1. Fazy ewolucji reżimu politycznego w Polsce (faza inicjacji, transformacji, stabilizacji)
INICJACJA.
III Rzeczpospolita pojawiła się umownie 29.12.89 roku w Noweli grudniowa Konstytucji PRL. Konstytucja z 1997 roku to przypieczętowanie zmian zapoczątkowanych końcem 1989 roku.
Jednak rok 1989 nie jest początkiem wszelkich przemian. Istotny jest już rok 1989. 1 lipca rozpoczął się pierwszy strajk grze przetrzymano pociąg z fałszywym transportem na wschód. Ten rok był na tyle istotny, że wcześniejsze kryzysy i ten z 1980 roku doprowadziły do powstania Solidarności. Nie był to tylko związek zawodowy ale i bardzo wpływowy ruch społeczny. W 1989 roku dodatkowo przemianom sprzyjały okoliczności międzynarodowe.
Na przełomie sierpnia i września 1988 roku. Rozpoczęto przygotowanie do obrad Okrągłego Stołu między PZPR , częścią Solidarności i Kościołem katolickim. Rozmowy w Magdalence były nieoficjalne i ogólne. PZPR zadecydował, że chce nienaruszalności ustroju i wciągnięcia Solidarności w odpowiedzialność za władzę. Solidarność dążyła do tego by zalegalizować siebie oraz odzyskać swój majątek.
Od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 roku toczyły się obrady Okrągłego Stołu. Jednym z ich postanowień było przeprowadzenie wyborów kontraktowych na zasadzie 2/3 dla partii koncesjonowanych oraz 1/3 dla pozostałych. Ten Sejm miał uchwalić Małą Konstytucję - z jednej strony PZPR chciał mieć możliwość tworzenia tego dokumentu a z drugiej Solidarność uchyliła się od odpowiedzialności. Prezydent otrzymał możliwość rozwiązania Sejmu „gdyby ten nie mógł sprawować władzy”. Chodziło o to, że gdyby opozycja stała się zbyt groźna to można było rozwiązać Sejm a z nim i ten problem.
Przeprowadzono badania poparcia dla PZPR - ludzie wtedy byli jeszcze zastraszeni, czuli się niepewnie i często fałszywie wykazywali swoje poparcie dla rządzących dlatego wyniki były zawyżone. Wobec tego w zamian za zgodę Solidarności na prezydenta z PZPRu zgodzono się na w pełni rywalizacyjne wybory do Senatu.
Postanowienia polityczne Okrągłego Stołu

> Wprowadzenie zasady pluralizmu politycznego w wyniku, którego podjęto decyzję o wyborach kontraktowych.
> Wybory miały być „niekonfrontacyjne”. Wolne i demokratyczne miały być wybory do Senatu, który otrzymał inicjatywę ustawodawczą i weto dla Sejmu.
> Rada Państwa została zniesiona a na jej miejsce powstała instytucja Prezydenta z prawem dekretu na mocy ustawy, weta ustawodawczego i z prawem do rozwiązania parlamentu gdy uzna, że ten uniemożliwia mu wykonywanie swych uprawnień.
> Legalizacja Solidarności i wprowadzenie zasady pluralizmu związkowego w zakładach pracy.
> Decyzja o reformie sądów - zniesiono zasadę odwoływalności sędziów i powołano Krajową Radę Sądownictwa, która miała odbudować niezawisłość sędziowską.
> Poszerzono katalog swobód obywatelskich: (zasada wolności słowa, cząstkowe zniesienie monopolu rządowego na środki masowego przekazu, prawo do zrzeszania się)
Pierwszy rząd to rząd Tadeusza Mazowieckiego. Był to rząd niekomunistyczny - PZPR chciał obsadzić jedynie resorty siłowe.

Wybór Jaruzelskiego na prezydenta 19 lipca 1989 przez Zgromadzenie Narodowe też nie przebiegał bezproblemowo z powodu dwóch rozumień pojęcia większości bezwzględnej. (O ile do czynienia mamy z parzystą liczbą głosów to nie ma problemu, jednak gdy suma wszystkich głosów jest nieparzysta to już jest problem, dla przykładu weźmy na to, że oddano 211 głosów:
Pierwsze rozumienie: Większość bezwzględna to „ponad polowa głosów” czyli dla 211 wszystkich oddanych ponad połowa to będzie 106 głosów
Drugie rozumienie: 50% + 1 głos czyli ze 211; 50% to 106 [nie można oddać przecież pół głosu] + 1 głos to 107)
W końcu wybrano Jaruzelskiego ale kontrowersje z przeliczaniem osłabiły jego pozycję wobec czego gen. Kiszczak nie mógł zostać premierem.

TRANSFORMACJA.
29 grudnia 1989 roku Nowela Grudniowa.
Jest to odejście od ram socjalizmu.
> Zmieniono nazwę państwa z Polskiej Rzeczypospolita Ludowa na Rzeczpospolita Polska.
> Przywrócono zlikwidowane w 1952 roku godło. („Orzeł odzyskał koronę”).
> Nastąpiła zmiana konstytucyjnego suwerena z „Ludu pracującego miast i wsi” na „naród”.
> „Społeczeństwo socjalistyczne” zamieniono pojęciem „społeczeństwo obywatelskie”.
> Usunięto „planowanie społeczno-gospodarcze” czyli wprowadzono zasady gospodarki rynkowej.
> Zniesiono podległość prokuratora głównego i prokuratury generalnej na podległość MSW.
> Wprowadzono definicję konstytucyjną państwa „Rzeczpospolita jest demokratycznym, państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”.
> Wprowadzono pluralizm polityczny.

W PRL można było tworzyć partie Polit które, pod względem programowym nie mogły się różnić od PZPR nowela znosiał art. 3 o przewodniej roli PZPR. Zniesiono artykuł o sojuszu z ZSRR..

W styczniu 1990 roku rozwiązano PZPR a na jej miejsce utworzono SDRP. Miało to zabezpieczyć działaczy PZPR gdyż partie niekomunistyczne miały bardzo daleko idące plany dotyczące lustracji i dekomunizacji.
Elity Solidarnościowe przyspieszyły swoje działania: > 8 marca 1990 roku zniesiono Rady Narodowe tworząc samorząd lokalny. > Uchwalono nową ordynację do Rad Gmin.

27 września 1990 roku dokonano kolejnej nowelizacji konstytucji i przegłosowano Ustawę o wyborze prezydenta Rzeczypospolitej. W ramach postanowień Okrągłego Stołu ustalono, że na 6 lat prezydentem będzie Jaruzelski i do tego czasu uchwalona miała być konstytucja. Wałęsa postanowił jednak wykiwać PZPRowców w związku z sukcesami z końca 1989 roku. Solidarność się podzieliła („wojna na górze”) dlatego Zgromadzenie Narodowe nie wybrałoby Wałęsy wobec czego zdecydowano się na wybory powszechne, w których ten miałby większą szansę. Chciał zostać prezydentem bo taką miał ambicję dążył do uprawnień podobnych do tych, które ma prezydent USA lub chociaż Francji.
Do wyborów przystąpili min. Wałęsa i Mazowiecki. Ten drugi nie przeszedł nawet do II tury wobec czego podał się do dymisji. Po wygranej Wałęsa stwierdził, że nie chce współpracować z Parlamentem. W 1991 roku przeprowadzono pierwsze całkowicie wolne wybory parlamentarne, które zaowocowały bardzo dużym rozdrobnieniem w Sejmie.

Mała konstytucja - obowiązywała od 8 grudnia 1992 roku, miała regulować relacje między prezydentem, rządem i sejmem. Została ona uchwalona przez rząd Hanny Suchockiej. Konstytucja była pełna nieścisłości, które wykorzystywał szef kancelarii Wałęsy - Lech Falandysz. (od jego nazwiska pochodzi termin „Falandyzacja prawa”).
Wprowadzone uprawnienia dla prezydenta:
- > desygnowanie premiera,
- > powołanie na wniosek premiera Rady Ministrów,
- > prawo odmowy obsady 3 resortów / wpływ na obsadę MON, MSW oraz MSZ
- > możliwość zwołania Rady Gabinetowej z wiążącymi decyzjami,
- > prawo weta dla ustaw parlamentarnych (obalane większością 2/3 Sejmu),
- > prawo zapytania o ustawę w Trybunale Konstytucyjnym,
- > prawo rozwiązania Sejmu, gdy nie wyłoni on rządu, nie uchwali budżetu lub da rządowi votum nieufności,
- > utrata prawa do rozwiązania Parlamentu gdyby prezydent nie mógł przez niego wykonywać swoich obowiązków,

- > utrata prawa do wystąpienia do Sejmu z wnioskiem o odwołanie Rządu.
Rząd stał się odpowiedzialny przez Sejmem co sprawiło, że zapanował w Polsce system parlamentarno - gabinetowy.
Postanowienia dotyczące Rządu:
- > wprowadzono opcjonalnie konstruktywne votum nieufności,
- > Rząd musiał dysponować votum zaufania (czyli większością sejmową),
- > Rząd mógł wydawać dekrety czyli rozporządzenia z mocą ustawy.
2 kwietnia 1997 uchwalono Konstytucję III RP weszliśmy w fazę konsolidacji.

KONSOLIDACJA.
Zwolennikami konstytucji były SLD, PSL, UW oraz UP, Związek Zawodowy Solidarność i ugrupowania prawicowe żądały referendum. W czasie powstawania konstytucji dużą rolę odgrywał kościół - wysuwał postulaty dotyczące Preambuły (postawa chrześcijańska) długo dochodzono do konsensusu, a gdy go osiągnięto kościół się wycofał.
Wprowadzone zmiany:
- > System zracjonalizowanego parlamentaryzmu.
- > Osłabiono prezydenta.
- > Wzmocniono Rząd i Premiera.
- > Wprowadzenie systemu parlamentarno - gabinetowego.

2. Wybory kontraktowe do Sejmu X kadencji z dn. 4 VI 1989r. (system wyborczy, uczestnicy, wymiar programowy, wyniki elekcji, polityczne konsekwencje)

Wybory kontraktowe w 1989 roku.
Na czym polegał ten kontrakt?
2/3 głosów (65%) dla ugrupowań koncesjonowanych (PAX, PZCHS UCHS, PZPR, SD i Ludowcy)

1/3 głosów (35%) dla pozostałych Czyli dla kandydatów bezpartyjnych związanych z dowolnymi ugrupowaniami. Wystarczyło zdobyć 3000 podpisów i można było startować w wyborach.

Zdobycie owych 3000 podpisów nie było najmniejszym problemem. Dodatkowo, by startować z listy PZPRu nie trzeba było zgody struktur partyjnych tylko te 3000 podpisów oraz legitymacja partyjna dlatego lista wyborcza PZPRu była zdecydowanie zbyt szeroka a głosy na nią oddane były zbyt rozbite. Konwencje partyjne PZPR na każdy możliwy do zdobycia mandat kierowały 3 kandydatów, do tego dochodzili kandydaci „nierekomendowani” więc w efekcie o 1 mandat z listy PZPR ubiegało się od 6-ciu do kilkunastu nawet osób. Zwykle do drugiej tury w takich głosowaniach przechodzili kandydaci nierekomendowani lub rekomendowani, ale nie wiodący. W drugiej turze solidarnościowcy mieli już „układy” z kandydatami i wskazywali wyborcą na kogo lepiej oddać głos z listy PZPR. Trzeba pamiętać, że formuła wyborcza była wtedy nieproporcjonalna.
Jeżeli chodzi o wynik wyborów to ugrupowania koncesjonowane miały do obsadzenia 299 mandatów z czego na poziomie listy krajowej - 35 a w listach okręgowych 264.

Pojawił się pewien problem gdyż na poziomie listy krajowej nie przewidziano II tury. Zdecydowano się jednak nie marnować pozostałych do obsadzenia 33 głosów i pozostałe głosy dorzucono do list okręgowych.
Jeżeli chodzi o wybory do Senatu tu tam nie było kontraktu więc wszystkie 100 mandatów można było obsadzić dowolnymi osobami dlatego:
Na 100 mandatów: 92 przypadły Solidarności w pierwszej turze,7 dla Solidarności w drugiej turze, 1 dla kandydata bezpartyjnego.

3. Polityczne konsekwencje wyborów do Sejmu X kadencji (1989-1991)
Zgodnie z kontraktem Okrągłego stołu, wybory miały się odbyć w 1993 roku. Odbyły się wcześnie dlatego, że wystąpiła:
- >konieczność przeprowadzenia głębszych zmian strukturalnych, gwarantujących rozpoczęcie procesu transformacji demokratycznej.
- > Ostateczne zamknięcie ery komunistycznej, czego społecznym wyrazem było przeprowadzenie 1 wolnych demokratycznych wyborów.
- > Sejm X kadencji nie był zdolny do działania w nowo rodzącym się systemie politycznym.
- > Uważano że spowalnia reformy ze względu na brak zainteresowania szybką transformacja polityczną.

5. Charakterystyka polskiego elektoratu oraz czynniki kształtujące preferencje wyborcze w Polsce.

Wybory z 27 października 1991 r.

Zgodnie z kontraktem Okrągłego Stołu, pierwsze wolne wybory do parlamentu miały odbyć się dopiero w 1993 roku, jednak ich termin został przyspieszony co wiązało się przede wszystkim z koniecznością przeprowadzenia zmian strukturalnych, gwarantujących rozpoczęcie procesu transformacji. Chodziło również o ostateczne zamknięcie ery komunistycznej. Po elekcji L. Wałęsy na prezydenta nadał obecny był Sejm kontraktowy, nie mogący już odgrywać należytej roli w nowym układzie. Sejm X kadencji niezdolny był do działania w nowo rodzącym się systemie politycznym.

Jednak już samo określenie daty wyborów budziło liczne kontrowersje. Szczególnie SdRP i PC dążyły do przeprowadzenia wyborów wiosną 1991 roku. Każda z nich z innego powodu. Dla SdPR wybory w terminie późniejszym oznaczałaby możliwość zahamowania nastrojów antysolidarnościowych, ujawnionych w wyborach prezydenckich. Ewentualna poprawa sytuacji gospodarczej również działałaby na niekorzyść postkomunistycznej SdRP. PC z kolei obawiało się, iż właśnie wybory w terminie późniejszym przebiegać będą w atmosferze antysolidarnościowej, jeśli zła sytuacja gospodarcza będzie się nadal utrzymywać. Ostatecznie Sejm ustalił datę

wyborów na październik 1991.

Kampania przebiegała pod hasłem lustracji i dekomunizacji oraz krytyki rządu Tadeusza Mazowieckiego i Krzysztofa Bieleckiego. Arena wyborcza nie była już bipolarna, lecz pojawiło się na niej bardzo dużo partii, dopuszczonych do rywalizacji w wyniku przyjęcia przez Sejm ekstremalnie proporcjonalnej ordynacji wyborczej.

Rozdział mandatów do izby niższej miał odbywać się na podstawie systemu proporcjonalnego z zastosowaniem formuły Hare-Niemeyera, preferującej partie małe.

Kraj podzielono na 37 okręgów wyborczych. Ogółem do kampanii przystąpiło 111 ugrupowań, które albo występowały samodzielnie, albo tworzyły listy zblokowane lub sojusze wyborcze. Łącznie zarejestrowano 82 komitety wyborcze. Samodzielnie startowały: UD, UPR, PPPP, NSZZ Solidarność, Mniejszość Niemiecka, Solidarność Pracy, Partia X (fałszerstwa na listach wyborczych spowodowały usunięcie jej z rywalizacji), Partia Chrześcijańskich Demokratów (z działaczami Koalicji Republikańskiej na czele). Listy zblokowane utworzyły m.in.: KLD i Konfederacja Polski Niepodległej. Koalicji wyborczych było sześć: SLD, Wyborcza Akcja Katolicka, PSL - Sojusz Programowy, PSL - Porozumienie Ludowe, Porozumienie Centrum, Chrześcijańska Demokracja (koalicja PAXu i PZKSu)

Ta mnogość partii mocno zdezorientowała sporą część elektoratu. Dodatkowym czynnikiem utrudniającym podjęcie wyborczej decyzji było podobieństwo programów prezentowanych przez partie.

