RETORYKA i ERYSTYKA!

1. Definicja i cel retoryki.

RETORYKA - pochodzi z j. greckiego obejmuje: naukę o mówieniu, sztukę mówienia, umiejętność mówienia. Oznacza świadome bądź nieświadome opanowanie przez mówiące indywiduum reguł i technik, różnych form konkretnego użycia języka.

Najważniejsze działanie - cel - to umiejętność przekonywania, ma trojakie oddziaływanie:

• Dydaktyczne (uczyć),

• estetyczne (zachwycać),

• emocjonalne (poruszać).

CELEM RETORYKI: jest obrona cnoty jako ideału moralnego postępu i wzorców wychowawczych.

Wyróżniamy następujące cechy retoryki:

• Sposób pięknego mówienia (liczy się tu rzeczowość, jasność, poglądowość, stopniowanie ekspresji, świadomość celów, powtórzenie, zaskoczenie, skrótowość itd.),

• Retoryka jest teorią prozy (stosowanie środków stylistycznych),

• Retoryka jest teorią argumentacji czyli perswazji.

Klasyczną formą retoryczną jest mowa:

• napisana i wygłoszona przez samego retora, oratora,

• improwizowana - wygłoszona przez sprawnego mówcę, bez uprzedniego napisania,

• logograf - pisał mowę na zamówienie, tak by odpowiadała formą osobowości klienta, mowa do czytania.

Idealnego mówcę charakteryzuje funkcjonalne i sprawne posługiwanie się językiem w mowie i piśmie, w celu uzyskania określonych efektów perswazyjnych.

Istotę retoryki stanowi przekonywanie do czynu, decyzji lub zmiany postępowania.

2. Przedmiot i zakres retoryki.

Fundamentalna zasada retoryki to STOSOWNOŚĆ.

PRZEDMIOTEM może być każda sprawa.

Trzy sfery ludzkiego poczucia:

• Wola,

• Uczucia,

• Rozum.

3. Retoryka jako rzemiosło słowa.

MÓWIENIE RETORYCZNE to takie, które nie poprzestaje na obligatoryjnej poprawności językowej. Odstępuje od niej na zasadzie szczególnego przyzwolenia, co ma pozwolić osiągnąć pożądany skutek.

NARZĘDZIA RZEMIOSŁA - należą do nich: ćwiczenie pisania, ćwiczenie za pośrednictwem lektury, umiejętność krytycznego czytania, sztuka naśladowania.

Forma retoryki jest napisana i wygłaszana w formie mowy improwizowanej - utrwalonej w formie wygłoszonego przemówienia.

Sprawne posługiwanie się mową w mówieniu i piśmie.

Należy zwrócić uwagę na metody i sposoby zdobywania, albo też doskonalenia talentu i pracy (treningu). RETORZY wymyślili szereg ćwiczeń przygotowawczych jako element retorycznej sprawności.

KWINTYLIAN w swoim dziele „Kształcenia Mówcy”: pisze, że w ramach retorycznego kształcenia w rzemiośle retorycznym wypracowano szereg ćwiczeń w mówieniu, myśleniu i czytaniu - celem retoryczna sprawność językowa.

4. Główne ZASADY RETORYKI.

Trzy fundamentalne zasady:

• Zasada ORGANICZNOŚCI - słowo ma spełnić pozytywną rolę komunikacyjną i perswazyjną, oparte na prawdziwości, ma być wynikiem ładu wewnętrznego. PLATON - mowa swoisty organizm i musi być zwarta wewnętrznie - struktura harmonii.

• Zasada STOSOWNOŚCI - decyduje o właściwym doborze i użyciu środków retorycznych - osobiste wyczucie mówcy. Stosowność retoryczna obejmuje kwestie estetyczne i stylistyczne. Stosowność wewnętrzna - utrzymanie zgodności między myślą, rzeczą i słowem. Stosowność zewnętrzna - zgoda między sposobami wygłoszenia mowy a odbiorem przez słuchacza.

• Zasada FUNKCJONALNOŚCI - istota perswazji jako zjawiska i aktu celowego. Zasada funkcjonalności odnosi się do myśli i słowa, ma zastosowanie przy kompozycji dyskursu - rola regulatora harmonii.

5. „RETORYKA” ARYSTOTELSA i jej zawartość.

Arystoteles odwoływał się do mówcy Demostenesa, autor „Retoryki i poetyki” - naśladowanie jest dobre i potrzebne. Arystoteles łączył retorykę i dialektykę.

Twierdził, że retoryka jest mową wynajdywania wszystkiego co w mowie może mieć znaczenie przekonujące. Składnikiem mowy jest: wartość, opinia, prawdopodobieństwo. Wprowadził 3 rozdziały oratorstwa - polityczne, sądowe i popisowe. Składa się z 3 ksiąg:

• I księga zawiera: zasadę prawdopodobieństwa, klasyfikację perswazji, podział rodzajów mów (doradcza, sądowa, okazjonalna),

• II księga zawiera: teorię entymematu - sylogizm, rodzaj wnioskowania z opuszczoną przesłanką rzeczywistą, bądź pozornie rzeczywistą,

• III księga poświęcona jest stylowi i kompozycji mowy.

1. Starożytne dokonania retoryki.

Retoryka ukształtowała się w Grecji i Rzymie - w Syrakuzach (Grecja Wielka).

KORAKS to pierwszy autor podręcznika w V wieku p.n.e. Tezjasz (uczeń Koraksa) twierdził, że wymowy można nauczyć się i nauczać.

ISOKRATES - (mówca grecki) podzielił retorykę na części:

• Inwencja - wyszukiwanie tematów,

• Dyspozycja - przygotowanie mowy,

• Elokucja - wygłoszenie mowy.

PLATON autor dialogów „Gorgiasz” i „Fajdros”????, proponował dialog, czyli dysputę równorzędnych partnerów, dziś ta forma nosi nazwę metody heurystyczną (czyli dyskusja obalania argumentów, wykazywanie błędów).

Arystoteles - odwołał się do mówcy Demostenesa, autor „Retoryki i poetyki”

Cały system retoryki próbował opracować Cyceron w dziele „De Oratore” (O Mówcy) z dialogów Marka Antoniusza Lucjusza Krarsusa (?) Dialog ten nie jest obrazem sporu a popisem myślenia syntetycznego. Myślenie syntetyczne - pogodzenie kilku kierunków, za wzór retora uważał Demostenesa.

Autentyczna myśl retoryczna dzieło Kwyrtyliana „O kształceniu mówcy”. Osoba retora, przygotowuje się od najmłodszych lat do swej roli. W swych 12 księgach autor pisze o odpowiednim przygotowaniu i celach retoryki, o problematyce stylu i tropu.

6. Rodzaje mów i wystąpień.

Rodzaje mów:

• Uzasadniająca - radzenie lub odradzanie,

• Osądzająca - proces sądowy,

• Popisowa - oceniane,

• Improwizowana - wygłaszana z pamięci, lub wcześniej przygotowanego konspektu,

• Naukowa,

• Sprawozdawcza.

Cel mów:

• Merytoryczne -odczyt naukowy,

• Prezentacja opinii i przekonań,

• Relacje,

• Mowy okolicznościowe.

8. POJĘCIE oraz istota PERSWAZJI.

PERSWAZJA -przekonanie, nakłanianie, łączy się z szerszym pojęciem.

PRZEKONYWANIE intelektualny stan człowieka, stosunek subiektywny, na przekonanie ma wpływ posiadana wiedza, uczucia i doświadczenia osobiste, stan intelektualny, charakter jedności różnych procesów, uwarunkowania różnorakich zewnętrznych i wewnętrznych czynników

CELE PERSWAZJI: przekonanie do czegoś (decyzji, postawy itd.), nakłanianie do czegoś (decyzji, postawy itd.)

Centralne pojęcie PERSWAZJI - jej cel to przekonanie w dyskusji, uzyskanie swojego celu, ukazanie zalet i wad.

9. Fundamentalne zasady retoryki. ( numer 4)

10. Etapy opracowania mowy.

Na etapy opracowania mowy składają się:

1. INWENCJA - polega na znalezieniu tematu dla mowy,

2. KOMPOZYCJA - funkcjonalne ułożenie zebranego materiału,

3. ELOKUCJA - poprawne, jasne i ozdobne wysłowienie,

4. OPANOWANIE PAMIĘCIOWE,

5. WYGŁOSZENIE - DOBRE WYGŁOSZENIE jest jednym z gwarantów sukcesu mowy.

Ad. 1 INWECJA czyli wynajdywanie tematu i przedmiotu myśli, pomysłowość, wynalazczość. W starożytności to wynajdywanie myśli, selekcja wiadomości, wybór tematu, wyszukiwanie sposobów rozwiązywania postawionego problemu, gromadzenie danych. To wynalezienie rzeczy prawdziwych lub prawdopodobnych, które będą godne uznania.

