ODDYCHANIE WEWNĄTRZKOMÓRKOWE:

Tlenowe.

I Glikoliza:

- zachodzi w cytoplazmie

- jest to seria reakcji, w których glukoza jest rozkładana do pirogronianu ( z 6 węgli glukozy
powstaje 2ie trój węglowe cząsteczki pirogronianu.

II Powstanie Acetylo - koenzymu A (acetylo - CoA)

- rozpad pirgronianu

- 2-C fragment łączy się z CoA

- powstaje acetylo - CoA

- atomy wodoru przenoszą się na przenośniki

- uwalnia się CO2

III Cykl kwasu cytrynowego (cykl Krebsa)

- seria reakcji, w których reszta acetylowi z acetylo - CoA rozkłada się do CO2

- atomy wodoru przenoszą się na się na przenośniki

- powstaje ATP

IV Łańcuch transportu elektronów

- łańcuch kilkunastu cząsteczek przenoszących elektrony

- energia uwolniona podczas transportu elektronów służy do tworzenia gradientu protonowego

- ATP powstaje w miarę dyfuzji protonów w kierunku ich niższego stężenia

- tlen jest końcowym akceptorem elektronów

Rakcja: C6H12O6 + 6O2 -> 6CO2 + ^H2O + energia (36 cz. ATP)

Beztlenowe.

Glikoliza + fermentacja.

Oddychanie beztlenowe: C6H12O6 + 12KNO3 -> 6CO2 + 6H2O + 12KNO3 +energia (kilkanaście cz. ATP)

Fermentacja:

- mlekowa: C6H1206 -> 2CH3CHOHCOOH + H2O + energia (2 cz. ATP)

- alkoholowa: C6H12O6 -> 2CO2 + 2C2H5OH + 2H2O + energia (2cz. ATP)

FOTOSYNTEZA - proces przetwarzania energii świetlnej na energię chemiczną.

6H20 + 6CO2 + en. świetlna -> C6H12O6 + 6O2

Fotosynteza dzieli się na 2 główne etapy: fazę jasną (zależną od światła, zachodzi w tylakoidach), fazę ciemną (niezależną od światła, zachodzi w stromie).

Faza jasna:

- Fotosystem II - światło rozbija cząsteczkę wody na
i
, z chlorofilu b wybijane są 2 elektrony, syntezowane jest ATP

- Fotosystem I - kolejna porcja fotonu pobudza fotosystem I, który uwalnia elektrony łączące się z
i
tworząc NADPH

Faza ciemna:

- karboksylacja - CO2 wiązany jest do rybulozo - 1,5 difosforanu. W efekcie powstają dwie cząsteczki 3 - fofsogliceryny.

- redukcja - ATP jest redukowane do ADP, a NADPH do
. Powstaje aldehyd 3 - fosfoglicerynowy.

- regeneracja i synteza - z 6 cząsteczek aldehydu, 5 jest regenerowane ( przy udziale ATP) do rybulozo - 1,5 difosforanu. Z pozostałej 1 cz. następuje synteza cukrów.

Znaczenie fotosyntezy:

- proces fotosyntezy dostarcza związków będących źródłem materii o energii dla wszystkich żywych organizmów.

- fotosynteza podtrzymuje stały poziom tlenu w atmosferze

- w procesie fotosyntezy rozkładany jest CO2

- w procesie fotosyntezy rozkładana jest woda w wydzieleniem O2, bez fotosyntezy znaczna cześć tlenu byłaby uwalniana w wodzie.

KOMÓRKA- podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna każdego organizmu.

Komórka: prokariotyczna - nieposiadająca jądra komórkowego. Zamiast jądra występuje nukleoid - obszar zawierający nić DNA, nieoddzielony od cytoplazmy żadną błoną. Komórka taka ma prostą budowę, spotykana jest u bakterii i sinic; eukariotyczna - posiadająca jądro komórkowe oraz liczne organella komórkowe. Ten typ komórki stanowi podstawę budowy wszystkich organizmów wielokomórkowych i większości jednokomórkowych (wyjątek: bakerie i sinice).

Porównanie budowy różnych komórek.

Elementy budowy	Kom. prokariotyczna	Komórka eukariotyczna
		zwierzęca	roślinna
Jądro komórkowe	Jego rolę pełni nukleoid	+	+
Cytoplazma	+	+	+
Błona komórkowa	+	+	+
Ściana komórkowa	Zbudowana z innych związków (nie z celulozy)	+	Celuloza
Chloroplasty	-	-	+
Mitochondria	-	+	+
Siateczka wewnątrzplazmatyczna	-	+	+
Rybosomy	+	+	+
Wodniczki/wakuole	-	Liczne, małe	Jedna (czasem kilka), duże
Rodzaj materiału zapasowego	Różne substancje (białka, tłuszcze)	Glikogen	skrobia

Błona komórkowa - ma budowę białkowo - lipidową. Podstawowym składnikiem z grupy lipidów są fosfolipidy. Cząsteczki te tworzą dwie warstwy charakterystycznie ułożone „główkami” na zewnątrz i „ogonkami” do środka. Pomiędzy fosfolipidami znajdują się białka, których rola może być różna, np.: są elementami budulcowym błony, uczestniczą w transporcie substancji do i z komórki (białka transportowe), odbierają sygnały ze środowiska (białka receptorowe).

Błona jest strukturą dynamiczną. Białka wchodzące w skład błony nieustająco zmieniają swoje położenie, dlatego jej budowę najlepiej ilustruje model płynnej mozaiki.

Błona komórkowa jest półprzepuszczalna. Oznacza to, że niektóre substancje mogą przez nią przenikać, a inne nie.. W transporcie błonowym biorą też udział białka, pomagając cząsteczkom przejść na druga stronę.

Sposoby przechodzenia substancji przez błonę komórkową: 1. Dyfuzja prosta to swobodne przenikanie substancji przez błonę, w których wykorzystywana jest naturalna dążność cząsteczek do wyrównania stężeń. Odbywa się zawsze w kierunku od wyższego stężenia do niższego (zgodnie z gradientem stężeń). Dotyczy cząsteczek na tyle małych, że mogą się zmieścić w porach pomiędzy cząsteczkami lipidów (np. tlen, dwutlenek węgla) lub cząsteczek rozpuszczalnych w tłuszczach. 2. Dyfuzja wspomagana dotyczy cząsteczek większych, które nie mieszczą się w porach błony komórkowej, np. glukozy czy aminokwasów. Do przejścia na drugą stronę wykorzystują one odpowiednie białka transportowe. Kierunek transportu jest zgodny z gradientem stężeń, więc proces ten nie wymaga nakładu energii. 3. Transport aktywny polega na przenoszeniu cząsteczek wbrew naturalnym prawom dyfuzji i dlatego wymaga sporych nakładów energii i obecność białek transportowych.

Funkcje: oddziela komórkę od otoczenia, umożliwia kontakt ze środowiskiem, transportuje substancje do i z komórki, odbiera sygnały ze środowiska.

Siateczka wewnątrzplazmatyczna - to system kanalików przecinających wnętrze komórki, połączonych z błoną komórkową oraz z błoną jądrową. Rozróżniamy w komórce dwa typy siateczki: gładką - na jej powierzchni nie występują żadne struktury, bierze ona udzial w produkcji lipidów; szorstką - do jej powierzchni przyczepione są liczne rybosomy, które uczestniczą w syntezie białka. Niezależnie od rodzaju pełni też inne funkcje: dzieli komórkę na przedziały, dzięki temu obok siebie mogą zachodzić różne, czasem rpzesiwstawne reakcje biochemiczne' ułatwia transport wewnątrzkomórkowy - duże cząsteczki (np. białka) są przesyłane kanalikami siateczki.

Aparat Golgiego - struktura związana z siateczką wewnątrzplazmatyczną. Zbudowana jesy z błon w kształcie mocno spłaszczonych pęcherzyków ułożonych jeden obok drugiego i licznych banieczek odrywających się od zasadniczej części aparatu. Zachodzą tu końcowe etapy syntezy białek i lipidów, a w komórkach roślinnych produkowana jest celuloza do budowy ściany komórkowej. Gotowe produkty zamykane są w banieczkach w postaci pęcherzyków wędrują do miejsca przeznaczenia. Często ich zawartość wydzielana jest poza obręb komórki. Stąd szczególnie duża ilość aparatów Golgiego występuje w komórkach gruczołowych. Funkcje: bierze udział w końcowych etapach produkcji białek i lipidów; w komórkach roślinnych uczestniczy w produkcji celulozy.

Lizosomy - powstają jako jeden z rodzajów pęcherzyków w aparacie Golgiego i wypełnione są enzymami trawiennymi. Odgrywają dużą rolę w komórkach zwierzęcych pobierających pokarm wymagający strawienia (np. komórki pierwotniaków). Biora też udział w niszczeniu starych, zużytych lub uszkodzonych organelli komórkowych, co umozliwia regeneracje i przebudowę organizmu. Enzymy musza być zamknięte w lizosomach, gdyż uwalnianie ich spowodowałoby samo strawienie komórki. Taki proces zachodzi po śmierci organizmów. Błona otaczająca komórkę ulega uszkodzeniu, enzymy wydostają się do cytoplazmy i rozpoczyna się proces rozkładu. Funkcie: zawierają enzymy trawienne, uczestniczą w likwidacji uszkodzonych elementów komórki.

Jądro komórkowe - otoczone jest podwójną błoną białkowo - lipidową, w której znajdują się otworki zwane porami dzięki nim kontaktuje się ono z cytoplazmą. Wewnątrz jądro wypełnione jest substancją podobną do cytoplazmy nazywaną sokiem jądrowym. Znajdują się w niej między innymi enzymy odpowiedzialne za syntezę DNA i RNA. W soku jądrowym zawieszona jest chromatyna, jest to wielokrotnie zwinięta nić DNA połączona z białkami. W czasie podziału komórki chromatyna układa się w wydłużone struktury zwane chromosomami. W obrębie chromatyny można wyróżnić jedną do kilku kulistych struktur nazwanych jąderkami. Zadaniem jąderka jest synteza składników rybosomów. J. K. jest elementem niezbędnym do życia. Komórka eukariotyczna nie jest zdolna do samodzielnego istnienia bez jądra. Funkcje: zawiera materiał genetyczny, steruje metabolizmem komórki, umożliwia prawidłowy podział komórki.

Mitochondria - są miejscem przebiegu najważniejszych etapów oddychania komórkowego. Otoczone są podwójną błoną białkowo - lipidową, przy czym błona zewnętrzna jest gładka, a wewnętrzna mocno pofałdowana i tworzy tzw. Grzebienie mitochondrialne. Wewnątrz mitochondriom znajduje się substancja przypominająca cytoplazmę nazywana matrix. Mitochondrium zawiera też wlasna cząsteczkę DNA i własne rybosomy, co czyni je strukturę niezależna od jądra komórkowego.

Cytoplazma - półpłynna, galaretowa substancja wypełniająca wnętrze komórki. Składa się głównie z wody, w której rozproszone są cząsteczki białek i innych związków organicznych. Cytoplazma jest roztworem koloidalnym. Może przyjmować postać bardziej płynna (zol) lub bardziej stałą (żel). Przechodzenie jednego stanu w drugi jest naturalnym procesem wykorzystywanym przez niektóre komórki, np. do wykonywania ruchów pełzakowatych. Funkcje: wypełnia wnętrze komórki, jest środowiskiem reakcji biochemicznych, zawiera cytoszkielet.

Rybosomy - są strukturami, w których zachodzi proces biosyntezy białka. Są małymi ziarnistościami rozproszonymi luźno w obrębie cytoplazmy lub związanymi z błonami siateczki wewnątrzplazmatycznej i zewnętrzną błoną jądrową, Składają się z czasteczek kwasu rybonukleinowego i białek. Zbudowane są z dwóch podjednostek (mniejszej i większej), które mogą się łączyć i rozdzielać. Tylko rybosomy, w których zachodzi w danym momencie synteza białka są złożone, natomiast podjednostki nieczynnych rybosomów występują oddzielnie.

Wodniczki (wakuole) - są to struktury otoczone błoną i wypełnione w środku wodą z rozpuszczonymi w niej różnymi substancjami. Pełnią zupełnie inne funkcje w komórkach zwierzęcych i roślinnych. Stąd zwyczajowo używa się terminu wodniczka w odniesieniu do komórki zwierzęcej, a wakuola do roślinnej.

Wodniczki komórki zwierzęcej - charakterystyczna duża ilość drobnych wodniczek, występuja w dwóch rodzajach: 1. Pokarmowej - tworzy się w komórkach pochłaniających większe cząstki pokarmu wymagające strawienia. Powstaje w procesie fagocytozy. Polega ona na tym, że błona komórkowa wpukla się do wnętrza komórki wraz z cząstką pokarmu. Gdy wpuklenie jest dostatecznie głębokie błona komórkowa zamyka się nad nim i powstaje banieczka z zawartością w środku. Jest to właśnie wodniczka pokarmowa, do której dołącza się lizosom z enzymami trawiennymi i zawartośc wodniczki zostaje strawiona. W.w wodniczki spotyka się u prostych bezkręgowców lub u pierwotniaków. W organizmie człowieka występują w komórkach układu odpornościowego (makrofagi). 2. Wodniczka tętniąca - nazwa pochodzi od nieustającego kurczenia się, spowodowanego wyrzucaniem poza obręb komórki nadmiaru wody oraz rozpuszczonych w niej produktów przemiany materii, sluży więc osmoregulacji i wydalaniu. Spotykane są u pierwotniaków słodkowodnych.

Wakuola -charakterystyczna duża wakuola, rzadziej 2 -3 wypelniające całe wnętrze kom. Funkcje: jest rezerwuarem wody i utrzymuje komórkę w odpowiednim stanie uwodnienia, jest zbiornikiem różnych zbędnych produktów przemiany materii (kom. Roś. Nie mogą ich wydalać, ponieważ posiadają ścianę kom.), odkładane są w niej substancje specyficzne dla określonego gatunku roślin, np.: alkaloidy, glikozydy, garbniki.

Chloroplasty - występują tylko w kom. Roś. W ich wnętrzu przebiega proces fotosyntezy. Otoczone SA podwójną błoną białkowo - lipidową, przy czym blona wewn. Ma skomplikowane pofałdowania, które układają się w specyficzne struktury zwane granami, w których znajduje się chlorofil. Całe wnętrze chloroplastu wypełnione jest substancją przypominająca cytoplazmę, zwaną stromą. Wewnątrz chloroplastu znajdują się cząsteczki DNA i rybosomy, więc jest to autonomiczne organellom komórkowe.