Najważniejszymi kwestiami politycznymi były:

- Stosunek do przeszłości wyrażający się występowaniem ostrego podziału politycznego między wartościami postkomunistycznymi a postsolidarnościowymi. Partie próbowały zdefiniować swoją pozycję polityczną wobec takich kwestii jak np. problem dekomunizacji czy lustracji. UD, KLD i SLD opowiadały się za pociągnięciem do odpowiedzialności wszystkich, którym można było udowodnić popełnienie przestępstw w okresie rządów komunistycznych. PC, ZChN, KPN uważały natomiast, iż administracja, wojsko oraz policja są przesiąknięte ludźmi starej nomenklatury i w związku z tym wymagają one radykalnych zmian.

- Stosunek do charakteru przekształceń własnościowych, tu linia podziału przebiegała między lewicowymi SdRP, SP, RDS a pozostałymi partiami. Lewica opowiadała się za zwiększeniem partycypacji pracowników w procesie prywatyzacji. Natomiast UD, PC, KLD i UPR popierały model przekształceń o charakterze rynkowym, przy jednoczesnym ograniczeniu świadczących funkcji państwa. Solidarność preferowała trzecią drogę, popierając ideę akcjonariatu pracowniczego i samorządu pracowniczego.

- Stosunek do polityki finansowej, tu linia podziału przebiegała między zwolennikami poluzowania rygorów finansowych (nawet za cenę wzrostu inflacji) oraz zwolennikami kontynuacji polityki twardego pieniądza.

- Stosunek do systemu politycznego, wiele partii (KLD, KPN, ZChN, PC, UPR) opowiadało się za systemem prezydenckim, a część popierała bardziej parlamentarną logikę obawiając się dyktatury prezydenckiej.

- Relacje państwo-Kościół, ZChN i PC opowiadały się za jak najszerszą instytucjonalizacją wpływów Kościoła, natomiast PChD, KR, UD i KLD za współdziałaniem i autonomią państwa i Kościoła. SdRP stała ma gruncie antyklerykalizmu.

W wyborach wyłoniono 391 posłów z list okręgowych przy 69 z listy krajowej. Spośród ugrupowań obecnych w Sejmie, dwa najliczniejsze, UD i SLD otrzymując po 12% uzyskały poparcie zaledwie 1/10 ogółu uprawnionych do głosowania. Dziewięć najliczniejszych partii (które uzyskały 409 mandatów) otrzymały poparcie 32%, a pozostali posłowie (51) poparcie tylko 6% elektoratu. Spośród 111 partii aż 82 nie zdołały wprowadzić do parlamentu ani jednego posła.

Frekwencja wyniosła jedynie 43% co było sytuacją zaskakującą bo w krajach tzw. nowej demokracji w pierwszych wolnych wyborach uczestniczyło o wiele więcej wyborców.

Jesienią 1991 w Polsce istniało około 160 partii politycznych, wiele z nich powstało po rozpadzie Solidarności zapoczątkowanym „wojną na górze”. I tak to UD otrzymała w nowym Sejmie 62 mandaty, SLD - 60, WAK - 49, PSL - 48, KPN - 46, POC - 44, KLD - 37, PL - 28, Solidarność - 27, PPPP - 16, Mniejszość Niemiecka - 7, Chrześcijańska Demokracja - 5, Polski Związek Zachodni - 4, Partia Chrześcijańskich Demokratów - 4, Solidarność Pracy - 4, UPR - 3, Partia X - 3, Ruch Autonomii Śląska - 2, po jednym mandacie otrzymali SD, Ruch Demokratyczno Społeczny, Unia Wielkopolan, Jedność Ludowa, Wielkopolsce i Polsce, Solidarność 80, Porozumienie Piast, Prawosławni, Solidarni z Prezydentem, Związek Podhalan, Sojusz Kobiet. Łącznie 24 partie.

Wybory z 19 września 1993 r.

Podobnie jak te z 1991, również były przedterminowe. W maju uchwalono nowe prawo wyborcze, które miało zapobiec procesowi fragmentaryzacji Sejmu kolejnych kadencji. W latach 1991-1993 zmieniła się struktura polityczna izby niższej, powstało kilka nowych klubów i kół poselskich. Partie jednak nie zbudowały w tym okresie solidnych i trwałych struktur, potrafiących wpływać nie tylko na decyzje w parlamencie ale również na politykę lokalną.

Zmiana prawa wyborczego wprowadziła pewnie istotne założenia w ordynacji wyborczej. Przyjęto formułę d'Hondta preferującą partie duże. Kraj podzielono na 52 okręgi wyborcze, które przeważnie pokrywały się z obszarem województw w związku z czym były różnej wielkości (od 3 do 17 mandatów). Wprowadzono także trzy rodzaje progów wyborczych: 5% dla partii politycznych w skali kraju, 8% dla koalicji wyborczych i 7% dla listy krajowej. Utrzymano podział mandatów między ugrupowania zwycięskie, tzn. 391 mandatów przypadało na listy okręgowe, a 69 na listy ogólnopolskie.

Do wyborów przystąpiło 25 komitetów, jednak znaczenie prawie połowy z nich było czysto iluzoryczne. We wszystkich 52 okręgach zarejestrowało się 11 partii: BBWR, KPN, KLD, Solidarność, Partia X, PSL, PSL PL, SLD, UD, UP i UPR. Do wyborów przystąpiły trzy koalicje: SLD, KKW Ojczyzna oraz „Ojczyzna - Lista Polska”. Listy zblokowane utworzyły: PC Zjednoczenie Polskie oraz Koalicja dla Rzeczypospolitej. Listy zblokowane, zgodnie z ordynacją musiały pokonać próg 5% głosów.

Kampania z 1993 roku dotyczyła trzech kwestii, mianowicie: - stosunku do reform realizowanych przez UD, KLD i ZChN, - stosunku do możliwości przejęcia władzy przez postkomunistyczną lewicę, - oceny przeszłości (punkt zbieżny z kampanią z 1991 r.)

Na tle tych problemów rysowały się cztery osie podziału politycznego. Pierwsza dotyczyła relacji koalicja rządząca-opozycja. Rząd Suchockiej był atakowany przez wszystkie opozycyjne ugrupowania parlamentarne. Jednak z analizy zarzutów i propozycji zmian wysuwanych przez te partie pod adresem rządu koalicyjnego Hanny Suchockiej można wywnioskować, iż były one niemal schizofreniczne. Drugą osią konfliktu był podział na przeciwników reform rynkowych oraz zwolenników twardej, neoliberalnej polityki. W konflikcie tym nie uczestniczyły wszystkie partie i nie były on równoznaczny z podziałem na koalicję rządzącą i opozycję. Trzecia oś konfliktu przebiegała między zwolennikami demokracji liberalnej, a zwolennikami rozliczenia z przeszłością komunistyczną, nawet za cenę ograniczenia demokracji.

Charakterystyczne jest, iż partie odwołujące się do społecznej nauki Kościoła czyniły problem lustracji i dekomunizacji podstawą programu wyborczego, spychając na plan dalszy kwestie gospodarcze. Natomiast ugrupowania opowiadające się za rozdziałem państwa od Kościoła odchodziły w swoich programach od rozliczeń z przeszłością. Czwartą osią konfliktu było rozdzielenie obozu postkomunistycznego i postsolidarnościowego, co zdaje się mieć swoje jednoznaczne źródło w przeszłości.

Frekwencja w wyborach wyniosła 52%, do Sejmu II kadencji weszło sześć ugrupowań. Na ugrupowania prawicowe, które nie zdołały zdobyć mandatów oddano łącznie 34% głosów. Ponadto każde z 18 ugrupowań otrzymało po mniej niż 1%. Najwięcej zyskały trzy partie: SLD, PSL i nowopowstała UP.

W Sejmie występowały trzy partie lewicowe (SLD, PSL, UP) i trzy formacje tzw. prawicy (UD, BBWR, KPN). Proces formowania gabinetu przypadł ugrupowaniom lewicowym. Inicjatorem rozpoczętych przetargów był SLD, kontrolujący największą liczbę mandatów. Sojusz prowadził rozmowy z PSLem i UP. UP ostatecznie odmówiła bezpośredniego udziału w rządzie, udzielając natomiast poparcia parlamentarnego tworzącej się koalicji rządowej. Obie partie postkomunistyczne zabiegały o względy UD, która była bardzo atrakcyjnym partnerem. UD jednak przeszło do opozycji, podobnie postąpił też BBWR. KPNowi narzucono status partii izolowanej. W rezultacie od 1993 do 1997 roku, czyli przez całą II kadencję Sejmu, władze sprawowała koalicja rządowa składająca się z dwóch partii postkomunistycznych: SLD (171 mandatów) i PSLu (132 mandaty), mającą parlamentarne poparcie UP (41 mandatów). Gabinet kontrolował zatem 343 mandaty, dysponując tym samym większością absolutną potrzebną do uchwalenia ustawy. Opozycja kontrolująca łącznie 112 mandatów miała znaczenie marginalne.

Wyniki wyborów: SLD - 20%, PSL - 15%, UD - 10%, UP - 7%, Ojczyzna - 6%, KPN - 6%, BBWR - 5%.

Wybory z 21 września 1997 roku.

Obowiązywała ta sama ordynacja co w 1993 roku. Kwestiami, które zdominowały kampanię wyborczą był powrót problemu rozliczenia z przeszłością oraz lustracja, stosunek do rządów koalicji SLD-PSL, uwłaszczenie i reprywatyzacja. Wpływ na przebieg kampanii miała wizyta Jana Pawła II w Polsce, którego wizerunek na swoim plakacie wykorzystała AWS.

Do wyborów przystąpiły 22 komitety wyborcze. Koalicję wyborczą stworzył SLD, w której skład weszły 33 ugrupowania. Samodzielnie wystartowały UW, PSL, KPEiR, KPEiR-RP, Samoobrona, ROP, Polska Wspólnota Narodowa, Polskie Stronnictwo Narodowe. Ponadto zarejestrowano sześć komitetów wyborców: Narodowo-Chrześcijańsko-Demokratyczny, Blok Dla Polski, Unia Prawicy RP, AWS, Sojusz Ludzi - Polska, Praca, Sprawiedliwość oraz „Niezależni i Bezpartyjni”. DO Sejmu mandaty otrzymało jednak tylko pięć formacji: AWS, SLD, UW, PSL i ROP, które łącznie uzyskały 87% głosów. Frekwencja wyniosła 48%.

Wyniki: AWS - 34%, SLD - 27%, UW - 13%, PSL - 7%, ROP - 5%. Oznaczało to postępującą koncentrację systemu partyjnego i powiedzenie się elektoratu za formacją jednoczącą ugrupowania solidarnościowe.

Wpływ na rozdział sympatii politycznych, a raczej preferencji wyborczych, miały dwa czynniki. Po pierwsze, niejasne stanowisko PSLu, jako współuczestnika koalicji gabinetowej. Partia ta zajmowała w ramach rządu niesprecyzowane stanowisko. Dość często prowadziła niejasne, nieczytelne dla wyborców spory z SLD. PSL praktycznie dążył do stworzenia wizerunku formacji, która odcina się od poczynań postkomunistów. Apogeum osiągnęli latem 1997 roku, kiedy do laski marszałkowskiej złożyli wniosek o wotum nieufności dla koalicji gabinetowej, więc dla samej siebie. Jednak w sierpniu wniosek wycofali. Po drugie, SLD, a konkretnie premier Cimoszewicz, przyczynił się do rozczarowania społeczeństwa swa postawą w czasie powodzi. O ile PSL został ukarany i uzyskał o ponad połowę mniej głosów, o tyle zdobycze wyborcze SLD były większe niż cztery lata wcześniej. Z kolei poparcie dla partii wchodzących w skład AWSu nie zmieniło się w ciągu dekady lad dziewięćdziesiątych.

Elektorat AWSu i SLD jest zbliżony w poglądach ekonomicznych, natomiast duże różnice występują w przypadku kwestii aksjologicznych. Wyborcy AWSu i SLD nie różnią się zbytnio jeśli chodzi np. o prywatyzację przedsiębiorstw, zakres świadczeń socjalnych czy politykę podatkową. Bardzo mało różnią się w kwestiach przystąpienia Polski do NATO i EU oraz zwalczania przestępczości. Za to zdecydowanie odmienne poglądy wyborcy obu formacji prezentują w kwestii aborcji, roli Kościoła oraz dekomunizacji. Elektorat SLD zajmuje w tych kwestach stanowiska skrajne, natomiast w AWSie zdania są podzielone.

Jeżeli chodzi o UW i PSL, ich elektoraty prezentują zdecydowanie skrajne opinie w zakresie ekonomii. Elektorat UW wyraźniej niż inni opowiada się na rzecz rozwiązań wolnorynkowych w takich kwestiach jak: prywatyzacja, bezrobocie, polityka podatkowa, socjalna, rolnictwo. Bardziej liberalny jest z kolei w odniesieniu do kwestii nieekonomicznych. Z kolei wyborcy PSLu zajmują niemal we wszystkich problemach stanowisko przeciwne niż elektorat UW. Również silny kontrast występuje między elektoratami (PSL i UW) w zakresie poglądów prywatyzacyjnych.

Wybory z 23 września 2001 r.

Były to już drugie z rzędu wybory, które odbyły się w przewidzianym terminie. Towarzyszyła im zmiana ordynacji wyborcze, która wprowadziła trzy istotne różnice w prawie wyborczym. Po pierwsze - zmieniono system rozdziału mandatów ma zmodyfikowaną formułę Sainte-League.

Po drugie zniesiono listę krajową, a po trzecie - dokonano nowego podziału kraju na okręgi wyborcze. Utworzono ich 41 (7-19 mandatowych).

Do wyborów przystąpiło 15 komitetów wyborczych. Sojusze wyborcze tworzyły: SLD-UP oraz AWSP, które zgodnie z ordynacją z 2001 roku musiały uzyskać minimum 8%. Samodzielnie startowały: UW, Samoobrona, PiS, PSL, PO, Alternatywa-Ruch Społeczny, Polska Wspólnota Narodowa, LPR, Mniejszość Niemiecka, Polska Unia Gospodarcza oraz Niemiecka Mniejszość Górnego Śląska.

AWSP powstał w 2001 roku, utworzyły go partie, które pozostały w AWSie po odejściu SKLu, czyli ZChN, RS AWS i Porozumienie Polskich Chrześcijańskich Demokratów. Hasłem AWSP było „Prawość, porządek, praca”.

PiS uformowany został w 2001 roku z byłych członków PC. Połączyli się z Przymierzem Prawicy (SKL, ZChN, Liga Republikańska). PiS głosił hasła przejrzystości finansowej państwa oraz zaostrzenie kar dla przestępców. Byli krytyczni wobec gabinetu J. Buzka, popierali wstąpienie do UE ale na korzystnych warunkach.

LPR również powstał w 2001 roku. Formacja katolicko-narodowa, wspierana przez Radio Maryja. Sprzeciwiali się dyktatowi UE, chcieli rozpoczęcia rozmów z NAFTą. Ostro krytykowali Buzka za politykę prywatyzacyjną.

RSA powstał w 2001 z inicjatywy działaczy KPN-OP oraz środowisk katolicko-narodowych. Chcieli przystąpić do EU ale na polskich warunkach, także jeździli po Buzku.

Samoobrona jako związek rolnictwa powstała już 1991 roku, a od 2000 roku pod przewodnictwem Andrzeja Leppera działała jako partia. Postuluje oddłużenie gospodarki, przekazywanie likwidowanych zakładów pracy spółkom pracowniczym, zaniechanie prywatyzacji oraz sprzeciw wobec przystąpienia do UE. Samoobrona jest socjalno-chrześcijańskim ruchem ludowo-narodowym.

