Skrypt z książki Skowrońskiej - Bocian „Prawo Spadkowe”

By K_W

Pojęcia ogólne:

Spadkodawca - osoba fizyczna, po śmierci której majątek przechodzi na inne podmioty tzn. na spadkobierców. Spadkodawcą może być wyłącznie osoba fizyczna i nie może nią być nasciturus.

Spadkobierca - osoba fizyczna lub prawna (obie kategorie podmiotów zostały wyposażone przez ustawodawcę w zdolność do dziedziczenia) na którą przychodzi ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego. Spadkobiercą może być także dziecko poczęte ale jeszcze nie narodzone - nasciturus dochodzi do dziedziczenia jeżeli urodzi się żywy (Art. 927 § 2)

Spadek - ogół praw i obowiązków majątkowych przechodzących ze spadkodawcy na spadkobiercę lub współspadkobierców. Zgodnie z tą definicją na spadkobiercę przechodzi ogół praw i obowiązków których podmiotem był spadkodawca i które nie wygasły z chwilą jego śmierci - w skład spadku wchodzą jednak prawa i obowiązki, które nie istniały w chwili śmierci spadkodawcy np. obowiązek zaspokojenia roszczenia o zachowek czy wypełnienie zapisów i poleceń

Dziedziczenie - przejście na skutek jednego zdarzenia prawnego jakim jest śmierć osoby fizycznej, ogółu praw i obowiązków ze spadkodawcy na spadkobiercę (spadkobierców) - śmierć osoby fizycznej pociąga za sobą otwarcie spadku oraz nabycie go przez spadkobiercę. Dziedziczenie = sukcesja generalna

Spadek:

- ustawa nie określa definicji spadku a jedynie wskazuje prawa i obowiązki jakie wchodzą i nie wchodzą w jego skład

- do spadku wchodzą prawa i obowiązki:

• Mające charakter cywilno prawny - są to te prawa i obowiązki które reguluje KC lub ustawach odnoszących się do prawa cywilnego. Dziedziczeniu podlegają wszystkie prawa i obowiązki, które wynikają ze stosunków charakteryzujących się cechami właściwymi dla stosunku cywilnego (cechą podstawową takie stosunku jest równorzędność stron) np. roszczenie o wypłatę zaległego wynagrodzenia

• Mające charakter majątkowy

• Niezwiązane z osobą zmarłego w sposób ścisły

• Nieprzechodzące na określone osoby niezależnie od tego czy są one spadkobiercami

- do spadku nie wchodzą:

• Prawa i obowiązki nie mające charakteru cywilnoprawnego:

- nie mają charakteru cywilnoprawnego prawa i obowiązki wynikające ze stosunków prawno administracyjnych, prawno karnych, prawno finansowych np. zobowiązanie podatkowe nie wchodzi w skład spadku ale prawo podatnika do zwrotu nadpłaty podatku dochodowego już tak

- to samo tyczy się np. orzeczonych w postępowaniu karnym i nieuiszczonych przez spadkodawcę grzywny (w razie jego śmierci sąd umarza postępowanie wykonawcze)

• Prawa i obowiązki nie mające charakteru majątkowego - kryterium odróżnienia praw i obowiązków majątkowych i niemajątkowych stanowi ich związek z ekonomicznym interesem uprawnionego lub zobowiązanego

- są to dobra osobiste (Art. 23 i 24 - prawo ochrony zdrowia, czci, wolności, tajemnicy korespondencji , autorskie prawa osobiste) oraz niektóre prawa rodzinne (np. prawo do alimentacji i obowiązek alimentacyjny)

• Prawa i obowiązki ściśle związane z osobą uprawnionego - chodzi o prawa lub obowiązki pozostające w tak ścisłej relacji do konkretnej osoby iż śmierć uprawnionego lub zobowiązanego czyni niemożliwym jego realizację

- np. służebności osobiste, obowiązek alimentacyjny, użytkowanie, umowy o dzieło, umowa zlecenia, spółka cywilna itp. A także prawo do renty z tytułu uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia czy prawo dożywocia

- do spadku wchodzą natomiast świadczenia wymagalne w chwili śmierci spadkodawcy ale do tego momentu niewypełnione

• W przypadku dożywocia - śmierć spadkodawcy zobowiązanego z tytułu dożywocia powoduje przejście obowiązków wynikających z tej umowy na jego spadkobierców

• Jeżeli chodzi o roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę na podstawie Art. 445 § 1 i 2 nie wchodzi ona do spadku jednak ustawodawca przewiduje od tej zasady jeden wyjątek - roszczenie przechodzi na spadkobierców uprawnionego gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego.

• Prawa i obowiązki przechodzące na określone osoby niezależnie od tego czy są one spadkobiercami- chodzi tutaj o sytuacje normowane przepisami szczególnymi wskazującymi konkretne osoby na które przechodzą poszczególne prawa (rzadziej obowiązki) - wywołują skutek z mocy samego prawa, niezależnie od woli stron

- przejście takich praw i obowiązków następuje na drodze sukcesji syngularnej (wtedy przepisy prawa spadkowego nie mają zastosowania nawet posiłkowego)

- polega to na tym że określone przedmioty majątkowe (np. sumy znajdujące się na rachunku bankowym) normalnie wejdą w skład spadku i będą podlegały dziedziczeniu albo po dokonaniu odpowiedniej czynności prawnej - zostają wyłączone ze spadku i przechodzą na określone osoby w drodze następstwa pod tytułem szczególnym

- np. Art. 691 KC - po śmierci najemcy w jego miejsce (w stosunek najmu) wstępują osoby wyczerpująco wyliczone w tym artykule jeżeli w chwili jego śmierci stale z nim zamieszkiwały. W razie braku podmiotów uprawnionych stosunek prawny wygasa.

- kolejnym przykładem takiej sytuacji, w której norma prawna stwarza spadkodawcy możliwość złożenia oświadczenia woli powodującego, że pewne przedmioty majątkowe co do zasady wchodzące w skład spadku, zostają wyłączone od dziedziczenia jest sytuacja posiadacza rachunku bankowego, który może wskazać w umowie osoby na których rzecz ma nastąpić wypłata sumy znajdującej się na tym rachunku - krąg osób uprawnionych jest jednak ograniczony do małżonka, zstępnych, wstępnych oraz rodzeństwa

- wskazana osoba staje się wierzycielem banku a określona przez spadkodawcę kwota nie wchodzi w skład spadku

- podobnie członek spółdzielni może wskazać osobę, której spółdzielnia po jego śmierci ma wypłacić udziały (prawo do udziału nie wchodzi w skład spadku)

- to samo tyczy się: służebności mieszkania (w przypadku braku wskazania osób w umowie - służebność wygasa) oraz ubezpieczenia osobowego a także środków emerytalnych

Prawa wchodzące w skład spadku:

1. Prawa rzeczowe - chodzi przede wszystkim o własność nieruchomości i ruchomości, użytkowanie wieczyste i związaną z tym prawem własność budynków i innych urządzeń oraz o większość praw rzeczowych ograniczonych (przede wszystkim spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu) a także hipoteka i zastaw - ale tylko łącznie z wierzytelnością którą zabezpieczają (jeżeli np. zastaw zabezpiecza wierzytelność, która ma ściśle osobisty charakter a więc taką która wygasa z chwilą jego śmierci - wygasa także zastaw)

2. Posiadanie

3. Prawa z zakresu zobowiązań - stosunki zobowiązaniowe, których podmiotem był spadkodawca w zasadzie nie wygasają w chwili jego śmierci a wynikające z nich prawa wchodzą w skład spadku ( z wyjątkiem tych wskazanych powyżej) niezależnie od tego jakie było źródło zobowiązania - odnosi się to zarówno do roszczeń odszkodowawczych(deliktowych czy kontraktowych), wierzytelności oraz bezpodstawnego wzbogacenia

• Roszczenia odszkodowawcze - w skład spadku wchodzą roszczenie o naprawienie szkody (także spowodowanej uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia) poza tymi wynikającymi z Art. 444 §1 zd. 2 i §2 KC. Na spadkobierców przechodzi roszczenie z Art. 446 §3 jako majątkowe roszczenie odszkodowawcze

• Prawa wynikające z umów - na spadkobiercę przechodzą roszczenia z umów zawartych przez spadkodawcę

• Np. jeżeli spadkodawca zawarł przed śmiercią umowę sprzedaży, która nie została wykonana, spadkobierca ma prawo domagać się wydania rzeczy i spełnienia innych świadczeń o ile przewidywała je umowa.

