42.Przyczyny i formy degradacji gleb.

Gleba to powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej. Jest ona wytworem długotrwałych procesów odbywających się na powierzchni Ziemi. Wytworzenie 2-3 cm warstwy gleby trwa około 200-1000 lat. Tworzenie się gleby następuje w wyniku wietrzenia skał pod wpływem czynników klimatycznych oraz działalności organizmów żywych. Rozdrobniony materiał skalny ma zdolność zatrzymywania wody i powietrza. Sprzyja to pojawieniu się roślin, które utrwalają glebę. Szczątki roślinne oraz szczątki i odchody zwierzęce są rozkładane przez drobnoustroje glebowe, co prowadzi do zwiększenia ilości próchnicy i wzbogaca glebę w związki mineralne. Przeciętny skład gleby jest następujący:

Składniki organiczne-5% woda-25%
Powietrze-25% składniki mineralne-45%

Gleby istnieją i utrzymują swoje cechy dzięki organizmom glebowym. Uznać je więc należy za żywą warstwę skorupy ziemskiej. Z tych też względów gleby podlegają ciągłym przemianom, które mogą być spowodowane czynnikami naturalnymi lub wpływem działalności ludzkiej.

Degradacja gleby to pomniejszenie lub zniszczenie ekologicznej i produkcyjnej wartości gleby. Stopniowy spadek zawartości próchnicy, zakwaszenie, zasolenie, ubytek składników pokarmowych, zanieczyszczenia chemiczne to formy degradacji gleb (tab. 2.7). Erozja wodna i wiatrowa również pomniejszają wartość gleby lub ją niszczą; także przesuszenie lub podtopienie (zawodnienie) w coraz większym stopniu glebę degradują. Techniczne zniszczenie gleby i szaty roślinnej stanowią najwyższą formę degradacji gleb, zwaną dewastacją. Gleba i szata roślinna mogą być też zdewastowane przez zanieczyszczenie chemiczne. Degradacji gleby można przeciwdziałać sposobami agrotechnicznymi. Przykładem tego jest wapnowanie gleb kwaśnych. Gleby zdegradowane częściowo lub całkowicie, nawet technicznie zdewastowane grunty (przez górnictwo i składowanie odpadów), powinny być zrekultywowane. Rekultywacja nie oznacza przywrócenia glebie stanu wyjściowego, często jest to niemożliwe; przez rekultywację należy rozumieć nadanie gruntowi walorów użyteczności. Czynniki degradujące można podzielić na: n a t u r a l n e - zachodzące bez czynnego udziału człowieka i antropogeniczne — powodowane przez człowieka. Spośród wielu czynników niekorzystne zmiany w wielu glebach powodują:

a) pożary, erozja, susza, trzęsienia ziemi;

b) przemysłowo-chemiczne zanieczyszczenia, np. metalami ciężkimi (zwłaszcza Pb, Cd), kwaśnymi i kwasotwórczymi składnikami mineralnymi i organicznymi składnikami toksycznymi obecnymi w nawozach;

c) chemizacja rolnictwa - chemiczna ochrona roślin, nawożenie mineralne;

d) odkrywkowa i podziemna eksploatacja kopalin;

5. techniczna zabudowa: budownictwo mieszkaniowe, przemysłowe, szlaki komunikacyjne;

Degradacja i dewastacja- obniżenie się (degradacja) lub całkowita utrata (dewastacja) wartości użytkowej gruntu, w wyniku niekorzystnych zmian rzeźby terenu, gleby, warunków wodnych i szaty roślinnej. Przyczyną zachodzących zmian może być działalność przemysłowa, agrotechniczna, bytowa człowiek;) lub działanie sił przyrody (erozja, pożary, susze, trzęsienia ziemi).

f. działalność bytowa człowieka;

5. składowanie odpadów przemysłowych i bytowo-gospodarczych.