Do Sejmu weszło sześć formacji z wynikami: SLD - 41%, PO - 12%, Samoobrona - 10%, PiS - 9%, PSL - 9%, LPR - 8%. Do sejmu nie weszła UW oraz AWSP. Frekwencja wyniosła 46%.

Częściej głosowały kobiety niż mężczyźni, najczęściej z prawa wyborczego korzystali bezrobotni - 60%, robotnicy niewykwalifikowani - 52%, gospodynie domowe - 51% oraz pracownicy umysłowi - również 51%.

Najbardziej aktywni okazali się mieszkańcy wielkich aglomeracji - 30%, dużych miast - 29%. Najczęściej zaś w domu pozostali mieszkańcy wsi - 45% oraz małych miast - 42%.

Wybory z 25 września 2005 r.

Jesienny termin wyborów poparła Rada Krajowa SLD. Bez poparcia SLD nie było możliwe przyjęcie uchwały skracającej kadencję Sejmu. Zgodnie z wcześniejszym porozumieniem, które zawarli 30 grudnia 2004 prezydent Aleksander Kwaśniewski i przewodniczący SLD Józef Oleksy wybory miały odbyć się w czerwcu 2005.

Sejm nie podjął decyzji o skróceniu kadencji, więc wybory odbyły się w konstytucyjnym terminie (Sejm dotrwał do końca kadencji). W dniu 23 maja 2005 Prezydent RP zarządził wybory na dzień 25 września 2005.

Kampania wyborcza do parlamentu w Polsce prowadzona była w sposób spokojny i nieagresywny. Wzmożoną kampanię dało się dopiero zauważyć w ostatnim tygodniu przed wyborami, wówczas to Prawo i Sprawiedliwość rozpoczęło nadawać spoty telewizyjne, w których porównywała swój program podatkowo-gospodarczy do programu Platformy Obywatelskiej, zarzucając wzrost cen w przypadku ewentualnej wygranej wyborów przez PO. Platforma Obywatelska odpowiadała PiSowi kontratakiem na specjalnej konferencji prasowej.

Agresywna w ostatnich dniach polityka PiS-u zaskoczyła polityków PO, jako ich przyszłych koalicjantów, co stało się powodem do kilku zgrzytów między tymi partiami, które przeniosły się na późniejszą kampanię prezydencką. Spekulowano, iż może nie dojść do zawiązania koalicji PO-PiS.

Samoobrona prowadziła swoją kampanię pod hasłem podobnym z wyborów w 2001 roku - Oni już byli, oni już rządzili, atakując wszystkie postsolidarnościowe i postkomunistyczne partie startujące w wyborach. Sojusz Lewicy Demokratycznej skupił się na stworzeniu swojego wizerunku jako partii odchudzonej i zmienionej. SLD po czterech latach rządów stracił najwięcej dzięki aferom w swoich kręgach, przede wszystkim przez Aferę Rywina. Nowy przewodniczący z młodego pokolenia w spotach, starał się przyciągnąć wyborców, tłumacząc że SLD to jedyna siła lewicowa, która ma szanse znaleźć się w nowym parlamencie.

W wyborach do Sejmu wystartowały 22 komitety wyborcze. Próg wyborczy dla partii to 5%. Wyniki: PiS - 33%, PO - 29%, Samoobrona - 12%, SLD - 12%, LPR - 7%, PSL - 5%.

Wybory z 21 października 2007 r.

Wyniki: PO - 41%, PiS - 32%, LiD - 13%, PSL - 9%. Frekwencja wyniosła 54%

6. Ewolucja systemu wyborczego do Sejmu po 1989

Wybory w 1989 r.:

- Wybory większościowe, większość bezwzględna.

- Okręgi wyborcze od 2 do 5 mandatów, jednak wyborca nie miał możliwości kumulowania głosów, więc zachowywał się jakby uczestniczył w wyborach w kilku okręgach jednomandatowych.

- Konkretne miejsca w Sejmie były przypisane dla 'strony rządowej' i dla strony 'niezależnej' - w ten sposób wyborcy nie podejmowali decyzji politycznych (dla jakiej formacji przypadnie konkretny mandat, tylko kto z jej kandydatów go obejmie).

- Lista krajowa dla koalicji rządowej (która jednak sromotnie przepadła).

Konsekwencje systemu wyborczego:

- Współczynnik proporcjonalności - 69 (liczony tylko dla Senatu, bo tam wybory były wolne)

- Współczynnik redukcji partii na arenie parlamentarnej (liczony tylko dla Senatu, bo tam wybory były wolne) - 41.

- System większości bezwzględnej stworzył dwubiegunową rywalizację, która jednak zadziałała tylko w tych wyborach.

- W związku z powyższym kandydaci, którzy nie uzyskali poparcia OKP, mieli mniejsze szanse na wybór, zgodnie z psychologicznym efektem Duvergera, zgodnie z którym wyborcy głosowali na tego, kto ma największą szansę na wygraną.

- Ugrupowania strony rządowej by się pokazać od 'demokratycznej' strony musiały na jedno miejsce wystawić co najmniej dwóch kandydatów, w praktyce jednak wystawiły znacznie więcej, co spowodowało bardzo kiepski wynik w pierwszej turze (głosy na koalicję się po prostu rozproszyły po różnych kandydatach).

Wybory w 1991 r.:

- 37 okręgów

- Średni rozmiar okręgu - 10,5 mandatu (od 7 do 17 mandatów)

- Metoda proporcjonalna, formuła Hare-Niemayera.

- Brak klauzuli zaporowej.

- Lista krajowa - 69 mandatów (dla partii, które zdobyły 5% głosów lub mandaty w co najmniej 5 okręgach). Na liście tej stosowano zmodyfikowaną formułę Sainte-Lague.

Konsekwencje systemu wyborczego:

- Współczynnik proporcjonalności wyniósł 91.

-Punkt przełomu na poziomie 2,97%, jednak sama nadreprezentacja dla żadnej z partii nie przekroczyła poziomu 1,5%.

Współczynnik redukcji efektywnej liczby partii - 28. ELP 13,9 dla areny wyborczej i 10 dla areny parlamentarnej.

Formuła wyborcza, brak klauzuli zaporowej i zastosowany rozmiar okręgów promowały partie małe, zwłaszcza w dużych okręgach, czego wynikiem było to, że dwie największe partie nie zdobyły w sumie więcej niż 25% głosów.

Był to 'słaby' system wyborczy, nie determinował on w żaden sposób zachowań wyborców, którzy nie musieli się przejmować tym, że oddadzą pusty głos (brak klauzuli zaporowej), dlatego nie głosowali 'strategicznie'.

Cały ten 'hiperproporcjonalny' system zaowocował wyjątkową niestabilnością gabinetów w Sejmie.

Wybory w 1993 i 1997 r.:

- 52 okręgi

- Średni rozmiar okręgu - 7,5 mandatu (najmniejsze okręgi miały 3 mandaty do obsadzenia)

- Metoda proporcjonalna, formuła d'Hondta.

- Klauzula zaporowa - dla partii 5%, dla koalicji 8%.

- Lista krajowa - 69 mandatów (dla partii, które zdobyły co najmniej 7% głosów).

Konsekwencje systemu wyborczego dla roku 1993:

- Współczynnik proporcjonalności - 64,4. Przyczyną tego był znaczny procent głosów oddanych na koalicje i ugrupowania które nie przekroczyły klauzuli zaporowej.

- Współczynnik redukcji efektywnej liczby partii - 59. ELP dla areny wyborczej - 9,8, dla parlamentarnej 3,9.

- Wysoki poziom nadreprezentacji dwóch największych ugrupowań - 16% dla SLD i 12% dla PSL.

Konsekwencje systemu wyborczego dla roku 1997:

- Wzrost poziomu stabilności systemu partyjnego - dalszy spadek ELP dla areny wyborczej (choć miało to też związek z ustawą o partiach politycznych) i parlamentarnej (powstały dwa duże bloki, które koncentrowały poparcie). ELP dla areny wyborczej - 4,2; dla parlamentarnej 2,9.

- Dwie powyższe wartości dają w sumie współczynnik redukcji efektywnej liczby partii na poziomie 30 i jest to dwukrotny spadek w stosunku do 1993 r.

- Zmniejszony rozmiar nadreprezentacji - dla AWS wyniósł on 9,86%, dla SLD 8,52%, a następna UW była już podreprezentowana (spadek liczby mandatów w stosunku do uzyskanych głosów o 0,37 pkt procentowego).

Wybory w 2001 r.:

- 41 okręgów.

- Średni rozmiar okręgu - 11,2 mandatu (od 7 do 19 mandatów)

- Metoda proporcjonalna, formuła Sainte-Lague.

- Klauzula zaporowa - 5% dla partii, 8% dla koalicji.

- Zniesiono listę krajową.

Konsekwencje systemu wyborczego:

- Poziom proporcjonalności - 90%.

- Współczynnik redukcji ELP wynosił 13,9 i był dwukrotnie wyższy niż w poprzednio

- Niski poziom nadreprezentacji - dla SLD-UP wynosił on tylko 6%, a najsłabsza PO miała 1% nadreprezentację. Co jednak ważne, żadna partia w Sejmie nie była podreprezentowana, co świadczyć może o dalszej koncentracji głosów wyborców na partiach, które mają szansę pokonać próg wyborczy.

Konkluzje ogólne:

Od 1991 r. sukcesywnie w Polsce wprowadzany jest taki system wyborczy który ma zapobiegać nadmiernemu rozdrobnieniu parlamentu i stabilności rządów.

7. Wybór Prezydenta PRL z lipca 1989r.

Decyzja o przywróceniu prezydentury zapadła podczas rozmów Okrągłego Stołu. Zadecydowano, że Senat połączony z Sejmem dokona wyboru Prezydenta pierwszej kadencji bezwzględną większością głosów. Kandydata na prezydenta może zgłosić ¼ posłów i senatorów.

Zgodzono się aby prezydentem był przedstawiciel starego establishmentu. Jednak po zaskakujących wynikach do parlamentu na korzyść opozycji działały co najmniej trzy czynniki: - dezorientacja elity władzy zepchniętej do głębokiej defensywy, co potwierdza m.in. wahania Jaruzelskiego o swojej kandydaturze, - rozbudowane oczekiwania wyborców, którzy wyniki parlamentarnej elekcji odczytali jako zapowiedź szybkich zmian ustrojowych, - wejście do Sejmu w ramach puli 65% wielu członków PZPRu, ZSLu i SD krytycznie nastawionych do dotychczasowych działań własnych partii i często korzystających przed II turą głosowania do Sejmu z mniej lub bardziej wyraźnego poparcia Solidarności, co mogło w sumie skłonić ich do głosowania przeciw swojej partii.

Ostatecznie wyłącznym kandydatem był W. Jaruzelski. Rezygnacja ze zgłoszenia innej kandydatury przez Obywatelski Klub Parlamentarny nie była jednak jedynym działaniem, jakie musiała podjąć w Zgromadzeniu Narodowym solidarnościowa opozycja, aby uniknąć kryzysu politycznego.

W imiennym głosowaniu nad kandydaturą Jaruzelskiego wzięło udział 544 posłów i senatorów. Aż 11 członków OKPu była nieobecnych, ponadto siedmiu członków tego klubu oddała głosy nieważne. Stąd wymagana większość bezwzględna wynosiła tylko 269 głosów. Za kandydaturą Jaruzelskiego głosowało 270 członków Zgromadzenia Narodowego, 233 było przeciw, 34 wstrzymało się od głosu. Siedem nieważnych głosów oddanych przez kilka pierwszoplanowych postaci OKP, stanowiło w praktyce poparcie udzielone przez nich Jaruzelskiemu.

9. Proces instytucjonalizacji partii politycznych w Polsce w myśl ustawy o partiach z 1990r. oraz myśl ustawy o partiach z 1997r.
W ujęciu prawnym instytucjonalizacja partii politycznych w Polsce to zapisy dotyczące ich funkcjonowania w systemie politycznym:
Czerwiec 1990 - pierwsza ustawa o partiach politycznych w Polsce. Wcześniej wszystkie nowo powstałe partie zgodnie z Konstytucją PRL miały być ideologicznie i programowo stycznie z PZPR. Dopiero ta ustawa określiła miejsce partii politycznych w systemie. Położono w niej nacisk na nieskrępowaną możliwość tworzenia partii dzięki czemu powstało ich ponad 300 z czego więcej niż połowa nie brała w ogóle udziału w wyborach (a pamiętajmy, że politologiczne kryterium uznania partii to fakt jej uczestnictwa w wyborach, co więcej system partyjny tworzą tylko partie, które weszły do parlamentu). Ustawa określała źródła finansowania partii ale nie nakładała na nie obowiązku składania sprawozdań finansowych.
Czerwiec 1997 (wejście w życie od stycznia 1998) - kolejna ustawa o partiach politycznych. Zwiększono wymaganą ilość podpisów pod aktem założycielskim do 1000. Określono co ma być zawarte w statucie parti: prawa i obowiązki członków, kary dyscyplinarne, zasady nabywania członkostwa i zasady samorozwiązania partii. Wskazano organizacje, w których nie mogą funkcjonować partie oraz zawody wyłączone z możliwości przynależności do partii:
> urzędnicy administracji publicznej
> funkcjonariusze służb specjalnych
> wymiar sprawiedliwości
Ustawa wskazywała źródła finansowania partii, otrzymywania subwencji i dotacji oraz nakładała na nie konieczność składania corocznych raportów finansowych. Dodatkowo przyznano Trybunałowi Konstytucyjnemu możliwość rozwiązania partii.

11.Zmiany (nowele) konstytucji w Polsce po 1989r.

Pierwszy akt prawny - Nowela Kwietniowa konstytucji PRL (7.04.1989). Dotyczyła organizacji i funkcjonowania naczelnych organów władzy, zasad prawa wyborczego oraz ustroju sądów.

Prawo wyborcze -  zebranie 3 tysięcy podpisów, by móc zgłosić kandydata. Pojawił  się Senat. Sejm był izbą nadrzędną. Sejm otrzymał  wyłączną kompetencję do kontroli rządu, uchwalania większości ustaw. Wprowadzono zasadę permanencji. Do tej pory obowiązywał  sesyjny tryb pracy Sejmu. Zniesiono instytucję dekretu w mocy ustawy dla Rady Państwa (instytucja pozaparlamentarna).

Senat stał się  ustawodawczym kontrolerem Sejmu. Senat mógł partycypować  przy wyborze Prezesa NIK i Rzecznika Praw Obywatelskich. Sejm i Senat można było rozwiązać w jednym z czterech przypadków:

przez 3 miesiące od wyborów nie został powołany rząd

przez 3 miesiące nie uchwalono budżetu lub planu społeczno - gospodarczego

gdy Sejm lub Senat podejmie ustawę lub uchwałę uniemożliwiającą prezydentowi wykonywanie jego konstytucyjnych kompetencji

samorozwiązanie większością  2/3 liczby posłów 

Uprawnienia prezydenta:

desygnował kandydata na premiera

prezydent mógł  na podstawie wniosku do Sejmu dokonać odwołania premiera i rządu

do 29 XII 1989 prezydent sprawował nadzór nad prokuraturą

do 8 III 1990 sprawował  nadzór nad radami narodowymi

prezydent nie ponosił  odpowiedzialności politycznej

akty prawne prezydenta wymagały kontrasygnaty premiera, jednak w praktyce nie stosowano tej metody. 