- w skład spadku wchodzi uprawnienie darczyńcy do odwołania wykonanej już darowizny - prawo wchodzi w skład spadku o ile istniało już po stronie darczyńcy (o ile zdarzenia powodujące powstanie takiego uprawnienia miały miejsce przed śmiercią darczyńcy)

Art. 889 § 2 przewiduje w pewnym zakresie własne uprawnienie spadkodawcy do odwołania darowizny dokonanej przez spadkodawcę

4. Ekspektatywa - oczekiwanie prawne - jest prawem podmiotowym, którego funkcja polega na przygotowaniu i zabezpieczeniu nabycia prawa, umożliwiającego pełne i ostateczne zaspokojenie określonych potrzeb

- ekspektatywa nie przechodzi na spadkobierców uprawnionego jedynie wówczas, gdy prawo podmiotowe, którego nabycie poprzedza oczekiwanie prawne nie wchodziłoby w skład spadku

Obowiązki wchodzące w skład spadku:

- długi/ pasywa spadku

1. Obowiązki, których podmiotem był spadkodawca

• obowiązki wchodzące w skład spadku muszą odpowiadać kryteriom - muszą mieć charakter majątkowy, nie mogą pozostawać w ścisłym związku z osobą spadkodawcy i nie mogą przechodzić na określone osoby, niezależnie od tego czy są one spadkobiercami

- są to np. obowiązki złożenia oświadczenia woli w sferze podlegających dziedziczeniu stosunków majątkowych, obowiązki wynikające z działania spadkodawcy jako rzekomego pełnomocnika

• obowiązki prawno rzeczowe - obowiązki przechodzą na spadkobierców ze względu na swój majątkowy charakter, obowiązki związane z prawem własności tylko jeżeli przejdzie na nich prawo własności

- chodzi tu przede wszystkim o obowiązki mające charakter tzw. Obligacji realnych np. obowiązki współwłaścicieli, obowiązki wynikające z przepisów prawa sąsiedzkiego

• zobowiązania - na spadkobierców przechodzą obowiązki powstające zarówno w wyniku zawarcia umowy jak i na skutek innych zdarzeń (np. bezpodstawne wzbogacenie, wyrządzeniem szkody czynem niedozwolonym) oraz obowiązki naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania

• obowiązki prawno rodzinne - obowiązki majątkowe wynikające ze stosunków między małżonkami oraz ze stosunków rodzinnych przechodzą na spadkobierców np. obowiązek zapłaty świadczeń alimentacyjnych, które stały się wymagalne za życia uprawnionego

2. Obowiązki, które nie ciążyły na spadkodawcy - chodzi o sytuację kiedy ze stosunku prawnego, którego podmiotem był spadkodawca (a który wygasł w chwili jego śmierci) wynikają określone obowiązki o charakterze majątkowym np. umowa, która uległa rozwiązaniu w chwili śmierci jednej ze stron, która została częściowo wykonana, a spełnione świadczenia mają ulec zwrotowi albo obowiązek zwrotu rzeczy, która pozostawała w użytkowaniu spadkodawcy

3. Obowiązki związane z otwarciem spadku:

- do długów spadkowych należą obowiązki powstające po śmierci spadkodawcy lub nieco później, związane z otwarciem spadku - Art. 922 §3 KC - roszczenie o zachowek, zapisy, polecenia, koszty pogrzebu, koszty postępowania spadkowego a także obowiązek udostępnienia małżonkowi zmarłego oraz jego bliskim korzystania z mieszkania i innych urządzeń domowych przez okres 3 miesięcy od otwarcia spadku, obowiązek dostarczenia dziadkom spadkodawcy środków utrzymania jeżeli znajdują się oni w niedostatku i nie mogą otrzymać środków utrzymania od osób, na których ciąży obowiązek alimentacyjny itd.

• Koszty postępowania spadkowego - można tu zaliczyć tylko takie koszty, które nie obciążają spadkobierców jako uczestników postępowania - koszty zabezpieczenia spadku, ogłoszenia testamentu (w tym przesłuchania świadka testamentu ustnego), koszty ustanowienia wykonawcy testamentu oraz wydatki związane z jego działaniem a także jego wynagrodzenia, koszty spisu inwentarza oraz zarządu spadkiem nieobjętym

- koszty obciążają spadkobierców - jeżeli spadkobierca obciążony takim obowiązkiem umrze - przechodzą na jego następców prawnych

• Koszty pogrzebu oraz koszty związane z chorobą spadkobiercy - koszt trumny, miejsca pogrzebu itp.

• Pozostałe długi spadkowe -

• obowiązek udostępnienia małżonkowi zmarłego oraz jego bliskim korzystania z mieszkania i innych urządzeń domowych przez okres 3 miesięcy od otwarcia spadku (Art. 923 §1) - tego obowiązku spadkodawca nie może ograniczyć ani wyłączyć. Uprawnionym jest małżonek zmarłego oraz osoby mu bliskie, które z chwilą jego śmierci wspólnie z nim zamieszkiwały.

• Obowiązek wydania małżonkowi spadkodawcy przedmiotów urządzenia domowego (Art. 939 zapis naddziałowy) - obciążony zapisem jest jedynie spadkobierca ustawowy dziedziczący w zbiegu z uprawnionym małżonkiem.

Przesłanki:

- Małżonek musi być spadkobiercą ustawowym (nie otrzyma zatem zapisu naddziałowego jeżeli został uznany za niegodnego, zrzekł się dziedziczenia, odrzucił spadek- [spór w doktrynie - jedni twierdzą, że pomimo zrzeczenia się spadku przysługuje mu korzyść z Art. 939 natomiast inni uważają, że odrzucenie spadku powoduje niemożność skorzystania z uprawnienia (to stanowisko jest zgodne z brzmieniem przepisu oraz istotą zapisu naddziałowego ] lub z innej przyczyny nie jest spadkobiercą ustawowym) powołanie takiego małżonka do dziedziczenie w testamencie sporządzonym przez spadkodawcę pozbawia go uprawnień z Art. 939.

- spadkobiercy współdziedziczący z małżonkiem nie mogą być zstępnymi spadkodawcy a jeżeli są zstępnymi nie mogą mieszkać ze spadkodawcą w chwili jego śmierci

- małżonkowie muszą pozostawać we wspólnym pożyciu (uprawnienie to nie przysługuje jeżeli przed śmiercią spadkodawcy ustało pożycie.

- do uprawnienia małżonka stosuje się odpowiednio przepisy o zapisie

• Przed wejściem w życie ustawy z 2.4. 2009 i wprowadzenie dziadków do kręgu spadkobierców istniał obowiązek dostarczenia dziadkom spadkodawcy środków utrzymania, który ciążył zarówno na spadkobiercach ustawowych jak i testamentowych - obciążał spadkobierców w stosunku do dziadków spadkodawcy, jeżeli dziadkowie nie zostali powołani do dziedziczenia, znajdują się w niedostatku, nie mogą otrzymać należnych świadczeń od osób na których ciąży względem nich ustawowy obowiązek alimentacyjny a spadkobiercy nie są względem dziadków spadkodawcy zobowiązani do alimentacji.

- po stronie zobowiązanego istniało upoważnienie przemienne - mógł dostarczać dziadkom spadkodawcy środki utrzymania albo jednorazowo uiścić na ich rzecz sumę odpowiadającą wartości ¼ spadku przypadającej zobowiązanemu.

Dziedziczenie

-Pochodne nabycie praw i obowiązków może nastąpić w drodze:

• Sukcesji generalnej (nabycie pod tytułem ogólnym) - nabywca wchodzi w ogół praw i obowiązków innego podmiotu - dla przejścia praw i obowiązków nie jest konieczne ich szczegółowe określenie

• Sukcesji syngularnej (nabycie pod tytułem szczególnym) - ze zbywcy (poprzednika prawnego) na nabywcę przechodzi jedno, ściśle określone prawo lub obowiązek albo kilka praw i obowiązków ale także zindywidualizowanych

- dziedziczenie - przejście na skutek jednego zdarzenia prawnego jakim jest śmierć osoby fizycznej, ogółu praw i obowiązków ze spadkodawcy na spadkobiercę (spadkobierców) - śmierć osoby fizycznej pociąga za sobą otwarcie spadku oraz nabycie go przez spadkobiercę. Dziedziczenie = sukcesja generalna

- krąg takich osób wyznacza spadkodawca albo przepis ustawy

- spadkobierca wchodzi w sytuację prawną zmarłego - wchodzi nie tylko w ogół praw i obowiązków ale działają w stosunku do niego instytucje prawne, które działały w stosunku do poprzednika np. w stosunku do spadkobiercy biegnie nadal termin przedawnienia i termin zawity a także termin zasiedzenia, który rozpoczął się za życia spadkodawcy

Powołanie do spadku:

- powołanie do spadku jest źródłem z którego wynika możliwość wejścia w ogół praw i obowiązków zmarłej osoby fizycznej

- polskie prawo przewiduje dwa źródła powołania do spadku: testament i ustawę

- dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo, ustawowe co do całości spadku następuje kiedy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał nie chce albo nie może być spadkobiercą (Art. 926 §2)

- prawo polskie przewiduje możliwość powołania do tego samego spadku częściowo na podstawie testamentu a częściowo na podstawie ustawy - odnosi się to jednak wyłącznie do ułamkowych części spadku, co do których spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo też ten, którego powołał nie chce albo nie może dziedziczyć (Art. 926 §3)

np. kiedy spadkodawca sporządzi testament w którym powołuje do spadku spadkobiercę „co do połowy mojego majątku”, co do drugiej połowy nie nastąpiło natomiast powołanie spadkobiercy, dlatego podlega ona dziedziczeniu ustawowemu. Jeżeli natomiast spadkodawca powołał dwóch współspadkobierców w częściach równych a jeden z nich odrzucił spadek - połowa spadku podlega dziedziczeniu testamentowemu a połowa ustawowemu.

