PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ

dr Jerzy Ciapała

Traktat lizboński: Traktat o Unii Europejskiej + Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

1. PODSTAWOWE UWAGI TERMINOLOGICZNE. POWSTANIE I ROZWÓJ WSPÓLNOT EUROPEJSKICH W KIERUNKU UNII EUROPEJSKIEJ.

Należy wyodrębnić 3 pojęcia:

1. Prawo europejskie

2. Prawo wspólnotowe

3. Prawo Unii Europejskiej

1. Prawo europejskie jest najobszerniejszym zakresowo pojęciem obejmującym ogół norm prawnych wywodzonych z aktów różnych systemów prawnych. Normy te wyprowadzamy z aktów ustanowionych i obowiązujących na terytorium państw członkowskich. Istotą jest więc zasięg terytorialny jego obowiązywania.

1. System OBWE

W ramach prawa europejskiego wyodrębniamy m.in. akty systemu OBWE (dawniej KBWE). OBWE jest to organizacja międzynarodowa stymulująca współpracę państw w odniesieniu do różnych aspektów bezpieczeństwa i ochrony demokracji. Jej geneza sięga połowy lat 70. i zjawiska „odprężenia” między państwami demokracji zachodnich a wschodnim blokiem komunistycznym.

Rada Ministerialna - składa się z ministrów spraw zagranicznych państw; Wysoka Rada - wysocy urzędnicy z resortu spraw zagranicznych, Zgromadzenie Parlamentarne OBWE - delegaci z parlamentów państw członkowskich;

Jest to organizacja współpracy międzyrządowej, a formami prawnymi występującymi w jej ramach są umowy międzynarodowe (ratyfikowane umowy międzynarodowe art. 89 Konstytucji RP - jest to źródło prawa powszechnie obowiązującego, umowy nieratyfikowane nie są źródłami prawa powszechnie obowiązującego). Umowy międzynarodowe mogą nosić różne nazwy: statut, karta, konwencja, pakt, traktat.

2. System Rady Europy

Rada Europy jest organizacją o charakterze poza gospodarczym. Została ustanowiona w 1949 roku, Polska jest jej członkiem od 1992 roku, gdyż warunkiem przystąpienia do organizacji był demokratyczny charakter państwa i wolne wybory. Obecnie zrzesza około 50 państw.

Jej status wskazuje na cztery podstawowe cele:

1. zasada rozwoju demokracji;

2. zasada ochrony praworządności;

3. ochrona wolności i praw jednostki;

4. kształtowanie tzw. świadomości europejskiej w wymiarze kulturowym i edukacyjnym.

Organami Rady Europy są:

Zgromadzenie Parlamentarne składające się z przedstawicieli, delegatów państw członkowskich. Zgromadzenie to przyjmuje rezolucje, zalecenia i projekty umów międzynarodowych zwanych konwencjami.

Komitet Ministrów Rady Europy składa się z Ministrów Spraw Zagranicznych. Określa on i realizuje na podstawie uchwał Zgromadzenia Parlamentarnego oraz na podstawie własnych ustaleń politykę Rady Europy. Jest też adresatem sprawozdań państw członkowskich dotyczących wykonywania, przestrzegania różnych umów międzynarodowych przyjętych w ramach Rady Europy.

Wśród umów przyjętych w systemie Rady Europy uwagę zwracają:

• Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności;

• Europejska Karta Społeczna

• Europejska Karta Samorządu Terytorialnego

Sekretarz Generalny

Komisarz ds. Praw Człowieka

Na podstawie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka ukształtowało się bogate orzecznictwo Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Należy przyjąć, że treść konwencji oraz orzecznictwa ustalają tzw. europejskie standardy praw człowieka. Doniosłość tego aktu potwierdza Traktat Lizboński UE, który w jednym z protokołów odsyła bezpośrednio do jej postanowień. Oznacza to, że treść konwencji i dorobek prawny orzecznictwa strasburskiego zacznie współkształtować dorobek prawno-instytucjonalny acqvis communautaire Unii Europejskiej. Protokół 8 załączony do Traktatu Lizbońskiego dotyczy art. 6 ust. 2 na mocy traktatu Unia orzecznictwo włącza do swojego acqvis communautaire. Unia w tej ochronie praw człowieka może pójść dalej, ale nie może chronić ich w mniejszym stopniu.

Europejska Konwencja Praw Człowieka składa się z 59 artykułów i 14 protokołów dodatkowych, które rozszerzają treść konwencji. Państwa członkowskie muszą przyjąć treść konwencji oraz zobowiązać się do przyjęcia treści protokołów dodatkowych.

Za prawo europejskie w powyższym znaczeniu rozumie się również prawo wspólnotowe (prawo wspólnot europejskich) oraz prawo Unii Europejskiej.

2. Prawo wspólnotowe (prawo wspólnot europejskich).

Stanowiło je prawo trzech, aktualnie zaś dwóch, organizacji międzynarodowych ustanowionych trzema traktatami założycielskimi wspólnot.

1. Traktat o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali - traktat paryski - uchwalony w 1951 roku, w życie wszedł w 1952 i obowiązywał do roku 2002.

Była to organizacja 6 państw, której celem była integracja sektorowa odnosząca się do górnictwa i hutnictwa. Podstawą jej utworzenia był plan Roberta Schumana. Ustanowiła ona wolny handel produktami tych gałęzi ograniczając zasadniczo kompetencje państw członkowskich do prowadzenia polityki w odniesieniu do tych gałęzi.

2. Traktat o Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej - tzw. pierwszy traktat rzymski - uchwalony w 1957 roku, w życie wszedł w 1958.

Była to druga organizacja stanowiąca wyraz integracji gałęziowej odnoszącej się tym razem produkcji energii atomowej oraz produkcji i handlu materiałami rozszczepionymi z wyłączeniem sektora wojskowego. EWEA obowiązuje nadal zaś jego postanowienia mają być przejęte przez traktat lizboński.

3. Traktat o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej (EWG) - tzw. drugi traktat rzymski - uchwalony w 1957 roku, w życie wszedł w 1958. Od 1992 roku TWE - zmieniony traktatem z Maastricht.

EWG była i pozostaje (przy zmienionej nazwie) organizacją integracji europejskiej odnoszącej się do całych gospodarek, a nie do poszczególnych gałęzi gospodarek. Integracja ta jest przeprowadzana w podstawowej mierze przy pomocy tzw. systemu parametrycznego w zarządzaniu. Jednak w odniesieniu do wspólnej polityki rolnej obecne są elementy nakazowo-rozdzielczego systemu.

Punktem wyjścia integracji całych gospodarek stała się wolność przepływu towarów tj. zniesienie barier celnych i innych na granicach państw członkowskich, które doprowadziło do ustanowienia w 1968 roku Unii Celnej między 6 państwami EWG.

W 1948 roku kraje BENELUXU utworzyły Unię Celną, co pomogło im wydźwignięciu się z kryzysu.

UNIA CELNA oznacza przyjęcie przez organizację międzynarodową kompetencji państw tworzących Unię w zakresie prowadzenia polityki celnej, handlowej i stanowienia prawa celnego. Państwa ją tworzące znoszą bariery wymianie towarowej między sobą, a także rezygnują z prowadzenia odrębnych polityk celnych wobec państw trzecich.

STREFA WOLNEGO HANDLU oznacza, że państwa ją tworzące znoszą bariery w wymianie towarowej między sobą, pozostawiając kompetencje do prowadzenia polityki celnej wobec państw trzecich, stanowienia prawa celnego, polityki handlowej dla wobec państw trzecich każdemu z tych państw.

W ten sposób, w końcu lat 50. funkcjonowały trzy organizacje integracji gospodarczej mające odrębne organy, różne prawne formy działania. Członkami tych organizacji była tzw. „założycielska szóstka”, czyli strony traktatu paryskiego (1951) i obu traktatów rzymskich (1957). Rozwój tych organizacji jako organizacji międzynarodowych sprawił, że doktryna zaczęła używać wobec nich określenia „organizacje supranacjonalne” (ponadnarodowe).

Szczególna postać organizacji międzynarodowych - określenie to jest uzasadnione trzema okolicznościami:

• Faktem, że na rzecz tych organizacji państwa członkowskie oddelegowały niektóre atrybuty, suwerenności, władztwa publicznego;

• Faktem, że oddelegowana władza publiczna dotyczy:

• prowadzenia polityki;

• stanowienia prawa (wyjątkowo stanowienia);

• jurysdykcji sądowej

Należy zauważyć, że stosowanie prawa czyli wykonywanie funkcji administracji publicznej i sądownictwa zostało utrzymane w ramach kompetencji państw członkowskich tzn. na terytorium państw członkowskich nie funkcjonują, nie działają w sposób władczy instytucje unijne.

Prawo wspólnotowe oraz same wspólnoty podlegały rozwojowi ewolucyjnemu, który opierał się o dwa zjawiska:

• zmiany instytucjonalne - następowały one stopniowo w latach 1958-1986. Ich istotą było doprowadzenie do ustanowienia jednolitego dla tych wspólnot systemu instytucji. W ten sposób ukształtowały się:

• Rada

• Komisja

• Parlament Europejski

• Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich

• Trybunał Obrachunkowy

• 1986 - Rada Europejska

• 1999 - Europejski Bank Centralny

Forma zmian instytucjonalnych była nowelizacją traktatów założycielskich.

• rozwój przedmiotowego zakresu regulacji prawnych - należy wskazać, iż prawo wspólnotowe dzieło się i nadal dzieli na dwie podstawowe części:

• prawo pierwotne (traktatowe) stanowiące wyraz jednolitej woli państw

• prawo pochodne (wtórne) stanowiące wyraz woli instytucji wspólnot. Jest ono tworzone na podstawie upoważnień prawa pierwotnego w celu realizacji założeń traktatów założycielskich.

Przedmiot regulacji prawa wspólnotowego ulegał ewolucyjnemu poszerzaniu, przy czym punkt wyjścia stanowiła Unia Celna jako wyraz wolności przepływu towarów. Obecnie prawo wspólnotowe reguluje 5 grup zagadnień:

• wolność przepływu towarów;

• wolność przepływu osób (w tym pracowników);

• wolność prowadzenia działalności gospodarczej i świadczenia usług;

• wolność przepływu kapitału i płatności;

• powszechne, wspólnotowe reguły konkurencji;

• Traktaty założycielskie miały różny charakter:

EWWiS i EWEA - nazwano Traite loi - szczegółowe, kazuistyczne na ich podstawie małe pole do popisu przy stanowieniu prawa pochodnego i przy orzecznictwie;

EWG - nazwano Traite carde - ogólne określenia, sformułowania precyzowane w toku stanowienia prawa;

Wśród zmian instytucjonalnych należy wskazać zwłaszcza na tzw. Traktat Fuzyjny instytucji wspólnot oraz Jednolity Akt Europejski.

Podstawowe założenia Jednolitego Aktu Europejskiego:

1. Zmiana mechanizmu decyzyjnego w Radzie jako najważniejszym organie prawno-politycznym;

2. Zasadą stała się większość kwalifikowana, tzw. mechanizm ważenia głosów. Wyjątkiem od zasady były: większość bezwzględna państw (sprawy proceduralne) oraz jednomyślność (sprawy co do których traktaty taką przewidują) - do 1986 roku zasadą procesu decyzyjnego była jednomyślność;

3. Istotne zwiększenie roli Parlamentu Europejskiego w procesie sprawowania władzy, w tym stanowienia prawa, było to konsekwencją wprowadzenia od 1979 roku wyborów powszechnych do parlamentu europejskiego. Do tamtego czasu parlament był kreowany nie ma zasadach elekcji powszechnej mieszkańców lecz na zasadach delegacji spośród członków parlamentów krajowych.

4. Rozszerzenie zadań wspólnot o zagadnienia:

• polityki regionalnej

• ochrony środowiska

• polityki walutowej

• Zapowiedź podjęcia współpracy państw członkowskich wspólnot o wymiarze pozagospodarczym.

3. Prawo Unii Europejskiej

Traktat z Maastricht (1992) miał przełomowe znaczenie albowiem niezależnie od zmiany w traktatach założycielskich Wspólnot zawierał nowy odrębny dokument, ratyfikowaną umowę międzynarodową, Traktat o Unii Europejskiej.

W myśl traktatu państwa członkowskie Wspólnot zawiązały między sobą Unię Europejską jako organizację międzynarodową mającą realizować zadania o wymiarze pozagospodarczym przy pomocy:

1. istniejących instytucji i form prawnych wspólnot;

2. współpracy międzynarodowej państw (w ramach II i III filaru).

Ustanowienie UE nastąpiło zatem poprzez:

1. wyznaczenie nowych celów, zadań o wymiarze pozagospodarczym - art. 1, 2, 3 TUE w wersji lizbońskiej;

2. utrzymanie dotychczasowych wspólnot jako organizacji ponadnarodowych dysponujących:

• osobowością prawną;

• podmiotowością prawną, w tym zdolnością traktatową i prawem legacji.

1952/1958 - „założycielska szóstka”

1972 - Wielka Brytania, Irlandia, Dania 1981 - Grecja 1986 - Hiszpania i Portugalia 1995 - Szwecja, Finlandia, Austria 2004 - Polska i reszta biedaków

2007 - superbiedacy, tzn. Bułgaria i Rumunia

Wykład nr 2 - 22 listopada 2009

Po traktacie z Maastricht doktryna na określenie Unii Europejskiej sformułowała koncepcję tzw. TRZECH FILARÓW. Poprzez filar należy rozumieć:

1. zespół zadań;

2. zespół prawnych form działania służących realizacji tychże zadań;

Trzy filary UE to:

1. Filar wspólnotowy - tzw. unia gospodarczo-walutowa;

2. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa;

3. Współpraca sądowa i policyjna w sprawach karnych;

Postanowienia dotyczące II i III filaru a także postanowienia o cechach leges generalis dla całej Unii były ujęte w traktacie o Unii Europejskiej, natomiast obszerne postanowienia dotyczące I filaru zawierał traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską.

Różnice pomiędzy poszczególnymi filarami dotyczyły:

1. zakresu i charakteru zadań - I filar gospodarczy, II i III - pozagospodarcze;

2. przyjęcia różnych form prawnych, w tym różnych postaci aktów prawnych:

I filar - rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie;

II filar - umowy międzynarodowe, wspólne strategie, wspólne stanowiska, wspólne działania operacyjne (np. akcja humanitarna w Sudanie) oraz decyzje (np. decyzja o utworzeniu korpusu francusko-niemieckiego);

III filar - umowy międzynarodowe (np. konwencja ekstradycyjna), decyzje ramowe (odpowiednik dyrektyw), decyzje (np. o utworzeniu EUROPOLu), rozporządzenia;

Art. 91 ust. 3 w związku z art. 9 Konstytucji RP

Art. 55 - „ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana” został zmieniony - w ramach III filaru wydano decyzję ramową o Europejskim Nakazie Aresztowania; w myśl tej decyzji państwa członkowskie UE miały obowiązek wydania swojego obywatela, jeżeli dany czyn w danym kraju stanowił przestępstwo, a sąd obcy wydał nakaz aresztowania, to po formalnym zbadaniu tego nakaz sąd, przyjmując dobrą wiarę, wydawał swojego obywatela - weszły zmiany do KPK o „przymusowym wydaniu” - to zaskarżono do Trybunału Konstytucyjnego - TK uznał, że jest to niezgodne z art. 55 Konstytucji.

3. różnica między filarami dotyczyła pozycji i kompetencji poszczególnych instytucji w odniesieniu do dziedzin poszczególnych filarów. W szczególności silna pozycja Komisji Europejskiej w dziedzinach I filaru (np. wyłączność inicjatywy prawodawczej) nie znajdowała odzwierciedlenia w dziedzinach II i III filaru, w których podstawową rolę odgrywała Rada, zaś Komisja mogła działać jedynie na podstawie upoważnień Rady. Pozycja Parlamentu Europejskiego w dziedzinach II filaru wyrażała się niemalże brakiem kompetencji, natomiast w dziedzinach III filaru była słabsza niż w sprawach I. Podobnie Trybunał Sprawiedliwości miał pełne kompetencje w dziedzinach I filaru, w ogóle nie przysługiwały mu kompetencje orzecznicze w dziedzinach II filaru, natomiast w dziedzinach III filaru miał kompetencje jurysdykcyjne pod warunkiem wyrażenia zgody przez poszczególne państwa. Żeby poddać się orzecznictwu Trybunału art. 35 PWE państwo musiało wyrazić na to zgodę.

Traktat Nicejski zawierał nowelizację prawa traktatowego warunkowaną poszerzeniem o 10+2 liczby państw członkowskich. Na mocy tego traktatu uchylono również postanowienia Traktatu o EWWiS, zaś kompetencje tej organizacji przejęła Wspólnota Europejska. Traktat z Nicei nie doprowadził do zmian w systemie instytucjonalnym, które usprawniłyby mechanizm decyzyjny. Rola Nicei sprawdzała się do nowego podziału głosów w Komisji, Parlamencie, Radzie. W 2014 roku przyjmiemy nowe zasady głosowania w Radzie.

Do 2009 roku UE była organizacją in statu nascendi (w fazie rozwoju), powołaną traktatem z Maastricht, rozwijającą się na bazie dorobku prawno-instytucjonalnego Wspólnot, a także przy wykorzystaniu nowych form prawnych przewidzianych traktatem o Unii Europejskiej w odniesieniu do dziedzin pozagospodarczych.

W celu reformy Rada Europejska powołała Konwent, który przygotował projekt Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy. Traktat ten stanowił próbę:

1. zniesienia trójfilarowej konstrukcji Unii;

2. ograniczenia kompetencji państw na rzecz Unii Europejskiej;

3. nawiązania do koncepcji federacji m.in. poprzez ustanowienie symboli, hymnu, instytucji Ministra Spraw Zagranicznych;

Traktat TKE nie został przyjęty na skutek referendów we Francji i Holandii.

