WYKŁADY (semestr letni, rok: 2010/2011)

ETYKA BADAŃ SPOŁECZNYCH (prof. Antoni Sułek)

Wykład 1: Etyka badań społecznych - ogląd z lotu ptaka

Trzy powody, dla których etyka badań stała się istotna:

1. Rozwój badań:

1. Pojawiają się nowe obszary badań:

• Dochodzi do kolonizowania zagadnień przez socjologię, które nie były uważane za możliwe do badania, ze względu na to, że były uważane za prywatne. Przesuwanie granicy między tym, co jest prywatne a tym, co jest publiczne.

• Prywatność musi być jednak szczególnie chroniona.

• Ludzie starsi, dzieci (jako przyszli konsumenci).

2. Pojawiają się nowe metody badań:

• Badania reaktywne (inwazyjne).

• Rozwijają się także badania ukryte.

• Nie są inwazyjne, ze względu na to, że rozwija się wrażliwość i przepisy prawne, które je ograniczają.

3. Zastosowanie:

• Badania medialne (reklama, czytelnictwo).

• Marketing polityczny.

• Interwencje społeczne (służące zmianie społecznej).

• Badania ewaluacyjne.

2. Rozwój wrażliwości aksjologicznej:

• Różne nowe zjawiska, zachowania, nowe grupy (np. grupy starsze: 60+).

• Zwracanie uwagi na osobowość („Nikt, to wychodzi z gabinetu, nie może wyjść z gorszą samooceną niż wszedł”).

• Ochrona tożsamości grup (pojawiają się nowe wartości).

• Chronione są nowe podmioty (prawa dziecka: zgoda rodziców/prawnych opiekunów, prawa mieszkańców biedniejszych krajów, prawa słabszych, prawa studenta).

3. Zmiany w profesji, procesy profesjonalizacji zawodu socjologa:

a) Zmiany wewnętrzne profesji socjologicznych

• Socjologowie wykonują coraz więcej ról zawodowych, qua-socjologowie (pracują w różnych kontekstach kulturowych i społecznych: ewaluatorzy, marketing)

• Socjologowie zdobywają wiele nowych doświadczeń

• Profesjonalizacja zawodu socjologa jako misja

• Misja korporacja etyka samoregulacja etyczna zawodu

• Aronson: „nie wszystko, co dobre dla nauki, jest dobre”

Stefanowska: chciała zbadać, czyli ludzie są szczerzy w wywiadach. Przeprowadziła badania w Łodzi: kulturalne (jakie respondenci czytają książki, jakie programy w TV oglądają): dorośli chcieli pokazać się w pozytywnym świetle, więc wybierali znane dzieła i naukowe programy: dzieci poproszono o notowanie w dzienniczkach, co rzeczywiście oglądają dorośli („mali szpiedzy”). Pokazały sugestię kulturową: osoby, które posiadały ideał człowieka kulturowego, wpisywały więcej czasu spędzonego przy programach, programy bardziej ambitne.

b) Paradata (para-dane), Couper M.:

• Informacje o badanych - to sam proces zbierania danych.

• Pomagają zaplanować przyszłe badania.

• Są to informacje dotyczące wprost badanego (np. jak prędko po usłyszeniu pytania respondent zaczyna odpowiadać).

• Przy okazji zbieramy informacje o tym, jak pracuje umysł badanego - pokazuje sposób myślenia a także te ukryte efekty.

• Informacje, które są produktem ubocznym badań.

• Kłopoty: nie mówimy, że badamy np. siłę reakcji, umysł, mówiąc, że badamy preferencje wyborcze!

• Dalece wzrosła wrażliwość etyczna!

Problemy z etycznym podłożem:

Wpływ badań społecznych, ich znaczenie - w związku z tym pojawia się konflikt między celami badań a wartościami ludzkimi.

Podmioty badań:

1. Badani

2. Użytkownicy badań (Czyją są własnością? Kto zleca badanie? Kwestia dostępności, informacji)

3. Społeczeństwo (odbiorcy, czytelnicy, społeczeństwo masowe)

4. Interesy badaczy

Jakie są etyczne problemy, zagadnienia w prowadzeniu badań?

1. Istnieje potrzeba odpowiedzialnej analizy i dobrych badań:

• Rosenthal „Bad Science Is Bad Ethic”

• Zła nauka oznacza niewłaściwą alokację zasobów (alokacja pieniędzy dokonywana jest na podstawie konkursów. Ten, kto zrobi marne badanie, być może nie pozwolił komuś na zrobienie dobrego badania: lost opportunities)

• Zła nauka, złe badania to kompromitacja publiczna nauki, obniżanie jej prestiżu.

• Zadanie dla socjologa: robienie dobrych badań!

b) Uczciwość w badaniach społecznych:

• Nieuczciwość jest zakazana prawnie (fabrykacja danych, plagiaty, fałszowanie danych)

• ale też subtelniej etycznie: naciąganie danych, by się zgadzały, usuwanie sprzeczności danych.

• To wszystko jest sprzeczne:

• z respektem dla prawdy

• z wartościami, którym te badania służą (efektywnością)

• z reputacją (z zaufaniem społecznym i chęcią respondentów do kooperacji)

c) Rola wartości w badaniach:

• Tendencyjność badań (bajes)

• Postulat wolności od wartości (za Weberem) ale to bardzo trudne - charakter aksjologiczny - jak można na chłodno opisywać totalitaryzm?

d) Respektowanie praw badanych, prawa indywiduum:

• Tło medyczne (pseudomedyczne eksperymenty na ludziach)

• Kodeks norymberski (1946): pierwsze regulacje dotyczące eksperymentów medycznych. Zakładali dobro badanego; dobrowolną, wyraźną i świadomą zgodę (informed concsent); oraz prywatność.

• Respektowanie praw badanych:

1) pomyślność (welfare):

• ochrona wartości słabych społecznie: więźniowie, uzależnieni, chorzy

2) dobrowolność zgody: świadoma

• na wywiad

• community consent (ktoś musi wyrazić zgodę, np. nauczyciel na obecność studentki podczas zajęć, jako obserwatorki)

• proxy consent (zamiast; zgoda innych, np. rodziców dot. dzieci)

• zgoda instytucjonalna

3) prywatność i zaufanie

• kwestia prawna (ochrona danych osobowych)

• anonimowość (poufność danych i ich przechowywanie)

Wykład 2: Wartości społeczne w formułowaniu problemów badań społecznych

Rola wartości w konstrukcji problemów naukowych

1. Nauka zakłada wartościowanie - wiedza jest wartością ze względu na wartości wyższe

1. Prawda

- odpowiedniość wiedzy z rzeczywistością

- to, na czym możemy się oprzeć

- skała (biblijnie)

2. Ważność

- w kontekście teorii lub praktyki społecznej

- z której badań możemy wnioskować o wartości teorii

- z kryterium wartości trzeba się obnosić delikatnie

Wartości nie są ze sobą wcale zgodne.

ZASTRZEŻENIA:

1. Nie w każdej sytuacji uznajemy, że wiedz społ.. jest ważniejsza niż wszystko inne

- historia nie lubi krytycznych badań historycznych - bo ta wiedza nie jest im potrzebna, wcale nie chcą o tym wiedzieć

2. Wybór praktyczny to nie wybór między badaniem czegoś a nie badaniem; raczej badamy zawsze, ale przy pewnych ograniczeniach

- badacze badają coś co ich interesuje a nie to, co jest ważne społecznie

- coś badamy kosztem czegoś - preferencje UE i innych dają pieniądze na to a nie na tamto

- niektóre problemy są modne- dzięki czemu płyną wraz z otwartym strumieniem finansowym (gender, przemoc, mniejszości)

3. Problemy, które stawia sobie socjolog są produktem jego kreacji

- istnieje wśród badaczy przeczucie, czy badać, czy nie; gdy podejmie już wybór to wyniki jego badania stają się widzialne społecznie: (chodzi o coś innowacyjnego, zupełnie nowego)

- jeśli tylko badacz to widział, to staje się głośny, powtarzają jego badania

- jeśli nie trafił, to poruszenie szybko gaśnie

Badacz jest DEMIURGIEM! To jest zawsze jego własny wybór!

R. Merton: „Dobre pomysły przychodzą ludziom do głowy w tym samym czasie”.

Generalnie: Wiedza jest wartością bez względu na konsekwencje jakie niesie. Zawsze wiedza jest ważniejsza niż niewiedza (ignorancja).

2. Odpowiedzialność socjologów za podjęcie/ zaniechanie działań

- ale nie odpowiedzialność pojedynczych badaczy, ale zbiorowa odpowiedzialność (instytut, nauka, organizacja, socjologowie)

Np. jest dużo więcej książek o „Solidarności” autorów zagranicznych niż polskich - chodzi o przedmiot oceny i odpowiedzialności

1. Badania społeczne nie mogą się rażąco rozmijać ze strukturą istniejących niesprawiedliwości

- sondaż skupia się na centrum rzeczywistości, ci marginalizowani są niedostępni

- trzeba badać wykluczonych: badania elit

- ale i ci z „czubka” też są niedostępni ale z innego powodu

2. Badania społeczne nie mogą się odrywać od rzeczywistości, nie mogą pomijać ważnych problemów społecznych (ale to dopiero widać z perspektywy przyszłości…)

- co jest najważniejsze w społ. Ze względu na przyszłe konsekwencje

- warunkiem wrażliwości jest pluralizm w sferze aksjologii

- wolność wyboru problemów naukowych, metod, wyników, i ich ogłaszania

ZAGROŻENIA WOLNOŚCI

• Autorytatywne państwa

• Zbyt mocno dominujące paradygmaty w nauce

• Rozmaite konwencje i spetryfikowane sytuacją społeczną (gdzie jedni ludzie zbyt kontrolują, sztywna struktura autorytetów)

Menzer: badał wśród lekarzy rozchodzenie się innowacji

- co, którzy są wysoko postawieni, są najmniej innowacyjni, bo mają zbyt wiele do stracenia

- ci, niżej szczytu są bardziej innowacyjni

- ci najniżej są najbardziej innowacyjni, bo nie mają nic do stracenia, oni widzą więcej, mają dużo do zyskania mało do stracenia

Foucault: pojęcie dyscypliny, która 1) każe za przekroczenie granic, 2) wyznacza te granice

• Małe zróżnicowanie instytucji finansujących naukę (by nie były związane z dominacją)

(Verba: „The respondent citizen”)

Sondaże korygują działanie demokracji

Bias skrzywienie w sondażach

Sondaże nie oglądają społeczeństwa z punktu widzenia zwykłych osób, a bierze się to stąd, kto kupuje i kto zleca badania

Opis społeczeństwa z punktu widzenia machiny politycznej i konsumpcji pewnych grup = to nierówna moc ekonomiczna

3. Modele społeczne przyjmowane przez badaczy (mają ładunek normatywny)

1. Model spirali milczenia: ludzie boją się izolacji przez odmienne poglądy więc wyobrażają sobie społ. i zmieniają pod nie swoje poglądy (taki myślenie, że społeczeństwo to wróg, boimy się go, strach i panika)

2. Modele wyznaczają zainteresowania, to co normatywne w modelu wyznacza zachowania (janusowe oblicze)

4. Konstrukcjonizm: jak się rodzą problemy społeczne, które są problemami nauki?

1. Ludzie doświadczają rozmaitych trudności w życiu, w dyskursie praktycznym wytwarza się specyficzny, wspólny język, język nazywa problem i zostaje zalegalizowany tenże problem (prawnie, w dyskursie publicznym, w organizacji)

2. Socjologia tworzy problemy społ.

- uświadamia zasięg zjawiska

- spotęgowuje wrażliwość

c) po uprawomocnieniu zaangażowanie w rozwiązanie problemów społecznych (które są strukturalne i indywidualne):

- konwersja problemu: ze strukturalnego do indywidualnego poziomu

5. Sądy moralne jako element operacjonalizacji problemów społecznych

- badamy szkodliwość - a to już pojęcie normatywne: czy problemy społ dezorganizują czy są to patologie?