ETAPY INWENCJI:

1. rozpoznanie sprawy - jest to zastanowienie czy dana sprawa (temat) mowy będzie ciekawy, słuszny, są to wstępne rozważania,

2. ustalanie sprawy(tematu) - sprawy ogólne (problem naukowy) i konkretne, w tym etapie rozważa się wiarygodność tego problemu retorycznego, formułuje się też propozycję czyli słowne sformułowanie tematu, który powinien mieć postać zdania w formule twierdzącej, przeczącej lub pytającej (propozycja musi być jasna, jednoznaczna i funkcjonalna).

3. dowodzenie - jest to etap w którym należy znaleźć dowody które przyniosą sukces wygłaszanej mowy,

Ad. 2 KOMPOZYCJA funkcjonalne ułożenie zebranego materiału.

Etapy kompozycji w starożytności:

• porządek mowy naturalnej - wynika z potocznego mówienia,

• porządek mowy artystycznej - porządek mowy naturalny zmodyfikowany.

Elementy kompozycji:

1. WSTĘP - przedstawia przedmiot sprawy, określa cele mówi i rodzaj perswazji, przygotować odbiorcę do zrozumienia tematu, należy też jeżeli to możliwe zdobyć jego przychylność. Rodzaje wstępu (zależy od rozmówcy i tematu): zwyczajny, ujmujący, uroczysty, nadzwyczajny. Wstęp powinien zawierać: odwołanie się do głównych myśli dyskursu by skoncentrować się, dostosowanie się do okoliczności, czasu, zdarzeń i ludzi, dostrojenie wstępu do celu perswazji. Wstęp powinien się oznaczać takimi cechami: stosowny, staranny, rzeczowy, prosty, skromny, zwięzły. Kończąc wstęp należy przedłożyć TEMAT mowy sformułowany na etapie inwencyjnym, wyrażony jasnym i zwięzłym zdaniem.

2. OPOWIADANIE - inaczej narracja, jest szczegółowe opisanie przedmiotu mowy. Cechy: jasność, wiarygodność. Polega ono na uzasadnieniu swojej racji albo przez dowodowe obalenie innych argumentów. Wyróżniamy opowiadanie: proste, naśladowcze, historyczne, filozoficzne.

3. ARGUMENTACJA - temat i cele mowy decydują jakie argumenty są potrzebne. Zasady argumentacji: nie należy uzasadniać rzeczy oczywistych, argumenty ważne powinny być uszeregowane, argumenty należy systematyzować od najsłabszych do najmocniejszych lub odwrotnie, w zależności od przeciwnika. Argumenty perswazyjne muszą trafiać w najprostszy sposób do odbiorcy, i przekonywać go.

4. ZAKOŃCZENIE - decyduje o efekcie argumentacji. Zakończenie powinno zawierać: życzliwy stosunek mówiącego do słuchaczy, mający na celu zjednanie ich sobie, wyeksponowanie głównej dewizy dyskursu, próbę wywołania stosownego wzruszenia u słuchaczy, uwypuklenie głównych argumentów perswazji, stworzenie przemyślanej konstrukcji ostatniego zdania.

Ad. 3 ELOKUCJA - poprawne, jasne i ozdobne wysłowienie. Elokucja - elocutio - czyli odpowiednie użycie słów do myśli, uporządkowanie wypowiadanie myśli. Teoria elokucji obejmuje 3 grupy zagadnień:

• Typologię stylów - celowe ułożenie wypowiedzi do przedmiotu i słuchaczy,

• Zasady wyboru i przekształcacie słów - tropy i figury retoryczne,

• Wiedza o okresie retorycznym - konstrukcji zdania.

CZYNNIKI OKREŚLAJĄCE STYL:

• Skala ozdobności w zakresie słownictwa i konstrukcji zdania (okresu retorycznego), stopień nasycenia środkami uwydatniającymi perswazję emocjonalną.

Do cech wysłowienia zalicza się:

• Poprawność - unikanie błędów gramatycznych, leksykalnych (składniowych), dokładne opanowanie języka mowy, niepoprawność języka wypowiedzi może mieć negatywny wpływ na recepcję przekazywanych treści,

• Jasność - język ma być zrozumiały aby perswazja mogła być skuteczna,

• Stosowność - czyli musi zawierać funkcjonalność, celowość,

• Ozdobność - czyli dobre wysłowienie powinno zawierać siłę, blask, pomysłowość, bogactwo, dowcip, płynność, staranność, rozmaitość.

1. KOMPOZYCJA JAKO KONSTRUKCJA WYPOWIEDZI PERSWAZYJNEJ.

KOMPOZYCJA funkcjonalne ułożenie zebranego materiału.

Etapy kompozycji w starożytności:

• porządek mowy naturalnej - wynika z potocznego mówienia,

• porządek mowy artystycznej - porządek mowy naturalny zmodyfikowany.

Elementy kompozycji:

5. WSTĘP - przedstawia przedmiot sprawy, określa cele mówi i rodzaj perswazji, przygotować odbiorcę do zrozumienia tematu, należy też jeżeli to możliwe zdobyć jego przychylność. Rodzaje wstępu (zależy od rozmówcy i tematu): zwyczajny, ujmujący, uroczysty, nadzwyczajny. Wstęp powinien zawierać: odwołanie się do głównych myśli dyskursu by skoncentrować się, dostosowanie się do okoliczności, czasu, zdarzeń i ludzi, dostrojenie wstępu do celu perswazji. Wstęp powinien się oznaczać takimi cechami: stosowny, staranny, rzeczowy, prosty, skromny, zwięzły. Kończąc wstęp należy przedłożyć TEMAT mowy sformułowany na etapie inwencyjnym, wyrażony jasnym i zwięzłym zdaniem.

6. OPOWIADANIE - inaczej narracja, jest szczegółowe opisanie przedmiotu mowy. Cechy: jasność, wiarygodność. Polega ono na uzasadnieniu swojej racji albo przez dowodowe obalenie innych argumentów. Wyróżniamy opowiadanie: proste, naśladowcze, historyczne, filozoficzne.

7. ARGUMENTACJA - temat i cele mowy decydują jakie argumenty są potrzebne. Zasady argumentacji: nie należy uzasadniać rzeczy oczywistych, argumenty ważne powinny być uszeregowane, argumenty należy systematyzować od najsłabszych do najmocniejszych lub odwrotnie, w zależności od przeciwnika. Argumenty perswazyjne muszą trafiać w najprostszy sposób do odbiorcy, i przekonywać go.

8. ZAKOŃCZENIE - decyduje o efekcie argumentacji. Zakończenie powinno zawierać: życzliwy stosunek mówiącego do słuchaczy, mający na celu zjednanie ich sobie, wyeksponowanie głównej dewizy dyskursu, próbę wywołania stosownego wzruszenia u słuchaczy, uwypuklenie głównych argumentów perswazji, stworzenie przemyślanej konstrukcji ostatniego zdania.

WSPÓŁCZESNA KOMPOZYCJA charakteryzuje się tym, że:

1. ważny jest tytuł i pierwsze zdanie - może zachęcić do wysłuchania, przeczytania (a może też zniechęcić),

2. wstęp musi efektywnie wprowadzać w treść, (Wstęp to 15% reszty),

3. należy sobie pozyskać audytorium,

4. istotnym elementem jest długość mowy, lepiej żeby była krótsza mowa niż za długa, należy powiedzieć tylko to co ma się do powiedzenia i tyle,

5. Zasada złotej trójki: odbiorca powinien mieć kilkakrotną możliwość powtórzenia, ta zasada głosi, że główna myśl powinna pojawić się co najmniej 3 razy (we wstępie, w rozwinięciu - ma na celu pełniejsze wyjaśnienie, zakończenie - podsumowanie pomagające połączyć fakty i je zapamiętać),

6. ważna jest kwestia natężenia uwagi odbiorców.

DOBRA KOMPOZYCJA MA WYGLĄDAĆ TAK:

• powiedz o czym masz powiedzieć, (wstęp),

• powiedz to (rozwinięcie),

• powiedz o czym powiedziałeś (zakończenie),

12. FORMY i SPOSBY ARGUMENTOWANIA.

Argumenty powinny być funkcjonalne rozłożone. Należy:

• Nie udowadniać rzeczy oczywistych,

• Argumenty ważne powinny być uszeregowane,

• Argumenty powinny być od mocnych do słabych lub odwrotnie.

Każdy argument perswazji powinien najprościej trafiać do przekonania czyli skutecznie.