Kolejną próbą reformy instytucjonalnej zainicjowaną przez Niemcy na forum Rady Europejskiej był Traktat podpisany w Lizbonie w 13 grudniu 2007 roku. Traktat ten ustanawia Unię Europejską jako jednolity podmiot prawa międzynarodowego dysponujący jednolitymi ramami prawno-instytucjonalnymi (w tym formami aktów prawnych), która to Unia przejmuje dorobek likwidowanej Wspólnoty Europejskiej (uchylenie mocy obowiązującej TWE). Jednocześnie utrzymano moc obowiązującą Traktatu o Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej, a także zmieniono charakter Karty Praw Podstawowych z deklaracji ideowo-politycznej (przyjętej w Nicei), w akt prawnie wiążący o cechach umowy międzynarodowej;

Od strony konstrukcji formalno-redakcyjnej szeroko rozumiany traktat lizboński stanowiący zasadniczą część prawa pierwotnego Unii Europejskiej obejmuje:

1. Traktat o Unii Europejskiej (55 artykułów);

2. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (358 artykułów);

3. 37 protokołów dodatkowych, które są treściwo przyporządkowane traktatom, stanowią one akty prawnie wiążące i należy je analizować łącznie z postanowieniami traktatów, w szczególności postanowienia niektórych protokołów stanowią leges specialis względem postanowień traktatowych;

4. niezależnie od prawnie aktów wiążących ad. a, b, c w Lizbonie przyjęto 65 deklaracji państw lub grup państw, które stanowią wyraz woli politycznej, w tym zastrzeżenie określonego rozumienia niektórych postanowień prawa unijnego - nie są one prawnie wiążące, nie stanowią zobowiązań prawnych;

Należy wskazać, że aktem prawnie wiążącym, formalnie wyodrębnionym od traktatów jest Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej (w Nicei była to jedynie deklaracja). Polska przyjęła wprawdzie KPP jednak w odrębnym protokole zastrzegła iż nie uznaje orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej opartego o KPP i nie będzie stosować niektórych jej postanowień. Uznanie KPP za prawie wiążący oznacza, że UE niezależnie od przystąpienia do EKPCz, rozszerza swą aktywność na problematykę ochrony praw człowieka określanych jako prawa podstawowe.

Art. 6 TUE


prawa




prawa podstawowe wolności

zasady

zasady ogólne

Protokół nr 1 o roli parlamentów narodowych w Unii Europejskiej - wskazuje co parlamentom wolno, jakie uprawnienia, kompetencje uzyskują na mocy Lizbony parlamenty krajowe np. w aspekcie otrzymywania od komisji projektów aktów prawnych.

Protokół nr 2 w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności

Protokół nr 3 w sprawie statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskie - statut jest ujęty jako prawie wiążący dokument o cechach ratyfikowanej umowy międzynarodowej w rozumieniu art. 91 ust. 2 Konstytucji RP.

Protokół nr 4 w sprawie statutu europejskiego Systemu Banków Centralnych Europejskiego Banku Centralnego

Protokół nr 5 w sprawie statutu Europejskiego Banku Inwestycyjnego

Protokół nr 6 w sprawie ustalenia siedzib instytucji i niektórych organów, jednostek organizacyjnych i służb wspólnot europejskich

Protokół nr 7 w sprawie przywilejów i immunitetów Unii Europejskiej

Protokół nr 8 dotyczący art. 6 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej w sprawie przystąpienia Unii Europejskiej do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności

Protokół nr 9 w sprawie decyzji Rady odnoszącej się do wykonania art. 16 ust. 4 Traktatu o Unii Europejskiej i art. 238 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej w okresie między 1 XI 2014 roku a 31 III 2017 roku i od 1 IV 2017 roku

Protokół nr 10 w sprawie stałej współpracy strukturalnej ustanowionej na mocy art. 42 Traktatu o Unii Europejskiej

Protokół nr 11 w sprawie art. 42 Traktatu o Unii Europejskiej

Protokół nr 12 w sprawie procedury dotyczącej nadmiernego deficytu

Protokół nr 13 w sprawie kryteriów konwergencji

Protokół nr 14 w sprawie Eurogrupy

Protokół nr 15 w sprawie niektórych postanowień dotyczących Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej

Protokół nr 16 w sprawie niektórych postanowień dotyczących Danii

Protokół nr 17 w sprawie Danii

Protokół nr 18 w sprawie Francji

Protokół nr 19 w sprawie dorobku Schengen włączonego w ramy Unii Europejskiej

Protokół nr 20 w sprawie stosowania niektórych aspektów art. 26 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do Zjednoczonego Królestwa i Irlandii

Protokół nr 21 w sprawie stanowiska Zjednoczonego Królestwa i Irlandii w odniesieniu do przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości

Protokół nr 22 w sprawie stanowiska Danii

Protokół nr 23 w sprawie stosunków zewnętrznych państw członkowskich dotyczących przekraczania zewnętrznych granic

Protokół nr 24 w sprawie prawa azylu dla obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej

Protokół nr 25 w sprawie wykonywania kompetencji dzielonych

Protokół nr 26 w sprawie usług świadczonych w interesie ogólnym

Protokół nr 27 w sprawie rynku wewnętrznego i konkurencji

Protokół nr 28 w sprawie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej

Protokół nr 29 w sprawie systemu publicznego nadawania w państwach członkowskich

Protokół nr 30 w sprawie stosowania Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej do Polski i Zjednoczonego Królestwa

Protokół nr 31 w sprawie przewozu do Unii Europejskiej produktów naftowych rafinowanych w Antylach Niderlandzkich

Protokół nr 32 w sprawie nabywania własności w Danii

Protokół nr 33 dotyczący art. 157 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

Protokół nr 34 w sprawie szczególnych ustaleń dla Grenlandii

Protokół nr 35 w sprawie art. 40.3.3 Konstytucji Irlandii

Protokół nr 36 w sprawie postanowień przejściowych

2. CHARAKTER PRAWNY UNII EUROPEJSKIEJ - ZASADY CZŁONKOWSTWA

Unia Europejska jest konfederacją, czyli związkiem państw opartym o podstawy traktatowe tj. ratyfikowane umowy międzynarodowe. Jej szczególną cechą jest specyficzny charakter prawa stanowionego przez wspólnoty oraz instytucję Unii. Trybunał Sprawiedliwości uznał bowiem, że prawo stanowione przez wspólnoty (lata 60.) stanowi odrębny porządek prawny, niezależny od prawa międzynarodowego publicznego oraz niezależny od prawa krajowego (ORZECZNICTWO: F. Costa v ENEL i Van Geud & Loos). Z wyjątkiem Irlandii państwa członkowskie Unii nie uznają prymatu prawa unijnego nad Konstytucjami. Prymat prawa unijnego odnoszą jednak do aktów prawa krajowego rangi podkonstytucyjnej (art. 91 ust. 2 i 3 Konstytucji RP).

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego RP z 11 maja 2005 K18/04 - dotyczy zgodności traktatu akcesyjnego z Konstytucją RP - czterdziestostronicowe uzasadnienie - jest tam wyraźnie wskazane, że Konstytucja jest najwyższym aktem prawnym - i akty prawne unijne muszą być z nią zgodne - dlatego zmieniliśmy Konstytucję (art. 55 - o ekstradycji).

W toku rozwoju Unii Europejskiej od strony koncepcji intelektualnych zderzają się dwa kierunki myślenia:

Pierwszy z nich odwołuje się do koncepcji federalistycznej, przyjmuje bowiem, że UE powinna być luźną federacją państw, w konsekwencji należy a priori przyjąć takie rozwiązania instytucjonalne ażeby umożliwić kształtowanie się struktury typu federalnego. Przedstawiciele tego kierunku stoją na stanowisku nadrzędności prawa unijnego nad całym prawem krajowym. Stanowisko takie uzasadniają względami pragmatycznymi oraz potrzebą odpowiedzi, reakcji na zjawisko tzw. globalizacji. Akcentują oni region jako adresata środków pomocy. Ta koncepcja ma najwięcej zwolenników we Francji i Niemczech.

Zwolennicy drugiej koncepcji wskazują na kierunek „funkcjonalistyczny” konfederacji. Przyjmują oni założenie, że podstawowe znaczenie ma integracja gospodarcza i deregulacja procesów gospodarczych, ochrona konkurencji. Uznają, że integracja gospodarcza doprowadzi do procesu konwergencji i wcześniej czy później wpłynie na integrację w wymiarze politycznym. Innymi słowy odrzucają aprioryczne stanowienie instytucji, struktur władczych uznając, że celem prawodawcy europejskiego powinno być uwolnienie procesów gospodarczych, nie zaś ingerencja w sfery poza gospodarcze. Ta koncepcja ma najwięcej zwolenników w Wielkiej Brytanii i krajach Skandynawskich.

Unia stanowi konfederację opartą o wspólnotę wartości wyrażoną w preambule Traktatu o Unii Europejskiej oraz w art. 2. Cele Unii Europejskiej (5) wskazuje art. 3 Traktatu o UE. Podział zadań i kompetencji między UE a państwa członkowskie opiera się o dwa założenia:

• Zasada kompetencji przyznanych (oddelegowanych) - art. 5 ust. 2 ToUE - co oznacza, że Unia jest właściwa w stanowieniu prawa i prowadzeniu polityki w sprawach expresis verbis ujętych w prawie traktatowym. W konsekwencji na rzecz państw członkowskich przemawia ogólne domniemanie kompetencji prawodawczej oraz do prowadzenia polityki.

• Zasada pomocniczości i proporcjonalności - art. 5 ust. 3 i 4 ToUE oraz protokół 2 - zasady te determinują sposób, mechanizm wykonywania kompetencji przez organy unijne, można stwierdzić, że zasady te „zarządzają” procesem prawodawczym. Zgodnie z zasadą pomocniczości Unia może stanowić prawo w dziedzinach jej przekazanych, o ile wykaże, że regulacja ogólnoeuropejska nie tylko jest niezbędna ale i jest bardziej efektywna, skuteczna w porównaniu z możliwymi regulacjami partykularnymi w państwach.

W myśl zasady proporcjonalności przyjmowane regulacje muszą być ściśle adekwatne, odpowiadające pożądanemu celowi, w tym zwłaszcza, nie mogą być nadmiernie uciążliwe dla ich adresatów. Należy więc wybrać taki środek prawny, który będzie najmniej dolegliwy z punktu widzenia praw i wolności adresatów. W związku z tym np. preferuje się w wielu dziedzinach dyrektywy zamiast rozporządzeń. Tam zaś gdzie jest to możliwe przyjmuje się akty niewładcze tzw. soft law zamiast dyrektyw lub decyzji.

Wyżej wskazane zasady zarządzają procesem prawodawczym zaś państwa członkowskie na podstawie postanowień protokołu nr 2 mogą w trybie skargi kwestionować przed Trybunałem Sprawiedliwości dany akt prawny jeżeli uznają, że jego wydanie naruszyło którąś z zasad.

UNIA EUROPEJSKA jako związek państw dysponuje osobowością prawną, nadto osobowością prawną dysponują EBC i EBI. Traktat ustanawiający Unię został zawarty na czas nieokreślony, jednak przewiduje (art. 50 TUE), że państwo członkowskie może zgodnie ze swoimi zasadami konstytucyjnymi wystąpić z Unii.

Z członkowstwem UE związane jest też zagadnienie dopuszczalności zastosowania wobec państw procedur: ostrzegawczej oraz restrykcyjnej (art. 7 TUE):

Procedura ostrzegawcza ma miejsce gdy istnieje wyraźne ryzyko poważnego naruszenia przez państwo wartości i zasad z art. 2 TUE (np. kwestionowanie wyborów, stan wyjątkowy przedłużany niezgodnie z prawem). Istotą procedury ostrzegawczej jest sformułowanie przez Radę zaleceń wobec danego państwa na wniosek 1/3 państw, Komisji lub Parlamentu Europejskiego. Zalecenia takie są przegłosowane w Radzie większością 4/5 państw. Art. 7 ust. 2 w zw. z art. 2.

Istotą procedury restrykcyjnej jest pozbawienie danego państwa niektórych państw członkowskich (np. prawa głosu w Radzie). Procedura ta jest stosowana jednomyślnie przez Radę Europejską na wniosek 1/3 państw, Komisji za zgodą Parlamentu Europejskiego. Art. 7 ust. 2 i 3. Podstawą jej zastosowanie jest poważne i stałe naruszanie wartości i zasad z art. 2 TUE.

NABYCIE CZŁONKOWSTWA UNII EUROPEJSKIEJ

Nabycie członkowstwa UE może teoretycznie odnosić się do każdego państwa europejskiego, które w pełni realizuje postanowienia art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej, w tym wskazane w nim standardy demokracji i samorządności, poszanowania wolności i praw człowieka. Wniosek państwa aplikującego musi być zaakceptowany jednomyślnie przez Radę Europejską (najważniejszy organ decyzji politycznych), uzyskać opinię Komisji Europejskiej oraz zgodę (większością bezwzględną) Parlamentu Europejskiego.

Warunki członkowstwa określa umowa akcesyjna zawarta między UE i państwami członkowskimi z jednej strony oraz państwem kandydującym. W każdym państwie członkowskim umowa taka musi być przyjęta wedle obowiązujących w nich postanowień konstytucyjnych.

W przypadku RP podstawę członkowstwa stanowi tzw. traktat akcesyjny zawarty przez Polskę i inne państwa przystępujące z 15 państwami członkowskimi. Traktat akcesyjny składa się z trzech odrębnych redakcyjnie dokumentów:

1. Traktat o przystąpieniu;

2. Akt dotyczący warunków przystąpienia do UE oraz dostosowań w traktatach stanowiących podstawę Unii Europejskiej;

3. Akt końcowy.

Należy zaakcentować, że postanowienia traktatu akcesyjnego RP mające wymiar temporalny i przedmiotowy stanowią leges speciales w stosunku do obowiązującego prawa traktatowego Unii Europejskiej.

W rozumieniu konstytucyjnym postanowienia traktatu akcesyjnego kwalifikujemy na podstawie art. 90 oraz 91 ust. 1 i 2 Konstytucji RP.

ŹRÓDŁA PRAWA UNII EUROPEJSKIEJ

Źródła prawa UE dzielimy na cztery grupy, przy czym dwie mają znaczenie podstawowe:

1. Prawo pierwotne (prawo traktatowe) - stanowią je aktualnie dwa traktaty: Traktat o Unii Europejskiej oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Nadto, taką samą moc prawną ma Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Z punktu widzenia polskiej Konstytucji ujmujemy je bezpośrednio po Konstytucji jako akty o cechach z art. 90 ust. 1 oraz 91 ust. 1 i 2 co oznacza, że ustawy i inne akty podkonstytucyjne mogą być dyskwalifikowane jako niezgodne z prawem traktatowym (art. 188 pkt. 1, 2, 3 Konstytucji RP).

1. Traktat o UE - określa podstawowe zasady, wartości, cele i sfery aktywności Unii wskazując na jej ustrojowo-prawny charakter i jej instytucje (art. 2, 3, 4, 5, 6, 10 i 13 TUE).

2. Traktat o funkcjonowaniu UE - określa w sposób szczegółowy przedmiot regulacji prawa pierwotnego, kompetencje instytucji i prawne formy działania.

Należy wskazać, że dwa w/w traktaty nazywane łącznie Traktatem Lizbońskim stanowią wyraz Wolo wszystkich państw członkowskich. Stąd ich interpretacja nie może, w istotnej mierze, odbiegać od reguł międzynarodowego prawa publicznego. Ich zmiana może nastąpić jedynie za zgodą wszystkich 27 państw.

3. Prawo pierwotne kształtuje również 37 protokołów dołączonych do obu traktatów. Są to akty dookreślające treść traktatów, korygujące, niuansujące zobowiązania niektórych państw, a także zawierające zasadnicze postanowienia ustrojowo-polityczne. Należy je interpretować łącznie z traktatami.

Od protokołów jako aktów prawnie wiążących odróżniamy deklaracje załączone do Traktatu z Lizbony, które są aktami woli politycznej państw lub grup państw.

pro foro interno = pro foro externo

4. Karta praw podstawowych - jest to dokument stanowiący ratyfikowaną umowę międzynarodową o mocy równej dwóm traktatom. Należy jednak pamiętać iż początkowo została ona przyjęta w Nicei w 2001 roku jako deklaracja polityczna, zaś walor prawnie wiążącego aktu uzyskała w Traktacie Lizbońskim. Karta stanowi w zasadniczej mierze refleks dorobku prawnego orzecznictwa Strasburskiego opartego o Europejską Konwencję Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Nadto Karta stanowi refleks orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu, który w mniejszym stopniu podejmował problematykę ochrony praw człowieka.

Akt składa się z preambuły i siedmiu tytułów. Godność. Wolności. Równość. Solidarność. Prawa Obywatelskie (wynikające z obywatelstwa UE). Wymiar Sprawiedliwości. Postanowienia dotyczące wykładni oraz stosowania Karty.

Zgodnie z protokołem 30 TfUE UK i RP w ograniczonym stopniu przystąpiły do Karty, co daje podstawę do tezy, że jest to akt w prawdzie obowiązujący lecz mogący być stosowany w ograniczonym wymiarze, stopniu. Zastrzeżenia te dotyczą:

• nieuznawania orzeczeń sądów luksemburskich, które stwierdzałyby niezgodność postanowień ustawodawstwa z postanowieniami Karty;

• wykluczenia bezpośredniego stosowania przed sądami postanowień tytułu 4 (solidarność) ze względu na wysokie standardy ochrony praw socjalno-ekonomicznych, w tym zakresie zabezpieczenia społecznego, którym Polska nie jest w stanie sprostać; art. 81 Konstytucji

Uzasadnienie doktrynalne polskiego stanowiska wobec KPP opiera się o 3 założenia:

• brak kształtowanej wspólnej typologii praw podstawowych;

• brak precyzji w ujmowaniu zasad w porównaniu z wolnościami lub uprawnieniami;

• ryzyko rozszerzania kompetencji instytucji UE na tzw. sfery wrażliwe moralnie i etycznie: małżeństwo, związki partnerskie, aborcja, eutanazja.

5. Prawo pierwotne niezależnie od grup dokumentów (od a do d) kształtują nadal traktaty akcesyjne 21 państw, które mogą określać warunki członkowstwa w sposób nie zawsze jednolity z uwzględnieniem specyfik danego państwa.

2. Akty tzw. prawa dopełniającego - mają formę ratyfikowanych albo nieratyfikowanych umów międzynarodowych oraz są zawierane przez wszystkie grupy państw członkowskich w celu realizacji założeń traktatowych. Niejednokrotnie umowy takie są zawierane z inspiracji Komisji Europejskiej, wśród nich spotkamy tzw. umowy mieszane, w których po jednej stronie występowały Wspólnoty (teraz Unia) oraz ich państwa członkowskie, natomiast po drugiej inne podmioty prawa międzynarodowego. Do umów takich zalicza się m.in. umowy stowarzyszeniowe zawarte z kilkoma państwami np. z Turcją, krajami Maghrebu. Do umów tych zalicza się również umowy zawarte z Norwegią, Lichtensteinem czy Szwajcarią dotyczące tzw. europejskiego obszaru gospodarczego. Wśród takich umów kwalifikujemy również konwencje brukselską i lugańską dotyczące europejskiego cywilnego prawa procesowego. Państwa członkowskie UE mogą zawierać między sobą umowy międzynarodowe celem współpracy w jakiejś dziedzinie (kiedyś zaliczano do tych umów Schengen).

3. Akty prawa pochodnego (wtórnego) - są one wydawane na podstawie upoważnień ujętych w prawie pierwotnym oraz stanowią wyraz woli instytucji Unii, nie zaś państw członkowskich. Są przyjmowane przez instytucje Unii, niekiedy przy udziale organów opiniodawczo-doradczych. Muszą też być w pełni zgodne z prawem pierwotnym pod rygorem skutku nieważności ex tunc.