Głównymi źródłami zanieczyszczenia gleby są zakłady przemysłowe,które emitują pyły (zawierające metale ciężkie) oraz gazy (związki siarki, azotu, węgla, chloru, fluoru). Podobnie transport, szczególnie samochodowy, zanieczyszcza glebę i rośliny ołowiem i węglowodorami (w tym rakotwórczymi). Duży udział w zanieczyszczeniu gleby ma rolnictwo, które wskutek postępującej chemizacji upraw (nawozy mineralne, środki ochrony roślin) pomniejsza często żyzność gleby oraz pogarsza jakość żywności i paszy.

Dalszą przyczyną niszczenia gleb są niewłaściwie prowadzone melioracje.

Melioracje polegają na zbiegach technicznych wykonywanych w celu odprowadzenia nadmiaru wód lub nawodnienia terenów o deficycie wodnym. Melioracje dotyczą ściśle określonych terenów. Często jednak wpływają negatywnie na sąsiednie tereny. Nawet kontrolowane melioracje polne obniżają poziom wód podziemnych, co szczególnie niekorzystnie odbija się na gospodarce leśnej, powodując przesuszenie i niszczenie gleb leśnych. Niejednokrotnie też w wyniku niewłaściwie prowadzonych melioracji dochodzi do nadmiernego odwodnienia jakiegoś obszaru oraz do wystąpienia nadmiaru wód na innym obszarze. Jeszcze częściej w wyniku melioracji cenne zasoby wód zostają w przyspieszonym tempie odprowadzone do rzek, a następnie do mórz.
Do czynników wpływających na niszczenie gleb należy także wydeptywanie gleb przez ludzi, lub przez zwierzęta. Poważny problem stwarza wypas owiec na górskich halach. Nadmierny wypas grozi niszczeniem hal, a ostre i twarde racice owiec mogą zupełnie zniszczyć strukturę podłoża. Sytuacja taka grozna jest dla wszystkich terenów, gdzie wypas zwierząt odbywa się na zboczach wzniesień.

EROZJA

Najbardziej rozpowszechnione niszczenie gleb jest spowodowane erozją.
Erozja polega na mechanicznym niszczeniu powierzchni Ziemi przez różne czynniki zewnętrzne, połączonym z przenoszeniem produktów niszczenia. Rozróżnia się erozję wodną i wietrzną.

Jednym z przykładów erozji wodnej jest spłukiwanie cząstek gleby przez wody deszczowe. Zjawisko to zachodzi podczas każdego deszczu, a jego nasilenie zależy od stopnia pokrycia ziemi roślinnością. Najlepszą osłoną gleb w przypadku erozji są lasy i zbiorowiska trawiaste. Wycinając lasy i niszcząc naturalne zespoły roślinne, człowiek odsłania gleby i przyczynia się znacznie do przyspieszenia erozji. Zjawisko to osiąga szczególne nasilenie w terenach górzystych, gdzie nachylenie zboczy sprzyja spłukiwaniu i przemieszczaniu się elementów gleb. Innym rodzajem erozji wodnej jest erozja rzeczna. Płynące rzeki przenoszą stale duże ilości rozdrobnionego podłoża oraz części spłukanych gleb do rzek przez wody opadowe. Brzegi mórz są niszczone falowaniem wody morskiej.

Erozja wietrzna polega na przenoszeniu ziaren piasku i próchnicy gleb przez wiatr. Przy dużym nasileniu erozji wietrznej można zaobserwować burze pyłowe. Obecnie w Polsce zauważa się coraz częstsze takie zjawiska, zwłaszcza na wylesionych obszarach odznaczających się deficytem wody.