----

Wybór między kreowaniem sztucznym problemów a przegapieniem jakiś ważnych problemów.

Problem badać czy nie badać

Odpowiedzialność za podejmowanie i nie podejmowanie ważnych społecznie problemów (ich przemilczanie) - socjologia jako całość ponosi odpowiedzialność a badacz jako część też

1.Badania społeczne nie mogą się odwracać od najważniejszych problemów społecznych.

Np. władza przed 80 r byłą słabo rozpoznana

2. Badania społeczne nie mogą rażąco rozmijać się ze strukturą istniejących nierówności a zwłaszcza niesprawiedliwości

Np. nierówności w kwestiach gender, lekceważenie kwesti kobiet

Badania społeczne skupiają się na centralnej części społeczeństwa (mainstream), ci na krańcach unikają uwagi badaczy

Artykuł The citizen as respondent - Verba, 1996 zwraca uwagę, że mechanizm wyborczy jest mechanizmem demokratycznym bo każdy ma prawo wyartykułowania swoich potrzeb. Sondaż jest metodą która koryguje mechanizm demokratyczny bo dobry sondaż nie sięga tam gdzie machina demokratyczna. Ci z wyższych szczeblów mają inne możliwości wyrażenia , są lepiej zorganizowani,

3 Kto ustala tematy badań?

Benjamin The captive public (opinia publiczna zniewolona) opisuje proces udomowienia opinii publicznej, from statements to responds - od stwierdzeń do odpowiedzi

Teraz opinia wyraża się w odpowiedziach na pytania więc istotne kto te pytania zadaje

Bo z badań wiemy co jest ważne dla tych co je organizują a nie co ważne dla respondentów.

4. co sprzyja badaniu tego co ważne

- Dystans od bieżących kwestii - nadmierne upolitycznienei niekoniecznie socjologii służy bo perspektywa socjologiczna jest długotrwałą a polityczna skupia się na teraz i szybko przestaje być aktualne np. sondaże

- rozwinięta wrażliwość społeczna na rzeczywistość

- pluralizm w sferze aksjologicznej

- wolność wyboru problemów społecznych

Co ogranicza swobodę badań naukowych

1 autorytarne państwo, zcentralizowane,

- rozdział funduszy, coraz bardziej uniezależniający się od państwa,

2 zbyt silne paradygmaty,

3 zbyt silne autorytety

4 dbałość instytucji o swój image

- Po co badać - żeby wiedzieć

5 presje ze strony otoczenia naukowego

- Dyscyplina to pole badawcze ale też reżim społeczny - innowacyjne tematy spotykają się z mniejszym rozumieniem

Znaczenie modeli normatywnych

Model człowieka jako osoby autonomicznej, odpowiedzialnej z jednej strony z drugiej behawioralny

Inaczej to problematyzuje pole badań

Konstrukcja problemów społecznych

Problem społeczny to coś co zostaje za problem zdefiniowane

Problemy społeczne są wynikiem działalności konstrukcyjnej a nie rodzą się same

1 doświadczanie kłopotów, których skali ludzie nie koniecznie są świadomi, nie mówi się o nich,

2 jak się zaczyna to powstaje wspólnota doświadczeń, mówimy wspólnym językiem,

3 poziom mediów, mówi się dużo, problem narasta ale nie jest jeszcze problemem społecznym

4 walka o uprawomocnienie - od kłopotu do problemu przejście, pojawia się etykieta np. problem przemocy domowej,

5 nowa kwestia społeczna uznana, pojawiają się specjaliści, badacze, doradcy, terapeuci,

6 Próby uporania się z problemem np. ustawy o przeciwdziałaniu

Panika moralna - masowe poczucie zagrożenia dla porządku społecznego,

Socjologowie też biorą udział w kreowaniu takich problemów np. prowadząc badania żeby pokazać jaka jest skala takiego problemu

Stat wars - przerzucanie się liczbami uprawomocniającymi rozmaite problemy społeczne

Schematy - Frames- rządzące percepcją interpretacją

1. indywidualistyczna

2. Strukturalna

Socjolog nie tylko wybiera do badania z tego co jest ale konstruuje, mamy wiec odczynienia z decyzjami

Wykład 3: O badaniu spraw etycznie wrażliwych 15.03.2011

W każdym społeczeństwie istnieje duża sfera zjawisk ukrywanych (wrażliwych, drażliwych):

• Średniowieczna triada spraw „brudnych”: miłość cielesna, wojna z przelewaniem krwi, pieniądze

• Współczesna lista spraw poufnych: sprawy intymne, poglądy i zachowania polityczne, finanse

Sprawy poufne drażliwe/wrażliwe:

1. Badani nie mówią o tych sprawach z obawy przed dezaprobatą społeczną (Social desireability) lub konsekwencjami prawnymi,

2. Zbyt bezpośrednie i natarczywe pytanie o te sprawy uważają za naruszenie prywatności, za zamach na prawo do prywatności,

3. Stoi za nimi prawo państwowe i wszystkie kodeksy etyki zawodowej.

• Polska ustawa o ochronie danych osobowych z 1997 r. (Artykuł 27):

1. zabrania się przetwarzania danych, które ujawniają: pochodzenie rasowe, poglądy polityczne, stan zdrowia, nałogi lub życie seksualne

2. przetwarzanie danych jest dopuszczalne jeżeli osoba badana zgodzi się na piśmie oraz jeżeli jest to niezbędne do prowadzenia badań dla rozpraw naukowych (jednak w wynikach muszą być badani nieidentyfikowani)

• Kodeks ESOMAR: badacze mają respektować prawa respondentów jako osób prywatnych, bez narażenia ich na szkody lub niepożądane bezpośrednie następstwa udziału w badaniu. Badacze rynku mają nie dopuszczać do wykorzystania danych osobowych zebranych w badaniu rynku do celów innych niż badania rynku.

Jak dotrzeć do sfery wrażliwej, godząc skuteczność metody z prawami badanych osób?

• Obserwacja to rzecz trudna, etycznie wrażliwa, niekiedy niebezpieczna

• Ludzie nie pozwalają się obserwować, ale zgadzają się opowiadać

• Granica prywatne vs. publiczne w Polsce przesuwa się, m.in. dzięki mediom, w których celebryci i zwykli ludzie mówią „o wszystkich”

Model liberalno - gospodarczy	administracja państwowa	gospodarka rynkowa
Model republikański i klasyczne	wspólnota polityczna, obywatelstwo	wszelkie wspólnoty niepolityczne
	Sfera towarzyskości	sfera osobista
	Gospodarka rynkowa	rodzina

Problem - social desireability

Nawet jeśli ludzie godzą się na rozmowę o sprawach wrażliwych/drażliwych, to istnieje problem:

Sposób1 pytania obciążone

1. Zakładamy że zachowanie ma miejsce a my pytamy tylko o częstość

1. Ile razy w ostatnim roku wypił pan za dużo

2. Sugerujemy powszechność zjawiska o które pytamy

• Prawie połowa ludzi nie chodzi teraz do wyborów. A czy pani brała udział w ostatnich wyborów?

• Casualapproach [to przypadek nie reguła]

• Czy zdarza się P. czasem wypić za dużo?

• Usprawiedliwiamy wstydliwe zachowania powołuje się na autorytety

• Coraz wiecej pedagogów twierdzi że lekkie kary fizyczne pomagają wyrobić w dzieciach charakter. A czy w P. rodzinie?

Sposób 2 pytania otwarte vs zamknięte

Zadajemy pytania zamknięte zamiast otwartych bo łatwiej coś wstydliwego zaznaczyć niż opisać, wypowiedzieć własnymi słowami

Wady: w pytaniach o częstości zachowań

Istnieje tendencja do unikania krańcowych odpowiedzi i wskazywania środka skali

Skala obcina krańcowe odpowiedzi, bo skala musi się gdzieś kończyć (efekt sufitowy, podłogowy)

Sposób 3 doprowadzanie do używania znajomego słownictwa

Problem: jak pytać o nadużywanie alkoholu, aby rozmówcy mówili o tym bez skrępowania? (jak tę minę rozbroić?)

Czasami ludzie piją za dużo i zachowują się inaczej niż zwykle. Jakby pani nazwała takie zachowanie abyśmy mówiąc o tym mogli mówić bez skrępowania?

Takie pytanie umieszczone w pilotażu pozwala dostosować pytanie do środowiska

Można też zadawać takie pytania poszczególnym badanym osobom

Sposób 4 osadzanie pytań we właściwym kontekście (embedding)

1. Odwrażliwianie/ odwrażliwianie przez kontekst np. o alkohol pytamy w serii pytań o nawyki konsumpcyjne, prozdrowotne a nie nałogi zachowania patologiczne

2. Przechodzenie od przeszłości do tego co teraz. Do zachowań społecznie niepożądanych łatwiej się przyznać gdy pytanie dotyczy przeszłości. Łatwiej też przejść do teraz, zręczniej pytać i łatwiej odpowiadać

3. do pytania właściwego dla nas ważnego dochodzimy znając pytania coraz bardziej drażliwe - taktyka „nogę w drzwi” badany uczy się pokonać skrępowanie mienia się jego percepcja. Myśli sobie „jestem gościu, który odpowiada nie krepuje się

4. Strategia odwrotna: zacząć od pytań bardzo drażliwych ale takich na które nam nie zależy na brak odpowiedzi łatwo się godzimy i przechodzimy do mniej drażliwych wówczas pytania ważne wydają się łagodne, liczyć na zasadę wzajemności, akceptacja braku odpowiedzi więc trzeba coś dać

Sposób 5 Winiety tj krótkie opisy osób lub sytuacji społecznych z prośbą o ocenę bohatera/sytuacji

Jan jest doświadczonym robotnikiem budowlanym i pracuje na budowach u deweloperów. Mieszka na podhalu ale pracuje w warszawie. Umówił się z pracodawcą że zapłatę za prace będzie otrzymywał raz na tydzień. Gdy nie otrzymał zapłaty po 4 tygodnia poszedł do pracodawcy i powiedział że gdy nie dostanie zapłaty następnego dnia to urwie pracodawcy głowę razem z płucami

Słowa pogrubione można dowolnie zmieniać

1. czy to co zrobił Jan zasługuje na potępienie

2. Czy w ten sposób Jan uzyska u pracodawcy to na czym mu zależy

3. Czy pani zdaniem inni koledzy porą Jana w jego staraniach o wypłatę należności za pracę

Oceniamy zachowani ludzi w społecznych zachowaniach i w ten sposób wyrażamy własne poglądy lub oceny (założenia projekcji czyli mówimy o Janie myślimy o sobie)

Zalety:

Poglądy są usytuowane zamiast ogólnych tj bez zakotwiczenia w kontekście

Łatwa manipulacja elementami sytuacji

Przykład X dziecko państwa kowalskich chce zawrzeć związek małżeński z Y

X - syn, córka

Y - arab, murzyn

Prosta sytuacja są 4 kombinacje, badanie łatwe do aranżacji, możemy delikatnie pośrednio pytać o uprzedzenia etniczne do których ludzie niechętnie się przyznają

Sposób 6 techniki nominacyjne

Badacz tworzy shadow sample osób z rzadką lub ukrywaną cechą, pytając rozmówców o takich znajomych. Przykład: czy znasz kogoś kto jest … (narkomanem)?

Potem pytamy o wybranego na chybił trafił i anonimowego znajomego, pytamy o jego cechy i zachowania.