Wśród aktów prawa pochodnego wyróżniamy:

1. akty prawodawcze władcze, tj. rozporządzenia, dyrektywy i niektóre decyzje;

2. akty stosowania prawa o charakterze władczym (większość decyzji);

3. akty o charakterze ustrojowo-organizacyjnym (np. regulamin KE, PE, TS i SPI);

4. akty niewładcze np. zalecenia lub opinie, uchwały Parlamentu Europejskiego;

5. akty prawa pochodnego wydawane na podstawie delegacji, upoważnień zawartych w innych prawodawczych aktach prawa pochodnego;

O ile zasadnicza część aktów prawa pochodnego wydawana jest na podstawie prawa pierwotnego, to Traktat Lizboński wprowadza kategorię aktów delegowanych tzn. wydanych przez Komisję na podstawie delegacji Rady albo Rady i Parlamentu.

4. Precedens - nie stanowi de iure źródła prawa UE, tzn. nie jest wymieniany jako źródło prawa unijnego. Należy jednak zwrócić uwagę na dwie kwestie:

1. Charakteru prawa UE nie można sprowadzać do prawa stanowionego w wersji pozytywizmu kontynentalnego. Prawo to łączy bowiem elementu common law oraz tzw. prawa sędziowskiego.

2. Teksty aktów prawa pierwotnego od samego początku nie były precyzyjne, zawierały szereg sformułowań ogólnych, ogólnikowych. Stąd pojawił się problem ich interpretacji w sposób umożliwiający jednakowe rozumienie i jednakowe stosowanie we wszystkich państwach. Trybunał Sprawiedliwości UE podejmował szereg orzeczeń de facto kreujących nowe normy prawne albo też narzucających własną interpretację tekstów traktatowych.

Art. 45 (dawny 39) - przepływ pracowników

Art. 45 ust. 4

Ratio decidendi - nikt nie może czerpać korzyści z przestępstwa lub czynu niegodziwego.

Orbiter dicta - odniesienie ratio decidendi co konkretnego stanu faktycznego sprawy, dlaczego w tym stanie faktycznym taki wzorzec sąd przyjął.

Str. 327 art. 4 ust. 3

Art. 157 ust. 1 i 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej - zasada równości wynagrodzeń dla pracowników za pracę taką samą lub takiej samej wartości. Przepis zakazuje dyskryminacji w wynagradzaniu za pracę ze względu na płeć.

TS uznał, że brytyjskie przepisy są niezgodne z prawem unijnym - wynagrodzenie za pracę należy rozumieć jako wszelkie korzyści, nawet pośrednie, które pracownik ma w związku z pracą - emerytura też się do nich zalicza. Protokół Barbera.

Rozporządzenia

W Polsce: 1/ art. 92 Konstytucji - wykonawcze do ustaw; 2/ rozporządzenia porządkowe jako część prawa miejscowego; 3/ akt prawa pochodnego Unii Europejskiej;

Reg 220/93/WE z dnia 10.04.1993 / art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

Jest to swoista ustawa europejska, akt prawodawczy wydawany przez:

1. Radę z udziałem Parlamentu na wniosek Komisji - najczęściej;

2. Radę na wniosek Komisji;

3. Radę z inicjatywy własnej;

4. Komisję na podstawie upoważnienia Rady;

5. Europejski Bank Centralny.

Cechy prawne rozporządzenia:

• zawiera ono normy generalne i abstrakcyjne i jest adresowane zarówno do państw członkowskich jak i podmiotów prawa prywatnego wskazanych rodzajowo;

• jest to akt o tzw. zastosowaniu ogólnym, oznacza to, że musi być interpretowane i stosowane w sposób jednolity na całym obszarze Unii Europejskiej;

• rozporządzenie obowiązuje erga omnes, zarówno w układzie wertykalnym, jak i horyzontalnym - konsekwencją jest możliwość powoływania postanowień rozporządzeń zarówno w sporach prawa publicznego jak i w sporach prawa prywatnego;

• z charakterem rozporządzeń związane są cztery dobitne zasady wyznaczające zasady relacji: prawo unijne - prawo krajowe:

• zasada bezpośredniego obowiązywania - rozporządzenie obowiązuje od daty publikacji w Dzienniku UE, natomiast wchodzi w życie co do zasady 21 dnia po publikacji lub później; akty prawa pierwotnego obowiązują natomiast od dnia oficjalnego ogłoszenia w Dzienniku Ustaw RP;

• zasada bezpośredniego skutku - oznacza ona, że rozporządzenie samoistnie kształtuje lub współkształtuje sytuację prawną np. treść praw podmiotowych przedsiębiorców jednostek, innych podmiotów prawa; poprzez taki akt następuje więc ograniczenie wolności, ustanowienie uprawnienia albo obowiązku; zasada ta odnosi się również do wielu postanowień traktatowych prawa pierwotnego (art. 91 ust. 1 Konstytucji RP);

• zasada bezpośredniego stosowania - oznacza ona, że organ władzy publicznej na podstawie rozporządzenia może wydać akt stosowania prawa czyniąc postanowienie rozporządzenia albo podstawą prawną albo elementem uzasadnienia rozstrzygnięcia; podmioty prawa mogą zaś powoływać postanowienia rozporządzeń przy formułowaniu lub uzasadnianiu swych roszczeń, żądań; zasada bezpośredniego stosowania w odniesieniu do traktatów powinna być rozumiana w ten sposób, że konkretna treść, charakter normatywny postanowienia traktatowego może stanowić podstawę wydania aktu stosowania prawa, jego uzasadnienia albo być powołanym w skardze (powództwie);

• zasada pierwszeństwa w stosowaniu - zgodnie z art. 91 ust. 3 Konstytucji RP rozporządzenia i inne akty prawa pochodnego UE mają pierwszeństwo w stosowaniu przed ustawami, zasady pierwszeństwa stosowania należy sprowadzić do reguły kolizyjnej nakazującej „danie pierwszeństwa” aktowi unijnemu, co nie wyłącza polskiej ustawy z obrotu prawnego; zasada pierwszeństwa w stosowaniu nie może być utożsamiana z zależnością hierarchiczną (w odniesieniu do mocy prawnej) między polską ustawą a rozporządzeniem lub innym aktem prawa pochodnego;

• rolą rozporządzeń jest stanowienie samoistnych regulacji prawnych, które współtworzą krajowe porządki prawne państw członkowskich; mając na uwadze regulacje rozporządzeń i jej stosunek do regulacji prawa krajowego możemy wskazać dwojakiego rodzaju sytuacje:

• sytuację, gdy dana materia jest regulowana wyłącznie rozporządzeniem, zaś prawodawca krajowy zaniechał wprowadzania własnych regulacji;

• sytuację, gdy dana materia jest regulowana jest zarówno przez rozporządzenie jak i prawo krajowe, przy czym odrębne są zakresy zastosowania i normowania rozporządzeń oraz aktów prawa krajowego;

• rozporządzenie publikowane jest w Dzienniku Urzędowym UE, wchodzi w życie 21 dnia po publikacji lub później, co do zasady prawodawca krajowy nie ma kompetencji do jakiejkolwiek ingerencji korygującej, dookreślającej treść rozporządzeń;

• przedmiot rozporządzeń dotyczy wielu dziedzin, w szczególności:

1/ prawa celnego,

2/ prawa dotyczącego organizacji rynków rolnych,

3/ prawa ochrony konkurencji,

4/ prawa dotyczącego uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych,

5/ prawa dotyczącego europejskiego tytułu egzekucyjnego w zakresie roszczeń bezspornych,

6/ prawa dotyczącego postępowania upadłościowego i naprawczego;

DYREKTYWA jest najbardziej charakterystycznym, swoistym źródłem prawa pochodnego Unii Europejskiej.

Dyrektywy wydają:

• Parlament Europejski razem z Radą na wniosek Komisji;

• Rada na wniosek Komisji;

• Parlament Europejski i Rada;

• Rada;

• Komisja na podstawie traktatów bądź upoważnień Rady lub Rady i Parlamentu;

Cechy istotne dyrektywy:

• adresatem dyrektywy są państwa członkowskie, wszystkie albo większość, wyjątkowo jedno;

• treść dyrektywy podlega notyfikacji rządom państw członkowskich; zwyczajowo też publikowana jest w dzienniku UE jednak, nie jest to warunek konieczny uzyskania mocy obowiązującej;

• treść dyrektywy obejmuje dwa podstawowe elementy:

• wskazanie pożądanego stanu rzeczy, celu prawodawcy europejskiego, może to nastąpić w sposób ogólny albo szczegółowy, wręcz kazuistyczny;

• wskazanie maksymalnego terminu do którego prawodawca krajowy ma dokonać tzw. implementacji, tj. wdrożenia dyrektywy do własnego porządku prawnego;

• należy zaakcentować, że prawodawca krajowy ma możliwość wyboru metod i prawnych form implementacji; implementacja musi jednak opierać się o zasadę tzw. efektywności, co obejmuje trzy zjawiska:

• transpozycja, czyli przełożenie treści dyrektywy na treść krajowego aktu prawnych;

• stosowanie, czyli musi to być przepis będący faktycznie w obrocie prawnym;

• zapewnienie i sankcjonowanie przestrzegania;

art. 4 ust. 3 TUE

• dyrektywa nie jest źródłem obowiązków jednostek lub podmiotów prawa prywatnego; co do zasady nie jest także źródłem uprawnień podmiotów prawa prywatnego - wynika to z prostej okoliczności iż podmioty te nie są bezpośrednim adresatem norm dyrektyw; postanowienia dyrektyw nie wiążą w układzie horyzontalnym (prawa cywilnego);

• z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości wynika koncepcja względnej, warunkowej skuteczności dyrektyw w stosunkach podmiotów prawa prywatnego z władzą publiczną; w myśl tej koncepcji cele traktatu nie mogłyby być skutecznie realizowane bez negatywnych konsekwencji, które muszą ponieść państwa niewdrażające lub wdrażające niewłaściwie dyrektywy; w konsekwencji Trybunał przyjął, że postanowienia dyrektyw mogą być powoływane w sporze z władzą publiczną, a także w sferze prawa prywatnego w odniesieniu do zakazu dyskryminacji, gdy postanowienia dyrektyw są realizacją traktatowych zakazów dyskryminacji;

• aby powołać dyrektywę w postępowaniu prawnym, w sporze prawnym muszą być łącznie spełnione trzy warunki:

• postanowienia dyrektywy są na tyle szczegółowe, iż dają podstawę do wywiedzenia konkretnych uprawnień jednostki;

• dyrektywa nie została wdrożona na czas przez zobowiązane państwo;

• na skutek zaniechania wdrożenia dyrektywy na czas, jednostka poniosła szkodę i jest w stanie wykazać związek przyczynowo-skutkowy szkody z zaniechaniem wdrożenia dyrektywy;

Należy podkreślić iż postanowienia dyrektyw stanowią istotne wytycznie do pro unijnej wykładni prawa krajowego. Zgodnie z stanowiskiem ETS pro unijna wykładnia prawa unijnego powinna mieć miejsce już od daty notyfikacji dyrektywy państwu, czyli jeszcze przed pełnym wdrożeniem do porządku prawnego.

DECYZJA

Decyzję podejmuje:

• Rada;

• Rada z udziałem Parlamentu;

• Komisja Europejska;

• Europejski Bank Centralny;

Należy zwrócić uwagę, że gro decyzji zbliżona jest naturą prawną do polskiego aktu administracyjnego, czyli zawierają one normy indywidualne i konkretne. Adresatami takich decyzji są: a/ państwa, b/ podmioty prawa prywatnego, w szczególności przedsiębiorcy. Zgodnie z traktatem decyzja wiąże adresata w całości (art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu UE).

Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że niektóre decyzje charakteryzują się swoistymi cechami:

• ujmują adresatów w sposób rodzajowy, generalny;

• zawierają postanowienia o takich cechach, które pozwalają na kwalifikację decyzji jako aktu w istocie stanowienia prawa, np. decyzja o utworzeniu EUROPOLu, Sądu Pierwszej Instancji, decyzja RE o zasadach wyboru do Parlamentu;

Decyzje w prawie UE są najczęściej aktami o cechach zbliżonych do naszych aktów administracyjnych. Wiążą adresatów w całości. Adresat jest wskazywany indywidualnie - może być nim państwo, ale najczęściej są nimi podmioty prawa prywatnego. Decyzja jest aktem prawnie wiążącym adresata w całości.

Decyzje mogą być kwestionowane jedynie w postępowaniu przed Sądem Pierwszej Instancji i Trybunałem. Organ krajowy nie ma kompetencji do oceny legalności decyzji unijnej.

Należy wskazać, że rozporządzenia, dyrektywy oraz decyzje w systemie prawnym UE zawierają jako swój element składowy, swoją część, uzasadnienie, które zwykle rozpoczyna dany akt i nie jest ujęte w formę artykułów. Uzasadnienie jest koniecznym elementem treści aktów władczych. Niejednokrotnie jego objętość, zakres są większe niż sama treść normatywna. Lakoniczność albo brak uzasadnienia może być postawą do unieważnienia danego aktu. W uzasadnieniu podaje się zarówno motywy wydania aktów, cele, wykazuje niezbędność przyjęcia regulacji (zasada subsydiarności i proporcjonalności), jak i też wskazuje się na przyjętą procedurę podejmowania aktu.

Akty władcze zawierają uzasadnienie, które jest jego integralną częścią.

Rada Europejska wydała dwie decyzję dotyczące zasad wyboru do parlamentu: 1/ formuła bezpośredniości i 2/ proporcjonalność. Nie mogą być one oceniane jako zgodne czy niezgodne z prawem wewnętrznym. Skargi na decyzje można wnosić do sądów luksemburskich.

ZALECENIA I OPINIE

Zalecenia i opinie są aktami niewładczymi. Różnica między nimi sprowadza się do faktu, że zalecenie wydawane jest z inicjatywy danej instytucji, natomiast opinia wydawana jest na wniosek przez daną instytucję. Wyjątkiem jest tzw. umotywowana opinia, którą formułuje Komisja wobec państwa, jako zapowiedź skargi do Trybunału Sprawiedliwości.

Zalecenia wydaje:

• Komisja;

• Rada;

• Parlament;

• EBC.

Te same instytucje wydają opinię.

Niektóre z zaleceń zawierają stwierdzenia wymagające ustosunkowania się, zajęcia stanowiska wobec zalecenia przez adresatów. Po okresie traktatu z Maastricht szczególne znaczenia nabiera tzw. sof-law. Są to zalecenia, komunikaty, informacje adresowane do państw i wyrażające stanowisko czy zapowiedź zajęcia stanowiska w określonej sprawie.

Przyjęto w ramach pewnej zmiany tonacji kultury prawno-politycznej, że czasami komunikat komisji jest wskazówką dla rządu, jakie prawo może być stanowione w przyszłości. Jest miękką formą dialogu Komisji z państwami i zaczęło nabierać znaczenia po Maastricht - zwyciężyła koncepcja miękkiego dialogu.

Parlament europejski podejmuje zalecenia, opinie, rezolucje, uchwały - one zawierają pewne polityczne stanowisko tejże instytucji - nie jest ono prawnie wiążące. Są one sygnałami, że coś jest potrzebne, niezbędne, wskazane itd.

Deklaracje (65) załączone do Traktatu Lizbońskiego - nie są aktami wiążącymi, ale są deklaracjami państwa lub grupy państw co do polityki jaką one będą prowadzić czy decyzje jakie będą podejmować.

INSTYTUCJE UNII EUROPEJSKIEJ

RADA EUROPEJSKA - art. 13-15 TUE oraz 235-236 TfUE

Rada Europejska składa się z przewodniczącego Rady Europejskiej, przewodniczącego Komisji Europejskiej oraz 27 głów państw albo szefów rządów państw członkowskich UE. W skład RE bez prawa głosu wchodzi również wiceprzewodniczący KE czyli Wysoki Przedstawiciel ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa.

Trybunał Konstytucyjny - prezydent może sobie być na szczycie, ale stanowisko wyraża Rząd.

Pozycja RE wynika z jej składu personalnego, jest to bowiem organ podejmujący strategiczne, kierunkowe decyzje polityczne, wyjątkowo rozstrzygnięcia prawne. Ustalenia RE przybierają postać ogólnych wytycznych dotyczących polityki oraz wspólnych strategii.

Przewodniczący Rady Europejskiej wybierany jest na zasadzie konsensu przez Radę na okres 2 i pół roku. Nie ma on samoistnych kompetencji a jego prawno-polityczna rola sprowadza się do:

1. reprezentacji Rady Europejskiej i całej Unii;

2. zwoływania obrad i przewodniczenia obradom;

3. zapewniania ciągłości spraw Rady i budowania konsensu w jej gremium.

Rada Europejska podejmuje decyzję jednomyślnie - wyjątkowo gdy, traktaty tak stanowią - większością kwalifikowaną.

Jej ranga ujawnia się w razie impasu procesu decyzyjnego w Radzie albo w innych instytucjach unijnych.

RADA (RADA UNII EUROPEJSKIEJ, RADA MINISTRÓW) - art. 16 TUE oraz 236-243 TfUE

W skład Rady wchodzi 27 przedstawicieli rządów wszystkich państw członkowskich szczebla ministerialnego. Są oni upoważnieni do reprezentacji państw i zaciągania w ich imieniu zobowiązań. Jest to kluczowy, podstawowy organ współpracy międzyrządowej, w którym reprezentowane są i kojarzone partykularne interesy gospodarcze i polityczne państw.

Posiedzenia Rady, co do zasady, mają charakter niejawny.

Personalny skład Rady nie jest stały, w tym znaczeniu że zależy od przedmiotu obrad i rozstrzygnięć. Występuje aktualnie 9 konfiguracji personalnych Rady, np. Rada ds. ogólnych, Rada ds. zagranicznych (ministrowie spraw zagranicznych), Rada ds. finansów (ministrowie finansów), Rada ds. rolnictwa. Nie ma Rady jako stałego gremium - Radę tworzą ministrowie przedmiotów właściwi dla prowadzonych aktualnie obrad.

Od strony merytorycznej posiedzenia Rady przygotowuje Komitet Stałych Przedstawicieli Dyplomatycznych (COREPER). Jest to nader istotny organ składający się z urzędników rządowych państw członkowskich funkcjonujących w Brukseli i opracowujący projekty decyzji Rady, projekty rozstrzygnięć Rady. Jego zgoda co do niektórych punktów wyklucza w praktyce głosowania w Radzie nad nimi (art. 240 TfUE).

W pracach Rady istotną doniosłość ma tzw. Prezydencja tj. półroczne przewodnictwo określonego państwa. Jej istota wyraża się w:

1. Przewodniczeniu obradom Rady przez ministra z danego państwa, który składa oświadczenia w imieniu Unii. W TL ranga Prezydencji została osłabiona przez fakt, że oświadczenia w imieniu Rady Europejskiej składa jej przewodniczący.

2. Państwo sprawujące prezydencję w Radzie nie tylko organizuje i przeprowadza jej posiedzenia, ale mogą mieć wpływ na wybór i realizację preferencji politycznych.