Drugim po erozji powodem niszczenia gleb są zmiany stosunków wodnych na danym terenie. Zmiany te są w większości spowodowane gospodarką człowieka i mogą polegać zarówno na nadmiernym osuszeniu gleb, jak i na nadmiernym ich nawadnianiu. Przyczyną osuszania gleb są kopalnie głębinowe i odkrywkowe. W wypadku rozpoczęcia wydobywania węgla brunatnego na południe od Poznania, gdzie węgiel ten stwierdzono w złożu o długości 60 km i szerokości od 3 do 5 km, zakłócenia w obiegu wody obejmą obszar o powierzchni 16 500 km 2, a na obszarze 3200 km2 nastąpi zupełny zanik wód powierzchniowych. Obniżenie poziomu wód gruntowych, a tym samym znaczne kłopoty z pozyskaniem wody, powoduje regulacja rzek i wycinanie lasów, a także - i to w dużym stopniu - pobieranie wody dla celów komunalnych większych miast.

PODSUMOWANIE!

Erozja to proces rozmywania (erozja wodna) lub rozwiewania (erozja wiatrowa) powierzchniowej warstwy gleby. Naturalną erozję gleb, która jest przeważnie nieszkodliwa, nasilają:

— niszczenie naturalnej szaty roślinnej (leśnej i trawiastej);

- nieprawidłowa uprawa ziemi;

- wadliwy dobór roślin uprawnych;

- niewłaściwy wypas bydła;

- nieprawidłowe melioracje wodne.

Erozja wodna lub wiatrowa mogą spowodować całkowite zniszczenie profilu glebowego, czyli denudację. Charakter i nasilenie procesów erozyjnych zależą głównie od rzeźby terenu, składu mechanicznego gruntu, wielkości i rozkładu opadów atmosferycznych oraz sposobu użytkowania terenu.

PUSTYNNIENIE I STEPOWIENIE

Pustynnienie i stepowienie to proces spowodowany postępującym niedostatkiem wody w glebie i w przyziemnej części atmosfery. Nadmierne wylesianie i odwodnienie terenu oraz intensywne rolnictwo, to główne czynniki stepowienia krajobrazu (w tym gleby). Przyczyny i skutki stepowienia są następujące:

- zmniejszenie ilości i regularności opadów atmosferycznych;

- intensywny spływ powierzchniowy bez wnikania wody do gleby;

- zwiększone parowanie z powierzchni gruntu;

- pozbawienie ziemi należytej okrywy roślinnej, np. lasów, stepów, sawann, w celu stworzenia wielkich monokultur roślinnych;

- wadliwie przeprowadzane melioracje;

- nadmierne użytkowanie (do celów przemysłowych i komunalnych) wód powierzchniowych i podziemnych.

Przyczyną stepowienia może być również efekt cieplarniany, spowodowany nadmierną emisją CO₂, metanu, freonów.

ZNIEKSZTAŁCENIE GRUNTÓW

Zniekształcenie gruntów to niekorzystne zmiany budowy i właściwości powierzchni ziemi i stosunków wodnych na danym terenie. Gruntami

zniekształconymi są:

- zapadliska i wypiętrzenia na terenach górniczych;

- wyrobiska i zwałowiska pokopalniane;

- składowiska odpadów przemysłowych i komunalnych;

- tereny zawodnione, zanieczyszczone mechanicznie i chemicznie;

- obszary pod zabudową miejską, przemysłową i komunikacyjną;

- tereny pozbawione szaty roślinnej;

- osuwiska¹.

CHEMICZNE ZANIECZYSZCZENIA GLEB

Chemiczne zanieczyszczenia gleb powodują zachwianie równowagi biologicznej środowiska glebowego. Jednym z przejawów zachwiania równowagi biologicznej jest zjawisko zwane zmęczeniem gleb².

Przemysłowe zanieczyszczenie gleby. Długotrwałe oddziaływanie zanieczyszczeń przemysłowych może być przyczyną poważnych zmian

Osuwiska te są to przemieszczenia mas ziemnych, takie jak: spływy, zsuwy i obrywy. Podobnie juk przy erozji procesy mogą przebiegać bez udziału człowieka, choć nieracjonalne gospodarowanie w środowisku przyrodniczym wyzwala w pełni ich niszczycielska moc.

