady czynnika pracy

Towar	Kraj A	Krak B
X (jednostka / godzinę)	6 (10 minut)	1 (60 minut)
Y(jednostka / godzinę)	4 (15 minut)	2 (30 minut)

	Przed wymianą	2 godziny	Po wymianie
X	7	X	12
Y	6	Y	4
Suma	13	Suma	16

Zgodnie z ta teorią możliwość korzystnej specjalizacji występuje nawet wtedy, gdy jeden kraj produkuje oba dobra absolutnie taniej, a drugi oba dobra absolutnie drożej. Wystarczającą przesłanką do rozwoju handlu jest występowanie między krajami względnych różnic w kosztach wytwarzania mierzonych nakładami pracy.

Kraj A dysponujący absolutna przewagą produkcji obu dóbr powinien specjalizować się w produkcji tego dobra, w przypadku którego jego korzystna przewaga nad krajem B jest największa. Kraj B powinien specjalizować się w produkcji tego dobra w przypadku którego jego niekorzystna pozycja kosztowa względem kraju A ujawnia się w jak najmniejszym stopniu.

Skutkiem podjęcia wymiany zgodnie z tą zasadą jest zwiększenie produkcji dóbr w gospodarce (zwiększenie efektywności gospodarowania w skali światowej)

Prawo wzajemnego popytu stanowi uzupełnienie teorii kosztów względnych. Prawo to zostało zauważone przez J. S. Milla. Mówi ono tym, iż kraj o relatywnie wysokim popycie na towar importowany odnosi mniejsze korzyści z wymiany niż jego partner handlowy o stosunkowo mniejszym popycie na towar importowany.

3. Teoria kosztów realnych (Viner)

Założenia:

• Gospodarka wolnorynkowa,

• Brak ingerencji państwa

• Pełna mobilność zasobów pracy w ramach gospodarski narodowej

• Niezmienność zasobów pracy

• Różne warunki wytwarzania w poszczególnych krajach - różne funkcje produkcji

• Koszty produkcji wyznaczane są poprzez nakłady czynnika pracy

Teoria ta jest przeformułowaniem teorii kosztów względnych. Przesłanką specjalizacji międzynarodowej jest występowanie między krajami względnych różnic realnie ujmowanych I wyrażonych w pieniądzu kosztów zastosowania pracy I innych czynników wytwórczych. Wprowadza się tu subiektywne podejście do kosztów tzn. kategorie „przykrości spowodowanej pracą” i „przykrości właścicieli kapitału”.

4. Teoria kosztów alternatywnych (Heberler)

























Koszt alternatywny - koszt rezygnacji z produkcji określonej ilości dobra x, aby wyprodukować dodatkową jednostkę dobra y warunkach skończonej i stałej ilości zasobów w gospodarce.

Przesłanką rozwoju specjalizacji jest występowanie między krajami względnych różnic w kosztach alternatywnych. Kraj powinien specjalizować się w produkcji tego dobra w przypadku którego ma relatywnie niższe koszty alternatywne.

Teoria neoklasyczne:

1. Teoria obfitości zasobów

Założenia:

• Założenia początkowe

• Model 2 (dwa kraje) x 2 (dwa towary) x 2 (dwa czynniki wytwórcze - praca i kapitał)

• Kraje są różnie wyposażone w czynniki wytwórcze

• Założenia dotyczące warunków produkcji

• Czynniki wytwórcze są jednorodne, doskonale podzielne i porównywalne w skali międzynarodowej)

• W krajach występują jednakowe warunki produkcji tzn. jednakowe funkcje produkcji, a różnice kosztów wynikają z różnego wyposażenia krajów w czynniki wytwórcze.

• Założenia dotyczące funkcjonowania gospodarki

• Gospodarka wolnorynkowa

• Pełne wykorzystanie mocy produkcyjnych

• Brak przeszkód w handlu międzynarodowym (brak cła itp.)

Kraj powinien specjalizować się w eksporcie towarów, których produkcja wymaga zastosowania bardziej obfitego a zatem tańszego czynnika produkcji. Kraj powinien importować dobra, których produkcja wymaga zastosowania mniej obfitego a zatem droższego czynnika produkcji.

Kraj relatywnie bardziej wyposażony w kapitał powinien specjalizować się w produkcji i eksporcie dóbr kapitałochłonnych, a kraj relatywnie bardziej wyposażony w pracę - eksportować dobra pracochłonne.

Sposoby definiowania obfitości zasobów:

• Definicja fizyczna

L - zasoby pracy

K - zasoby kapitału




Kraj A - jest bardziej wyposażony w pacę

Kraj B - jest bardziej wyposażony w kapitał

• Definicja cenowa

P_L - cena pracy (stawka płacy)

P_K - cena kapitału (stopa procentowa)




Kraj A - jest bardziej wyposażony w kapitał

Kraj B - jest bardziej wyposażony w pracę

2. Sformalizowana teoria obfitości zasobów (Samuelson) - mówi o tym, iż handel międzynarodowy prowadzi do względnego lub absolutnego wyrównania się przychodów z tytułu zastosowania jednorodnych czynników wytwórczych w poszczególnych krajach. Handel międzynarodowy jest postrzegany jako pełny substytut zupełnie niemobilny w skali międzynarodowej zasobów produkcyjnych. Stawki czynników wytwórczych mogą się wyrównać wyłącznie poprzez handel, nie występuje tutaj swobodny przepływ czynników wytwórczych między krajami.

Teorie współczesne - bazują na teorii obfitości zasobów, choć mają nieco inne założenia. Powstały jako efekt dyskusji nad paradoksem Leontiewa, który na podstawie badań empirycznych w USA stwierdził, iż Stany Zjednoczone (kraj relatywnie bardziej wyposażony w kapitał) specjalizuje się w produkcji i eksporcie dóbr pracochłonnych

1. Teorie neoczynnikowe - bazują na teorii obfitości zasobów, ale biorą pod uwagę nieco inne czynniki wytwórcze

1. Teoria trójczynnikowa - bierze pod uwagę zasoby naturalne, pracę i kapitał

2. Teoria wewnętrznej złożoności czynników wytwórczych - czynniki wytwórcze nie są jednorodne, można wyróżnić pracę prostą, pracę złożoną 9kapitał ludzki) i kapitał rzeczowy

3. Teoria wieloczynnikowa - zasoby naturalne, praca prosta, praca złożona, kapitał rzeczowy

2. Teorie neotechnologiczne - eksponują czynnik technologiczny, który znacznie wpływa na rozmiary i strukturę handlu międzynarodowego

1. Teoria luki technologicznej - zakłada ona różnice z zasobach wiedzy technicznej, posiadanych przez poszczególne kraje oraz trudności w rozprzestrzenianiu się tej wiedzy w skali międzynarodowej. Istnieje nieliczna grupa krajów, będących w stanie samodzielnie generować wiedzę techniczną zwanych innowatorami oraz pozostałe kraje, które zaopatrują się w wiedzę poprzez jej import. Pomiędzy krajami istnieje luka technologiczna, która stopniowo znika w miarę opracowywania nowych technik produkcji przez kraje zapóźnione zwane imitatorami. Ostatecznie może dojść do odwrócenia kierunku handlu tzn. kraj innowator zacznie importować wyrób z kraju imitatora, który jest w stanie wytworzyć to dobro taniej, a sam zaczyna produkować wyrób o jeszcze wyższym zaawansowaniu, czerpiąc monopolistyczne zyski.