Zalety:

Anonimowość

Powiększenie próby

Docieramy do osób trudno dostępnych

Wady:

Rejestrowane są tylko cechy widoczne dla innych

Żeby zbiorowość opisać musi ona być transparentna bez izolatów

Dokonuje się wielokrotna nominacja tych samych osób

Niechęć do mówienia o innych

Sposób 7 mikroagregacja

Wykorzystujemy do badania naturalne podgrupy (np. klasy szkolne) lub takie grupy tworzymy

Informacje dotyczące podgrup są agregowane przez osobę wybraną przez grupę. Badacz zna tylko agregatowe informacje o osobach podejmujących jakieś działania : liczebności, średnie dyspersje

Wada: ograniczone wyników badania do rozkładów w zbiorowości. Brak danych indywiduowych

Sposób 8 list experiment; unmatched Mount technique

Niezbędny jest split ballot ( dwie podpróby losowe)

Jedna połówka próby otrzymuje listę zachowań niewrażliwych druga tych samych zachowań i jedno wrażliwe (tylko ono nas interesuje)

Badany proszony o podanie liczby swoich zachowań z przedstawionej listy

Różnica średnich z obu połówek informuje o częstości nagannego zachowania w zbiorowości

Średnia1 - 2,97 średnia 2 - 2,54

40 % zmienności

40 % badanych w ostatnim roku za duż wypiło a przyznaje się 27 %

Wykład ? Etyczne problemy badań eksperymentalnych

Metody badań społecznych nacechowane etycznymi wyznacznikami

1. Etyka w badaniach eksperymentalnych

- w eksperymentach biomedycznych wartości etyczne stawiają największy opór (ale to już uregulowane) Bernard: „wchodząc do laboratorium hipotezy trzeba zostawiać tam gdzie płaszcz”

- gdy eksperyment wchodzi w rzeczywistość napotyka największe opory (rzeczywistość się odkształca gdy ingeruje eksperymentator)

- zderzanie się wartości (opór)

- świętość życia

- nieinstrumentalne traktowanie człowieka

- autonomia jednostki ludzkiej (ale i samoocena, self - estimate)

Bariery są trudno dostrzegalne w badaniach społecznych, one są akceptowalne, widać je kiedy są obserwowalne.

Wartość naukowa eksperymentów nazistowskich jest równa zero. To tylko sadyzm. Ich cel był wyłącznie praktyczny a nie poznawczy

Przez te nazistowskie eksperymenty zaczęto wnikać w etykę takich badań

2. Kodeks Norymberski

1. Zgoda osoby badanej

2. Gdy wyniki są cenne z punktu widzenia badań, gdy nie możemy tego otrzymać z innych badań

3. Zaprojektowany eksperyment musi być najpierw przeprowadzony na zwierzętach - spodziewane wyniki muszą uzasadniać jego ważność

4. Unikać niepotrzebnych urazów i cierpień (fizycznych, psychicznych, mechanicznych)

5. Nie można prowadzić eksperymentu gdy prowadzi do cierpień czy śmierci przez co badacz też sam siebie naraża na niebezpieczeństwo

6. Dla błahych celów się nie eksperymentuje z ryzykiem, tylko gdy to ważne

7. Chronić badanego, musi zrobić badacz wszystko, aby zminimalizować możliwe szkody

8. Eksperyment powinien być przeprowadzony przez osoby posiadające kwalifikacje naukowe

9. Osoba bada powinna mieć prawo przerwać eksperyment gdy kontynuowanie eksperymentu wydaje jej nie niemożliwe

10. Badacz odpowiada za osobę badaną przez cały czas trwania eksperymentu

3. Problemy w eksperymentach

1. Szkodliwe manipulacje - ograniczają możliwości eksperymentalne

- manipulacje mają dolegliwe konsekwencje, bo jest je trudno przewidzieć

- wiele eksperymentów przynosi zaskakujące wyniki dla samego badacza (Zimbardo, Ash, Millgram)

- eksperymentator po badaniu nie powinien wychodzić z mniejszą samooceną

- eksperymenty na żywo - ukrywa się ich eksperymentalny charakter

b) by móc ocenić wartość bodźca eksperymentalnego trzeba go kotrolować

- by porównywać muszą być podobne

- trudno utrzymać kontrolę eksperymentalną

Kompensacyjność wyrównania bodźca (John Walker effect - zjawisko rywalizacji z bodźcem)

- wszyscy muszą być wyróżnieni

- inaczej uraza

- albo rywalizacja

- jeszcze więcej etyki

c) eksperymentowanie może być etyczne lub nie

• Nawet gdyby konsekwencje nie były dolegliwe, to eksperyment jest wątpliwy

• Bo i tak to wprowadzanie badanych w błąd (nie wiedzą, że są poddawani eksperymentowi)

• Decepcja (mistyfikacja proceduralna) Deception debriefying

- wiele eksperymentów nie byłoby możliwych gdyby nie decepcja

- decepcja rozszerza etyczne granice eksperymentowania

1) oszustwo w imię naukowej prawdy (prawdomówność)

2) decepcja uprzedmiotawia badanego

3) negatywne konsekwencje dla badaczy i badań; doprowadza to do zaniku wrażliwości etycznej i zaufania do psychologów

4) rozpowszechnienie eksperymentów to wkład psychologów społecznych w uprzedmiotowienie człowieka

Bezwzględna prawdomówność nie jest kłamstwem (sąd, szpital, wojna (jeńcy)) - enklawy kulturowe

Wiedza pozwala do manipulowania człowiekiem ale i do obrony przed manipulacją. To wiedza właśnie z eksperymentów.

Decepcja jest złem etycznym. To ostatnie wyjście. Unikaj decepcji jeśli tylko możesz - można obserwować w naturalnych warunkach - lub kazać ludziom odgrywać role.

----------

POLITYKA

• Konserwatyzm

• Konstruktywizm - dla dobra nauki można eksperymentować -> eksperymentalizm -> eugenika

WARTOŚCI

• Poznanie - wartość naukowa

• Życie ludzkie - Wszystko co służy poznaniu nie służy życiu

• Dobrostan - założenie, że powinien być przed i po eksperymencie taki sam

• negatywne konsekwencje -> obniżenie samooceny;

• negatywna sytuacja eksperymentalna

• Autonomia - na ile możemy manipulować

• Mistyfikacja

• Prawdomówność

• Obniżenie statusu - inny cel eksperymentu niż podany obniża status psychologów

• Przyzwolenie na manipulację - są w konflikcie z autonomią jednostki

• Unikalność osoby ludzkiej

• Królik doświadczalny

STRATEGIE

Grupy ad hoc - eksperymentalne trwają przez chwilę, w jakimś celu, ludzie wiedzą czym jest eksperyment, jest czymś naturalnym, nie niebezpiecznym

Debriefing (demistyfikacja) - wyprowadzanie ludzi z błędu, ludzie zazwyczaj dowiadują się czegoś o sobie

Eksperymenty In vivo - obserwowanie w naturalnych kontekstach, tracimy kontrolę nad warunkami, jest to quasi eksperyment lub w ogóle obserwacja, dużo różnych elementów, że konstruowanie przyczynowo skutkowych związków jest trudne.

KODEKSY - prawo wchodzi na miejsce kultury i polityki

• Dobrowolna zgoda - niejasne na co się godzimy, stosunek do badania się zmienia

• Jednoznaczność - co należy robić, czego nie

• Zupełność - czy to co tworzymy (prawa) są zupełne, bo jeśli są niedookreślone trzeba uzupełnić (przed Zimbardo nikt by nie wpadł na pomysł więzienia i nie przewidział konsekwencji), zawsze ktoś kto chce obejść prawo da radę więc musi istnieć jakaś kultura, która mówi czego nie należy robić czego się nie da zapisać w prawach)

Indywidualne cechy nie są tak ważne jak interakcje, które prowadzą do danego zachowania

• Perspektywa indywidualna - jabłka są zgniłe

• Perspektywa interakcyjna - dobre jabłka w kontakcie ze zgniłymi gniją

• Perspektywa kontekstowa - jabłka w złej skrzynce zgniją

Temat 5: Wartości w sondażach

Sam sondaż jest wartością, wartościowania w nim obecna sprawiają że są warte swojej ceny

Jest demokratyczną praktyka społeczną, każdy ma jeden głos który to samo znaczy. Obniżył koszt wyrażania opinii (czas poświęcony na rozmowę z ankieterem, wszystkich na to stać) dlatego obraz opinii się zmienił bo kiedyś wyrażali opinie tylko ci którzy mieli w tym interes. (Ginsberg - captive public)

Rokka, Verba - sondaż koryguje mechanizm demokratyczny, dociera do tych którzy nie głosują

Dostarcza wiedzy dostępnej publicznie, wspólnej, świadoma siebie opinia publiczna bo wspólnota przekonań może prowadzić do wspólnoty działania

Kwestia zgody badanego na udział i zgody świadomej i dobrowolnej, response rate - kluczowa,

Mix coś tam - jak agregować badania capi, cawi, cati

Problemy ze zgodą, która musi być informel cos tam - świadoma i dobrowolna

Jak szczegółowa powinna być informacja po to by jego zgoda była nie tylko dobrowolna ale i świadoma - lepiej żeby byłą ogólna ale tak żeby nie było zaskoczeń, (adekwatna i niemyląca informacja), czy informować o sponsorach badania - dla kogo są robione? Nie bardzo to interesuje badanych, ale można informować. Zapewnienie żeby informacja była zrozumiała. Zakaz występowania ankieterów w przebraniu. (musi być oddzielone od reklamy, sprzedaży) badacz ma się niezwłocznie przedstawić, i powiedzieć celu badania. Badacz musi występować tylko w roli badacza społecznego. Nie tworzyć wrażenia że jest się kim innym.

Zakaz badania osób wbrew prawu np. bez zgody prawnych opiekunów jeśli nie mają zdolności prawnych (dzieci i młodzież).

Nieskrępowana zgoda - problem zachęt - czy zachęty są dopuszczalne i jakie - danie długopisu tak, płacenie - nie bardzo, Za duża zachęta to taka która obniża percepcję ryzyka.

Prawo do nie brania udziału obejmuje też wycofanie w każdym momencie wywiadu,

Zgoda na badanie ma charakter jednorazowy, w badaniach panelowych też, uprzedzić że firma może zadzwonić żeby sprawdzić jakość pracy badacza.

Jeżeli jako obywatele mamy prawo do informacji to zniesienie zakazu publikacji sondaży,

Zgoda udokumentowana

Problem wykorzystania danych, anonimowości,

Realizacja wymaga identyfikatorów pozwalającego łączyć z badanymi bo częścią badań jest kontrola badań ale jak się badanie skończy trzeba zniszczyć dane osobowe.