Posiedzenia Rady odbywają się co najmniej dwa razy na półrocze, a także z inicjatywy Komisji albo pojedynczego państwa.

Jak nie było przewodniczącego Rady Europejskiej to szef państwa lub premier państwa przewodniczącego (prezydencja) - miał uprawnienia do składania oświadczeń w imieniu Unii.

Funkcje i podstawowe kompetencje Rady

1. Określanie polityk Unii na podstawie ogólnych wytycznych i wspólnych strategii UE.

2. Prowadzenie polityki Unii Europejskiej, przy czym na podstawie TL istotnie wzrosła ranga Komisji Europejskiej także w dziedzinach poza gospodarczych. Do wejścia w życie Traktatu Lizbońskiego Komisja mogła podejmować działania w dziedzinach tzw. II i III filaru tylko na podstawie upoważnienia Rady. Aktualnie mamy do czynienia z podziałem sfer kompetencyjnych Rady i Komisji w dziedzinach objętych regulacją traktatową.

3. Kompetencja do zastosowania tzw. procedury ostrzegawczej wobec państwa członkowskiego, które może naruszyć postanowienia art. 2 TUE.

4. Kompetencja do stanowienia prawa Unii Europejskiej. Pomimo wzrostu pozycji Parlamentu Europejskiego Rada jako organ międzyrządowy pozostaje najważniejszym organem prawodawczym. Stanowienie prawa następuje w kilku formułach decyzyjnych:

1. K R PE - Komisja przedkłada wniosek / propozycję natomiast Rada razem z Parlamentem współdecyduje o wydaniu aktu.

2. R PE Rada we współpracy z Parlamentem wydaje akt

3. R - rada samodzielnie wydaje dany akt;

4. K, EBC - Komisja, EBC - samodzielnie wydaje dany akt;

5. Komisja na podstawie upoważnienia Rady albo Rady i Parlamentu wydaje dany akt.

5. Kompetencje nominacyjne Rady względem:

1. Trybunału Sprawiedliwości UE;

2. Trybunału Obrachunkowego;

3. Komitetu Ekonomiczno-społecznego;

4. Komitetu Reginów.

6. Kompetencje dotyczące prawa pracy, w tym ustalania wynagrodzeń pracowników Unii Europejskiej.

7. Kompetencje do inicjowania kontroli przestrzegania prawa unijnego przez inne instytucje lub państwa członkowskie.

Powyższe uwagi dowodzą, że pozycja prawno-polityczna Rady jest nader doniosła co wskazuje na rangę procesu decyzyjnego w obrębie Rady.

Do 1987 roku mechanizm decyzyjny opierał się o zasadę jednomyślności - wszystkie państwa, co do zasady, musiały być za danym rozwiązaniem. Wywoływało to istotne konflikty, wśród których najgłośniejszym był konflikt tzw. „pustego krzesła” zakończony kompromisem luksemburskim 1966 roku.

Od Jednolitego Aktu Europejskiego jako zasadę przyjęto większość kwalifikowaną i mechanizm tzw. ważenia głosów. Mechanizm ten jest próbą kojarzenia dwóch wartości:

1. suwerennego statusu wszystkich państw;

2. zróżnicowanego potencjału demograficznego państw;

W konsekwencji poszczególnym państwom traktatowo przyporządkowano określoną liczbę głosów w myśl formuły proporcjonalności degresywnej, tj. z preferencją dla państw mniej liczebnych - tj. o mniejszym potencjale demograficznym.

Mechanizm ten, obowiązujący do listopada 2014, ma realizować dwa założenia:

1. cztery największe państwa nie mogą samodzielnie przeforsować rozstrzygnięcia w Radzie;

2. dwa pojedyncze państwa nie mogą w sposób długotrwały blokować procesu decyzyjnego w Radzie;

Istotą tego mechanizmu jest preferencja większości kwalifikowanej, wymuszająca kompromisy w Radzie. Większość bezwzględna państw dotyczy głosować w sprawach proceduralnych (14/27) natomiast jednomyślność odnosi się do przypadków traktatowo wskazanych, np. przyjęcie nowego państwa.

Od listopada 2014 mechanizm decyzyjny w Radzie zostanie oparty o tzw. podwójną większość. Zasadą będzie podjęcie rozstrzygnięcia przy spełnieniu dwóch warunków:

1. głosowania za nim 55% państw - nie mniej niż 15;

2. reprezentowania przez głosujące państwa 65% potencjału demograficznego UE;

W sytuacjach gdy Rada będzie podejmowała decyzję nie na podstawie przedłożenia Komisji akceptacji będzie musiało udzielić co najmniej 19 państw (72%) - reprezentujący przynajmniej 65% potencjału demograficznego UE. Ma ona ułatwić proces decyzyjny w Radzie. Wydaje się ona prostsza i jest korzystna dla Niemiec i Francji.

KOMISJA - art. 17-18 TUE oraz 244-250 TfUE

Komisja składa się z 27 członków, w tym przewodniczącego i wiceprzewodniczącego sprawującego urząd Wysokiego Przedstawiciela ds. polityki zagranicznych i bezpieczeństwa. Wszyscy członkowie wybierani są na 5 letnią kadencję.

Tryb wyboru komisji jest nader złożony i obejmuje 5 etapów:

1. desygnacja przewodniczącego i wiceprzewodniczącego przez Radę Europejką na zasadzie konsensu;

2. wybór przez Parlament przewodniczącego i wiceprzewodniczącego bezwzględną większością głosów traktatowej liczby posłów;

3. wskazanie przez państwa członkowskie kandydatów na Komisarzy w porozumieniu z przewodniczącym;

4. wybór komisarzy przez Parlament Europejski;

5. nominalne zatwierdzenie całej Komisji przez Radę Europejską.

Komisja Europejska działa pod politycznym przewodnictwem przewodniczącego, lecz decyzję podejmuje na zasadzie kolegialności, większością bezwzględną. Przewodniczący nie może bezpośrednio kierować pracami komisarzy. Należy zaakcentować, że w przeciwieństwie do Rady Komisja i Komisarze mają wyrażać partykularny interes Unii stąd nie mogą przyjmować dyrektyw, wskazówek rządów państw z których pochodzą. Obowiązuje ich bezwzględny zakaz prowadzenia działalności zawodowej, zarobkowej czy niezarobkowej oraz nakaz bezstronności (art. 245 TfUE).

Utrata stanowiska przez Komisarza przed upływem kadencji następuje w skutek:

1. zrzeczenia się;

2. żądania przewodniczącego popartego uchwałą większości Komisji;

3. orzeczenia TS stwierdzającego naruszenie zakazów traktatowych;

4. w skutek uchwalenia wotum nieufności całej Komisji przez Parlament Europejski.

Aparat administracyjny Komisji obejmuje:

1. sekretariat generalny;

2. dyrekcje generalne - każdy komisarz nadzoruje przynajmniej jedną dyrekcję;

3. 8 służb funkcjonalnych;

Osoby zatrudnione w administracji mają status urzędników służby cywilnej (ok. 30 tys. osób).

Funkcje i podstawowe kompetencje Komisji:

1. Funkcja reprezentacyjna w odniesieniu do prawa dyplomatycznego w odniesieniu do innych podmiotów prawa międzynarodowego. UE po TL uzyskała nie tylko osobowość prawną ale i zdolność traktatową oraz prawo legacji.

2. Funkcja wykonawczo-zarządzająca w odniesieniu do budżetu;

3. Funkcja prowadzenia polityki na podstawie ustaleń Rady i Rady Europejskiej;

4. Funkcja inicjatywy prawodawczej. W większości dziedzin byłego tzw. I filaru (Unia gospodarczo-walutowa) wyłączność inicjatywy prawodawczej przysługuje Komisji. W wielu przypadkach zmiana przedłożenia legislacyjnego Komisji przez Radę wymaga jednomyślności Rady.

5. Funkcja prawodawcza - Komisja odgrywa drugoplanową rolę w bezpośrednim procesie stanowienia prawa (rozporządzeń, dyrektyw). Może to czynić wyjątkowo gdy traktaty tak stanowią, albo na podstawie delegacji Rady albo Parlamentu i Rady.

6. Funkcja stosowania prawa - jest ona szczególnie charakterystyczna dla Komisji wydającej decyzje, zalecenia i opinię. Należy ją łącznie rozpatrywać (analizować) z najbardziej swoistą znamienną dla Komisji funkcją, tj. funkcją tzw. strażnika traktatów. Funkcja ta dowodzi, że pomiędzy Radą, Parlamentem a Komisją nie ma zależności hierarchicznej, przyjmuje się podział zadań wg formuły komplementarności. Stąd wobec systemu instytucjonalnego UE doktryna przyjmuje zasadę równowagi instytucjonalnej (międzyinstytucjonalnej).

Jako strażnik traktatów Komisja może wystąpić przeciwko:

1. państwu członkowskiemu;

2. innej instytucji Wspólnot, z wyjątkiem TS;

3. podmiotowi prawa prywatnego.

Przedmiotem zarzutów może być stan prawa lub przyjęta praktyka instytucjonalna.

W ramach wykonywania funkcji strażnika traktatów Komisja może:

1. kierować skargi do sądów luksemburskich;

2. Wydawać władcze decyzje wobec oznaczonych podmiotów;

3. Wykonywać prawo inspekcji, kontroli na miejscu.

PARLAMENT EUROPEJSKI - art. 10-14 TUE oraz 223-234 TfUE

W skład Parlamentu Europejskiego wchodzi 751 posłów, w tym przewodniczący, wybranych w wyborach powszechnych, bezpośrednich zgodnie z zasadą proporcjonalności. Akty Rady określają jedynie podstawowe założenia prawa wyborczego, natomiast prawo wyborcze do parlamentu jest ustanowione w poszczególnych państwach.

Traktaty przyjmują liczbę mandatów poselskich, przyporządkowując je poszczególnym państwom, zgodnie z formułą proporcjonalności degresywnej (z preferencją mniejszych).

Fakt wyborów powszechnych Parlamentu Europejskiego, od 1978 roku wpłynął na ewolucyjny proces zwiększania się jego pozycji prawno-politycznej. Pozycja ta nie może być jednak nadal porównywana z pozycją właściwą parlamentom krajowym. Poseł do PE dysponuje mandatem tzw. wolnym. Uważany jest za przedstawiciela narodów, państw zrzeszonych w Unii. Przysługuje mu też immunitet formalny, tzn. na terytorium własnego państwa, analogiczny z immunitetem parlamentarzysty krajowego, na terytorium innych państw członkowskich wykluczający zatrzymanie i jurysdykcję sądową bez zgody Parlamentu Europejskiego.

Organami wewnętrznymi Parlamentu Europejskiego są:

• Przewodniczący;

• Prezydium - 15 członków i 3 kwestorów - w tym przewodniczącego;

• Konferencja Przewodniczących Komisji - zespół osób, które są przewodniczącymi komisji;

• Konferencja Przewodniczących frakcji parlamentarnych;

• Komisje Stałe i Nadzwyczajne.

Regulamin PE zakłada tworzenie frakcji polityczno-partyjnych w oparciu o kryterium ideowo-polityczne. Ma to stymulować proces tworzenia partii ogólnoeuropejskich. Założenie frakcji politycznej jest bowiem możliwe jeżeli tworzy ją co najmniej 12 posłów z 4 krajów albo 24 posłów z jednego - art. 10 ust. 4 TUE.

Regulamin opiera się na założeniu wykluczenia tworzenia frakcji w oparciu o kryterium przynależności państwowej.

Poseł do PE posiada immunitet formalny, tj. zakaz zatrzymania i aresztowania na terytorium państw członkowskich. W kraju pochodzenia, zakres tego immunitetu jest zbieżny z zakresem immunitetu poselskiego. Posła obowiązuje zasada combilitatis tj. łączenia mandatu z mandatem w parlamencie krajowym, zatrudnieniem w rządzie, administracji rządowej w państwie, zatrudnieniem w instytucjach UE. Nadto zasada ta jest współokreślona przez zakazy obowiązujące posłów z kraju pochodzenia europarlamentarzystów. W wyborach do PE w Polsce przyjęto zasadę proporcjonalności.

Nie ma jednej ordynacji wyborczej do PE.

Funkcje i podstawowe kompetencje parlamentu - art. 289-294 TfUE

1. Funkcja udziału (partycypacji) w stanowieniu prawa UE - jej istota wyraża się w obowiązywaniu pięciu procedur w partycypacji 5 procedur w stanowieniu prawa. Przyjęcie określone procedury jest zdeterminowane rodzajem, przedmiotem regulowanej materii. Przyjęte są następujące procedury:

1. procedura współdecydowania - jej istota polega na uzyskaniu pozytywnej uchwały PE do danego projektu;

2. procedura opinii, konsultacji - jej istota polega na obowiązku uzyskania stanowiska PE względem projektowanego aktu;

3. procedura zatwierdzenia, ratyfikacji - jej istota polega na następczej zgodzie parlamentu, nie ma projekt, ale na przyjęty już akt co warunkuje jego wejście w życie;

4. procedura współpracy - wyraża się we współpracy parlamentu i Rady nad danym aktem, możliwości powoływania Komicji pojednawczej oraz założeniu, że w razie sprzeciwu PE dany akt dochodzi do skutku na podstawie jednomyślnej uchwały Rady;

5. procedura budżetowa - zależy od rodzaju wydatków (sztywne i polityczne).

W związku z faktem, że od 1979 roku wybór PE następuje w drodze elekcji powszechnej oraz faktem stopniowego, ewolucyjnego zwiększania pozycji prawno-politycznej PE należy stwierdzić, że podstawowa do lat 80. procedura opinii, konsultacji została zastąpiona przez procedurę współdecydowania.

Uchwały PE zapadają, co do zasady, większością bezwzględną głosów, przy obecności co najmniej 1/3 traktatowego składu.

Należy wskazać że PE nie ma kompetencji do samodzielnego uchwalania aktów władczych wiążących państwa członkowskie lub inne podmioty prawa UE.

2. Funkcja kontrolna - znajduje ona wyraz w odniesieniu do Komisji Europejskiej i kilku kompetencjach parlamentu:

1. przyjmowania dorocznego sprawozdania komisji i debaty nad sprawozdaniem;

2. udzielania absolutorium Komisji z wykonania budżetu za dany rok, po uprzednim uzyskaniu stanowiska Trybunału;

3. kierowania przez posłów, Komisje oraz frakcje pytań do Komisji Europejskiej - procedurę formułowania pytań i udzielania odpowiedzi określa regulamin PE;

4. powoływaniu komisji śledczej nadzwyczajnej do zbadania określonej sprawy;

5. możliwości uchwalenia wotum nieufności wobec całej Komisji Europejskiej - następuje to na wniosek 1/10 posłów, większością 2/3, która zarazem stanowi większość bezwzględną traktatowej liczby posłów;

Wyrazem wzmocnienia pozycji PE jest możliwość kierowania pytań również do Rady. Przed wejściem w życie Traktatu Lizbońskiego pytania takie były akceptowane na zasadzie zwyczaju politycznego. Nie były traktatowo, prawnie uregulowane. Nadto, przewodniczący Rady Europejskiej składa doroczne sprawozdanie parlamentowi z działalności Rady i funkcjonowania UE w danym roku.

3. Funkcja udzielania ochrony prawnej obywatelom UE i innym podmiotom - wiąże się ona z działalnością Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Komisji Petycji w PE.

Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich jest organem powoływanym na kadencję PE podporządkowanym Parlamentowi, składającym doroczne sprawozdania ze swej działalności. Nie posiada kompetencji władczych, jednakowoż adresaci jego wystąpień zgodnie z postanowieniami Regulaminu PE mają obowiązek zajęcia stanowiska wobec pisma RPO. Przedmiotem jego działalności jest rozpatrywanie skarg obywateli lub też organizacji mających siedzibę na terytorium państw członkowskich na działania albo zaniechania instytucji i innych jednostek organizacyjnych UE. Pozycję ERPO określa art. 228 TfUE oraz postanowienia Regulaminu PE.

Szczególny charakter ma Parlamentarna Komisja Petycji. Adresowane są do niej petycje osób fizycznych i organizacji mających siedzibę na obszarze państw UE, który z reguły mają charakter krytyczno-postulatywny. Komisja ta ocenia zarówno działalność instytucji unijnych, jak i ewentualność naruszeń prawa unijnego w państwach członkowskich. Zwraca więc uwagę na stan prawa krajowego i krajową praktykę instytucjonalną (art. 227 TfUE). Wyrazem prac Komicji Petycji są uchwały, w tym rezolucje, niektóre z nich adresowane są do całego Parlamentu Europejskiego.

TRYBUNAŁ OBRACHUNKOWY

Składa się z 27 członków, wybieranych na 6 letnią kadencję przez Radę zgodnie z propozycjami państw członkowskich. Członkowie TO są niezależni, nie mogą kierować się instrukcjami własnych rządów, ani też podejmować żadnej działalności zarobkowej ani niezarobkowej (art. 286 TfUE).

Trybunał działa na zasadzie kolegialności. Jego funkcją jest kontroli finansów UE, tj. instytucji unijnych a także unijnych osób prawnych i jednostek organizacyjnych. Kryteria kontroli to legalność, gospodarność i celowość. Należy wskazać, że może prowadzić kontrolę na terytorium państw członkowskich w odniesieniu do sposobu wykorzystywania środków z funduszów unijnych. Wyrazem działalności TO jest doroczne sprawozdanie kierowane do PE oraz Rady zawierające ocenę gospodarki finansowej prowadzonej przez Komisję i inne instytucje.

EUROPEJSKI BANK CENTRALNY art. 282-284 TfUE

EBC i krajowe banki centralne tworzą tzw. europejski system banków centralnych - instytucję która nie ma osobowości prawnej i która służy koordynacji polityk pieniężnych wszystkich państw członkowskich. Sam EBC dysponuje osobowością prawną oraz kompetencjami do wydawania rozporządzeń i decyzji, nadto zaleceń i opinii. Na czele EBC stoi zarząd z Prezesem powoływanym na 8-letnią kadencję przez Radę Europejską większością kwalifikowaną.

Rolą EBC jest emisja, ochrona wartości EURO oraz prowadzenie polityki pieniężnej w strefie EURO. Należy zauważyć, że z postanowień traktatowych wynikają obowiązki państw (art. 126 TfUE i Protokół 12 oraz art. 140 TfUE i Protokół 13) wynikają obowiązki państw dotyczące poziomu deficytu oraz tzw. kryteriów konwergencji w odniesieniu do tych państw, które mają traktatowy obowiązek przystąpienia do strefy EURO.

EUROPEJSKI BANK INWESTYCYJNY art. 308-309 TfUE

Jest to instytucja o charakterze banku użyteczności publicznej, którego udziałowcami są państwa członkowskie UE. Statut EBI jest częścią prawa pierwotnego na czele EBI stoi Rada Gubernatorów, składająca się z Ministrów Finansów państw członkowskich, zaś bieżącą działalnością kieruje nadzorowany przez nią zarząd.