2. Teoria cyklu życia produktów - handel zgodnie z tą teorią powoduje przejście produktu przez fazy życia:

• Faza innowacyjna - produkt jest produkowany na rynek wewnętrzny przy użyciu niejednorodnej technologii, po wysokich kosztach, jest w fazie testowania, na podstawie sygnałów płynących z rynku producenci próbują obniżyć ceny produkcji i udoskonalić wyrób po to, aby móc go eksportować. Eksportowany wyrób jest źródłem ponadprzeciętnych zysków.

• Faza dojrzewania - wyrób produkowany jest za pomocą jednorodnej technologii, po niższych kosztach produkcji , w celu obniżenia kosztów producenci poszukują zagranicznych kooperantów, produkcję przenosi się do krajów o mniejszym zaawansowaniu technologicznym

• Faza standaryzacji - produkt jest standaryzowany, powszechny, pojawiają się jego nowe warianty, technologia produkcji jest jednorodna i w pełni zautomatyzowana, produkcja wyrobu podejmowana jest przez kraje o coraz mniejszym poziomie rozwoju

1. Teoria korzyści ze skali produkcji i zbytu - korzyści ze skali występują wtedy gdy rozmiary produkcji rosną szybciej niż nakłady. Największe korzyści z handlu międzynarodowego osiągają kraje o dużym chłonnym rynku wewnętrznym, ponieważ są w stanie w dużej mierze rozwinąć produkcję w oparciu o rodzimy rynek. W ten sposób mogą udoskonalać wyrób i obniżać jego koszty produkcji. Kraj powinien specjalizować się w produkcji tych wyrobów, w przypadku których ma możliwość osiągania korzyści skali.

3. Teorie popytowo-podażowe - eksponują obok czynników podażowych także czynniki popytowe

1. Teoria podobieństwa preferencji (ujednoliconej struktury popytu) - kraj powinien produkować i eksportować dobra, na które istnieje reprezentatywny popyt, a więc popyt zapewniający opłacalność produkcji. Intensywność handlu międzynarodowego jest tym większa, im bardziej zbliżone są struktury popytu między krajami, a więc preferencje konsumentów w poziomie rozwoju gospodarczego kraju. Handel jest bardziej intensywny im bardziej zbliżone są wskaźniki PKB per capita w tych krajach.

2. Teoria zróżnicowania produktów - rozmiary i struktura handlu międzynarodowego są skutkiem zróżnicowania produkcji w poszczególnych krajach, zróżnicowanie jest tym większe im większy poziom rozwoju w tych krajach i bardziej zróżnicowane preferencje konsumenta. Zróżnicowanie to można podzielić na:

• Zróżnicowanie ze względu na kraj pochodzenia

• Zróżnicowanie w wyniku konkurencji monopolistycznej

Międzynarodowy handel usługami

Usługi najczęściej definiuje się jako świadczenie społeczne użytecznych czynności, niezwiązanych bezpośrednio z wytwarzaniem dóbr rzeczowych. Czynności te tworzą nowe wartości użytkowe, jednak nie mają one formy materialnej. Duża część usług jest świadczona na rzecz podmiotów z własnego kraju, jednak od wielu lat coraz większa liczba usług weszła do obrotów międzynarodowego, stając się źródłem wpływów dewizowych. Usługi są w dzisiejszych czasach przedmiotem transakcji kupna - sprzedaży, tak samo jak dobra rzeczowe, stając się również towarami. W latach dziewięćdziesiątych usługi stanowiły bardzo różnorodną wewnętrzną grupę. Zaliczało się do nich ponad pięćdziesiąt różnych, bardzo często nieporównywalnych, rodzajów usług, począwszy od transportowych i turystycznych, a skończywszy na bankowych i pocztowo-telekomunikacyjnych.

Cechy specyficzne usług:

• niedotykalność i niewidoczność,

• jednoczesność aktu produkcji oraz aktu konsumpcji,

• brak możliwości składowania i transportu,

• duże i ciągle rosnące znaczenie tzw. kapitału ludzkiego oraz mniejsze i raczej malejące znaczenie kapitału rzeczowego przy wytwarzaniu i świadczeniu usług.

Podział usług:

1. Usługi w wąskim znaczeniu, określane jako usługi czyste:

• transportowe, a ściślej transport morski, kolejowy, samochodowy, żeglugę śródlądową, oraz transport przemysłowy, a zwłaszcza rurociągowy i sieciowy,

• ubezpieczeniowe, brokerskie i bankowe,

• handlowych, reklamowych i technicznych.

2. Usługi w szerokim znaczeniu, określone często mianem usług niewidocznych.

Usługi w szerokim znaczeniu niewidoczne są sumą wartości usług czystych oraz usług faktycznie mało widocznych. Chodzi tu przede wszystkim o sumę usług czynników produkcji, czyli usług:

• siły roboczej, za które wynagrodzeniem są stawki płacy dla pracowników przebywających poza granicami dłużej niż rok,

• kapitału, a więc kredytów i pożyczek, inwestycji pośrednich oraz inwestycji bezpośrednich, za które wynagrodzeniem są odpowiednio odsetki, dywidendy oraz zyski,

• wiedzy technicznej sensu stricto, a więc dochody z tytułu własności praw autorskich, patentów, licencji i know-how,

• transferów i oficjalnych transakcji rządowych.

Podział handlu międzynarodowego usługami (wg Braussa):

• bez migracji usługodawcy i usługobiorcy oraz bez migracji innych czynników produkcji np. transakcje dotyczące usług ubezpieczeniowych czy reasekuracyjnych ,

• wymagający migracji czynników produkcji, jednakże bez migracji usługobiorcy np. import usług budowlanych czy leczniczych,

• związany z migracją usługobiorcy do usługodawcy np. świadczenie usług hotelarskich na rzecz turystów zagranicznych,

• wymagający migracji zarówno czynników produkcji, w tym usługodawców jaki i usługobiorców np. różnego rodzaje transakcje realizowane na terenie krajów trzecich.