Ludzie odmawiają bo nie mają zaufania, nie wierzą że to się nie wydostanie gdzieś,

Odstępstwa od konfidencjalności biorą się z

- Niedbałości

- Żądania prawne (np. dot.ujawnienia zeznań do prawnych procedur)

- Statistical disclosure - ujawnienie statystyczne - można przez analizę danych ujawnić tożsamość więc trzeba np. zmieniać detale geograficzne, zaokrąglać informacje kiedy to nie jest istotne,

Wykład 4: Etyczne problemy badań sondażowych I: prawa badanego

Etyczne problemy prowadzenia badań sondażowych

1. Zagrożone dobra

- zewnętrzne - związane z ujawnianiem informacji (brak anonimowości)

- wewnętrzne - zw. z samym ujawnianiem informacji z dziedzin wrażliwych społecznie

2. Zachowanie anonimowości (poufności informacji) : ZAGROŻENIA

1. Beztroska

- dwa normatywne źródła by być ostrożnym: wymogi prawne i kodeksy

- muszą chronić dane nawet przed sądem, który żąda czegoś od GUSu czy co

b) Kodeks ESOMAR art. 7

- polityka prywatności i określone zasady postępowania w określonych przypadkach

- respondenci mają być świadomi celu badań i jakości

- minimalizowanie identyfikacji osoby (dane osobowe)

- mogą być zbierane w określonych celach badawczych

- mają być adekwatne , relewantne i nie nad wymiarowe wobec celów badań

- dane są osobowe do momentu gdy możliwość identyfikacji jest konieczna

- badani to reprezentanci, nie osoby

- względy kontroli danych: identyfikatory osobowe przez jakiś czas są trzymane, ale później są niszczone

- zabrane dane, gdy je udostępniamy dla kontroli: czy jego procedury bezpieczeństwa są przynajmniej równorzędne

Praktyczne reguły postępowania (ISR Institute of Social Research) 1999

ZASADY I PRAKTYKI OCHRONY DANYCH POUFNYCH

1. Oceniaj ryzyko, nie traktuj wszystkich informacji jednakowy sposób

2. Oceniaj wrażliwość wszystkich danych, nad którymi sprawujemy kontrolę

3. Stosuj odpowiednie środki zapobiegawcze (usuwaj imię, nazwisko, adres…), kwestionariusze z pytaniami wrażliwymi powinny być zamknięte w oddzielnym miejscu - te z pytaniami otwartymi też w innym miejscu

4. Samo wypełniany kwestionariusz: nie żądaj poświadczenia informacji identyfikujących

5. Arkusze z osobistymi informacjami o respondentach też zamknięte w innych pomieszczeniach

6. Elektroniczne FILE'sy zabezpieczaj tak jak fizyczne dane

7. Zabezpieczaj twarde dyski z materiałami wrażliwymi (oddzielaj wrażliwe od niewrażliwych)

8. Jeżeli to możliwe to szyfruj materiały o dużej wrażliwości

9. Zawsze wiedz gdzie znajdują się fizycznie twoje FILE'sy

10. Znaj back up status swoich materiałów

11. Bądź świadomy, że poczta elektroniczna może być obserwowana

12. Szczególną ostrożność zachowuj przy usuwaniu danych

3. Jak dotrzeć do informacji zgodnie z prawem i metodą?

1. Ludzie nie dają się obserwować, ale mówią

2. Sugerujemy powszechność zjawiska

3. Czy zdarza ci się czasem, że…

4. Usprawiedliwianie zachowania przez autorytet

5. Posługiwanie się znajomym słownictwem

6. Zakotwiczenie (odwrażliwienie pytań poprzez kontekst)

7. Pytaj najpierw o przeszłość (czy w młodości….? A teraz..?)

8. Wzmagamy wrażliwość pytań (od delikatnych do ostrzejszych - a foot In the door)

9. ALE i odwrotnie: zaczynamy od pytań otwartych gdy interesują nas pytania delikatne - łatwiej akceptujemy jego odmowę

10. Używanie winiet - opisów sytuacji społecznej (oceń postępowanie osób, które są w konkretnej sytuacji) - łatwiej mówić o cudzych zachowaniach niż o swoich

11. Techniki nominacyjne (nominative techniques) - pytania o zachowania społecznie nieaprobowane, , shadow sample: próba cieni - czy znasz osobę, która…

Wada: tylko cechy społecznie widoczne dla innych: trzeba unikać wielokrotnej nominacji tych samych osób

Lub: niech sam sobie pomyśli o jakimś konkretnym koledze…

12. Mikroagregacja: by dowiedzieć się o ludziach czegoś wrażliwego i zapewnić komfort tego, że nikt nie będzie o tym wiedział - nawet badacz

- podział na grupy: by jedna osoba zebrała ankiety, przekazała informacje i je zniszczyła

List experiment (UCT - unmatched count technique)

• Split ballot (dzielimy na dwie grupy) w jednej dajemy listę praktyk społecznych : ile z tych rzeczy Pana interesuje?

Wykład 5: Etyczne problemy badań sondażowych II: badanie kwestii wrażliwych

Problemy etyczne badań terenowych

- w sumie to brak etycznych konsekwencji, ALE: w różnych fazach postępowania jednak są

- negocjacje przez: różne cele

• Fundatorów i sponsorów badań

• Gate keepers: decydują o dostępie do zbiorowości

• Koledzy

• Badani

1. W badaniach terenowych są różne oczekiwania i wymagania stron, które w badaniu uczestniczą

- chodzi o równoważenie koszyka zysków i koszyka kosztów

- reguły należy ustalić wcześniej ( te wynegocjowane) mogą obejmować udostępnienie badań gdy jest akceptacja społeczna (walidacja wewnętrzna)

- wymagania instytucji są kłopotliwe, gdy badacze chcą prowadzić badania tam, gdzie pracują

- konflikt między lojalnością a poufnością - nie można zniszczyć zaaufania - lepiej straty poznawcze

- kwestia zaangażowania: gdy grupy SA konfliktowe lub gdy członkowie grup mają swoje własne interesy (badaczu, po której jesteś stronie?) badacz ma się nie opowiadać po żadnej ze stron; badacz musi wybierać role poza konfliktem (Ludwik Liszowski, badania)

2. Badacz a gool keeperzy

- problem wejścia do organizacji jest trudny, trzeba mieć wtyki

- gool keepers chcą coś wiedzieć o badaniach, bo ciekawe zbiorowości to te, o których społeczeństwo mało wie ( jakie są cele, narzędzia badawcze) ale mogą też stawiać warunki - chcą mieć z tego pożytek

- spora lista wykrętów tak naprawdę, więc badacze rezygnują z prób dostania się do organizacji - trade off (przetarg) jest nieopłacalny etycznie

- więc np. obserwacja ukryta, gdy wymagania są za duże lub zbyt sztywne granice etyczne

- badania ukryte mają złą renomę etyczną

- gdy badacz jest zaakceptowany jako badacz, to to normalne, że chodzi i o wszystko wypytuje, gdy nie wiemy to jest to dziwne, gdy nas ktoś wypytuje non stop, chory jakiś czy co…

- i może występować w różnych rolach

3. Badania a sponsorzy - mogą mieć oczekiwania wobec badacza

- badacze na nich korzystają chcąc uzyskać zgodę na badanie

4. Koledzy i badani

- badania terenowe rzadko kiedy są indywidualne

- konieczność ekspedycji i pracy zespołowej, podział obowiązków, odpowiedzialności i późniejszych zysków

- zdobycie zaufania swoich rozmówców

- łagodzą nierówną władzę (wiedza badacza wobec informacji badanego) przyjaźń

- badacz, który pozwala na łatwe otwieranie się badanych to jest za to odpowiedzialny

5. Trzy cele przyjaźni: (za: Nowicka)

- dostęp: osobiste znaczenie dla badacza, redukuje stres

- zabezpieczenie losu badań na przyszłość

- przyjaźnie ze zbiorowościami nie mogą być intymne!

Wykład 6: Dylematy etyczne w badaniach terenowych

Tendencyjność to bezstronność badań, to pewna sugestia. Jest rzeczą, gdzie badani starają się nie być tendencyjni.

Pierwszym wymiarem braku tendencyjności jest jej bezstronność. Bezstronność to konsekwentne kierowanie się przyjętymi zasadami - bez względu na preferencje co do wyniku. Nie powinny mieć wpływu na przyjęte procedury.

Przeciwieństwem bezstronności jest tendencyjność, nieobiektywność.

Wszystkie badania społ są naznaczone błędami - losowymi i systematycznymi. Tendencyjność jest jedną z odmian błędu systematycznego - odchylenie lub odsunięcie od wyników badań. Jedną ze stron w którą odsuwają się badania to oczekiwania badaczy co do wyników. Jeśli badacz uzyskał wynik przeciwny jego hipotezie to mocny argument za wiarygodnością tych danych. Skrajnie się upewnia gdy wyniki są niezgodne z jego oczekiwaniami. Gdyby były zgodne, nie sprawdzał by ich tak skrupulatnie.

Powody, dlaczego wyniki są tendencyjne:

- presja zewnętrza, autorytetu, trudno się badaczowi wyzwolić z narzuconych oczekiwań, gdy prawda jest zgodna z autorytetem, to nie sprawdza jej tak szczegółowo.

poglądy naukowe tworzą więź, style naukowe, szkoły - wspólnota podzielania pewnych przekonań naukowych jest czynnikiem łączącym. Dane zgodne łatwiej akceptowalne jako dowód prawdziwości (trafności) swoich przypuszczeń.

Wpływ źródła finansowania badań jako czynnik tworzący tendencyjność.

Efekt sponsora (czynnik sponsora) - by go zbadać, trzeba mieć badania które są prowadzone przez jedną instytucję ale robione dla wielu instytucji. (głównie w badaniach przyrodniczych) (Krymski „Nauka skorumpowana” - czy to, kto sponsoruje badania nad nowymi lekami ma wpływ na wyniki tych badań - gdyby hipoteza miała być prawdziwa, to w badaniach sponsorowanych przez firmy, to częściej lek powinien być skuteczny, o mniejszych efektach ubocznych, lub mniej kosztowny. W terapiach nowych 43% to były badania sponsorowane przez producentów. Badania sponsorowane przez firmy a nie non-profit są lepsze niż lekarstwa tradycyjne.)

Skąd się ta różnica bierze? - instytucje nie publikują wyników badań, które są sprzeczne z ich intersami. - dane są własnością zleceniodawcy. - wiadomo, że pieniędzy publicznych nie pilnuje się tak jak pieniędzy prywatnych. - surowsze kryteria akceptacji hipotez w przypadku badań zlecanych publicznie, prywatne firmy mają mniej wymagające kryteria skutecznośći - gdzie efekty uboczne będą lekceważone na przykład.

Wniosek - w publikacji badań społecznych trzeba ujawniać kto finansował badania i oceniając wyniki badań też trezba brać pod uwagę, kto te badania zamówił.

Pokusy badacza, które czynią go tendencyjnym:

1. Gdyby badaczowi bardzo zależało, to by opuszczał niewygodne pytania, które nie wyszły (dystans społeczny - Krzemiński o Żydach, 5 wyszło że dystans się zmniejszył, jeden że się zwiększył)

2. Wobec badań trzeba być bardzo podejrzliwym, jeśli wszyscy go cytują, i wszystko mu się pokryło z hipotezą, to być może opuścił kilka ważnych aspektów

3. Badania OBOP i CBOS o Jewsach - od 1976 rosła sympatia do Żydów (spadek w latach '80), w 2008 pierwszy raz większa sympatia niż antypatia (34,2 wobec 32,5) - ale później już brak danych - to dlatego, że w 2009 roku tego pytania nie zadawali :/ by nie obalić hipotezy, że już nie rośnie

Badacze nie lubią wyników, które są niezgodne z ich hipotezami.

Chętnie odrzucamy wyniki skrajne - bo są obciążone szczególnie dużym błędem.

- wyniki odrzucamy też te, które dotyczą kategorii mało licznych, albo takie, które są trudno porównywalne, z którymi nie wiadomo co zrobić. (jeśli z jednakową chęcia odrzuca się te kategorie jeśli są zgodne z wynikami, lub sprzeczne, to ok.)

