Wioletta KACPRZYK

PARKI - OCZEKIWANIA SPOŁECZNE

1. Wstęp

Parki odgrywają niezwykle istotną rolę w kształtowaniu warunków higieniczno-sanitarnych i technicznych ośrodków miejskich. Często są także jedynym elementem naturalizującym silnie przekształconą przez człowieka przestrzeń. Zadaniem parków jest również estetyzacja krajobrazu i podnoszenie jego walorów wizualnych, przede wszystkim jednak, służą one mieszkańcom miast, jako obiekty sprzyjające szeroko rozumianej rekreacji. Parki mają być dla człowieka przestrzenią syntetyzującą naturę i kulturę, gdzie podczas obcowania z przyrodą, można czerpać z całokształtu duchowego i materialnego (w tym i artystycznego) dorobku społeczeństwa.

Społeczną funkcję parków można analizować na kilku płaszczyznach m.in. tego, jak one powinny być zagospodarowane, kształtowane i administrowane, aby spełniały współczesne oczekiwania społeczne. Wszelkie informacje zawarte w niniejszym artykule są pokłosiem badań społecznych autorki, jakie przeprowadzone zostały w maju 2007 roku na próbie 789 osób w wybranych parkach Łodzi. Dobór respondentów był z jednej strony maksymalnie zróżnicowany, ale jednocześnie taki, aby możliwie wiernie oddawał strukturę demograficzną użytkowników owych terenów.

2. Jakie funkcje społeczne zdaniem użytkowników parków Łodzi

powinny one realizować?

Zasadniczą funkcją jakiej mają służyć parki jest rekreacja i wypoczynek. Mają one umożliwiać realizację rozmaitych form aktywności umysłowej i fizycznej, innych niż te wynikające z obowiązków codziennego życia, obowiązków zawodowych, rodzinnych, społecznych czy potrzeb bytowych. Na pytanie, czy funkcja rekreacyjno-wypoczynkowa powinna być realizowana w parku, ponad 75% respondentów odpowiedziało - zdecydowanie tak, a kolejne 20% - raczej tak. Rzadko który użytkownik parku odpowiadał trudno powiedzieć, raczej nie lub zdecydowanie nie, a wśród nich najczęściej były to osoby w wieku 18-24 lat i powyżej 60 roku życia.

Drugą bardzo istotną według ankietowanych funkcją jest funkcja towarzyska. Park ma być miejscem integracji społecznych, miejscem wspólnych spotkań, rozmów i dyskusji, gdzie koncentrowałoby się życie społeczne miast. Na pytanie czy park powinien pełnić funkcję towarzyską, podobnie jak w przypadku wyżej opisanym, gros respondentów tj. 95% odpowiedziała pozytywnie - zdecydowanie tak lub raczej tak. Pozostałe 5% stwierdziło, iż park raczej nie, lub zdecydowanie nie powinien pełnić funkcji towarzyskich. Bardzo ciekawe jest jednak to, iż najbardziej sceptyczni co do funkcji towarzyskich parku byli respondenci płci męskiej w wieku 35-44 lata oraz w wieku powyżej 60 roku życia. Można zatem przypuszczać, iż w ich opinii park powinien być miejscem kameralnym, gdzie człowiek obcuje z przyrodą.

Na trzecim miejscu pod względem roli parków w życiu społecznym miasta jest ex aequo funkcja zdrowotna i sportowa. Zdecydowanie tak na pytanie czy park powinien pełnić w/w funkcje odpowiedziało po 65% ankietowanych. Funkcją sportową parków najbardziej zainteresowane były osoby poniżej 18 roku życia i w wieku18-24 lat, a zdrowotną osoby powyżej 60 roku życia i osoby poniżej 18 lat. Grupą najmniej przychylną uprawianiu sportu na terenie parków są osoby w wieku powyżej 45 lat, natomiast funkcji zdrowotnej sprzeciwiają się osoby w wieku wczesnoporodukcyjnym - 18-24 lat.