Nowela grudniowa - 29 XII 1989 - umownie początek III RP 

przywrócono zlikwidowaną  w 1952 nazwę państwa, zlikwidowano PRL i zastąpiono ją  RP. Zmieniono godło przywracając orłu koronę

nastąpiła zmiana suwerena - zamiast „ludu pracującego miast i wsi” pojawił  się naród

wprowadzono konstytucyjną  definicję państwa: „RP jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”

wprowadzono zasadę  pluralizmu politycznego

usunięto z konstytucji pojęcie „planowanie społeczno - gospodarcze”, co oznaczało wprowadzenie zasad gospodarki rynkowej. Oznacza to swobodę działalności gospodarczej wszystkich podmiotów na zasadzie równouprawnienia wszystkich form własności

zmieniono podległość prokuratury generalnej, podporządkowano ją ministrowi sprawiedliwości, więc wyjęto z tego prezydenta

zniesiono art. 3 o przewodniej roli PZPR

Ustawa z 8.03.1990 r.

reforma samorządu terytorialnego. Zniesiono system Rad Narodowych, a samorząd terytorialny stał się podstawową formą organizacji życia publicznego w środowisku lokalnym. Wówczas pojawiła się gmina. Gmina stała się podstawową jednostką terytorialną  i uzyskała szeroki zakres kompetencji, czyli otrzymała zadania własne, które mogła realizować, zadania zlecane przez państwo oraz samodzielność organizacyjną, finansową oraz uzyskała osobowość prawną. Był to początek reformy państwa w kierunku decentralizacji administracji publicznej. Jednocześnie do konstytucji PRL wprowadzono rozdział  IV o tytule „Samorząd terytorialny”.  
 

27 września 1990 r.

Zmieniono zasadę  wyboru prezydenta przez wprowadzenie nowej ordynacji wyborczej. Postanowiono, że wybory będą czteroprzymiotnikowe: bezpośrednie, powszechne, równe, tajne

Prace konstytucyjne prowadzone w latach 1993-1997

Wkrótce po wyborach parlamentarnych pojawiły się postulaty nowelizacji ustawy konstytucyjnej z 23 kwietnia 1992 r. Za nowelizacją przemawiały trzy względy. Pierwszy był związany z losem projektów konstytucji zgłoszonych w toku poprzedniej kadencji Sejmu i Senatu, bowiem zgodnie z zasadą dyskontynuacji prac parlamentarnych należałoby od nowa rozpocząć procedurę składania projektów. Po drugie - wiele czynników przemawiało za dopuszczeniem tzw. referendum przedkonstytucyjnego, czyli cząstkowego, aby tą drogą rozstrzygać kwestie związane z nowymi regulacjami konstytucyjnymi. Po trzecie - z uwagi na fakt, że wiele ugrupowań politycznych prawicy znalazło się poza parlamentem, pojawiła się koncepcja przyznania określonej liczbowo grupie obywateli prawa wniesienia projektu ustawy zasadniczej.

Nowelizacja ustawy konstytucyjnej została przeprowadzona 22 kwietnia 1994 r., a najważniejsze jej postanowienie to przyznanie grupie 500 tys. wyborców prawa zgłoszenia projektu konstytucji. Znowelizowana ustawa konstytucyjna stanowiła podstawę działania nowej Komisji Konstytucyjnej, wyłonionej w październiku 1993 r., na czele której stanął A. Kwaśniewski.

W wyniku wyborów parlamentarnych 1993 r. partie prawicowe znalazły się poza Sejmem i Senatem, stąd Komisja Konstytucyjna zdecydowała się zapewnić udział w jej pracach przedstawicielom różnych ugrupowań politycznych i instytucji pozaparlamentarnych, z Kościołem rzymskokatolickim włącznie. Jednocześnie na przełomie 1993 i 1994 r. doszło do ukształtowania się pozaparlamentarnych komisji konstytucyjnych, które jednak nie potrafiły się zintegrować. Mimo to doszło do opracowania obywatelskiego projektu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który zyskał poparcie ponad 900 tys. wyborców i został zgłoszony 5 września 1994 r.

Przedmiotem prac Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego stały się projekty klubów parlamentarnych: Unii Wolności, SLD, PSL i UP, KPN, a także projekt Senatu i projekt zgłoszony przez prezydenta. Natomiast Porozumienie Centrum wycofało swój projekt, a doszedł wspomniany już projekt obywatelski.

Dyskusja nad ostateczną wersją projektu ustawy zasadniczej trwała od września do grudnia 1996 r. W toku tej debaty zgłoszone zostały dalsze poprawki, wywołujące nowe spory i kontrowersje. Aby je przezwyciężyć kluby poselskie PSL, SLD, UW i UP utworzyły koalicję konstytucyjną, dzięki której 16 stycznia 1997 r. kwalifikowaną większością głosów Komisja Konstytucyjna przyjęła sprawozdanie o projekcie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. projekt ten liczył już wówczas 237 artykułów.

Nad tym projektem w dniach 24-28 lutego 1997 r. Zgromadzenie Narodowe przeprowadziło dyskusję i wobec zgłoszenia ponad 400 poprawek kierowało go do Komisji Konstytucyjnej w celu dodatkowego ich rozpatrzenia. Komisja zaproponowała przyjęcie 118 z nich.

W trakcie posiedzenia Zgromadzenia Narodowego w dniach 21-22 marca rozpatrzono sprawozdanie Komisji Konstytucyjnej i przyjęto 100 poprawek oraz dwa wnioski mniejszości, odrzucając pozostałe. Konstytucja uchwalona została w drugim czytaniu 22 marca, większością 461 głosów członków Zgromadzenia Narodowego. Przeciwko opowiedziało się 31 członków, wstrzymało się od głosu 5 i nie wzięło udziału w głosowaniu 63 członków.

Do uchwalonego tekstu Konstytucji prezydent wniósł poprawki w liczbie 11. Rozpatrzyła je najpierw Komisja Konstytucyjna w dniu 26 marca 1997 r., i Zgromadzenie Narodowe 2 kwietnia, przyjmując 31 z nich. W ten sposób liczba artykułów Konstytucji wzrosła do 243. W ostatecznym głosowaniu doszło do uchwalenia Konstytucji 451 głosami, 40 członków Zgromadzenia Narodowego było przeciwko uchwaleniu, a 6 wstrzymało się od głosu. Głosowaniem tym Zgromadzenie Narodowe zakończyło swą misję w tym zakresie.

Prezydent RP zarządził referendum konstytucyjne, wyznaczając dzień 25 maja 1997 r. jako datę głosowania.

Nowelizacja z 2006

8 września 2006 Sejm uchwalił ustawę o zmianie art. 55 konstytucji, dotyczącą możliwości wydania obywatela polskiego, który jest ścigany za popełnienie czynu stanowiącego przestępstwo zarówno za granicą, jak i w Polsce (Europejski nakaz aresztowania). Tekst ustawy został przekazany następnie do Senatu, który 14 września 2006 - na podstawie art. 235 Konstytucji - uchwalił ustawę w brzmieniu uchwalonym przez Sejm. 6 listopada 2006 Prezydent RP podpisał nowelę, którą 7 listopada 2006 opublikowano w Dz. U. z 2006 r.

Nowelizacja z 2009

7 maja 2009 Sejm VI kadencji uchwalił ustawę o zmianie art. 99 konstytucji, dotyczącą rozszerzenia przesłanek biernego prawa wyborczego - wybraną do Sejmu lub do Senatu nie może być osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego. Ustawa została 1 lipca 2009 uchwalona przez Senat, a następnie podpisana 9 lipca 2009 przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, opublikowana 20 lipca 2009.

12. Tryb nowelizacji i zmiany Konstytucji

Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów(92) , Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej.

Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat.

Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy.

Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy.

Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty określone w ust. 1 mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących.

Po zakończeniu postępowania określonego w ust. 4 i 6 Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

13. Zasady ustrojowe III RP
Zasady ustrojowe III RP znajdziemy w pierwszym rozdziale Konstytucji III RP zatytułowanym „Rzeczpospolita”. W czasie prac nad Ustawą Zasadniczą ten rozdział nazywał się właśnie „Zasady Ustrojowe” określa on charakter państwa, jego wartości i priorytety. Znajdziemy tam 12 zasad stricte ustrojowych oraz 3, które takiego charakteru nie posiadają lecz ich znaczenie pozwala usytuować je w tym samym katalogu.
Zasady Ustrojowe:
1. Suwerenność Narodu.
2. Republikańska forma państwa.
3. Demokratyczne państwo prawne.
4. Podział i równowaga władz.
5. Reprezentacja polityczna.
6. Dwuizbowość parlamentu.
7. Pluralizm polityczny.
8. Wzajemna niezależność i współdziałanie państwa i kościoła oraz innych związków wyznaniowych.
9. Wolności i prawa człowieka i obywatela.
10. Decentralizacja władzy publicznej i samorządu.
11. Parlamentarna forma rządu.
12. Odrębność władzy sądowniczej oraz niezawisłość sędziów i niezależność sądów i trybunałów.
(wspomniane wcześnie trzy dodatkowe zasady:)
13. Społeczna gospodarka rynkowa.
14. Wolność działalności gospodarczej.
15. Ochrona własności.

Ad1. Suwerenność narodu.
Obecna jest w sześciu artykułach:
Art. 4 ust. 1
„Władza zwierzchnia w RP należy do Narodu”
Naród w Konstytucji:
- > w znaczeniu prawnym - Wstęp, art. 34 - zbiorowość osób związanych z państwem poprzez obywatelstwo, „My naród Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej”,
- > w znaczeniu etnicznym - Wstęp, dziedzictwo przodków, art 5 i 6 - rola kultury i dziedzictwa narodowego jako źródło tożsamości narodowej,
- > w znaczeniu politycznym - art 27 i 35 - obywatele Polscy należący do mniejszości etnicznych i narodowych.

Ad2. Republikańska forma rządu.
Republikańska forma państwa widoczna jest w instytucjach centralnych - wykluczono władzę dziedziczną. W nawiązaniu do nazwy Rzeczpospolita ( I i II RP). Art. 235 ust. 6 - trwałość republikańskiej formy państwa - zmiana zasad ustrojowych z rozdziału 1 wymaga referendum ogólnokrajowego i zatwierdzającego. Zmiany w rozdziale 2 i 12 także wymagają tego referendum.

Ad3. Demokratyczne państwo prawa.
Art. 2
„Nakazy działań parlamentu i innych organów, które stanowią, stosują i interpretują prawo”.
(Tylko demokratycznie wyłonione organy mogą stanowić prawo)

Ad4. Podział i równowaga władz.
Silna pozycja legislatywy i egzekutywy.
Legislatywa:
> wybory bezpośrednie i powszechne.
Od 1990 roku prezydent też wybierany jest w wyborach powszechnych. Prezydent - organ jednoosobowy, który nie stanowi reprezentacji narodu - nie wyraża różnych opcji politycznych opinii publicznej. (Nie powinien reprezentować żadnej opcji politycznej - powinien być „prezydentem wszystkich Polaków” - dlatego po wyborze zwyczajowo rezygnuje z członkostwa w partii politycznej).

Ad5. Reprezentacja polityczna.
Art. 4 ust. 2:
„Naród sprawuje władzę poprzez przedstawicieli.”
Jest to wyraz demokracji pośredniej. Suweren - naród - nie sprawuje władzy bezpośrednio.
Wyróżniamy:
> mandat imperatywny
- poseł związany z grupą
która go wybrała

> mandat wolny (przedstawicielski)

- deputowany reprezentuje cały naród
Poseł/Senator nie może otrzymać instrukcji i nie można go odwołać (praktyka polityczna pokazuje jednak czasem coś innego).

Ad6. Bikameralizm.
Funkcję ustawodawczą pełnią obie izby parlamentu.
Ostatnie zdanie należy jednak do Sejmu - dlatego bikameralizm jest asymetryczny.

Ad7. Pluralizm polityczny.
Działalność partii politycznych oparta o kryteria wolności i równowagi. Muszą one jednak mieć charakter demokratyczny.
Art. 11:
Wolność tworzenia i działania partii. Dobrowolność zrzeszania się. Precyzowanie celu działania partii. Wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.
Art. 13:
Zakaz istnienia partii z odwołaniami do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu. Zakaz istnienia partii odwołujących się do nienawiści rasowej, narodowościowej i stosowania przemocy celem zdobycia władzy lub utajnienie struktur/członkostwa w partii.

Ad8. Wzajemna niezależność państwa i kościoła.
Silne powiązanie strukturalne państwa i kościoła.
Państwo świeckie:
> żadna z religii nie uzyskuje statusu religii obowiązującej,
> państwo neutralne religijnie i światopoglądowo,
> rozdział stosunków państwo-kościół.
W Konstytucji 3 maja - uprzywilejowana pozycja kościoła katolickiego.
Konstytucja Marcowa - kościół katolicki zajmował naczelną pozycję wśród równoprawnych wyznań.
Konstytucja PRL - skrajnie świeckie państwo - ograniczenie wolności sumienia i wyznania.
Konstytucja III RP, Art. 25 ust. 3:
„Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi na zasadach poszanowania i autonomii oraz wzajemnej niezależności.”
ust. 2 - bezstronność władzy w sprawach przekonań religijnych/światopoglądowych oraz zapewnienie swobody ich wyrażania.
Podpisano konkordat. Inne kościoły i związki wyznaniowe mają swoje ustawy w wyniku umów między Radą Ministrów i przedstawicieli danego kościoła.

Ad9. Obowiązki obywatelskie.
Obecna w art. 1 oraz 82.
Art. 1
„RP jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli”
Art. 82
„Konstytucja wyklucza przeciwstawienie obywateli Państwu i nie traktuje państwa jako władzy stojącej ponad obywatelami”.
Wniosek z tego:
Państwo - wspólnota wszystkich obywateli - rodzi to obowiązki obywateli wobec państwa jako dobra wspólnego, mamy 4 takie obowiązki:
- Wierność Rzeczpospolitej,
- Troska o dobro wspólne,
- Przestrzeganie prawa,
- Obrona ojczyzny.

Ad10. Decentralizacja.
Zasada subsydiarności.
Pomocniczość państwa - umacnianie działań obywateli i ich wspólnot.
Art 15.
Przenoszenie kompetencji i zadań z centrum do samorządu. Samorząd terytorialny posiada własność komunalną, która nie jest własnością państwa a własnością publiczną.
Zasada decentralizacji - samorząd ma organy stanowiące prawo - pochodzące z wyborów.

Ad11. Parlamentarna forma rządu.
Reguluje relacje legislatywa - egzekutywa.

Ad12. Niezawisłość sądów.
Zagwarantowanie każdemu obywatelowi prawa do sądu. Trybunał Stanu i Konstytucyjny zostają włączone do władzy sądowniczej.
Konstytucyjna zasada dwuinstancyjności sądów.
Od 1999 roku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego są ostateczne.
Do tego czasu orzeczenia te wymagały orzeczenia Sejmu. (Partie polityczne chcą przywrócić tę zasadę).

14. Prawa i wolności obywatelskie (polityczne, osobiste, ekonomiczne) w myśl Konstytucji RP
Mamy tutaj do czynienia z rozdziałem drugim Konstytucji III RP. - Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela.
ZASADY OGÓLNE

Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw

człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest

obowiązkiem władz publicznych.

Wolność człowieka podlega ochronie prawnej. Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla

ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.

Obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi. Inne przypadki nabycia obywatelstwa polskiego określa ustawa. Obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie.

Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury.

Mniejszości narodowe i etniczne mają prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej.

Podczas pobytu za granicą obywatel polski ma prawo do opieki ze strony Rzeczypospolitej Polskiej.

Kto znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji. Wyjątki od tej zasady, odnoszące się do cudzoziemców, określa ustawa.

WOLNOŚCI I PRAWA OSOBISTE.