- badacz zabezpiecza się przed pokusą tendencyjności posługując się standardowymi procedurami

- wyniki błędne (obciążone tendencyjnością) odrzucamy, ale dobrze byśmy się umówili do tego wcześniej; ale jeśli po fakcie mówimy o tendencyjności to robimy to ad hoc

Przedstawianie wyników badań - to też miejsce na tendecyjność

- nie mówimy tu o zmyślonych danych (najbezczelniejsza forma tendencyjności)

- sposobem zniekształcania wyników jest tendencyjne przypisywanie osób do grup eksperymentalnych i kontrolnych, kiedy ich zachowania można przewidzieć - kiedy wybiera się nielosowo (przeciwieństwo randomizacji) ;

- osobista rejestracja zachowań badanych (np. efekt Pigmaliona - gdy badani chętniej zachowywali się w sposób zgodny z hipotezami, które ich zdaniem te badanie zalecało, które było zgodne);

- badania podwójne ślepe - gdy badani nie wiedzą czy to placebo czy lek i gdy lekarze też nie wiedzą;

- niezamierzone zniekształcenia wyników - błędy w liczeniu, analizie itp. - te błedy się częściej zdarzają na badaczy korzyść;

- spostrzegamy nieistniejącą przyczynowość - gdy nie mamy podstaw do wysnuwania wniosków - tak się dzieje, gdy dysponujemy słabymi schematami badań - zbieżność nie jest przyczynowością;

- wątpliwa uogólnialność - gdy dobór jest selektywny, by hipoteza była potwierdzona - dlatego wymogi dotyczące doboru próby to wymogi nie tylko statystyczne, ale i logiczne;

Publikowanie i niepublikowanie danych wygodnych:

- rzadko są w ogóle publikowane prace empiryczne, w których coś się nie potwierdziło - stwierdzenie braku związku to żaden wynik; na ogół uważa się, że się badanie nie udało, skoro się nie potwierdziło;

- zerowe korelacje są lekceważone - w serii wyników gdy wyszło zgodne, i kilkanaście nie wyszło - to je zlekceważy - znajdzie powód, by je odrzucić; nie publikuje się wyników zerowych - mimo że postulat mówi, by publikować wszystkie;

- badania akademickie: brak zależności może być wynikiem, to w badaniach zlecanych to żaden wynik - to co widzimy ajko zlecane, to to co widzimy jako fragment szerszych perspektyw badawczych;

- niepublikowane, gdy nie są zgodne z oczekiwaniami sponsora - może je ukryć; ale gdy badania są statutowe, to żadna instytucja nie może ukryć wyników badań (CBOS wszystko musi publikować) - problem: gwałtowne poruszenie wynikami skrajnymi - są przecież obciążone błędem, one mogłyby być lekceważone, ale nikt nie wiem, czy skrajny wynik (załamanie czy wzrost) jest błędem, czy to może wynik początkowej tendencji - i będą w centrum zainteresowania :)

- niepublikowanie wyników musi być bardzo dobrze uzasadnione - bo ukrywanie wyników rodzi podejrzenie co to tendencyjności

- klient może sobie nie publikować, ale instytucja publiczna nie może sobie na to pozwolić, bo naraziła by się na zarzut tendencyjności (to dyskredytujący zarzut);

Wykład 7: Źródła tendencyjności w badaniach społecznych I

Manipulacja - tendencyjność nie musi być świadoma.

Efekt skali - pytanie za pomocą liczb

Population innumenracy - ludzie trudno radzą sobie z liczbami

Gazety podkreślająk korzystne dla siebie wyniki i odwracają uwagę czytelników od krytycznych

Wykład 8: Źródła tendencyjności w badaniach społecznych II

1. Pokazanie jak łatwo sondaże mogą być manipulowane, nie są zachętą - to nie kurs metodologii czarnej, i to nie znaczy, że sondaże są manipulowane. Wiedza o tendencyjności ma zapobiegać tego rodzaju zabiegom.

- dobór prób o cechach oczekiwanych

- prowadzenie badań w sytuacji społecznej sprzyjającej ujawnianiu cech oczekiwanych (w sondażach małych to bardzo niebezpieczne zjawisko:'82 badania nad moralnością publiczną - autor prowadził badania wśród wiernych w kościele, wypełniano ankietę po mszy w Sali parafialnej - więc ich odpowiedz były obciążone (bajes))

- wybór ankieterów - nie ma wpływu ani efektu ankieterskiego: (przykład: 1990 - wybory prezydenckie pierwsze, powstawały wtedy firmy sondażowe pierwsze, i miały ankieterów op gorących sercach, wyniki pracowni badań sopockiej sprawiły, że oczekiwana Wałęsy były takie, że ma wygrać w pierwszej turze, a tak nie było)

2. Najważniejszym źródłem tendencyjności jest kwestionariusz i jego pytania

1. Model kartoteki: to model passe lepszy jest question answering model; najlepszą szanse dają informacje ostatnio użyte, najbardziej dostępne a także takie informacje, które znajdują się w samym pytaniu, w kwestionariuszu czy badaniu

1. Tendencyjność sondaży, nieuczciwość, może się brać z oddziaływania samych słów - słowa mają swoje oddziaływanie, słowa nigdy nie sa przypadkowe, są świadomie używane przez badaczy

2. Pytania zamknięte zamykają sposób opisu świata badacza - zakładają pewne założenia o świecie - by badany mówił w tym języku, który badacz uznaje za właściwy - to duża manipulacja: tam gdzie zamykamy możliwość badanym usłyszymy to, co chcemy usłyszeć (szczególnie w latach PRL); zamyka się po to, gdyż badacz nie widzi możliwości, które są jemu niemiłe (odpowiedź INNE to pozorne uspokojenie sumienia, łatwiej jest coś zaznaczyć niż odpowiedzieć)

3. Konstrukcja alternatyw: czy zgadasz się, czy nie zgadzasz z kimś; ale najlepiej, gdy alternatywy są piane explicite: w jednym pytaniu czy jest zwolennikiem tego czy przeciwnikiem? Bo bez alternatywy: tendencja do przytakiwania lub lenistwa, zwłaszcza gdy wywiad jest długi: dobre pytanie to takie wyraźne: za czy przeciw? Tendencja do przytakiwania jest silna wtedy, gdy pytamy o kwestie, które są częścią dyskursu publicznego i gdy chodzi o polityczną poprawność.

4. Argument przeciwko zmuszaniu badanych by opowiadali się za poglądem alternatywnym: jakim? Tu otwiera się pole by mimo woli sterować wynikami badań;

Wykład 9: Sondaże w mediach - jak fachowo i uczciwie przedstawiać ich wyniki

Ajdukiewicz - wolność publikacji badań

Sondaże robi się w celu publikacji i ludzie są ciekawi wyników, by np. gazety publikowały wyniki sondaży, gazety w Polsce są zaangażowane politycznie.

Im większa demokracja, tym ważniejsze sondaże. Politycy kierują się stanem opinii - ktoś ma lepsze notowania sondażowe ( a nie jest b. popularny) Ludzie językiem sondażowym mówią o polityce. Oczywiście są politycy, którzy narzekają na tą tyranię sondażową, ale sami b. uważnie je śledzą. Obywatele dzięki sondażom mogą się porównywać z innymi (albo są podstawą do samo kategoryzacji lub uruchomienie mechanizmów przystosowania się do większości). Nie można oddzielić sondaży od wolności.

Prawo do publikacji sondaży bywa kwestionowane, 2 powody:

1. Publikacją sondaży można skutecznie manipulować, ale nie można manipulować ani sondażami, ani ludźmi! Ale żeby to robić, trzeba wiedzieć, które sondaże komu pomagają; poza tym ludzie działają stosownie do jakiejś interpretacji i różni ludzie na podstawie tych samych wyników będą się różnie zachowywać - więc b. trudno skoncentrować jakiś kierunek tendencyjności i przewidzieć jego rezultaty

2. Wolność lepiej chroni ustawę (prawo) niż dostęp do wielu źródeł, generalnie jest tak, że to nisza sondażowa (a nie wolność) rodzi plotki i publikuje - b. istotna nierówność w dostępie do informacji - komitety wyborcze mają taką wiedzę, a obywatele nie; pkt. 54 Konstytucji RP;

3. Inne argumenty przeciwko: mamy prawo do znajomości własnego społeczeństwa , co z nim zrobimy, to nasza sprawa, nikt nam go nie może odebrać

4. Racjonalność, przewidywalność procesu społecznego: sondaże pozwalają na „nie bycie” zaskakiwanym

Obowiązek socjologa: dostarczyć rzetelne dane, a media mają obowiązek je w sposób czytelny przekazać.

Kodeksy postępowania przy prezentacji wyników sondaży:

1. Zależy zwracać uwagę na różnicę prezentacji wyników sondaży w publikacji naukowej a w publikacji prasowej ( w tej drugiej trzeba więcej wyjaśniać i nie językiem zbyt technicznym)

2. W nocie metodologicznej w gazecie powinny być informacje: skąd, kto to zrobił; tak, by zaawansowany czytelnik mógł sobie wyrobić zdanie na temat badania

- nazwa instytucji nadawczej (to ważne!)

- musi być pokazana określona populacja (czy jest +18, czy +15)

- liczebność próby

- zawsze powinien być podany termin (to nie musi być dzień, to może być np., wydarzenie np. po katastrofie w Smoleńsku)

- także metodę zbierania danych - wolno to pomijać, gdy jest oczywiste, że dane zebrano w wyniku indywidualnego wywiadu face to face

- podane dokładnie przytoczone sformułowanie pytania (powinno być jasne czy to pytanie otwarte czy zamknięte)

- pewne informacje dodatkowe - odsetki badanych osób, które udzieliły odpowiedzi nie wiem lub nie odpowiedzieli w ogóle, a odsetek odpowiedzi nie wiem może być samoistną informacją o społeczności;

- podstawa procentowania: w badaniach wyborczych ta podstawa procentowania jest szczególnie ważna - czy w stosunku do upoważnionych do głosowania, czy ci, którzy zadeklarowali udział, czy ci, którzy będą głosować i zadeklarowali już na kogo.

Komentarz dotyczący podawania błędu statystycznego (maksymalnego). Jest to informacja, że gdyby próba o tej liczebności byłą losowa, to wówczas błąd byłby taki, a nie inny. To nie jest całkowity błąd sondaży ( to jeszcze działanie ankieterów, etc.), ale samo podawanie tego jest wg Sułka pozytywne, zdrowe!