FORMY ARGUMENTOWANIA:

• Sylogizm - schemat złożony z 2 zdań stanowiących przesłanki z których wyprowadza się wniosek czyli konkluzje (przesłanka większa - prawda ogólna, przesłanka mniejsza - prawda szczegółowa), przydaje się do sporów,

• EPICHEREMAT - sylogizm rozbudowany, krasomówczy do jednej przesłanki dołącza się uzasadnienie,

• ENTYMEMAT - SYLOGIZM SKRÓCONY - jedna z przesłanek jest przemilczana, bo jest oczywista, składa się z założenia i wniosku wg Arystotelsa - bardzo ważny,

• DYLEMAT - zawiera dwa zdania w których obok zdań warunkowych jako trzecie zdanie alternatywne,

• ŁAŃCZUSNIK - jest to sylogizm zawierający więcej niż 2 przesłanki, przesłanki tworzą łańcuch zakończony wnioskiem - sylogizm łańcuchowy,

• INDUKCJA - czyli wnioskowanie od szczegółu do ogółu, na wnioskach szczegółowych dochodzi się do wniosku ogólnego,

• Analogia - podobieństwo pewnych cech między podmiotami,

• Kolekcja argumentów - dowodzenie argumentów wprowadza się do dowodzenia pewną myśl w formie mowy (zminiaturyzowanej), zawierającej przedłożenie, dowód, potwierdzenie dowodu, krótkie ozdobne objaśnienie, konkluzja (zakończenie),

• Odpieranie zarzutów - odpieranie kontrargumentów lub sądów przeciwnika, należy udowodnić bezzasadność najważniejszych tez przeciwnika, obalanie racji.

SPOSOBY ODPIERANIA ZARZUTÓW (ERYSTYCZNE):

• Umiejętność zaprzeczania ( tez, opinii, wniosków),

• Rozróżnianie i dzielenie (dziel i rządź) wydzielanie składników pewnych i wątpliwych,

• Odwracanie kierunków dowodzenia - wydziela się z argumentu przeciwnika najsłabsze ogniwa i kieruje się je przeciw niemu,

• Metoda ironicznej niekompetencji - gdy brak kontrargumentów,

• Metoda zaliczania do negatywnej kategorii pojęć - to co niewygodne w twierdzeniu przeciwnika zalicza się do pojęć mających pejoratywne znaczenie,

• Metoda potoku bezsensu słów - kieruje się je do snobów myślowych,

• Metoda twierdzeń relatywnych - stosowanie dowodu ze zdaniem orzekającym w odniesieniu do czegoś,

• Argumentum ad auditorem - argument odwołujący się do słuchacza,

• Argumentum ad baculinum - argument odwołujący się do kija, straszenia, konsekwencjami,

• Argumentum ad hominem - argument dostosowany do człowieka, z którym toczy się spór przytaczanie racji bądź założeń przyjętych przez stronę przeciwną,

• Argumentum ad ignorantiam - odwołanie się do niewiedzy lub rzekomych faktów, powoływanie się na nieznaną przeciwnikowi literę prawa,

• Argumentum ad misericordiam - odwołanie się do litości,

• Argumentum ad personam - przypisywanie przeciwnikowi wad, ośmieszanie go,

• Argumentum ad populum - odwołuje się do opinii ludu (demagogia),

• Argumentum ad vanitatem - odwołanie się do próżności,

• Argumentum ad verecundiam - odwołuje się do poważania, do nieśmiałości, korzystanie z argumentów sformułowanych przez autorytety.

1. ZASADY UŻYCIA FORM ARGUMENTACYJNYCH.

Wyróżniamy:

1. Zasada kontekstu perswazyjnego - każdy rodzaj argumentu winien być poprawny logicznie, by przylegał do argumentu psychologicznego i estetycznego,

2. Zasada wielostronnego objaśnienia - wielostronne powtarzanie, kumulowanie technik argumentacyjnych to nic innego jak architektura argumentacji,

3. Zasada kumulowania technik argumentacyjnych - stosowanie łączników słowno - myślowych, czyli argument przygotowany i połączony z następnym argumentem łącznikiem słowno myślowym,

4. Zasada struktury dialektyczna - logicznej - należy stosować w argumentacji strukturę, architekturę logiczną dowodu wyrażoną językiem retorycznym.

14. TRANZYCJA I DYGRESJA JAKO ELEMENTY WYPOWIEDZI.

TRANZYCJA - sposoby i techniki przechodzenia do dalszego ciągu mowy np. jak słusznie zauważono, jak wczoraj powiedziałem, z kolei przejdę do drugiego zagadnienia itp., używa się szczególnie wyznaczniki językowe, które tworzą łatwo uchwytne dla słuchacza lub czytelników ramy wypowiedzi. Pozwalają one na efektywniejszą samokontrolę, utrzymanie właściwego kierunku myśli. Ma ona na celu uwydatnić poszczególne etapy kompozycji za pomocą wyznaczników językowych.

DYGRESJA - przejściowe odbiegnięcie, zboczenie od głównego tematu, wypowiedź wtrącona w główny tok opowiadania. Umowne, celowe odejście od zasadniczego tematu.

15. PARALELIZM Retoryczny i sposoby jego stosowania.

PARALELIZM RETORYCZNY - wielokrotne powtarzanie, ale w różnych formach twierdzeń, ułatwia zapamiętywanie, przekonywanie, za pośrednictwem powtarzania, twierdzenie tak przenika do umysłów, że w końcu zostaje uznane za dowiedzioną prawdę. Szczególne zastosowanie ma tzw. redundacja - powtarzanie ważniejszych słów i zdań, dodawanie podobnych.

Wyróżniamy paralelizm: myślowy, kompozycyjny, stylistyczny, intonacyjny, syntaktyczny - zdaniowy, tematyczny - semantyczny.

16. Elokucja jako etap postępowania retorycznego.

ELOKUCJA - poprawne, jasne i ozdobne wysłowienie. Elokucja - elocutio - czyli odpowiednie użycie słów do myśli, uporządkowanie wypowiadanie myśli. Teoria elokucji obejmuje 3 grupy zagadnień:

• Typologię stylów - celowe ułożenie wypowiedzi do przedmiotu i słuchaczy,

• Zasady wyboru i przekształcacie słów - tropy i figury retoryczne,

• Wiedza o okresie retorycznym - konstrukcji zdania.

CZYNNIKI OKREŚLAJĄCE STYL:

• Skala ozdobności w zakresie słownictwa i konstrukcji zdania (okresu retorycznego), stopień nasycenia środkami uwydatniającymi perswazję emocjonalną.

Do cech wysłowienia zalicza się:

• Poprawność - unikanie błędów gramatycznych, leksykalnych (składniowych), dokładne opanowanie języka mowy, niepoprawność języka wypowiedzi może mieć negatywny wpływ na recepcję przekazywanych treści,

• Jasność - język ma być zrozumiały aby perswazja mogła być skuteczna,

• Stosowność - czyli musi zawierać funkcjonalność, celowość,

• Ozdobność - czyli dobre wysłowienie powinno zawierać siłę, blask, pomysłowość, bogactwo, dowcip, płynność, staranność, rozmaitość.

17. Retoryczne środki prezentacji.

Prezentacja - przedstawienie, zapoznanie.

Do środków retorycznych zaliczamy:

• przykład,

• ponowienie,

• ilustracja, metafora, ciąg metafor,

• narracja,

• powtórzenie,

• wzmocnienie,

• cząstkowe podsumowanie,

• apel,

• cytat,

• opozycja krzyżowa (chiazma?),

• stopniowanie (klimaks),

• kontrast (antyteza),

• łańcuch,

• zwłoka,

• zaskoczenie,

• zapowiedź,

• gra słów,

• aluzja,

• określenie pośrednie,

• zamierzona przesada,

• pozorna sprzeczność,

• wtrącenie,

• uprzedzenie zarzutów,

• pozorne pytanie (pytanie retoryczne),

• niedopowiedzenia (synekdocha).

1. Kompozycja tekstu wypowiadanego.

Na kompozycje tekstu wypowiadanego ma wpływ:

• Przedmiot sprawy,

• Dowodzenie,

• Dowodowy przedmiot racji,

• Zdobycie przychylności słuchacza.

Opowiadanie szczegółowe opisanie przedmiotu mowy. Może być: proste, historyczne, filozoficzne.

18. STYL WYPOWIEDZI.

Wyróżniamy:

• Styl prosty czyli niski -charakteryzuje go oszczędność słów, skromność, jasność, komunikatywność, najwłaściwszy do celów dydaktycznych, dysputy filozoficznej, epistolografii,

• Styl wysoki czyli wyniosły - nasycony środkami emocjonalnymi, odpowiedni dla tematów wyniosłych, mających wywołać np. wzruszenie, współczucie, euforie itd.,

• Styl średni czyli umiarkowany - ma wywoływać zachwyt, to ideał sztuki dobrego mówienia.

STYL to sposób ukształtowania wypowiedzi ze względu na cel przyświecający nadawcy. Ważna jest reguła harmonii 3 stylów - możliwość zmiany stylu w czasie wygłaszania mowy.