Na czwartej pozycji znajduje się funkcja refleksyjno-kontemplacyjna. Ponad 90% respondentów stwierdzało, iż parki powinny skłaniać do refleksji, a nie być obiektami, gdzie się jedynie spaceruje czy uprawia sport. Oznacza to, iż parki nie mogą być jedynie przestrzeniami materialnych wartości. Powinny być przekaźnikami wartości niematerialnych, miejscami, które poprzez zastosowane środki i narzędzia dostarczają wartości emocjonalnych. Za funkcją refleksyjną opowiedziały się mniej więcej podobnie wszystkie grupy badanych osób, choć najwięcej odpowiedzi - zdecydowanie tak i raczej tak udzieliła grupa osób ponad 60 letnich. Najwięcej przeciwników funkcji refleksyjno-kontemplacyjnej było natomiast wśród mężczyzn w wieku 35-44 i 45-59 lat.

Na kolejnej pozycji pod względem istotności funkcji w kreowaniu przestrzeni parków znajduje się funkcja dydaktyczno-edukacyjna. Odpowiedzi zdecydowanie tak lub raczej tak udzieliło prawie 75% ankietowanych. Najwięcej osób opowiadających się za funkcją dydaktyczną parków było wśród osób w wieku 25-34 lat w tym gros to kobiety, a najwięcej przeciwników było wśród mężczyzn w wieku 18-24 lata - aż 31%.

Najmniej potrzebną z punktu widzenia użytkowników parków jest funkcja kulturalna. Jedynie 35% ankietowanych stwierdziło, iż park powinien być miejscem imprez plenerowych jak koncerty, wystawy, wernisaże czy różnego rodzaju pokazy. Relatywnie najwięcej zwolenników było wśród respondentów w przedziale wiekowym 18-24 i 25-34 lata. Przeciwnikami były natomiast osoby starsze w wieku poprodukcyjnym.

Rys. 1. Jakie funkcje park powinien pełnić?

3. Co powinno się znajdować na terenie parku?

Najpotrzebniejszy z punktu widzenia współczesnych użytkowników parków jest plac zabaw dla dzieci. Aż 95% respondentów stwierdziło, iż jest on niezbędnym elementem zagospodarowania współczesnych parków miejskich. Największymi zwolennikami lokalizacji placów zabaw na terenie parków były kobiety w wieku 35-44 lat, a sceptykami kobiety i mężczyźni w wieku poprodukcyjnym tj. powyżej 60 lat i osoby w wieku wczesnoprodukcyjnym - 18-24 lat.

Innymi elementami zagospodarowania parków chętnie widzianymi przez ogół badanych respondentów są: tablice informujące o historii parku, tablice ilustrujące plan parku, jak również stoliki szachowe i ścieżki rowerowe. Za lokalizacją na terenie parków każdej z w/w kategorii obiektów opowiedziało się ponad 70% ankietowanych.

Lokalizacją na terenie parków tablic opisujących ich historię bardziej zainteresowane były kobiety niż mężczyźni. Wśród kobiet najbardziej przychylne były osoby w wieku poniżej 18 lat i między 25 a 34 rokiem życia. Najmniej zainteresowani istnieniem tablic są natomiast mężczyźni w wieku poniżej 18 roku życia. Oznacza to, iż pomiędzy mężczyznami a kobietami w grupie wiekowej poniżej 18 roku życia zarysowują się wyraźnie odmienne oczekiwania społeczne.

Tablice z planem parku (podobnie jak w przypadku wyżej opisanych tablic) są chętniej widziane przez kobiety niż mężczyzn. Najwyższy odsetek odpowiedzi twierdzących (zdecydowanie tak lub raczej tak) na pytanie czy tablice takie powinny znajdować się na terenie parku odnotowujemy w przypadku kobiet w wieku 18-24 i 45-59 lat. Najwięcej przeciwników stawiania w parkach tablic z planem znajduje się w gronie mężczyzn powyżej 60 lat, gdzie aż 42% odpowiedziało zdecydowanie nie.

Stoliki szachowe w większym stopniu preferowane są przez mężczyzn niż kobiety. Wprawdzie są to różnice niewielkie, acz zauważalne. Najwięcej zwolenników tego typu obiektów w parkach jest w grupie mężczyzn w wieku powyżej 60 lat - aż 85%. Przeciwnikami stolików są natomiast kobiety, zwłaszcza te w wieku 35-59 lat.

Istnieniu w parkach ścieżek rowerowych bardziej przychylni są mężczyźni niemalże w każdej grupie wiekowej. Najwięcej odpowiedzi zdecydowanie tak udzielili respondenci w wieku 45-59 lat - 89%. Najmniej w tym względzie przychylni byli natomiast mężczyźni w wieku powyżej 60 lat. Przeciwnikami budowy ścieżek rowerowych na terenie parków są kobiety, zwłaszcza te w wieku 25-34 lata - 27% ankietowanych odpowiedziało - zdecydowanie nie.