Przyczyny wzrostu znaczenia usług w handlu międzynarodowym:

1.    Wzrost zamożności społeczeństw co stworzyło zapotrzebowanie na usługi wykonywane dotychczas w obrębie gospodarstw domowych

2.    Rozwój handlu towarami, który pociągnął za sobą rozwój usług uzupełniających

3.    Postęp techniczny przyczynił się do powstania nowego typu usług np. bankowych, internetowych

4.    Wzrost specjalizacji usług i powstanie wyspecjalizowanych firm usługowych

Swoboda przepływu usług obejmuje trzy konkretne przypadki:

• Usługodawca udaje się na pewien czas do kraju usługobiorcy, gdzie wykonuje usługę daną usługę.

• Usługobiorca udaje się do kraju usługodawcy i tam przyjmuje świadczenie np. w przypadku turystów, którzy korzystają z usług hotelarskich.

• Usługodawca i usługobiorca pozostają w krajach, a tylko usługa przemieszcza się poza granicę np. program telewizyjny.

Bariery w dyscyplinie transferu usług:

1.    zakłócenia w dostępie do rynku: licencje, ograniczenia

2.    zakłócenia transakcji i struktury finansowej

3.    zakłócenia w dostępie do czynników produkcji , np. restrykcje

4.    zakłócenia marketingowe ,np. stosowanie kontyngentów

5.    zakłócenia wywołane przez działanie poszczególnych rządów

Migracja siły roboczej
























































Zasoby produkcji = zasoby pracy x stawka płacy

Podstawowym motywem przepływu siły roboczej w skali międzynarodowej jest różnica stawek płac między krajami.

Kraj A posiada większe zasoby pracy AK, dlatego stawka płacy ustali się na poziomie W_A. Rozmiary pracy w kraju B wynoszą KB i są niższe niż w kraju A, dlatego stawka płacy ustali się na wyższym poziomie W_B. Nastąpi migracja siły roboczej z kraju A do kraju B. Migracji będzie towarzyszyło stopniowe zwiększanie się stawki płacy w kraju A i zmniejszanie się stawki płacy w kraju B, aż do momentu ich zrównania się do poziomu W₀. Skutkiem migracji jest także zwiększenie rozmiarów produkcji w obydwu krajach (o wielkość trójkąta EDF).

Rodzaje migracji siły roboczej:

• Stała - związana ze zmiana obywatelstwa

• Czasowa - na ściśle określony czas (kontrakt zagraniczny, prace sezonowe)

Kierunki migracji:

• Emigracja - odpływ siły roboczej z kraju. Kraj ten charakteryzuje się niską stawką płacy, wysokim bezrobociem, niskim poziomem rozwoju gospodarczego, wysokim przyrostem naturalnym

• Imigracja - napływ siły roboczej do kraju, w którym występuje wysoka stawka płacy, niskie bezrobocie, niski przyrost naturalny

Przyczyny migracji siły roboczej:

1. Ekonomiczne - różnice stawek płac w różnych krajach są przyczyną migracji zarobkowej

2. Pozaekonomiczne:

• Polityczne

• Religijne

• Rasowe

• ideologiczne

Bariery swobody przepływu siły roboczej:

• Koszty transportu

• Konieczność zaadaptowania się do nowych warunków przez migrantów

• Rozłąka z rodziną

• Konieczność nauki języka obcego

• Konieczność rezygnacji z dotychczasowych dochodów

• Konieczność zdobycia określonych kwalifikacji

• Trudności z uznaniem licencji za granicą

• Negatywne nastawienie ludności na stałe zamieszkałej w danym kraju z powodu obawy o spadek płaci wzrost bezrobocia

Skutki migracji siły roboczej:

1. Dla kraju eksportera:

• Wzrost stawki płac

• Wzrost wydajności pracy

• Spadek bezrobocia

• Poprawa sytuacji emigranta

• Zdobycie nowych kwalifikacji, wiedzy i umiejętności językowych przez emigranta

• Poprawa salda bilansu płatniczego ze względu na transfery emigrantów

• Odpływ wykwalifikowanej siły roboczej (drenaż mózgów): lekarzy, informatyków, technologów

• Strata nakładów państwa poniesionych na wykształcenie wykwalifikowanej kadry

• Odpływ ludności w wieku produkcyjnym

• Dla kraju importera

• Spadek stawki płacy

• Spadek wydajności pracy

• Wzrost bezrobocia

• Możliwość zapełnienia luki na rynku pracy, najczęściej w odniesieniu do takich zawodów, jak: budownictwo, rolnictwo, przemysł

• Pozyskiwanie osób z unikalnymi kwalifikacjami

• Pozyskiwanie osób z wyższym wykształceniem bez konieczności ponoszenia nakładów na ich wykształcenie

• Dodatkowe wydatki państwa związane z przystosowaniem (zagospodarowaniem) imigrantów

• Sprzeciwy lokalnego społeczeństwa

• Wzrost przestępczości

• Negatywny wpływ na bilans płatniczy ze względu na odpływ dochodów imigrantów

• Skutki globalne:

• Wyrównanie się płac w skali światowej

• Wzrost produkcji w skali globalnej

• Wyrównanie poziomu wydajności krajów

• Wzrost zamożności społeczeństw

Międzynarodowy przepływ kapitału

Kapitał - czynnik wytwórczy, charakteryzuje się większą mobilnością niż praca i ziemia poprzez swoja płynność (koszt przemieszczenia kapitału jest mniejszy niż koszt przemieszczenia pracy czy ziemi).

Międzynarodowy transfer kapitału - to wszelkie transakcje kapitałowe dokonywane między krajowymi i zagranicznymi podmiotami gospodarczymi, które powodują zmianę wielkości i struktury salda należności i zobowiązań danej gospodarki wobec zagranicy. Transakcje te ujmowane są w bilansie płatniczym, a dokładnie w bilansie obrotów kapitałowych.

Rodzaje międzynarodowych przepływów kapitałowych:

1. Przepływy krótkoterminowe - okres lokaty kapitału nie przekracza 1 roku. W przypadku transakcji można wymienić:

• Lokowanie i wycofywanie lokat w bankach zagranicznych

• Kredyty kupieckie przyznawane sobie przez przedsiębiorstwa dokonujące transakcji handlu zagranicznego

• Kredyty bankowe przyznawane przedsiębiorcom, osobom prywatnym i innym bankom

• Krótkoterminowe weksle skarbowe emitowane przez rządy państw

• Przepływy długoterminowe - czas lokat jest dłuższy niż 1 rok, wykorzystuje się tu takie instrumenty rynku kapitałowego jak akcje i obligacje, można tu mówić o tzw. zagranicznych inwestycjach bezpośrednich (BIZ) oraz inwestycjach portfelowych (portfolio)