Rolą EBI jest współfinansowanie przedsięwzięć dwojakiego rodzaju:

• realizowanych w tzw. zacofanych regionach, tak gdzie jest PKB < 70% średniej unijnej (Polska ma ok. 55%) - adresatem nie są państwa ale regiony;

• ważnych dla co najmniej dwóch państw członkowskich;

• przedsięwzięć realizowanych w sektorach gospodarki, które przeżywają tzw. strukturalny kryzys, wymagającej restrukturyzacji;

Należy wskazać, że w systemie finansów publicznych w UE EBI ma mieć rosnącą pozycję.

W systemie UE należy wskazać trzy instytucje:

• Europejski Bank Inwestycyjny;

• budżet UE - 1-1,25 PKB wszystkich państw;

• fundusze celowe zarządzane przez Komisję albo Radę, tj. Fundusz Spójności, Fundusz Rozwoju Regionalnego, Fundusz Społeczny, Fundusz orientacji i gwarancji rolnych.

W/w instytucje mają charakter ustrojowy i władczo-polityczny. Nadto w systemie instytucjonalnym UE spotykamy organy opiniodawczo-doradcze, które nie uczestniczą w procesie sposób władzy. Ich rolą jest artykulacja interesów określonych środowisk społeczno-zawodowych. Znaczenie w procesie decyzyjnym wyraża się w dwojakiego rodzaju sytuacjach:

• obowiązek zasięgnięcia opinii, stanowiska przez w/w organów w procesie prawodawczym - ma to miejscy gdy traktaty tak nakazują;

• możliwości zasięgnięcia w/w organów z inicjatywy instytucji decyzyjnych.

Do organów opiniodawczo-doradczych zaliczamy: Komitet Regionów (art. 305-307 TfUE), Komitet Ekonomiczno-Społeczny (art. 301-304 TfUE), Komitet Zatrudnienia (art. 150 TfUE).

Nadto w systemie UE występuje szereg różnych organów i agencji regulowanych prawem pochodnym, które pełnią funkcje administracyjne, usługowe (EUROPOL, EUROSTAT - jest ich ok. 40).

PODZIAŁ WŁAŚCIWOŚCI PRAWODAWCZEJ MIĘDZY UNIĘ EUROPEJSKĄ A PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE

Artykuł 5 TUE stanowi punkt wyjścia do dalszych rozważań.

Podział właściwości prawodawczej opiera się o zasadę przyznania, zasadę delegacji w myśl której Unia działa wyłącznie na podstawie i w granicach traktatowo przewidzianych, tj. przekazanych przez państwa członkowskie (por. art. 90 ust. 1 Konstytucji RP). W konsekwencji po stronie instytucji unii, w tym zwłaszcza Komisji, spoczywa obowiązek wykazania legitymacji, upoważnienia do przygotowywania i stanowienia aktu prawnego.

Na podstawie postanowień traktatowych możemy mówić o trzech grupach dziedzin:

• zagadnień co do których właściwie może być albo UE albo państwo członkowskie (art. 3 TfUE);

• grupa dziedzin w ramach tzw. kompetencji dzielonych, w których właściwy jest zarówno prawodawca krajowy jak i prawodawca unijny - na ich zakres wskazuje art. 4 i 6 TfUE i poszczególne tytuły w systematyce tego traktatu.

Dziedziny objęte właściwością dzieloną mają wymiar gospodarczy, społeczny a także odnoszą się do tzw. przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Katalog tych dziedzin jest traktatowo ujęty w sposób enumeratywny.

• wyłączność kompetencji państw członkowskich - ich katalog nie jest zamknięty;

Zgodnie z Protokołem 2 do TL w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności instytucje unijne, w tym zwłaszcza instytucje unijne zostały zobowiązane do przekazywania parlamentom krajowym projektów aktów prawnych z obszarów właściwości dzielonej (konkurencyjnej), w odniesieniu do których Unia zamierza podjąć prace legislacyjne. Instytucja unijna (Komisja) musi uzasadnić, że projektowany akt spełnia kryteria zasad pomocniczości i proporcjonalności, w szczególności, że regulacja ogólnoeuropejska będzie a) efektywniejsza, b) bardziej racjonalna, c) bardziej adekwatna do pożądanego celu, d) bardziej korzystna, mniej dolegliwa dla adresatów niż regulacja krajowa.

Parlamenty krajowe mogą wyrazić sprzeciw wobec projektu aktu unijnego, jeżeli sprzeciw wyraża 1/3 parlamentów, a w obszarze bezpieczeństwa, wolności i sprawiedliwości 1/4 parlamentów, wówczas komisja albo wstrzymuje prace albo przedkłada nowe, zmienione propozycje. W konsekwencji fiasko projektu aktu unijnego może nastąpić w rezultacie: a) dobrowolnego wycofania się Komisji z projektu, b) stosownej uchwały Rady albo Parlamentu Europejskiego, c) korzystnego dla państwa członkowskiego wyroku TS. Państwa członkowskie mogą bowiem zaskarżać akty prawne jako wydane z naruszeniem zasad proporcjonalności i pomocniczości.

ORGANY SĄDOWE UNII EUROPEJSKIEJ:

Z dniem wejścia w życie traktatu z Lizbony, tj. 1grudnia 2009 r., Unia Europejska uzyskała osobowość prawną i przejęła kompetencje powierzone wcześniej Wspólnocie Europejskiej. Prawo wspólnotowe stało się zatem prawem Unii, obejmującym również wszystkie przepisy wydane w przeszłości na podstawie traktatu o Unii Europejskiej w wersji poprzedzającej traktat z Lizbony. W poniższym opracowaniu termin „prawo wspólnotowe" będzie jednak nadal używany przy odniesieniach do orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości sprzed wejścia w życie traktatu z Lizbony.

Obok Unii europejskiej nadal istnieje Europejska Wspólnota Energii atomowej. Z uwagi na to, że kompetencje Trybunału Sprawiedliwości w zakresie Euratom są zasadniczo takie same jak w ramach Unii Europejskiej - a także dla celów większej przejrzystości poniższego opracowania - wszystkie odniesienia do prawa Unii europejskiej obejmują również prawo Euratom.

Europejski Trybunał Sprawiedliwości:

W skład Trybunału Sprawiedliwości wchodzi 27 sędziów i 8 rzeczników generalnych. Sędziowie i rzecznicy generalni są mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich, po konsultacji z komitetem, którego zadaniem jest opiniowanie, czy kandydaci są odpowiedni do pełnienia danej funkcji. Mandat jest sześcioletni i odnawialny. Są oni wybierani spośród osobistości o niekwestionowanej niezależności i mających wymagane w ich państwach kwalifikacje do zajmowania najwyższych stanowisk sądowych, lub są prawnikami o uznanych kompetencjach.


Sędziowie Trybunału Sprawiedliwości wybierają spośród siebie prezesa na okres trzech lat. Jego mandat jest odnawialny. Prezes kieruje pracami Trybunału Sprawiedliwości, a także przewodniczy posiedzeniom i obradom w największych składach orzekających.


Rzecznicy generalni wspomagają Trybunał. Ich zadaniem jest przedstawianie, w sposób całkowicie bezstronny i niezależny, opinii prawnej, określanej jako „opinia rzecznika generalnego" w sprawach, które zostaną im przydzielone.

Sekretarz pełni rolę sekretarza generalnego instytucji, kierując jej administracją z upoważnienia prezesa Trybunału.

Trybunał może obradować w pełnym składzie, w składzie wielkiej izby (trzynastu sędziów) albo w izbach złożonych z pięciu lub trzech sędziów. Trybunał obraduje w pełnym składzie w przypadkach określonych w Statucie Trybunału (w szczególności kiedy ma za zadanie zdymisjonować rzecznika praw obywatelskich lub orzec o dymisji członka Komisji, który naruszył ciążące na nim zobowiązania) oraz jeśli Trybunał uzna, że wniesiona sprawa ma wyjątkowe znaczenie. W składzie wielkiej izby Trybunał obraduje na żądanie państwa członkowskiego albo instytucji, które są stroną w postępowaniu, a także w sprawach szczególnie ważnych lub skomplikowanych. Inne sprawy są rozpatrywane przez izby składające się z pięciu lub trzech sędziów. Prezesi izb złożonych z pięciu sędziów wybierani są na trzy lata, a prezesi izb złożonych z trzech sędziów na jeden rok.

Aby Trybunał mógł właściwie wywiązywać się ze swoich zadań, przyznano mu ściśle określone uprawnienia do orzekania, które wykonuje w ramach procedury odesłania prejudycjalnego i postępowań w przedmiocie różnego rodzaju skarg.

Rodzaje postępowań

•  Odesłanie prejudycjalne

Trybunał Sprawiedliwości współpracuje ze wszystkimi sądami państw członkowskich, które w zakresie prawa Unii pełnią rolę sądów powszechnych. Aby zapewnić skuteczne i jednolite stosowanie prawa Unii, a także uniknąć jakichkolwiek rozbieżności w jego wykładni, sądy krajowe mogą, a czasami muszą, zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości o dokonanie wykładni danego zagadnienia prawa Unii, aby w ten sposób umożliwić na przykład zweryfikowanie zgodności ich ustawodawstwa krajowego z prawem wspólnotowym. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym może mieć również na celu kontrolę ważności aktu prawa Unii.

Trybunał Sprawiedliwości nie ogranicza się do zwykłego udzielenia opinii, lecz jego odpowiedź ma postać wyroku lub postanowienia z uzasadnieniem. Sąd krajowy będący adresatem orzeczenia jest związany dokonaną wykładnią przy rozstrzyganiu rozpatrywanej przez siebie sprawy. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości wiąże w ten sam sposób inne sądy krajowe, które zetkną się z identycznym problemem.


To właśnie również w ramach odesłań prejudycjalnych każdy obywatel europejski może uzyskać sprecyzowanie dotyczących go przepisów prawa Unii. Bowiem chociaż jedynie sąd krajowy może skierować odesłanie, to każdy z występujących przed tym sądem uczestników, państwa członkowskie, a także instytucje Unii mogą brać udział we wszczętym przed Trybunałem Sprawiedliwości postępowaniu. W ten oto sposób, na podstawie pytań prejudycjalnych, przedkładanych niejednokrotnie przez sądy krajowe pierwszej instancji, sformułowanych zostało wiele spośród najważniejszych zasad prawa Unii.

•  Skarga o stwierdzenie uchybienia

Instytucja tej skargi pozwala Trybunałowi sprawować kontrolę nad wypełnianiem przez państwa członkowskie zobowiązań, które na nich ciążą na mocy prawa Unii. Wniesienie sprawy do Trybunału poprzedza wszczynane przez Komisję postępowanie, polegające na umożliwieniu państwu członkowskiemu udzielenia odpowiedzi na stawiane mu zarzuty. Jeśli postępowanie to nie doprowadzi do położenia przez państwo członkowskie kresu uchybieniu, może wówczas zostać wniesiona do Trybunału skarga o stwierdzenie naruszenia prawa wspólnotowego.

Skargę tę może wnieść Komisja - co w praktyce jest najczęściej spotykanym przypadkiem - bądź inne państwo członkowskie. Jeżeli Trybunał stwierdzi istnienie uchybienia, dane państwo zobowiązane jest do bezzwłocznego położenia mu kresu. Jeśli wskutek kolejnej skargi Komisji Trybunał Sprawiedliwości stwierdzi, że owo państwo członkowskie nie zastosowało się do jego wyroku, może nałożyć na nie karę w postaci ryczałtu lub okresową karę pieniężną. Jednak w sytuacji nieprzekazania Komisji krajowych środków transpozycji dyrektywy Trybunał może - na jej wniosek - nałożyć na państwo członkowskie karę pieniężną już na etapie pierwszego wyroku stwierdzającego uchybienie.

•  Skarga o stwierdzenie nieważności

Instytucja tej skargi pozwala wnieść o stwierdzenie nieważności aktu prawnego wydanego przez instytucję, organ lub jednostkę organizacyjną Unii (w szczególności rozporządzenia, dyrektywy, decyzji). Dla Trybunału zastrzeżone są sprawy, w których skarga wniesiona została przez państwo członkowskie przeciwko Parlamentowi Europejskiemu lub Radzie (z wyjątkiem aktów prawnych Rady z zakresu pomocy państwa, dumpingu i uprawnień wykonawczych) lub przez jedną instytucję Unii przeciwko drugiej instytucji. Z kolei Sąd jest właściwy do orzekania w pierwszej instancji w pozostałych sprawach tego rodzaju, w tym w szczególności dotyczących skarg wniesionych przez jednostki.

• Skarga na bezczynność

Umożliwia ona kontrolę legalności zaniechania działania przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii. Jest ona jednak dopuszczalna tylko wtedy, gdy dana instytucja została uprzednio wezwana do działania. Jeżeli bezprawność zaniechania zostanie stwierdzona, instytucja ta jest zobowiązana do podjęcia właściwych środków zmierzających do położenia kresu owej bezczynności. Uprawnienia do orzekania w przedmiocie skargi na bezczynność podzielone są między Trybunał i Sąd według takich samych kryteriów, jak w przypadku skarg o stwierdzenie nieważności..

• Odwołanie

Trybunał Sprawiedliwości może rozpoznawać odwołania, ograniczone wyłącznie do kwestii prawnych, od wyroków i postanowień Sądu Pierwszej Instancji. Jeżeli odwołanie jest dopuszczalne i zasadne, Trybunał uchyla orzeczenie Sądu Pierwszej Instancji. Jeżeli stan postępowania na to pozwala, Trybunał może sam wydać rozstrzygnięcie. W przeciwnym wypadku przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Pierwszej Instancji, który jest związany orzeczeniem wydanym w postępowaniu odwoławczym.

• Kontrola

Orzeczenia Sądu wydane w przedmiocie skargi wniesionej przeciwko orzeczeniu Sądu do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej mogą być w drodze wyjątku poddane kontroli Trybunału Sprawiedliwości na warunkach określonych w Protokole w sprawie Statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Niezależnie od charakteru sprawy postępowanie składa się z procedury pisemnej, a zazwyczaj również z procedury ustnej, która jest jawna. Należy jednak odróżnić procedurę odesłania prejudycjalnego od procedury w pozostałych sprawach, dotyczących tzw. skarg bezpośrednich.

Wszczęcie postępowania i procedura pisemna

•   Odwołania prejudycjalne

Sąd krajowy przedkłada Trybunałowi Sprawiedliwości pytania dotyczące wykładni albo ważności przepisu prawa Unii, przeważnie w formie postanowienia wydanego zgodnie z przepisami proceduralnymi danego państwa. Po przetłumaczeniu wniosku przez służby tłumaczeń Trybunału na wszystkie języki Unii sekretarz doręcza je uczestnikom biorącym udział w sprawie przed sądem krajowym, a także wszystkim państwom członkowskim i instytucjom Unii. Zapewnia również publikację w Dzienniku Urzędowym komunikatu, zawierającego między innymi informacje na temat stron w sprawie i treści pytań. Uczestnicy, państwa członkowskie i instytucje mają dwa miesiące na przedłożenie Trybunałowi Sprawiedliwości swoich uwag na piśmie.

•  Skargi bezpośrednie

Skargę wnosi się do Trybunału pismem skierowanym do sekretariatu Trybunału. Sekretarz zapewnia publikację w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej komunikatu dotyczącego skargi, przedstawiając w nim zarzuty i żądania strony skarżącej. Jednocześnie skargę doręcza się stronie pozwanej, która ma miesiąc na złożenie odpowiedzi na skargę. Skarżący ma prawo do repliki, a pozwany do dupliki, w obu przypadkach w terminie jednego miesiąca. Strony zobowiązane są przestrzegać tych terminów, chyba że prezes zgodzi się na ich przedłużenie.

W obu rodzajach postępowań do sprawy przydziela się sędziego sprawozdawcę i rzecznika generalnego, których zadanie polega na śledzeniu przebiegu postępowania. Wyznaczają ich odpowiednio prezes oraz pierwszy rzecznik generalny.

Środki przygotowawcze i sprawozdanie na rozprawę

We wszystkich rodzajach postępowań po zamknięciu procedury pisemnej wzywa się strony do zadeklarowania, w terminie miesiąca, czy domagają się wyznaczenia rozprawy oraz podania przyczyn jej ewentualnego otwarcia. Na podstawie sprawozdania sędziego sprawozdawcy i po wysłuchaniu rzecznika generalnego Trybunał podejmuje decyzję, czy wymagane jest przeprowadzenie środków dowodowych, jakiemu składowi orzekającemu należy przydzielić rozstrzygnięcie sprawy i czy powinna odbyć się rozprawa, której termin określa prezes. Sędzia sprawozdawca streszcza w sprawozdaniu na rozprawę przedstawiony stan faktyczny i argumenty przytoczone przez strony oraz interwenientów, jeżeli miała miejsce interwencja. Sprawozdanie to jest udostępniane w języku postępowania podczas rozprawy.

Rozprawa jawna i opinia rzecznika generalnego

Sprawa jest rozpoznawana na rozprawie jawnej w obecności sędziów składu orzekającego i rzecznika generalnego. Sędziowie i rzecznik generalny mogą zadawać uczestnikom pytania, które uznają za celowe. Po kilku tygodniach, również na posiedzeniu jawnym, rzecznik generalny przedstawia przed Trybunałem Sprawiedliwości swoją opinię. Dokonuje on w niej szczegółowej analizy sporu, w szczególności jego kwestii prawnych, oraz w sposób całkowicie niezależny proponuje Trybunałowi właściwe w jego mniemaniu rozwiązanie przedstawionego problemu. W ten sposób faza ustna postępowania dobiega końca. Jeśli Trybunał po wysłuchaniu rzecznika generalnego zdecyduje, że w sprawie nie występuje nowe zagadnienie prawne, może zadecydować o rozstrzygnięciu sprawy bez jego opinii.

Wyroki

Sędziowie przeprowadzają naradę w oparciu o projekt wyroku przygotowany przez sędziego sprawozdawcę. Każdy z sędziów składu orzekającego w danej sprawie może zaproponować zmiany. Wyroki Trybunału zapadają większością głosów, a ewentualne zdania odrębne nie są odnotowywane.

Wyrok podpisują wszyscy sędziowie, którzy brali udział w naradzie, a jego sentencja ogłaszana jest na posiedzeniu jawnym. Wyroki oraz opinie rzeczników generalnych dostępne są na stronie CURIA w dniu ogłoszenia lub odczytania. W większości są one następnie publikowane w Zbiorze Orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości i Sądu.

Procedury szczególne

• Tryb uproszczony

W przypadku gdy pytanie prejudycjalne jest identyczne jak pytanie, w przedmiocie którego Trybunał już orzekał, lub jeżeli odpowiedź na nie pozostawia żadnych uzasadnionych wątpliwości albo można ją jasno wyprowadzić z istniejącego orzecznictwa, Trybunał może, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, orzec postanowieniem z uzasadnieniem, zawierającym w szczególności odesłanie do wcześniej wydanego wyroku dotyczącego tego zagadnienia lub do istotnego dla tej sprawy orzecznictwa.