- Zmęczenie gleb to obniżenie jej żyzności na skutek zachwiania równowagi dynamicznej przez zanieczyszczanie lub nieumiejętne nawożenie.

chemicznych i biologicznych w środowisku glebowym. W strefie intensywnego zanieczyszczenia środowiska degradacja gleby spowodowana jest:

- związkami siarki (SO₂, SO₃, H₂SO₄, FeS, H2S). Ich nadmiar w glebie (np. H₂SO₄) działa niekorzystnie na organizmy glebowe w sposób bezpośredni i pośredni. Działanie bezpośrednie polega na zakwaszeniu środowiska bytowania organizmów i hamowaniu ich rozwoju (w szczególności mikroorganizmów). W bardzo kwaśnym środowisku rośliny Tracą zdolność przyswajania składników pokarmowych (np. N, Ca, P, K), nawet gdy występują one w dostatecznie dużych stężeniach. Działanie pośrednie zakwaszenia gleby polega na wymywaniu trudno rozpuszczalnych substancji mineralnych, z rozpadem minerałów włącznie. Oprócz naruszenia równowagi składników pokarmowych wyzwalają się substancje toksyczne;

- związkami sodu (NaCl, Na2SO₄, Na₂CO3), przyczyniającymi się do zasolenia gleby;

- związkami azotowymi (amoniakiem, azotanami), lokalnie fluorem, chlorem, sodem, potasem;

- ropą naftową i jej pochodnymi;

- związkami metali ciężkich, głównie ołowiu (Pb), kadmu (Cd), cynku (Zn), rtęci (Hg);

- substancjami radioaktywnymi, np. strontem 90, cezem 137. Wszystkie te substancje, przenikając z gleb do roślin, a następnie do

organizmów zwierząt i człowieka, powodują skażenie wszystkich ogniw łańcucha pokarmowego.

Rolnicze zanieczyszczenie gleb uprawnych następuje wskutek nieumiejętnego nawożenia mineralnego i nadmiernego stosowania gnojowicy oraz w wyniku używania chemicznych środków ochrony roślin (pestycydów) czy chemicznych regulatorów wzrostu roślin (r e t a r d a nt ó w).

Nawozy mineralne stosuje się w celu zaspokojenia pokarmowych potrzeb roślin i uzyskania wysokich plonów. W zależności od składnika dominującego wyróżnia się nawozy: azotowe, potasowe, fosforowe, wapniowe oraz wieloskładnikowe i mikronawozy. Nawozy stosuje się powszechnie w rolnictwie, ogrodnictwie, a nawet w leśnictwie. Właściwe stosowanie nawozów mineralnych daje korzyści w postaci wysokich plonów. Jednak zbyt wysoka koncentracja nawozów, spowodowana nie-

umiejętnym nawożeniem, wpływa ujemnie na jakość plonów, nasila chemiczne wyjałowienie gleby i zmniejsza aktywność biologiczną środowiska.

Nadmierne wprowadzenie do gleby nawozów mineralnych powoduje:

a) naruszenie równowagi jonowej wzmagające ubytek składników. Następuje np. intensywna wegetacja roślin i związane z tym zwiększone pobieranie również innych składników zawartych w glebie, albo - przez koncentrację jonów i zakwaszające ich działanie - nasilają się; procesy wymywania składników z gleby;

b) zanik zdolności przyswajania przez rośliny innych niezbędnych do życia składników odżywczych, np. miedzi w wyniku nadmiaru azotu, fosforu, potasu;

c) degradację struktury gleby;

d) zatrucie środowiska substancjami toksycznymi, np. metalami ciężkimi.