- reguła z Art. 926 §3 - działa o ile ustawa nie przewiduje wyjątków (podstawienie zwykłe i przyrost)

Np. spadkodawca pozostawił troje dzieci A, B i C oraz małżonka M. Sporządził testament w brzmieniu „Wolą moją jest aby spadkobiercą połowy mojego majątku był kuzyn X”. W związku z tym do dziedziczenia ½ majątku dojdzie kuzyn X (zgodnie z testamentem) natomiast ½ będzie dziedziczona przez spadkobierców ustawowych na mocy ustawy - Ich udziały zgodnie z Art.931 §1 będą równe i wyniosą 1/8 całego spadku (1/2 *1/4 = 1/8)

Otwarcie i nabycie spadku:

- „otwarcie spadku” - jest określeniem zdarzenia z którym ustawa łączy skutek w postaci przejścia ogółu praw i obowiązków zmarłego na jego następcę prawnego

- chwilą otwarcia spadku jest chwila śmierci spadkodawcy (Art. 924) - określana datą godzinną (ma to istotne znaczenie w sytuacji gdy śmierć kilku osób mogących po sobie dziedziczyć po sobie wzajemnie nastąpiła tego samego dnia

np. kiedy osoba A jadąca samochodem z synem S oraz wnukiem W uległa poważnemu wypadkowi, natomiast syn i wnuk zmarli tego samego dnia w odstępie kilku godzin. Żadna z tych osób nie pozostawiła testamentu. Porządek dziedziczenia ustawowego kształtuje się różnie w zależności od tego czy wcześniej zmarł syn czy wnuk (nie ma innych spadkobierców ustawowych)

• Jeżeli wcześniej zmarł wnuk - cały jego majątek przechodzi na ojca (S) a jeżeli ten nie przeżył - cały majątek przechodzi na osobę A jako ojca spadkodawcy(Art. 932 § 3)

• Jeżeli jako pierwszy zmarł S - cały jego majątek przechodził na syna (W), Po jego śmierci majątek przechodzi na A - dziadka spadkodawcy (Art. 934 §1)

• W poprzednim stanie prawnym do dziedziczenia po W dochodziła gmina - dziadkowie byli wyłączeni z dziedziczenia ustawowego.

- do aktu stanu zgonu wpisuje się datę i godzinę zgonu (nie ma wymogu wpisania minuty) - jeżeli godziny zgonu nie da się ustalić należy wpisać moment najbardziej prawdopodobny lub granice czasowe chwili zgonu

- osoby, które zmarły w tej samej chwili nie mogą po sobie dziedziczyć - wprowadzono domniemanie, że jeżeli kilka osób straciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemuje się że zmarły jednocześnie.

- w przypadku uznania za zmarłego, chwilę jej śmierci oznacza się w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego (Art. 31 §1) - jako chwilę domniemanej śmierci uznaje się chwilę która wg okoliczności jest najbardziej prawdopodobna a w braku jakichkolwiek danych - pierwszy dzień terminu z którego uznanie za zmarłego stało się możliwe

Nabycie spadku:

1. Nabycie ex lege - spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia (Art. 925) - nabycie następuje z mocy prawa i nie jest uzależnione od złożenia oświadczenia woli spadkobiercę ani nawet od jego wiedzy o fakcie powołania

- wywołuje skutki ex tunc od chwili otwarcia spadku

- nabycie spadku nie jest definitywne - spadkobierca może spadek odrzucić i jest wówczas traktowany jakby nie dożył otwarcia spadku. Jeżeli jednak w terminie 6 miesięcy od chwili w której dowiedział się o tytule swego powołania nie złoży stosownego oświadczenia jest traktowany jakby przyjął spadek wprost, chyba że jest osobą niemającą pełnej zdolności do czynności prawnych, osobą co do której istnieje podstawa do całkowitego ubezwłasnowolnienia lub osobą prawną - taki spadkobierca jest traktowany jakby złożył oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza

2. Sukcesja generalna - na spadkobiercę przechodzi ogół praw i obowiązków należących do spadku

• Spadkobierca nabywa wszystkie przedmioty majątkowe należące do spadku niezależnie od ich charakteru (nieruchomości i ruchomości)

• Jeżeli do dziedziczenia dochodzi kilka osób, nabywają oni wspólnie cały spadek - udział każdego z nich (ułamek) jest udziałem zarówno w całości spadku jak i w poszczególnych przedmiotach należących do spadku

- na poszczególnych spadkobierców nie przechodzą określone przedmioty majątkowe ( niedopuszczalne jest aby jeden dostał dom, drugi samochód a trzeci krowę) - nie jest możliwe odstąpienie od tej zasady w drodze sporządzenia testamentu określonej treści.

- przeznaczenie spadkobiercom określonych przedmiotów musi być ocenione zgodnie z Art. 961 lub potraktowane jako zapisy a nie ustanowienie spadkobiercy!

• Nabycie w drodze sukcesji jest nabyciem pochodnym - obowiązuje zasada nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet.

• Na spadkobiercę przechodzą także przedmioty majątkowe, które stanowią przedmiot zapisu

Zdolność do dziedziczenia:

- zdolność do wejścia w ogół praw i obowiązków zmarłego - zdolność do dziedziczenia, która jest elementem zdolności prawnej (którą posiada człowiek od chwili urodzenia oraz osoba prawna)

- osoby zdolne do dziedziczenia:

1. Dziecko poczęte:

- posiada zdolność warunkową - zgodnie z Art. 927 §2 - dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku może być spadkobiercą jeżeli urodzi się żywe - spełnienie wymaganego warunku wywołuje skutki ex tunc

2. Osoba prawna:

- zdolność do dziedziczenia mają także osoby prawne, które istniały w dniu otwarcia spadku

- osoba prawna nie może nabyć spadku na podstawie ustawy

- zdolność do dziedziczenia mają także jednostki organizacyjne, niemające osobowości prawnej, którym ustawa przyznała zdolność prawną

- prawo polskie przyznaje ponadto w pewnych sytuacjach zdolność do dziedziczenia przyszłym osobom prawnym - chodzi o fundację, która w chwili otwarcia spadku jeszcze nie istnieją z uwagi na to że zostały ustanowione dopiero w testamencie

zgodnie z Art. 927 §3 - fundacja ustanowiona przez spadkodawcę w testamencie może być spadkodawcą jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu (bezskuteczny upływ terminu powoduje, że nawet jeśli fundacja powstanie to nie może dziedziczyć po swoim fundatorze)

- zdolność do dziedziczenia musi istnieć w chwili otwarcia spadku bo tylko ten moment decyduje o kręgu spadkobierców - w związku z tym osoba fizyczna musi zostać przynajmniej poczęta i przeżyć spadkodawcę (nie ma natomiast znaczenia, że spadkobierca zmarł zaraz po spadkodawcy)

- osoba prawna musi istnieć w chwili otwarcia spadku (w odniesieniu do osób prawnych podlegających wpisowi do rejestru - została wpisana do rejestru) - wyjątek stanowią fundacje ustanowione w testamencie

Niezdolność względna i bezwzględna

- Art. 927 §1 stanowi, że nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie dożyła otwarcia spadku oraz osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje

- podmioty, których ustawa nie wyposaża w możliwość nabycia spadku a tym samym stania się podmiotem praw i obowiązków wchodzących w skład spadku określane są jako podmioty niezdolne do dziedziczenia.

- niezdolność względna - niemożliwość dziedziczenia po określonej osobie jak w przypadku spadkobiercy niegodnego, osoby która zrzekła się dziedziczenia, świadka przy sporządzaniu testamentu oraz jego małżonka, krewnych i powinowatych (pierwszego i drugiego stopnia)

- niezdolność bezwzględna - niezdolność do dziedziczenia w ogóle

Niegodność dziedziczenia:

- instytucja niegodności dziedziczenia ma na celu niedopuszczenie do sytuacji w której podmiot podejmujący działania przeciwko osobie spadkobiercy, naruszający jego swobodę w zakresie porządku dziedziczenia w drodze sporządzenia testamentu określonej treści albo działający przeciwko sporządzonemu już testamentowi, dochodziłby do dziedziczenia po spadkodawcy

- niegodność dziedziczenia może zostać ukształtowana w dwojaki sposób:

• Ex lege - osoba należąca do potencjalnego kręgu spadkobierców, która dokonała czynu pociągającego za sobą niegodność jest wyłączona od dziedziczenia z mocy samego prawa bez konieczności wydania przez sąd stosownego orzeczenia

• Konstytutywne orzeczenie - dla uznania spadkobiercy za niegodnego ustawa żąda aby sąd wydał konstytutywne orzeczenie - przyjęte w polskim prawie

- za niegodnego może zostać uznany zarówno spadkobierca testamentowy jak i ustawowy (zgodnie z Art. 972 za niegodnego może także zostać uznany przedsiębiorca

Stwierdzenie niegodności:

- następuje w trybie procesowym

- legitymację czynną ma zgodnie z Art. 929 każdy kto ma w tym interes (nie koniecznie musi to być interes prawny lub majątkowy) a także prokurator