• Tryb przyspieszony

Tryb przyspieszony pozwala Trybunałowi na szybkie orzekanie w sprawach niecierpiących zwłoki dzięki maksymalnemu skróceniu terminów i przyznaniu sprawom absolutnego pierwszeństwa pominięciu pewnych etapów postępowania. W następstwie wniosku złożonego przez jedną ze stron, na wniosek sędziego sprawozdawcy i po wysłuchaniu drugiej strony oraz rzecznika generalnego, prezes Trybunału podejmuje decyzję, czy szczególnie pilny charakter sprawy uzasadnia skorzystanie z trybu przyspieszonego. Tryb przyspieszony jest również przewidziany dla odesłań prejudycjalnych. Wówczas o zastosowanie go występuje sąd krajowy, który skierował do Trybunału odesłanie, wskazując okoliczności niecierpiące zwłoki uzasadniające rozpoznanie pytania prejudycjalnego w tym trybie.

• Pilny tryb prejudycjalny (PPU)

Ten tryb umożliwia Trybunałowi Sprawiedliwości rozpoznawanie w znacząco skróconym terminie najbardziej wrażliwych kwestii z zakresu przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości (współpraca policyjna i sądowa w sprawach cywilnych i karnych, a także wizy, azyl, imigracja i inne polityki związane ze swobodnym przepływem osób). Sprawy podlegające PPU są przydzielane specjalnie wyznaczonej izbie złożonej z pięciu sędziów, a faza pisemna przebiega co do zasady z wykorzystaniem elektronicznych środków komunikacji i jest maksymalnie zredukowana zarówno jeżeli chodzi o czas jej trwania, jak i o liczbę uczestników uprawnionych do przedkładania uwag na piśmie, gdyż większość uczestników występuje w j fazie ustnej postępowania, która jest obowiązkowa.  

• Wniosek o zastosowanie środków tymczasowych

Wnioski o zastosowanie środków tymczasowych mają na celu uzyskanie zawieszenia wykonania aktu wydanego przez instytucję, który jest również przedmiotem skargi, lub zastosowanie innego środka tymczasowego, który jest niezbędny w celu uniknięcia poważnej i nieodwracalnej szkody, jaką poniosłaby jedna ze stron.

Koszty postępowania

Postępowanie przed Trybunałem jest wolne od opłat. Trybunał nie pokrywa natomiast kosztów adwokata lub radcy prawnego, uprawnionego do występowania przed sądami jednego z Państw Członkowskich, przez którego strony muszą być reprezentowane. Jeśli jednak dana strona nie jest w stanie w całości lub w części ponieść kosztów postępowania, może ona złożyć wniosek o przyznanie pomocy w zakresie kosztów postępowania, który nie jest objęty przymusem adwokackim. Wniosek powinien zawierać wszelkie niezbędne informacje, z których wynika, że strona nie posiada dostatecznych środków.

System językowy

W przypadku skarg bezpośrednich językiem postępowania w danej sprawie, tj. językiem, w którym będzie się ono toczyć, jest język skargi (może to być jeden z 23 języków urzędowych Unii Europejskiej). W przypadku odesłań prejudycjalnych językiem postępowania jest język sądu krajowego, który skierował odesłanie do Trybunału Sprawiedliwości. Wymiana stanowisk w toku rozpraw tłumaczona jest wedle potrzeby symultanicznie na różne języki urzędowe Unii Europejskiej. Sędziowie naradzają się bez tłumaczy w jednym wspólnym języku, którym zgodnie z tradycją jest język francuski.

Schemat procedury

Postępowanie przed Trybunałem Sprawiedliwości
Skargi bezpośrednie i odwołania		Odesłania prejudycjalne
Procedura pisemna
Skarga Doręczenie skargi pozwanemu przez sekretariat Komunikat zawierający informacje o skardze w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (seria C) [Środki tymczasowe] [Interwencja] Odpowiedź na skargę/odpowiedź na odwołanie [Zarzut niedopuszczalności] [Replika i duplika]	[Wniosek o przyznanie pomocy w zakresie kosztów postępowania] Wyznaczenie sędziego sprawozdawcy i rzecznika generalnego	Postanowienie odsyłające sądu krajowego Tłumaczenie na pozostałe języki urzędowe Unii Europejskiej Komunikat zawierający pytania prejudycjalne w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (seria C) Doręczenie stronom w postępowaniu przed sądem krajowym, państwom członkowskim, instytucjom Unii, państwom EOG i Urzędowi Nadzoru EFTA Uwagi na piśmie stron, państw i instytucji
Sędzia sprawozdawca przygotowuje sprawozdanie wstępne Zgromadzenie ogólne sędziów i rzeczników generalnych Przydział sprawy składowi orzekającemu [Środki dowodowe]
Procedura ustna
[Rozprawa; sprawozdanie na rozprawę] [Opinia rzecznika generalnego] Narada sędziów Wyrok

Dążąc do zbudowania zjednoczonej Europy, Państwa Członkowskie (obecnie w liczbie 27) zawarły traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie, a następnie Unię Europejską, wyposażone w instytucje tworzące przepisy prawne dotyczące określonych dziedzin.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest instytucją sądowniczą Unii i europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (EWEA). Składa się z trzech sądów: Trybunału Sprawiedliwości, Sądu oraz Sądu do spraw Służby Publicznej, których głównym zadaniem jest kontrola legalności aktów wspólnotowych i zapewnienie jednolitej wykładni i stosowania prawa wspólnotowego.

Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości stopniowo wypracowało obowiązek pełnego stosowania przez krajowe organy administracji i sądy, w ramach ich właściwości, prawa Unii oraz ochrony praw przyznanych przez nie obywatelom (bezpośrednie stosowanie prawa Unii) poprzez niestosowanie jakichkolwiek sprzecznych z nim przepisów prawa krajowego, niezależnie od tego, czy są one wcześniejsze, czy późniejsze niż przepis Unii (pierwszeństwo prawa Unii przed prawem krajowym).

Trybunał uznał również zasadę odpowiedzialności państw członkowskich za naruszenie prawa Unii, która w zasadniczy sposób wzmacnia ochronę, jaką przepisy prawa Unii przyznają jednostkom, a jednocześnie jest czynnikiem, który może przyczynić się do staranniejszego wdrażania przepisów Unii przez państwa członkowskie. Przypadki naruszeń ze strony państw członkowskich mogą również skutkować powstaniem obowiązku naprawienia szkody, co niekiedy może mieć poważne skutki dla ich finansów publicznych. Ponadto wszelkie uchybienie prawu Unii przez państwo członkowskie może być przedmiotem skargi do Trybunału, a w razie niewykonania orzeczenia stwierdzającego takie uchybienie Trybunał może nałożyć na nie ryczałt lub karę pieniężną. Jednak w sytuacji nieprzekazania Komisji krajowych środków transpozycji dyrektywy Trybunał może - na jej wniosek - nałożyć na państwo członkowskie karę pieniężną już na etapie pierwszego wyroku stwierdzającego uchybienie.

Trybunał Sprawiedliwości współpracuje z sądami krajowymi, które są sądami powszechnymi prawa Unii. Każdy sąd krajowy, rozpoznając spór dotyczący prawa Unii, może, a niekiedy powinien zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniami prejudycjalnymi. Trybunał dokonuje wówczas wykładni przepisu prawa Unii lub kontroluje jego legalność.

Rozwój orzecznictwa Trybunału jest ilustracją jego wkładu w tworzenie przestrzeni prawnej obywateli poprzez ochronę praw przyznawanych im przez prawodawstwo Unii w różnych dziedzinach życia codziennego.

Podstawowe zasady ustanowione przez orzecznictwo

W części orzecznictwa (zapoczątkowanej w 1963 r. wyrokiem w sprawie Van Gend en Loos) Trybunał wprowadził zasadę bezpośredniego skutku prawa wspólnotowego w państwach członkowskich, dając obywatelom europejskim możliwość bezpośredniego powoływania się na przepisy prawa Unii w postępowaniu przed sądem krajowym.

Przedsiębiorstwo transportowe Van Gend en Loos, importujące towary z Niemiec do Niderlandów, zostało zobowiązane do zapłacenia cła, co uznało za sprzeczne z przepisem Traktatu EWG zakazującym Państwom Członkowskim podnoszenia ceł w ich wzajemnych stosunkach handlowych. Skarga dotyczyła konfliktu między ustawodawstwem krajowym a przepisami Traktatu EWG. Na wniosek sądu niderlandzkiego Trybunał rozstrzygnął ten problem, formułując doktrynę skutku bezpośredniego, gwarantując w ten sposób przedsiębiorcy transportowemu możliwość domagania się od sądu krajowego ochrony jego praw wynikających z prawa wspólnotowego.

W 1964 r. w wyroku w sprawie Costa zostało ustanowione pierwszeństwo prawa wspólnotowego przed prawem krajowym. W sprawie tej włoski sąd zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem, czy włoska ustawa o nacjonalizacji sektora produkcji i dystrybucji energii elektrycznej była zgodna z określonymi przepisami Traktatu EWG. Trybunał wprowadził zasadę pierwszeństwa prawa wspólnotowego, wywodząc ją ze specyficznej natury wspólnotowego porządku prawnego, podlegającego jednolitemu stosowaniu we wszystkich państwach członkowskich.

W 1991 r. w wyroku w sprawie Francovich i in. Trybunał sformułował kolejne pojęcie o fundamentalnym znaczeniu, tj. pojęcie odpowiedzialności państwa członkowskiego wobec jednostek za szkody będące konsekwencją naruszenia przez to państwo członkowskie prawa wspólnotowego. Od 1991 r. obywatelom europejskim przysługuje zatem roszczenie o odszkodowanie przeciw państwu członkowskiemu, które narusza przepis wspólnotowy.

Dwaj obywatele włoscy, którym przysługiwało wynagrodzenie od pracodawców w upadłości, we wniesionych sprawach powołali się na bezczynność państwa włoskiego, które nie dokonało transpozycji przepisów wspólnotowych chroniących pracowników w wypadku niewypłacalności pracodawcy. W odpowiedzi na pytanie sądu włoskiego Trybunał orzekł, że dyrektywa, której sprawa dotyczyła, miała na celu przyznanie podmiotom prywatnym praw, których zostały one pozbawione z powodu bezczynności państwa, które nie dokonało jej transpozycji, i w ten sposób utorował drogę do domagania się odszkodowania od samego państwa członkowskiego.

Trybunał w życiu obywatela Unii

Większość spośród tysięcy wydanych przez Trybunał wyroków, w tym wszystkie wydane w trybie prejudycjalnym, ma oczywiście istotny wpływ na codzienne życie obywateli Unii. Tytułem przykładu poniżej wymieniono niektóre z wyroków wydanych w najważniejszych dziedzinach prawa Unii.

• Swobodny przepływ towarów

Od czasu wydania w 1979 r. wyroku w sprawie Cassis de Dijon, dotyczącego zasady swobodnego przepływu towarów, importerzy mogą sprowadzać do swoich krajów wszelkie produkty pochodzące z innego państwa Unii, pod warunkiem że zostały one legalnie wyprodukowane i wprowadzone na rynek i że brak jest nadrzędnych względów związanych na przykład z ochroną zdrowia czy też ochroną środowiska, które sprzeciwiałyby się importowi takiego produktu na teren państwa konsumenta.Swobodny przepływ osób

 

• swobodnego przepływu osób.

Wiele orzeczeń zostało wydanych w dziedzinie swobodnego przepływu osób.

W wyroku w sprawie Kraus z 1993 r. Trybunał orzekł, że sytuację obywatela włoskiego, który w innym państwie członkowskim uzyskał dyplom uniwersytecki trzeciego stopnia, ułatwiający dostęp do zawodu lub wykonywania działalności gospodarczej, reguluje prawo wspólnotowe, nawet w zakresie stosunków tego obywatela z jego państwem członkowskim pochodzenia. I tak, o ile państwo członkowskie może uzależnić używanie tytułu na swoim terytorium od uprzedniego zezwolenia administracyjnego, o tyle celem postępowania w sprawie wydania zezwolenia może być jedynie ustalenie, czy tytuł ten został prawidłowo wydany.

Wśród orzeczeń wydanych w tej dziedzinie jednym z najbardziej znanych jest wyrok w sprawie Bosman z 1995 r., w którym Trybunał, rozpoznając sprawę na wniosek sądu belgijskiego, wypowiedział się na temat zgodności przepisów federacji piłkarskich z zasadą swobodnego przepływu pracowników. Trybunał orzekł, iż sport uprawiany zawodowo jest działalnością gospodarczą, której wykonywanie nie może być utrudniane przez przepisy regulujące przenoszenie graczy lub ograniczające liczbę graczy, będących obywatelami innych państw członkowskich. To ostatnie stwierdzenie zostało w kolejnych orzeczeniach rozciągnięte na sytuację sportowców zawodowych pochodzących z państw trzecich, które zawarły umowę o stowarzyszeniu (wyrok w sprawie Deutscher

Handballbund z 2003 r.) lub partnerstwie (wyrok w sprawie Simutenkov z 2005 r.) ze Wspólnotami Europejskimi.

• Swoboda świadczenia usług

Wyrok z 1989 r. dotyczący swobodnego przepływu usług został wydany na kanwie wydarzenia z udziałem turysty brytyjskiego, który odniósł poważne obrażenia w wyniku napaści dokonanej na nim w paryskim metrze. Na pytanie sądu francuskiego Trybunał orzekł, że jako turysta był on usługobiorcą, a zatem obejmowała go zapisana w prawie wspólnotowym zasada niedyskryminacji ze względu na przynależność państwową. Miał on zatem prawo do takiego samego odszkodowania, jakiego mógłby w podobnej sytuacji oczekiwać obywatel francuski (wyrok w sprawie Cowan).

Orzekając na wniosek sądów luksemburskich, Trybunał stwierdził, że przepisy krajowe odmawiające osobie ubezpieczonej zwrotu kosztów świadczeń dentystycznych ze względu na to, iż zostały one udzielone w innym Państwie Członkowskim, stanowią nieuzasadnioną przeszkodę dla swobodnego przepływu usług (wyrok w sprawie Kohll z 1998 r.) oraz że odmowa zwrotu kosztów związanych z zakupem okularów za granicą jest nieuzasadnioną przeszkodą dla swobodnego przepływu towarów (wyrok w sprawie Decker z 1998 r.).

• Równość traktowania i prawa socjalne

W jednej ze spraw stewardesa pozwała swego pracodawcę z powodu dyskryminacji w zakresie otrzymywanego wynagrodzenia w porównaniu ze współpracownikami płci męskiej wykonującymi tę samą pracę. Trybunał, orzekając na wniosek sądu belgijskiego, uznał, iż postanowienie Traktatu ustanawiające zasadę równości wynagrodzeń dla pracowników płci męskiej i żeńskiej za taką samą pracę wywołuje skutek bezpośredni (wyrok w sprawie Defrenne).

Dokonując wykładni przepisów wspólnotowych dotyczących równości traktowania kobiet i mężczyzn, Trybunał przyznał kobietom ochronę przed utratą pracy związaną z macierzyństwem. Pewna kobieta została zwolniona z pracy, ponieważ nie mogła dłużej pracować z powodu trudności związanych z ciążą. W 1998 r. Trybunał orzekł, że zwolnienie to było niezgodne z prawem wspólnotowym. Zwolnienie z pracy kobiety w ciąży z powodu nieobecności w pracy spowodowanych właśnie ciążą jest zabronioną dyskryminacją ze względu na płeć (wyrok w sprawie Brown).

Dla zapewnienia ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników jest rzeczą konieczną, aby przysługiwał im coroczny płatny urlop. W 1999 r. brytyjski związek zawodowy BECTU zaskarżył uregulowanie brytyjskie pozbawiające tego prawa pracowników zatrudnionych na podstawie krótkoterminowych umów o pracę, zarzucając, że nie było ono zgodne ze wspólnotową dyrektywą dotyczącą organizacji czasu pracy. Trybunał orzekł (wyrok w sprawie BECTU z 2001 r.), że prawo do corocznego płatnego urlopu jest uprawnieniem socjalnym przyznanym prawem wspólnotowym wszystkim pracownikom i żadnego pracownika nie można go pozbawić.

• Prawa podstawowe

Uznając, że przestrzeganie praw podstawowych stanowi integralną część ogólnych zasad prawnych, których poszanowanie zapewnia, Trybunał znacząco przyczynił się do podwyższenia standardów ochrony tych praw. W tym względzie opiera się on na tradycjach konstytucyjnych wspólnych dla państw członkowskich oraz na międzynarodowych instrumentach ochrony praw człowieka, w szczególności na Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, w której tworzeniu państwa członkowskie uczestniczyły lub do niej przystąpiły. Od dnia wejścia w życie traktatu z Lizbony będzie mógł stosować i interpretować Kartę Praw Podstawowych Unii Europejskiej z dnia 7 grudnia 2000 r., której traktat z Lizbony przyznaje taką samą moc prawną jak traktatom.

W następstwie licznych ataków terrorystycznych na policjantów w Irlandii Północnej zarządzono noszenie przez nich broni. Jednakże ze względów bezpieczeństwa publicznego na noszenie broni nie zezwolono (na podstawie świadectwa wystawionego przez ministra i niepodlegającego zaskarżeniu do sądu) kobietom zatrudnionym w policji. W konsekwencji w północnoirlandzkiej policji nie zaproponowano już umowy o pracę w pełnym wymiarze żadnej kobiecie. W odpowiedzi na pytanie jednego z sądów Zjednoczonego Królestwa Trybunał orzekł, że wyłączenie spod jakiejkolwiek kontroli sądowej świadectwa wydanego przez organ władzy krajowej jest sprzeczne z zasadą skutecznej ochrony sądowej przysługującej każdemu, kto uważa się za pokrzywdzonego wskutek dyskryminacji ze względu na płeć (wyrok w sprawie Johnston z 1986 r.).

• Obywatelstwo Unii

W zakresie obywatelstwa Unii, które zgodnie z traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej jest uznawane w stosunku do każdej osoby posiadającej obywatelstwo państwa członkowskiego, Trybunał potwierdził, że oznacza ono prawo pobytu na terytorium innego państwa członkowskiego. Z tego prawa pobytu korzysta również małoletni obywatel państwa członkowskiego, który ma ubezpieczenie chorobowe i wystarczające środki. Trybunał podkreślił, że prawo wspólnotowe nie wymaga, aby małoletni osobiście dysponował niezbędnymi środkami, oraz że odmowa przyznania w tym samym czasie prawa pobytu jego matce, będącej obywatelką państwa trzeciego, pozbawiłaby prawo pobytu dziecka jakiejkolwiek skuteczności (effet utile) (wyrok w sprawie Zhu i Chen z 2004 r.).