Gnojowica to odchody zwierzęce zmieszane z wodą. Jest to produkt powstający podczas przemysłowej hodowli zwierząt metodą bezściólkową. Gnojowica może być wykorzystywana jako naturalny nawóz organiczny, możliwy jest też przerób gnojowicy na biogaz. Stosowana w nawożeniu w sposób racjonalny może przyczyniać się do wzrostu plonów. Naruszenie jednak zasad agrotechniki w nawożeniu gnojowicą, np. przedawkowanie, jest przyczyną jej uciążliwości dla środowiska i człowieka. Istnieje także niebezpieczeństwo zakażenia uprawianej roślinności patogenami (bakteriami, wirusami, jajami robaków pasożytniczych), których jest nośnikiem.

Chemiczne środki ochrony roślin (pestycydy) to naturalne lub syntetyczne substancje stosowane w celu zwalczania chorób i szkodników roślin. Zakłada się, że środki te powinny charakteryzować się dużą toksycznością w stosunku do chorób i szkodników, a matą dla uprawianych roślin oraz dla zwierząt i ludzi. Pestycydy okazały się jednak bronią obosieczną, gdyż - oprócz pozytywnych - powodują także skutki negatywne. Niektóre pestycydy kumulują się w tkankach, co działa szkodliwie na organizm, ponadto mogą przebywać w glebie przez wiele lat, mimo że z czasem ich biologiczna aktywność zanika (np. DDT ponad 15 lal, arsenian ołowiowy - 15 lat, HCH Lindan - ponad 11 lat, Chlordan ponad 12 lat). Niektóre z pestycydów hamują tworzenie się brodawek na korzeniach roślin motylkowych (np. Heptachlor, Toxafen).

Obecnie znamy ponad 200 syntetycznych pestycydów. W zależności od grupy roślin czy zwierząt, na które oddziałują, dzieli się je m.in. na:

- bakteriocydy- środki bakteriobójcze

- herbicydy- środki chwastobójcze

- fungicydy - środki grzybobójcze

- insektycydy- środki owadobójcze

- rodentycydy - środki gryzoniobójcze

- nematodycydy- środki nicieniobójcze

- akarycydy- środki roztoczobójcze

- aficydy- środki mszycobójcze

- repelenty- środki odstraszające szkodniki

- a t r a k t a n t y - środki zwabiające szkodniki, np. owady, gryzonie

- retardanty- środki powodujące opóźnienie wzrostu roślin.

Trwałość pestycydów w glebie zależy od struktury, rodzaju, odczynu pH oraz ilości mikroorganizmów w glebie. Insektycydem najczęściej do niedawna stosowanym był DDT; w ciągu 25 lat wykorzystano ok. 1,5 mln ton tego środka i jest on obecny wszędzie na kuli ziemskiej. Dużą wadą DDT jest właściwość kumulowania się w organizmach, w szczególności będących ostatnimi ogniwami w szeregach troficznych oraz duża odporność na rozkład. Do organizmu człowieka DDT przenika nie tylko z pokarmem zwierzęcym, ale także z roślinnym. Wieloletnie stosowanie DDT uodporniło szereg owadów na jego działanie (np. stonkę ziemniaczaną), a spowodowało wyniszczenie ich naturalnych wrogów.

Obecnie wycofuje się z produkcji i użycia pestycydy o szerokim spektrum szkodliwości i długich okresach trwałości na rzecz preparatów działających wybiórczo i rozkładających się względnie szybko.

Mechanizmy ich rozprzestrzeniania się i przemieszczania w biocenozach pozostają jednak nic zmienione, a jedynie czas ich zaleganiu w organizmach jest ograniczony trwałością preparatu, skumulowane zaś w kolejnych ogniwach łańcuchów pokarmowych nic mają tak wysokich stężeń.

Stosowanie pestycydów w produkcji rolnej stało się koniecznością, natomiast sposoby złagodzenia lub zneutralizowania ich toksycznego działania na środowisko nie zostały dotychczas do końca rozwiązane. Wybiórczość działania preparatów jest także nadal sprawą problematyczną.