Rodzaje STYLÓW WYPOWIEDZI (obecnie):

• Artystyczny,

• Informacyjno - publicystyczny (medialny),

• Urzędowy,

• naukowy,

• sakralny,

• zawodowy,

• potoczny,

20. Figury retoryczne.

Figury retoryczne to specyficzne sposoby celowego i planowanego budowania wypowiedzi, cechą charakterystyczną jest odstępstwo od konstrukcji wypowiedzi, od konstrukcji zgodnej ze zwyczajem językowym.

CEL używania figur:

• Pomaga poprawić kontakt między nadawcą a odbiorcą,

• Służą klarownemu prezentowaniu idei, akcentowania i podkreślania racji danej argumentacji,

• Wzbudzeniu zainteresowania odbiorcy,

• Utrzymanie odpowiedniego klimatu potrzebnego do perswazji,

• Wywołanie wpływu psychicznego na audytorium lub jego część.

21. Organizacja leksyki wypowiedzi.

Na organizacje leksyki wypowiedzi składa się:

1. Sfera wyborów leksykalnych - oddziaływanie słowa na kontekst i odwrotnie, żadne słowo nie istnieje w izolacji,

2. Sfera wyborów składniowych - poszerzanie lub zawężanie układu wyrazów,

3. Sfera wyborów semantycznych - lub przeniesienie znaczenia wyrazów, tworzenie znaczenia przez oddziaływanie.

Figury leksykalne:

• oddziaływanie kontekstu na słowo,

• zawężenie znaczenia wyrazu,

• przeniesienie,

• poszerzenie.

1. Stylistyczne figury składniowe.

Wyróżniamy następujące figury stylistyczne:

• Inwersja - celowe naruszenie szyku zdania, przestawienie,

• Elipsa - brak jakiegoś elementu w zdaniu, np. orzeczenia,

• Powtórzenie - zabieg stylistyczna - składniowy powielający, słowa lub zespoły słów w celach ekspresyjnych. Rodzaje powtórzeń:

• Anafora - powtarzanie słów znajdujących się na początku zdania,

• Epifora - powtarzanie słów znajdujących na końcu,

• Symploka - powtórzenie początku i końca bez środku,

• Pierścień - zabieg polegający na dosłownym lub przybliżonym zakończenia zdań początkowych,

• Paralelizm - zestawienie, porównanie, przynoszące odrębne treści, identyczna konstrukcja, wyróżniamy paralelizm: syntaktyczny, podobieństwo zdań, semantyczny, podobieństwo znaczenia (tematyczny), intonacyjny, kompozycyjny,

• Zdanie rozkwitający - rozwijanie wcześniejszych fraz, poprzez powtarzanie,

• Asyndetom - konstrukcja pozbawiona spójników, kondensacja wypowiedzi,

• Wykrzyknienie - zdanie lub równoważnik, wyrażający emocjonalny stosunek podmiotu mówiącego do przedmiotu wypowiedzi,

• Antyteza - przeciwstawienie, kontrast znacznej w jednej frazie,

• Parenteza - wstawienie wyrazu bądź grupy lub zdanie rozwijające strukturę syntaktyczną zdania w które zostało włożone, np. nawiasowe,

• Amplifikacja - powiększenie, rozwijanie, wzbogacenie tematu, wyróżniamy: amplifikacja stylistyczna - wskazówki stylistyczne służące rozszerzeniu myśli, amplifikacja słowna - dodawanie poszerzających wyrazów do wypowiedzi,

• Gradacja - stopniowanie, nasilanie bądź słabnięcie jakiejś cechy znaczeniowej, polega na uszeregowaniu składników wypowiedzi, nasilanie lub słabnięcia danej cechy,

• Apostrofa - zwrot w patetycznym tonie,

• Pytanie - wyrażenie jasnego stanowiska, odpowiedź jest nieoczekiwana, pytanie na które się nie odpowiada.

1. Przekształcenia semantyczne i ich funkcje.

Są to tropy. Czyli sposoby łączenia poszczególnych wyrazów w większe związki semantyczne, jest to zabieg szczególnej intensyfikacji kontekstu. Funkcje: przekształcenie znaczeniowe. Do tropów zaliczamy:

• Epitet - imiesłów, przymiotnik rzeczownik dodany do rzeczownika w funkcji określenia którejś z jego cech, wyróżniamy epitet: stały (starożytny np. długonogi Achilles), oksymoron (zestawienie wyrazów znaczeniowo sprzecznych np. suchy ocean), metaforyczny (ma zabarwienie ironiczne np. wesołe towarzystwo),

• Porównanie - zestawienie obu przedmiotów, wyróżniamy porównanie: zaprzeczone (to nie to nie?),homeryckie (rozwinięte), tautologiczne (nie potrzebne powtórzenie wyrazu, myśli zawartych już w danej wypowiedzi),

• Metafora - przenośnia, rodzaje: synekdocha (ogarnięcie, figura stylistyczna polegająca na określeniu części przez całość), metonimia (zamienna), personifikacja (uosobienie), peryfraza (omówienie, opis), eufemizm (ozdabiający, łagodzący, zastępujący wyrażenie obraźliwe, np. kochanie podaj mi to), hiperbola (przesadny opis przedmiotu), alegoria, symbol, ironia.

1. Kryteria poprawności językowej.

Poprawność łączy się z dokładnym opanowaniem języka dyskursu retorycznego. Podstawą retorycznej poprawności językowej jest:

• właściwe używanie wyrazów spajających,

• układanie w kolejności naturalnej,

• nazwanie rzeczy ich własnymi, specjalnymi nazwami,

• unikanie dwuznaczności.

Najważniejszym sprawdzianem poprawności językowej było wygłoszenie mowy.

24. Style funkcjonalne współczesnej polszczyzny.

Najogólniej możemy wyróżnić styl ogólnopolski i nie ogólnopolski. Styl ogólnopolski dzielimy na styl pisany i mówiony. W stylu pisanym wyróżniamy np. styl artystyczny, naukowy, urzędowy. Styl mówiony dzielimy na styl potoczny i retoryczny, ceremonialny. W stylu potocznym wyróżniamy: styl socjalny (czyli zawodowy, rodzinny, biologiczny), styl ogólny (skodyfikowany i nie skodyfikowany) i styl nie ogólny (artystyczny, informacyjno - publicystyczny, szkolno - dydaktyczny, zawodowy, naukowy, urzędowy sakralny).

25. Cechy dobrej wypowiedzi.

Zaliczamy do nich:

• Jasne i zwięzłe sformułowanie swoich myśli,

• Ważne jest zabarwienie wypowiedzi,

• Należy zaciekawić wypowiedzią słuchacza,

• Należy Modulować odpowiednio głos do potrzeb wypowiedzi,

• należy Intonować odpowiednie człony zdania,

• obrazowe przedstawienie tematu za pomocą głosu odtwarzać zdarzenia,

• nawiązać kontakt ze słuchaczem, słuchaczami,

• wzbudzić zainteresowanie treścią, tematem wypowiedzi.

24. WSPÓŁCZESNE GATUNKI RETORYCZNE.

25. Wygłaszanie mowy.

Z dwu podmiotowości retoryki wynika, że mowa jest udziałem dwóch partnerów: retora (nadawcy) i słuchaczy (odbiorcy). Opracowanie wypowiedzi perswazyjnej obejmuje splot czynników składających się na pojęcie autorytetu intelektualnego i moralnego podmiotu retorycznego. Czynniki decydują o autorytecie mówcy i mają istotne znaczenie w odbiorze słowa perswazyjnego. Zaliczamy do nich:

• użycie głosu - jest to jeden z ważniejszych atutów mówcy,

• przestankowanie i pauzy - właściwe przestankowaniu w mowie,

• akcentowanie - wydobycie z całości zdania tego słowa, na którym spoczywa główny sens i cel wypowiedzi,

• dykcja - poprawne i stosowne wypowiadanie wyrazów i zdań,

• gesty - gesty dostosowane do osoby mówcy, gestykulacja powinna zaznaczać rzeczy i myśli,

• mimika - mimika uwydatnia skalę przejęcia się mówcy wypowiadanymi słowami.

1. Przygotowanie i wygłaszanie przemówienia.

Przygotowanie przemówienia należy zacząć od:

• zapisania głównej tezy,

• następnie wypisać najważniejsze punkty przemówienia,

• uporządkować te punkty, w przemówieniach powinno zawierać nie mniej niż 3 punkty i nie więcej niż 7,

• następnie przygotować treść.