Elementy co do których 60% respondentów nie miało wątpliwości, iż są potrzebne na terenie parków to: urządzenia sportowe, szalety miejskie, altany oraz tablice informujące o tematyce florystycznej.

Urządzenia sportowe są oceniane bardzo podobnie zarówno przez mężczyzn jak i kobiety, gdyż w obu grupach zauważamy 70%-owe poparcie, a kolejne 20% z nich odrzuca ten pomysł, oceniając go negatywnie. Najwięcej zwolenników tego typu urządzeń w parku to mężczyźni w wieku poniżej 18 roku życia - 93%, a największymi przeciwnikami są również mężczyźni powyżej 60 lat - 32%, jak również kobiety w wieku 25-34 lat - 27%.

Również szalety miejskie są oceniane podobnie przez kobiety i mężczyzn, gdyż około 65% z nich zdecydowanie opowiada się lokalizacją ich na terenie parków miejskich, a około 25% ankietowanych jest emu przeciwnych. Wśród mężczyzn największymi przeciwnikami są osoby powyżej 60 i miedzy 18-34 rokiem życia - po około 30% w każdej z tych grup. Wśród kobiet szalety miejskie nie znajdują poparcia w kategorii osób w wieku przedprodukcyjnym, poniżej 18 roku życia.

Lokalizacja altan w parkach również oceniana jest podobnie przez obie płci z jednoprocentową przewagą w przypadku kobiet. Analizując rozkład odpowiedzi w poszczególnych kategoriach wiekowych obojga płci zauważamy, że im kobiety młodsze, tym chętniej widziałyby na terenie parków altany i im podobne obiekty ogrodowe. W gronie mężczyzn poparcie dla altan również spada z wiekiem. Wyjątkiem są jednak mężczyźni
w wieku poniżej 18 lat, którzy nie przywiązują tak wielkiej wagi do altan, gdyż niemal połowa z nich jest altanom przeciwna lub obojętna.

Tablice informacyjne o tematyce florystycznej cieszą się większym poparciem wśród kobiet niż mężczyzn. Zainteresowanie ich lokalizacją wyraźnie rośnie wraz z wiekiem kobiet - 30% kobiet w wieku poniżej 18 lat zdecydowanie opowiedziało się za ich lokalizacją, a w przedziale wiekowym 45-59 aż 70%. Wśród mężczyzn największymi przeciwnikami są osoby w wieku 35-44 lat, gdyż aż 41% było zdecydowanie przeciwnych a 16% z nich nie miało zdania.

Rys. 2. Co powinno się znajdować na terenie parku?

Najmniej popularnym elementem zagospodarowania z punktu widzenia współczesnych użytkowników parków są wszelkiego rodzaju elementy kultu religijnego jak np. krzyże. Jedynie 15% respondentów stwierdziło, iż są on potrzebne i byłyby ciekawym elementem wyposażenie współczesnych parków. Większymi przeciwnikami ich lokalizacji byli jednak mężczyźni niż kobiety. Wśród kobiet wraz z wiekiem zauważamy tendencje stopniowego i systematycznego wzrostu zainteresowania lokalizacją elementów kultu religijnego w parkach. Dla przykładu wśród kobiet w wieku poniżej 18 lat poparcia dla tego typu obiektów udzieliło jedynie 7% respondentek, a u kobiet w wieku powyżej 60 lat - 21%. Wśród mężczyzn najbardziej sceptyczne były osoby w wieku 45-59 lat - 81% respondentów udzieliło negatywnej odpowiedzi.

Na pytanie, czy parki powinny różnić się między sobą sposobem zagospodarowania i oferowanymi atrakcjami, ponad połowa respondentów obojga płci stwierdziła, iż tak, w tym więcej mężczyzn niż kobiet (rys. 3). Analizując rozkład odpowiedzi w poszczególnych grupach wiekowych respondentów nie zauważamy jednak żadnych wyraźniejszych tendencji.

Rys. 3. Czy parki powinny się między sobą różnić sposobem zagospodarowania?