Sprawy ogólniejsze związane z publikacjami wyników:

1. Wyniki badań mają być wyraźnie oddzielone od interpretacji

2. Kiedy się przewiduje zachowania na podstawie wypowiedzi ankietowych, a pytania odnoszą się do zamiarów - przewidywanie wiąże się z błędem, liczy się też długość kampanii wyborczej

3. Wyniki rozmaitych ośrodków nie pokrywają się dokładnie, więc powinno się przytaczać wyniki z różnych ośrodków

4. Należy być uważnym wobec sondaży zamawianych przez instytucje i gazety o wyraźnej orientacji ideowej

5. W publikacjach unikać publikowania danych uzyskanych na pytania trudne dla badanych (są również trudne dla czytelników); unikać publikowania takich odpowiedzi na pytania, na które sam dziennikarz nie potrafi odpowiedzieć

6. Publikując trzeba porównywać wyniki rozmaitych sondaży

7. W publikacji wyników sondażowych; ich sumie należy odróżniać wyniki reprezentatywnych badań sondażowych od różnych pozasondaży

8. Powinno się podawać sponsora

Środki perswazji sondażowych:

1. Selektywny dobór sondaży ich wyników - wybiera dla siebie wyniki wygodne, odrzuca niewygodne

2. Powoływanie się na badania o marnej rzetelności (źródla niszowe)

3. Selektywny dobór tematów

4. Komunikaty są złożonymi całościami i np. można skupić uwagę na rankingu, a można na zmianie (w zależności od pozytywnych/negatywnych wyników)

5. Osłabienia znaczenia wyników niekorzystnych - komentarze zmniejszające wagę niekorzystnych wyników

6. Podważa się kompetencje ośrodków badawczych bądź sugeruje jakieś machinacje

7. Wpływ języka

8. Posługiwanie się autorytetem socjologii w interpretacji wyników sondażowych; ukryta funkcja: uwiarygodnienie sondażowych informacji

9. Uwiarygodnienie przez wyjaśnianie ad hoc

10. Wybór perspektywy czasowej i tła porównawczego

- manipulacja trendem

- zaokrąglanie proporcji

- zbijanie „raczej tak” ze „zdecydowanie tak”

- manipulacja graficzna wyników (może podkreślać pozorne różnice)

Wykład 10: Socjolog jako doradca i osoba publiczna

- to nie tylko cytowanie ale także wszelkiego rodzaju zapożyczenia

- czemu służy cytat? - rzetelnemu zaprezentowaniu cudzych poglądów

- nauka polega na tym, że odwołujemy się do poprzedników

- wolność cytowania jest realizacją wolności wypowiedzi

- udowadnianie znajomości tematu

- autor stara się wydać swoją pracę, wręcz popisuje się cytatami, jak dużą wiedzę posiada

- być człowiekiem zorientowanym w nauce - cytować najnowszą literaturę

- cytat jest jednak skorzystaniem z cudzego dorobku - należy więc postępować fair - nie przypisywać sobie cudzego dorobku, nie przywłaszczać sobie, nie ukrywać autora

- cytowania upoważnione w celach:

1) wyjaśnienia, zaprezentowania stanu wiedzy, wzmocnić swoje argumenty, wzmacnia się perswazyjność - powołując się na autorytet

2) nauczanie - omawiając poglądy cudzych autorów, chcemy ich zaprezentować

- wielkość cytowania powinna być adekwatna do celów/potrzeb

- przekroczenie granic cytowania, zapożyczenia:

a) cytowanie selektywne - trzeba cytować tak, aby nie wypaczać stanowiska autora, cytowanie selektywne widzimy tylko to, co nam pasuje, a to co nie omijamy, przez co dyskredytujemy autora, wybieramy, co nam pasuje

b) nienależyte zaznaczanie autorstwa - przypisywanie całych akapitów i tylko co jakiś czas odnośnik: „zobacz…Kowalski”, ale wyglądało to tak, jakby to było autora piszącego a nie zapożyczone; trzeba robić dobre przypisy, i musi być dobrze zaznaczone, że to cytat

c) plagiat (plagiarism) - co sprzyja plagiatowaniu? - dużo jest literatury na dane tematy i ciężko jest skontrolować czy jakiś fragment jest autorski czy ściągnięty od kogoś; Internet bardzo sprzyja plagiatowaniu, bo jest łatwym dostępem do literatury, oraz łatwo skopiować i wkleić; plagiatowi w nauce służy także to, że nie ma ostrych granic świadomości, co jest nadużyciem a co nie; prace przeglądowe - wymaga się od autora sprawozdania stanu wiedzy, pokazania poglądów innych

prawo autorskie - nie przekraczać granic umożliwiających stosowanie

źródło cytatu trzeba podawać na miejscu oraz w bibliografii (w przypisie, w nawiasie, małą czcionką)

Pisma nie akceptują długich cytatów bo aby taki długi cytat zamieścić, trzeba mieć zgodę autora, chyba, że artykuł jest jemu właśnie poświęcony

Jak cytować?

1. Cytować starannie 0 szczególnie wyraźnie podawać tytuły

2. Cytować kompletnie - podawać pełne imię i nazwisko twórcy

3. Przepisy bez skrótów, całe nazwy wydawnictw

4. Podawać nazwisko tłumacza w tekstach tłumaczonych

Należy w przypisie podawać wszystko, co ułatwia nam odnalezienie tekstu czyli tom, stronę, etc.

Cytowanie z Internetu - adres oraz datę dostępu, cytowanie ze źródła oraz jego omówienia (cytat z drugiej ręki) rozróżniać cytowania od omówienia, interpretacji

- przypisy - na dole strony, a nie na końcu lub rok, autora, data przy tekście, a na końcu wszystkie książki wymienione

- cytowanie z drugiej ręki - cytujemy za kimś; trzeba podać pośrednie źródło „za Kowalskim…” trzeba oddzielac to od prac, które sami przeczytaliśmy ( w bibliografii) bo możemy czytać omówieni jakiegoś tekstu, a tego tekstu oryginalnego nie znamy)

- cytowanie fikcyjnych autorów lub utworów - (revene plagianism) powołując się na kogoś piszemy nasz pogląd - wymyślanie fikcyjnych prac lub autorów

- autocytowanie - czy samemu można się cytować? Dozwolone w polemice, przy zmianie poglądów, przy dowodzeniu pierwszeństwa, kto pierwszy coś powiedział, ale ogólnie autocytowanie nie jest sympatyczne

- przestrzeganie zasad autorstwa i korzystanie z cudzych narzędzi badawczych - wartość naszego badania wzrasta, gdy nasze wyniki możemy porównać z wcześniejszymi - czyli musimy użyć, np. tych samych pytań

Problemy autorstwa prac: minimalnym kryterium autorstwa jest udział w koncepcji badań, przeprowadzeniu ich; w podziękowaniach muszą być uwzględnione osoby, których wkład był bardzo mały - problem wielu autorów

Wpółautorstwo honorowe - dopisywanie, bo np. jest kierownikiem, albo podał pomysł np. w medycynie, w socjologii nie chcą być dopisywani

Problem publikowania prac, które powstały z prac magisterskich, bo prace magisterskie są świetnym materiałem na artykuł, a sam magistrant nie potrafi jej przetworzyć na artykuł, więc trzeba uwzględnić profesora „pod kierunkiem prof…” który mu pomógł;

Wykład 11: Etyka cytowań i plagiatowanie

Etyka badań ewaluacyjnych

Etyka badań ewaluacyjnych, etyka to nie to samo tutaj, co w takich wzniosłych sprawach. Etyka to aksjologia, ocena badań. Na pograniczu etyki metodologii normatywnej.

Wypracowuje się właściwe standardy ewaluacji. Ewaluacja to rzecz nowa, od 15-20 lat badania ewaluacyjne zmierzają do oceny rozmaitych praktyk i możliwości ich wdrażania. Rozwój badań w Polsce nastąpił wraz z przyjęciem Polski do UE, gdy zaczęły napływać duże pieniądze, każdy program UE musi być zewaluowany, oceniony, czy nie było skutków ubocznych, czy nie poniesiono kosztów.

Powstało Polskie Towarzystwo Ewaluacyjne.

Rodzaje ewaluacji: (ewaluacja jest oceną specjalnego rodzaju, nie zamienia się) w zależności od tego kto dokonuje oceny projektu

1. Autoewaluacja - dokonywana jest przez jednostkę która sama jest częścią instytucji, gdzie jakiś projekt jest wdrażany,

2. Ewaluacja wewnętrzna - ewaluacja, która jest realizowana przez jednostkę ze struktur zleceniodawcy, ale jest niezależna od tego przedsięwzięcia

3. Ewaluacja zewnętrza -realizowana przez podmiot niezależny, zewnętrzny wobec instytucji, w której projekt się ocenia, i wobec zleceniowej instytucji - to najkorzystniejsza ewaluacja, jest obiektywny, i stara się rzetelnie ocenić

W Kodeksie Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego - najważniejszy warunek: kompetencja badaczy! Badacze są odpowiedzialni za jakość swojego produktu, powinni kompetencje podnosić, dokonywać ocen w ramach swoich kompetencji, nakaz prowadzenia badań z wymogami sztuki.

W etyce badań ewaluacyjnych (standardy)

- standard amerykański: wymóg ewaluacji - zapewnienie, że są zebrane w sposób kompetentny (ewaluatorzy), że oni posiadają kompetencje do oceny, że wykorzystują odpowiednie strategie do pracy w warunkach różnych kulturowo, powinni praktykować w obrębie ograniczeń swoich kompetencji, mają też podtrzymywać i wzbogacać swoje kompetencje i wrażliwi na odmienności społeczne, trzeba umieć coś ponad to, w jakiej dziedzinie się poruszamy

- od ewaluatorów oczekujemy prócz kompetencji wymaga się oceniających niezależności, która zapewnia bezstronny przebieg procesowi ewaluacji, wolny przebieg wniosków i rekomendacji (zaangażowanie polityczne może być problemem, albo konflikt interesów)

- w polskich standardach - w badaniu ewaluacyjnym trzeba pamiętać i dbać o różnice kulturowe, społeczne etc., ale i o równość wyników

Kompetencja, obiektywizm oceny, doświadczenie,

Wiele z programów ocenianych to te, które zmierzają do wyrównania różnic społecznych - więc same te przedsięwzięcia, które podlegają ocenie, są przedsięwzięciami, które mają mocne zaplecze etyczne, więc ocena tym bardziej musi być etyczna.

Planowanie ewaluacji:

1. Żeby ewaluacja była zasadna (potrzebna) - nie zawsze trzeba wszystko oceniać, to nic, ze ewaluacja jest modna, ale czasem nie ma potrzeby, koszty ewaluacji nie powinny być takie, by nie starczało na cele projektu

2. Powinno być kluczowe pytanie na które trzeba odpowiedzieć i kryteria, jak będzie projekt oceniany, by móc oceniać na przyszłość - skutki dalekosiężne

3. Cele ewaluacji - to demokratyczna procedura badawcza i nie manipulacyjna - więc wszystkie cele powinny być określone - nie może być ukrytych celów, to badanie opierające się na pewnej szczerości

4. Realistyczne określenie sposobu prowadzenia ewaluacji - polega na tym, że te projekty społeczne (UE) to wielkie przedsięwzięcia, dotyczące dużych zbiorowości i ich ocena jest trudna, wymaga wysiłku (np. przez rozproszenie geograficzne) więc kompleksowa ocena wymaga dużych zasobów ludzkich, czasu i środków finansowych, na takie badanie ewaluacyjne wielu instytucji nie stać; w dużym stopniu ewaluacja powinna wykorzystywać informacje, które instytucje posiadały już wcześniej, nie wszystko badacz musi zbierać od początku, co redukuje koszty ewaluacji; jakkolwiek proste byłoby badanie ewaluacyjne, powinno ono wnosić jakiś wkład merytoryczny i w standardach często pojawia się pojęcie minimum metodologicznego - takiego badania, bez którego żadna ocena nie jest możliwa, a zarazem akcent kładzie się na to, że ten kto prowadzi badania ewaluacyjne coś nowego powinien instytucji coś powiedzieć, ocena ewaluacyjna powinna być lepszą, inną, niż ta przeprowadzona przez samą instytucję; jeśli to uczciwe badanie to obydwie strony, które są partnerami ewaluacji, powinny do realizmu swój wkład wnosić - określić kluczowe ryzyka, a ewaluator powinien powiedzieć o trudnościach swojego badania - jedna ze stron może mieć za wysokie oczekiwania, a druga może podtrzymywać instytucje zlecającą, i przekonuje, zapewnia, że to można zbadać

5. Przy wyborze ewaluatorów ważna jest ich cena - 70% za metodologię, 30% za cenę, ale są też takie gdzie jest 100% ceny - czyli kto to najtaniej zrobi - ale to tylko gdy produkt jest dobrze określony - często wygrywają ci, co robią najtaniej a nie najlepiej

6. Niezależność ewaluacji - powinien być ewaluator niezależny od ocenianego przedmiotu praz od zlecającego - konflikt interesów powinien być wyeliminowany, a jeśli się pojawia powinien być wyraźne określony; jeśli ewaluacji dokonuje zależna komórka od odpowiadającego za projekt, to jest to sytuacja niezdrowa - więc ewaluacja musi być zewnętrzna