Przemówienie powinno zawierać wyraźnie zaznaczony:

• wstęp - wprowadzenie, które ma na celu:

• pozyskanie uwagi słuchaczy za pomocą: żartu, anegdoty lub dowcipnego powiedzonka, opisu jakieś, najlepiej dramatycznej lub nieoczekiwanej sceny, nawiązania do bieżącej sytuacji, szczególnie gdy jest bulwersująca, pytania retorycznego, obrazu lub krótkiego tekstu pokazanego na planszy lub na ekranie,

• zdobycie sympatii słuchaczy poprzez stwierdzenie, że słuchacze są bardzo ważni, ludzie lubią tych którzy ich lubią,

• poinformowanie słuchaczy o celu przemówienia.

Typowe błędy przy tworzeniu wstępu: zastosowanie nie taktownego dowcipu, okazanie lekceważenia słuchaczom, usprawiedliwiane braku znajomości przedmiotu przemówienia, zbyt długi wstęp, pominięcie wstępu uważając go za coś zbędnego i bez znaczenia.

• rozwinięcie (w rozwinięciu powinno się znaleźć miejsce na opowiadanie, przedstawienie przedmiotu rozprawy - temat, argumentowanie, odpieranie zarzutów),

• zakończenie (podsumowanie przemówienia). CEL:

• dokonanie podsumowania przemówienia poprzez powtórzenie jeszcze raz tez i wniosków oraz najważniejszych propozycji, lub poprzez położenie nacisku na znaczenie omawianych spraw,

• stworzenie klamry spinającej przemówienie, można to zrobić poprzez: zakończenie przemówienia cytatem, dowcipną maksymą czy też anegdotą (związaną z treścią wygłaszanego przemówienia); podkreślić następstwa wysuniętych propozycji; zakończyć pytaniem retorycznym lub wysunięciem kontrowersyjnego hasła; powrócić do tego, co zostało zawarte we wstępie przemówienie staje się wtedy zamkniętą całością; bardzo dobrym sposobem zakończenia jest podziękowanie słuchaczom za poświęcony czas.

Typowe błędy zakończenia: rozciąganie zakończenia w czasie, brak zakończenia, niedokończenie myśli, przyśpieszanie, mówienie skrótami, utrata wiarygodności poprzez usprawiedliwianie niedoskonałej formy czy treści przemówienia.

Ważne w przemówieniu jest:

• do kogo będziemy przemawiać - należy się zwrócić do osoby, która przewodniczy lub do wszystkich zebranych,

• aby budować zdania krótkie i jasne, mówić w sposób naturalny, zdania mają mieć charakter bezpośredni,

• zadawanie pytań przez mówcę, bo wtedy słuchacze starają się znaleźć odpowiedź,

• aby słowa oddziaływały na wyobraźnię, wypowiedź powinna być złożona ze słów jednoznacznych i konkretnych, docierających do słuchacza,

• odpowiednie tempo mówienia, wysokość głosu (odpowiednia modulacja głosem) i sposób wymawiania słów.

3. Przemawianie do tłumu.

TŁUM - liczne audytorium ogarnięte silnymi emocjami bądź podatne na emocje. CECHY TŁUMU:

• Tłum jest niezwykle podatny na złudzenia, brak logicznej analizy otrzymywanych informacji; tłum myśli obrazami a te są złudne,

• Tłum ocenia zjawiska przy użyciu stereotypów,

• Poglądy i dążenia pojawiające się w tłumie są zaraźliwe na zasadzie masowej polaryzacji postaw,

• Tłum postrzega zjawiska w kategoriach czarno - białych,

• Tłum jest całkowicie bezkrytyczny wobec haseł i sądów zgodnych z nurtującymi go namiętnościami,

• Tłum każdą możliwość gotów jest wziąć za rzeczywistość, każde domniemanie za fakt, jest łatwowierny - wierzy w pogłoski,

• Pod względem intelektualnym tłum stoi niżej niż jednostka, bo rządzą nim ukryte w podświadomości pragnienia i namiętności a nie rozum i logiczna analiza.

Aby oddziaływać skutecznie na tłum należy rozpoznać:

• interes większości uczestników,

• lęki drzemiące w tłumie,

• namiętności nurtujące zgromadzonych,

• stereotypy wspólne dla ludzi tworzących tłum,

• hierarchia wartości przyjmowania przez uczestników.

Do wyobraźni tłumu przemawiają:

• patriotyzm (narodowy, lokalny) ale i nacjonalizm czy wręcz szowinizm,

• uczucie religijne,

• wspólne poczucie zagrożenia (rzeczywiste lub domniemane),

• nie ukarane przestępstwo dokonane przeciw sprawom uznanym za dobro,

• podstęp i zdrada, knowania,

• współczucie i litość,

• żart sytuacyjny ośmieszenie sprawy bądź człowieka.

ZASADY PRZEMAWIANIA DO TŁUMU:

• idea musi być prosta, wręcz hasłowa w miarę możliwości obrazowa, nie staraj się tezy udowadniać tłum zadowoli się domniemaniem,

• odwołuj się do stereotypów wspólnych dla audytorium,

• nie miej wątpliwości bądź zdecydowany, stanowczy,

• stosuj nieokreślone ogólniki, np. wolność, tolerancja,

• nie bój się kojarzyć spraw tylko pozornie podobnych i uogólniać na podstawie przesłanek śmiechu wartych,

• udowadniaj, że nie dostrzegasz złożoności spraw i rzeczy oraz staraj się sprawić by tłum ich nie dostrzegał,

• odwołuj się do uczuć a nie do rozumu i rozsądku,

• powtarzaj zmieniając słownictwo,

• nie używaj słów kojarzących się kojarzących się źle, np. zamiast zamieszki manifestacja, komunizm socjaldemokracja,

• atakując coś czy kogoś stosuj dosadne słownictwo, np. kłamie, kradnie,

• dla każdej swej propozycji dorabiaj szlachetne uzasadnienie.

1. Prowadzenie obrad.

Schemat prowadzenia obrad:

• Przywitanie,

• Poinformowanie o regułach zgromadzenia,

• Poproszenie pierwszego mówcy,

• W czasie wystąpienia prowadzący obrady: 1. nie może pozwolić by mówcy przerywano, 2. ma uciszyć zgromadzonych gdy na Sali pojawi się zbyt duży szmer, 3. dyskretnie sygnalizować mówcy gdy kończy się jego czas,

• W czasie trwania dyskusji prowadzący obrad: 1. decyduje kto i w jakiej kolejności zabierze głos, 2. ma prawo przerwać wypowiedź by zwrócić uwagę mówcy lub słuchaczy, 3. decyduje o czasie trwania dyskusji, 4. proponuje rozwiązanie, gdy zgromadzenie ma podjąć jakąś decyzję, 5. poddaje pod głosowanie wnioski wymagające akceptacji, 6. decyduje o przerwie lub zakończeniu obrad,

• Przed zakończeniem prowadzący nie powinien zapomnieć o podziękowaniu mówcom, dyskutantom, organizatorom, sponsorom, obsłudze technicznej a przede wszystkim uczestnikom.

32. Rodzaje przemówień.

Wyróżniamy przemówienia:

• Perswazyjne czyli oparte na starożytnych zasadach,

• Informacyjne.

Wśród informacyjnych wyróżniamy:

• Opowieści popularne i przygodowe - celem takiego przemówienia jest zainteresowanie przeciętnego słuchacza. Bardzo ważna jest sztuka narracji, a przede wszystkim zwrócenia uwagi na: 1. plastyczność języka (wywołanie obrazowych skojarzeń), 2. stosowanie porównań, 3. umiejętne stopniowanie napięcia poprzez właściwą intonację, operowanie przerwą.

• Przemówienia opisowe ścisłe - celem jest opis zjawiska, obiektu, zdarzenia, osoby. Przy zachowaniu wymogów ścisłości należy zatem:

• Dokładnie określić przedmiot opisu oraz zastosowaną metodę,

• Przedstawić materiał będący przedmiotem obserwacji i opisu,

• Ustosunkować się do wyników podobnych badań,

• Sformułować hipotezy,

• Określić kierunki dalszych badań,

• Powołać się na uznane autorytety,

• Podkreślić ważność opisywanych spraw i wyciąganych wniosków,

• Nie należy przekazywać słuchaczom zbyt wielu nowych informacji.

Do cech języka przemówień opisowych ścisłych zaliczymy: oszczędność, precyzyjność, niewielkie nasycenie emocjonalne.