- > Prawna ochrona życia.
- > Nie można być poddawany eksperymentom naukowym bez wyrażenia zgody.
- > Prawo odwołania się do sądu w celu ustalenia legalności pozbawienia wolności.
- > Osoby zatrzymane muszą być poinformowane o stawianych im zarzutach i w ciągu 48 godzin od zatrzymania powinny być przekazane do dyspozycji sądu.
- > Pozbawionych wolności powinno się traktować w sposób humanitarny.
- > Odpowiedzialności karnej podlegają tylko osoby, które dopuściły się czynu zabronionego pod groźbą kary.
- > Każdy ma prawo do obrony sądowej.
- > Prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy.
-- > Prawo do wychowywania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami.
- > Wolność i ochrona tajemnicy komunikowania.
- > Cenzura prewencyjna jest zakazana.
- > Cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu i statusu uchodźcy.
WOLNOŚCI I PRAWA POLITYCZNE.
- > Wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich.
- > Wolność zrzeszania się.
- > Prawo dostępu do służby publicznej.
- > Prawo do udziału w referendum, wyboru prezydenta, posłów i senatorów oraz przedstawicieli samorządu terytorialnego.
WOLNOŚCI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTUROWE.
- > Prawo do własności i dziedziczenia.
- > Wolność wyboru zawodu i miejsca pracy.
- > Stałe zatrudnienie dzieci do lat 16 jest zabronione.
- > Minimalna wysokość wynagrodzenia za pracę określona w ustawie.
- > Prawo do higienicznych i bezpiecznych warunków pracy.
- > Równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych.
- > Prawo do nauki. (do 18 roku życia nauka jest obowiązkowa).
- > Bezpłatna nauka w szkołach publicznych.
- > Autonomia szkół wyższych na zasadach określonych w ustawie.
- > Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych.
ŚRODKI OCHRONY WOLNOŚCI I PRAW.
Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw. Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa. Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Nie dotyczy to praw określonych w art. 56 Konstytucji. Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.

15. Obowiązki obywatelskie w myśl Konstytucji RP
OBOWIĄZKI

Art. 82.

Obowiązkiem obywatela polskiego jest wierność Rzeczypospolitej Polskiej oraz troska

o dobro wspólne.

Art. 83.

Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 84.

Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym

podatków, określonych w ustawie.

Art. 85.

1. Obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny.

2. Zakres obowiązku służby wojskowej określa ustawa.

3. Obywatel, któremu przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają

na odbywanie służby wojskowej, może być obowiązany do służby zastępczej

na zasadach określonych w ustawie.

Art. 86.

Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za

spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa

ustawa.

16. Stany nadzwyczajne w myśl Konstytucji RP

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej przewiduje trzy rodzaje stanów nadzwyczajnych:

stan wojenny,

stan klęski żywiołowej,

stan wyjątkowy.

Wprowadzenie każdego ze stanów nadzwyczajnych wymaga zaistnienia innych wyjątkowych sytuacji. Nie mniej jednak można wyróżnić pewne cech charakterystyczne dla wszystkich sytuacji nadzwyczajnych.

Cechy charakterystyczne stanów nadzwyczajnych:

- wprowadzane są w sytuacji szczególnego zagrożenia, kiedy nie wystarczają obowiązujące regulacje prawne,

- wprowadzenie każdego ze stanów wymaga wydania ustawy, w drodze rozporządzenia,

- ustawy wprowadzające stany nadzwyczajne określają zasady działania organów władzy publicznej,

- ustawy wprowadzające stany nadzwyczajne określają w jakim zakresie mogą ulec ograniczeniu prawa i wolności człowieka i obywatela,

- ustawa wprowadzająca może, ale nie musi określić sposoby wyrównywania strat majątkowych wynikających z ograniczenia praw i wolności,

- działania podejmowane w związku z wprowadzeniem stanu nadzwyczajnego muszą być proporcjonalne, oznacza to, że środki użyte muszą odpowiadać zaistniałym potrzebom,

- działania podejmowane w trakcie trwania stanu nadzwyczajnego mają zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa,

- w czasie stanów nadzwyczajnych nie może zostać zmieniona:

- Konstytucja,

- ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego,

- ustawa o wyborze Prezydenta,

- ustawa o stanach nadzwyczajnych.

- w czasie trwania stanu nadzwyczajnego i w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może zostać:

- skrócona kadencja Sejmu,

- przeprowadzone wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego,

- przeprowadzone wybory na Prezydenta,

- przeprowadzone referendum krajowe.

- Kadencje wspomnianych organów państwowych ulegają automatycznemu wydłużeniu.

17. Relacje Prezydent - Rada Ministrów w myśl Malej Konstytucji

Ustawa konstytucyjna z 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczpospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym, popularnie zwana Małą Konstytucją, zawiera bardzo rozbudowane procedury powoływania rządu. Art. 57 ust. 1 Małej Konstytucji stanowił, że: „Prezydent zaproponowanym desygnuje Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek powołuje Radę Ministrów w składzie przez Prezesa Rady Ministrów, w ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji Rady Ministrów". Następnie, zgodnie z art. 57 ust. 2 „Prezes Rady Ministrów, najpóźniej wciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta, przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów".

Sposób postępowania Sejmu w sprawie udzielenia votum zaufania podany był przez Regulamin Sejmu. Po przedstawieniu exposé przez premiera i przeprowadzeniu debaty, wniosek w sprawie powołania Rady Ministrów trafiał do komisji, które wydawały opinie dotyczące kandydatów na członków rządu. Następnie Sejm bezwzględną większością głosów podejmował uchwałę w sprawie udzielenia rządowi votum zaufania.

Wydawać by się mogło, że tego typu regulacja ograniczała uprawnienia Sejmu w procesie powoływania rządu, gdyż to Prezydent tym razem „powierzał misję tworzenia rządu", nominował premiera i ministrów, a dopiero ostatniej fazie decyzje te były zatwierdzane przez Sejm. W istocie jednak powołanie rządu w myśl art. 57 Małej Konstytucji nadal wymagało stworzenia większości parlamentarnej, niezbędnej do uchwalenia votum zaufania dla nowego rządu. Jeżeli taka większość istniała, Prezydent musiał desygnować premiera przez nią wskazanego, bowiem w przeciwnym wypadku narażałby się na polityczną porażkę. Gdyby natomiast taka większość nie istniała, wówczas mało prawdopodobne było stworzenie rządu według przepisów zawartych w artykule 57. W takiej sytuacji Mała Konstytucja pozwalała sięgnąć do czterech uruchamianych kolejno procedur rezerwowych.

Pierwsza z nich, przewidywała, że „Sejm, w ciągu 21 dni, wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowany przez niego skład Rady Ministrów bezwzględną większością głosów. Prezydent powołuje tak wybrany Rząd i odbiera od niego przysięgę". Także i w tym przypadku do zastosowania tej procedury niezbędne było istnienie większości parlamentarnej, która w tym wypadku przejmowała od Prezydenta inicjatywę w sprawie desygnowania premiera. Taki tryb formowania rządu był stosowany, zgodnie z dyspozycją art. 66 ust. 4 Małej Konstytucji, także w przypadku uchwalenia przez Sejm konstruktywnego votum nieufności wobec urzędującego gabinetu.

Dwie kolejne procedury formowania rządu dawały możliwość tworzenia gabinetów mniejszościowych. Art. 59 Małej Konstytucji przewidywał powtórzenie procedury opisanej w art. 57, z tym, że Sejm uchwalał votum zaufania Radzie Ministrów zwykłą większością głosów. Art. 60 z kolei przewidywał wybór premiera przez izbę poselską oraz uchwalenie votum zaufania Radzie Ministrów zwykłą większością głosów. Jeśli jednak rząd nadal nie zostałby powołany, należało sięgnąć do art. 62 Małej Konstytucji, który dawał Prezydentowi prawo rozwiązania Sejmu albo powołania Prezesa Rady Ministrów, a następnie Rady Ministrów bez konieczności uzyskiwania votum zaufania w Sejmie. Ten „rząd zaufania Prezydenta" mógł zostać powołany na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy. Zgodnie z art. 62 Małej Konstytucji, „jeżeli przed upływem tego terminu Sejm nie uchwali votum zaufania dla tego Rządu lub nie uchwali votum nieufności w trybie art. 66, ust. 4, Prezydent rozwiązuje Sejm".

Normy konstytucyjne obowiązujące w latach 1992-1997 zmieniły zasadniczo sposób nominowania ministrów. Decyzje w tej sprawie podejmował Prezydent na wniosek premiera. Duże znaczenie praktyczne miał art. 61 Małej Konstytucji, który stanowił, że „wniosek dotyczący powołania ministrów Spraw Zagranicznych, Obrony Narodowej i Spraw Wewnętrznych Prezes Rady Ministrów przedstawia po zasięgnięciu opinii Prezydenta". W praktyce jednak Prezydent nie tylko opiniował, ale wręcz decydował o obsadzie tych trzech ministerstw, nie bez racji nazywanych „prezydenckimi", często wbrew woli większości parlamentarnej i premiera. Dotyczyło to zwłaszcza rządów W. Pawlaka oraz J. Oleksego (MSZ kierowali A. Olechowski, następnie W. Bartoszewski, MON -P. Kołodziejczyk, potem Z. Okoński, MSW w obu gabinetach A. Milczanowski).

Sytuacja taka prowadziła do pojawienia się „wewnątrzgabinetowej opozycji" oraz osłabienia kontroli premiera nad istotnymi częściami aparatu państwowego. Owocowało to licznymi kryzysami politycznymi, z których najbardziej spektakularnym była tzw. sprawa Oleksego.

18. Relacje Prezydent - parlament w myśl Małej Konstytucji

Rozwiązanie Sejmu mogło nastąpić w razie niemożności skutecznego zakończenia czterech kolejnych procedur formowania rządu. Wtedy, zgodnie z art. 62 Małej Konstytucji, Prezydent mógł rozwiązać Sejm albo odroczyć tę decyzję o 6 miesięcy, samodzielnie powołując premiera i Radę Ministrów. W tych okolicznościach Sejm mógł jednak uniknąć rozwiązania, uchwalając w ciągu wspomnianych 6 miesięcy votum zaufania dla rządu lub obalając go drogą konstruktywnego votum nieufności. W okresie obowiązywania Małej Konstytucji opisana procedura nie była nigdy stosowana.

Do rozwiązania Sejmu mogło dojść także w razie konfliktu między rządem a większością parlamentarną. Sytuację taką przewidywał art. 66 ust. 5 Małej Konstytucji, który brzmiał: jeżeli Sejm uchwalił wniosek o votum nieufności nie dokonując jednocześnie wyboru Prezesa Rady Ministrów, Prezydent przyjmuje dymisję rządu albo rozwiązuje Sejm.

Przepis ten znalazł zastosowanie w maju 1993 r., kiedy prezydent L. Wałęsa rozwiązał Sejm po uchwaleniu votum nieufności dla rządu H. Suchockiej.

Prezydent mógł także rozwiązać Sejm z powodu nieuchwalenia budżetu państwa. Zgodnie z art. 21 ust. 4, jeżeli ustawa budżetowa nie zostanie uchwalona w ciągu 3 miesięcy od dnia złożenia Sejmowi projektu odpowiadającego wymaganiom prawa budżetowego, Prezydent może rozwiązać Sejm.

Redakcja tego przepisu nie była zbyt precyzyjna, istniały bowiem wątpliwości, czy termin ten był zastrzeżony wyłącznie dla sejmowych prac nad budżetem, czy też dotyczył obu izb parlamentu. Problem ten stał się istotny na początku 1995 r., kiedy to prezydent L. Wałęsa zakwestionował budżet uchwalony przez koalicję SLD-PSL i groził rozwiązaniem Sejmu.

Procedury skracania kadencji parlamentu, przewidziane przez Małą Konstytucję, miały charakter fakultatywny. Każda z nich dawała głowie państwa możliwość zastosowania innego rozwiązania. W praktyce jednak w okresie prezydentury L. Wałęsy groźba sięgnięcia po te, ze swej natury wyjątkowe, procedury pojawiała się dość często w czasie konfliktów z większością parlamentarną.

Niejako w odpowiedzi do Małej Konstytucji wprowadzone zostały w 1995 r. przepisy likwidujące przerwę międzykadencyjną w pracach parlamentu. Oznaczało to, że ewentualna decyzja o rozwiązaniu Sejmu i Senatu oznaczała jedynie skrócenie ich kadencji i rozpisanie nowych wyborów. Taki rozwiązany parlament mógłby nadal działać, a jego kadencja formalnie kończyłaby się dopiero w dniu pierwszego posiedzenia nowego Sejmu.

20. Relacje Prezydent - Rada Ministrów w myśl Konstytucji RP
desygnuje i powołuje Premiera w zasadniczej procedurze powoływania Rządu

- Konstytucji; powołuje Premiera w II rezerwowej procedurze powoływania Rządu

- na wniosek Premiera w zasadniczej i w II rezerwowej procedurze powoływania Rządu powołuje Radę Ministrów w pełnym składzie i odbiera przysięgę od jej członków

- powołuje Premiera wybranego przez Sejm w I rezerwowej procedurze powoływania Rządu

- na wniosek Premiera w I rezerwowej procedurze powoływania Rządu powołuje członków Rządu wybranych przez Sejm i odbiera od nich przysięgę

- na wniosek Premiera dokonuje zmian na stanowiskach poszczególnych ministrów

- obligatoryjnie odwołuje ministra, wobec którego Sejm uchwalił wotum nieufności

- przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powierza jej dalsze sprawowanie funkcji do czasu powołania nowej Rady Ministrów

- obligatoryjnie: jeśli wobec Rządu uchwalono wotum nieufności lub nie uchwalono wotum zaufania,

- fakultatywnie: jeśli jedyną przyczyną wręczenia Prezydentowi dymisji Rządu jest rezygnacja Premiera,

- dotyczące polityki zagranicznej i obronności Prezydent współdziała w zakresie polityki zagranicznej z Premierem i właściwym ministrem:

- ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe; jednakże niektóre umowy międzynarodowe mogą zostać ratyfikowane i wypowiedziane tylko na podstawie upoważnienia ustawowego - dotyczące:

- pokoju, sojuszu, układu wojskowego lub politycznego,

- wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

- członkostwa RP w organizacji międzynarodowej,

- znacznego obciążenia finansowego RP,

- spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy,

- mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach (wymagana kontrasygnata)

- przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli państw obcych

- jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych - w czasie pokoju sprawuje zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej

- powołuje i odwołuje (wymagana kontrasygnata):

- na wniosek Premiera w czasie stanu wojny Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych

- na wniosek Ministra Obrony Narodowej - Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego

- na wniosek Ministra Obrony Narodowej - dowódców rodzajów sił zbrojnych - art. 5 pkt 2 ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP,

- na wniosek Ministra Obrony Narodowej nadaje stopnie wojskowe (wymagana kontrasygnata)

- powołuje i odwołuje członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego

- na wniosek Ministra Obrony Narodowej określa kierunki rozwoju sił zbrojnych

- na wniosek Premiera zatwierdza strategię bezpieczeństwa narodowego

- na wniosek Premiera wydaje w drodze postanowienia Polityczno-Strategiczną Dyrektywę Obronną RP oraz inne dokumenty wykonawcze do strategii bezpieczeństwa narodowego

- na wniosek Premiera postanawia o wprowadzeniu lub zmianie określonego stanu gotowości obronnej państwa

- na wniosek Rady Ministrów postanawia o użyciu jednostek wojskowych poza granicami państwa (wymagana kontrasygnata)

21. Relacje Prezydent - Parlament w myśl Konstytucji RP

- dotyczące wyborów:

- zarządza wybory parlamentarne, wyznaczając jednocześnie dzień wyborów (bez kontrasygnaty)

- jeżeli wybory są efektem skrócenia kadencji parlamentu przez Prezydenta, to dzień wyborów musi zostać zawarty w akcie skracającym kadencję Sejmu i Senatu, musi także przypadać w ciągu 45 dni od daty skrócenia kadencji,

- zwołuje pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu (bez kontrasygnaty):

- wyznacza Marszałka Seniora w Sejmie

- zgodnie z regulaminem Senatu otwiera pierwsze posiedzenie Senatu

- dotyczące arbitrażu prezydenckiego:

- skraca kadencję parlamentu (po zasięgnięciu niewiążącej opinii Marszałka Sejmu i Senatu, nadto kadencja parlamentu nie może być skrócona w czasie obowiązywania stanu nadzwyczajnego; bez kontrasygnaty):

- ma prawo zwrócić się z orędziem do Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego, którego audytorium ma obowiązek wysłuchać i nie może nad nim przeprowadzać debaty ze względu na autorytet Głowy Państwa

- dotyczące stanowienia ustaw:

-ma prawo inicjatywy ustawodawczej

- ma prawo zgłaszania poprawek do zgłoszonych przez siebie projektów ustaw

- ma prawo weta ustawodawczego przed podpisaniem ustawy

- jeżeli Trybunał Konstytucyjny orzeknie o niezgodności tylko niektórych przepisów ustawy i orzeknie, iż nie są one nierozerwalnie związane z ustawą, wówczas Prezydent ma do wyboru: podpisać ustawę z pominięciem niekonstytucyjnych przepisów lub zwrócić ją Sejmowi w celu usunięcia niezgodności

- podpisuje ustawy

- zarządza ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw

23. Ewolucja uprawnień Sejmu po 1989
Mała Konstytucja

1. Kadencja Sejmu trwa 4 lata.

4. Sejm może zostać rozwiązany mocą własnej uchwały podjętej większością 2/3 głosów ustawowej liczby posłów.

5. Prezydent może rozwiązać Sejm w wypadkach określonych w niniejszej ustawie, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu.