Wici i rzęski - stanowią aparat ruchu w komórkach, spotykane są głównie u pierwotniaków. W organizmie człowieka tylko plemnik posiada wić. Rzeski natomiast spotykane są na zewnątrz powierzchni nabłonków, a ich ruch służy np. usuwaniu zanieczyszczen z dróg oddechowych. Wici i rzęski różnią się tylko długością i ilością w jakiej występują. W budowie wewnętrznej nie ma między nimi różnicy. Podstawowym elementem budowy są włókienka białkowe - mikrotubule, rozmieszczone zawsze wg takiego samego schematu: 1 para mikrotubuli znajduje się w środku, 9 par na obwodzie. Wić (lub rzęska) jest otoczona błoną komórkową.

Ściana komórkowa - występuje w komórkach roślin, grzybów i bakterii. Jest najbardziej zewnętrzną częścią komórki i tam gdzie występuje, pełni podobne funkcje: nadaje komórkom kształt, usztywnia je i stanowi dodatkową warstwę ochronną. U poszczególnych organizmów ściana różni się budową: u roślin zbudowana jest z celulozy, u grzybów z chityny, a u bakterii z substancji białkowo-węglowodanowej.

Klasyczny podział nauk przyrodniczych według obiektu badań to: botanika - nauka o roślinach, zoologia - nauka o zwierzętach, mikrobiologia - nauka o drobnoustrojach, mykologia - nauka o grzybach.

Biolodzy mają możliwość specjalizowania się w takich dziedzinach, jak: systematyka - nauka o klasyfikacji roślin i zwierząt oraz ich wzajemnych pokrewieństwach, anatomia - nauka o budowie wewnętrznej roślin lub zwierząt, fizjologia - nauka o procesach życiowych organizmów, embriologia - nauka o rozwoju organizmów, histologia - nauka o budowie tkankowej organizmów, cytologia - bada budowę oraz skład i czynności życiowe komórek, antropologia - nauka o rozwoju człowieka na przestrzeni wieków, biochemia - nauka o składzie chemicznym organizmów, ewolucjonizm - próby przedstawienia historii powstania i rozwoju życia na Ziemi, ekologia - nauka o zależnościach między organizmami a środowiskiem, genetyka - nauka o zmienności i dziedziczności cech wśród organizmów, biofizyka - nauka o podstawowych strukturach biologicznych oraz sposobie ich funkcjonowania; w swoich badaniach biofizycy posługują się metodami fizykochemicznymi.

Apoptoza [z gr.] w tłumaczeniu dosłownym opadanie liści jest przenośnią, oznaczającą w odniesieniu do biologii zaprogramowaną śmierć komórki w ustroju żywym - dzięki temu mechanizmowi usuwane są zużyte lub uszkodzone komórki. Można ją przyrównać do zaplanowanego samobójstwa komórki w organizmie wielokomórkowym mające na względzie dobro całego organizmu. W odróżnieniu od martwicy (określanej także mianem nekrozy), gdzie dochodzi do uszkodzenia jakimś zewnętrznym czynnikiem, apoptoza jest zjawiskiem naturalnym w rozwoju i życiu organizmów; mimo tego wykazano, że niektóre patogeny mogą wpływać na indukcję tego procesu, dotyczy to głównie wirusów, Apoptoza, polega na kurczeniu się komórki poprzez utratę wody. Po różnorodnie przebiegającej fazie inicjacji apoptozy zachodzi faza egzekucji. 
Czynnikami powodującymi apoptozę mogą być: bodźce fizjologiczne - np. niedobory hormonów (np. zmiany stężenia hormonów steroidowych, czynników wzrostu, jonów (np. jonów wapnia);  występowanie cytokin - cząsteczki produkowane przez układ immunologiczny, np interferon;  oddziaływania międzykomórkowe - na skutek przekazywania błędnych informacji o podziałach komórkowych; limfocyty cytotoksyczne (np. przy odrzuceniu przeszczepu); czynniki fizyczne (np. promieniowanie jonizujące); działalnością niektórych patogenów (głównie wirusów); wolne rodniki.

pierwouste - zwierzęta bezkręgowe, u których otwór gastruli (pragęba) staje się w rozwoju zarodkowym otworem gębowym; jamochłony, płazińce, obleńce, pierścienice, stawonogi, mięczaki; przeciwstawiane wtórnogębowcom. 

Wtórouste, wtórnogębowce - grupa zwierząt dwubocznie symetrycznych, Wtórouste są wielokomórkowe i charakteryzują się tym, że w rozwoju zarodkowym otwór gębowy pojawia się po drugiej stronie ciała niż otwór gastruli (pragęba). Ten ostatni po okresie zarodkowym staje się u wtóroustych otworem odbytowym. Np.szkarłupnie, szczecioszczękie ,półstrunowce ,strunowce.

Prawo minimum Liebiga - czynnik, którego w środowisku jest najmniej (jest w minimum) działa niekorzystnie na rozwój organizmu/populacji; jeżeli dotyczy to organizmów, które korzystają z zasobów środowiska i któryś z nich jest w minimum, to działa on ograniczająco na występowanie organizmu/populacji.

Zasada tolerancji Shelforda - zarówno nadmiar jak i niedobór danego czynnika środowiskowego działa ograniczająco na populację; pomiędzy parametrami niedoboru i nadmiaru danego czynnika znajduje się tzw. Zakres tolerancji ekologicznej

Tolerancja ekologiczna - zdolność organizmu do przystosowania się do zmieniających czynników środowiskowych; każdy organizm ma własny zakres tolerancji.

Eurybionty - organizmy o b. dużym zakresie tolerancji, występują na znacznych obszarach ziemi, np. wróbel

Stenobionty - organizmy o b. małym zakresie tolerancji ekologicznej, są bioindykatorami=wskaźnikami biologicznymi, ich występowanie świadczy o istnieniu pewnych substancji/czynników w danym środowisku, oraz o ich stężeniu, np. porosty

Adaptacja - fizjologiczna reakcja organizmu na zmiany czynników środowiskowych, która powoduje utrzymywanie się czynności życiowych w optymalnym stadium, nie jest spowodowana zmianą genotypu.

Biocenoza - ogół organizmów należących do różnych gatunków występujących na danym obszarze powiązanych różnymi zależnościami i czynnikami, które są w stanie równowagi.

Biotop - całość przyrody nieożywionej.

Ekosystem - biotop + biocenoza. Np. ocean, łąka, las, morze.

Siedlisko - zespół czynników klimatyczno - glebowych niezależnych od biocenozy, które panują w określonym miejscu, działają na organizmy. Siedlisko gatunku to inaczej miejsce, które dany gatunek zajmuje.

Nisza ekologiczna - całokształt interakcji organizmu ze środowiskiem biotycznym i abiotycznym m.in.: środowisko życia, pokarm, organizmy, którym służy za pokarm,
organizmy, z którymi konkuruje o pokarm, wpływ tej konkurencji, miejsca do życia, wymagania odnośnie: światła, temperatury, wilgotności.

Łańcuch pokarmowy (troficzny) - relacje pomiędzy poszczególnymi elementami. W biocenozie pośrednio lub bezpośrednio. Szereg organizmów, w takiej kolejności, że poprzednia grupa (ogniwo) jest podstawą następnego. Wiążą ze sobą producentów, konsumentów i reducentów. Łańcuch pokarmowy tworzą sieć zależności pokarmowych. Producenci - rośliny; Konsumenci I rzędu - roślinożercy; Konsumenci II rzędu - drapieżniki; Konsumenci III rzędu - drapieżniki

Łańcuch spasania - rozpoczyna się od roślin zielonych np. ziemniak > stonka > bażant > lis
łańcuch detrytusowy - rozpoczyna się od martwej materii organicznej roślinnej lub zwierzęcej, poprzez mikroorganizmy i zwierzęta saprofagiczne do drapieżników np. martwa mat. Org. > wiciowce > okoń >szczupak > człowiek
łańcuch pasożytów - zaczyna się od konsumentów, a kończy na najmniejszych pasożytach np. krowa > baterie > bakteriofagi.

Sukcesja - zmienność biocenoz w czasie, np. zmiana zbiornika wodnego wraz ze
starzeniem się, czyli lądowacenie.

Biom - rozległy obszar o charakterystycznej szacie roślinnej i zwierzęcej, klimacie, temperaturze. Na kuli ziemskiej wyróżniamy takie biomy jak: tundra, tajga, pustynie lodowe, lasy liściaste zrzucające liście na zime, lasy i zarośla twardolistne, stepy, pustynie, sawanny,wilgotne lasy równikowe. Można je sklasyfikować na lądowe i wodne, a także ze względu na strefy m.in. strefowe, pozastrefowe, międzystrefowe, nizinne itd.

Biosfera - strefa kuli ziemskiej zamieszkała przez organizmy żywe. Jest częścią zew. Skorupy ziemskiej, która obejmuje powietrze, ląd i wodę.

Populacja biologiczna - zespół organizmów jednego gatunku żyjących równocześnie w określonym środowisku i wzajemnie na siebie wpływających, zdolnych do wydawania płodnego potomstwa.

Ważne cechy populacji: Obszar wystepowania, Zagęszczenie populacji, Rozmieszczenie, Liczebność, Rozrodczość, Śmiertelność, Dynamiczna liczebność, Struktura płci i wieku, Struktura socjalna, Strategia życiowa Podstawowe cechy populacji to: zageszczenie i rozmieszczenie.

Liczebność populacji często nie jest możliwe do określenia i należy ją oszacować np. gdy jest zbyt liczna. Szacuje się ją na podstawie zagęszczenia pobranej próby, śladów itp.Np. liczba mniszków lekarskich przypadająca na
trawnika, liczba rozwielitek na 1 litrze wody w stawie.

Zagęszczenie populacji ozn. Liczbę osobników określonego gatunku przypadającym w danym czasie na jednostkę powierzchni lub objętości. Poszczególne środowiska różnia się zagęszczeniem osobnikow danego gatunku, zageszczenie w jednym środowisku tez jest zmienne, może się zmieniac w zależności od pory roku, może się zmieniac z roku na rok. Zagęszczenie populacji może być w duzym stopniu zależne od czynników biotycznych i abiotycznych środowiska, nie mających związku z cechami osobników tworzących populację.

Rozmieszczenie przestrzenne: SKUPISKOWE (agregacyjne). Wynikiem nierównomiernego rozmieszczenia. Koncentrują się w określonym fragmencie. Może pojawić się na skutek grup rodzinnych, par. Wśród roslin wskutek ograniczonego rozprzestrzeniania nasion lub rozmnażania wegetatywnego. Stadne życie ma swoje plusy jeśli chodzi o jej bezpieczeństwo, mniejsza szansa na padnięcie ofiarą drapieżnika. Np. surykatki dzielą się obowiązkami. Minusy: ograniczona ilość pożywienia na dużą ilość osobników.

RÓWNOMIERNE. Gdy osobniki są rozłożone bardziej równomiernie niż wynikałoby to z rozłożenie losowego.Wynika z konkurencji, np. o żywność.Np. kolonie gniazdowe ptaków morskich, są agresywne dlatego kolejne pary lokują się poza zasięgiem terytorialnym ptaków gniazdujących w pobliżu (konkurencja, ponieważ jest deficyt miejsc do gniazdowania)

Gdy osobniki ze sobą konkurują: Korzenie lub opadłe liście wytwarzają toksyny uniemożliwiające wzrost innym roslinom w pobliżu (allelopatia). Zwierzęta utrzymują terytoria godowe lub żerowiska. W lesie jednogatunkowym jest rozłożenie równomierne. Konkurencja o światło. LOSOWE. Najrzadsze rozmieszczenie, ciężkie do zaobserwowania, ponieważ rozmieszczenie czynników środowiskowych determinujących rozmieszczenie osobników z gatunku zazwyczaj nie jest losowe, a skupiskowe bądź równomierne.

Tempo wzrostu populacji jest zależne od: Wieku rozpoczęcia reprodukcji, Dł. Okresu życia danego osobnika, gdy jest on zdolny do rozrodu, Liczby okresów reprodukcyjnych w czasie
życia, Liczba potomstwa, które osobnik może wydać na świat w czasie każdego okresu reprodukcyjnego. Większe gatunki (słonie, wieloryby) mają mniejsze tępo wzrostu a małe organizmy najwyższe. Organizmy nie mogą się rozmnażać bez ograniczen, ponieważ środowisko naklada ograniczenia: dostępnośc pożywienia i wody, dostępność miejsc do schronienia, dostępność innych niezbędnych zasobów. W miarę zagęszczenia maleje tempo rozrodu lub/i wzrasta tempo ginięcia osobników. W miarę pogorszenia się warunków środowiska tempo wzrostu może wstawać się ujemne. Pojemność środowiska (K) Oznacza najliczniejszą populację jaką może pomieścić środowisko bez naruszenia biocenozy.

Konkurencyjna interferencyjna - osobniki dominujące zdobywają odpowiednią ilość ograniczonych zasobów kosztem innych członków populacji, utrudniając im czynnie dostęp do tych zasobów.

Konkurencja eksploatacyjna - wszystkie osobniki w populacji mniej więcej równomiernie dzielą między siebie ograniczone zasoby, tak, że przy dużym zagęszczeniem żaden nie otrzymuje wystarczającej ich ilości. Spadki liczebne prawie do zera.

Interakcja - oddziaływanie międzygatunkowe. Środowisko: abiotyczne (fizyczne) - nieożywione. (temp., nasłonecznienie etc.), biotyczne.

Relacje z innymi organizmami:

Antagonistyczne: Konkurencja - dwie populacje tego samego gatunku lub różnego rywalizują o tą samą niszę ekologiczną. Współzawodnictwo o ograniczone zasoby środowiska, np. o pożywienie. W wyniku tej konkurencji obie populacje tracą. Drapieżnictwo - sposób odżywiania się zwierząt, wykorzystują inne zwierzę jako pokarm, w odróżnieniu do pasożytnictwa prowadzi to śmierci ofiary. Korzystna dla drapieżnika, niekorzystna dla ofiary, może mieć charakter międzygatunkowy lub wewnątrzgatunkowy. Pasożytnictwo - podobnie jak w przypadku drapieżników - pasożyt zyskuje, a żywiciel traci, ale: pasożyt nie zabija żywiciela, pasożyt zwykle jest mniejszy od żywiciela, szybciej ewoluuje. Pasożyty zewnętrzne (wesz) i wewnętrzne (tasiemiec) - wykorzystywanie płynów ustrojowych, socjalne: gniazdowe, kleptopasożytnictwo. Paratyzoidy - zabijają żywiciela. Organizmy żyjące w ciele innych organizmów i zabijają je w momencie przejścia do następnego etapu cyklu, nie atakują ludzi. Pasożytują na gąsienicach.