• BIZ - to inwestycje w przypadku których inwestor zakupując akcje spółki zdobywa efektywną kontrolę i ma wpływ na decyzje strategiczne spółki. Inwestycje te mają postać przejęć (przejęcie spółki słabiej prosperującej przez spółkę dobrze prosperującą), fuzje (łączenie się spółek o podobnym poziomie prosperowania), greenfield (tworzenie spółki od podstaw). Inwestor posiada tzw. pakiet kontrolny akcji (51% udziałów). BIZ są podstawowym elementem strategii działania wielkich korporacji transnarodowych (przedsiębiorstwo międzynarodowe, które posiada siedzibę w jednym kraju wysoko rozwiniętym tzw. firma-matka, natomiast w pozostałych krajach zakłada filie zagraniczne tzw. firmy-córki)

• Portfolio - różnią się od inwestycje bezpośrednich tym, że inwestor nie ma zamiaru przejmować kontroli nad spółką. Podejmowane są z chęci uzyskania zysków w postaci odsetek i dywidend znacznie wyższych zagranicą niż są one możliwe w kraju. Przyjmują one postać zakupu akcji zagranicznych spółek na giełdzie. Rozwój tej formy inwestycji był możliwy dzięki długookresowej stabilizacji gospodarek, postępu telekomunikacji i łatwiejszego dostępu do informacji o sytuacji finansowej spółek. Celem inwestycji portfelowych jest chęć zmniejszenia ryzyka finansowania poprzez odpowiednią dywersyfikację portfela. Zgodnie z teorią portfelową zakup akcji zagranicznych spółek może przyczynić się do zmniejszenia ryzyka przy danym dochodzie lub wzrostu dochodu przy danym ryzyku,.

Przyczyny międzynarodowych przepływów kapitałowych:

1. Polityczne (humanitarne) - głównym motywem jest tutaj chęć niesienia pomocy w postaci subsydiów lub darów.

2. Ekonomiczne - głównym motywem jest tutaj maksymalizacja zysków w wyniku wykorzystania różnic w poziomach stóp procentowych miedzy krajem a zagranicą.

3. Inne ekonomiczne

• Niższe koszty produkcji i inwestycje za granicą niż w kraju

• Łatwiejszy dostęp do surowców za granicą niż w kraju

• Możliwość poszerzenia rynków zbytu

• Łagodniejsza polityka podatkowa zagranicą niż w kraju

• Chęć obejścia barier celnych poprzez ulokowanie produkcji w kraju gdzie te bariery nie występują

• Względy spekulacyjne, czyli wykorzystanie różnic w stopach procentowych na rynkach finansowych (arbitraż)

• Chęć dywersyfikacji portfela inwestycyjnego

Kierunki przepływu kapitału:

• Eksport - obrotu aktywne (kraj jest eksporterem netto kapitału gdy eksport kapitału jest większy niż jego import)

• Import - obroty pasywne (kraj jest importerem netto kapitału gdy import kapitału jest większy niż jego eksport)

Formy transferu kapitału:

1. Ze względu na status prawny uczestników obrotu międzynarodowego (podmioty prywatne, podmioty publiczne)

• Od publicznych eksporterów do publicznych importerów (np. wiązane kredyty państwowe)

Kredyt wiązany - jest kredytem uwarunkowanym dokonaniem pewnych czynności ze strony pożyczkobiorcy. Udzielany jest na konkretny cel np. państwo uzyskuje kredyt pod warunkiem przeznaczenia go na zakup towarów w kraju, który tego kredytu udzielił

• Od publicznych eksporterów do prywatnych importerów (np. kredyty eksportowe przyznawane przez instytucje finansowe krajów wysoko rozwiniętych prywatnym eksporterom z krajów o niskim poziomie rozwoju)

• Od prywatnych eksporterów do prywatnych importerów (kredyty kupieckie polegające na wystawieniu faktury z późniejszą datą zapłaty lub wystawienie weksla handlowego jako formy pożyczki)

• Od prywatnych eksporterów do publicznych importerów (obligacje emitowane przez rządy państw obcych na krajowym rynku finansowym przeznaczone dla prywatnych odbiorców)

2. Ze względu na przynależność do sektora gospodarki:

• Między krajowymi i zagranicznymi przedsiębiorstwami (kredyty kupieckie)

• Między krajowymi i zagranicznymi bankami (bani pośredniczą w przepływie kapitału pomiędzy przedsiębiorstwami oraz samodzielnie przeprowadzają transakcje finansowe - udzielają kredytów osobom prywatnym, przedsiębiorstwom i bankom)

• Między krajowymi i zagranicznymi instytucjami rządowymi (kredyty państwowe udzielane ze środków budżetowych, poza tym to być dary, subsydia, transfery)

• Między krajowymi instytucjami i zagranicznymi instytucjami finansowymi (Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Międzynarodowa Korporacja Finansowa, Bank Rozrachunków Międzynarodowych, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju)

• Między krajowymi podmiotami a zagranicznymi i międzynarodowymi rynkami finansowymi (rynek zagraniczny jest to część rynku krajowego, na którym emitowane są papiery wartościowe obcego państwa w walucie kraju emisji. Remitenci stosują się do norm prawnych kraju emisji. Rynek międzynarodowy zwany inaczej rynkiem zakrajowym (offscore) to rynek na którym emitowane sa papiery wartościowe w walucie innej niż waluta kraju emisji. Emitenci nie są podporządkowani prawodawstwa kraju emisji)

• Ze względu na motyw

• Autonomiczne - dokonywane są przez określone podmioty niezależnie od sytuacji w bilansie płatniczym, np. transfery finansowe przeprowadzane w celu osiągnięcia zysku

• Indukowane - zwane wyrównawczymi są to wszelkie transakcje dokonywane w celu poprawy salda bilansu płatniczego, np. operacje dewizowe banku centralnego lub celowe zaciąganie kredytów w warunkach deficytu obrotów bieżących

Skutki przepływu kapitału:

1. Dla kraju eksportera:

• Zmniejszenie kwoty oszczędności przez co zmniejszenie inwestycji oraz osłabienie tempa wzrostu gospodarczego

• Wzrost stopy procentowej, który może doprowadzić do zmniejszenia aktywności gospodarczej w kraju, a przez to do spadku inwestycji

• Jeśli eksport kapitału powiązany jest z eksportem towarów to prowadzi do poprawy salda bilansu handlowego, a w warunkach niewykorzystanych mocy produkcyjnych prowadzi do wzrostu dochodu narodowego na skutek efektu mechanizmu mnożnikowego

• Kapitał wyeksportowany w postaci akcji czy obligacji wraca do kraju w postaci procentów i dywidend

• Eksportowany kapitał osiąga zazwyczaj silniejszą pozycję na rynkach finansowych w gospodarce światowej przez co uzależniają się od siebie kraje słabiej rozwinięte

• Dla kraju importera

• Zwiększa się ilość środków na nakłady inwestycyjne

• Maleje stopa procentowa przez co wrasta aktywność gospodarczą, tanieją kredyty, wzrastają inwestycje