6. Od dnia rozwiązania Sejmu, mocą własnej uchwały lub zarządzeniem Prezydenta, Sejm nie może uchwalać zmian ustaw konstytucyjnych ani ordynacji wyborczych, a także ustaw o zmianie ustawy budżetowej oraz ustaw wywołujących zasadnicze skutki finansowe dla budżetu Państwa.

Poseł jest reprezentantem całego Narodu, nie jest związany instrukcjami wyborców i nie może być odwołany.

1. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za działania wynikające z wykonywania mandatu ani w czasie trwania mandatu, ani po jego wygaśnięciu, chyba że narusza dobra osobiste innych osób.

Mandatu posła nie można łączyć z mandatem senatora, a także z funkcją sędziego Trybunału Konstytucyjnego, sędziego Trybunału Stanu, sędziego Sądu Najwyższego, Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, ambasadora oraz wojewody.

Sejm może powołać komisję dla zbadania określonej sprawy z prawem przesłuchiwania w trybie Kodeksu postępowania karnego osób przez nią wezwanych.

1. Obrady Sejmu są jawne. Sejm może uchwalić tajność obrad bezwzględną większością głosów, jeżeli wymaga tego dobro państwa.

Sejm uchwala ustawy większością głosów, w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów, chyba że ustawa konstytucyjna stanowi inaczej. W tym samym trybie Sejm podejmuje inne uchwały, jeżeli przepisy ustaw i uchwał Sejmu nie stanowią inaczej.

1. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi i Radzie Ministrów.

3. Prawo wnoszenia poprawek do projektów ustaw w trakcie ich rozpatrywania przez Sejm przysługuje wnioskodawcy, posłom i Radzie Ministrów. Marszałek Sejmu może z własnej inicjatywy, a także na wniosek Rady Ministrów odmówić poddania pod głosowanie poprawki, która uprzednio nie była przedłożona komisji.

1. Rada Ministrów, w uzasadnionych wypadkach, może określić wniesiony przez siebie projekt ustawy jako pilny, z wyjątkiem projektów ustaw konstytucyjnych, ustawy budżetowej, ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyborów Prezydenta, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój, właściwość i zasady funkcjonowania organów Państwa oraz samorządu terytorialnego, a także kodeksów.

3. Prezydent może odmówić podpisania ustawy i z umotywowanym wnioskiem przekazać ją Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Po ponownym uchwaleniu ustawy przez Sejm większością 2/3 głosów, Prezydent w terminie 7 dni podpisuje ustawę i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, chyba że zgodnie z ust. 4 wystąpi do Trybunału Konstytucyjnego.

2. Referendum ma prawo zarządzić:

1) Sejm, uchwałą podjętą bezwzględną większością głosów, lub

2) Prezydent, za zgodą Senatu, podjętą bezwzględną większością głosów.

3. Jeżeli w referendum wzięła udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, wynik referendum jest wiążący.

Art. 20.

Dochody i wydatki państwa na rok kalendarzowy określa ustawa budżetowa. W szczególnych wypadkach dochody i wydatki Państwa w okresie krótszym niż rok może określać ustawa o prowizorium budżetowym.

Art. 21.

1. Rada Ministrów jest obowiązana przedłożyć Sejmowi projekt ustawy budżetowej w terminie umożliwiającym jej uchwalenie przed rozpoczęciem roku budżetowego, a w szczególnych wypadkach przed końcem pierwszego kwartału roku. Termin ten oraz warunki, jakim powinien odpowiadać projekt budżetu, określa ustawa.

2. Senat może podjąć uchwałę o przyjęciu lub wprowadzeniu poprawek do ustawy budżetowej uchwalonej przez Sejm w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi.

3. W razie nie uchwalenia ustawy budżetowej lub ustawy o prowizorium budżetowym Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy.

4. Jeżeli ustawa budżetowa w terminie 3 miesięcy od dnia złożenia Sejmowi projektu odpowiadającego wymaganiom prawa budżetowego nie zostanie przez Sejm uchwalona i przekazana Senatowi, to Prezydent może rozwiązać Sejm w ciągu 21 dni od dnia upływu terminu, w którym Sejm powinien przekazać Senatowi uchwaloną ustawę budżetową.

1. Rada Ministrów jest obowiązana przedłożyć Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej oraz sprawozdania z wykonania innych uchwalanych przez Sejm planów finansowych Państwa w terminie 6 miesięcy po zakończeniu roku budżetowego.

2. Sejm dokonuje oceny wykonania ustawy budżetowej oraz innych planów finansowych Państwa w terminie 2 miesięcy od dnia otrzymania sprawozdania i podejmuje uchwałę w przedmiocie absolutorium, po wysłuchaniu opinii Najwyższej Izby Kontroli przedstawionej przez jej Prezesa.

3. W razie nieotrzymania absolutorium Rada Ministrów podaje się do dymisji.

1. Sejm może ustawą podjętą bezwzględną większością głosów upoważnić Radę Ministrów, na jej umotywowany wniosek, do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy.

1. Sejm może podjąć uchwałę o stanie wojny jedynie w razie dokonania zbrojnego napadu na Rzeczpospolitą Polską albo gdy z umów międzynarodowych wynika konieczność wspólnej obrony przeciw agresji, a gdy Sejm nie obraduje, o stanie wojny postanawia Prezydent.

1. Poseł może zgłosić interpelację lub zapytanie do Prezesa Rady Ministrów lub poszczególnych jej członków.

Konstytucja z 1997 r.

Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców.

Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu.

Posiedzenia Sejmu są jawne. Jeżeli wymaga tego dobro państwa, Sejm może bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, uchwalić tajność obrad.

W przypadkach określonych w Konstytucji Sejm i Senat, obradując wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałka Senatu, działają jako Zgromadzenie Narodowe.

Sejm decyduje w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej o stanie wojny i o zawarciu pokoju.

Sejm może podjąć uchwałę o stanie wojny jedynie w razie zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji. Jeżeli Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, o stanie wojny postanawia Prezydent Rzeczypospolitej

Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi Rzeczypospolitej i Radzie Ministrów.

Funkcja kreacyjna

- powoływanie na stanowiska i zatwierdzanie składu Rady Ministrów

- w szczególnym wypadku - prawo do samodzielnego powołania rządu (w przypadku uchwalenia wotum nieufności)

- wybór i powoływanie na stanowiska:

zastępcy przewodniczącego i członków Trybunału Stanu

sędziów Trybunału Konstytucyjnego

członków Krajowej Rady Sądownictwa (spośród posłów)

członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Rady Polityki Pieniężnej

Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka

prezesa Najwyższej Izby Kontroli

prezesa Narodowego Banku Polskiego na wniosek Prezydenta RP

Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych

prezesa Instytutu Pamięci Narodowej na wniosek Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu

członków kolegium Instytutu Pamięci Narodowej

Funkcja kontrolna

wotum nieufności wobec rządu lub konkretnego ministra

absolutorium budżetowe

zapytanie poselskie i interpelacje skierowane do członków rządu, prezesa NIK lub NBP

kontrola nad działalnością samorządu terytorialnego:

kontrola pośrednia - wykonywanie nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego przez Prezesa Rady Ministrów,

kontrola bezpośrednia, gdy na wniosek Prezesa Rady Ministrów Sejm ocenia, czy organ stanowiący samorządu terytorialnego "rażąco narusza Konstytucję lub ustawy".

25. Ewolucja uprawnień Prezydenta w okresie 1989-1997
Trzy fazy:
I 1989 - 1992 - okres przemian okrągłego stołu
II 1992 - 1997 - okres obowiązywania małej konstytucji

III 1997 do dziś - konstytucja z 2 kwietnia 1997 r.

Ad I
Na mocy porozumień okrągłego stołu przywrócono w Polsce urząd Prezydenta. W dniu 7 kwietnia 1989 r. dokonano nowelizacji konstytucji z 22 lipca 1952 r., przywracając instytucje Prezydenta jako
organ władzy wykonawczej oraz Senat jako drugą izbę parlamentu. Prezydent miał być wybierany przez Zgromadzenie Narodowe tj. połączone izby Sejmu i Senatu. Dnia 9lipca 1989 r. ZN przewagą jednego głosu na urząd Prezydenta wybrało Wojciech Jaruzelskiego. W 1990 r. odbyły się po raz pierwszy w historii Polski powszechne wybory prezydenckie. W drugiej turze 9 grudnia 1990 r. prezydentem wybrano Lecha Wałęsę. Jego osobowość oraz styl uprawiania polityki znacznie wpłynęły na rolę prezydenta w Polsce. Polityk ten dążył bowiem do wzmocnienia swej władzy, poprzez autorytarny styl uprawiania polityki. Wyraźnie wzorował się na autorytarnych rozwiązaniach II RP za okresów rządów marszałka Piłsudskiego. Prezydent był wówczas odpowiedzialny tylko przed „Bogiem i Historią'. W owym okresie nie do końca określone były kompetencje głowy państwa np. nie rozdzielono przejrzyście kompetencji w zakresie polityki zagranicznej co stało się przyczyną głośnego konfliktu w maju 1992 r. między prezydentem a rządem Jana Olszewskiego w sprawie traktatu polsko-rosyjskiego.

Ad II
Propozycje prezydenta Wałęsy zostały częściowo zawarte w ustawie z dnia 17 października 1992 r. w tzw. małej konstytucji. Dawała ona silniejszą pozycję Prezydentowi w organach władzy. Był on nie tylko zwierzchnikiem sił zbrojnych, także wyznaczał kierunki polityki zagranicznej, mógł rozwiązywać
parlament, a do obalenia jego weta potrzebna była większość 2/3 Sejmu. Prezydent miał także prawo ingerować w skład rządu, poza tym że powoływał i odwoływał Premiera, powołanie szefów MSZ, MON i MSW wymagało jego aprobaty.
Faktycznie jednak prezydent Wałęsa zapewnił sobie na tyle decydującą rolę przy powoływaniu szefów powyższych resortów, że zwykło się je zwać resortami „prezydenckimi”. W owym czasie system polityczny Polski najbliżej zbliżony był do systemu prezydencko-parlamentarnego. Silne były
tendencje wzmocnienia roli prezydenta. Wszystkie główne siły polityczne zgadzały się co do wyboru prezydenta w wyborach powszechnych różniły je tylko zakres kompetencji głowy państwa co wiązało się z oceną prezydentury Wałęsy. Sytuacja zmieniła się zasadniczo po zmianie głowy państwa w 1995 r.

Ad III

Nowy prezydent Aleksander Kwaśniewski był zwolennikiem ograniczenia władzy prezydenckiej i wprowadzenia systemu parlamentarno-gabinetowego. To znalazło swój wyraz w ustawie konstytucyjnej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Uchwalona głosami SLD, PSL, UW, UP konstytucja wprowadzała system parlamentarno-gabinetowy, w którym największą rolę odgrywać ma premier, jego zakres kompetencji najbliższy jest do systemu kanclerskiego obowiązującego w
RFN. Prezydent w świetle obowiązującej obecnie konstytucji jest wraz z rządem organem władzy wykonawczej. Jest głową państwa, zwierzchnikiem sił zbrojnych powołuje rząd, może tylko w dwóch przypadkach rozwiązać parlament (nie uchwalenie budżetu i niepowołanie rządu), do odrzucenia jego weta wystarczy większość 3/5 głosów Sejmu. Jednak Prezydent ma inicjatywę ustawodawczą, on także wskazuje kandydata na premiera po wyborach, jego rola wciąż więc jest znaczna, pozycję prezydenta wzmacnia także sposób jego wyboru - wybory powszechne, które dają mu mandat narodu do sprawowania władzy. Jednak obecna konstytucja nie reguluje do końca podziału kompetencji między prezydentem a rządem, w rezultacie mamy rodzaj dwuwładzy np. w
dziedzinie polityki zagranicznej. Znaczenie pozycji prezydenta zależy także od osoby sprawującej ten urząd oraz od aktualnej sytuacji politycznej im słabszy rząd tym silniejszy prezydent i na odwrót. Pozycja Prezydenta w Polsce jest obecnie słabsza od np. Prezydenta USA, który jest jednocześnie
szefem rządu, ale silniejsza od np. Prezydenta RFN, który pełni rolę głównie reprezentacyjne.

Reasumując Prezydent w Polsce jest obecnie jednym z dwóch, obok rządu organów władzy wykonawczej, jednak bezpośrednią władzę sprawuje premier, Prezydent jest kimś w rodzaju arbitra, który może w określonych sytuacjach ingerować w pracę rządu czy parlamentu np. poprzez weto czy inicjatywę ustawodawczą. Rozdział kompetencji między prezydenta a rząd nie jest jednak
w obecnej konstytucji przejrzyście uregulowany, stąd mogą niekiedy zdarzać się konflikty kompetencyjne, niewątpliwie jednak rola prezydenta wzrasta w sytuacjach kryzysowych, co niewątpliwie obserwujemy obecnie w Polsce.

26. Akty urzędowe Prezydenta nie podlegające kontrasygnacie.
Wśród aktów urzędowych wydawanych przez Prezydenta nie wymagających podpisu Premiera są:

zarządzenie wyborów do Sejmu i Senatu,

zwoływanie pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu,

skracanie kadencji Sejmu w przypadkach określonych w Konstytucji,

inicjatywy ustawodawczej,

zarządzanie referendum ogólnokrajowego,

podpisywanie albo odmowy podpisania ustawy,

zarządzanie ogłoszenia ustawy oraz umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej,

zwracanie się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego,

wnioskowanie do Trybunału Konstytucyjnego,

wnioskowanie o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli,

desygnowanie i powoływanie Prezesa Rady Ministrów,

przyjmowanie dymisji Rady Ministrów i powierzanie jej tymczasowego pełnienia obowiązków,

wnioskowanie do Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów,

odwoływanie ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności,

zwoływanie Rady Gabinetowej,

nadawanie orderów i odznaczeń,

powoływanie sędziów,

stosowanie prawa łaski,

nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażania zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego,

powoływanie Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego,

powoływanie Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego,

powoływanie Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego,

powoływanie prezesów Sądu Najwyższego oraz wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego,

wnioskowanie do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego,

powoływanie członków Rady Polityki Pieniężnej,

powoływanie i odwoływanie członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego,

powoływanie członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

nadawanie statutu Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej oraz powoływanie i odwoływania Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej,

wydawanie zarządzeń na zasadach określonych w art. 93 Konstytucji RP

akt stanowiący o zrzeczeniu się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej.

27. Odpowiedzialność polityczne Prezydenta RP
Przed Trybunałem Stanu ponosi odpowiedzialność karną i konstytucyjną. Sądzi się go zawsze przed Trybunałem Stanu, który orzeka na podstawie Kodeksu Prawo Karne. Czyli: Prezydent odpowiada przed trybunałem stanu za delikt konstytucyjny, przestępstwo związane z urzędem oraz za pospolite przestępstwo (za każde popełnione przestępstwo odpowiada przed TS)
Postawienie prezydenta przed Trybunałem Stanu:
1) Zawiadomienie o popełnienie przestępstwa składane przez ¼ członków zgromadzenia narodowego.
2) Sejmowa Komicja Odpowiedzialności Konstytucyjnej prowadzi śledztwo przyjmując rolę prokuratury. Jeżeli zebrane dowody wystarczają do sformułowania wniosku o postawienie prezydenta przed Trybunałem to:
3) Zgromadzenie narodowe głosuje i może przyjąć wniosek większością kwalifikowaną 2/3 głosów.