Nieantagonistyczne: Mutualizm - jedna z interakcji protekcjonistycznych między populacjami, charakteryzująca się obopólnymi korzyściami o takim stopniu, który praktycznie wzajemnie uzależnia istnienie obu populacji.- obligatoryjny -symbioza obligatoryjna, związek ścisły i konieczny

-fakultatywny (protokooperacja),  rodzaj interakcji
międzygatunkowej, współbytowanie, które nie jest niezbędne,
populacji dwóch gatunków odnoszących wspólną
korzyść z tego współżycia. Przykłady: przeżuwacze i ich bakterie jelitowe, mikoryza współpraca roślin naczyniowych z grzybami, rośliny bobowate i bakterie  asymilujące azot, storczyki i grzyby, termity i ich fauna jelitowa (wiciowce rozkładające celulozę).Drzewiaste: Półkrzewy (np. malina), Krzewinki, Liany, Krzewy, Drzewa. Ze wzgl. Na sposób rozmnażania się generatywnego: Zarodnikowe: mszaki (pobierają wodę całą powierzchnią ciała, bo nie mają korzeni) i paprotniki: skrzypy, widlaki, paprocie: Nasienne: nagonasienne, okrytonasienne. Paprotniki i nasienne są to rośliny naczyniowe

Dobór naturalny: dobór stabilizujący polega na eliminowaniu osobników o skrajnych fenotypach, co doprowadza do zubożenia różnorodności genetycznej populacji, dobór kierunkowy polega na faworyzowaniu osobników danej populacji, które pod względem fenotypowym znajduje się na jednym z ramion krzywej rozkładu normalnego, dobór rozrywający polega na faworyzowaniu w populacji fenotypów reprezentujących cechy skrajne.

Dobór płciowy- polega na faworyzowaniu takich cech fenotypowych, które doprowadzają do sukcesu reprodukcyjnego.np. barwne upierzenie, okazałe poroże jeleni.

Homologia- narządy są dowodem wspólnego pochodzenia np. kończyna przednie ryby trzonopłetwej i skrzydło ptaka

Analogia -narządy nie świadczą o pokrewieństwie np. kończyna przednia kreta i odnóże przednie turkucia podjadka

Konwergencja- w biologii, proces powstawania pod wpływem takich samych warunków środowiskowych podobnych cech u niespokrewnionych organizmów, (niezależnie w różnych liniach ewolucyjnych).np rośliny pustynne, delfin,kret workowaty.

Znaczenie grzybów i porostów( powstaje w wyniku połączenia grzybów i glonów)

Grzyby: Stanowią ogniwo destruentów, rozkładają substancje organiczne, w tym drewno(celulozę i liglinę), współtworzą próchnice, mają udział w krążeniu pierwiastków.Niektóre gatunki współżyją z korzeniami roślin wyższych- mikoryza ektotroficzna i endotroficzna(dostarczają wode i sole mineralne, niszczą bakterie chorobotwórcze w podłożu). Tworzą plechę porostu.

Wykorzystywane do produkcji leków(penicylina), a także witamin A, B2 i B12. Wywołują choroby roślin, zwierząt i ludzi.

Porosty: Główni producenci materii organicznej w tundrze. Należą do tzw.roślinności pionierskiej. Są wskaźnikami zanieczyszczenia powietrza związkami siarki(bioindykacja). Wykorzystywane do produkcji leków.

Przykłady testów biologicznych

Rozwielitka:

Do testu stosuje się osobniki młode, umieszczając je w krystalizatorach z roztworami o różnych stężeniach. Po 24 i 48 godzinach zlicza się ilość rozwielitek wykazujących efekt testowy, w tym wypadku unieruchomienie osobników. Dane te pozwalają na określenie toksyczności testowanej próbki, np. ścieków

Stułbia amerykańska:

W trakcie testowania jakości wody obserwuje się u stułbi zachodzące zmiany w morfologii dzięki którym można wykryć subtelną (EC50) lub letalną (LC50) toksyczność.

Rurecznik mułowy:

Zmiany teratogenne jakie mają miejsce w procesie rozwoju embrionalnego jak i w trakcie wzrostu w okresie juwenilnym można łatwo zarejestrować i charakteryzować oraz zebrać statystycznie - gdyż są one adekwatne do stopnia skażenia środowiska wodnego określoną toksyną.

Biologiczna analiza wód:

Opiera się ona na określonej liczbie organizmów wskaźnikowych i wielkości ich populacji lub na występowaniu określonych zespołów żywych organizmów.

Saprobowość:

Jest sumą wszystkich procesów rozkładu materii dostarczających wolnej energii. Jest tym wyższa, im większe jest zanieczyszczenie wody.

Wskaźnik saprobowości

Wskaźnik biologiczny używany w biomonitoringu wód, bioindykator stopnia zanieczyszczenia wód śródlądowych bazujący na cechach organizmów żywych, ich autekologii, analizie częstości występowania gatunków przewodnich w strefach saprobowych.

Przyczyny wymierania gatunków, w tym wyniszczenia spowodowane przez człowieka: korzystanie z samochodów, ogrzewanie mieszkań węglem, kwaśne deszcze (osuwanie terenów bagiennych powoduje wymieranie licznych roślin i płazów), stosowanie pestycydów (choroby i śmierć wielu zwierząt), masowe polowania i połowy (spadek populacji fok, wielorybów), spalarnie śmieci: wydzielanie chlorowodoru, wycinanie lasów równikowych
Bioróżnorodność- pojecie to oznacza liczbę różnych elementów na poszczególnych poziomach organizacji przyrody oraz czestość ich występowania: różnorodność biologiczna-bogactwa roślin i zwierząt, różnorodność genetyczna (wewnątrzgatunkowa)-zróżnicowanie genów, różnorodność ekosystemów (bogactwo siedlisk)
Stawonogi tworzą najliczniejszy i najbardziej zróżnicowany typ w świecie zwierząt. Żyją we wszystkich warunkach środowiskowych. Są przeważnie zwierzętami drobnymi, tylko nieliczna formy są duże, osiągające ok. 0,5 m długości. Stawonogi rozmnażają się płciowo. Ciało większości stawonogów jest podzielone na trzy części: głowę, zbudowaną zawsze z sześciu segmentów oraz tułów i odwłok, składające się z dość zmiennej liczby segmentów. Typ oddychania: tchawkowy, płucotchawkowy, skrzela. Układ krążenia u stawonogów jest otwarty. Wśród stawonogów rozróżniamy:
· Skorupiaki· Wije· Pajęczaki· Owady · Trylobity
Mięczaki- typ zwierząt bezkręgowych obejmujący trzy gromady: małże, ślimaki, głowonogi. Ciało ich jest miękkie, pokryte nabłonkiem wydzielającym śluz, u większości chronione przez wapienną muszlę. W morfologii można wyróżnić głowę, tułów i nogę. Na głowie znajduje się otwór gębowy i najważniejsze narządy zmysłów. Noga jest nieparzystym, mięsistym narządem służącym do lokomocji. Tułów jest w postaci tzw. worka trzewiowego, w którym znajdują się narządy wewnętrzne. Z wyjątkiem części ślimaków mięczaki są zwierzętami wodnymi. Przedstawiciele: ślimak winniczek, skójka, kałamarnica.
Kręgowce- podtyp typu strunowców obejmujący zwierzęta zarówno wodne, jak i lądowe. Kręgowce posiadają szkielet osiowy w postaci kręgosłupa kostnego lub chrzęstnego (u niższych występuje struna grzbietowa). Są wtórouste i wtórojamiste. Narządem oddechowym są skrzela u wodnych lub płuca u lądowych. Ciało jest dwubocznie symetryczne z dobrze wykształconą głową. Duży mózg osłonięty jest czaszką. U większości dobrze wykształcone są parzyste kończyny. Układ krwionośny jest zamknięty, z sercem umieszczonym po brzusznej stronie, jest jeden lub dwa obiegi krwi. Kręgowce są rozdzielnopłciowe. Do kręgowców należą gromady: kręgouste, ryby, płazy, gady, ptaki, ssaki.
Kręgouste-gromada wodnych kręgowców obejmująca dwa rzędy: minogi i śluzice. Wydłużone, cylindryczne ciało kręgoustych pokryte jest gładką i śliską skórą, w której znajdują się liczne jednokomórkowe gruczoły śluzowe
Ryby-zmiennocieplne kręgowce wodne. Ryby są najliczniejszą gromadą kręgowców. Ryby wykazują wiele morfologicznych i anatomicznych przystosowań do tego środowiska, np. opływowy kształt ciała, głowa nieruchomo połączona z tułowiem, oczy bez powiek, skóra pokryta łuskami i śluzem. Posiadają płetwy parzyste (odpowiedniki kończyn kręgowców lądowych) i płetwy nieparzyste, w tym płetwę ogonową. Po bokach ciała występuje narząd linii nabocznej.Ryby oddychają skrzelami. Serce składa się z przedsionka i komory i ma charakter żylny.
Płazy- zmiennocieplne kręgowce lądowe. Żyją w pobliżu wód słodkich, gdyż cienka skóra bez zabezpieczeń nie chroni ich przed wysychaniem. Zapłodnienie jest zewnętrzne, a rozwój - złożony. Cały rozród odbywa się w wodzie. Są bezowodniowcami. Larwy płazów to kijanki. U płazów występują dwa obiegi krwi, serce jest trójdzielne (dwa przedsionki i komora). Narządy oddechowe form dorosłych stanowią workowate płuca
Gady-obejmują współcześnie cztery rzędy: hatterie, żółwie, łuskonośne (jaszczurki, węże) i krokodyle. Typowo lądowe kręgowce. Cechami morfologicznymi przystosowującymi je do środowiska lądowego są: sucha, zrogowaciała skóra, nieprzepuszczalna dla gazów, palce zaopatrzone w pazury warunkujące większą przyczepność do podłoża, oko osłonięte 3 powiekami chroniącymi przed działaniem czynników zewnętrznych, ruchliwa głowa zapewniająca lepszą penetrację środowiska, kończyny 5-palczaste podwieszające ciało i zwinny sposób poruszania się dzięki udziałowi całego kręgosłupa. 
Ptaki- gromada stałocieplnych kręgowców. Ptaki posiadają zdolność do aktywnego lotu, co pociągnęło za sobą szereg przystosowań w ich budowie i fizjologii. Mają opływowy kształt ciała, kończyny przednie przekształcone w skrzydła, cienką, suchą skórę pokrytą piórami. Szkielet ptaków jest lekki (spneumatyzowany) i posiada wiele specyficznych cech budowy. Ptaki należą do owodniowców i są jajorodne. W układzie oddechowym - przepływowym płucom towarzyszą usprawniające wentylację worki powietrzne (mechanizm podwójnego oddychania).|
Ssaki-stałocieplne kręgowce lądowe. Wszystkie ssaki oddychają płucami, mają czterodziałowe serce i dwa obiegi krwi. Wielowarstwowa skóra z licznymi gruczołami pokryta jest włosami. Ssaki są rozdzielnopłciowe, u wielu gatunków występuje dymorfizm płciowy. Są owodniowcami, wytwarzają łożysko i są żyworodne (oprócz stekowców). Szkielet ssaków jest silnie skostniały. Czaszka łączy się z kręgosłupem dwoma kłykciami potylicznymi. 
Paprotniki- są to lądowe rośliny tkankowe, rozmnażające się bezpłciowo za pomocą zarodników. Mają przewagę pokoleń z wyraźną przewagą sporofitu, ale ich gametofit zwany przedroślem,jest zazwyczaj jeszcze niezależną i samodzielną rośliną. Do zapłodnienia dochodzi w obecności wody.3typy: widłakowe, skrzypowe i paprociowe. Rozmnażają się przez zarodniki.Dzisiejsze paprotniki są w większości roślinami reliktowymi,wśród których jest wiele gatunków chronionych i zagrożonych wymarciem.ich znaczenie jest raczej niewielkie. Niegdyś były potrzebne do wytwarzania węgla kamiennego.

Tundra: Klimat: subpolarny -zima mroźna, krótkie lata. Rośliny: Mchy, porosty, trawy, krzewinki, grzyby. Zwierzęta: Renifery, woły piżmowe, zając bielak, wilki. Działalność człowieka: gaz ziemny i ropa. Położenie: Północne i południowe skraje Ameryki, północny skraj Euroazji, przybrzeżne części Antarktyki.

Tajga Klimat: umiarkowany chłodny kontynentalny. Rośliny: borówki, grzyby, mchy, iglaste. Typy roślinności: tajga ciemna, tajga jasna, torfowiska. Zwierzęta: Dużo rodzajów ptaków, łosie, rosomaki, niedźwiedzie, Działalność: ropa węgiel kamienny, złoto, rudy metali i drewno. Położenie: Północna część Ameryki Pół, Azji oraz pół-ws częśćEu.

Lasy zrzucające liście. Klimat: umiarkowany ciepły morski lub przejściowy. Rośliny: Dąb, brzoza, buk, olcha, paprocie, mchy. Typy roślinności: grądy, bory iglaste, łąki, torfowiska. Zwierzęta: roztocze, ślimaki, żaby, jaszczurki, krety, jeże, gryzonie. Działalność Wycinanie lasów, ziemia zajęta pod uprawy. Położenie: Zajmują znaczną część Europy, Azji i Ameryki Północnej.