• Napływ dodatkowych środków pieniężnych w przypadku, gdy są przeznaczone na konsumpcję może powodować impuls inflacyjny (wzrost cen). Napływ zagranicznego kapitału powoduje wzrost popytu na walutę krajową, co powoduje jej aprecjację, czego konsekwencją jest pogorszenie salda bilansu płatniczego

3. Skutki globalne

• Wzrost dochodów świata jako całości

• Rozszerzenie skali handlu międzynarodowego

• Wzrost zatrudnienia i produkcji w obu krajach

• Upowszechnienie się postępu technicznego

• Łagodzenie wahań koniunkturalnych w gospodarce

• Szybsze rozprzestrzenianie się kryzysów finansowych miedzy krajami

• Kryzys zadłużeniowy

• Uzależnienie się gospodarek słabo rozwiniętych od gospodarek zasobnych kapitał

Międzynarodowy transfer wiedzy technicznej

Wiedza techniczna - to produkt działalności naukowej (badania podstawowe i stosowane, prace rozwojowe B + R) i doświadczenia zdobywanego w procesie produkcyjnym. Wiedza techniczna to nowy czynnik wytwórczy, którego znaczenie coraz bardziej wzrasta. Jest specyficznym czynnikiem wytwórczym, gdyż wywołuje zmiany w środowisku materialnym i społecznym, ma wpływ na wydajność pozostałych czynników wytwórczych: pracy i kapitału. Jest to czynnik mało obfity, wolno rozprzestrzeniający się w skali międzynarodowej, a więc i drogi.

Formy wiedzy technicznej:

• Wiedza szczegółowa - dotyczy określonych towarów, czy procesów produkcyjnych. Nadaje się do natychmiastowego zastosowania lub do zaadoptowania do nowych warunków po pewnych przekształceniach i modyfikacjach, np. wynalazki, projekty inwestycyjne, know-how.

• Wiedza ogólna - np. właściwości metali, przemiany energii itp. - zawsze musi być przekształcona w wiedzę szczegółową, pozwala na lepsze zrozumienie procesów produkcyjnych

Międzynarodowy transfer wiedzy technicznej - ma miejsce wtedy, gdy wiedza ogólna lub szczegółowa dostępna w jednym kraju w danym momencie staje się dostępna w innym kraju w sposób odmienny niż niezależne badania naukowe czy nagromadzone doświadczenia. Import i związany z nim efekt poznawczy nie jest tu ostatecznym celem nabywcy. Jest jedynie środkiem efektywniejszego wytwarzania towarów czy zastosowania nowych metod wytwarzania.

Formy transferu wiedzy technicznej:

• Ucieleśnionej (embodied) - czyli uprzedmiotowionej postaci wiedzy technicznej w towarach high-tech, urządzeniach, maszynach, gotowych liniach produkcyjnych

• Nie ucieleśnianej (disbeded) - czyli czystej postaci wiedzy technicznej a więc patentów, licencji, know-how.

Licencja - zezwolenie na korzystanie w ustalonym z góry zakresie ze ściśle określonej wiedzy technicznej szczegółowej, prawo do korzystania z opatentowanego wynalazku

Patent - dokument stwierdzający prawo jego właściciela do wyłącznego korzystania z wynalazku

Know-how - wiedza nie chroniona prawami wyłącznymi ale utrzymywana w tajemnicy przez jej posiadacza

Kanały transferu wiedzy technicznej - wiedza techniczna jest przekazywana za pomocą kanałów, które mają większą lub mniejszą przydatność w transferze. Dla jednych kanałów jest to zadanie podstawowe i jedyne (operacje licencyjne, dokumentacja techniczna), dla innych dodatkowe (sprzedaż towarów high-tech, konferencje, sympozja):

1. Podstawowe kanały transferu wiedzy technicznej:

• Międzynarodowe operacje licencyjne

• Sprzedaż patentów

• Konsulting międzynarodowy

• Zagraniczna literatura fachowa

• Sprzedaż towarów high-tech

• Wywiad gospodarczy

• Kształcenie studentów i pracowników

• Międzynarodowe konferencje

• Międzynarodowa kooperacja przemysłowa

• Inwestycje bezpośrednie

• Handel międzynarodowy

• Międzynarodowe targi i wystawy

• Migracje ludności

• Główne kanały

• Inwestycje bezpośrednie

• Międzynarodowe operacje licencyjne

• Sprzedaż towarów high-tech

Nośniki wiedzy technicznej - obiekty, za pośrednictwem których wiedza techniczna jest przenoszona. Nośnikami są ludzie, ze względu na swoje wykształcenie i doświadczenie, publikacje, dokumentacja techniczna, czasopisma, towary, zespoły, podzespoły. Najlepszymi nośnikami są ludzie i ich bezpośrednie kontakty, gdyż w tym przypadku transfer wiedzy dokonuje się najszybciej i jest najmniej zniekształcony. Wśród nośników wiedzy technicznej możemy wyróżnić te, dla których przenoszenie wiedzy technicznej jest funkcją podstawową (dokumentacja techniczna, publikacje, czasopisma) oraz dla których transfer jest funkcją dodatkową (towary, części, podzespoły)

Skutki transferu wiedzy technicznej:

1. Dla kraju eksportera wiedzy technicznej

• Przewaga technologiczna jest źródłem przewagi w walce konkurencyjnej

• Eksport towarów zaawansowanych technologicznie jest korzystny ze względów finansowych ponieważ towary te charakteryzują się wysokimi cenami na rykach światowych

• Pozycja lidera technologicznego pozwala na czerpanie ponad przeciętnych zysków, aż do momentu całkowitego upowszechnienia się nowego wyrobu lub technologii

• Transfer wiedzy technicznej pozwala na zakładanie filii wielkich korporacji transnarodowych w krajach o znacznie niż szych kosztach produkcji

• Dla kraju importera wiedzy technicznej:

• Możliwość zwiększenia efektywności gospodarowania tj. zwiększenia wydajności innych czynników wytwórczych

• Możliwości podniesienia konkurencyjności własnych wyrobów na rynkach światowych

• Możliwość usprawnienia procesu produkcyjnego

• Możliwość stopniowego opanowywania importowanej wiedzy technicznej w celu uruchomienia własnej produkcji wyrobów zaawansowanych technologicznie i wyeksportowania ich na rynek zagraniczny

3. Skutki globalne

• Wzrost efektywności gospodarowania w skali światowej

• Podniesienie zaawansowania technologicznego regionów mniej rozwiniętych

• Globalny wzrost produkcji i zatrudnienia

• Wyrównanie się różnic w zaawansowaniu technologicznym krajów

Kurs walutowy

Kurs walutowy - cena jednej waluty wyrażona w innej walucie. Najczęstszy jest bezpośredni sposób podawania kursu, opisujący jaka ilość jednostkę waluty krajowej musimy zapłacić za jedną jednostkę waluty zagranicznej. Sposób pośredni wskazuje ile jednostek waluty zagranicznej jest potrzebnych do nabycia jednostki waluty krajowej.