Pojawia się pewien zgrzyt systemowy. Bo o ile głosowanie nad wnioskami w sprawie postawienia przed odpowiedzialnością prezydenta głosowane jest przez zgromadzenie narodowe o tyle śledztwo prowadzi komisja Sejmowa co może mieć czasem ukryty wydźwięk polityczny.

Sprawa trafia do Trybunału Stanu.
W przypadku deliktów konstytucyjnych orzeka się:
> Zakaz sprawowania funkcji publicznych.
> Odebranie odznaczeń.
> Zakaz pełnienia funkcji kierowniczych.
> Pozbawienie praw wyborczych.

29. Mechanizmy konstytucyjne powoływania gabinetu
To Sejm i Prezydent powołują Radę Ministrów przy czym rola Sejmu jest o wiele ważniejszy - Prezydent działa jak „notariusz” - ma zaklepać prawie wszystko co mu podrzucają, ale ma pewien bonus znajdujący się w trzecim trybie powołania RM.
Nową Radę Ministrów tworzy się:
> po wyborach,
> po dymisji/odwołaniu Sejmu i Rady Ministrów,
> po otrzymaniu votum nieufności,
> po podaniu się Rady Ministrów do dymisji,
> po śmierci premiera.
Powołanie Rady Ministrów odbywa się w trzech trybach:
Tryb pierwszy:
- > Prezydent desygnuje premiera;
- > Premier przedstawia prezydentowi proponowany skład rządu,
- > W ciągu 14 dni od 1. Posiedzenia sejmu lub od dnia dymisji poprzedniego rządu prezydent powołuje premiera i członków rządu;
- > Następnie w ciągu 14 dni od powołania przez prezydenta rząd składa wniosek o wotum zaufania przed Sejmem. Wygłaszane jest expose; odbywa się dyskusja; głosowanie - bezwzględna większość głosów w obecności co najmniej połowy stawowej liczby posłów.
Gdy w trybie I nie przyjęto wotum zaufania, inicjatywa przechodzi na Sejm i zaczynamy tryb drugi.

Tryb drugi:

Kandydata na premiera może zgłosić min. 46 posłów w terminie wyznaczonym przez Marszałka Sejmu;
Dalej postępuje się tak jak w trybie pierwszym, czyli wybrany przez Sejm premier przedstawia proponowany skład RM Sejmowi i odbywa się głosowanie (tak samo obowiązuje bezwzględna większość).
Gdy nie uda się przegłosować wniosku o wotum zaufania w trybie II, inicjatywa wraca do prezydenta.

Tryb trzeci:
Prezydent desygnuje kandydata i znowu wracamy do przedstawienia składu RM oraz do wygłoszenia expose. Jedyna ale bardzo istotna różnica polega na tym, że do udzielenia votum zaufania potrzebna jest w tym trybie już tylko zwykła większość.

Jeśli w żadnym z trybów Sejm nie przegłosuje wotum to prezydent jest zobowiązany rozwiązać parlament i rozpisać nowe wybory.

30. Konstytucyjne mechanizmy dymisji gabinetów
> Gdy otrzyma ona votum nieufności (konstruktywne na wniosek 46 posłów)
Aby taki wniosek przeszedł musi zagłosować minimum 231 posłów (połowa ustawowej liczby)
> By odwołać jednego z ministrów:
- potrzebny jest wniosek 69 posłów o votum nieufności (niekonstruktywne)
- potrzeba 231 głosów by taki wniosek przeszedł
(takiej sytuacji jeszcze nie mieliśmy ale było blisko w 2007 roku za czasów rządu J. Kaczyńskiego
ten jednak odwoływał ministrów zagrożonych votum nieufności a 2 tygodnie później powoływał ich znowu)

32. Pozycja polityczna Prezesa Rady Ministrów po reformie centrum rządowego w 1997r. i uchwaleniu

Konstytucji RP.
Rząd W. Cimoszewicza wprowadził zasadnicze zmiany w administracji rządowej w ramach tzw. reformy centrum administracyjnego państwa. Z dniem 1 października 1996 r. zlikwidowane zostało Ministerstwo Przekształceń Własnościowych, a w jego miejsce powołano Ministerstwo Skarbu Państwa. Z końcem 1996 r. nastąpiło połączenie ministerstw Przemysłu i Handlu oraz Współpracy Gospodarczej z Zagranicą w nowe Ministerstwo Gospodarki, zlikwidowano także Urząd Rady Ministrów rozdzielając jego kompetencje między zreformowane Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji i Kancelarię Premiera. Ministerstwo Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa przekształcono w Urząd Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast, w miejsce Centralnego Urzędu Planowania utworzono Rządowe Centrum Studiów Strategicznych. Powstał także Komitet Integracji Europejskiej, na którego czele stanął premier.

Szefowi rządu powierzono nadzór nad działalnością Urzędu Ochrony Państwa. Celem reformy było przede wszystkim zmniejszenie ilości ministerstw, a co za tym idzie usprawnienie działania gabinetu.

Zasadnicze zmiany w organizacji i funkcjonowaniu rządu wprowadziła ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej. Pierwotnie miała ono wejść w życie w dniu 1 stycznia 1999 r., jednak rząd J. Buzka zdecydował się na wprowadzenie do niej poprawek. Ostatecznie weszła ona w życie 10 października 1999 r. Z

Zasadnicza zmiana wprowadzona tym aktem prawnym polega na tym, że przekształcenia w strukturze ministerstw nie będą wymagały nowelizacji odpowiednich ustaw, a jedynie rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów. Premier uzyskał możliwość konstruowania zakresu kompetencji poszczególnych ministrów poprzez przekazywanie im zarządzania poszczególnymi działami administracji. Ustalone w ten sposób kompetencje ministrów obowiązują jednak tylko w okresie istnienia danej Rady Ministrów, tracą bowiem moc z chwilą powołania nowego gabinetu, a w danym dziale administracji (resorcie) - ze zmianą na stanowisku ministra. W poprawionej wersji ustawy wyróżniono 32 działy administracji rządowej.

Ustawa o działach administracji rządowej zwiększyła uprawnienia premiera, dając mu decydujący głos w sprawie liczby członków Rady Ministrów.

Rolę premiera wyraźnie podkreśla Konstytucja, która, charakteryzując w art. 148 jego pozycję prawną i rolę ustrojową, stwierdza, iż kieruje on pra­cami rządu, a także koordynuje i kontroluje pracę członków Rady Ministrów. Sformułowanie to jest bardzo ważne, brzmi bowiem niemal identycznie jak w przypadku art. 146 ust. 4 pkt 3 Konstytucji, wskazującego na kierownicze, koordynacyjne i kontrolne uprawnienia rządu w stosunku do wszystkich or­ganów administracji rządowej. Artykuł 148 ogranicza te uprawnienia premiera tylko do członków Rady Ministrów, ale to przecież premier w swej bieżącej działalności spełnia te zadania, co nie wyklucza działań rządu, gdyby zaistniała potrzeba tego rodzaju.

W świetle art. 149 ministrowie kierują działami administracji rządowej lub „wypełniają zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów". Jest to dowód silnego oddziaływania premiera na ministrów, co mieści się w ramach „określenia sposobu wykonywania" polityki rządu. Kierowanie pracami rządu obejmuje zwoływanie posiedzeń, a także przewodniczenie obradom, co daje premierowi możliwość skutecznego oddziaływania na tok prac i na treść podejmowanych uchwał.

Konstytucja przyznaje premierowi prawo wydawania aktów prawnych w postaci rozporządzeń na podstawie ustaw i w celu ich wykonania. Tak więc w świetle Konstytucji mamy do czynienia z premierem, który jest nie tylko pierwszym z ministrów, ale jest reprezentantem rządu na zewnątrz i przewod­niczącym organu wyposażonym w kompetencje zwierzchnie w stosunku do członków Rady Ministrów i to przede wszystkim w kompetencje kierownicze, koordynacyjne i kontrolne. Świadczy to o silnej pozycji premiera, a dodatkowe elementy określenia jego sytuacji prawnej zawiera art. 148 pkt 7. W świetle tego przepisu premier jest służbowym zwierzchnikiem wszystkich pracowników administracji rządowej, a także zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej.

Do tych kompetencji dodać jeszcze należy prawo powoływania na wniosek ministra sekretarzy stanu i podsekretarzy stanu w celu pomagania ministrowi w kierowaniu resortem, a także prawo zgłaszania Radzie Ministrów wniosków w sprawie uchylania rozporządzeń i zarządzeń ministrów (w konsekwencji sprawowania funkcji kontrolnej i koordynacyjnej). Tworzy to obraz premiera aktywnego, wyposażonego w uprawnienia władcze, a to świadczy, iż mamy do czynienia nie tylko z członkiem organu kolegialnego. Wyposażenie premiera we własne, dość szeroko zakreślone kompetencje pozwala traktować go jako samodzielny centralny organ administracji rządowej.

35. Etapy procesu legislacyjnego w Polsce
Inicjatywa ustawodawcza
> Prezydent , > Rada Ministrów (oni inicjują większość ustaw),
> 15 posłów (lub 92, czyli 1/5 Sejmu dla konstytucji), > Senat (całościowo),
> 100 000 obywateli.
Rada Ministrów na podstawie art. 123 Konstytucji w uzasadnionych wypadkach może określić wnoszony przez siebie projekt ustawy jako pilny, o pilności projektu decyduje też Konwent Seniorów. Rozpatrywanie projektów pilnych odbywa się w trzech czytaniach. Za projekty pilne nie można uznać: ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta, Sejmu, Senatu oraz organów Samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych a także kodeksów. W postępowaniu w sprawie ustawy, której projekt został uznany jako pilny, termin jej rozpatrzenia przez Senat wynosi 14 dni, a termin podpisania przez Prezydenta - 7 dni.

Szczególnie ważne są ustawy budżetowe - tylko Rada Ministrów może składać wniosek dla ustaw budżetowych. Rada Ministrów nie może zgłosić projektu zmiany Konstytucji. Inicjatywa obywatelska także nie może odnosić się do zmiany Konstytucji.

Projekt trafia do marszałka.
Sprawdza on czy ustawa jest złożona poprawnie pod względem proceduralnym. Nie ocenia on merytorycznej treści ustawy. Sprawdza czy do projektu dołączono odpowiednie ekspertyzy.
- Projekt ustawy musi zawierać:
> określenie pożądanych skutków ustawy
> finansowanie
> wskazanie różnicy między obecnym a docelowym stanem prawnym
> oświadczenie o zgodności z prawem europejskim (jeżeli projekt jest niezgodny z prawem UE to albo
się go poprawia albo na bezczela uchwala mimo niezgodności z prawem UE)
> sprawozdanie z konsultacji społecznych
> założenia aktów wykonawczych (czyli rozporządzeń)
Rozpatrywanie projektów ustaw odbywa się w trzech czytaniach, a uchwał w dwóch. Wnioskodawca do czasu zakończenia II czytania może wycofać swój projekt. Jeżeli do II czytania, na skutek cofnięcia poparcia , popiera go mniej niż 15 posłów spośród tych, którzy wcześniej podpisali projekt, także zostaje wycofany. Do czasu zakończenia II czytania, wnioskodawca może zgłosić poprawki.

Rozpoczyna się proces czytania ustaw poprzedzonych pracami komisji sejmowych.
- > Czytania odbywają się na posiedzeniach plenarnych, ich przebieg:
- przyjęcie sprawozdania z prac komisji,
- dyskusja,
- głosowanie.

PIERWSZE CZYTANIE.
Odbywa się albo po pracach komisji albo od razu na posiedzeniu plenarnym. Pierwsze czytanie to próba wyważenia racji między wagą merytoryczną projektu a jego polityczną wagą. Pierwsze czytanie jest „sitem”, na którym odpadają projekty nie ważne ze względów politycznych. Są projekty, które obligatoryjnie muszą być czytane po raz pierwszy na posiedzeniu plenarnym:
- Konstytucja
- budżet
- kodeksy
- ordynacja wyborcza
- podatki
- oraz takie, które marszałek uzna za istotne
Pierwsze czytanie może się odbyć nie wcześniej niż siódmego dnia od doręczenia posłom druku projektu, chyba że Sejm lub komisja postanowią inaczej. Pierwsze czytanie obejmuje:

- uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę
- pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy
- debatę w sprawie ogólnych zasad projektu
Pierwsze czytanie na posiedzeniu plenarnym Sejmu kończy się skierowaniem projektu do komisji, chyba że Sejm odrzuci projekt w całości. W przypadku zgodności przepisów rozpatrywanych ustaw z prawem Unii Europejskiej, obowiązkowe jest zasięgnięcie opinii Komitetu Integracji Europejskiej.
Po przejściu pierwszego czytania zaczyna się merytoryczna praca nad projektem, który trafia do komisji sejmowej. Technicznie wyłania się tutaj podkomisję by to ona pracowała nad ustawą. Podkomisja przekazuje sprawozdanie komisji a komisja - Sejmowi.
Między I a II czytaniem pracuje się zwykle mniej więcej 1-2 tygodnie ale nawet do 208 tygodni (4 lata kadencji).

DRUGIE CZYTANIE
Obejmuje przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy, a także przeprowadzenie debaty, oraz zgłaszanie poprawek i wniosków. Może się odbyć nie wcześniej niż siódmego dnia po dostarczeniu posłom sprawozdania komisji, chyba że Sejm postanowi inaczej. Prawo zgłaszania poprawek do projektu przysługuje wnioskodawcy, posłom i Radzie Ministrów. W razie zgłoszenia w II czytaniu nowych poprawek i projektów, projekt kieruje się ponownie do komisji, które go rozpatrywały. Komisje, po rozpatrzeniu, przedstawiają Sejmowi dodatkowe sprawozdanie, w którym przedstawiają wniosek o ich przyjęcie lub odrzucenie.

TRZECIE CZYTANIE
Może się odbyć niezwłocznie, jeżeli w II czytaniu projekt nie został skierowany do komisji. Obejmuje ono przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji , lub jeżeli projekt nie został ponownie skierowany do komisji - przedstawienie przez posła sprawozdawce poprawek zgłoszonych podczas II czytania, oraz głosowanie.
Sejm uchwala ustawy zwykła większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, chyba ze Konstytucja przewiduje inną większość. W tym samym trybie Sejm podejmuje uchwały, jeżeli ustawa, lub uchwała Sejmu nie stanowi inaczej.

Projekt trafia do Senatu.
Ustawę uchwaloną przez Sejm, Marszałek przekazuje Senatowi, który w ciągu 30 dni Może ją przyjąć bez zmian, uchwalić poprawki albo uchwalić odrzucenie jej w całości. Na wniosek Marszałka, Sejm może rozpatrzyć poprawki zawarte w uchwale Senatu, bez uprzedniego skierowania jej do komisji. Uchwałę Senatu odrzucającą ustawę albo poprawkę uważa się za przyjętą, jeżeli sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 121).
Wyróżniamy dwa rodzaje poprawek senackich:
> poprawki do głębokości ustawy, > poprawki do szerokości ustawy
Dzisiaj Senat może zgłaszać tylko poprawki do głębokości. Nie może dodać „na
szerokość” czyli poszerzać zakresu ustawy.