Stepy zwane "morzem traw". Klimat: umiark ciepły lub podzwrotnik, suchy kontyn. Rośliny: Głównie rośliny zielne, trawy. Zwierzęta: koń,osły, pieski preriowe, wilki, lisy, orły, sowy, Działalność; Na terenach bardziej mokrych uprawia się zborza, suche jako pastwiska. Położenie: Europa, Azja, Ameryka Północna i Południowa

Pustynie Klimat: zwrotnikowy skrajnie lub wybitnie suchy; Rośliny: Kaktusy, palmy daktylowe, roślinność uboga. Typy roślinności: pustynie, półpustynie. Zwierzęta: Owady, pająki, skorpiony,węże, wielbłądy, antylopy. Działalność ropa Położenie: Afryka pół i poł, zachód Ameryki Pół, cent Australia, zach Ameryki Poł, Azja śr

Sawanny Klimat: podrównikowy suchy -dwie pory;deszczowa i sucha Rośliny: Trawy i drzewa (akacje). Zwierzęta: Owady, zebry, bawoły, słonie, żyrafy, strusie i szakale. Działalność Uprawia się tu proso, kukurydzę, bawełnę,orzeszki ziemne. Położenie : Duże obszary Australii i Afryki. Połu części Azji i Ameryki Poł

Wilgotne lasy równikowe -Obfite, całoroczne opady. Klimat: równikowy wilgotny -brak pór roku. Rośliny: Storczykowate, paprocie. Wysokie drzewa. Typy roślinności: wilgotny las równikowy, las mglisty Zwierzęta: Goryle, orangutany, papugi, żaby, kameleon Działalność Plantacje kakaowca, bananów, kawy, herbaty. Położenie: Śr Afryka, pół Ameryka Połu, połuAzja

Sukcesja-rozwoj ekosystemu,poplacje roślinne i zwierzęce proste zastępowane są bardziej złożonymi wtorna(jesli np. splonie las) i pierwotna-dotyczy terenów gdzie wcześniej nie występowała biocenoza(powstaje tu od nowa-mech) wtórna-zachodzi w ekosystemie zniszczonym, zajętym wcześniej przez biocenoze (pożar,wyręby)

stadia sukcesjii pierwotnej: etap pionierski-przypadkowe pojawienie się rożnych org i najmniejszych wymaganiach np.;mchy porosty; etap migracyjny-pojawienie się nowych gat. roślin i zwierząt wypełniających stopniowo zajmowaną przestrzeń; etap migracyjny-nisze eko. Zdobywaja silniejsze org. Komplikja się w łańcchy i sieci troficzne; etap stabilizacji-powstanie zrównoważonego ekosystemu. Ostatecznie wykształcony nazywa się klimaksem. biosfera- elementy litosfery atmosfery hydrosfery w których wys życie lań pokarmowy; pasożytniczy, spasania(stonka), detrytusowy(martwa mat)

Sera (seria sukcesyjna, stadium seralne) - ciąg charakterystycznych zmian obserwowanych w sukcesji ekologicznej (model klasyczny, koncepcja Clementsa). Według Clementsa sukcesja jest procesem deterministycznym i kierunkowym, kolejne stadia sukcesyjne biocenozy zastępują się, dzięki zmianie warunków wywołanych przez poprzednie stadia.

Klimaks - w klasycznej teorii sukcesji to końcowe, stabilne stadium rozwojowe biocenozy (zobacz sukcesja ekologiczna). Stan końcowy rozwoju biocenozy uwarunkowany jest lokalnym klimatem.

Podstawowe pojecia w genetyce:

Gen- odcinek DNA zawierajacy informacje o kolejności aminokwasow w czasteczce bialka.

Allel - odmiana genu wywolujaca rozna postac tej samej cechy (np. czerwona lub biala barwa kwiatu)

Allel dominujacy - odmiana genu ujawniajaca się w fenotypie niezależnie od rodzaju drugiego allelu.

Allel recesywny - odmiana genu ujawniajaca się w fenotypie tylko wtedy, gdy drugi allel jest również recesywny, obecność allelu dominującego maskuje istnienie allelu recesywnego.

Heterozygota - osobnik (lub Komorka) posiadajacy dwa rozne allele tego samego genu.

Homozygota - osobnik (lub Komorka) posiadajacy dwa takie same allele. Jeśli oba allele SA dominujące, mowimy o homozygocie dominującej, jeśli recesywne - o recesywnej.

Genotyp - zestaw genow danego organizmu.

Fenotyp - cechy organizmu bedace wynikiem współdziałania genotypu i organizmu.

Mechanizm dziedziczenia.

I prawo Mendla - prawo czystości gamet:

„Gamety zawieraja po jednym allelu z każdej pary alleli.”

II prawo Mendla - prawo niezależnej segregacji cech:

„Allele dwóch roznych genow rozdzielane SA do gamet niezależnie od siebie”

Prawo Morgana:

„Geny sprzężone to geny znajdujące się na jednym chromosome.”

WPŁYW CZYNNIKÓW TERATOGENNYCH NA ROZWÓJ PŁODU

Teratogenem nazywamy czynnik znajdujący się w środowisku zewnętrznym, który wywołuje wadę wrodzoną lub zwiększa częstotliwość jej występowania w populacji.

Stadium rozw zarodka ma znaczący wpływ na działanie teratog. Najw prawdop wywoł wady wrodz przez teratogen przypada na 18 - 60 dzień rozwoju zarodka ludzkiego, a szczyt wrażliwości na dzień 30. Odporność na działanie teratogenu zwiększa się wraz z rozwojem wewnątrzzarodkowym płodu. Wady wywołane teratogenem działającym na komórki płciowe nazywa się gametopatiami. Zależność pomiędzy rozwojem zarodka, a jego odpornością na działanie teratogenów opracowano w formie wyróżnienia krytycznych okresów rozwoju człowieka. Ten sam teratogen działający w różnym okresie rozwoju zarodka może wywołać różne wady.

Czynn tera dział specyf na poszczególne frakcje metabol kom w zależności od czasu. Efektem końc tego działania może być śmierć wewnątrzmaciczna, zaburzenie rozwoj, wady, opóźnienie wzrostu bądź niedobory czynnościowe.

Trudno jest czynniki teratogenne podzielić na jednoznaczne grupy, jednakże z grubsza rzecz biorąc możemy podzielić je w następujący sposób:czynniki chemiczne; fizyczne;infekcyjne; odżywcze ;mechaniczne;inne.

czynniki chemiczne: Alkohol; Spożywanie alkoholu w trakcie ciąży wywołać może wiele wad, określonych zespołem alkoholowym płodu .Do FAS zaliczone mogą być wady płodu w odniesieniu do wzrostu I rozwoju (np. wcześniactwo, pourodzeniowy niedobór wzrostu, śmierć w okresie noworodkowym, opóźnienie rozwoju umysłowego i fizycznego); wady w obrębie części twarzowej czaszki (np. wady ucha, cienka warga górna, obniżone kąciki ust, nieprawidłowe owłosienie głowy. Obecnie trwa dyskusja nad wpływem alkoholu spożywanego przez mężczyzn na potomstwa. Spożywanie alkoholu przez ojca przed poczęciem powoduje, że potomstwo rodzi się z obniżoną masą ciała. Nikotyna pow może opóźnienie wzrostu wewnątrzmacicznego zarodka. Zwiększa to ryzyko poronienia i porodu przedwczesnego, a noworodki mają przeciętnie o 200 g niższą masę urodzeniową. palenie papier może także wpływać na nieznacznie obniżony iloraz intelig potoms palaczy. Kofeina wywo może efekt koteratogenny. Przyjmowana naraz z innymi teratogenami może wzmacniać znacznie szkodliwy wpływ tych związków. Leki Na rolę zatruć farmaceutykami zwrócono uwagę przed kilku laty. Zachodnie firmy wyprodukowały lek uspok i łagodzący dolegli związ z 1 okresem ciąży. Po jego przyjęciu ustępowały poranne mdłości, a także poprawiało się samopoczucie ciężarnych. Lek ten, zwany thalomidem, był powsz stoso. Wkrótce jednak stwierdzono narastanie liczby nowor z wadami wrodz, nierzadko rodziły się dzieci bez kończyn, a także z innymi poważnymi zaburz. Na świat przyszły tysiące dzieci z rękami i nogami poskręcanymi na kształt płetw morsa lub foki. W niedługim czasie stwierdzono zależność między zażywaniem thalomidu, a powstawaniem wad rozwoj. Podjęto bad nad wpływem różn leków na rozwój płodu i okazało się, że wiele subst powsz stosow w medyc może mieć wpływ na rozwój płodu. Zwiększono więc ostrożność z jaką lekarze przypisują ciężarnym środki farmako jednym z nich są hormony płciowe. Hormony o działaniu progesteronu stosowane w leczeniu zagrażającego poronienia mogą wywołać efekt maskulinizujący u potomstwa żeńskiego. Podobne działanie mogą mieć androgeny. Opisano liczne wady potomstwa kobiet stosujących pigułki antykoncepcyjne. Zespół wad nazwano VACTERAL. Teratogenem o silnym działaniu jest diethylstilbestrol. Wpływa on na zaburzenia rozwoju narz płci potom, a także zwiększa ryzyko wystąp raka pochwy u dziewcząt, których matki leczono tą właśnie subst. Kobity chore na cukrzyce częściej niż zdrowe rodzą dzieci z wadami wrodz. Powodem może być stosowanie insuliny i leków hipoglikemicznych. Embriopatia cukrzycowa obejmuje np.: małomózgowie, rozszczep kręgosłupa, rozszczep wargi, podniebienia, wady serca, kręgów, żeber czy układu pokarmowego.Wiele antybiotyków może wpłynąć niekorzystnie na rozwój płodu. Przykładem może być tetracyklina wpływająca na uszkodzenie zębów mlecznych czy streptomycyna uszkadzająca nerw słuchowy, nierzadko powodując upośledzenie słuchu, a nawet głuchotę. Preparaty przeciwnowot. Powodować mogą śmierć wewnątrzmaciczną i samoistne poronienie, a u potomstwa, które przeżywa duże wady, głownie ośrodkowego układu nerwowego. Witamina A może być bowiem powodem embriopatii retinolowej, charakteryzującej się m. In. Wadami układu nerwowego (wodogłowie, wadliwy rozwój mózgowia) oraz zaburzeniami w zakresie twarzowej części twarzoczaszki. Rzadziej występują wady serca czy brak zawiązka grasicy. Duży wpływ teratogenny mogą mieć leki uspokajające. Diazepam stosowany między 15 a 60 dniem ciąży wywołuje rozszczep wargi i podniebienia. LSD może wywołać wady kończyn i układu nerwowego.

Narkotyki Np marihuana powodować może opóźnienie wzrostu wewnątrzmacicznego i nieznaczne upośledzenie umysłowe. Kokaina działa skurczowo na naczynia krwionośne macicy, obniża przepływ maciczno - łożyskowy, powoduje niedotlenienie zarodka i w efekcie wywołuje wady rozw, najcz: wady układu sercowo - naczyniowego, ośrodkowego układu nerwowego, małomózgowie, upośledzenie umysłowe, rozszczep wargi i podniebienia, niedrożność jelit, wady kończyn. Inne czynniki chem Stale rosnące skażenie środow zwiększa ryzyko uszkodz płodu. Związki rtęci powodować mogą chorobę Minamata poleg na niedorozwoju układu nerwowego, zaburzeniach mowy, uszkodzeniu układu kostnego. Swego czasu wielkiego rozgłosu nabrała tragedia w japońskiej miejsc nadmorskiej, gdzie w skutek zakażenia ryb związkiem rtęci, zaczęły rodzić się ślepe dzieci z uszkodzonym mózgiem.Dwuchlorofenol i inne dwufenolowe wielochlorowce powodują opóźnienie wzrostu i przebarwienia skóry. Silnym metalem teratogennym jest ołów. Przykładem, miejmy nadzieję należącym do przeszłości, była ołowica spotykana u dzieci mieszkających w sąsiedztwie niewłaściwie działających zakładów przemysłowych, emitujących związki ołowiu do środowiska. czynniki fizyczne promieniowanie jonizujące uszkodzenie chromosomów, wady wrodzone bądź upośledzenie w rozwoju umysłowym. Kobiety poddane radioterapii z powodu raka szyjki macicy nieświadome ciąży, rodziły dzieci martwe, z ciężkimi wadami wrodzonymi.Obecnie ochrona przed działaniem energii promienistej jest coraz trudniejsza i odgrywa coraz większą rolę. W nauce i przemyśle stosuje się tę energię coraz częściej.czynniki infekcyjne (zakaźne) - wirusów wywołujących wady płodu należą: wirus różyczki, opryszczki, ospy wietrznej i półpaśca, cytomegalii, wenezuelskiego końskiego zapalenia mózgu, grypy. Poważne konsekwencję mają także zachorowania na AIDS, toksoplazmozę oraz kiłę. Tradycyjnie opisuję się trzy wady: zaćmę wrodzoną, głuchotę oraz wady serca. Występować jednak może także zapalenie naczyniówki i siatkówki, jaskra, małoocze, mołomózgowie i upośledzenie umysłowe, niedorozwój szkliwa i wady uzębienia. Rodzaj wady zależy od okresu zakażenia. Z dwóch istniejących postaci wirusa opryszczki dla płodu najbardziej niebezpieczna jest postać genitalna. Do zakażenia dochodzi zazwyczaj pod koniec ciąży. Powodować on może m.in. Uszkodz siatkówki i upośledzenie w rozwoju umysł.Ospa wietrzna i półpasiec w przypadku zakażenia w 1 trymestrze ciąży pow mogą bliznowacenie skóry, zanik mięśni i upośledzenie rozwoju umysłowego.Wirus cytomegalii to jedno z najczęstszych zakażeń. Zakażenie w 1 miesiącu ciąży zazw kończy się śmiercią wewnątrzmaciczną zarodka i samoistnym poronieniem. Zakażenie jest szczególnie niebezpieczne, gdy pierwszy raz wystąpiło właśnie w czasie ciąży. W okresie płodowym zakażenie może spowodować m.in. Opóźn rozwoju umysł, padaczkę mózgową oraz powiększ śledziony i wątroby.

Wirus grypy jest szczególnie niebezp w razie zakażenia do 12 tygodnia ciąży. Może spowodować wówczas śmierć wewnątrzmaciczną zarodka i poronienie samoistne, zwiększenie śmiertelności noworodków oraz różne wady wrodzone. Wady częściej występują u płci żeńskiej, gdyż płód męski częściej obumiera. Wirus HIV może doprowadzić do śmierci wewnątrzmacicznej płodu i samoistnego poron, bądź spow wady wrodzone. Charakt cechami zesp są: niska masa ciała nowor oraz liczne, niestałe wady wrodzone twarzoczaszki (np. wypukłe czoło, szeroki rozstaw oczu, błękitne twardówki, długie rzęsy, zgrubienie warg, niskie osadzenie małżowin usznych). Krętek kiły może wywołać takie wady jak: głuchota, nieprawidłowości w budowie zębów i kości, wodogłowie, upośledzenie rozwoju umysłowego. Charakter zaburzeń zależy głownie od czasu zakażenia. Zakażenie w czasie ciąży prawie zawsze prowadzi do zakażenia płodu i wad wrodzonych. czynniki odżywcze czynnikiem teratogennym są niedobory pokar. Niedobór jodu może spowodować wady wrodz takie jak upośledzenie wzrostu, wole wrodzone, opóźnienie w rozwoju umysłowym.

Wewnątrzmaciczne opóźnienie wzrastania spowo jest przede wszys niedożyw płodu. Jest to bardzo często wynik niepraw sposobu odżyw się matki. Jeśli brak jest subst budulc to oprócz niskiej masy urodzeniowej występują różne anomalie: niedorozwój umysłowy, karłowatość, asymetryczna budowa ciała, nieprawidłowy przebieg kostnienia, przyspieszone pokwitanie, wady serca i inne. Określone niedobory w poszczególnych okresach rozwoju wewnątrzłonowego (zwłaszcza w pierwszych 3 miesiącach) prowadzą do wystąpienia różnych zespołów chorob.