• Przemówienia definiujące - celem jest sformułowanie definicji pojęć zjawisk terminów rzeczy metod. Sposoby definiowania:

• Definicja etymologiczna - przedstawia skąd wywodzi się dane słowo oraz jak rozwijało się i zmieniało swoje znaczenie,

• Definiowanie odwołujące się do autorytetów - to powołanie się na sformułowania przyjmowane przez uznane i wybitne osoby,

• Definicja operacyjna - podaje czynności niezbędne do wytworzenia definicji rzeczy,

• Definicja przez negację,

• Definicja przez porównanie,

• Definicja przez połączenie - określenie rzeczy czy pojęć jako połączenie elementów, których definicje są słuchaczom dobrze znane,

• Definicja przez demonstracje - zdefiniowanie danej rzeczy przez przekazanie jej samej lub jej modelu,

• Przemówienia ścisłe dowodowe - celem jest udowodnienie określonej tezy poprzez: 1. sformułowanie założeń, 2. sformułowanie tezy, 3. określenia metody dowodzenia, 4. przedstawienia dowodu, 4. wyciągnięcia wniosków. Cechy charakterystyczne: ścisłość, logiczność przemówienia, kompletność rozumowania, oszczędność środków ekspresji, powściągliwość w formułowaniu ostatecznych wniosków, duże znaczenie mają wykresy i równania,

• Przemówienia metodologiczno - instruktażowe - celem jest przedstawienie metody postępowania przy realizacji określonego działania po to, aby nauczyć słuchaczy danej metody techniki. Podstawowe elementy tego przemówienia to: 1. sformułowanie problemu,2. omówienie przydatności przedstawianej metody i korzyści z niej płynących, 3. przedstawienie istoty rozwiązanie. Wystąpienia są bardziej skuteczne, gdy połączone są z prezentacją. Należy dodać, iż czas wystąpienia jest bardzo ograniczony. Rozwiązaniem tego problemu jest zastosowanie metody buforu. Bufor to taki fragment przemówienia, który może być przedstawiony, ale też być opuszczony bez wielkiej straty dla całości.

1. Przedmiot i funkcje erystyki.

Erystyka - prowadzenie sporów - uzasadnianie swego stanowiska oraz sposoby jak należy przekonać, nakłaniać podmioty do określonych już istniejących postaw. Jest to sztuka prowadzenie sporów, obejmująca umiejętność przekonywania innych. Przedmiotem nauczania erystyki jest przekonanie.

Obecnie erystyka to nauka o rzetelnym prowadzeniu sporów, o zasadności swego stanowiska oraz o tym jak należy nakłaniać do określonych postaw lub ich zmieniania. Erystyka operuje zarówno chwytami rzetelnymi i nierzetelnymi, ale opowiada się za stosowaniem tych pierwszych.

2. Przekonanie - definicje, struktura, cechy, funkcje.

Przekonanie - centralnym pojęciem jest tu perswazja. Przekonanie to stan intelektualny człowieka, charakterystyczna jedność różnych psychicznych procesów uwarunkowanych różnorakimi zewnętrznymi i wewnętrznymi wpływami. Jest to stosunek jednoznaczny, stan intelektualnej pewności lub słuszności na dany fakt. Ma charakter społeczny.

STRUKTURA (podział przekonania):

• bezpośrednie - oczywistość przekonań oparta na doznaniach zmysłu,

• pośrednie - oparta na pośrednich doznaniach, ich prawdziwość sprawdza się na drodze porównań.

Funkcje przekonań:

• wyjaśniająca,

• kierownicza,

• wartościująca,

• kontrolna,

• przekonująca,

• porządkująca.

1. Koncepcje przekonań.

Thomas HOBBES - wykazywał ścisły związek przekonań z procesami poznawczymi człowieka. Wiedza i przekonanie to skład rozumu. Przekonanie to efekt rozumowania opartego na intuicji. Wiedza oparta ma być na faktach sprawdzonych empirycznie. Odróżnia przeświadczenie od przekonania.

Hume - „Traktat o naturze ludzkiej” - uważał, że przekonanie to stosunek idei do impresji. Ogranicza przekonanie do myślowego ujęcia wrażeń zmysłowych. Treścią przekonań są zjawiska w zasięgu bezpośrednim.

E. KANT - przekonanie zjawisko intelektualne, uważanie czegoś za prawdę oparte na podstawach obiektywnych. Wyróżniał 3 stopnie uważania czegoś za prawdę:

• Mniemanie,

• Wiara,

• Wiedza.

Przekonanie - to pewność moralna „maxsyma woli gotowa ujawniająca się w czynach”.

HEGEL - przekonanie to subiektywną refleksją. Słuszność wyraża się w tożsamości z wiedzą a nie z rzeczywistością??. Wewnętrzna wola istnienie prawa zrezygnowanie z indywidualnych poglądów.

B. RUSSELL - utożsamiał przekonanie z sądami - to stosunek umysłu do kilku rzeczy różnych od niego.

35. Przekonanie jako pojęcie w psychologii i pedagogice.

AJDUKIEWICZ?? - o słuszności sądów, przekonanie to przeświadczenie o słuszności.

KOTARBIŃSKI - przekonanie to wyraz stosunku człowieka do wypowiadanych zdań, stosunek człowieka, że zdanie jest słuszne.

PRZEKONANIE W PSYCHOLOGII - jest to sąd, wiara przeświadczenie, sądy wartościujące, fakt psychiczny.

PRZEKONANIE W PEDOGOGICE - wiedza związania uczuciami i oparta na osobistym doświadczeniu.

36. Erystyka jako sztuka skutecznego prowadzenia sporów.

37. Okoliczności walki erystycznej.

38. Strony w sporze i ich zachowania.

W sporze występują 2 podmioty:

1. Proponent

2. Oponent.

Zachowanie zmierza do wywołania chaosu - możemy używać forteli nielojalnych w obszarze: arogancja, napastliwość. Skutecznym działaniem jest intrygowanie zachowaniem strony przeciwnej.

POSTAWY:

• konfrontacja erystyczna - działanie zmierzające z jednej strony do rzeczowego przedstawienia własnego punktu widzenia, z drugiej do zwalczania zapatrywań i postaw przeciwnika, przez ujawnienie ukrytych zamierzeń oraz wykorzystanie ich słabych stron,

• ekspansja erystyczna - oznacza zachowanie zmierzające do chaosu poprzez, użycie forteli nielojalnych (arogancja, napastliwość, hałaśliwość).

Istotną rolę w sporze odgrywają:

• rozwaga,

• przezorność,

• samokontrola,

• samokrytycyzm.

Spór jest grą która nie zależy od przypadku, jest determinowana.

Taktyka obejmuje:

• potrzebę oglądu sytuacji z punktu widzenia przeciwnika,

• przygotowanie dla siebie rezerwowych sposobów działania,

• sformułowanie w jaki sposób chcemy osiągnąć skuteczność, zależy od inicjatywy i aktywności. Skuteczność własnych działań jest implikowana zachowaniem się strony przeciwnej.

1. Strategia i taktyka jako elementy przygotowania do sporu.

2. Koncepcja erystyki według Schopenhauera.

Zasady sporów wg Schopenhauera:

• Uogólnienie - rozszerzenie wypowiedzi przeciwnika poza jej naturalną granicę „im twierdzenie bardziej ogólnikowe, tym łatwiej je obalić”,

• Homonimia - rozszerzenie wypowiedzi również na pojęcie które jednakowego brzmienia wyrazu mają mało lub też nic wspólnego z rzeczą omawianą, następnie zaś wyraźnie te wypowiedź obalić i w ten sposób wywołać wrażenie, że obaliło się samo twierdzeniem

• Przyjęcie twierdzenie - takie wygłoszenie twierdzenia by było relatywne, względne,

• Ignorantio elenhi - zgubienie wątku rozumowania,

• Stosowanie błędnych przesłanek - przesłanki rozproszone, luźne, przesłanki z przesłanek Prosylogizmy - dwa sylogizmy powiązane tak, że wniosek pierwszego pełni role przesłanki drugiego, możemy stosować je jako dowód własnej tezy,

• Użycie petito principi - argumentacja zakłada to co ma wykazać, wniosek z góry,

• Krzyżowy ogień pytań,

• Prowokowanie emocji,

• Przesunięcie pytań - maskowanie naszych działań podczas sporu,

• Stosowanie wnioskowania,

• Wykorzystanie semantyki słowa - operujemy słowem tak by było korzystne dla naszego twierdzenia, np. wiara = fanatyzm, flirt = zdrada małżeńska,

• Użycie tezy i antytezy - antytezę wypowiadamy tak jaskrawo, że przeciwnik, aby nie wpaść w paradoks, musi przyjąć naszą tezę, która przy porównaniu wydaje się sensowniejsza,

• Wyciąganie twierdzenia z wniosku absolutnego,

• Wykorzystanie kontrargumentu przeciwnika,

• Przesunięcie w stronę ogólników,

• Dywersja, zmiana tematu sporu,

• Wykorzystanie niekompetencji własnych - takie sądy, by uważali, że jesteśmy niekompetentni,

• Sięganie po pojęcie odrzucone,

• Atakowanie słabego punktu przeciwnika,

• Argumentum ad personam - natury osobistej.