Oprócz przemysłu i rolnictwa istotnym źródłem zanieczyszczenia gleb jest motoryzacja. Spośród skażeń najgroźniejszy tu jest ołów (Pb), znajdujący się w spalinach emitowanych z silników benzynowych.

WPŁYW ZANIECZYSZCZEŃ GLEB NA ŚRODOWISKO I ŻYCIE CZŁOWIEKA

Prawidłowy rozwój człowieka jest uzależniony od struktury i składu gleby, która z pożywieniem roślinnym i zwierzęcym dostarcza mu odpowiedniej ilości wysokokalorycznych składników odżywczych, witamin, substancji mineralnych, niezbędnych do budowy i właściwego funkcjonowania organizmu. Razem z pożywieniem człowiek pobiera składniki korzystne, jak i niekorzystne dla swego rozwoju.

Ekologiczne skutki chemizacji gleby dotyczą - rzecz jasna - nie tylko człowieka, ale całego świata organicznego (roślin, zwierząt). Zreasumujmy zatem przyczyny, mechanizm oddziaływania i skutki skażeń gleby.

1. Kumulacja substancji toksycznych w roślinach staje się przyczyną skażenia wszystkich ogniw łańcucha pokarmowego.

2. Przemieszczanie się środków chemicznych z gleby do wód powoduje eutrofizację wód powierzchniowych i podziemnych.

3. Zakwaszenie gleby, wywołane zanieczyszczającymi powietrze związkami siarki i azotu, a docierającymi do gleb i wód w postaci kwaśnych deszczów lub suchego opadu, powoduje hamowanie rozwoju organizmów, niszczenie szaty roślinnej.

4. Zatrucie gleby metalami ciężkimi (nikiel, rtęć, kadm, arsen, ołów), a następnie kumulowanie się tychże w tkankach roślin jest przyczyną nieodwracalnych zmian w organizmach roślinnych, powoduje zmniejszenie przyrostu masy roślinnej, zmniejszenie plonowości. U człowieka nadmiar metali ciężkich może powodować miażdżycę i nowotwory.

5. Zatruwanie gleby nawozami mineralnymi, w wyniku nieumiejętnego i nadmiernego ich stosowania, może prowadzić do pogorszenia się jakości plonów, powodować zanik aktywności mikroflory glebowej, w szczególności niekorzystnie oddziaływać na procesy nitryfikacji i procesy wiązania azotu atmosferycznego. Nadmierna przewaga potasu (K⁺) w roślinach rosnących na glebach przenawożonych prowadzi do groźnych chorób zwierząt (np. tężyczki pastwiskowej). Przewapnowaniu gleb może spowodować chlorozę liści, zakłócenie metabolizmu węglowodanów i białek. Niebezpieczne jest także przenawożenie nawozami azotowymi . Nadmiar azotu pobranego przez rośliny kumuluje się w tkankach w formie azotanów. Zbyt wysoka zawartość azotanów w roślinach jest szkodliwa dla ludzi i zwierząt. U zwierząt nadmiar azotanów przejawia się wzrostem ronień, obniżeniem mleczności, niepłodnością, powolnym wzrostem. U ludzi powoduje rozliczne, niekiedy ciężkie schorzenia (m.in. methemoglobinemię - wielostronne niedotlenienie organizmu, szczególnie niebezpieczne dla dzieci) notowane stosunkowo często w okolicach Puław.

6. Przenawożenie gnojowicą może spowodować zaburzenia właściwości chemicznych i biologicznych gleb oraz skażenie gleb i roślin bakteriami chorobotwórczymi. Skutkiem tego może być wzrost zachorowań zwierząt, a nawet człowieka, na brucelozę, różycę, pryszczycę, gruźlicę.