- z żądaniem można wystąpić w ciągu 1 roku od powzięcia wiadomości o przyczynie niegodności (płynie dla każdego zainteresowanego odrębnie) i nie później niż 3 lata od chwili otwarcia spadku (biegnie niezależnie od tego czy ktokolwiek z zainteresowanych wie o przyczynie niegodności) - upływ terminu pociąga za sobą niemożliwość wytoczenia powództwa o uznanie za niegodnego

upływ 3 letniego terminu zamyka definitywnie możliwość wystąpienia z takim powództwem i wyłączenia niegodnego od dziedziczenia

- uznanie spadkobiercy za niegodnego oznacza wyłączenie go od dziedziczenia jakby nie dożył otwarcia spadku (Art. 928 §2) - w jego miejsce przy dziedziczeniu ustawowym wejdą spadkobiercy powołani w dalszej kolejności, natomiast przy dziedziczeniu testamentowym do dziedziczenia może dojść spadkobierca podstawiony (Art. 936) - jeżeli jest kilku spadkobierców udział niegodnego spadkobiercy może przypaść pozostałym na drodze przyrostu (Art. 965) - może także dojść do dziedziczenia przypadającej na niego części na podstawie ustawy

- zapisobierca uznany za niegodnego jest traktowany jakby nigdy nie powstało dla niego roszczenie o wykonanie zapisu (podobnie uprawniony do zachowku)

Przyczyny niegodności:

- zostały wyczerpująco wyliczone w Art. 928 §1 - nie jest możliwe uznanie za niegodnego z innych przyczyn niż określone w ustawie, chociażby uzasadniały one potraktowanie postępowania spadkodawcy jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego

• Umyślne ciężkie przestępstwo przeciwko spadkodawcy - kk nie podaje definicji słowa „ciężkie przestępstwo” - należy jednak przyjąć, że zbrodnie w rozumieniu prawa karnego będą przestępstwami w rozumieniu Art. 928 §1 - jednak należy dokładnie rozpatrzeć okoliczności danej sprawy, ponieważ czasem występek w rozumieniu KK będzie podstawą uznania za niegodnego

- przestępstwo musi być skierowane przeciwko spadkodawcy - oznacza to że nie może stanowić podstawy, czyn umyślny nawet mający charakter ciężkiego przestępstwa ale skierowany przeciwko innej osobie niż spadkodawca (np. ciężkie uszkodzenie ciała osoby bliskiej spadkodawcy nie daje podstaw do uznania sprawcy za niegodnego)

Art. 1008 §2 przewidziana została możliwość pozbawienia uprawnionego prawa do zachowku również w sytuacji gdy dopuścił się określonego przestępstwa także w stosunku do osoby bliskiej spadkodawcy (przesłanka wydziedziczenia)

- przyczynę niegodności może także stanowić usiłowanie popełnienia przestępstwa, podżeganie i pomocnictwo o ile chodzi o „ciężkie przestępstwo”

• Naruszenie swobody testowania

- Art. 928 §2 - Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli  podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności

- podstęp i groźba powinny być rozumiane tak jak przy wadach oświadczenia woli

- podstęp - kiedy u spadkodawcy zostanie w sposób zamierzony wywołane mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy lub spraw np. podstępem nakłonienie spadkodawcy do sporządzenie testamentu w taki sposób, że jest on nieważny w skutek niedopełnienia formalnych wymogów

- groźba - musi mieć charakter poważny i bezprawny (w zasadzie każda groźba prowadząca do ograniczenia swobody testowania ma bezprawny charakter)

- zgodnie z Art. 928 §1 - możliwość uznania za niegodnego uzależniona jest od wystąpienia skutku w postaci sporządzenia lub odwołania testamentu wbrew rzeczywistej woli spadkodawcy

chodzi tutaj o sytuację trwałą! Tzn. taką w której spadkodawca do ostatnich chwil swego życia pozostawał w błędzie lub w stanie zagrożenia i nie dokonał rozrządzeń zgodnych ze swą rzeczywistą wolą - jeżeli stan uległ zmianie i testator w końcu ukształtował porządek dziedziczenia zgodnie ze swoją wolą, nie ma przesłanki do uznania za niegodnego

• Działanie przeciwko testamentowi

- chodzi o pewne zachowanie się w stosunku do testamentu:

• Ukrycie lub zniszczenie testamentu spadkodawcy

• Podrobienie lub przerobienie

• Świadome korzystanie z testamentu podrobionego lub przerobionego przez inną osobę

- ukrycie, zniszczenie, podrobienie lub przerobienie musi zostać dokonane w zamiarze dokonania zmian w porządku dziedziczenia ukształtowanym przez spadkodawcę w testamencie - co więcej dokonujący takich czynności musi mieć przekonanie, że chodzi o ważny testament (jeżeli wiedział, że niszczy nieważny testament nie ma przesłanek uznania za niegodnego, gdyby jednak myślał, że niszczy ważny testament który później okazał się nieważny - przesłanka jest spełniona)

- korzystanie z testamentu podrobionego lub przerobionego również musi być świadome - korzystający musi wiedzieć, że rozrządzenia z których wynikają określone dla niego korzyści (powołanie do dziedziczenia, zapis) nie pochodzą od spadkodawcy i nie odzwierciedlają jego woli (korzystanie z testamentu podrobionego przez inną osobę w przekonaniu, że jest on ważny nie spełnia przesłanki uznania za niegodnego)

- w orzecznictwie przyjmuje się za przyczynę uznania za niegodnego uznano także działanie przeciwko pismu stwierdzającemu treść testamentu ustnego tzn. podrobienie podpisu spadkodawcy lub korzystanie z tego dokumentu

Przebaczenie:

- zgodnie z Art. 930 - spadkobierca nie może zostać uznany za niegodnego jeżeli spadkodawca mu przebaczył

- przebaczenie jest aktem uczuciowym polegający na puszczeniu w niepamięć doznanej krzywdy i odczutej urazy (nie jest oświadczeniem woli) - sam przepis nie wymaga od spadkodawcy zdolności do czynności prawnych a jedynie dostatecznego rozeznania

- dostateczne rozeznanie oznacza istnienie po stronie spadkodawcy woli puszczenia w niepamięć doznanej krzywdy

- przebaczenie może zostać dokonane w dowolnej formie (także w sposób dorozumiany) - będzie skuteczne jeżeli z zachowania spadkodawcy jednoznacznie wynika chęć puszczenia w niepamięć doznanej krzywdy np. powołanie do dziedziczenia osoby co do której istnieją podstawy do wydziedziczenia albo lub ustanowienia na jej rzecz zapisu - spadkodawca musi być jednak świadomy popełnienia przez nią czynu nagannego.

Zrzeczenie się dziedziczenia

-polskie prawo zawiera generalny zakaz zawierania umów o spadek po osobie żyjącej (Art. 1047) - jedynym wyjątkiem jest umowa o zrzeczenie się dziedziczenia ustawowego zawierana między przyszłym spadkodawcą i osobą należącą do kręgu jego spadkobierców ustawowych (Art. 1048 - 1050)

- dla ważności tej umowy konieczne jest zachowanie formy aktu notarialnego pod rygorem nieważności

- podmiotem takiej umowy jest spadkodawca i każda osoba, która należy do kręgu spadkobierców wymienionych w ustawie (a nie tylko osoba, która byłaby powołana do spadku wg stanu istniejącego w chwili zawarcia umowy) - podmiotem takiej umowy może być zatem: małżonek spadkodawcy, jego zstępni, rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa

- stroną umowy nie może być natomiast Skarb Państwa i gmina - nie mogą zrzec się dziedziczenia i nie mogą odrzucić spadku ponieważ spadek nie może pozostać bez spadkobiercy

- zrzeczenie może dotyczyć jedynie dziedziczenia opartego na powołaniu z ustawy (nie jest możliwe zrzeczenie się dziedziczenia opartego na obu tytułach powołania) - nie jest możliwe zrzeczenie się spadku lub udziału w nim na rzecz innej osoby a w szczególności na rzecz innego spadkobiercy (SN)

- zrzeczenie się dziedziczenia powoduje, że zrzekający się i jego zstępni zostają wyłączeni od dziedziczenia tak jakby nie dożyli otwarcia spadku (Art. 1049 §2)

-umowa może jednak stanowić, że skutki zrzeczenia obejmują jedynie zrzekającego się z wyłączeniem jego zstępnych

- zrzekający się traci także prawo do zachowku - uprawnionym do zachowku jest ten, kto w braku testamentu dziedziczyłby z ustawy (Art. 991 §1)

- osoba, która zrzekła się dziedziczenia może dziedziczyć na podstawie testamentu - niezależnie czy ten został sporządzony przed czy po zawarciu umowy

- zrzeczenie się dziedziczenia nie czyni bezskutecznym zapisu uczynionego przez spadkodawcę na rzecz zrzekającego się

- skutki zrzeczenia mogą zostać zniwelowane w drodze umownego ich uchylenia - taka umowa musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego pomiędzy spadkodawcą a osobą, która zrzekła się dziedziczenia

Dziedziczenie ustawowe:

- dziedziczenie ustawowe ma miejsce, kiedy spadkodawca nie pozostawił po sobie ważnego testamentu wyłączającego lub modyfikującego reguły ustawowe albo też gdy osoby powołane do dziedziczenia nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami

- dziedziczenie ustawowe do części spadku ma miejsce, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy ktokolwiek z osób które powołał nie chce lub nie może być spadkobiercą - w tym ostatnim przypadku ma to miejsce jeżeli nie działa instytucja podstawienia lub przyrostu