4. Jak parki powinny funkcjonować?

Aby parki mogły pełnić oczekiwania respondentów tj. aby były ładne, bezpieczne i atrakcyjnie zagospodarowane, niejednokrotnie jedynym wyjściem jest ich ogrodzenie, gdyż istnieje wówczas możliwość kontrolowania osób wchodzących na teren parku. Jak wykazały analizy ankiet, jedynie niewiele ponad 20% respondentów popiera zamykanie parków na noc (np. między 5:00 rano a 22:00 wieczorem), a ponad 60% jest przeciwna tego typu działaniom. Jednocześnie więcej przeciwników zamykania parków na noc jest wśród mężczyzn i jednocześnie tych będących młodymi użytkownikami parków - w wieku poniżej 18 lat i pomiędzy 18-24 rokiem życia. Im respondenci byli starsi tym byli bardziej skłonni do tego, aby park był czasowo zamykany.

Ponad 60% respondentów popierało pomysł, aby wstęp na teren parku był ograniczony dla niektórych osób, np. będących w stanie wskazującym na spożycie alkoholu czy bezdomnych, a jedynie 25% uważa, iż park powinien być dla każdego. Jednocześnie bardziej liberalnie w stosunku do niestosownie zachowujących się lub wyglądających osób odnoszą się mężczyźni niż kobiety. Za ograniczeniem wstępu do parku opowiedziało się prawie 70% kobiet i tylko 54% mężczyzn. Analizując ewentualne ograniczenie wstępu niektórych osób do parku w kontekście kategorii płci i wieku respondentów zauważamy,
iż kobiety wraz z wiekiem nabierają coraz silniejszego przekonania o konieczności „selekcji” osób odwiedzających park. Wśród kobiet w wieku do 18 lat, jedynie 53% popierało tego typu działania, podczas gdy wśród kobiet po 60 roku życia - aż 72%. Wśród mężczyzn nie odnotowujemy natomiast tak wyraźnej, jednostronnej tendencji. Relatywnie największych przeciwników ograniczania dostępu do parku dla niektórych osób odnotowujemy wśród mężczyzn w wieku poniżej 18 roku życia - 54% i 18-24 lat - 42%, 35-44 lat - 41% i powyżej 60 roku życia.

Większość współczesnych użytkowników parków przeciwna była również pobieraniu jakichkolwiek, nawet bardzo symbolicznych (np. 1 PLN) opłat za wstęp na teren parku. Ponad 70% respondentów było przeciwnych uiszczaniu opłat, nawet jeśli park miałby być chroniony i lepiej pielęgnowany. Aprobata lub dezaprobata dla opłat za wstęp do parku różnicuje się nie w zależności od płci ale od wieku, a konkretnie statusu społeczno-ekonomicznego. Największymi przeciwnikami biletów wstępu są osoby poniżej 18 roku życia i emeryci/renciści, czyli respondenci powyżej 60 roku życia i jednocześnie zawsze mężczyźni byli bardziej przeciwni niż kobiety. Dla przykładu aż 96% mężczyzn w wieku poniżej 18 roku życia było przeciwnych, a powyżej 60 roku, 74% ankietowanych. Grupą wiekową osób najbardziej przychylnych wnoszeniu opłat za wstęp do parku były obie płci w wieku 35-44 lat - 24% kobiet i 30% mężczyzn.

Rys. 4. Jak parki powinny funkcjonować?

5. Czym ma być park dla osób w poszczególnych grupach wiekowych?

Oczekiwania społeczne względem parków są wyraźnie zróżnicowane nie tylko ze względu na płeć respondentów, ale również ze względu na ich wiek.

Oczekiwania najmłodszych respondentów (poniżej 18 lat):

• Park ma być miejscem sportu, w którym można poprawić stan swojego zdrowia poprzez aktywność fizyczną;

• Park zdaniem kobiet może być wyposażony w tablice opisujących historię, natomiast mężczyźni są im przeciwni. W parku nie muszą znajdować się altany czy szalety miejskie, ale zdaniem mężczyzn potrzebne są urządzenia sportowe;

• Park nie powinien być zamykany na noc, powinien być bezpłatny wstęp na jego teren i nie powinno się zakazywać wstępu osobom nietrzeźwym, lub innym niestosownie ubranym czy zachowującym się;

Oczekiwania osób w wieku wczesnoprodukcyjnym (18-24 lat):

• Park ma być miejscem sportu i kultury, gdzie odbywałyby się różnego rodzaju imprezy plenerowe. Park nie musi natomiast uczyć, pełnić funkcji zdrowotnej;

• Park może być wyposażony w tablice z planem parku, w szalety miejskie, ale nie powinien być zamykany na noc i nie powinno być w jego obrębie placów zabaw dla dzieci;

Oczekiwania osób w wieku produkcyjnym (25-34 lat):

• Park ma być miejscem gdzie można się uczyć i wychowywać. Wskazane jest również aby bawił i był miejscem imprez kulturalnych np. koncertów, wernisaży, wystaw;

• W aspekcie zagospodarowania parku, powinien on być wyposażony w tablice dydaktyczne opisujące np. historie danego terenu. Nie powinien natomiast (zdaniem kobiet) być wyposażony w ścieżki rowerowe czy urządzenia sportowe.