7. Zgodność ewaluacji z zasadami etycznymi - najlepiej reguluje to amerykański regulamin

8. Zapewnienie trafność i rzetelności badań

9. Partycypacyjność między stronami badania jest rzeczą ważną

10. Wykorzystanie i komunikowanie wyników ewaluacji - to są badania stosowane, więc zawsze upublicznienie wyników badań jest istotną częścią - przekazuje się to do zainteresowanych

- musi być zrozumiały dla instytucji oceniającej

- powinny wynikać z niezależnej analizy ewaluatora (nie z jego przesądów czy uprzedzeń, czy z jego dotychczasowej wiedzy a nie z ewaluacji), wnioski mają być szczegółowe a nie ogólnikowe

- rekomendacje i wnioski powinny się odnosić do pytań ewaluacyjnych przed rozpoczęciem, ale też do takich, które pojawiły się w trakcie badania

- mają mówić jak wdrażać, ale też o tym jakie trudności będą przy wdrażaniu,

- wnioski powinny być zoperacjonalizowane - rady powinny być sformułowane w języku konkretnych badanych

- proces ewaluacji jest procesem - to etapowość, najpierw wstępne wnioski i rekomendacje, które powinny być przedyskutowane - by doprecyzować wstępną wersję raportu, usunąć nietrafne i niemożliwe rekomendacje

- by za rekomendacje uznawać nie tylko rady operacyjne, które można zastosować w krótkim czasie, ale te strategiczne, dalekosiężne, by można było coś zmieniać, rozwijać, wprowadzać

- spotkanie z adresatami rekomendacji - z podmiotami, dla których coś z oceny wynika

- etap monitorowania - systematyczne śledzenie na ile wnioski, które są wynikiem badania zostały wprowadzone w życie - to już nie jest część ewaluacji, bo ona się skończyła, ten kto ją zlecił, powinien zlecić monitoring

Wykład 12: Zasady oceny tekstów i krytyki naukowej

W nauce, Robert Merton „Charakterystyka etosu naukowego” sceptycyzm uczynił cechą konstytutywną nauki.

U Ossowskiego - nauka ma się cechować jawnością warsztatu naukowego - gotowość do upubliczniania materiałów potwierdzających wnioski.

Nauka to rzecz intersubiektywna, interkontrolowalna. Każdy badacz może sprawdzić nasze badanie. Każdy badacz czuje oko, jak w panoptikonie.

Ocena i krytyka innych w nauce jest powszechna, krytyka w nauce nie ma negatywnego odcienia. Krytyka to analiza oceny i interpretacji, jest zbyt ważna by była negatywnie oceniana.

Drugą cechą krytyki - krytyka naukowa jest krytyką autonomiczną. Sami ludzie nauce są krytykami oceny i wyników osiąganych przez swoich kolegów. To co napiszą jest przedmiotem oceny. = peer -review - ocena ludzi ze swojego poziomu; ci którzy uprawiają badania, to występują w podwójnej roli - oceniają i są oceniani.

Krytyka naukowa wyraża się w :

- ocenie pracy licencjackich, magisterskich, habilitacyjnych…

- systemie oceny grantów, od poziomu instytucji najniższej do poziomu UE (konkursy na finansowanie); procedury wniosków są skomplikowane

- recenzowanie publikacji- teza: że przepływ informacji jest dwustopniowy: ze źródła dowiadują się liderzy, a my od liderów

Krytyka w przemyśle sondażowym: ESOMAR - zabroniona krytyka nieuzasadniona

Ten kto produkuje sondaże ma nie dać powodów do krytyki swoich badań - że mogą to być badania tendencyjne - poza nauką trzeba także liczyć się z krytyką; działalność sondażowa jest uwrażliwiona, bo krytyka obniża reputację formy; wszędzie gdzie socjologowie są, coś badają, to muszą się liczyć z krytyką - albo przez innych socjologów, albo taka która się odnosi do wiedzy socjologicznej

System powstaje, gdzie socjologowie akademiccy i sondażowcy są, gdzie są oceniani i sami oceniają.

Podstawowe wymagania oceny:

1. W kodeksie amerykańskich pierwszym kluczowym punktem było: że badacz musi wykonywać swoje zadania badawcze na maksymalnie wysokim poziomie (tak dobrze, jak tylko można) drugi punkt: że badacz musi pracować w granicach swoich kompetencji i nie podejmować zadań, które poza jego kompetencje wykraczają - ma obowiązek uprzedzać proponującym, że nie jest kompetentny. Coś w tym jest, że są socjologowie od wszystkiego, ale istotne by się badacz wypowiadał w granicach swoich kompetencji; największą przysługą jest poddać czyjąć pracę wnikliwej i kompetentnej ocenie - nie chodzi o powierzchowną ocenę, krytykę.

2. Samoświadomość metodologiczna: Brzeziński; gdy przychodzi do oceny prac, to może być ona traktowana z perspektywy wewnętrznej, ale nieuczciwe jest ocenianie prac z perspektywy zewnętrznej - że powstały w innym paradygmacie, niż to autor powziął

3. Istotne jest, by oceniając cokolwiek, znać się na metodzie; czy to diagnoza, czy sondaże, to wszystko jest metodyczne, to nie tylko poglądy ale wynik systematycznej procedury; jeżeli ktoś ocenia pracę socjologii jakościowej a jest ilościowcem, to nie może jej zbywać dlatego, że nie ma w niej cyfr

4. Ludzie konkurują o pieniądze ze wspólnego garnka - więc nie mogą nawzajem swoich prac oceniać; generalnie poczucie lojalności sprawia, że ludzie nie podejmują się krytyki prac; ocena pracy powinna być zewnętrzna - w przepisach o obronie prac mgr, że drugi recenzent ma być z innego zakładu niż tego w której powstała (konflikt interesów); ocena prac innych to nie jest wdzięczne zadanie - konflikt interesów jako argument obronny

5. Tolerancja na odmienność; nie może być tak, że kryterium oceny pracy jest to, jak bliska jest ona temu, co by sam recenzent widział za prawdziwe; ci krytycy nie powinni oceniać prac ze względu na to, co im się podoba.

6. Cechą krytyki: powinna być merytoryczna; czyli nie ja; nie krytyka personalna i emocjonalna - bo to rzeczy zakazane; nie oceniamy autorów a ich dzieła, a emocje nie są rzeczą dobrą, ponieważ najdotkliwsza krytyka to ta wystudzona; jest istotne by trzymać się pewnego standardu, nie daje się upustu swoim emocjom; zła krytyka to też taka, w którą krytyk za wiele wkłada - pokazuje, że to dla niego sprawa osobista; więcej serca trzeba wkładać we własne sprawy.

Ogólnie, ten kto prowadzi krytykę naukową nie powinien pokazywać, że to dla niego sprawa ważna - umiar! Krytykuje się coś raz. Nie można dwukrotnie publikować negatywnych ocen dwa razy. Pozytywnych może być bez liku.

Recenzja to wyrażanie swojej oceny, a nie budowanie społecznego negatywnego odczucia. (Zakaz explicite wielokrotnej negatywnej etyki).

II. Od krytyki naukowej warto odróżnić krytykę społeczną. (Public sociology) uprawia się socjologię publiczną. To rzecz bezcenna, ale istotne by krytyka społeczna była naukowa. Naukowa krytyka społeczna.

Ossowski: warunki, którym powinna odpowiadać nauka, które dają się zastosować do krytyki społecznej, Kryteria naukowości w krytyce społecznej są słabsze, ale są.

1. Używa się odpowiedniego języka - krytyka społęczna powinna się posługiwać językiem socjologicznym, język ten powoli się wsącza, model kaskadowy, spływa przez socjologów, poprzez ludzi wykształconych do języka publicznego. Język debaty publicznej rośnie. (np. awans społeczny - Chałasiński, anomalia - Durkheim, mcdonaldyzacja) bo te słowa pozwalają zobaczyć coś głębiej; gdy krytyka naukowa różni się od politycznej, ona tłumaczy zjawiska układami, gierkami, motywacjami, jest płytka. Krytyka socjologiczna pozwala coś zrozumieć, bo „granice naszego języka są granicami naszego świata”.

2. Jest się odpowiedzialnym za słowo - w krytyce społecznej istnieje, to znaczy jeżeli stopień stanowczości sądów jest adekwatny do stopnia ich potwierdzenia; nauka jest tam, gdzie jest wiedza socjologiczna, nie musi pochodzić z badań, ale musi pochodzić z analizy socjologicznej;

3. Ma się jawny warsztat naukowy - jawność powinna się wyrażać tym, że ktoś jest gotów udowodnić, że tak jest, to nie tylko przekonania;

Warto je przymierzać do wypowiedzi publicznych.

III. Czasopisma socjologiczne pod kątem krytyki

1. Prócz podręczników, wiedza socjologiczna wyraża się w krótkich formach, w rozdziałach książek, w czasopismach, w artykułach - bo jak wiedza jest dobrze rozwinięta, to dokłada się swoje cegiełki nowości

2. Dużo czasopism jest w Polsce, o których nie wiemy

3. Jak działa system czasopism?

- badacze dążą do umocnienia swojej pozycji społecznej w nauce, nie prestiż, ale chcą być uznawani za coraz lepszych badaczy; forum są czasopisma naukowe, przedstawiany jest produkt i jest on oceniany; czasopisma mają swoją markę, ludzie sądzą innych po czasopiśmie które czytają; a autorzy budują swoje przekonanie o wartości przez to jak ich oceniają inni; wiedzą dzięki temu, jaka jest ich pozycja

- nie jest problemem wydrukować coś, albo wydać książkę - istotne jest by dobre wydawnictwo za darmo wyda, albo gazeta z pewną marką będzie chciała kupić artykuł; by pisać tak, by ich publikacje mogły być drukowane w coraz to lepszych czasopismach

4) system oceny czasopism

- najpierw peer-review

- podwójnie anonimowy (double blink) prosi się autorów by anonimowo pisali, potem wysyła tekst do różnych recenzentów, nie wiedzą kogo recenzują, autor tekstu też nie wiem kto go recenzuje, później otrzymuje recenzje i wie, że nie była to ocena uprzedzona, ale obiektywna - autor wiele na tym korzysta; taka krytyka podwójnie anonimowa , tylko jeden człowiek w instytucji wie, kto komu pisał recenzję

Jak to działa? IF Impact Factor - miara wpływu (lista filadelfijska)

W czasopismach naukowych: IF =3.34 -> istnieją instytucje w świecie, np. Thomson Reuters, prowadzi bazę publikacji, rejestruje zawartość wszystkich ważniejszych czasopism w naukach przyrodniczych; rejestruje się też poszczególne publikacje, i rejestruje się jak często ta publikacja jest cytowana przez innych autorów; prace genialne są czasem lekceważone;

American Jounal of Sociology (2005, 2006, 2007 - jeśli ktoś napisał artykuł w 2005, to w 2007 to ona prawie 3,5 raza został zacytowana - to bardzo dobry wynik) każde czasopisma wskazuje taką miarę - miara wartości czasopisma ale i miara wartości artykułu.