W tym samym wyroku Trybunał dodał, że, nawet w przypadku gdy celem uzyskania obywatelstwa państwa członkowskiego jest zapewnienie prawa pobytu obywatelowi państwa trzeciego, jedno państwo członkowskie nie może ograniczyć skutków przyznania obywatelstwa innego państwa członkowskiego.

Sąd I Instancji:

Od dnia 1 grudnia 2009 r., tj. od daty wejścia w życie traktatu z Lizbony, Unia Europejska uzyskała osobowość prawną i przejęła kompetencje powierzone wcześniej Wspólnocie Europejskiej. Prawo wspólnotowe stało się zatem prawem Unii. W poniższym opracowaniu termin „prawo wspólnotowe" będzie jednak nadal używany przy cytowaniu wcześniejszego orzecznictwa Sądu.

W skład Sądu wchodzi co najmniej jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego (w 2007 r. 27 sędziów). Sędziowie mianowani są za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich, po konsultacji z komitetem, którego zadaniem jest opiniowanie zdatności kandydatów. Mandat jest sześcioletni i odnawialny. Sędziowie wybierają spośród siebie na okres trzech lat prezesa.


Mianują także sekretarza na sześcioletnią kadencję.
Sędziowie pełnią swoje funkcje przy zachowaniu całkowitej bezstronności i niezależności.
W przeciwieństwie do Trybunału Sprawiedliwości w Sądzie nie ma stałych rzeczników generalnych. Rolę tę może w wyjątkowych przypadkach pełnić jeden z sędziów.
Sąd orzeka w izbach złożonych z pięciu lub trzech sędziów, a w niektórych przypadkach w składzie jednego sędziego. Może on również orzekać w składzie wielkiej izby (trzynastu sędziów) albo w pełnym składzie, jeżeli uzasadnia to stopień zawiłości prawnej lub waga sprawy. W ponad 80% spraw wniesionych do Sądu orzekają składy trzyosobowe.
Prezesi izb złożonych z pięciu sędziów wybierani są spośród sędziów na okres trzech lat.
Sąd ma do swojej dyspozycji własny sekretariat, lecz jego obsługę administracyjną i lingwistyczną zapewniają służby Trybunału Sprawiedliwości.

Sąd jest właściwy do rozpoznawania : :

• skarg bezpośrednich wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne przeciwko aktom instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii europejskiej (których są one adresatami lub które dotyczą ich bezpośrednio i indywidualnie), jak również aktów regulacyjnych (które dotyczą ich bezpośrednio i nie obejmują środków wykonawczych), czy wreszcie przeciwko zaniechaniu działania przez te instytucje, organy i jednostki organizacyjne. Może to być na przykład skarga przedsiębiorstwa na decyzję Komisji nakładającą na nie grzywnę;

• skarg wniesionych przez państwa członkowskie przeciwko Komisji ;

• skarg wniesionych przez państwa członkowskie przeciwko Radzie, dotyczących aktów z dziedziny pomocy państwa, handlowych środków ochronnych („dumping") oraz aktów, za pomocą których korzysta ona z uprawnień wykonawczych ;

• skarg o odszkodowanie za szkody wyrządzone przez instytucje Unii Europejskiej lub ich pracowników ;

• skarg dotyczących umów zawartych przez Unię europejską, w których właściwość Sądu została wyraźnie określona ;

• skarg z zakresu wspólnotowych znaków towarowych.

• Odwołań, ograniczonych do kwestii prawnych, od orzeczeń Sądu do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej

• skarg wniesionych przeciwko decyzjom Wspólnotowego Urzędu Ochrony Odmian Roślin oraz Europejskiej Agencji Chemikaliów
   

Od orzeczeń wydanych przez Sąd przysługuje ograniczone do kwestii prawnych odwołanie do Trybunału Sprawiedliwości w terminie dwóch miesięcy.

Sąd ma własny regulamin. Zasadniczo postępowanie składa się z procedury pisemnej i ustnej.
Postępowanie wszczyna wniesienie przez adwokata albo radcę prawnego lub pełnomocnika skargi na piśmie skierowanej do sekretariatu. W komunikacie w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej publikowane są we wszystkich językach urzędowych główne punkty tej skargi. Sekretarz doręcza skargę stronie przeciwnej, której przysługuje miesięczny termin na przedstawienie odpowiedzi na skargę. Strona skarżąca może następnie przedstawić w wyznaczonym terminie replikę, a strona pozwana może odpowiedzieć dupliką.
Każda osoba oraz każdy organ i jednostka organizacyjna Unii Europejskiej, o ile potrafi wykazać uzasadniony interes w rozstrzygnięciu sprawy przedłożonej Sądowi, jak również państwo członkowskie i instytucje Unii Europejskiej mogą brać udział w postępowaniu w charakterze interwenienta. Interwenient przedkłada uwagi zawierające stanowisko popierające uwzględnienie lub oddalenie żądań jednej ze stron, do których strony mogą następnie się ustosunkować. W niektórych przypadkach interwenient może również przedstawić uwagi w toku procedury ustnej.

W ramach procedury ustnej odbywa się rozprawa jawna. W jej toku sędziowie mogą zadawać pytania przedstawicielom stron. Sędzia sprawozdawca streszcza w sprawozdaniu na rozprawę przedstawiony stan faktyczny i argumenty przytoczone przez strony oraz interwenientów, jeżeli miała miejsce interwencja. Sprawozdanie to zostaje podane do publicznej wiadomości w języku postępowania

Sędziowie naradzają się następnie w oparciu o projekt wyroku sporządzony przez sędziego sprawozdawcę. Wyrok ogłaszany jest na posiedzeniu jawnym.

Postępowanie przed Sądem jest wolne od opłat. Sąd nie pokrywa natomiast kosztów adwokata lub radcy prawnego, uprawnionego do występowania przed sądami jednego z państw członkowskich, przez którego strony muszą być reprezentowane. Jeśli jednak dana osoba fizyczna nie jest w stanie w całości lub w części ponieść kosztów postępowania, może ona złożyć wniosek o przyznanie pomocy w zakresie kosztów postępowania.

Postępowanie w sprawie wniosku o zastosowanie środków tymczasowych

Skarga wniesiona do Sądu nie ma charakteru zawieszającego w stosunku do zaskarżonego aktu prawnego. Jednakże Sąd może zarządzić zawieszenie jego wykonania lub inne środki tymczasowe.

W przedmiocie wniosku w sprawie środków tymczasowych prezes Sądu lub, gdy zajdzie taka konieczność, inny wyznaczony w celu jego rozpatrzenia sędzia wydaje postanowienie z uzasadnieniem.

Środki tymczasowe zarządza się wyłącznie wtedy, gdy spełnione zostaną trzy przesłanki:

1) zasadność skargi musi zostać uprawdopodobniona;

2) wnioskodawca musi wykazać, iż podjęcie tych środków jest pilne, a w ich braku poniósłby on poważną i nieodwracalną szkodę;

3) środki tymczasowe muszą uwzględniać konieczność wyważenia interesu stron oraz interesu ogólnego.


Postanowienie ma skutek tymczasowy i nie przesądza o rozstrzygnięciu Sądu co do istoty sprawy. Ponadto przysługuje od niego odwołanie do Trybunału Sprawiedliwości.

Tryb przyspieszony

Tryb przyspieszony pozwala Sądowi na szybkie orzekanie co do istoty sporu w sprawach uznanych za szczególnie pilne.
O zastosowanie go może wnieść zarówno strona skarżąca, jak i strona pozwana.

System językowy

Język skargi, którym może być jeden z 23 języków urzędowych Unii Europejskiej, staje się językiem postępowania w sprawie (zastrzeżeniem stosowania przepisów szczególnych).

Wymiana stanowisk w toku procedury ustnej tłumaczona jest wedle potrzeby symultanicznie na różne języki urzędowe Unii Europejskiej. Sędziowie naradzają się bez tłumaczy w jednym wspólnym języku, którym zgodnie z tradycją jest język francuski.

Schemat procedury

Skargi bezpośrednie i odwołania
Procedura pisemna		[Środki tymczasowe] [Przydział sprawy izbie w różnym składzie (jednego sędziego, trzech, pięciu, trzynastu lub 27 sędziów)]
Skarga Doręczenie skargi stronie pozwanej przez sekretariat Komunikat o wniesieniu skargi w Dzienniku Urzędowym UE (seria C) Przydzielenie sprawy składowi orzekającemu Wyznaczenie sędziego sprawozdawcy Odpowiedź na skargę [Zarzut niedopuszczalności] [Replika i duplika] [Inne pisma procesowe] Sędzia sprawozdawca sporządza sprawozdanie wstępne Narada sędziów wchodzących w skład izby [Środki dowodowe]	[Wniosek o przyznanie pomocy w zakresie kosztów postępowania] [Interwencje]
Procedura ustna
[Sprawozdanie na rozprawę; rozprawa] Narada sędziów Wyrok

Od początku swej działalności do końca 20068 r. Sąd zamknął ponad 6200 spraw. Rozwój orzecznictwa Sądu nastąpił w szczególności w dziedzinie własności intelektualnej, konkurencji i pomocy państwa.
Kilka przykładów posłuży do zilustrowania rodzaju spraw, jakie wpływają do Sądu.

Wspólnotowe znaki towarowe

Spółka Henkel wystąpiła do Urzędu Harmonizacji w ramach Rynku Wewnętrznego (znaki towarowe i wzory - OHIM), odpowiedzialnego za rozpowszechnianie znaków towarowych chronionych we wszystkich państwach członkowskich Unii i zarządzanie nimi, ze zgłoszeniem znaku towarowego dla tabletki do prania lub do zmywarki. Trójwymiarowy znak handlowy miał postać okrągłej tabletki o dwóch warstwach w kolorach białym i czerwonym. Zgłoszenie zostało odrzucone przez OHIM, a skarżąca wniosła sprawę do Sądu Pierwszej Instancji w celu uzyskania stwierdzenia nieważności tej decyzji.
Zgodnie ze wspólnotowym rozporządzeniem rejestracja znaku pozbawionego odróżniającego charakteru jest niemożliwa. W tej sprawie spornym znakiem był kształt i zestawienie kolorystyczne produktu, czyli wygląd samego produktu.
Sąd ocenił, że znak ten nie umożliwiał konsumentowi odróżnienia omawianych produktów od produktów mających inne pochodzenie handlowe przy dokonywaniu wyboru w trakcie zakupów. Oddalił zatem skargę spółki, uznając, że OHIM słusznie orzekł, iż zgłoszony trójwymiarowy znak był pozbawiony odróżniającego charakteru (wyrok w sprawie T-337/99 Henkel przeciwko OHIM z 2001 r.).

Zakres stosowania reguł konkurencji

W sprawie Piau przeciwko Komisji z 2005 r. Sąd przypomniał, że reguły konkurencji mogą w pewnych okolicznościach stosować się w dziedzinie sportu.
W sprawie tej Komisja oddaliła, z uwagi na brak interesu wspólnotowego, złożoną do niej skargę obywatela kwestionującego regulamin Międzynarodowej Federacji Związków Piłki Nożnej (FIFA) w sprawie działalności agentów zawodników. W wyroku z 2005 r. Sąd uznał, że kluby piłkarskie i zrzeszające je związki krajowe są odpowiednio przedsiębiorstwami i związkami przedsiębiorstw w rozumieniu wspólnotowego prawa konkurencji, a zatem FIFA, która zrzesza związki krajowe, sama również stanowi związek przedsiębiorstw w rozumieniu art. 81 WE, obecnie art. 101 TFUE. To założenie pozwoliło Sądowi orzec, że regulamin w sprawie działalności agentów zawodników stanowił decyzję związku przedsiębiorstw. Przedmiotem tej działalności jest pośredniczenie, w sposób stały i za wynagrodzeniem w kontaktach pomiędzy zawodnikiem a klubem w celu zawarcia umowy o pracę lub między dwoma klubami celem zawarcia umowy transferu. Chodzi tu zatem o działalność gospodarczą polegającą na świadczeniu usług, która nie ma specyficznego charakteru sportowego, zdefiniowanego w orzecznictwie.

Koncentracje

Airtours, brytyjska spółka trudniąca się w Zjednoczonym Królestwie sprzedażą wyjazdów zorganizowanych, zamierzała kupić konkurencyjną spółkę, First Choice. Projekt tej koncentracji Airtours zgłosiła Komisji. Komisja uznała tę operację za niezgodną ze wspólnym rynkiem ze względu na to, że doprowadziłaby ona do powstania zbiorowej dominującej pozycji.
Airtours wystąpiła do Sądu ze skargą o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji.
Sąd przypomniał, że zgodnie z właściwymi przepisami obowiązującymi w okresie właściwym dla okoliczności faktycznych sprawy, aby zakazać koncentracji, konieczne jest, by jej bezpośrednim i natychmiastowym skutkiem było powstanie lub wzmocnienie zbiorowej dominującej pozycji, ograniczającej w sposób znaczący i trwały istniejącą na rynku rzeczywistą konkurencję.
Sąd doszedł do wniosku, że na skutek licznych błędów w ocenie Komisja nie wykazała w sposób wystarczający negatywnego wpływu koncentracji na konkurencję, a w związku z tym stwierdził nieważność zaskarżonej decyzji (wyrok w sprawie Airtours przeciwko Komisji z 2002 r.).

Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki (kartele)

W prawie Unii zakazane są wszelkie porozumienia między przedsiębiorstwami, wszelkie decyzje związków przedsiębiorstw i wszelkie praktyki uzgodnione, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku.
Wskutek otrzymanej skargi Komisja przeprowadziła czynności wyjaśniające i wydała w 1998 r. decyzję stwierdzającą udział pewnej liczby przedsiębiorstw w szeregu porozumień i praktyk zabronionych na europejskim rynku miejskiego ogrzewania. Na spółki biorące udział w tym kartelu Komisja nałożyła grzywny o łącznej wartości około 92 milionów EUR.
Sąd oddalił skargi o stwierdzenie nieważności wniesione przeciwko decyzji Komisji praktycznie w całości, uznawszy, iż dowiedziono po pierwsze istnienia przesłanek stanowiących o globalnym porozumieniu, a po drugie udziału poszczególnych przedsiębiorstw w antykonkurencyjnych działaniach, za które pociągnięto je do odpowiedzialności, z wyjątkami dotyczącymi czasu zaangażowania w kartel jednego z przedsiębiorstw oraz zakresu geograficznego kartelu w odniesieniu do innego przedsiębiorstwa.
Sąd zatwierdził ponadto grzywny nałożone przez Komisję do wysokości 83 410 000 EUR. Natomiast dwóm przedsiębiorstwom grzywny zostały obniżone (wyrok w sprawach połączonych HFB i in. przeciwko Komisji z 2002 r.).

Pomoc państwa

Ustawą z 1991 r. bank kontrolowany w całości przez land Nadrenia Północna Westfalia, którego zadaniem było udzielanie wsparcia finansowego na bu-dowę mieszkań, został przekazany bankowi będącemu podmiotem prawa publicznego. W zamian land otrzymał zapłatę, która była znacznie niższa od ceny rynkowej.
Komisja uznała tę operację za niezgodną z prawem i ze wspólnym rynkiem pomoc państwa. Jej zdaniem różnica między wartością rynkową a zapłaconą sumą wynosiła około 808 milionów EUR, co stanowiło niezgodną z prawem pomoc państwa. Zarówno land, jak i oba banki wniosły więc o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji przez Sąd.
Sąd orzekł, że Komisja, na której ciąży obowiązek uzasadnienia, nie uczyniła tego w stopniu wystarczającym w stosunku do oceny wartości rynkowej. Stwierdził zatem nieważność decyzji Komisji (wyrok w sprawach połączonych Westdeutsche Landesbank Girozentrale przeciwko Komisji z 2003 r.).

Dostęp do dokumentów

H. Hautala, posłanka do Parlamentu Europejskiego, zwróciła się do Rady Unii Europejskiej o udostępnienie jej raportu na temat wywozu broni. Korzystając z możliwości odmowy dostępu do tego rodzaju dokumentów w celu ochrony interesu publicznego w odniesieniu do stosunków międzynarodowych, Rada odmówiła przekazania jej tego raportu, ponieważ zawierał on informacje, których ujawnienie mogłoby zaszkodzić stosunkom Unii Europejskiej z krajami trzecimi.
W tej sytuacji H. Hautala wniosła do Sądu skargę o stwierdzenie nieważności decyzji Rady, zawierającej odmowę udostępnienia jej tego raportu.
W swoim wyroku Sąd przypomniał zasadę, zgodnie z którą opinia publiczna powinna mieć jak najszerszy dostęp do dokumentów, a wyjątki od tej zasady należy interpretować i stosować w sposób wąski.
W omawianej sprawie Rada powinna była rozważyć możliwość ocenzurowania pewnych stron, które mogłyby zaszkodzić stosunkom międzynarodowym, i zbadać, czy nie można by zezwolić na częściowy dostęp do raportu. Ponieważ Rada tego nie uczyniła, Sąd stwierdził nieważność jej decyzji (wyrok w sprawie Hautala przeciwko Radzie z 1999 r.).

Sąd do spraw Służby Publicznej:

Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej składa się z siedmiu sędziów, mianowanych przez Radę na okres sześciu lat (z możliwością ponownego mianowania) po wezwaniu do przedstawiania kandydatur i zasięgnięciu opinii siedmiu osobistości wybranych spośród byłych członków Trybunału Sprawiedliwości i Sądu oraz prawników o uznanej kompetencji.

Przy mianowaniu sędziów Rada czuwa nad zapewnieniem zrównoważonego składu Sądu do spraw Służby Publicznej w odniesieniu do obywateli państw członkowskich pochodzących z możliwie najszerszego obszaru geograficznego oraz w odniesieniu do reprezentowanych krajowych systemów sądowniczych.

Sędziowie Sądu do spraw Służby Publicznej wybierają spośród siebie na okres trzech lat prezesa, którego mandat jest odnawialny.

Sąd do spraw Służby Publicznej obraduje w izbach składających się z trzech sędziów. Jednakże gdy przemawia za tym złożoność sprawy, sprawa może zostać przekazana pełnemu składowi. Ponadto, w przypadkach określonych regulaminie, może on obradować w składzie pięcioosobowym lub jednoosobowym.

Sędziowie mianują sekretarza na okres sześciu lat.

Sąd do spraw Służby Publicznej posiada własny sekretariat, lecz w zakresie pozostałych potrzeb administracyjnych i językowych korzysta z usług służb Trybunału Sprawiedliwości.

W ramach instytucji sądowniczej Unii Sąd do spraw Służby Publicznej zajmuje się sporami z zakresu służby publicznej Unii, w których wcześniej właściwy był Trybunał Sprawiedliwości, a od jego utworzenia w 1989 r. - Sąd Pierwszej Instancji.