Funkcje kursu walutowego:

• Informacyjna - bezpłatna informacja dla eksporterów, importerów, producentów i inwestorów, organów państwowych. Uczestnikom obrotu międzynarodowego pozwala na ustalenie należności i zobowiązań zagranicznych wyrażonych w walucie krajowej

• Cenotwórcza - polega na przenoszeniu zagranicznego układu cen na układ cen krajowych poprzez porównywanie takich samych towarów krajowych i zagranicznych

• Regulacyjna w handlu międzynarodowym - kurs walutowy pośredniczy w wymianie międzynarodowej i ułatwia rozwój handlu

• Alokacyjna - jeśli uwzględnimy powiązania kursu walutowego ze sferą produkcji i inwestycji to kurs wpływa na wybór specjalizacji eksportowej i dziedzin importowych. Zmiany kursu powodują zmianę w międzynarodowym podziale pracy.

Czynniki wpływające na poziom kursu walutowego:

1. Ekonomiczne

1. Strukturalne

• Poziom rozwoju gospodarczego

• Poziom konkurencyjności gospodarczej

• Sytuacja w bilansie płatniczym

2. Techniczno-technologiczne

• Intensywność przemian technologicznych

• Poziom i struktura zaplecza technologicznego

1. Koniunkturalne

• Tempo inflacji

• Tempo wzrostu PKB

• Zmiany stóp procentowych

1. Pozaekonomiczne

1. Polityczne

• Stopień stabilizacji politycznej kraju

• Szoki polityczne

1. Instytucjonalne

• Rozwiązania systemowe dotyczące wymienialności walut i polityki kursowej w kraju

• Charakter polityki pieniężnej i fiskalnej

• Częstotliwość interwencji BC

1. Psychologiczne i spekulacyjne

• Oczekiwania społeczeństwa co do koniunktury w kraju co przekłada się ma poziom kursu walutowego

• Spekulacja polega na grze na zwyżkę lub zniżkę kursu walutowego na międzynarodowych rynkach walutowych

System kursowy - to sposoby ustalania i zmienność kursu walutowego w danym kraju. Raz ustalony przez władze monetarne nie może ulec zbyt częstym zmianom. Ustalone przez dany kraju reguły kursowe są zgłaszane do Międzynarodowego Funduszu Walutowego, a ich zmiana wymaga zgody tej organizacji.

System kursowy wiąże się z określoną częstotliwością interwencji BC i zmianą stanu rezerw walutowych.

Podstawowe systemy kursowe:

1. System kursów sztywnych (arbitral) - kurs nie ulega zmianie w dłuższych okresach czasu. Ustalony jest przez władze monetarne w odniesieniu do jakiejś waluty lub w przeszłości - złota (kurs parytetowy). Władze monetarne utrzymują kurs na niezmiennym poziomie poprzez interwencję na rynku walutowym i zmianę stanu rezerw. Interwencja ta polega na sprzedaży lub zakupie przez BC walut obcych

2. System kursów stałych - kurs walutowy może odchylać się w pewnych dopuszczalnych granicach w stosunku do kursu centralnego. BC jest odpowiedzialny za utrzymywanie kursu w określonym tunelu wahań. Gdy popyt na walutę zagraniczną przewyższa jej podaż i kurs waluty krajowej spada BC wykorzystując rezerwy walutowe sprzedaje walutę zagraniczną za krajową . Wyróżnia się dwa rodzaje kursów stałych:

• Kurs stały w dłuższych okresach czasu - na ściśle określony czas ustala się pewien przedział wahań kursu walutowego, który może być w kolejnych okresach rozszerzony lub zwężony. Jest to tzw. „efekt przestawionego korka”.










• Stały pełzający - system ten zakłada wzrost kursu waluty o stały procent np. co miesiąc, stosowany w przypadku wysokiego tempa inflacji w kraju

3. System kursów płynnych (zmiennych) - kurs kształtuje się swobodnie na rynku, a władza nie podejmuje działań mających na celu oddziaływanie na jego poziom. Kształtuje się na podstawie popytu i podaży na waluty obce. Gdy podaż waluty krajowej przewyższa popyt, mamy do czynienia ze spadkiem kursu waluty krajowej, czyli tzw. deprecjację. Z kolei gdy popyt na walutę krajowa jest wyższy od podaży, waluta krajowa umacnia się i mamy do czynienia z aprecjacją. Występują dwie odmiany kursu płynnego:

• Czysty kurs płynny - kurs zmienia się bez żadnych ograniczeń pod wpływem popytu i podaży a władza monetarna nie interweniuje w ogóle

• Brudny kurs płynny - kurs kształtuje się pod wpływem popytu i podaży, ale władza monetarna ma możliwość interwencji wtedy, gdy uznaje to za słuszne. Jest to tzw. interwencja dyskrecjonalna.

Podział kursów walutowych:

1. Ze względu na kryterium zmienności:

• Parytetowe

• Nieparytetowe (nie odnoszą się do innej waluty)

• Ze względu na liczebność kursu:

• Jednolity - całość transakcji odbywa się po tym samym kursie

• Zróżnicowany - różne poziomy kursu walutowego dla osób fizycznych i prawnych dla obrotów handlowych i finansowych lub dla różnych grup krajów

3. Ze względu na odchylenie od stanu równowagi:

• Nadwartościowy - powyżej kursu równowagi

• Podwartościowy p poniżej kursu równowagi

4. Ze względu na inflację

• Nominalny - nie uwzględniający inflacji

• Realny - uwzględniający inflację

1. Ze względu na sposób obliczania:

• Bezpośredni

• Krzyżowy - kurs jednej waluty do drugiej obliczany na podstawie stosunku obu walut do waluty trzeciej, która pełni rolę waluty światowej

Deprecjacja - to spadek kursu waluty krajowej spowodowany przewagą podaży tej waluty nad jej popytem. Może odbywać się w sposób ciągły przez dłuższy okres czasu. Ma miejsce w systemie kursów płynnych.

Aprecjacja - to wzrost kursu waluty krajowej spowodowany przewagą popytu tej waluty nad jej podażą. Może odbywać się w sposób ciągły przez dłuższy okres czasu. Ma miejsce w systemie kursów płynnych.