Wykład 13: „Dobre obyczaje” i kodeksy etyczne w socjologii

Advocasy Research - badania robione przez aktywistów w słusznej sprawie:

(3 sposoby produkcji dużych liczb - 1) stosowanie definicji perswazyjnych, które rozszerzają zakres pojmowanego zjawiska 2) pyta się o duże ramy czasowe (w ciągu ostatnich pięciu lat a nie w ciągu ostatniego tygodnia) 3) utrudnia się powiedzenie NIE (nie czy doświadczył, ale np. czy słyszał o czymś) shadow sample = duże liczby, duży problem - tendencyjne wykorzystanie danych społecznych )

Kodeksy:

1. Kodeks Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego, ESOMAR, PAN Dobre uczenie w nauce

2. Po co kodeksy? W kodeksie włoskiego towarzystwa socjologicznego :

- kodeks etyczny może być uważany za symbol grupy społecznej

a) kodeksy etyczne w socjologii mają na celu usunięcie hamulców na drodze nauki do rozwoju, czynią to w ten sposób, że legalizują, sankcjonują i regulują zasady krytyki naukowej (Merton: zorganizowany sceptycyzm) krytyka naukowa ułatwia postęp wiedzy, w kodeksie amerykańskim: osoby, które skarżą się na coś w dobrej wierze, nie mogą być karane przez członków towarzystwa

b) postępuje zróżnicowanie praktyki socjologicznej - są różne style uprawiania socjologii, więc powstają niejasności, dwuznaczności, wobec tego co jest dozwoloną praktyką badawczą a co nie, socjologia ma skłonności transgresji (przekraczania granic) dokąd możemy się posunąć? Potrzebna jest więc myśl scalająca, kodeksy służą integralności socjologii mimo zróżnicowania

c) konteksty uprawiania socjologii też się różnicują - socjologia jest wszędzie (ewaluacja, doradztwo społeczne) nowe konteksty też wymagają regulacji

d) zmiana społeczna wymaga dostosowania badań społecznych do nowej sytuacji, musi nastąpić proces adaptacji i regulacji, jak w nowych warunkach realizować pewien rodzaj badań.

e) pojawienie się nowych metod - więc i konieczne są nowe regulacje

f) pojawiają się nowe kryteria i rośnie wrażliwość etyczna - są nowe wymagania, nowe standardy, coś co kiedyś było bezproblemowe etycznie obecnie jest problemem

g) jeśli profesja wyróżnia się tym, że ma ona swój etos w kodeksie, to socjalizacja do profesji polega na przyswajaniu sobie pewnych warsztatów etycznych

h) regulacja konfliktów etycznych - sednem metody jest skuteczność, ale nie wszystko co jest dobre dla nauki jest dobre etyczne. Kodeks reguluje konflikty typowe

i) rozbudzanie wrażliwości etycznej - jeśli dzieci uczą się listy grzechów, to one się o tym dopiero dowiadują, nigdy by im to do głowy nie przyszło, więc poznają c kodeksy widzimy, co może się zdarzyć, więc rozbudzamy własną wrażliwość

j) kodeks ma za zadanie rozbudzać wrażliwość i odpowiedzialność badaczy wobec grup szczególnie wrażliwych (dzieci, zdrowie) badacz nie powinien też niczego obiecywać

k) istnienie kodeksu jest objawem wysokiego poziomu danej profesji, podnosi zaufanie społeczeństwa; kodeks jest istotną ochroną przed nie profesjonalizmem.

l) kodeksy służą zachowaniu odrębności od innych dziedzin (publicystyki na przykład)

m) kodeksy są elementami samorządności nauki, nauka jest dziedziną, która polega na tym, że to sami badacze się oceniają, to oni kwalifikują swoje teksty do publikacji, nauka ma swoją autonomię, tzw. Mała legislacja, i taka legislacja służy nie tylko podkreśleniu samorządności, jak i zapobiega ingerencji państwa;

Metodologia nie wystarcza - Stefan Nowak nie wystarcza :) i potrzebne są regulacje innego rodzaju, które się wciąż rozwijają

Leszek Kołakowski „Kultura i fetysze” esej: Etyka bez kodeksu - pochwała wrażliwości etycznej, jej rozbudzania a krytykę sformalizowanych regulacji etycznych; nie chodzi o to by przestrzegać przepisów, bo to faryzejskie, a istota rzeczy umyka, trzeba rozwijać wrażliwe sobie sumienie

Skuteczność regulacji opiera się na 1) znajomości rozmaitych kodeksów, ale i na 2) samodyscyplinie; łatwiej jest kontrolować ankieterów - ale kto kontroluje kontrolującego? 3) Opiera się także na kontroli i na sankcjach - nieetyczny traci twarz, a środowisko badaczy jest bardzo ważne, więc traci klientów

Socjologia polska: regulacje etyczne były od dawna, silna tradycja już od Ossowskiego, w latach '70 polityczne zaangażowanie socjologii był problemem, miała być Karta Etyczna Socjologa, ale nie uchwalili tego. Problem: bo znaczna część komisji chciała, by były przepisy regulujące polityczne zachowanie socjologów co ciągnęło by za sobą wykluczenie kilku kolegów z badań. Więc najpierw przetłumaczono zagraniczne kodeksy, ale nic z tego. A teraz jest ESOMAR i jest ok., jest wystarczający.

Wykład 8 05

Opt-in on line panel

Acces panel

Push panel - przepychanka panelowa, przedsięwzięcie polegające na dzwonieniu randomowy wybór dużej próby mieszkańców miasta stanowiącej istotną część wyborców I zadajemy pytania pozorne przemycające negatywne informacje o kandydacie, chodzi o to żeby odciągnąć wyborcę od jednego kandydata na stronę drugiego.

Socjolog powinien używać języka socjologicznego,

Odpowiedzialność socjologowie dzielą z mediami za pomocą których te treści są transmitowane, związek socjologii z mediami jest specjalny bo wiele badań opinii publicznej jest przez media zamawiane i robione z myślą żeby się w mediach znalazły jak media go nie zauważą to badanie jest stracone.

Pewni socjologowie występują w pewnych mediach więc jest jakiś związek socjologów z mediami.

Jeśli chcą przedstawiać swoje wyniki jako socjologowie to muszą się liczyć z wymaganiami roli socjologa:

1. Odpowiedzialność za słowo, wymaga dostosowania stanowczości sądów do stopnia ich uzasadniania, zabrania wygłaszania ich w taki sposób żeby odbiorcy myśleli że to dowiedzione, nie zabrania wartościowania ale z zaznaczeniem że to ocena własna

W tekstach naukowych jest miejsce na zastrzeżenia i ostrożności, przypuszczenia, w mediach miejsca i czasu na to nie ma. Sądy socjologów w mediach są zbyt stanowcze jak na ich dowody.

W nauce emocje serują poznaniem ale dowodami naszych opinii to już nie są, więc fakty, logika i rola społeczna krępują socjologa w wyrażaniu emocji, pasje polityczne w wypowiedziach medialnych są jednak widoczne, nie jest to niewłaściwe, ale z emocjami idzie stronniczość, bo oświetlają ale i oślepiają.

Nowe odkrycie musi być wprowadzone w nowym języku, socjologia wzbogaciła język debaty publicznej. Jest duża przestrzeń publiczna dla występowania socjologów,

Socjolog nie powinien cytować danych sondażowych z gazet,

WYKŁAD - 31.05.2011

Plagiat

Kodeksy etyczne:

• Wprowadza się je, bo jest postęp wiedzy, zróżnicowanie praktyki, różnicuje się konteksty, nowe metody, nowe kryteria, pojawia się dzięki temu socjalizacja do profesji.

• Służy zachowaniu integralności dziedziny

• Element samorządności i samoregulacji nauki

• Korporacja - niektóre profesje są grupami zaufania społecznego i państwo rezygnuje z kontroli ich, dlatego powstają wew. kodeksy - mała legislacja (ogranicza regulacje ogólnopaństwowe)

• Kodeks ESOMAR - Międzynarodowy Kodeks Badań Rynku i Badań Społecznych ICC/ESOMAR(http://enzo.pl/wp-content/uploads/Miedzynarodowy_Kodeks_Badan_Rynku_i_Badan_Spolecznych.pdf)

• Powód tworzenia kodeksów - metodologia nie wystarcza, nie rozwiązuje problemów etycznych

• Kodeksy potrzebne? - kwestia kontrowersyjna, bo etyka bez kodeksu (Esej Leszka Kołakowskiego) - Etyka opierająca się na wrażliwości i odruchach serca, a nie na sformalizowanych przepisach, bo jak są takowe, to ludzie skupiają się na tym, żeby zachowywać się zgodnie z nimi, a nie ze swoim sumieniem, np. Faryzeusze (żyli zgodnie z kodeksem, ale czy byli dobrymi ludźmi?). Sumienie naukowe, ważniejsze niż kodeks.

• Kodeks standaryzuje sytuacje i rozbudza wrażliwość

• Jan Rupiński - przeanalizował kodeksy z różnych krajów i zauważył, że wyrażają fundamenty etyczne społeczeństw. W Ameryce - idealistyczny, w Szwecji prawa wspólnoty, a w Polsce (lata 80.) społeczne warunki dochodzenia do prawdy - tego nigdzie nie było.

Kodeks Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego III wersja

1. W realizacji badań - socjologowie powinni dążyć do profesjonalizmu i najwyższych standardów uprawiania zawodu - uprawianie dobrej, rzetelnej socjologii

2. Powinność informacji o zakresie swej wiedzy o preferowanym przez siebie zakresie socjologii - podejmuj się robienia tego, co potrafisz, nie łap się za to na czym się nie znasz, a przynajmniej uprzedzaj, że nie jesteś z tego specjalistą

3. Wypowiadając swoją profesjonalną opinię - zabieraj głos w sprawach, na których się znasz

4. Nie możesz ukrywać czegoś co jest istotne dla oceny wartości wyników - np. nie można ukrywać pytań, próby, nie możesz nadawać swoim wypowiedziom innej interpretacji niż tak, która wynika z interpretacji wyników

5. Powinno się podawać przez kogo badania są finansowane - efekt sponsora

6. Żadnych obietnic, jeśli nie ma zamiaru wywiązywania się z obietnic - wg. Sułka żadnych obietnic w ogóle

7. Udostępnianie innym badaczom surowych danych i odnoszących się do nich dokumentacji - obowiązek udostępnienia zbioru danych - w archiwum danych społecznych, szczególnie, gdy badanie było robione z pieniędzy publicznych

8. Powinni dostarczać odpowiednich informacji o miarach używanych w badaniach, np. skale, stosowanie pytania standardowe, pytania autorskie

9. Socjologom nie wolno przyjmować grantów - zleceń, które gwałcą zasady. Jak klient chce, żeby badacz zrobił coś, co jest niskiej jakości, badacz ma obowiązek tego klienta naprostować. Fuszerka sondażowa - problem klientów. Badacz ma obowiązek pouczenia klienta, że istnieje taki kodeks i że pewnych rzeczy po prostu robić nie wolno

10. Gdy grupa socjologów realizuje projekt to na początku powinno być wszystko uzgodnione i zatwierdzone przez wszystkich uczestników projektu.

11. Przedstawienie wszystkich zastrzeżeń do prezentowanych wyników - obowiązek

12. Socjologowie - obowiązek upowszechniania wyników badań, z wyłączeniem tych, które są tajne. Publikowanie - część nauki. Publikacja na piśmie. Ważne, bo poddaje się badaczy procesowi ewaluacji. Upublicznienie nie to samo co opublikowanie

13. Socjologowie - powinni być świadomi, że ich autorytet może być użyty niezgodnie z ich intencjami - np. problem wystąpień i przyjmowania zleceń politycznych

14. Prawa badanych - było wcześniej

15. Publikacje i procesy recenzyjne - konieczne uznawanie wkładu pracy wszystkich, którzy uczestniczyli

16. Recenzja - socjologowie - odmawiają recenzji, gdy występują konflikty interesów, np. prace przygotowane przez kolegów. Należy odmówić recenzowania pracy, dlatego, że za bardzo go lubię

17. Obowiązek uczciwego traktowania

18. Nie wolno zmuszać nikogo do niczego

19. Nie wolno przedstawiać pracy studentów jako własnej

Skuteczność kodeksu opiera się na:

• Sankcjach

• Kontrola

• Sankcje nadawane przez same siebie - sądy koleżeńskie

---