Jest on właściwy do rozpoznawania w pierwszej instancji sporów między Unią a jej pracownikami na mocy art. 270 TFUE, co oznacza około 120 spraw rocznie przy personelu Unii obejmującym około 35 000 osób. Spory te dotyczą nie tylko kwestii związanych ze stosunkiem pracy w ścisłym znaczeniu (wynagrodzenia, przebieg kariery, nabór, środki dyscyplinarne), ale także systemu zabezpieczenia społecznego (choroba, starość, niezdolność do pracy, wypadki przy pracy, zasiłki rodzinne i in.).

Jest również właściwy w sporach między każdym organem lub jednostką organizacyjną a jego lub jej personelem, w których właściwość została przyznana Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej (np. spory między Europolem, Urzędem Harmonizacji w ramach rynku Wewnętrznego (OHIM) lub Europejskim Bankiem Inwestycyjnym a ich pracownikami).

Nie może on natomiast rozpoznawać sporów między krajowymi organami administracji i ich pracownikami.

Od orzeczeń Sądu do spraw Służby Publicznej można w terminie dwóch miesięcy wnieść odwołanie do Sądu. Odwołanie takie ogranicza się do kwestii prawnych.

Postępowanie przed Sądem do spraw Służby Publicznej jest uregulowane postanowieniami statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w szczególności postanowieniami zawartymi w załączniku i do statutu oraz regulaminem postępowania, który wszedł w życie w dniu 1 listopada 2007 r.

Zasadniczo postępowanie obejmuje procedurę pisemną oraz procedurę ustną.

Faza pisemna

Postępowanie rozpoczyna pisemna skarga sporządzona przez adwokata i skierowana do sekretariatu. Sekretarz doręcza skargę stronie przeciwnej, która dysponuje dwumiesięcznym terminem do wniesienia odpowiedzi na skargę.
Sąd do spraw Służby Publicznej może podjąć decyzję, że niezbędna jest kolejna wymiana pism procesowych.

Każda osoba, która uzasadni interes w rozstrzygnięciu sprawy przedłożonej Sądowi do spraw Służby Publicznej, może brać udział w postępowaniu w charakterze interwenienta. Takie samo prawo przysługuje państwom członkowskim i instytucjom Unii Europejskiej. Interwenient składa pismo, w którym popiera żądania jednej ze stron albo opowiada się za ich oddaleniem. Pozostałe strony mogą następnie złożyć odpowiedź na to pismo. Interwenient może również przedstawić swoje uwagi w toku procedury ustnej.

Faza ustna

Podczas fazy ustnej zazwyczaj odbywa się rozprawa jawna. W jej trakcie sędziowie mogą zadawać pytania pełnomocnikom stron i ewentualnie samym stronom. Sędzia sprawozdawca sporządza sprawozdanie na rozprawę, obejmujące istotne okoliczności sprawy oraz wskazujące kwestie, na których strony powinny skoncentrować się w swoich wystąpieniach. Dokument zostaje podany do publicznej wiadomości w języku postępowania.

Sędziowie naradzają się następnie w oparciu o projekt wyroku sporządzony przez sędziego sprawozdawcę. Wyrok ogłaszany jest na posiedzeniu jawnym.

Koszty postępowania

Postępowanie przed Sądem do spraw Służby Publicznej jest wolne od opłat. Sąd do spraw Służby Publicznej nie pokrywa natomiast kosztów adwokata lub radcy prawnego, uprawnionego do występowania przed sądami jednego z państw członkowskich, przez którego strony muszą być reprezentowane. Jeśli jednak dana strona nie jest w stanie w całości lub w części ponieść kosztów postępowania, może ona złożyć wniosek o przyznanie pomocy w zakresie kosztów postępowania.

Polubowne rozstrzyganie sporów

W każdym stadium postępowania, już od złożenia skargi, Sąd do spraw Służby Publicznej może dążyć do polubownego rozstrzygnięcia sporów.

Postępowanie w sprawie wniosku o zastosowanie środków tymczasowych

Skarga wniesiona do Sądu do spraw Służby Publicznej nie ma charakteru zawieszającego w stosunku do zaskarżonego aktu. Jednakże Sąd do spraw Służby Publicznej może zarządzić zawieszenie jego wykonania lub inne środki tymczasowe. W przedmiocie wniosku w sprawie środków tymczasowych Prezes Sądu do spraw Służby Publicznej lub, gdy zajdzie taka konieczność, inny wyznaczony w celu jego rozpatrzenia sędzia wydaje postanowienie z uzasadnieniem.

Środki tymczasowe zarządza się wyłącznie wtedy, gdy spełnione zostaną trzy przesłanki:

1. zasadność skargi musi zostać uprawdopodobniona;

2. wnioskodawca musi wykazać, iż podjęcie tych środków jest pilne, a w ich braku poniósłby on poważną i nieodwracalną szkodę;

3. środki tymczasowe muszą uwzględniać konieczność wyważenia interesu stron oraz interesu ogólnego.

Postanowienie ma skutek tymczasowy i nie przesądza o rozstrzygnięciu Sądu do spraw Służby Publicznej co do istoty sprawy. Ponadto przysługuje od niego odwołanie do Sądu.

System językowy

Język skargi, którym może być jeden z 23 języków urzędowych Unii Europejskiej, staje się językiem postępowania w sprawie.

Wymiana stanowisk w toku procedury ustnej tłumaczona jest wedle potrzeby symultanicznie na różne języki urzędowe Unii Europejskiej. Sędziowie naradzają się bez tłumaczy w języku francuskim, który jest językiem wspólnym.

Schemat procedury   

Postępowanie przed Sądem do spraw Służby Publicznej
Procedura pisemna		Na każdym etapie postępowania Sąd do spraw Służby Publicznej może dążyć do polubownego rozstrzygnięcia sporu między stronami.
Skarga Doręczenie skargi pozwanemu przez sekretarza Komunikat zawierający informacje o skardze w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (seria C) (Oficjalna publikacja dotycząca przedmiotu i żądań skargi dostępna we wszystkich językach urzędowych około sześć tygodni od dnia wniesienia sprawy do Sądu do spraw Służby Publicznej)* [Interwencja] Odpowiedź na skargę [zarzut niedopuszczalności] [Replika i duplika] Sędzia sprawozdawca przygotowuje sprawozdanie wstępne Posiedzenie izby [Środki organizacji postępowania i środki dowodowe]	[Wniosek o przyznanie pomocy prawnej] [Środki tymczasowe] Przydzielenie sprawy izbie i wyznaczenie sędziego sprawozdawcy
Procedura ustna
Rozprawa Sprawozdanie na rozprawę ((Dokument opracowany przez sędziego sprawozdawcę, obejmujący istotne okoliczności sprawy oraz wskazujący kwestie, na których strony powinny skoncentrować się w swoich wystąpieniach)**
Narada sędziów
Wyrok* lub postanowienie* (w przypadku postanowienia nigdy nie przeprowadza się rozprawy)

Nieobowiązkowe etapy postępowania zostały ujęte w nawiasy.

art. 3 TfUE - właściwość prawodawcy unijnego;

art. 4 TfUE - właściwość dzielona, kompetencje dzielone: 3-5 przykłady w ich ramach ważne jest odniesienie do protokołu 1 i 2 i możliwość sporu między grupą państwa a Komisją na tle tego czy stanowienie danego aktu z dziedzin właściwości dzielonej odpowiada zasadom pomocniczości i proporcjonalności. Stanowisko 1/3 parlamentów (lub 1/4) powoduje, że Komisja musi na nowo rozpocząć pracę nad danych projektem, albo zaniechać prac nad nim. Państwo może taki akt zaskarżać do TS, który rozstrzyga ostatecznie i wiążąco.

art. 5 TfUE - koordynacja

art. 6 TfUE - Unia ma uzupełniać działanie państw członkowskich w określonych dziedzinach - właściwość wyłączna państw - oddziaływanie poprzez soft law.

ADAPTACJA PRAWA UNII EUROPEJSKIEJ W POLSKIM SYSTEMIE PRAWNYM

Metody adaptacji

Należy wskazać dwie metody adaptacji prawa unijnego do polskiego systemu prawa powszechnie obowiązującego.

1. Metoda legislacyjna - znajduje wyraz w:

1. Ustawie o współpracy Rady Ministrów z Sejmem i Senatem w sprawach związanych z członkowstwem RP w UE - na jej mocy rząd jest obowiązany przedkładać izbom projekty aktów prawa unijnego oraz projekty stanowisk rządu w odniesieniu do działań politycznych i prawodawczych Unii. Nadto rząd jest obowiązany uzyskać opinię odpowiedniej sejmowej komisji odnośnie kandydatur na najważniejsze stanowiska UE.

2. Obowiązywaniu dwóch protokołów nr 1 i 2 do Traktatu Lizbońskiego - ich istotą jest zaangażowanie parlamentów krajowych w proces przygotowania i stanowienia prawa unijnego poprzez formułę konsultacji.

3. Obowiązywaniu odrębnego rozdziału Regulaminu Sejmu dotyczącego specyfiki prac nad ustawami stanowiącymi wdrożenie prawa UE.

4. Działalności Komitetu Integracji Europejskiej - centralnego organu administracji rządowej, który aktualnie został włączony w struktury MSZ. Był to organ o charakterze analityczno-legislacyjnym. Ma on prognozować i analizować to co się dzieje w Brukseli i przygotowywać opinie odnoście zgodność projektów krajowych aktów prawnych z prawem unijnym.

5. Działalności komisji sejmowych i senackich.

2. Metoda sądowa - wyznaczają ją zasady bezpośredniego obowiązywania, bezpośredniego stosowania, bezpośredniego skutku oraz pierwszeństwa nad podkonstytucyjnym prawem krajowym. Metoda ta opiera się o trzy rodzaje czynności sądu:

1. wskazywanie postanowień prawa unijnego jako podstaw oraz wskazywanie postanowień prawa unijnego jako podstaw oraz elementów uzasadnień orzeczeń sądowych;

2. obowiązek pro unijnego wykładni prawa krajowego co implikuje wykluczenie formuły clara non sund interpretanta oraz konieczność zaakcentowania doniosłości wykładni funkcjonalnej z uwagi na aprioryczne założenie wspólnoty wartości polskiego i unijnego systemu prawnego;

3. kompetencje do kierowania pytań prawnych przez sądy krajowe do TS w Luksemburgu, która to kompetencja jest obowiązkiem sądu krajowego od którego orzeczenia nie ma środka odwoławczego. Kompetencje sądów krajowych do zadawania pytań prawnych należy kwalifikować przy uwzględnieniu:

1. pozycji instancyjnej sądu

2. formuł acte claire i acte eclaire wypracowanych w praktyce instytucjonalnej TS;

3. w kontekście ryzyka odpowiedzialności odszkodowawczej państwa za niezastosowanie albo niewłaściwe zastosowanie prawa unijnego przez sąd krajowy

art. 267, 280, 299 TfUE

OBYWATELSTWO UNII EUROPEJSKIEJ

Tytuł V Karty Praw Podstawowych (art. 39-46); art. 11 ust. 4 TUE oraz art. 20-24 TfUE

Obywatelstwo UE zostało wprowadzone Traktatem z Maastricht w części nowelizującej TWE - zostało one wprowadzone do Traktatu o Wspólnocie Europejskiej a nie o Unii Europejskiej (dlatego, że postanowienia TWE były bezpośrednio stosowane a TUE nie).

Utworzenie instytucji obywatelstwa UE miało uzasadnienie w kontekście integracji o wymiarze pozagospodarczym. Należy jednak wskazać, że jest to osobliwa, swoista kategoria prawna której nie można porównywać z obywatelstwem krajowym, tj. obywatelstwem wyznaczającym przynależność państwową. Stąd też nie możemy mówić o podwójnym obywatelstwie.

W kategorii stosunku prawnego obywatelstwo unijne wyznacza relacje między obywatelem jednego z państw członkowskich a Unią jako podmiotem prawa oraz pozostałymi 26 państwami członkowskimi. Warunkiem koniecznym i wystarczającym posiadania obywatelstwa unijnego jest posiadanie obywatelstwa jednego z państw członkowskich.

Cechy istotne obywatelstwa unijnego:

1. akcesoryjny charakter;

2. bezpośrednie powiązanie z obywatelstwem krajowym;

3. fakt, że jest podstawą traktatowo deklarowanych wolności i przyznanych uprawnień, jednakże nie jest źródłem obowiązków;

4. fakt, że jego posiadanie wzmacnia traktatowy zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową (art. 18 i 19 TfUE).

Bezpośredniego obowiązywania i skutku Maria Martinez Sala…?

Wolności i prawa związane z obywatelstwem UE

Wolność przemieszczanie się i pobytu na obszarze wszystkich państw członkowskich - art. 21 TfUE oraz art. 45 KPP są skuteczne bezpośrednio tzn. przepisy krajowe nie mogą stanowić w aspekcie konstytutywnym podstawy uznania danego pobytu za legalny. Wolność ta nie wyklucza dozwoleń kontroli granicznych, przy czym ich rolą funkcją może być jedynie stwierdzenie faktu posiadania obywatelstwa jednego z państw członkowskich Unii.

Czynne i bierne prawo wyborcze do organów samorządu terytorialnego stopnia podstawowego (art. 22 TfUE). Prawo wyborcze do organów samorządu terytorialnego jest zdeterminowane miejscem stałego zamieszkania. Prawodawca krajowy może ograniczyć albo wykluczyć prawa wyborcze w dwojakiego rodzaju sytuacjach:

1. do organów samorządowych innych niż gminne oraz

2. bierne prawo wyborcze do organów wykonawczych z którymi się wiąże bezpośrednio sprawowanie władztwa publicznego.

Czynne i bierne prawo wyborcze do Parlamentu Europejskiego (art. 22 TfUE) oparte o kryterium stałego zamieszkania. Prawodawca krajowy może uzależnić przyznanie biernego prawa wyborczego od cenzusu domicylu (u nas 5 lat). Nie może natomiast normować uprawnień w zakresie czynnego prawa wyborczego - inaczej niż w przypadku obywateli polskich.

Prawo do opieki dyplomatycznej i konsularnej na terytorium państw trzecich w sytuacji gdy nie ma na tym terytorium placówek dyplomatycznych i konsularnych państwa obywatela. Prawo do opieki odnoszone jest do nagłych sytuacji.

Prawo do kierowania petycji do Parlamentu Europejskiego. Petycje kierowane są w sprawach objętych właściwością UE w imieniu własnym. Mają charakter krytyczno-postulatywny. Zasady ich kierowania precyzuje Regulamin PE. Petycje mogą stać się przedmiotem prac Komisji Petycji w PE, która może skierować sygnalizacje Komisji Europejskiej, Radzie a także wprowadzać daną sprawę do programu posiedzeń Parlamentu.

Prawo kierowania skarg do Rzecznika Praw Obywatelskich. Ich przedmiotem jest niewłaściwe działanie, zaniechanie instytucji i innych jednostek Unii. Rzecznik nie ma kompetencji władczych, może jedynie kierować listy powiadamiające jednostkę której skarga dotyczy, a także upublicznić daną sprawę w dorocznym raporcie kierowanym do Parlamentu Europejskiego. Skargi nie mogą dotyczyć działalności TS i PE.

Prawo do tzw. „dobrej administracji” w relacjach z jednostkami UE art. 41 KPP. Należy zauważyć, że jako tzw. soft law jest kwalifikowany Europejski Kodeks Dobrej Administracji przyjęty w formie uchwały przez Parlament Europejski.

Prawo dostępu do informacji publicznej wytwarzanej przez jednostki organizacyjne UE.

Art. 11 TUE i art. 24 ust. 1 TfUE

Prawo obywatelskiej inicjatywy prawodawczej, które przysługuje co najmniej 1 milionowi obywateli „ze znacznej liczby państw członkowskich”. Jego wykonanie zobowiąże Komisję do przedłożenia legislacyjnego stosownie do projektu. Zasady i tryb wykonania tego prawa określą Rada i Parlament w formie rozporządzenia.

Podstawowe sfery regulacji prawa materialnego Unii Europejskiej

1. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa (jej elementem ma być także polityka obronna).

2. Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.

3. Wolność przepływu towarów oraz wspólna polityka rolna jako podstawy jednolitego rynku wewnętrznego.

4. Wolność przepływu pracowników.

5. Wolność przedsiębiorczości (prowadzenia działalności gospodarczej) i świadczenia usług.

6. Wolność przepływu kapitału i płatności.

7. Powszechne reguły konkurencji.

1. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa - Tytuł 5 - art. 21-46 TUE

Formami prawnymi w tej sferze polityki i regulacji prawnej są:

1. ogólne wytyczne

2. decyzje

3. współpraca międzyrządowa

W procesie decyzyjnym nie uczestniczy TS. Podstawowe znaczenie polityczno-prawne ma Rada Europejska, która określa polityki poprzez ogólne wytyczne i decyzje. Rada Europejska działa na zasadzie jednomyślności, chyba że Traktaty stanowią inaczej. Rada Europejska działa pod przewodnictwem przewodniczącego Rady Europejskiej, który nie ma samodzielnych kompetencji władczo-politycznych.

Funkcją Rady działającej w składzie ministrów właściwych ds. zagranicznych lub bezpieczeństwa jest prowadzenie polityki poprzez podejmowanie decyzji i konsultacje międzyrządowe. Co do zasady, decyzje Rady są podejmowane większością kwalifikowaną. Rada zaś obraduje pod przewodnictwem Wysokiego Przedstawiciela ds. Zagranicznych i Bezpieczeństwa, który jest swoistym łącznikiem z Komisją Europejską jako jej wiceprzewodniczący. Rada zbiera się, zależnie od potrzeb, na wniosek Wysokiego Przedstawiciela albo danego państwa członkowskiego. W celu prowadzenia polityki w ramach w/w sfery regulacyjnej tworzy się Europejską Służbę Działalności Zewnętrznej (Europejską Służbę Dyplomatyczną).

2. Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości - Tytuł 5 - art. 67-89 TfUE

Formami prawnymi prowadzenia polityki i stanowienia prawa są:

1. strategiczne wytyczne planowania prawodawczego i operacyjnego podejmowane przez Radę Europejską;

2. decyzje;

3. rozporządzenia;

4. dyrektywy;

5. umowy międzynarodowe

Istota procesu decyzyjnego wyraża się w rozstrzygnięciach Rady i Parlamentu albo samej Rady podejmowanych:

1. z inicjatywy Komisji

2. z inicjatywy Rady albo Parlamentu

Przedmiot regulacji prawnych i działań politycznych stanowi pięć grup zagadnień:

1. kontrola graniczna;

2. polityka azylowa i imigracyjna;

3. współpraca sądowa w sprawach cywilnych (głównie gospodarczych);

4. współpraca sądowa w sprawach karnych;

5. współpraca policyjna;

Jednostkami organizacyjnymi (agendami) powołanymi do działania w ramach w/w sfery regulacyjnej są:

• EUROJUST - art. 85 TfUE

• EUROPOL - art. 88 TfUE

• Prokuratura Europejska, która ma być powołana w celu zwalczania przestępstw przeciwko interesom finansowym Unii Europejskiej - art. 86 TfUE

---