1. Drogi przekonywania.

Sposoby obalenia twierdzenia:

• Modus ad rem, wykazujemy, że twierdzenie przeciwnika, nie zgadza się z absolutną prawdą obiektywną ( naturą rzeczy),

• Modus ad hominem ex consensis, wykazujemy, że twierdzenie nie zgadza się z innymi twierdzeniami przeciwnika, bądź z założeniamu na które on wcześniej się zgodził, czyli twierdzenie nie zgadza się ze względną prawdą obiektywną, na mocy tego na co przystaje przeciwnik.

Formy obalania twierdzenia:

• Bezpośrednia - wykazujemy że teza przeciwnika nie jest słuszna, atakujemy tezę u jej przyczyn, możemy: 1. wykazać przeciwnikowi że przesłanki jego twierdzenia są błędne, 2. akceptujemy przesłanki ale udowadniamy że dane twierdzenie z nich nie wynika (poddajemy atakowi formę wnioskowania),

• Pośrednia - wykazujemy że teza może być słuszna, atakujemy tezę u jej skutków.

1. Wyjaśnij pojęcia: apagoga oraz instancja.

APAGOGA - sposób obalenia twierdzenia, w którym przyjmujemy twierdzenie przeciwnika za słuszne łączymy je z innymi uznawanymi powszechnie za prawdziwe z obu tych twierdzeń, które traktujemy jako przesłanki - konstruujemy klasyczny sylogizm. Konkludujemy, że pierwotne twierdzenie przeciwnika było błędne, udaje się nam ten zabieg bo ze słusznych przesłanek wynikają słuszne twierdzenia, z błędnych nie zawsze wynikają błędne.

INSTANCJA - jest wykorzystaniem exemplum in contrarium? (przykład przeciwieństwa), - działamy w sposób następujący. Obalamy ogólne twierdzenie za pomocą przeprowadzenia bezpośredniego dowodu poszczególnych przypadków. Czynimy to tak by wyszło, że dla poszczególnych przypadków nie jest słuszne to i ogólne twierdzenie musi być błędne.

2. Chwyty i metody erystyczne.

Do typowym erystycznych chwytów i metod (wg Schopenhauera ) zaliczamy:

• Stosowanie tzw. ekspansji erystycznej - zachowanie zmierzające do wywołania chaosu, zamieszania, poprzez hałaśliwość, zbijanie z tropu,

• Taktyka oszukańcza - stworzenie rozwiniętych komplikacji, wciąganie dygresji, rozwijanie drobiazgów albo zbędnych wątków aby odwrócić uwagę przeciwnika (zmiana podmiotu sporu, przesunięcie w stronę ogólników),

• Argumentum ad auditorem - erystyka chce wykazać, że poglądy audytorium są inne niż jego przeciwnika,

• Zwalczanie przeciwnika jego własną bronią polega na wykorzystaniu jego własnych argumentów,

• Domaganie się od przeciwnika by to on uzasadniał swoją tezę,

• Odwołać się do twierdzenia przeciwnika wyrażając się najbardziej ogólnie nawet gdyby on formułował swe twierdzenie szczegółowe,

• Własne tezy formułować wąsko i obwarowywać je licznymi zastrzeżeniami a twierdzenie ograniczać do prawdopodobnego,

• Antyteza - zaproponować tezę (do której chcemy przekonać) wraz z antytezą sformułowaną tak niedorzecznie, żeby przeciwnik myślał, że ma do wyboru antytezę i naszą tezę, antytezy nie wybierze bo będzie ją uważał za niedorzeczną i wybierze naszą tezę,

• Używanie trywialnych synonimów w celu uniknięcia wydania się w błędnego koło argumentowania (które używamy jest to petitio principia),

• Z Wypowiedzi przeciwnika wyprowadzać fałszywe wnioski, mylić,

• Udawanie obiektywności, przyznawanie się do jakiś nieznaczących uchybień,

• Doprowadzanie przeciwnika do gniewu,

• Drażnienie przeciwnika uporem przy swojej teorii,

• Ukrywanie celów do których się dąży,

• Nie obstawać uporczywie przy twierdzeniu pomocniczym,

• Szybko przechodzić od jednego do drugiego ogniwa rozumowania, aby przeciwnik nie zdążył znaleźć słabszych ogniw argumentacji,

• Zmusza oponenta do wielokrotnego potwierdzenia tego samego argumentu,

• Domagać się od przeciwnika udowodnienia tez oczywistych,

• Gdy wiemy jakie przesłanki dla przeciwnika są ważne, to trzeba nie zgadzać się z nimi,

• Jeżeli przeciwnik upiera się przy jakieś argumentacji, która może przynieść mu sukces wygraną to NALEŻY do tego nie dopuścić i stosować dywersję, zacząć mówić o czymś innym,

• Gdy przeciwnik zużywa do jakiegoś punktu sporo energii warto do tego wracać co pewien czas tak jakby nie było o nim mowy,

• Nigdy nie mówić, że zgadzamy na poszczególne tezy nawet te oczywiste, należy to przemilczeć,

• Jeżeli nasz przeciwnik złośliwie nie zgadza się na jakieś argumenty trzeba postawić pytania negatywne które zdyskredytują jego upór,

• Domagać się odpowiedzi na pytania osobiste,

• Przy każdym sformułowaniu przeciwnika badać, czy nie pojawiły się nieścisłości wypowiedzi, poglądów,

• Ironicznie ujawniać swą niekompetencje korzystać z potoku bezsensownych słów, zadawać pytania i odpowiadać na pytania za przeciwnika naśladując nieco opacznie jego tok myślenia.

3. Rzetelne sposoby prowadzenia sporu.

Działanie bezpośrednie:

• Inicjatywa,

• Koncentracja działań,

• Zabieranie głosu na ostatnim miejscu,

• Stosowanie metody faktów dokonanych,

• Kumulacja argumentów jako uzasadnienie własnego poglądu.

Działanie pośrednie:

• Skłonienie przeciwnika do uznania pewnych prawd, by wyciągnąć z nich druzgocącą konkluzję, której przeciwnik nie oczekiwał.

Fortele nielojalne:

• Wprowadzanie przeciwnika w błąd w efekcie w pułapkę,

• Rozwijanie zbędnych analiz interpretacyjnych,

• Wieloznaczność wyrazów,

• Wykorzystanie argumentum ad personan - atak na osobę,

• Szafowanie argumentum ad hominen - używanie tego co głosi strona przeciwna, znalezienie racji która zmusza przeciwnika do przyjęcia cennej dla nas a niekorzystnej dla przeciwnika racji.

• Mówca udaje, że podziela przekonanie, by stworzyć pozory wspólnej platformy.

odmienne zdanie - fundament prawdziwej dyskusji. Taktyka postępowania:

• jeśli to możliwe przyznaj trochę racji oponentowi - słuchacze docenią twój obiektywizm - jeden silny argument jest lepszy niż l0 słabych,

• w dyskusjach dowód prawdy schodzi najczęściej na drugi plan,

• gdy nie jesteś w stanie odeprzeć zarzutów:

• stwierdź, że nie zgadzasz się ze stanowiskiem oponenta ale szczegółową dyskusję odkładasz do bezpośredniej rozmowy,

• posłuż się przykładem, który przeczy stanowisku oponenta

• powołaj się na autorytety, których zdanie jest zgodne z twoim twierdzeniem

• ,,zapomnij" ustosunkować się do tego niewygodnego głosu licząc, że umknie to uwadze słuchaczy

• przyznaj się do niejasnego wyrażania swych myśli czy też intencji, co spowodowało niejasności - nie wyjaśniaj istoty tego nieporozumienia częściowo przyznaj rację oponentowi ale broń tych tez, które są dla ciebie najistotniejsze

• żale i pretensje

• musisz cierpliwie ich wysłuchać, gdy wystąpi zniecierpliwienie na sali stań w obronie dyskutanta, powołując się na prawa każdego do swobodnego przedstawiania opinii ale powiedz by się streszczał,

• odpowiadając wybierz jeden z trzech wariantów:

"Tak, ma Pan całkowitą rację, to zupełnie niedopuszczalne aby można było doprowadzić do takiej sytuacji ...”

"Tak w zupełności rozumiem Pański gniew i rozżalenie, ale Pan ze swojej strony powinien też zrozumieć całą złożoność i trudność sytuacji, która sprawia .....