Projekt trafia do prezydenta.
Marszałek przedstawia uchwaloną ustawę Prezydentowi do podpisania - ten ma na to 21 dni. Następnie zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw.
Przed podpisaniem, Prezydent może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o sprawdzenie zgodności ustawy z Konstytucją. Prezydent nie może odmówić podpisania ustawy, którą TK uznał za zgodną z Konstytucją. Jeżeli niezgodność dotyczy tylko kilku przepisów, a Trybunał uzna, że nie są one nierozerwalnie związane z ustawą, wówczas Prezydent po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, podpisuje ustawę z pominięciem tychże przepisów, albo zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności (jest ona kierowana do odpowiednich komisji wraz z orzeczeniem TK). Wystąpienie Prezydenta do TK lub z wnioskiem do Sejmu wstrzymuje termin podpisania ustawy.
Jeżeli prezydent nie wystąpił z wnioskiem do TK, może, wraz z umotywowanym wnioskiem, przekazać Sejmowi ustawę do ponownego rozpatrzenia (czyli zawetować). Po ponownym uchwaleniu ustawy przez Sejm większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (lub odrzuceniu weta, jak kto woli), Prezydent w ciągu 7 dni musi podpisać ustawę, a następnie zarządzić jej ogłoszenie w Dzienniki Ustaw.

Większości.
(Sejmowe quorum to 460 głosów)
- > Większość zwykła - głosów za jest więcej niż głosów przeciw (za > przeciw)
- > Większość bezwzględna - głosów za jest więcej niż przeciw i wstrzymanych ( 50% + 1głos)
- > Większość kwalifikowana (ułamek) - najczęściej 3/5 czyli więcej lub równe 240 głosów.

36. Organy kontroli państwowej (Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji - sposób powoływania, uprawnienia, zasady działania)
Najwyższa Izba Kontroli.
Jest organem państwowym, działa na zasadzie kolegialności i podlega Sejmowi.
Struktura:
- > Prezes - powoływany na sześcioletnią kadencję, którą może powtórzyć tylko raz. Wybierany jest przez Sejm bezwzględną większością głosów a jego kandydaturę musi poprzeć Senat, bez takiego poparcia wybierany jest na nowo. Powołanie i odwoływanie odbywa się na wniosek Marszałka Sejmu lub 35 posłów. Prezes NiK ma immunitet sędziowski, nie może należeć do partii politycznej ani do związku zawodowego.
- > Wiceprezesi - powoływani przez Prezydium Sejmu na wniosek Prezesa NiK.
- > Kolegium NiK - prezes, wiceprezesi, dyrektor generalny, 7 przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicznych oraz 7 dyrektorów jednostek organizacyjnych NiK.
Jednostki organizacyjne NiK to departamenty a w terenie działają delegatury.
Kompetencje:
- > Obligatoryjne - kontrola działań organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych. Badana jest legalność, gospodarność, celowość i rzetelność.
- > Fakultatywne - Kontrola jednostek organów samorządowych, komunalnych i osób prawnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności. Kontrola jednostek organizacyjnych oraz gospodarczych wykorzystujących majątek lub środki państwowe i komunalne - pod kątem wywiązywania się z zobowiązań na rzecz państwa oraz pod kątem legalności i gospodarności.
- > Przedkładanie Sejmowi analizy wykonania budżetu i założeń polityki pieniężnej oraz informacji o wynikach kontroli i działalności.
- > Przedkładanie Prezydentowi informacji o wynikach kontroli. (również premierowi, wojewodom i sejmikom samorządowym)
Można się odwołać od wyników kontroli - odwołanie rozpatruje komisja wewnętrzna NiK w składzie trzyosobowym.

Rzecznik Praw Obywatelskich.
Instytucja ta powstała w 1987 roku - początkowo działał w oparciu o ustawę a później o nowelę konstytucji z roku 1989.
Stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji i innych aktach normatywnych.
Wybierany jest przez Sejm za zgodą Senatu a jego kadencja jest pięcioletnia (z możliwą jednokrotną reelekcją). Kandydaturę zgłasza Marszałek Sejmu lub 35 posłów najpóźniej na 30 dni przed upływem kadencji dotychczasowego Rzecznika lub 14 dni w przypadku jego odwołania. W Sejmie potrzebna jest większość bezwzględna a w Senacie opiniowany jest większością zwykłą.
Urząd Rzecznika może sprawować obywatel polski, wyróżniający się autorytetem, doświadczeniem życiowym oraz wiedzą prawniczą. Nie może zajmować żadnego innego stanowiska (poza pracą na uczelni) oraz nie może być członkiem partii politycznej ani związku zawodowego. Jest nieodwołalny poza trzema przypadkami:
1. Zrzeczenie się urzędu
2. Trwała niezdolność do pełnienia obowiązków
3. Sprzeniewierzenie się ślubowaniu.
Interweniuje gdy możliwe jest naruszenie wolności i praw dokonane przez organy władzy państwowej przez działanie lub zaniechanie. Wszcząć postępowanie może sam Rzecznik lub osoba, organizacja lub organ samorządowy. Wniosek musi zawierać osobę, której dotyczy sprawa i przedmiot sprawy. Rzecznik nie jest związany wnioskiem ale powinien go rozpatrzyć, nie ma jednak ustalonego limitu czasu. Jeżeli uważa, że sprawa jest zasadna podejmuje ją. Może też przekazać ją do innych władz. Musi powiadomić wnioskodawcę o swojej decyzji. Może prowadzić postępowanie sam lub korzystać z innych organów państwowych.

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.
Powstała w 1992 roku. Stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego radiofonii i telewizji. Po nowelizacji z 2005 roku jej skład zmniejszył się z 9 do 5-ciu osób. 2 mianuje Sejm, 1 Senat oraz 2 Prezydent na sześcioletnią kadencję. Ta sama osoba nie może zostać ponownie wybrana. Rada sama wyłania ze swojego grona przewodniczącego i zastępcę.
Członkowie Rady muszą być apolityczni, nie mogą należeć do partii politycznych ani do związków zawodowych, nie mogą też prowadzić działalności publicznej, której nie można pogodzić z pełnioną funkcją. Odwołać ich można w trzech czterech przypadkach:
1. Zrzeczenia się stanowiska.
2. Trwałej choroby uniemożliwiającej pełnienie funkcji.
3. Skazania prawomocnym wyrokiem za przestępstwo popełnione z winy umyślnej.
4. Naruszenie przepisów ustawy stwierdzone przez Trybunał Stanu.
Kompetencje
- > Projektowanie w porozumieniu z premierem kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji.
- > Określanie warunków prowadzenia działalności przez nadawców.
- > Podejmowanie rozstrzygnięć w sprawach koncesji na rozpowszechnianie i rozprowadzanie programów.
- > Sprawowanie kontroli działalności nadawców.
- > Organizowanie badać treści i odbioru programów.
- > Określanie opłat abonamentowych.
- > Opiniowanie projektów aktów ustawodawczych oraz umów międzynarodowych dotyczących radiofonii i telewizji.
- > Organizowanie i inicjowanie współpracy z zagranicą.
- > Inicjowanie postępu technicznego.
- > Współpraca z organizacjami oraz instytucjami w zakresie ochrony praw autorskich, praw nadawców i producentów.

37. Trybunał Konstytucyjny (sposób powoływania, uprawnienia, skutki orzeczeń, odpowiedzialność
Trybunał Konstytucyjny.
Różnice pomiędzy sądem a TK:
> szczególny tryb powoływania sędziów;
> orzeczenie TK są niezależne od SN;
> nie funkcjonuje zasada dwuinstancyjności.
Skład:
Trudno o kompromis w kwestii wyboru członków tego Trybunału - każda partia chce mieć tam „swojego człowieka”. Wymogi stawiane członkom Trybunału Konstytucyjnego to kwalifikacje do Sądu Najwyższego lub NSA (czyli posiadanie tytułu profesora lub doktora habilitowanego nauk prawnych),
> 15 członków → Prezes i wiceprezes, którzy są powoływani przez Prezydenta, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK;
> Kandydatów na sędziów TK przedstawiają posłowie w liczbie 50 oraz Prezydium sejmu → wybór następuje bezwzględną większością liczbą głosów;
Niezawisłość sędziów TK. Gwarancjami są:
> Podległość sędziów TK tylko Konstytucji;
> Zapewnienie odpowiednich warunków pracy oraz wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu;
> Nieusuwalność ze stanowiska;
> Apolityczność oraz zakaz przynależności do partii politycznej, związków zawodowych;
> Immunitet sędziowski;
> Mandat sędziego TK można sprawować przez jedną kadencję. Po upływie kadencji, nie można ubiegać się o reelekcję. Sędzia wraca na stanowisko na które pełnił swoja służbę przed, sprawowaniem funkcji członka TK.
Zakres kompetencji TK
> Orzekanie zgodności z Konstytucją, ustaw, umów międzynarodowych ratyfikowanych na mocy upoważnienia i ustawami - innych aktów prawnych;
> Orzekanie w sprawach skargi konstytucyjnej → skargę taka można wnieść po wyczerpaniu wszelkich procedur, każdy, którego konstytucyjna wolność i prawo została naruszona; Każdy taką skargę może wnieść;
> Orzekanie o zgodności celów v działalności partii politycznej z Konstytucją;
> Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa;
> Rozstrzygnięcie ob stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu Prezydenta w w sytuacji, gdy nie jest on w stanie powiadomić o tym Marszałka Sejmu;
Tryb postępowania przed TK
Podmioty uprawnione do do występowania z wnioskami do TK to:
podmioty posiadające uprawnienia generalne → Prezydent, Marszałkowie, Sejmu i Senatu, Premier, 50 posłów, 30 senatorów, Prezes SN, Prezes NSA, Prokurator Generalny, Prezes NIK i Rzecznik Praw Obywatelskich;
Podmioty uprawnione szczegółowo → gdy akt normatywny dotyczy ich zakresu działania → organy stanowiące samorząd terytorialny, ogólnokrajowe organy związków zawodowych, organizacje pracodawców i organizacji zawodowych, kościoły i inne związki zawodowe;
Podmioty uprawnione indywidualnie → KRS w zakresie aktów normatywnych dotyczących niezależności sądów i niezawisłości sędziów;
W postępowaniu przed TK obowiązuje zasada jawności, chyba że zagrożone jest bezpieczeństwo państwowe v tajemnica państwowa;
Konstytucja przewiduje 3 rodzaje składów orzekających:m
Skład pełny → sprawy sporów kompetencyjnych, stwierdzenia przeszkody w sprawowani urzędu Prezydenta i przekazanie kompetencji Marszałkowi Sejmu;
Orzekania zgodności celów i działania partii z konstytucją;
Stwierdzenia zgodności z konstytucją umowy która ma zostać podpisana przez Prezydenta, a także umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją;
5 sędziów w TK → orzeka zgodność ustawy oraz ratyfikowanych umów międzynarodowych z konstytucją, zgodność ustaw z umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi na podstawie upoważnienia ustawowego;
3 sędziów → zgodność innych aktów prawnych z konstytucją, ratyfikowanymi umowami z ustawami, skargi konstytucyjne.
Orzeczenia TK.
- > Orzeczenia TK są ostateczne;
- > Orzeczenie TK podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym dany akt normatywny był ogłoszony.

38. Trybunał Stanu (sposób powoływania, uprawnienia, skutki orzeczeń, odpowiedzialność)
Powołanie oraz skład TS
TS powoływane jest przez Sejm spoza swojego grona na 1 kadencję. TS kończy swoją kadencję wraz z upływem kadencji Sejmu;
Z urzędu przewodniczącym TS jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. W skład TS wchodzą jeszcze 2 zastępcy przewodniczącego oraz członkowie w liczbie 16.
Konstytucja wprowadza wymóg bu zastępcy przewodniczącego i co najmniej połowa członków TS posiadała kwalifikacje niezbędne do do zajmowania takiego stanowiska.;
Członkom TS przysługuje immunitet sędziowski oraz niezawisłość sędziowska.
Sądzi on polityków ale nie jest polityczny w swojej treści.
Są trzy „kategorie” osób mianowanych na członków Trybunału Stanu:
1) Politycy, którzy na nic innego się nie załapali.
2) „Zaprzyjaźnieni” z partią prawnicy.
3) Osoby z autorytetem - nie koniecznie prawnicy.

Odpowiedzialność konstytucyjna - odpowiedzialność pewnej grupy funkcjonariuszy publicznych za określone przestępstwa, które nie dotyczą przepisów karnych. Czyli za łamanie prawa nie będące przestępstwem
Naruszenie konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie urzędowania.
Taką odpowiedzialność ponoszą:
Prezydent, Prezes Rady Ministrów oraz jej członkowie, Prezes NBP, Prezes NIK, członkowie KRRiTV, osoby, którym powierzono kierowaniem ministerstwem, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych, posłowie i senatorowie. Prezydent → pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej, w związku z naruszeniem Konstytucji i ustaw oraz za przestępstwo pospolite;
Premier i członkowie RM → odpowiadają za delikt konstytucyjny oraz za popełnione przestępstwo związane z zajmowanym stanowiskiem;
Prezes NBP, NIK i członkowie KRRiTV → delikt konstytucyjny;
Senatorowie i posłowie → za działalność gospodarczą związana z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa v samorządu terytorialnego;
Do odpowiedzialności konstytucyjnej pociągane są osoby za czyny wykazujące następujące znamiona:
> nie stanowi one przestępstwa;
> zostały one popełnione w zakresie swego urzędowania lub w związku z zajmowanym stanowiskiem;
> mają zawiniony charakter;
> oznaczają naruszenie konstytucji v ustaw.

Postępowanie Trybunału Stanu.
Realizacja odpowiedzialności konstytucyjnej przebiega w 3 etapach:
Pierwszy etap → postępowanie przygotowawcze;
Odbywa się ona w sejmie gdy chodzi o członków RM i inne podmioty z wyjątkiem Prezydenta → taką uchwałę podejmuje Zgromadzenie Narodowe. Jest to etap swoiste śledztwa,
Pojawia się pewien zgrzyt systemowy. Bo o ile głosowanie nad wnioskami w sprawie postawienia przed odpowiedzialnością prezydenta głosowane jest przez Zgromadzenie Narodowe o tyle śledztwo prowadzi komisja sejmowa co może mieć czasem ukryty wydźwięk polityczny.
W celu uruchomienia śledztwa określonej w regulaminie sejmu, wymagana jest złożenie wniosku u Marszałka Sejmu, który wniosek ten kieruje do Sejmowej Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej → Taki wniosek może zgłosić prezydent lub 115 posłów oraz komisja śledcza, w odniesieniu do posłów również Marszałek Sejmu;
W wypadku prezydenta → 140 członków Zgromadzenia Narodowego;
Prace w komisji → komisja przeprowadza postępowania w celu zbadania zasadności stawianych zarzutów, kierując się przepisami regulaminu Sejmu i Kodeksu postępowania karnego. Osoba której dotyczy wniosek, ma prawo składanie wyjaśnień, korzystania z pomocy obrońcy, uczestnictwa w procesie dowodowym. Komisja może wzywać świadków i biegłych.
Prace komisji kończą się opracowaniem wniosku o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej lub o umorzenie postępowania;
Uchwałę w stosunku do Prezydenta podejmuje Zgromadzenie Narodowe większością 2/3 ogólnej liczny członków, wobec pozostałych - 3/5 ustawowej liczby posłów. Jeżeli uchwała nie uzyska wymaganej większości, postępowanie ulega zamrożeniu. Jeżeli została przyjęta, następuje zawieszenie prezydenta w sprawowaniu urzędu. Sejm ( lub Zgromadzenie Narodowe - zależnie od tego kto został pociągnięty do odpowiedzialności) wybiera 2 oskarżycieli ze swojego grona.
Etap drugi → postępowanie przed Trybunałem Stanu Ma ono charakter dwuinstancyjny. Postępowanie przed TS toczy się w oparciu o przepisy Kodeksu karnego. W pierwszej instancji orzeka trybunał składający się z:

Przewodniczący oraz 4 sędziów
Druga instancja
Przewodniczący oraz 6 sędziów + sędziowie którzy orzekali w I instancji;

Trzeci etap → postępowanie wykonawcze.
W przypadku deliktów konstytucyjnych orzeka się:
> Zakaz sprawowania funkcji publicznych.
> Odebranie odznaczeń.
> Zakaz pełnienia funkcji kierowniczych.
> Pozbawienie praw wyborczych.
> Kary przewidziane w Kodeksie Karnym

29 / 29

---