Rozwój zarodkowy człowieka

Zapłodnienie- to połączenie plemnika z jajem. Prowadzi do powstania zygoty. Zachodzi w bańce jajowodu. Etapy zapłodnienia:plemniki pokonują wieniec prmonienisty i osłonkę przejrzysta jaja.Plemnikowi kt udało się pokonać bariery, układa się na powierzchni błony komórkowej jaja i zachodzi do poł się błon kom jajow i plemni.Głowka plemnika dostaje się do cytopl jaja. Reak korowa zabezpiecza kom jajow przed wnikaniem innych plemników. Kom jajowa kończy 2 podział mejotyczny. Dochodzi do kariogami dzieki której dochodzi do powst diploidalnej zygoty. Zygota przemieszcza się wzdłuż jajowodu w kier macicy, ulega licznym podziałom mitotycznym(bruzdkowanie-kom powstałe w tym czasie to tzw. blastomery) przechodzi przez faze moruli-zbud z 8 do 32 blastomerów, w fazie blastocysty zagnieżdża się (implantacja) w ścianie macicy. Rozpoczyna się gastrulacja-polega na przemieszczeniu się części blastomerów do wnętrza blastuli. Pows gastrula, tworzą się 3 listki zarodkowe (ektoderma endoderma i mezoderma) i błony płodowe. Organogeneza następuje po powstaniu warstw zarodkowych i jam ciała. Podczas jej trwania z poszczególnych listków zarodkowych rozwijają się tkanki, następnie narządy i układy narządów. Z ektodermy powstają nabłonki, pokrywające ciało i wyścielające początkowy i końcowy odcinek przewodu pokarmowego, wytwory naskórka oraz układ nerwowy i narządy zmysłów. Z endodermy tworzą się nabłonki środkowego odcinka przewodu pokarmowego i płuc oraz gruczoły trawienne kręgowców. Z mezodermy powstają nabłonki wtórnej jamy ciała, tkanki łączne układy: mięśniowy, krążenia, rozrodczy oraz nerki. Poczynając od 4 tyg do koń 8tyg ustala się symetria ciała i powstają narz pierwotne (m.in. struna grzbietowa, cewka nerwowa) kt nast zanikają lub przekształcają się w narządy ostateczne. Od 9tyg nast szybki przyrost masy ciała narządy dojrzewają. W 12tyg różnicują się narządy płciowe. W 19tyg pojawiają się włosy na głowie i matka wyczuwa ruchy płodu.

SPERMATOGENEZA Proces wytwarzania męskich komórek rozrodczych (plemników) zachodzi w kanalikachnasiennych męskich gruczołów płciowych -jąder. Kiedy samiec osiąga dojrzałość płciową,

komórki macierzyste plemników (spermatogonia) zaczynają przekształcać się w spermatocyty I rzędu. Potem spermatocyty I rzędu przechodzą mejozę. Po zakończeniu pierwszego podziału mejotycznego powstają spermatocyty II rzędu o zredukowanej liczbie chromosomów, a po drugim podziale mejotycznym ze spermatocytów II rzędu powstają

haploidalne spermatydy. Podczas sperm z każdej komórki macierzystej tworzą się cztery spermatydy. Każda przekształca się w plemnik. Haploidalne jądro komórkowe staje się główką plemnika, a mitochondria tworzą tzw. wstawkę. Mitochondria wytwarzają energię konieczną do ruchu wici; bez machania witką plemniki nie mogłyby dopłynąć do komórki jajowej. Na szczycie główki plemnika znajduje się akrosom — przekształcony aparat Golgiego, który zawiera enzymy potrzebne plemnikowi do przedostania się do środka komórki jajowej.Podczas powstawania plemnika spermatyda traci prawie całą cytoplazmę komórkową, dlatego dojrzały plemnik jest od niej o wiele mniejszy.

OOGENEZA Komórki jajowe, czyli gamety żeńskie, powstają w jajnikach. Ten proces zaczyna się już

podczas rozwoju płodowego samicy. Diploidalne komórki macierzyste gamet (oogonia)gromadzą w cytoplazmie substancje zapasowe (żółtko), a w ich jądrach komórkowych powstają duże ilości RNA.Następnie oogonia przekształcają się w oocyty I rzędu, które przechodzą I podział mejotyczny. Podczas oogenezy z oocytu I rzędu powstają dwie komórki różnej wielkości. Większa z nich to bogaty w cytoplazmę oocyt II rzędu, a mniejsza to ciałko kierunkowe (polocyt), które obumiera zaraz po zakończeniupodziału.Oocyt II rzędu przechodzi II podział mejotyczny, w wyniku którego znowu powstaje niewielkie ciałko kierunkowe oraz duża ootyda. Ootyda przekształca się w dojrzałą komórkę jajową. Taki nierównomierny podział cytoplazmy zachodzący podczas oogenezy sprawia, że komórka jajowa jest bogata w niezbędne dla rozwijającego się zarodka substancje zapasowe. W przeciwieństwie do plemników komórki jajowe większości zwierząt nie mogą się poruszać. U ludzi w ciągu całego życia kobiety tylko ok. 400 komórek jajowych uzyskuje zdolność do zapłodnienia.

MUTACJE

Mutacja- nagła, skokowa, bezkierunkowa, zmiana w DNA w wyniku, której powstaje nowy organizm zwany mutantem. W wyniku mutacji może powstać:- nowy allel genu - zmiana struktury chromosomu

Powstałe organizmy dzielimy na: 1. Aneuploidy-Organizmy o zmienionej liczbie pojedynczych chromosomów.-Mutacje te wynikają najczęściej z nondysjunkcji, czyli nie rozchodzenia się chromosomów homologicznych w czasie mejozy. -Zmiany o charakterze aneuploidii dzieli się na: a) nullosomie - (2n - 2) brak całej pary genów homologicznych. Zawsze letalne. b) monosomie - (2n - 1) u osob zamiast pary chrom homol w zygocie jest tylko jeden. Monosomia u człowieka jest najczęściej letalna. c) trisomie - (2n + 1) u osobników zamiast dwóch chromosomów homologicznych w zygocie funkcjonują aż trzy. Często jest letalna. d) tetrasomie - (2n +2) - zamiast pary chromosomów są aż cztery. Zazwyczaj letalne. 2. Euploidy Organizmy o zmienionej liczbie kompletów chromosomów. Wśród nich wyróżniamy: a) autoploidy - mutanty jednego gatunku cechujące się zwiększoną liczbą kompletów chromosomów. Przyczyną takich zmian może być np. brak wykształcenia wrzeciona kariokinetycznego w czasie pierwszego podziału zygoty co prowadzi do endomitotycznej euploidyzacji. Kom posiada zwiększoną liczbę chrom do 4n (organizm tetraploidalny).

Natomiast skutkiem nierozdzielenia się chromosomów w gametogenezie może być powstanie osobnika triploidalnego (2n + n). Autoploidia występuje znacznie częściej u roślin, w organizmach tych zwielokrotnienie genomów może wywoływać korzystne efekty. b) alloploidy - organizmy powstałe z połączenia dwóch różnych genomów (krzyżówki międzygatunkowe).Mieszańce takie szczególnie wśród zwierząt są rzadkością, najczęściej nie są zdolne do życia.Alloploidy są najczęściej bezpłodne z powodu braku chromosomów homologicznych które mogłyby ze sobą koniugować. Wyjątek stanowią amfiploidy (2n + 2n), które są praktycznie nowym gatunkiem zdolnym do rozrodu płciowego.
Czynniki mutagenne - częstość mutacji można zwiększyć, stosując promieniowanie ultrafioletowe czy też odpowiednie inne czynniki fizyczne (np. promieniowanie rentgenowskie) czy chemiczne (analogii zasad w DNA, związki wiążące się z DNA).

SYSTEMATYKA

Naukowcy opisali do tej pory istnienie ok. 1,7 mln gat org żywych. W tej sytu oczyw jest potrzeba stworzenia logicznego, przejrzystego systemu porządkuj wiedzę na ich temat. Zajmuje się tym systematyka. Twórcą współcz syst jest Karol Linneusz kt uporządkował zasady klasyfikacji org, wprow hierarchiczny układ jednost taksonom i zasadę podwójnego nazewnictwa (stosujemy nazewnictwo dwuczłonowe pierwszy określa rodzaj gatunku kt nazwa może się zmienić, pisany z dużej lit, drugi to epitet gatunkowy kt nazwa nie może się zmienic chyba że jest to nowy gat lub jeśli okaże się że to jest tylko Podgaj). Pełna nazwa zawiera nazwisko lub jego skrót osoby kt opisała gatunek oraz rok. Klasyf org żyw musi spełniać określone wymagania; system musi być przejrzysty, musi mieć wyczerpujące info i przeds natur pokrew pomiędzy grupami.

Podstawową jednostką taksonomiczną jest gatunek gr org o podobnych cechach przedst. 1 gat mogą się ze sobą krzyż. Jest to gr ogr posiad wspólną pule genową. Org wymarłe mogą być kwalifikow tylko poprzez cechy zewn., pomocna jest tutaj anaiza DNA.

1.królestwo-rośliny,gromada-okryt,klasa-dwuliś,rząd-różowce;rodzina-różowate;rodzaj-róza:gatunek-róża dzika

2królestwo-zwierzeta;typ-strunowce;gromada-ssaki;rząd-naczelne;rodzina-człowiekowate;rodzaj-człowiek;gatunek-człowiek rozumny

Można dodać pośrednie taksony jak:podklasy, nadrzędy, podgatunek

Grupa polifiletyczna - nie pochodzi od wspólnego przodka, ale wykształciła podobne cechy (np. zwierzęta stałocieplne)

Grupa monofiletyczna - pochodzi od wspólnego przodka (np. ssaki).

Grupa parafiletyczna - pochodzi od wspólnego przodka, ale obejmuje tylko część potomków owego przodka (np. gady - aby mogły stać się grupą monofiletyczną powinno się włączyć do nich ptaki).

CHOROBY AUTOSOMALNE

Zespół Pataua Trisomia 13 pary chromosomów.

Choroba prowadzi do poważnych deformacji płodu i kończy się śmiercią dziecka w ciągu 1 - 3 miesięcy od narodzin. Objawy: 1ciężkie upośledzenie umysłowe,2mała głowa,3 deformacja uszu, 4obniżony tonus mięśniowy, 5mała żuchwa, 6polidaktylia, 7wady serca, nerek, 8przepuklina pępkowa ,9ogólne wady centralnego układu nerwowego. Leczenie:choroba nieuleczalna

Zespół Edwardsa Trisomia 18 pary chromosomów

-choroba prowadzi do poważnych deformacji, m.in. zaburzeń rozwoju umysłowego, większej niż normalnie liczby palców (polidaktylii) oraz wad serca, -często kończy się śmiercią w wieku dziecięcym

Częstotliwość występowania tej wady wynosi 0,3 na 1000 żywo urodzonych niemowląt, z tym że u dziewczynek występuje on 3 razy częściej. - na wystąpienie choroby wpływ ma też wiek matki - większość dzieci przeżywa 3-4 miesięcy, wyjątkowo do 2 lat. W przypadku wczesnego zdiagnozowania wiek ten może się znacznie wydłużyć. Leczenie: Choroba nieuleczalna.

Zespół Downa

trisomia 21 pary chromosomów.

Objawy:nieco zdeformowana, szeroka twarz z charakterystycznym fałdem skórnym na powiece oka,

1zmienione dłonie2skośne ustawienie szpar powiekowych3opadające ku dołowi kąciki ust4otwarte usta, 5stosunkowo duży język6stwierdza się tzw. plamki Brushfielda na tęczówce7zmniejszenie nosa, małżowin usznych i żuchwy8często duży odstęp pomiędzy pierwszym i drugim palcem stopy. 

Występuje także niedorozwój fizyczny i umysłowy. - choroba zauważalna jest już w wieku niemowlęcym

- dzieci z tym schorzeniem rozwijają się wolniej niż ich zdrowi rówieśnicy i potrzebują także nieco innych warunków do nauki i rozwoju.- ryzyko wystąpienia choroby i dziecka jest wprost proporcjonalne do wieku matki (w im późniejszym wieku decyduje się ona na potomka tym większe ryzyko zachorowania )Leczenie:

zespół Downa jest chorobą nieuleczalną

CHOROBY HETEROCHROMOSALNE(chromosomów płci)

Zespół Turnera (2n - 1 = 2A + X) Jest to choroba związaną z całkowitą utratą jednego chromosomu X (bądź Y) Osobnika z tym zespołem charakteryzują: 1pierwotna niepłodność2niski wzrost 3opóźnione dojrzewanie 4brak pierwszej miesiączki i owulacyjnych cykli miesięcznych,5brak rozwoju gruczołów sutkowych, 6 obniżone stężenie estrogenów7 podwyższone stężenie gonadotropin. Leczenie :polega na poprawie wzrastania - hormonem wzrostu oraz na wywołaniu feminizacji estrogenami.Długość życia chorych na zespół Turnera nie odbiega od normy.  

Zespół Klinefeltera choroba genetyczna spowodowana obecnością dodatkowego chromosomu X (lub większej ilości dodatkowych chromosomów X) w komórkach organizmu mężczyzny Objawy:1Często bezpłodnośc w wyniku  nieprawidłowego rozwoju jąder,2sylwetka może być zbliżona do kobiecej; może też występować rozrost gruczołów piersiowych (ginekomastia),3 czasami lekkie upośledzenie umysłowe.Różnice dostrzegane w okresie dorastania:1znaczący wzrost (nieproporcjonalnie dłuższe kończyny dolne), 2małe, twarde jądra, które wytwarzają mniej testosteronu niż w normie, dlatego też prącie jest niewielkie, 3owłosienie ciała skąpe.4mężczyźni z Zespołem Klinefeltera są przeważnie otyli, niektórzy chorują na cukrzycę. 5mogą pojawić się zaburzenia funkcjonowania tarczycy.5często pojawiają się zaburzenia psychiczne

Leczenie:polega na podawaniu testosteronu. Uzupełnianie tego hormonu umożliwia bardziej do męskiego zbliżony rozrost mięśni i nabieranie cech męskich

Zespół supersamicy, Zespół XXX- trisomia chromosomu płciowego X.