Oczekiwania osób w wieku produkcyjnym (35-44 lat):

• Park nie powinien pełnić funkcji refleksyjno-kontemplacyjnych;

• Park powinien być natomiast wyposażony w plac zabaw dla dzieci. Kobiety niechętnie widziałyby w parkach stoliki szachowe, a mężczyźni tablice edukacyjne o tematyce przyrodniczej-florystycznej;

• W kontekście funkcjonowania parku grupa ta bardzo wyraźnie opowiada się za pobieraniem opłat za wstęp w zamian za ochronę parku i przebywających
  w nich osób.

Oczekiwania osób w wieku późnoprodukcyjnym (45-59 lat):

• Park powinien być miejscem odpoczynku na łonie natury a nie spotkań towarzyskich. Nie powinien on również pełnić funkcji refleksyjno-kontemplacyjnej, a zwłaszcza w kontekście religijnym;

• Park (zwłaszcza zdaniem kobiet) powinien być wyposażony w tablice z planem parku i przekazujące treści przyrodnicze-florystyczne, a zdaniem mężczyzn w ścieżki rowerowe. Mężczyźni przeciwni są stawiania w parkach krzyży i elementów kultu religijnego.

Oczekiwania osób w wieku poprodukcyjnym (powyżej 60 roku życia):

• Park powinien pełnić funkcję zdrowotną i refleksyjno-kontemplacyjną. Nie powinien być natomiast miejscem plenerowych imprez kulturalnych czy spotkań towarzyskich w szerszym gronie;

• Park powinien być wyposażony (zdaniem mężczyzn) w stoliki szachowe i ewentualnie elementy kultu religijnego. Nie powinny w jego obrębie znajdować się natomiast place zabaw dla dzieci, tablice z planem parku, ścieżki rowerowe, urządzenia sportowe, czy szalety miejskie;

• Wstęp na teren parku nie powinien być płatny, natomiast jeśli chodzi o udostępnianie parku dla osób spożywających alkohol czy bezdomnych, zdania są bardzo podzielone. Kobiety uważają, iż osoby takie absolutnie nie powinny być wpuszczane, a mężczyźni są bardziej liberalni, uważając iż park powinien być dla wszystkich.

6. Zakończenie

Współczesne społeczeństwo Łodzi nie zna idei istnienia parków i ma bardzo zniekształcony obraz nie tylko co do roli, jaką powinny pełnić, ale i pożądanego ich wyposażenia i funkcjonowania. Park oczyma użytkowników to teren, gdzie oprócz drzew i krzewów pomiędzy którymi znajdują się ławki i niewyszukana infrastruktura sportowa dla dzieci
i młodzieży nie znajduje się nic ciekawego, zaskakującego czy poruszającego. Najpotrzebniejszym elementem wyposażenia parków wydają się w opinii społecznej place zabaw dla dzieci, które powinny być nieodłącznym (zdaniem użytkowników) obiektem ich wyposażenia. W opinii społecznej park powinien być ponadto przestrzenią, gdzie znajdowałaby się oferta programowa dla osób w każdym wieku od dzieci po osoby starsze. Brak pośród użytkowników niekonwencjonalnych pomysłów na to jak mogłyby te parki wyglądać, być wyposażone i jak powinny funkcjonować.

PUBLIC GARDEN - SOCIAL EXPECTATIONS

The paper presents results of social researches carried out in public gardens in Łódź. A random sample of 789 respondents were interviewed. The research aimed at exploring preferences and social expectations toward functions, way of development and functioning of contemporary public gardens.

Mgr Wioletta KACPRZYK (dawnej KUCINA), Uniwersytet Łódzki Wydział Nauk Geograficznych w Łodzi.

102

Parki - oczekiwania społeczne

101

Wioletta KACPRZYK

---