7. Skażenie pestycydami wskutek nieumiejętnego ich stosowania może spowodować zatrucia ptactwa i zwierząt oraz liczne schorzenia u człowieka. Do organizmu człowieka, jak i zwierząt, pestycydy wnikają drogą pokarmową, oddechową i przez skórę. Trudno ulegając przemianom metabolicznym, kumulują się w tkankach (zwłaszcza tłuszczowej), powodują osłabienie ochronnego działania skóry, alergie, nowotwory, patologiczne zmiany w układzie nerwowym i układzie krążenia, zaburzają procesy biochemiczne, przemiany węglowodanowe, białkowe, inaktywują wiele enzymów.

SPOSOBY OCHRONY GLEB

Pod pojęciem ochrona gleb rozumiemy zespól czynników prawnych, organizacyjnych i technicznych, zmierzających do:

a) minimalizacji erozji wodnej i wiatrowej;

b) przeciwdziałania chemicznej degradacji gleb pod wpływem zanieczyszczeń przemysłowych, motoryzacyjnych, nawożenia mineralnego;

c) przeciwdziałania przesuszeniu i zawodnieniu gleb;

d) ograniczenia do niezbędnego minimum technicznych deformacji gruntu i mechanicznego zanieczyszczenia gleby;

c) zachowania gruntów o walorach ekologiczno-produkcyjnych; f) ograniczenia przejmowania gruntów pod zabudowę techniczną i eksploatację kopalin.

SPOSOBY PRZECIWDZIAŁANIA EROZJI GLEB

Zapobieganie erozji gleb wymaga stosowania zabiegów przeciwerozyjnych - rolniczych i melioracyjnych - mających na celu zahamowanie spływu wód i przeciwdziałanie niszczycielskiej sile wiatru na terenach szczególnie narażonych, i nie tylko. Zabiegi chroniące gleby przed erozją, to: - tarasowanie stromych stoków;

- prowadzenie dróg małymi spadami;

- prawidłowy kierunek upraw (prostopadle do spływu wód);

- unikanie monokultur i stosowanie płodozmianu;

- zaprzestanie orki i wypasu zwierząt na stromych zboczach;

- zaprzestanie nadmiernego wyrębu drzew;

- zwiększanie zalesień i zadrzewień, w szczególności na zboczach;

- zakładanie ochronnych pasów zieleni;

— budowanie progów na potokach, w celu zmniejszenia prędkości spływu wody;

- wyeliminowanie ciężkiego sprzętu i maszyn rolniczych (na stokach).

SPOSOBY PRZECIWDZIAŁANIA CHEMICZNEJ DEGRADACJI GLEB

Do sposobów chroniących glebę przed chemiczną degradacją ze strony przemysłu należą:

- ograniczenie emisji pyłowo gazowych (w szczególności SO₂ i NO_X oraz metali ciężkich);

- budowa osłon biologicznych (fitosanitarnych) w postaci pasów zieleni. Zwarte i wysokie osłony w znacznym stopniu redukują zanieczyszczenia chemiczne gleby i roślin;

- właściwe składowanie odpadów przemysłowych (hutniczych, górniczych) i komunalnych;

- wykorzystywanie gleb najsłabszych na cele budownictwa, przemysłu, komunikacji;

- dostosowanie użytkowania terenów i produkcji roślinnej do panujących warunków w strefie degradującego działania zanieczyszczeń.

Sposobami chroniącymi glebę przed chemiczną degradacją ze strony rolnictwa są:

- racjonalne i umiarkowane stosowanie środków ochrony roślin oraz nawozów mineralnych; dostosowanie do rodzajów upraw i gleby;

- wprowadzanie i stosowanie na szerszą skalę metod ekologicznej produkcji rolnej (rolnictwo ekologiczne);

- stosowanie nawozów naturalnych (kompostu, obornika, biohumusu) w nawożeniu gleby;

- stosowanie biologicznych i mechanicznych metod ochrony roślin.