Dewaluacja - spadek kursu waluty krajowej odbywający się jednorazowo i będący skutkiem działań podjętych przez władzę monetarną danego kraju. Odbywa się w systemie kursów stałych

Rewaluacja - wzrost kursu waluty krajowej odbywający się jednorazowo i będący skutkiem działań podjętych przez władzę monetarną danego kraju. Odbywa się w systemie kursów stałych

Wymienialność walut

Wymienialność walut - prawo do swobodnego kupowania i sprzedawania obcego pieniądza za walutę w kraju oraz dokonywania rozliczeń międzynarodowych w walucie narodowej i walutach zagranicznych bez żadnych ograniczeń

Rodzaje wymienialności walut:

1. Ze względu na przedmiot wymiany:

• Wymienialność na złoto - prawo do zakupu złota za walutę narodową wg stałej ceny w banku centralnym

• Wymienialność na wszystkie waluty

• Wymienialność na określone waluty - w ramach stref walutowych

• Ze względu na tytuł wymiany

• Wymienialność zupełna

• Wymienialność częściowa - ograniczona do niektórych tytułów, np. wymienialność handlowa (w celu zakupu towarów), wymienialność finansowa (w celu dokonania innych transakcji kapitałowych)

• Ze względu na podmiot wymiany

• Wymienialność wewnętrzna - prawo do wymiany waluty krajowej na obcą i odwrotnie mają rezydenci krajowi, czyli osoby fizyczne i prawne uznane przez prawo dewizowe za te osoby

• Wymienialność zewnętrzna - walutę krajową na zagraniczną i odwrotnie mają również rezydenci zagraniczni

Warunki wymienialności walut:

• Istnienie długofalowej równowagi gospodarczej

• Dysponowanie odpowiednim potencjałem gospodarczym

• Elastyczna produkcja

• Racjonalna polityka gospodarcza

• Zróżnicowany i konkurencyjny eksport

• Dyscyplina bilansu płatniczego i polityka gospodarcza ją utrzymująca

• Stabilność polityczna

Skutki wymienialność walut:

• Otwarcie gospodarki

• Wzrost współzależności narodowych polityk walutowych

• Wzrasta ranga międzynarodowych instytucji finansowych

• Możliwość swobodnego dokonywania rozliczeń międzynarodowych

• Podmioty gospodarcze nie muszą ograniczać się do rynków krajowych i mogą traktować zagranicę jako teren swojego działania

• Można dokonać lokat za granicą we własnej walucie lub używać własnej waluty do zapłaty za import

• Wymienialność waluty krajowej może doprowadzić do niekontrolowanych ruchów kapitałów krótkoterminowych, co wiąże się ze zmianą kursu walutowego

• Wymienialność ogranicza ryzyko inwestycyjne, stąd może napływać kapitał w postaci BIZ, ale również może szybko odpłynąć

• Zwiększona jest podatność rynku na negatywne zjawiska w gospodarce światowej, kryzysy

Bilans płatniczy

Bilans płatniczy - to syntetyczne zestawienie wszystkich płatności dokonanych między rezydentami krajowymi a zagranicą najczęściej w ciągu roku.

Celem sporządzania bilansu płatniczego jest zapewnienie informacji o stanie stosunków finansowych państwa z zagranicą. Informacja ta przeznaczona jest dla eksporterów, importerów, producentów, inwestorów, organów administracji rządowej.

MFW zobowiązuje wszystkie kraje członkowskie do sporządzania bilansu płatniczego wg określonej klasyfikacji płatności.

Transakcje można podzielić na:

• Kredytowe (+) - które obrazują otrzymanie płatności z zagranicy np. eksport towarów, napływ inwestycji bezpośrednich, darowizny od obcokrajowców

• Debetowe (-) - obrazują odpływ kapitału za granicę np. import towarów, inwestycje za granicą, pomoc gospodarcza udzielana innym krajom

Klasyfikacja bilansowa:

1. Bilans obrotów bieżących - to wszelkie transakcje związane z wymianą towarów, usług, obsługą zagranicznego kapitału

• Bilans handlowy (+) - to zestawienie wartościowe eksportu i importu

• Bilans obrotów usługami (-) - to zestawienie płatności z tytułu obrotu usługami

• Bilans procentów i dywidend (-) - to zestawienie wpływów i wydatków z tytułu obsługi zagranicznego kapitału (np. inwestycji bezpośrednich)

• Bilans wydatków rządowych (-) - obejmuje składki płacone na rzecz organizacji międzynarodowych, dostawy towarów w ramach pomocy gospodarczej, transfery wynagrodzeń cudzoziemców i obywateli krajowych zagranicą

2. Bilans obrotów kapitałowych - zestawienie odpływów lub wpływów kapitału w czystej formie

• Bilans obrotów kapitałami długoterminowymi (+) - zestawienie wpływów i odpływów kapitału w formie zagranicznych inwestycji bezpośrednich i portfelowych oraz długookresowych kredytów bankowych i państwowych

• Bilans obrotów kapitałami krótkoterminowymi (+)- zestawienie wpływów i odpływów z tytułu lokat kapitałowych, kredytów, pożyczek o okresie zapadalności krótszym niż 1 rok

1. Bilans obrotów wyrównawczych - to inaczej bilans obrotów dewizowych BC. Jest to zestawienie należności i zobowiązań BC wobec zagranicy.

Pojęcie równowagi bilansu płatniczego - z rachunkowego punktu widzenia bilans płatniczy jest zawsze zrównoważony, tzn. suma jego elementów jest równa. Nie znaczy to jednak, ze jego poszczególne elementy są równe 0.

Bilans obrót bieżących i bilans obrotów kapitałowych są ze sobą ściśle powiązane, a nierównowaga kompensowana jest przez zmianę stanu rezerw. Jeżeli obrotu kapitałowe nie równoważą nadwyżki lub deficytu obrotów bieżących to funkcje te są przejmowane przez rezerwy walutowe:

• Niezrównoważony przez obroty kapitałowe deficyt obrotów bieżących powoduje zmniejszenie stanu rezerw

• Z kolei nadwyżka w bilansie obrotów bieżących skompensowana jest przez odpływ kapitału - powoduje wzrost rezerw płatniczych.

Bilans jest zrównoważony, gdy nie mają miejsca transakcje wyrównawcze, a transakcje autonomiczne równoważą się.

Transakcje wyrównawcze - to celowe transakcje, których celem jest zrównoważenie bilansu płatniczego (np. transakcje dewizowe BC oraz krótkookresowe przepływy kapitału).