Krąg spadkobierców:

- KC przewiduje ustawowe dziedziczenie następujących bliskich spadkodawcy:

1. Małżonka

2. Zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki - bez ograniczenia stopnia pokrewieństwa)

3. Rodzice

4. Rodzeństwo spadkodawcy oraz ich zstępni

5. Dziadkowie spadkodawcy i ich zstępni

6. Dzieci małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku

• Poza kręgiem spadkodawców pozostają dalsi krewni spadkodawcy niż jego dziadkowie i ich zstępni oraz zstępni rodzeństwa spadkodawcy

- nowością wprowadzoną przez ustawę z 2.04.2009r jest poza rozszerzeniem kręgu spadkobierców ustawowych o dalszych krewnych niż rodzice w linii prostej oraz zstępni jego rodzeństwa w linii bocznej jest włączenie powinowatych spadkodawcy tzn. dzieci jego małżonka (pasierbowie)

• Zstępni - osoby przysposobione

- dziecko dziedziczy po swoich rodzicach niezależnie od tego czy pochodzi z małżeństwa czy ze związku poza małżeńskiego a także niezależnie od tego w jaki sposób zostało ustalone ojcostwo (uznanie, sądowe ustalenie ojcostwa)

- podobnie rodzice dziedziczą po swoim dziecku - niezależnie od tego czy w chwili otwarcia spadku byli małżeństwem i czy kiedykolwiek w tym związku pozostawali

• Przysposobienie:

• Pełne - przysposobiony i przysposabiający dziedziczą tak jakby przysposobiony był dzieckiem przysposabiającego (Art. 936 §1) - zgodnie z Art. 936 §2 przysposobiony nie dziedziczy po swoich wstępnych naturalnych i ich krewnych a osoby te nie dziedziczą po nim

- jeżeli skutki przysposobienia polegają wyłącznie na powstaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym reguły dziedziczenia z Art. 937 wyglądają tak:

• Przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi a zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach co dalsi zstępni spadkodawcy

• Przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego i ci krewni nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych

• Rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym a zamiast nich dziedziczy przysposabiający

- przysposobienie nie narusza zasad wynikających z pokrewieństwa

• Małżonek:

- małżonek spadkodawcy dziedziczy z ustawy jeżeli pozostawał w chwili otwarcia spadku w formalnym związku małżeńskim ze spadkodawcą - separacja faktyczna nie wyłącza go od dziedziczenia natomiast jeżeli w chwili otwarcia spadku istniał prawomocny wyrok sądu unieważniający lub rozwiązujący małżeństwo - małżonek nie dziedziczy

- małżeństwo nieistniejące tzn. związek który nie został zawarty ze względu na niespełnienie przesłanek z Art. 1 KRO - nie daje podstaw do dziedziczenia

- jeżeli natomiast małżeństwo zostało zawarte pomimo istnienia przeszkód pozostały przy życiu małżonek dziedziczy z ustawy ponieważ śmierć drugiego wyłącza możliwość jego unieważnienia - Art. 18 KRO przewiduje dwa wyjątki od tej zasady:

• Jeżeli małżeństwo zostało zawarte pomiędzy krewnymi

• Jeżeli jeden z małżonków pozostawał w chwili zawarcia małżeństwa w innym związku małżeńskim

• W tych dwóch sytuacjach możliwe jest unieważnienie małżeństwa już po śmierci jednego z małżonków, ponieważ z powództwem o jego unieważnienie może wystąpić każdy kto ma w tym interes prawny - wyrok unieważniający małżeństwo powoduje wyłączenie małżonka żyjącego od dziedziczenia ustawowego.

- UWAGA - wytoczenie powództwa za życia spadkodawcy pozwala na jego unieważnienie także po śmierci jednego z małżonków - unieważnienia takiego małżeństwa mogą dochodzić zstępni zmarłego a unieważnienie powoduje wyłączenie małżonka żyjącego z kręgu spadkobierców ustawowych

- toczący się w chwili śmierci spadkodawcy rozwód podlega umorzeniu (Art. 446 KPC) - jednak wystąpienie wcześniej przez zmarłego z żądaniem orzeczenia rozwodu z wyłącznej winy drugiego małżonka może prowadzić do wyłączenia małżonka pozostającego przy życiu od dziedziczenia

z żądaniem wydania orzeczenia (czy żądanie rozwodu było uzasadnione) można wystąpić w terminie 6 miesięcy od dnia w którym spadkobierca ustawowy dziedziczący w zbiegu z małżonkiem dowiedział się o otwarciu spadku, jednak nie później niż rok po otwarciu spadku - upływ terminu powoduje wyłączenie możliwości wystąpienia ze stosownym żądaniem.

- prawomocne orzeczenie separacji powoduje wyłączenie stosowania przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy pozostającego w separacji małżonka - małżonek nie dochodzi do dziedziczenia ustawowego

Kolejność dziedziczenia:

- spadkobiercy ustawowi zostali podzieleni na grupy dochodzące kolejno do dziedziczenia ustawowego - spadkobiercy należący do grupy dalszej dochodzą do dziedziczenia dopiero kiedy nie ma spadkobierców z grupy bliższej

- w prawie polskim jedynie małżonek spadkodawcy dziedziczy zarówno w pierwszej jak i drugiej grupie spadkobierców ustawowych

- możliwe jest określenie wielkości udziałów w stałym ułamku lub w zależności od liczby spadkobierców dochodzących do dziedziczenia (podział wg głów - In capita)

- jeżeli w miejsce nieżyjących krewnych spadkodawcy powołani zostają ich zstępni, określenie wielkości należnego udziału odbywa się wg szczepów (In strip es)

polega to na ustaleniu w pierwszej kolejności udziału jaki przypadałby nieżyjącemu krewnemu bliższego stopnia - taki udział zostaje następnie przeznaczony zstępnym zmarłego krewnego z reguły w częściach równych (ten wtórny podział odbywa się już wg głów)

• Spadkodawca miał troje dzieci A, B i C. A nie dożył otwarcia spadku - zmarł przed spadkodawcą pozostawiając dwoje dzieci X i Y. Podział spadku odbywa się więc w stosunku do dzieci wg głów - każde uzyskuje 1/3 spadku. Natomiast wielkość udziałów przypadających na dzieci A określa się wg szczepu - przypada im udział, który przypadłby ojcu gdyby nie zmarł czyli 1/3 całego spadku. Ten udział z kolei dzieli się wg głów i każdemu z nich przypada 1/6 (1/3 *1/2 = 1/6)

- KC dzieli spadkobierców ustawowych na 5 grup:

1. Małżonek i dzieci spadkodawcy a jeżeli otwarcia spadku nie dożyło dziecko, w jego miejsce wchodzą jego zstępni

2. Małżonek spadkodawcy, jego rodzice, rodzeństwo oraz zstępni rodzeństwa

3. Dziadkowie spadkodawcy i ich zstępni

4. Zstępni małżonka spadkodawcy (pasierbowie) pod warunkiem że w chwili otwarcia spadku ich rodzice już nie żyją

5. Gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawca lub jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy nie da się ustalić lub jeżeli mieszkał poza granicami polski - Skarb Państwa

1. Małżonek i dzieci:

- małżonek i dzieci spadkodawcy dziedziczą w częściach równych jednak część przypadająca na małżonka nie może być mniejsza niż ¼

np. w sytuacji gdy spadkodawca pozostawił małżonka i czworo dzieci - ich udziały w spadku będą wyglądać następująco: małżonek - ¼ a każde dziecko 3/16 całości spadku

- jeżeli małżonkowie pozostawali we wspólności ustawowej, z chwilą śmierci wspólność ta ustaje a do majątku osobistego stosuje się przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych (Art. 46 KRO w związku z Art. 1035 KC) - udziały małżonków są równe co oznacza, że w skład spadku wchodzi z reguły połowa dotychczasowego majątku wspólnego (małżonek żyjący pozostaje wyłącznym uprawnionym co do drugiej połowy stanowiącej jego udział w dotychczasowym majątku wspólnym a ponadto otrzymuje min. ¼ ze spadku czyli z drugiej połowy dotychczasowego majątku wspólnego

np. spadkodawca pozostawił żonę (M) i czworo dzieci A, B, C i D. Małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności ustawowej przy czym majątek odrębny małżonka stanowił tak znikomą wartość, że nie jest w ogóle brany pod uwagę.