" Chociaż w kategoriach ludzkich rozumiem Pańskie rozżalenie to jednak nie mogę przyznać Panu racji. Sytuację tę trzeba bowiem rozpatrywać uwzględniając też …”

- jeśli możesz to obiecaj (i dotrzymaj) pomoc w rozwiązaniu opisywanych trudności

• głos zaproszony

w sposób planowany włączasz osobę do dyskusji. Taki glos może rozładować agresję, której możesz się spodziewać ze strony tego dyskutanta, jeśli zabierze glos spontanicznie zyskasz opinię osoby obiektywnej, która pragnie wysłuchać zarówno zwolenników jak i przeciwników,

• dyskutant atakuje

• formą ataku jest walka nie z tym co powiedziałeś lecz z karykatura twoich stwierdzeń:

*odpowiedz łagodnie w stylu „ja nigdy nie twierdziłem tego co Pan mi wmawia" - pozwoli ci to jeszcze raz przypomnieć swoja tezę

• dyskutant blefuje licząc, że nie znasz jakiejś publikacji, danych

* jeśli jesteś pewien możesz zarzucić dyskutantowi koloryzowanie lub wręcz mijanie się z prawdą

* gdy nie jesteś pewien czy to blef, obniż wiarygodność danych cytowanych przez oponenta; zarzucić możesz mu łatwowierność i brak krytycyzmu w podejściu do publikacji,

• atak (ale też i obrona) - może polegać na próbie obalenia tezy przez wykazanie wyjątków - atak na szczegół

• wynajduje się nieścisłość, źle użyte słowo:

* staraj się zbagatelizować sprawę i szybko przekieruj dyskusję w bezpieczne rejony atak polega niekiedy na manipulowaniu zależnościami logicznymi,

• atak przez "gdybanie"

* wykaż pozory słuszności i prymitywizmu w rozumowaniu

• atak oparty na fałszywej alternatywie - stawianie przeciwnika przed wyborem między narzuconymi skrajnościami

* wykaż, że oprócz białego i czarnego istnieją inne kolory - atak przez wyrwanie z kontekstu

* odpowiadając zacznij od powtórzenia własnymi słowami stawianego ci zarzutu i zrób to tak aby obrona była łatwa, a przeciwnik zginął od własnej broni

• atak przez porównanie sytuacji z której twój przeciwnik wyciąga wnioski do innej rzeczywiście (bądź pozornie) analogicznej

* stosuj kontr analogie:

• atak oparty na fałszywym stosowaniu zależności przyczynowo - skutkowych - demagogiczne ataki operujące półprawdami (ale i obrony)

• atak (ale i obrona) przypominający grę w "trzy karty": jeśli zgadza się Pan z tezą A i B. to musi się Pan zgodzić z tezą C (która bywa fałszywa i nie wynika z dwóch pierwszych)

* zastosuj metodę analogii

• atak na "coś" co ma tylko bardzo luźny związek z istotą dyskutowanego problemu

• "pojedynek na zaklęcia" - używanie słów wytrychów, mających jednoznaczną negatywną wymowę, np_ populizm, oszołom, politykier

* użyj do obrony ironii i analogii

• atak typu: "Tak samo Pan twierdzi jak ten czarny charakter."

• atak poprzez stwierdzenie, że twoje tezy już dawno zostały zdyskwalifikowane

• atak przez "potok słów" lub ośmieszenie wywodów

• atak "pod publiczkę

• atak w stylu „kto za tym stoi i czemu to służy”

• zarzucanie kłamstwa,

• atak na mówcę, a nie na omawiane sprawy,

1. Rzetelne techniki argumentacji.

Do rzetelnych technik argumentacji zaliczamy:

1. Technika kwestionowania faktów bazowych - zakłada działanie: 1. wnikliwe zlustrowanie bazy argumentacji przeciwnika, 2. próba poprawnego zakwestionowania jego faktów z wykorzystaniem przywołania liczbowego,

2. Technika demaskowania sprzeczności - należy sprawdzić czy u adwersarza nie zachodzą sprzeczności pomiędzy poszczególnymi częściami argumentacji,

3. Technika wnioskowania - przeprowadzenie argumentacji z uwzględnieniem wymogów logicznego wnioskowania. Zwrócić uwagę na przyczynowość.

4. Technika przykładu - po przykład sięga się w wypadku jako dodatkowe poglądowe świadectwo.

5. Technika porównań - dzięki porównaniu, każde wystąpienie zyskuje właściwą dobitność a polemika moc przekonywania,

6. Technika odwrócenia - zasada, że każdą kwestię można rozpatrywać w zależności od sposobu patrzenia na nią,

7. Technika analizy i oceny - zasada, że w każdym twierdzeniu można doszukać się pewnej dozy nieścisłości,

8. Technika bumerangu - szczególna technika odrzucenia zarzutów przeciwnika poprzez skierowanie ich przeciw przeciwnikowi,

9. Technika niedowartościowania - kwestionujemy wartość faktów przeciwnika, a nie same fakty.

10. Techniki dowartościowania - w celu pozyskania przeciwnika przenosimy akcent wypowiedzi,

11. Technika przewartościowania - odwrócenie wartości argumentacyjnej,

12. Technika uprzedzania zarzutów - odparcie zarzutów przed ich sformułowaniem,

13. Technika pytań sondujących - tworzą szczególny typ argumentowania,

14. Technika pozornego poparcia - oddziaływanie na uczestników dyskusji za szczególną siłą.

1. Nierzetelne techniki argumentacji.

Nierzetelne techniki argumentacji zwane są fortelami. Zaliczamy do nich:

1. Technika przesadzania - uogólnienia, obiegowe opinie,

2. Technika żartu - dowcipna uwaga może zbić przeciwnika z tropu,

3. Technika autorytetu - sięganie po tzw. „koronnych świadków”

4. Technika argumentum ad personam - są one wynikiem specyficznej wyniosłości mówcy,

5. Technika wyrwania z kontekstu,

6. Technika uników (odwrócenie uwagi),

7. Technika dywersji - prowadzenie rozważań marginalnych tematów,

8. Technika gmatwania,

9. technika gry na zwłokę,

10. technika apelowania do uczuć,

11. technika zniekształceń,

12. technika sugestii słownych - mogą mieć formę powtórzenia - gdy opinia lub pytanie się powtarza.

1. Taktyka pytań w sporze.

Formułowanie pytań do argumentacji:

• Czy przytaczane fakty są prawdziwe,

• Czy nie występuje sprzeczność,

• Poprawne wysuwanie wnioski,

• Trafne porównania,

• Argumenty przeciwnika.

Kontrargumentacja:

• Czy można zakwestionować przedstawione fakty i założenia przeciwnika,

• Czy przeciwnik nie wyprowadza fałszywych wniosków,

• Czy można zaatakować przeciwnika jego własną bronią,

• Pytania sondujące,

• Zakwestionowanie całości argumentacji przeciwnika, we fragmencie.

1. OPTYMALNY model działania w sporze.

Właściwy udział w sporze to zaprogramowany model, który powinien określać:

• Przypuszczalne fazy sporu,

• Własną taktykę działania, która będzie zastosowana w poszczególnych fazach,

• Możliwość działań strony przeciwnej,

• Sposoby osłabiania a nawet niweczenia poczynań przeciwnika,

• Typy działań mających w danej sprawie określone znaczenie.

Spór należy prowadzić tak aby go wygrać. Jeśli spór odbywa się na forum publicznym to musi się udowodnić słuszność tego sporu.

Odpowiedź ma być mini przemówieniem składającym się z:

• Wstępu - w którym komentujesz głos dyskutanta,

• Części właściwej, określasz właściwe stanowisko, podajesz przyczynę uzasadniające,

• Zakończenia - powtarzasz swe stanowisko.

W czasie sporu:

• Nie daj się wyprowadzić z równowagi,

• Zachowaj postawę pełną tolerancji, wyrozumiałości i łagodności,

• Nie trać poczucia humoru, obrócenie w żart neutralizuje nawet jadowity atak,

• Okazuj zrozumienie dla rozżalonych dyskutantów,

• Nie czuj się obrażony atakiem,

• Miej świadomość, że jeśli twój przeciwnik wygrał rundę, to nie znaczy, że przegrałeś walkę.

50. Dyskusja i jej rodzaje.

DYSKUSJA - ustna lub pisemna wymiana zdań na jakiś temat (zwykle publiczna), wspólne omówienie jakiegoś zagadnienia. Wystąpienie informacyjne i perswazyjne kończy się dyskusją.

Dyskusje można rozpatrywać z 3 punktów widzenia:

• Mówcy - wystąpienie poddane publicznej ocenie,

• Dyskutanta,

• Prowadzącego obrady.

Typy wystąpień - głosy w dyskusji:

• Uzupełnienie wystąpienia,

• Wyrażenie aprobaty wystąpienia,

• Pytanie zadane w dobrej wierze,

• Głos zaproszony,

• Zgłoszenie odmiennego zdania,

• Żale i pretensje,

• Atak na treść, formę lub mówcę.

Rodzaje dyskusji:

• Panelowa - 2 strony i grupa przysłuchująca się obradom,

• Debata - omawianie zagadnień, roztrząsanie problemów,

• Pertraktacje,

• Forum.

<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<KONIEC>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>

~ 1 ~

---