Transakcje autonomiczne - to transakcje podejmowane niezależnie od stanu bilansu płatniczego (obroty towarowe i usługowe) podejmowane w celu osiągania zysków

Równowaga bilansu płatniczego dzieli się na:

• Rzeczywistą - należności i zobowiązania podejmowane są bez żadnych ograniczeń i nie towarzyszy im utrzymująca się przez dłuższy czas nadwyżka lub deficyt

• Pozorna - równowaga transakcji autonomicznych osiągana jest na skutek restrykcyjnej polityki dewizowej i handlowej

Automatyczne mechanizmy przywracania równowagi bilansu płatniczego:

• Mechanizm cenowy - w pełni działał w systemie waluty złotej, zwraca uwagę wyłącznie na zmianę cen i ich wpływ na konkurencyjność eksportu i importu

Konkurencyjność eksportu ()

Nadwyżka płatniczaPodaż pieniądza()Ceny () Równowaga

Konkurencyjność importu ()

• Mechanizm dochodowy - zakłada zmiany wydatków a co za tym idzie dochodu narodowego, z kolei dochód narodowy wpływa na wielkość eksportu i importu

Import()

Nadwyżka płatniczaWydatki()Dochód narodowy () Równowaga

Eksport ()

• Mechanizm stopy procentowej

• Mechanizm kursu walutowego

• Mechanizm monetarny

Międzynarodowe systemy walutowe

Międzynarodowy system walutowy - zespół reguł i zasad regulujących stosunki walutowe między krajami. Zasady te obejmują problematykę:

• Kursów walutowych

• Bilansów płatniczych

• Pieniądza światowego

System waluty złotej (1870 - 1914) - był to pierwszy w pełni wykształcony międzynarodowy system walutowy, oparty na jednej walucie światowej, jaka jest złoto. Opierał się na następujących zasadach:

• Pełna swoboda przepływu złota i banknotów wymienialnych na złoto między krajami

• Obowiązek BC do kupna i sprzedaży złota po stałej cenie

• Obowiązek banku centralnego do utrzymywania rezerw złota proporcjonalnych do ilości emitowanych banknotów

• Złoto pełniło rolę waluty rezerwowej i pieniądza światowego

• Kursy walutowe były kursami parytetowymi tzn. miały odniesienie do złota

• Kursy miały charakter kursów stałych, a kurs bieżący mógł wahać się od parytetowego w granicach tzw. punktów złota
























Górny punkt złota - to kurs parytetowy powiększony o koszt transportu i ubezpieczenia złota

W systemie tym swobodnie działał cenowy i dochodowy mechanizm przywracania równowagi bilansu płatniczego

Przyczyna rozpadu systemu waluty złotej - konflikt zbrojny na skale światową, który spowodował wzrost wydatków na zbrojenia (państwa emitowały większa ilość pieniądza, która nie miała pokrycia w złocie)

System waluty sztabowo-złotowej (1918 - 1939) - zasady jego funkcjonowania były zbliżone do „Systemu waluty złotej”. Złoto stanowiło podstawowy składnik rezerw i pełniło rolę pieniądza światowego. Pieniądz krajowy był bezpośrednio wymieniany na złoto, ale dopiero powyżej określonej sumy, stanowiącej równowartość sztaby złota. Skutkiem ustalenia minimalnej sumy waluty krajowej wymienialnej na złoto było zwiększenie amplitudy wahań punktów złota. Powodowało to:

• destabilizację kursu walut narodowych,

• wzrost ryzyka transakcji międzynarodowych oraz

• pogłębienie kryzysów gospodarczych (kryzys lat 30-tych w 1933 roku zapoczątkowany krachem na nowojorskiej giełdzie)

System waluty dewizowo-złotowej (system z Bretton Woods) (1944 - 1971) - opierał się na następujących zasadach:

• Kontrolę na międzynarodowym systemem walutowym przejął MFW

• Głównym środkiem rezerwowym i płatniczym było złoto

• Kursy walut narodowych miały charakter kursów parytetowych, które miały odniesienie do złota albo do dolara

• Rolę pieniądza światowego pełniło złoto i dolar

• Dolar był jedyną walutą wymienialną bezpośrednio na złoto, inne waluty można było wymieniać w sposób pośredni - przez dolara

• Bank Rezerw Federalnych USA był zobowiązany do wymiany złota na dolary i odwrotnie po stałej cenie równej 35 USD za tzw. uncję trojańską złota

• Kursy walutowe miały charakter kursów stałych, kurs bieżących mógł wahać się w granicach
  1% od kursu parytetowego

• Władze monetarne były zobowiązane do interweniowania w momencie zbliżania się kursów do dolnej lub górnej granicy

• Kraje członkowskie MFW w celu zlokalizowania trudności płatniczych lub utrzymania stabilnej waluty mogły korzystać ze specjalnych kredytów

System ten działał do 1971 roku, gdy USA władze USA zaczęły emitować więcej dolarów, co było podyktowane wzrostem cen ropy naftowej (spadło zaufanie do dolara amerykańskiego). USA próbowała bronić się przed kryzysem, jednak działania polegające na:

• Wprowadzeniu 2 cen złota

• Dewaluacji dolara

• Rozszerzeniu tunelu wahań

Nie przyniosły oczekiwanych rezultatów.

SDR - specjalne prawa ciągnienia. W latach 70-tych powstał specjalny pieniądz kreowany przez MFW, będący pieniądzem umownym, stanowiącym składnik rezerw każdego kraju oraz pozwalający zwalniać się od zobowiązań.

System wielodewizowy (system non system) - walutą światową jest waluta tego kraju, który w danym momencie posiada silna pozycje na ryku światowym. Podłożem prawnym do funkcjonowania tego systemu były zawarte w 1976 roku tzw. Porozumienia jamajskie.

Zasady systemu wielodewizowego:

1. Zniesiono zasadę stałych kursów walutowych i wprowadzono kursy płynne

2. Kraje członkowskie MFW mają swobodę wyboru reguł kursowych pod warunkiem, ze są one zgodne z celami MFW

3. Raz wybrane reguły kursowe muszą być przestrzegane a ich ewentualna zmiana wymaga zgody MFW

4. Wprowadzono zakaz ustalania parytetów walut w złocie oraz odnoszenia jakiejkolwiek waluty do złota

5. Zwiększono znaczenie SDR oraz zwiększono kwoty tego pieniądza dla każdego z krajów członkowskich

6. Istnieje kilka walut pełniących rolę pieniądza światowego o wyjątkowym znaczeniu tych walut decyduje potencjał gospodarczy kraju, udział w handlu międzynarodowym, wielkość rynku finansowego w danym kraju. Mogą to być: dolar, euro, funt brytyjski, frank szwajcarski, jen japoński

7. Obecnie wykształciły się podstawowe systemy walutowe:

• System kursu nieograniczenie płynnego (czysty kurs płynny)

• System kierowanego kursu płynnego (brudny kurs płynny)

• System kursu centralnego

1

Krzywa transformacji

(stosunek wymiany jednego towaru na drugi)

Dobro y

Dobro x

Kraj

A

Kraj

B

Krańcowa produkcyjność czynnika pracy / stawka płacy

Krańcowa produkcyjność czynnika pracy / stawka płacy

Zasoby pracy ogółem

K

M

O

KPCP_B

KPCP_A







W_A

W₀

W_B

E

D

F

A

B

1%

-1%

Kurs centralny

Górny punkt złota

Dolny punkt złota

Kurs parytetowy

---