W skład spadku wchodzi zatem udział spadkodawcy w majątku wspólnym czyli ½ (pozostała część przypada żyjącemu małżonkowi jako jego udział w byłym majątku wspólnym) Spadek dzieli się zatem następująco: M dostaje ¼ a każde z dzieci 3/16. Oznacza to, że z majątku M otrzyma 20/32 (16/32 +4/32 = 20/32) a każde z dzieci po 3/32 (12/32 x ¼ = 3/32)

Dzieci i dalsi zstępni

- jeżeli spadkodawca w chwili śmierci nie pozostawał w związku małżeńskim lub orzeczono prawomocnie separacje, jego małżeństwo zostało unieważnione po jego śmierci lub jeżeli małżonek został wyłączony od dziedziczenia na podstawie Art. 940 do dziedziczenia dochodzą dzieci

- dzieci dziedziczą w częściach równych

- jeżeli jedno z dzieci nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada jego dzieciom (wnukom spadkodawcy) w częściach równych

jeżeli spadkodawca miał troje dzieci i jedno z nich nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając troje swoich dzieci - udziały poszczególnych osób przedstawiają się następująco: dwoje dzieci żyjących otrzymuje po 1/3 całego spadku. Natomiast wnuki spadkodawcy otrzymują 1/3 do podziału między siebie czyli każde z nich otrzymuje po 1/9 (1/3 x 1/3 = 1/9)

- do dziedziczenia dochodzą wszystkie dzieci spadkodawcy

np. spadkodawca S przed zawarciem związku małżeńskiego miał syna A, którego uznał. Następnie zawarł związek małżeński z którego pochodził syn B i córka C. Ponadto S, po śmierci żony pozostawał w krótkim związku z którego narodziła się córka D a w stosunku do niej nastąpiło sądowe ustalenie ojcostwa. W razie śmierci S - wszystkie dzieci dochodzą do dziedziczenia a ich udziały są równe i wynoszą po ¼

- osoby przysposobione zarówno przy przysposobieniu pełnym jak i niepełnym dziedziczą w taki sam sposób jak dzieci i dalsi zstępni

2. Dziedziczenie spadkobierców grupy drugiej (małżonek spadkodawcy, jego rodzice, rodzeństwo oraz zstępni rodzeństwa)

- spadkobiercy drugiej grupy dochodzą do dziedziczenia jeżeli spadkodawca nie pozostawił zstępnych lub żyjący zstępni są traktowani tak jakby nie dożyli otwarcia spadku (zrzekli się dziedziczenia, zostali uznani za niegodnych, odrzucili spadek)

Małżonek:

- udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem lub zstępnymi rodzeństwa wynosi zawsze połowę spadku (Art. 933 § 1) - wielkość udziału małżonka jest ułamkiem stałym - pozostaje on niezmienny niezależnie od tego ilu współspadkobierców dochodzi do dziedziczenia drugiej połowy spadku

do dziedziczenia dochodzi małżonek spadkodawcy M oraz troje rodzeństwa spadkodawcy A, B i C. W związku z tym M otrzyma ½ natomiast udział każdego z rodzeństwa wynosi 1/6 (1/2 x 1/3 = 1/6) całości spadku.

Jeżeli natomiast do dziedziczenia doszedłby małżonek spadkodawcy oraz jego brat to udziały spadkobierców wyniosłyby ½.

Rodzice i Rodzeństwo:

- udział spadkowy każdego z rodziców dziedziczących w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi ¼ całości spadku, jeżeli zaś ojcostwo rodzica nie zostało ustalone - udział spadkowy matki wynosi ½

- w przypadku braku zstępnych i małżonka spadkodawcy rodzice dziedziczą cały majątek w częściach równych - każde po ½

- jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, przypadający na niego udział spadkowy dziedziczy rodzeństwo spadkodawcy w częściach równych

- po nowelizacji w 2009r. sytuacja rodzeństwa uległa zmianie - rodzeństwo dochodzi do spadku dopiero w wypadku śmierci rodzica, podczas gdy poprzednio dziedziczyło wspólnie z rodzicami spadkodawcy

- do kręgu spadkobierców ustawowych należy także rodzeństwo przyrodnie (SN)

- jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, jego udział spadkowy przechodzi na jego zstępnych

• Spadkodawca, bezdzietny wdowiec pozostawił Matkę (M). Ojciec (o) zmarł wcześniej. Małżonkowie M i O poza spadkodawcą mieli jeszcze 3 dzieci (A, B i C). Porządek dziedziczenia ustawowego wygląda więc tak: M - ½ natomiast ½ przypadająca na ojca jest dzielona między rodzeństwo zatem każde z nich otrzymuje po 1/6

• Spadkodawca, bezdzietny wdowiec, którego rodzice zmarli przed otwarciem spadku miał dwoje rodzeństwa (A i B), które także zmarło wcześniej pozostawiając jednak dzieci - brat A - dwóch synów A1 i A2 natomiast brat B - trzy córki B1, B2 i B3. Porządek dziedziczenia wygląda więc tak: ½ przypadająca na A jest dzielona między jego dwóch synów i każdy otrzymuje po ¼ (1/2 x ½ = ¼) natomiast ½ przypadająca na B jest dzielona między 3 córki które otrzymują po 1/6 całości spadku

• Spadkodawca pozostawił dwoje rodzeństwa: brata B i siostrę S. Brat zmarł przed otwarciem spadku ale pozostawił dwoje dzieci X i Y z tym, że X także zmarło przed otwarciem spadku pozostawiając dwoje dzieci - V i Z. W takiej sytuacji: S dostaje ½ , X dostaje ¼ (1/2 x1/2 = ¼) a V i Z 1/8 (1/4 x ½ = 1/8)

• Bezdzietny spadkodawca pozostawił małżonka (M), ojca O oraz dwoje rodzeństwa (A i B). Matka spadkodawcy zmarła przed otwarciem spadku. Porządek dziedziczenia wygląda tak: M dostaje ½ , O dostaje ¼ a rodzeństwo po 1/8

Małżonek jako jedyny spadkobierca:

- jeżeli spadkodawca nie pozostawił rodziców, rodzeństwa ani zstępnych rodzeństwa, cały spadek przypada małżonkowi (Art. 933 §2)

- małżonek dochodzący do dziedziczenia w zbiegu z innymi spadkobiercami niż zstępni spadkodawcy, którzy mieszkali razem z nim w chwili jego śmierci może żądać ze spadku ponad swój udział spadkodawcy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam

- do roszczeń małżonka z tego tytułu stosuje się odpowiednio przepisy o zapisie.

Dziadkowie spadkodawcy:

- jeżeli spadkodawca nie pozostawił zstępnych, małżonka , rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa do dziedziczenia ustawowego dochodzą dziadkowie w równych częściach

- jeżeli zatem w konkretnej sytuacji w chwili otwarcia spadku, żyją wszyscy dziadkowie spadkodawcy (zarówno po stronie matki jak i ojca) to ich udziały wyniosą po ¼

- jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, jego udział spadkowy przypada jego zstępnym (wujowie, ciotki spadkodawcy oraz jego cioteczne rodzeństwo) - podział udziału następuje wg zasad dotyczących zstępnych spadkodawcy - tzn. wg reguł określonych w Art. 931§ 2

- jeżeli dziadek, który nie dożył otwarcia spadku nie pozostawił zstępnych, jego udział przypada pozostałym dziadkom w częściach równych

np. spadkodawca pozostawił troje dziadków A, B i C. Czwarty dziadek (D) umarł przed otwarciem spadku pozostawiając dwójkę dzieci (X i Y). Porządek dziedziczenia wygląda następująco; każdy z dziadków A, B i C dostają ¼ natomiast dzieci zmarłego dziadka 1/8

• Spadkodawca pozostawił dwoje dziadków A i B. Pozostali dziadkowie C i D nie dożyli otwarcia spadku, z tym że dziadek C nie pozostawił zstępnych natomiast dziadek D pozostawił syna X. Jego drugi syn Y zmarł wcześniej pozostawiając dwoje dzieci (Y1 i Y2). Porządek dziedziczenia wygląda następująco: Dziadkowie A i B dziedziczą po 4/12 spadku (1/4 + ¼ x 1/3 = 4/12), gdyż udział który przypadłby dziadkowi C przyrasta do udziałów spadkowych A i B i zstępnych D. Udział który przypadał dziadkowi D przypada jego zstępnym czyli syn X dojdzie do dziedziczenia w 2/12 (4/12 x ½ = 2/12), natomiast wnuki D (dzieci Y)- każde w 1/12 (4/12 x1/2 = 2/12)

Pasierbowie spadkodawcy:

- w sytuacji , gdy spadkodawca nie pozostawił małżonka ani żadnego z krewnych pasujących do opisanego wcześniej kręgu spadkobierców ustawowych do dziedziczenia dochodzą dzieci małżonka spadkodawcy (pasierbowie) w częściach równych

- istnieje jednak pewien warunek dziedziczenia przez te osoby - oboje rodzice takiego spadkobiercy zmarli przed otwarciem spadku po jego ojczymie lub macosze

- jeżeli spadkodawca pozostawił więcej niż jednego pasierba, spadek przypada im w częściach równych

- UWAGA - zstępni pasierba pozostają poza kręgiem dziedziczenia!

np. spadkodawca pozostawił pasierbów A i B. Są to synowie zmarłej wcześniej żony z jej pierwszego małżeństwa (ich ojciec także nie żyje) - dojdą oni do dziedziczenia w ½. Jeżeli jednak pasierb A zmarł przed otwarciem spadku ale pozostawił dwóch synów - do dziedziczenia całego spadku dojdzie B (przepis nie przewiduje aby udział przypadający pasierbowi przechodził w razie jego śmierci na jego zstępnych)

• Spadkodawczyni S pozostawiła dwoje pasierbów - A jest synem jej zmarłego męża z pierwszego małżeństwa a B córką z jego drugiego małżeństwa. Matka A zmarła przed otwarciem spadku po S, natomiast matka B żyje. W związku z tym do dziedziczenia całego spadku dojdzie tylko A.