Biologiczne metody ochrony roślin polegają na aktywnym wykorzystaniu przez człowieka przyrody ożywionej w celu likwidacji bądź ograniczenia szkodliwych zwierząt i roślin oraz zapobieżenia gradacjom i inwazjom szkodników. Walka biologiczna polega na:

- stosowaniu feromonów. Feromony to substancje zapachowe wydzielane na zewnątrz organizmu i wywołujące określone reakcje biologiczne u innych osobników lego samego gatunku, np. przywabianie samców u owadów, ssaków;

- wprowadzaniu naturalnych biologicznych wrogów szkodników na drodze introdukcji i aklimatyzacji bądź wykorzystywaniu wrogów już istniejących;

- stosowaniu patogennych mikroorganizmów - bakterii, wirusów, grzybów owadobójczych;

- wykorzystywaniu metod agrotechnicznych mających na celu pogarszanie warunków rozwojowych szkodliwych roślin, np. przez wprowadzenie odpornych roślin uprawnych, odpowiednie terminy orki,

• stosowaniu metod genetycznych, polegających na zakłócaniu normalnego rozwoju przez używanie preparatów utrudniających metabolizm, zapłodnienie.

REKULTYWACJA GRUNTÓW I GLEB ZDEWASTOWANYCH

Rekultywacja jest to zespół działań naukowych, organizacyjnych i technicznych mających na celu przywracanie wartości użytkowej terenom i gruntom już zdewastowanym. Rekultywacji najczęściej wymagają:

— składowiska odpadów górniczych, energetycznych, komunalnych;

- wyrobiska po odkrywkowej eksploatacji skał, gliny, piasku, żwiru, torfu, wapieni, węgla brunatnego;

- nieużyteczne drogi oraz powierzchnie zabudowane techniczne;

- gleby zniszczone przez erozję wodną;

- grunty zawodnione;

- gleby zdegradowane technicznie, będące nieużytkami rolnymi;

- gleby silnie zdegradowane przez przemysłowe zanieczyszczenia chemiczne wydzielane do atmosfery.

W czasie działań rekultywacyjnych wykorzystuje się dwie metody:

a) techniczną - polegającą na przystosowaniu gruntu do wyznaczonej funkcji (użytkowania) poprzez: ukształtowanie rzeźby terenu, uregulowanie stosunków powietrzno--wodnych na gruntach przesuszonych i zawodnionych, pokrycie toksycznych gruntów warstwą gleby (detoksykacja), budowę dróg, umacnianie skarp;

b) biologiczną - polegającą na ukształtowaniu gleby i szaty roślinnej przez: nawożenie, wprowadzanie roślin próchnicotwórczych (np, motylkowych i traw).

Rekultywacja rzadko odtwarza wyjściowy stan gruntów, zapewnia jednak przywracanie funkcji ekologicznych i gospodarczych terenu. Zagospodarowanie gruntów zrekultywowanych polega na rolniczym, leśnym lub innym ich użytkowaniu oraz na wybudowaniu niezbędnych obiektów i urządzeń.

Podsumowując!

Degradacja (dewastacja) gleb jest głównie wynikiem:

•występowania zjawisk erozyjnych,

•przeznaczania gleb na cele nie przyrodnicze (urbanizacja, industrializacja, budowa szlaków komunikacyjnych itp.),

•odkrywkowego wydobywania surowców,

•niewłaściwej regulacji stosunków wodnych (melioracja, zmiana przebiegu cieków wodnych itp.),

•intensywnej gospodarki rolnej,

•użycia niewłaściwych maszyn rolniczych, dostawczych i innych,

•niewłaściwej chemizacji rolnictwa,

•zanieczyszczenia przemysłowego i komunikacyjnego oraz komunalnego,

•składowania odpadów w nie przygotowanych do tego obszarach,

•prac budowlanych, naruszających układ profilu glebowego.

---