-Głównym uznawanym obecnie objawem fenotypowym choroby jest występowanie dwóch
ciałek Barra w komórkach. -Może też wystąpić obniżona inteligencja- Mutacja ta dotyka przeciętnie jedną na tysiąc kobiet

Zespół supersamca Zespół XYY

Objawy:-wysoki wzrost- szerokie ramiona- zaznaczone kości policzkowe - intensywne owłosienie-nadprodukcja testosteronu- agresja-silny trądziki-obniżona inteligencja-deformacje szkieletu-zwiększa podatność na stres-mężczyźni są płodni, dodatkowy chromosom Y się niedziedziczy

CYKL KOM I INTERFAZA

Totipotencja (totipotencjalność, ekwipotencjalność rozwojowa) jest zdolnością pojedynczej komórki do zróżnicowania się w każdy typ komórkowy organizmu. Z definicji komórką totipotencjalną jest zygota. U ssaków totipotipotencją charakteryzują się komórki macierzyste i komórki zarodkowe węzła zarodkowego blastocysty. U roślin własność totipotencji mają komórki merystematyczne, choć potencjalnie każda komórka roślinna, posiadająca kompletny materiał genetyczny, może ulec odróżnicowaniu w procesie regeneracji do kallusa i osiągnąć stan toti- lub pluripotencji(wyjątkiem są silnie wyspecjalizowane komórki, które w trakcie różnicowania utraciły część bądź całość meteriału genetycznego np. komórki przyszparkowe).

Cykl komórkowy

Cykl podziału kom jest serią zdarzeń, kt zachodzą w kom eukariot, prowadz do jej podz. Ogólnie zdarzenia te można podzielić na 2 krótkie okresy: interfazę - w trakcie której komórka wzrasta, gromadząc składniki odżywcze niezbędne do mitozy i podziału swojego materiału genetycznego (DNA); fazę mitotyczną (M) - podczas której komórka dzieli się na 2 oddzielne komórki, zwane komórkami potomnymi. Cykl kom jest procesem życiowym, kt umożliwia jednokom zygocie rozw się w dojrzały org, jak również proc, dzięki kt skóra, włosy, komórki krwi i niektóre inne narządy wewnętrzne ulegają odnowie. InterfazaPo fazie M każda z kom potom zaczyna interfazę nowego cyklu kom. każda z nich posiada odrębny zestaw wyspecjalizowanych procesów biochemicznych, który przygot kom do podziału.Faza G1 1faza interfazy, która zaczyna się od końca fazy M poprzedniego cyklu i trwa do początku syntezy DNA, nazywa się fazą G1 (G - z ang. growth - wzrastanie). Zachodzą procesy biosyntezy w kom, kt uległy znacznemu zwolnieniu w fazie M, zostają podjęte na nowo i w większym stopniu. W fazie tej dochodzi do syntezy różnych enzymów potrz gł do replikacji DNA w fazie S. Czas trwania fazy G1 jest znacznie zróżnicowany, nawet w pomiędzy różnymi komórkami tego samego gatunku.Kolejna faza S (z ang. synthesis - synteza) rozpocz się wraz z rozpocz syntezy DNA kiedy kończy się, wszystkie chromos są zreplikowane, tzn. każdy chromosom ma 2 siostrzane chromatydy. Dlatego też podczas tej fazy ilość DNA w kom zostaje podwojona, mimo że ploidalność komórki pozostaje ta sama. Tempo syntezy RNA i białek w tej fazie jest niskie. Wyjątek stanowi produkcja histonów, która w większości odbywa się w fazie S. Czas trwania tej fazy jest zazwyczaj względnie stały w komórkach tego samego gatunku.Kom wchodzi następnie w fazę G2, kt trwa, dopóki kom nie rozpocznie mitozy. Ponownie w tej fazie znacząco zwiększa się synteza białek, głównie tubuliny, celem wytworzenia mikrotubul - skład wrzeciona podziałowego niezbędnego w procesie mitozy. Zahamowanie syntezy białka w fazie G2 uniemożliwia komórce odbycie mitozy.Faza G0Odnosi się niekiedy zarówno do kom w fazie spoczynku, jak i komórek starzejących się. Niedzielące się kom u wielokom org eukariotycznych generalnie wchodzą w fazę G0 z fazy G1 i mogą pozostawać w tej fazie spoczynkowej przez długi okres czasu, jak to często bywa w przypadku neuronów. Starzenie się kom jest stanem, który występuje w odpowiedzi na uszkodzenie lub zniszczenie DNA, kt mogłoby uczynić potoms kom niezdolnym do życia. Jest to często biochemiczna alternatywa dla samozniszczenia tak uszkodzonej komórki przez apoptozę. Niektóre typy komórek w dojrzałym organizmie, np. komórki parenchymalne (miąższowe) wątroby i nerek, wchodzą w fazę G0 w sposób na wpół trwały i mogą zostać pobudzone do ponownych podziałów tylko w bardzo szczególnych okolicznościach. Inne komórki, np. komórki nabłonkowe, kontynuują dzielenie się przez okres całego życia organizmu.

MITOZA

Profaza Jest to 1 etap podziału komi eukariot. a) następuje kondensacja chromatyny b) chromos zaczynają być widoczne c) ujawnia się struktura chromosomu d) chromatydy ulegają pogrubieniu, widać miejsce ich złączenia (centromer) e) formuje się wrzeciono podziałowe (kariokinetyczne)f )zanik jąderka g) zanika otoczka jądrowa Metafaza a) rozpad błony jądrowej (w tym momencie rozpoczyna się metafaza) b) następuje przyczepienie wrzeciona podziałowego do centromerów c) chromosomy ustawiają się w płaszczyźnie równikowej komórki, tworząc płytkę metafazową. Anafaza a) następuje rozdzielenie chromatyd siostrz, powst chromosomy potomne (jest to właściwym początkiem anafazy)b) chromosomy potomne wędrują do przeciwległych biegunów komórki c) podział organelli na równe zespoły Telofaza a) wokół skupisk chromosomów powstaje błona jądrowa b) wyodrębniają się jądra potomne identyczne z jądrem rodzicielskim c) chromosomy ulegają despiralizacji do chromatyny d) dochodzi do cytokinezy (czasami proces ten dokonuje się już w anafazie -podział cytoplazmy w procesie podziału komórki: w płaszczyźnie równikowej dzielącej się komórki tworzy się tzw. pierścień kurczliwy (zbudowany z cząsteczek białek -miozyny i aktyny). W wyniku zaciskania się tego pierścienia powstaje tzw. bruzda podziałowa. Ostatecznie prowadzi to do rozdzielenia cytoplazmy pomiędzy dwie komórki potomne.) e) powstają dwie diploidalne komórki potomne…..

W komórkach roślinnych w płaszczyźnie równikowej, pomiędzy grupami rozdzielonych chromosomów tworzy się struktura określana jako fragmoplast. (utworzony z pozostałości mikrotubul). Struktura ta kieruje transportem pęcherzyków pochodzącym głownie z aparatu Golgiego, wypełnionych materiałami służącymi do budowy ściany komórkowej. Pęcherzyki te układają się w płaszczyźnie równikowej, łączą się ze sobą i powoli budują ścianę komórkową, która rozdziela cytoplazmę na dwie części.

MEJOZA

Profaza Iwykształcenie się wrzeciona podziałowego, kondensacja chromatyny do chromosomów jest długa i składa się z 5 stadiów:1leptoten - z chromatyny wyodrębniają się chromosomy2zygoten - chromosomy homologiczne układają się w pary (koniugują ze sobą) tworząc biwalenty, liczba biwalentów stanowi połowę liczby chromosomów z leptotenu3pachyten - chromosomy dzielą się podłużnie na dwie chromatydy, w wyniku czego tworzą się tetrady (w jednej tetradzie znajdują się 4 chromatydy) chromosomy skręcają się i grubieją zachodzi crossing-over,(to proces wymiany materiału genetycznego między chromosomami homologicznymi, w wyniku którego zwiększa się zmienność genetyczna)

4diploten - pary chromatyd rozchodzą się, ale pozostają złączone w punktach zwanych chiazmami, Rozdzielenie chromosomów homologicznych tzw. desynapsis. Kompleks synaptonemalny ulega rozpuszczeniu. Każdy z biwalentów połączony jest poprzez jedną lub więcej chiazm. Intensywna synteza RNA i dekondensacja chromosomów. 5diakineza - zanika otoczka jądrowa i jąderka, zachodzi maksymalna spiralizacja chromosomów w biwalentach, tworzą się włókna wrzeciona kariokinetycznego chromosomy homologiczne połączone są w chiazmach.Metafaza I w metafazie I Podziału włókienka wrzeciona podziałowego przyłączają się do centromerów i układają się w całe biwalenty w płaszczyźnie środkowej komórki. Anafaza I rozejście się chromosomów homologicznych do przeciwległych biegunów wrzeciona podziałowego(kariokinetycznego).Telofaza I zaniknięcie wrzeciona, odtworzenie otoczki jądrowej, powstanie dwóch jąder potomnych o liczbie chromosomów zredukowanej do połowy w stosunku do komórki macierzystej. (Niektórzy twierdzą, że telofaza I nie zachodzi.)Profaza II kondensacja chromatyny do chromosomów, rozerwanie centromerów, zanikanie otoczki jądrowej Metafaza II powstanie wrzeciona podziałowego, ustawienie chromosomów w płaszczyźnie równikowej, połączenie centromerów z niciami białkowymi Anafaza II wrzeciono podziałowe kurczy się, centromery pękają, czego skutkiem jest oddzielenie się chromatyd Telofaza IIprzekształcenie chromatyd w chromosomy potomne

PORÓWNANIE MITOZY I MEJOZY

Mitoza: proces zach w kom somatycznych. Obejmuje jeden cykl podziałowy. Z jednej komórki macierzystej powstają 2 kom potomne. Liczba chroms w kom pot jest taka sama jak w kom macierzystej. Profaza krótka. Nie zachodzi zjawisko crossing-over. W etafazie w płaszcz środkowej układają się chromos składające się z dwóch chromatyd. W anafazie do biegónów kom rozchodzą się chromatydy siostrzane, kt nazywane są chromosomami potomnymi. Służy namnażaniu się komrek, co prowadzi do wzrostu org, regeneracji. Umożliwia przekazanie niezmienionej info gen. Ma na celu zachowanie stałej liczby chromosomów w komórkach potomnych autosomalnych (w obrębie jednego organizmu) (2n - 2n)

Mejoza: proces Zach w kom macierzystych gamet i zarodników. Obejmuje 2 cykle podziałowe. Z 1 kom macierz powst 4 kom pot. Kom potomne mają zredukowaną do połowy liczbę chromosomów(najczęś z 2n do 1n). Mechanizm kontroli stałej liczby chromosomów w komórkach organizmów potomnych (po połączeniu się gamet - odtwarzana jest liczba 2n w procesie zapłodnienia; 1n ♀ + 1n ♂ → 2n u zygoty) profaza wieloetap długa. Zachodzi cro-ov. W metafazie I układają się biwalenty (pary chromos homolog, w sumie 4 chromos w biwalencie). W anafazie rozchodzą się chromos homolog. Redukuje liczbę chromosomów w gametach lub zarodnikach, co zapewnia stałość licz chromos w kolejnych pokoleniach. Jest źródłem zróżnicowania genet potom.

PODZIAŁ ZWIERZĄT

Typ:beztkankowce (gabki) ciało w krz worka bez wyróż tkanek i narz, złoż z 2 warstw kom, +dwuwarstwowce można wyróżnić 2 warstwy Endo i egzoderme. Otwór gębowi oi odbyt to jedno. Typ: parzydełkowce-jamochłony posiad parzydełk(stułbia)

*Pierwouste trójwarstwowe, otwór gębowy rozwija się z pragęby zarodka Podział;

Typ płazińce(tasiemiec)spłaszczone grzbietobrzusznie, wydłużone oddychają caą pow ciała.

Typ pierścienice(dżdżownica) wydłużone ciało, podziel na pierśc-można wyróżnić głowe tułow i pierś odbytowy)

Typ: Nicienie(glista ludzka)ciało obłe, nitkowate,

Typ Stawonogi najliczniejsza gr bezkręg wyst we wszystkich środowisk na Ziemi. Ich dwubocznie symetryczne ciao ma wspólny plan budowy, pokryty jest sztywnym oskórkiem stanowiący zewnętrzny szkielet. Narz lokomocji są członowate odnóża. Podział: 1.trylobitowce 2. Żuwaczkowce-skorupiaki(rak, homar, krab)-wije(drewniak)-owady(ważka)3szcząkoczółkowce-pajęczaki(krzyżak)-skorpiony-roztocze(kleszcze)-kosarze

Typ;Mięczaki- typ pierwoustych zwie o symetri dwubocznej. Miękkie i nie segmentowane ciało zwykle podz na głowe, noge i worek trzewiowy okryty płaszczem. Płaszcz u większości gat wytwarza muszlę zewn lub wewn.Podział: 1.ślimaki-strzelodyszne-płucodyszne2małżemorskie-słodkowodne 3.głowonogi(ośmiornica):-2skrzelne-4skrzelne.