Testament jako podstawa dziedziczenia:

- testament:

• Czynność prawna, przez którą osoba fizyczna określa losy swojego majątku na wypadek śmierci

• Dokument w którym zostaje zawarte oświadczenie woli testatora

- testament jest czynnością prawną pozwalającą uregulować sytuację prawną majątku należącego do osoby fizycznej na wypadek śmierci

- jest to czynność prawna jednostronna, odwołalna, mortis causa - wystąpienie tych cech jest konieczne aby dana czynność prawna mogła zostać uznana za testament

- KC charakteryzuje testament jako czynność prawną o następujących cechach:

• Charakter mortis causa - testament nie wywołuje żadnych skutków w chwili jego sporządzenia

• Odwołalność - testator może swój testament odwołać w całości lub w części w każdej chwili

• Jednostronność

• Ściśle osobisty charakter - zakaz sporządzania oraz odwołania testamentu przez przedstawiciela

• Poddanie daleko posuniętym rygorom formalnym, których niedopełnienie powoduje nieważność testamentu - niemożność sporządzenia go w innej formie niż przewiduje ustawa

- polskie prawo przewiduje możliwość rozrządzania majątkiem wyłącznie przez testament - obowiązuje całkowity zakaz zawierania umów o przyszły spadek (spadek po osobie żyjącej) nie została natomiast uregulowana kwestia dopuszczalności darowizny na wypadek śmierci (za dopuszczalnością zawarcia takiej umowy jest m.in. A. Kubas) - z reguły przyjmuje się jednak, że taka darowizna nie jest dopuszczalna

- poza testamentem istnieją możliwości rozdysponowania majątkiem na wypadek śmierci poprzez umowę na rzecz osoby 3 w której umieszone zostanie zastrzeżenie, że osoba ta nabędzie korzyść dopiero z chwilą śmierci zastrzegającego - jest to jednak w dalszym ciągu czynność Inter vivo a jedynie przysporzenie jest przysporzeniem na wypadek śmierci

Sporządzenie testamentu:

- sporządzenie testamentu jest dokonaniem czynności prawnej - zastosowanie znajdują zatem ogólne reguły dotyczące czynności prawnych

- zdolność testowania - możliwość sporządzenia przez osobę fizyczną ważnego testamentu. Zgodnie z Art. 944 §1 - zdolność testowania nabywa się z chwilą uzyskania pełnej zdolności do czynności prawnych (zdolność testowania ma więc osoba, która ukończyła 18 lat lub przed tym wiekiem zawarła za zgodą sądu związek małżeński oraz nie została ubezwłasnowolniona)

- zdolność testowania traci osoba ubezwłasnowolniona całkowicie lub częściowo a także osoba, dla której ustanowiono na podstawie Art. 549 KPC doradcę tymczasowego

- spadkodawca musi mieć zdolność testowania w chwili sporządzania testamentu (późniejsza utrata lub nabycie zdolności testowania nie ma wpływu na ważność sporządzonego wcześniej testamentu)

Wola testowania:

- wola testowania to wola i świadomość dokonania czynności prawnej na wypadek śmierci - testator musi mieć świadomość, że reguluje losy majątku na czas po swojej śmierci

- zamiar uregulowania majątku musi być powzięty na serio a spadkodawca musi działać z zamiarem wywołania skutków

Prawnych

Wady oświadczenia woli:

- zgodnie z Art. 945 testament jest nieważny jeżeli został sporządzony:

• w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli - brak świadomości lub swobody należy oceniać wg wskazówek zawartych w Art. 82 KC. Stan braku świadomości lub swobody musi występować w chwili sporządzania testamentu

- sama choroba psychiczna testatora nie pociąga za sobą automatycznie nieważności testamentu! - jeżeli taka osoba jest pełnoletnia a nie ma przesłanek do ubezwłasnowolnienia pomimo choroby psychicznej testament takiej osoby jest jak najbardziej ważny - konieczne jest natomiast przeprowadzenie dowodu czy w chwili sporządzania testamentu taka osoba działała z rozeznaniem

• pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści - odmiennie od regulacji z księgi I KC -przy ocenianiu błędu z Art. 945 bierze się pod uwagę każdy błąd istotny subiektywnie

- decydujące znaczenie ma jedynie okoliczność czy spadkodawca sporządziłby testament określonej treści, gdyby znał rzeczywisty stan rzeczy lub spraw

- nie ma znaczenia czy błąd dotyczył treści testamentu czy innych okoliczności (inaczej niż w Art. 84)

- ponadto odmiennie niż Art. 88, błąd spadkodawcy pociąga za sobą bezwzględną nieważność testamentu

• pod wpływem groźby - groźba z Art. 945 nie została wyraźnie określona jako bezprawna ale każda groźba mająca na celu skłonienie spadkodawcy do sporządzenia testamentu określonej treści jest bezprawna.

- groźba nie musi stanowić jedynej przyczyny sporządzenia testamentu - wystarczy aby miała poważny wpływ na decyzję spadkodawcy

- nie musi być obiektywnie poważna - podobnie jak błąd należy ją oceniać z punktu widzenia testatora - według kryteriów testamentu

- podobnie jak błąd pociąga za sobą bezwzględną nieważność testamentu

- Art. 945 jest przepisem szczególnym w stosunku do ogólnych norm regulujących skutki wadliwego oświadczenia woli

Zakaz sporządzania testamentów wspólnych:

- zgodnie z Art. 945 testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy - zakaz testamentów wspólnych

- testament wspólny - pojawia się kiedy treść dokonanej czynności prawnej obejmuje rozrządzenia więcej niż jednego spadkodawcy

- zakaz sporządzenia takich testamentów obejmuje zarówno testamenty zawierające rozrządzenia powiązane ze sobą jak i całkowicie niezależne

testament własnoręczny sporządzają A i B spisują swoją wolę na tej samej kartce papieru a następnie składają pod rozrządzeniem swoje podpisy. Osoba A powołuje do całości spadku osobę B a osoba B, osobę A.

• Testament własnoręczny zostaje spisany ( w sposób jak wyżej) przez małżonków A i B. Każde z nich rozrządza całością swojego majątku na rzecz wspólnego dziecka D.

- zakaz sporządzania testamentów wspólnych nie odnosi się do testamentu ustnego oraz do pisma stwierdzającego treść takiego testamentu (Art. 942 używa pojęcia testament w znaczeniu dokumentu - oznacza to, że nie jest dopuszczalne zawarcie w jednym akcie notarialnym, protokole przy testamencie alograficznym czy też w piśmie przy testamencie holograficznym rozrządzeń dwóch lub więcej osób)

Odwołanie testamentu:

- dzięki temu, że testament nie wywołuje żadnych skutków prawnych za życia testatora - można go w każdej chwili odwołać

- jedyne ograniczenie w tym zakresie wynikają z istnienia wymogu aby spadkodawca miał zdolność testowania w chwili odwołania testamentu i dokonał tego osobiście (Art. 944 §2) a wola odwołania powzięta była niewadliwie

- odwołanie testamentu może dotyczyć wszystkich lub tylko niektórych rozrządzeń

Sposoby odwołania - określone w Art. 946 KC:

- spadkodawca może:

• Sporządzić nowy testament - sporządzenie nowego testamentu musi zostać dokonane w jednej z form przewidzianych prawem (niekoniecznie w tej w której został sporządzony testament, który ma zostać odwołany) - np. odwołanie testamentu w formie aktu notarialnego może nastąpić testamentem własnoręcznym a nawet ustnym

- treść późniejszego testamentu może zostać ograniczona tylko do odwołania pierwszego a porządek dziedziczenia będzie ustalony przez ustawę - jeżeli jednak oprócz odwołania, w późniejszym testamencie zawrze rozrządzenia określonej treści - porządek dziedziczenia nastąpi zgodnie z wolą z testamentu późniejszego

- sporządzenie nowego testamentu może pociągać za sobą odwołanie poprzedniego w sposób dorozumiany- jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że odwołuje poprzedni - odwołaniu ulegną tylko te postanowienia starego testamentu, których nie da się pogodzić z treścią nowego (Art. 947)

- jeżeli postanowienia nowego testamentu są całkowicie sprzeczne z postanowieniami starego - w takim wypadku testament wcześniejszy ulega odwołaniu (np. kiedy w pierwszym testamencie do całości spadku powołano osobę A natomiast w drugim do całości spadku - osobę B)

- późniejszy testament może odwołać wcześniejszy w całości lub w części - nastąpi to jednak tylko wówczas, gdy późniejszy testament jest ważny (nieważność późniejszego testamentu powoduje, że nie odwoła on starego testamentu bo nie wywiera w ogóle skutków prawnych)

• W zamiarze odwołania zniszczyć dokument zawierający jego oświadczenie lub pozbawić go cech od których zależy jego ważność - chodzi tu np. o podarcie testamentu albo oddarcie podpisu na testamencie własnoręcznym

- powyższe czynności pociągają za sobą odwołanie testamentu ale tylko wówczas, gdy nastąpiły w zamiarze odwołania

- czynności te muszą zostać podjęte osobiście przez spadkodawcę (Art. 944 §2)

- brak zamiaru odwołania testamentu lub okoliczność, że zniszczenie testamentu lub pozbawienie go cech od których zależy jego ważność była działaniem osoby 3 musi zostać wykazana przez osobę, która takie twierdzenie ponosi (Art. 6)

• Dokonać w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień - zmiany mogą polegać np. na przekreśleniu testamentu

- nie musi towarzyszyć temu umieszczenie przez spadkodawcę napisu „uchylony”, „odwołany” itp.