*wtórouste(rozgwiazdy,my!)), trójwarstwowe, u kt z pragęby zarodka rozwija się odbyt

Podtyp: Kręgowce-zwierzeta kt szkieletem jest kostny lub chrzęstny kręgosłup i czaszka otaczający trzyczęściowy mózg. Ciało najczęściej podzielone na głowę tułów i ogon i pokryte skórą zb z wielowarst nabłonka. Dobrze rozw narz zmysłów.Podział: Ryby(nadgromada) -zimnocieplne kręg o opływowej bud ciała, zasiedlają wody morskie oraz słodkie. Parzyste kończyny w postaci 2 par płetw. Skóra pokr łuskami. Zawiera liczne gruczoły śluzowe podział:1 chrzestne 2promieniopłetwowe 3mięsniopłetwowe Płazy: czworonożne bezwodniowce, zmiennocieplne. Podział płazów:1bezogonowe(żaby ropuchy) mają głowe i któtki szeroki tułów, 2 pary koń, przechodzą przez stadium larwy. 2ogoniaste(traszki, salamand)mają ogon i 2 koń, zdarza się neotenia-wyst larw zolnych do rozrodu płciowego 3beznogie(marszczelce pierścieniowy) brak koń, przyomiają węze podziemny tryb życia Gady; ladowe lub wtórnie wodne zmiennocieplne kręgowce o suchym zrogowaciałym naskórku tworzącym łuski lub tarcze. Szkielet skostniały. Płucodyszne. Podział(rząd); 1żółwie pancerz lądowe lub wodne 2krokodyle 3łuskonośne(węze jaszczurki) mają lub nie koń, węze mają okulary a jaszcz powieki ruchome. Ptaki:stałocieplne, ciało pok piórami, przednie koń przekszt w skrzydła, szkielet skostniały lekki. Mogą biegac(strusie) pływać(pingwiny)latać Ssaki;stałocieplne, 4nożne zasiedlające różne środ, szkielet silnie skost pokryty włosami. Podział:1podgr prassaki: rz stekowce(dziobak)2 podgr ssaki niższe: rz torbacze 3.podgr łożyskowce: silny rozw mózgu i dużą masą, ścisły kontakt zarodków z org matki rz:-łuskowce-szczerbaki-drapieżne-płetwonogie-trąbowce-walenie-gryzonie-naczelne-parzysto i niep kopytne.

lasy równikowy
zajmują zaledwie 6% powierzchni Ziemi żyje w nich przeszło połowa wszystkich gatunków roślin i zwierząt występujących na Ziemi. (Na hektarze lasu tropikalnego może występować 200 gatunków drzew, podczas gdy na takim samym najbogatszego lasu strefy umiarkowanej rośnie najwyżej 25 gatunków.) Wzdłuż rzek rozpościerają się lasy galeriowe będące odmianą lasów deszczowych. Zwarte sklepienie stanowi podporę dla 30 gatunków lian i roślin epifitycznych. Pod drzewami rosną krzewy i pnącza, a na zacienionym dnie można spotkać tylko drobne glony i grzyby.
Leśne rośliny tworzą siedlisko życia zwierząt. Dostarczają im schronienia, miejsc do spania a także pożywienia w postaci liści, owoców, kwiatów. Rośliny są także siła napędową ekosystemu leśnego, zapewniają mu życiodajny obieg wody i substancji pokarmowych
Cienka warstwa gleby jest przerośnięta strzępkami grzybni różnych grzybów saprofitycznych, kt rozkładają szczątki roślin i zwierząt na sub przyswajane przez rośliny. Centymetr sześcienny gleby może zawierać wiele metrów strzępków i liczbę bakterii przekraczającą liczbę ludzi na Ziemi.
Lasy deszczowe tworzą głównie szerokolistne, wieczne zielone drzewa, które rosną przez cały rok i dlatego nie mają pierścieni przyrostów rocznych. Lasy takie występują w rejonach, gdzie temperatura jest wysoka (średnio 25 stopni), a roczne opady deszczu przekraczają 2000 mm.
Największe obszary zajmuje las równikowy w dorzeczu Amazonki, w kotlinie rzeki Kongo i na wyspach Archipelagu Malajskiego. Na wybrzeżach tropikalnych mórz i w ujściach wielkich rzek występuje las namorzynowy (mangrowy). Tworzą go drzewa i krzewy będące słonoroślami, kt zalewane są w czasie przypływów aż po korony. W czasie odpływów odsłaniają się liczne korzenie przybyszowe, utrzymujące drzewa w grząskim dnie.
Oprócz obfitości roślin na obszarze 100 km2 wilgotnego lasu równikowego można spotkać około 400 gatunków ptaków, 150 gatunków motyli, 150 gatunków gadów i płazów. Oraz około 125 gatunków ssaków. Świat owadów na takim obszarze jest zbyt bogaty, aby pokusić się o oszacowanie liczby bytujących tam gatunków.
Wilgotny las równikowy ma wyraźnie zaznaczoną strukturę warstwową. Formą dominującą są wysokie drzewa, co wynika z faktu, że w warunkach, gdy temperatura i wilgotność są optymalne, czynnikiem ograniczającym staje się światło. Stąd też liczba drzew ogromna tworząca trzy warstwy:
- Bardzo wysokie drzewa o wysokości od 45 m (nawet do 60m) rozrzucone gdzieniegdzie, wyrastające ponad przeciętny dach lasu. - Warstwa drzew tworzących „dach lasu”, czyli zieloną pokrywę sięgającą wysokości 24-30m trudno przepuszczalny dla światła. - Warstwa drzew niższych, wyrastających tylko tam gdzie pojawi się luka w koronach drzew wysokich.
W warunkach tych zaznacza się ostra konkurencja o światło, co przejawia się w silną tendencją wszystkich roślin do pięcia się wzwyż, czego przykładem są liany.
Niższe piętro lasu tworzy warstwa krzewów, zbudowana najczęściej z wysokich bylin (banany, bambusy). Na dnie lasu panuje mrok stąd też warstwa runa jest słabo rozwinięta (tworzą ją paprotniki, grzyby). Poza nadrzewnymi ssakami, takimi jak leniwce, wiewiórki, nietoperze, małpy, licznie występują tu gady (kameleony, iguany i węże nadrzewne), płazy (rzekotki, ropuchy) oraz ptaki. Duże znaczenie ekologiczne mają mrówki, motyle i patyczaki.


Lasy podzwrotnikowe
W lasach podzwrotnikowych występują pory suche. Drzewa w czasie pory suchej zrzucają liście, natomiast w porze deszczowej przypominają bujne zawsze zielone lasy deszczowe. (Drzewa są niższe niż w lasach równikowych). Na suchszych obszarach powstaje tak zwany las parkowy.
W kl mons, w porze deszczowej rośli rozrasta się bujnie, a w suchej świat roślin ubożeje. Typowe rośliny lasów monsu to: bambusy (do 60 m wysokości). Fauna jest podobna do fauny lasów równikowych: pancerniki, jaguary, pumy, grzechotniki. Większość zwierząt żyje w zaroślach. Żyją tam również słonie indyjskie, małpy, tygrysy, bogaty jest świat gadów, ptaków, owadów.
Lasy te występują na Półwyspie Indochińskim, w Indiach, w północnej Australii i Nowej Zelandii. Lasy podzwrotnikowe rosną w południowej części Wyżyny Brazylijskiej i południowo-wschodnich Chinach, na obrzeżach Kotliny Kongo i w Ameryce Środkowej.

Sawanna
Sawanna to formacja roślinna, gdzie występują tylko dwie pory roku sucha i deszczowa (dżdżysta), typowa dla strefy pod- i międzyzwrotnikowej. Sawanny występują przede wszystkim w Afryce (uznawana z największą powierzchnia ponad miliona km2), a także w Ameryce Południowej i Środkowej, Australii i Azji (na półwyspie Indyjskim).
Sawanna powstała na skutek działania klimatu. Wyniszczająca pora sucha, która trwa do 5 miesięcy, uniemożliwia rozwój drzew. Przetrwać może tylko odporniejsza na brak wilgoci roślinność trawiasta i krzewy (zwykle kolczaste). Podczas suszy bujniejsza roślinność spotyka się na obrzeżach sawanny, w rejonach jej styku z lasami tropikalnymi i korytach rzek. Podczas wielotygodniowej suszy wysychają naziemne części traw i wielu innych roślin, drzewa i krzewy tracą liście, zatrzymując niezbędną do życia wilgoć w grubej korze i rozbudowanych korzeniach. Następuje okres zwolnionych procesów życiowych, nastawionych tylko na przetrwanie. Trudna dla wszystkich organizmów żywych pora sucha wymaga od mieszkańców sawanny różnych przystosowań. Duże ssaki trawożerne (słonie, żyrafy, antylopy, zebry, bawoły) odbywają długie wędrówki w poszukiwaniu pokarmu i wody. Za nimi podążają drapieżcy żywiąc się osobnikami, które padły podczas trudnej drogi.
Pora dżdżysta przynosi ze sobą ciągłe i obfite opady powodujące gwałtowny rozwój życia na sawannie. Pojawiają się bujne trawi i wiele innych roślin, drzewa oraz krzewy pokrywają się liśćmi i kwiatami. W ogromnym tempie rozmnażają się zwierzęta i rozwijają rośliny. Podczas pory deszczowej następują przyspieszone lęgi ptaków i liczne porody u ssaków. (Zarówno drapieżników jak i roślinożerców). Obfitość pokarmu wykorzystywana jest w maksymalnym stopniu. Trawy i niską roślinność zjadają zwierzęta ciężkie i małe (nosorożce, hipopotamy, bawoły, gazele, antylopy). Roślinność wyższa jest dostępna dla dużych antylop, łodygi wysokich krzewów i liście drzew to pokarm dla słoni i żyraf.
Wśród flory sawanny przeważają okazałe trawy, bujnie rozwijające się i zakwitające w czasie deszczów a wysychające i prawie zanikające w sezonie bezdeszczowym. Krajobraz sawanny urozmaicają rozrzucone kolczaste drzewa o parasolowatej koronie, okresowo zrzucające liście (np. akacje, baobaby, drzewiaste wilczomleczowate, a także palmy). To rzadkie i równomierne rozmieszczenie drzew jest skutkiem konkurencji o wodę, eliminującej drzewa słabiej ukorzenione. W porze suchej częstym zjawiskiem są pożary, pełniące ważną rolę w formowaniu tego biomu.
Fauna: Obok dużej liczby szybko biegających ssaków kopytnych (antylopy, bawoły, zebry) występują wielkie drapieżniki (lwy, pantery, gepardy, hieny, liakaony). Dość miękka ziemia sprawia, że wiele drobnych, a nawet średnich zwierząt kopie w niej nory, w których znajduje schronienie przed upałami.

Półpustynie i pustynie gorące
Półpustynie i pustynie występują w Azji, afr, AM pó i poł australi. Półpustynia to rodzaj formacji roślinnej i równocześnie jeden z najczęściej spotykanych rodzajów krajobrazu na kuli ziemskiej. Cechuje ją suchy klimat, brak stałej sieci cieków wodnych, występowanie okresowych słonych jezior i solnisk. Występujące tam rośliny są dość ubogie przeważają suchorosty (kserofity i sukulenty) roślin gromadzących i przechowujących w sobie wodę, a także roślin efemerycznych pojawiających się epizodycznie po opadach deszczu i szybko ginących.
Półpustynia stanowi formację pośrednią pomiędzy pustynią a sawanną w klimacie zwrotnikowym oraz pustynią a stepem w klimacie umiarkowanym.
Półpustynie zajmują wielkie obszary lądów między innymi w Azji środkowej, w Afryce (na południe od Sahary i w południowej części kontynentu-Kalahari) oraz w zachodniej i środkowej Australii.
Pustynie związane są z klimatem suchym i skrajnie suchym. Pustynie występują tam, gdzie dociera gorące, tropikalne powietrze z rejonów równikowych, a więc w rejonach zwrotników Raka i Koziorożca, powietrze jest tam nieustannie suche i gorące. Charakteryzują się opadami rocznymi nie przekraczającymi 200 mm rocznie. Występuje tam stały deficyt wilgotności, łączne parowanie wody z roślin, skał i gleby jest większe niż wielkość opadów deszczu oraz dopływu wody w postaci mgieł nadciągających od morza. Charakt jest też silne nasłonecznie, duże dobowe wahania temperatur, całkowity lub prawie całkowity brak wody i roślinności, brak cieków lub występowaniem ich tylko epizodycznie.
Pustynie występują w klimacie skrajnie suchym zwrotnikowym (np. Północna Afryka, Półwysep Arabski, Australia), występują również w suchych wnętrzach kontynentów w klimacie podzwrotnikowym, a także umiarkowanym (Azja Środkowa, Ameryka Północna). Specyficznym typem są pustynie nadbrzeżne (Atacama, Namib) związane z wysuszającym oddziaływaniem chłodnych prądów morskich.Flora większości pustyń jest uboga. Wyróżnia się trzy formy życiowe roślin przystosowanych do życia na pustyni.Rośliny efemeryczne, które przeżywają suszę w postaci nasion lub podziemnych organów przetrwalnych. Rosną tylko wtedy, gdy jest odpowiednia wilgotność.
Sklerofity rośliny o silnie rozwiniętych systemach korzeniowych. Sklerofity mają małe i grube liście, które mogą zrzucać, gdy przedłuży się okres suszy.
Sukulenty rośliny magazynujące wodę w łodygach (kaktusy) lub liściach (aloes) albo w organach podziemnych
FAUNA Zwierzęta na pustyni, podobnie jak rośliny, przystosowują się do braku wody i ciężkich warunków dlatego jest ich bardzo mało. Są to nieliczne szarańczaki, chrząszcze, pajęczaki, jaszczurki, węże, ptaki. W czasie dnia zwierzęta pozostają ukryte w norach, aktywne są jedynie nocą.

Wiecznie zielone lasy i zarośla twardolistne
Wiecznie zielone lasy i zarośla twardolistne występują na wsz kont (bez Antarktydy) w niewielkich izolowanych obszarach. W Eur, Pół Afryce i Zach Azji wyst na wybrzeżach morza Śródz. W poł-zach cz Am Pół Na półkuli południowej biomy te tworzą wąski pas w zachodniej części Ameryki Południowej, zajmują najbardziej na południe wysuniętą część Afryki i poł-zach wybrzeża Australii.Wiecznie zielone lasy i zarośla twardolistne rozwijają się w kli z niezbyt chłodnymi, ale dżdżystymi zimami oraz gorącym i suchym latem. Na różnych kontyn napotkamy w tym biomie różne zwierzęta zależnie od tego, jaka jest ogólnie cała fauna kontynentu. Dorodność tej roślinności jest jednak mniejsza niż puszcz tropikalnych czy lasów liściastych klimatu umiarkowanego, więc wśród zwierząt są na ogół gatunki nieco mniejsze. W Europie charakte były daniele, muflony i króliki, w Ameryce Północnej jelenie wirgińskie. Nie wytworzył się gatunki typowe dla tej formacji, dlatego zawsze duży jest udział zwierząt charakt dla innych biomów. W Eurazji żyją zwierzęta przybyłe z sawann Afryki: jeżozwierz, żeneta, szakal, hiena pręgowana, miejscami nawet lampart. W Kalifornii występuje jeszcze puma, licznie pojawia się kojot. Zawsze dużo jest różnorakiego ptactwa, mnóstwo wróblowych, sporo kuraków (czyli grzebiących), ale na każdym kontynencie są to inne rodzaje i gatunki specyficzne dla danego lądu. Bardzo liczne są gady ze względu na sprzyjający im klimat. Na przykład w Euro jest ich 4krotnie więcej, niż w strefie lasów liściastych i mieszanych. liczne są ślimaki z gatunków przystosowanych do znoszenia okresu letniej suszy. Wiele owadów, na które polują między innymi rozmaite pajęczaki (pająki, skorpiony, a także szybkonogie solfugi uzbrojone w kleszcze równie potężne, jak u skorpiona, ale ustawione pionowo. Formację tę tworzą głównie krzewiaste i drzewiaste zimozielone rośliny o twardych, skórzastych liściach występujące w klimatach o suchym lecie i deszczowej zimie. Charakterystyczne drzewa tej formacji to oliwki, dęby korkowe, pinie, kasztany jadalne, cedry i drzewa cytrusowe. Występuje makia, którą tworzą gęste zarośla niskich krzewów i drzew pistacji, mirtów, oleandrów, jałowców i bukszpanu.


Stepy
Step jest to bezdrz formacja zielno-trawiasta o charak sucho roślinnym typowa dla klimatu umiarkowanego kontynentalnego. Z mroźną zimą i suchym, gorącym latem o opadach poniżej 500 mm rocznie, z wyraźnie zaznaczonym okresem spoczynku zimowego.
W Europie zajmują nie wielki obszar (od Niziny Węgierskiej na zachodzie poprzez Dobrudżę, aż po Ural na wschodzie), a bardzo rozległe są w Azji (od wybrzeża Morza Czarnego po środkowe Chiny). Ogromne obszary zajmują także w Ameryce Północnej (gdzie nazywane są prerią) tworzą „Wielki Równiny”, a w Południowej Ameryce, Urugwaju i Argentynie nazywane są pampą.
Ogólnie stepy można podzielić na 3 pod typy:
- Step łąkowy (kwietny) - stosunkowo wilgotny, bogaty w rośliny dwuliścienne i szerokolistne trawy.
- Step ostnicowy - suchszy z dominacją traw wąskolistnych.
- Step piołunowy (bylicowy) - w obszarach najsuchszych utworzony przez półkrzewy.
Typową gleba stepową (z wyjątkiem jego najsuchszych postaci z glebami kasztanowymi) są czarnoziemy. Bogate w próchnicę, gdyż deszcz nie rozpuszcza substancji organicznych i nie wymywa ich na niższe poziomy.
stepy w postaci najwilgotniejszej zostały niemal całkowicie zaorane i zamienione w pola uprawne, a w najsuchszych postaciach zdegradowane przez wypas.
Kontynentalizm klimatu a więc małe opady i duże wahania temperatur, uniemożliwiają rozwój formacji drzewiastej, dlatego rozwija się ona niemal wyłącznie w zasobnych w wodę dolinach większych rzek. Najważniejszymi roślinami stepowymi, nadającymi charakterystyczny wygląd tej formacji, są wieloletnie trawy. Występują tam zarówno gatunki kępowe, jak i tworzące darnie. Niektóre są niskie inne dorastają nawet dwóch metrów wysokości. Wszystkie rośliny przystosowały się do przetrwania okresu letniej suszy dzięki gromadzeniu wody w korzeniach.
Do najpospolitszych traw stepowych należą bardzo liczne gat ostnic oraz kostrzewy, kurzyce i wiechlina. Oprócz dominujących wiatropylnych traw duża ilość gat stepowych jest owadopylna, co często pociąga za sobą okazałe rozmiary kwiatów i kwiatostanów, intensywny ich zapach i jaskrawe kolory. Do najatrakcyjniej kwitnących gatunków należą: posiadające złocistożółte kwiaty miłek wiosenny i wołżański, krwistoczerwone-żmijowiec czerwony, fioletowe-kosaciec, różowofioletowe-sasanka otwarta, niebieskie-hiacynt, czerwone lub żółte-tulipan i wiele innych. Roślinność stepowa dostarcza zwierzętom dosyć dużo pożywienia, natomiast większym z nich nie stwarza żadnych możliwości ukrycia się przed prześladowcą. Nie mogą także skryć się przed niesprzyjającą pogodą, latem upałem a zimą mrozem.
Ssaki roślinożerne stepów na wszystkich lądach z wyjątkiem Australii to głównie dwie grupy biologiczne. Jedna to duże ssaki kopytne. Druga, to drobne i średnie gryzonie. Na stepach Azji Centralnej żyje do dzisiaj, lecz bardzo zagrożony, koń Przewalskiego, nie wielki o grzywie sterczącej jak szczotka. Występują tam również gazele, i kilka gatunków półosłów. Są to zwierzęta trochę podobne do konia, trochę do osła. Bardzo duża jest różno gat gryzoni. W każdym stepie znajdziemy wiele myszy, norników i polników albo ich krewnych. susły . bobaki, bardzo przypominające świstaka. Na pampie, stepach Ameryki Południowej w zupełnie ten sam sposób żyją wiskacze gryzonie z odrębnej grupy, występującej wyłącznie na tym kontynencie. Wilk pojawia się w tym biomie na wszystkich kontynentach północnych. Przeważnie jednak drapieżcy stepów są mniejsi niż w lasach, zwykle to nieduże lisy i koty (rysie, kojoty). Ptaków również jest mniej, ale ich grupy są liczne. Charakt dla stepów są ptaki, które częściej chodzą i biegają niż latają, a żywią się owadami i nasionami. Taki tryb życia pędzą różne przepiórki i kuropatwy, a także okazałe dropie. Na stepach napotykamy ptaki drapieżne. Jastrzębie, sokoły, orły i sępy także gnieżdżą się na ziemi. Upalne lato sprzyja rozwojowi szarańczy a w norach gryzoni znajdują schronienie węże, jaszczurki oraz żółwie.

Lasy liściaste i mieszane Klim umiarko
Lasy liściaste i mieszane rozciągają się na ogromnym obszarze na południe od strefy tajgi. Spotykamy je również daleko na południe głównie na terytorium Ameryki Południowej i Australii. Bardzo trudno precyzyjnie ustalić granice występowania lasów liściastych. Dobrze widoczne są jedynie u wybrzeży mórz gdzie w postaci pasm, a nawet wysp przechodzą w inne środowiska. W Europie lasy liściaste i mieszane od północy graniczą z tajgą, od południa z wiecznie zieloną roślinnością śródziemnomorską, a od wschodu ze stepami porośniętymi roślinami zielonymi. W Azji jest podobnie, od północy i północnego wschodu łączą się z tajgą, na wschodzie docierają do równin środkowych Chin, a na południu łączą się z zalewowymi równinami żółtej rzeki. Lasy liściaste Ameryki Północnej od zachodu ograniczone są Wielkimi Równinami, które sięgają aż po Góry Skaliste, na północy zaś (jak w Europie i Azji) stopniowo ustępują miejsca lasom iglastym na południu sięgają Zatoki Meksykańskiej i subtropikalnych lasów na Florydzie.
Lasy liściaste rosną wszędzie tam, gdzie panuje łagodny, umiarkowany klimat (występują cztery pory roku) i jest dostateczna wilgotność. Charak cechą drzewa liściastego jest jesienne zrzucanie liści.
Gleby tych lasów, mające zdolność do zatrzymywania wody.Do najbardziej charakt drzew lasu liściastego należą: buki i dęby. Obok nich występują tu jeszcze klony, graby, jesiony, leszczyny, lipy, kasztanowce, brzozy i wierzby. Pod parasolem dużych drzew rozwija się młodnik, krzewy, zioła, trawy, wrzosy, paprocie i borówka czernica. Wszystko to rośnie na grubej warstwie rozkładających się liści.
Na opadłych liściach żyją miliony bakterii, grzybów, maleńkich stawonogów, robaków i pierwotniaków, które przekształcają martwe szczątki w próchnicę i cały czas użyźniają glebę. Wśród opadłego listowia żyją żuki, chrząszcze, stonogi, pluskwiaki, a na powierzchni mrówki i mięczaki. Zwierzęta są pokarmem dla licznych kręgowców w tym ropuch, salamander, jaszczurek, kretów, jeży i wielu innych.Do leśnych drapieżników należą węże, łasice, borsuki, lisy, jenoty, kuny i (spotykane głównie w Ameryce północnej) niedźwiedzie. Jelenie, sarny, daniele i żubry odżywiają się roślinami, głównie liśćmi, pędami, trawą i korą. Wszystkie zwierzęta roślinożerne są pokarmem dla wilków, pum, rysi, tygrysów (występujących jeszcze bardzo rzadko jedynie w Azji). Liczne są w tym środowisku ptaki aktywne nocą: sowy i lelki, które łowią stawonogi i gryzonie ukryte wśród obumarłych pni i opadłych gałęzi. Inne, polujące na tą samą zwierzynę, ale aktywne w dzień (np. myszołowy) gniazdują zwykle wysoko w koronach drzew i w poszukiwaniu naziemnych gryzoni wylatują daleko poza las na otwarte przestrzenie. Dzięcioły szukają owadów i ich larw pod korą drzew a więc, w miejscach praktycznie niedostępnych dla większości gadów, ptaków i ssaków. Wszystkie żyjące tu zwierzęta odgrywają własną, niezwykle znaczącą rolę w łańcuchu biologicznym przemian środowiska leśnego.

Szpilkowe lasy borealne-Tajga
Lasy borealne - ogromne, ciemne drzewostany iglaste - rozciągają się na przestrzeni 12 000 km charakterystyczne dla klimatu umiarkowanie chłodnego. zanajdują się one na północy Syberii, Europy Wschodniej, Skandynawii, Kanady i Alaski, formując pas szerokości 2 000 km. Chociaż zajmują one mniejszą przestrzeń niż starsze ekosystemy, strefa tajgi jest dobrze przystosowana do długich, ciężkich zim i krótkiego lata. Na północy przechodzi stopniowo w lasotundrę i tundrę, na południu w lasy liściaste lub lasostepy.
Klimat tajgi charak się krótkim, ciepłym i suchym latem oraz bardzo długą, mroźną zimą. Jedynie przez cztery miesiące w roku temperatura przekracza w tajdze +10 oC. Rocz suma opad nie jest zbyt duża, zwykle od 400 do 600 mm. W tych warunkach wszelka wegetacja jest bardzo powolna. Korony drzew są zwarte i zacieniają podłoże uniemożliwiają rozwój niższym roślinom, krzewom i mniejszym drzewom. Dno lasu pokryw gruba warstwa opadłego igliwia i liści oraz mchy i porosty tworząc runo leśne. Gleby w lasach iglastych są ubogie i kwaśne. W tych warunkach wzrost drzew iglastych wspierany jest przez grzyby, które rozkładają opadłe igły i dostarczają drzewom składników odżywczych.
W krajobrazie tajgi dominują ciemne, strzeliste sylwetki drzew iglastych. Gatunki takie jak sosna, świerk, jodła, limba, modrzew. System korzeniowe tych drzew nie sięgają głęboko, co umożliwia im czerpanie wody z powierzchni gleby, większe korzenie wbijałyby się w wieczną zmarzlinę. W lasach borealnych występują także drzewa liściaste jak brzoza, osika, topola. Ich wzrost następuje wczesną wiosną, kiedy wystarczająca ilość światła dosięga gruntu. W skład runa wchodzą mchy, porosty, wrzosy i niektóre turzyce. Bardzo charakterystyczne dla strefy borealnej są torfowiska.
Drzewa iglaste są podstawą łańcucha pokarmowego lasów borealnych. Gąsienice motyli i larwy roślinianek zjadają igły. Inne larwy takie jak na przykład leśnych os atakują drewno. Głuszce zjadają igły zimą, gdy trudno o pokarm. Dla krzyżodziobów świerkowych i wiewiórek nasiona drzew iglastych są ważnym składnikiem diety. Karibu i renifery, które migrują na południe z tundry, aby spędzić zimę pod osłoną lasów, rozkopują śnieg pod drzewami w poszukiwaniu porostów i innych roślin. Drobne gryzonie takie jak norniki, jedzą korę pączki grzyby, nasiona i jagody. Wiosną i latem w lasach tajgi występuje mnóstwo owadów, które przyciągają duże ilości migrujących ptaków przybywających na miejsce gniazdowania. Gryzonie padają łupem puszczyków i lisów. Inni myśliwi to rosomaki, wilki i niedźwiedzie brunatne.
Oprócz dużej ilości owadów najliczniej reprezentowane są tu gryzonie i dzięki nim takie drapieżniki jak orzeł, gronostaj, żbik, ryś i wilk mają wspaniałe tereny łowiecki. Zwierzęta trawożerne i liściożerne (jelenie, łosie, bizony, zające).

Tundra
Tundra rozciąga się na północ od okręgu polarnego. Otacza Ocean Arktyczny i biegnie przez północne tereny Ameryki Północnej, Grenlandię, północną Skandynawię oraz północ Rosji i Syberii.
Tundra to bezleśna formacja roślinna w północnej strefie podbiegunowej. Charakteryzuje się surowym klimatem, długą i mroźną zimą oraz krótkim, chłodnym latem. Średnie temperatury stycznia w tundrach euroazjatyckich i amerykańskich wynoszą od -16 oC do -26 oC, okresowo spadają nawet do -60 oC, natomiast średnie temperatury lipca nie przekraczają +15 oC. W tych warunkach pokrywa śnieżna w wielu miejscach utrzymuje się ponad dziewięć miesięcy w roku. Do tych szerokości geograficznych dociera niewiele energii słonecznej. Stale zamarznięta głębsza warstwa gleby, zwana wieczną zmarzliną, oraz silne mroźne wiatry ograniczają rozwój roślin i zwierząt.
Przez większą część roku smagane arktycznym wichrem pustkowia tundry przypominają księżycowy krajobraz. Podczas krótkiego, 50-dniowego lata krainę tą ogrzewają promienie nie zachodzącego słońca, które częściowo rozpuszcza wieczną zmarzlinę. Głębokość topnienia lodu określa możliwość wzrostu roślin. Typowe dla tundry są gleby poligonalne powstające w wyniku jej zamarzania i odmarzania.
Roślinność tundry jest przeważnie niska, rzad przekr1m wys(najczęściej występują porosty, mchy i trawy). Nie ma tam drzew, jednak tam gdzie temperatury są wyższe, a wiatr mniej dokuczliwy, utrzymują się gatunki drzewiaste na przykład arktyczne wierzby, karłowate brzozy.
zwierzęta: roślinożercy leming, zając bielak, pardwa (ptak z rodziny głuszcowatych), renifer, piżmo wół (gatunek ginący) i drapieżcy gronostaj, sowa śnieżna, lis i niedźwiedź polarny. W ubogiej biocenozie tundry mało jest zwierząt a przez to mało ogniw, mało zależności regulacyjne biocenozy są bardzo małe. Naruszenie któregokolwiek ogniwa może spowodować zaburzenia całości. Charakterystyczne są gwałtowne migracje niektórych gatunków na przykład lemingów.
Można wyróżnić cztery podstawowe typy tundry:
1) Tundrę arktyczną tworzą jedynie skąpo rosnące mchy i dość bogate zbiorowiska porostów, którym towarzyszą nieliczne rośliny kwiatowe.
2) Tundrę mszysto-porostową obok wymienionych grup, zasiedlają również w większej obfitości rośliny kwiatowe należące przede wszystkim do rodziny wrzosowatych.
3) Tundrę krzewinkową rozwijającą się tam, gdzie zimą pokrywa śnieżna jest dostatecznie gruba, by chronić krzewinki przed zamarznięciem. Składa się z karłowatych wierzb (wierzba zielna, wierzba żyłkowana), krzewinek wrzosowatych (borówka, bagno, wrzosiec) i brzozy karłowatej, pomiędzy którymi występują mchy i porosty,
4) Lasotundrę najbardziej na południe wysuniętą pod-strefę tundry, tworzącą przejście do strefy borealnej lasów iglastych.

---