Skutki odwołania:

- w przypadku kiedy testator odwoła dokonane już odwołanie testamentu - taki testament nie odzyskuje już mocy prawnej (część doktryny uważa, że należy wziąć pod uwagę okoliczności a przede wszystkim wola spadkodawcy)

- SN - skutki prawne odwołania testamentu a także odwołania testamentu w którym odwołano testament wcześniejszy następują z chwilą otwarcia spadku

- SN - odwołanie w testamencie szczególnym, który następnie utracił moc jest bezskuteczne

Nieważność i bezskuteczność testamentu:

- testament jak każda czynności prawna jest nieważny jeżeli jest sprzeczny z ustawą, z zasadami życia społecznego lub ma na celu obejście ustawy

- testament jest sprzeczny z ustawą jeżeli zostaną naruszone przepisy księgi IV KC np. zakaz powoływania spadkobiercy pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, czy zakaz podstawienia powierniczego a także sporządzenie testamentu wspólnego. Nieważność testamentu mogą pociągać za sobą naruszenie przepisów o formie, sporządzenie testamentu przez osobę nie posiadającą zdolności testowania, przez przedstawiciela oraz obarczony wadą oświadczenia woli

- Art. 945 KC - z brzmienia przepisu można wnioskować, że pociąga za sobą nieważność bezwzględną (można się na nią powołać w każdym czasie i może to uczynić każda osoba zainteresowana) - tymczasem Art. 945 § 2 ogranicza w czasie możliwość powołania się na nieważność testamentu sporządzonego pod wpływem wady oświadczenia woli, określając termin, po upływie którego powołanie się na nieważność staje się niemożliwe. W związku z tym powstał spór w doktrynie:

• Część autorów uważa, że upływ terminu pociąga za sobą konwalidację testamentu

• Druga część twierdzi z kolei, że przepis ten wprowadza konstrukcję skuteczności testamentu

Bezskuteczność testamentu:

- testament nieważny nie wywołuje skutków prawnych - jest bezskuteczny

- testament może być także bezskuteczny (nie wywoływać skutków prawnych pomimo, że jest ważny

np. w Art. 976 - W braku odmiennej woli spadkodawcy zapis rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest bezskuteczny, jeżeli rzecz zapisana nie należy do spadku w chwili jego otwarcia albo jeżeli spadkodawca był w chwili swej śmierci zobowiązany do zbycia tej rzeczy.

- natomiast w innych przepisach wyraźnie jest mowa o nieważności (np. Art. 945, 962, 964)

Konwersja testamentu:

- konwersja testamentu polega na możliwości potraktowania testamentu nieodpowiadającego wymogom określonej formy jako testamentu sporządzonego w innej przewidzianej prawem formie

- polega na tym, że w miejsce zamierzonej czynności zostaje substytuowana inna czynność prawna o ile ta zamierzona czynność odpowiada wszystkim wymogom owej innej, zastępczej czynności prawnej (zastępcza czynność umożliwia realizację tego samego a w ostateczności podobnego celu)

- Cechy charakterystyczne konwersji:

• Dokonuje się na podstawie szczególnego przepisu ustawy odnoszącego się do konkretnego stanu faktycznego

• Dokonuje się z mocy prawa

• Rezultat jest ściśle określony przez normę prawną

- dopuszczalna jest konwersja testamentu w szczególności ma ona znaczenie przy testamentach alograficznych - przy tej formie szczególnie często występowało nieprzestrzeganie prawa przez funkcjonariuszy uprawnionych do przyjmowania oświadczeń woli spadkodawców - SN wielokrotnie wyrażał pogląd, że testament alograficzny nieważny z powodu braków formalnych może być uznany za ważny testament ustny

np. spadkodawca ustnie rozrządził swoim majątkiem w obecności dwóch świadków i sekretarza gminy. Jego zamiarem było zatem sporządzenie testamentu alograficznego. Sporządzony protokół nie został jednak podpisany przez świadków co zgodnie z Art. 958 w związku z Art. 951 § 2 powoduje nieważność testamentu. Oświadczenie spadkodawcy stanowi natomiast ważny testament ustny, ponieważ zostały spełnione przesłanki z Art. 952 § 2

- nieważność testamentu stwierdza sąd

Otwarcie i ogłoszenie testamentu:

- otwarcie i ogłoszenie testamentu ma charakter czysto formalny - jego celem jest ujawnienie treści testamentu

- w postępowaniu o otwarcie spadku nie podlega badaniu ważność testamentu a jego ogłoszenie nie jest przesłanką ważności testamentu

Treść testamentu:

- treść testamentu nie może być sprzeczna z ustawą i zasadami współżycia społecznego i nie może mieć na celu ominięcie ustawy - wystąpienie takiej sprzeczności pociąga za sobą nieważność testamentu

- spadkodawca może powołać jednego oraz kilku spadkobierców, sporządzić tzw. Testament negatywny (wyłączający od dziedziczenia spadkobiercę ustawowego), który może nie zawierać innych rozrządzeń i wtedy przypada spadkobiercom ustawowym

- swoboda testowania czyli zakres uprawnień pozwalający spadkodawcy dysponować swoim majątkiem na wypadek śmierci obejmuje możliwość powołania do dziedziczenia dowolnej osoby (z kręgu krewnych i powinowatych albo zupełnie obcą osobę - jedyny wymóg przewiduje Art. 927 aby osoba fizyczna żyła a osoba prawna istniała w chwili otwarcia spadku) a także możliwość rozrządzenia całym majątkiem

Ustanowienie spadkobiercy:

- Art. 959 pozwala spadkodawcy do całości lub części spadku powołać jedną lub kilka osób

- powołanie do części spadku oznacza powołanie do części ułamkowej - dopuszczalna jest więc sytuacja w której ta sama osoba dziedziczy w części z ustawy a w części testamentu:

np. spadkodawca powołał do ½ spadku jedno z dwojga swoich dzieci (A) i wyłączył od dziedziczenia małżonka. Do dziedziczenia drugiej połowy spadku dojdzie zatem z ustawy dwoje dzieci spadkodawcy (A, który dziedziczy także ½ z testamentu) oraz B w częściach równych - w związku z tym osoba A dziedziczy ¾ (1/2 +1/4) a osoba B ¼

- osoba spadkobiercy musi być przez spadkodawcę określona w taki sposób aby było możliwe zindywidualizowanie - nie musi być to jednak imię i nazwisko - wystarczy określenie np. „mój najstarszy syn” podobnie osoba prawna

- nie jest dopuszczalne upoważnienie w testamencie osoby 3 do wskazania kto ma zostać spadkobiercą

- testator nie musi użyć w testamencie ściśle określonych słów - dopuszczalne jest użycie jakichkolwiek określeń z których wynika wola powołania do dziedziczenia np. „przekazuje”

- powołanie spadkobiercy nie może być dokonane pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu (Art. 962 )

- zakaz warunkowego powołania spadkobiercy jest uzasadniony chęcią uniknięcia stanu niepewności i komplikacji prawnych.

- naruszenie tego zakazu może być potraktowane:

• Zastrzeżenie warunku lub terminu może być potraktowane jako nieistniejące (Art. 962) i wtedy spadkobierca powołany jest bezwarunkowo

• Jeżeli z treści testamentu lub okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia spadkobierca nie zostałby powołany - powołanie spadkobiercy jest nieważne

• Powyższe reguły nie mają zastosowania jeżeli ziszczenie się warunku lub nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem spadku

Przeznaczenie określonej osobie poszczególnych przedmiotów:

- jeżeli spadkodawca przeznacza w testamencie oznaczonej osobie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują cały spadek, Art. 961 nakazuje traktować taką osobę w razie wątpliwości jak spadkobiercę powołanego do całości spadku

- jeżeli jednak sformułowanie w testamencie wskazują jednoznacznie, że wolą spadkodawcy było jedynie ustanowienie zapisów to ten Art. Nie ma zastosowania

np. spadkodawca pozostawia testament o treści: do całego spadku powołuję moją żonę M. Mojemu przyjacielowi B zapisuję mój dom położony.. - M będzie jedynym spadkobiercą natomiast B jedynie zapisobiercą

- przy dokonywaniu oceny czy dany przedmiot przeznaczony w testamencie określonej osobie wyczerpuje cały spadek należy uwzględnić jedynie przedmioty należące do spadkodawcy w chwili sporządzania testamentu (SN)

Wielkość udziałów:

- spadkodawca może powołać jednego lub więcej spadkobierców - jeżeli powołuje ich kilku powinien określić wielkość udziałów

- jeżeli takie określenie nie wynika z treści testamentu - zgodnie z Art. 960 - spadkobiercy dziedziczą w częściach równych

- jeżeli spadkobiercy należą do kręgu spadkobierców ustawowych a zostali powołani w testamencie bez określenia wielkości ich udziałów - dziedziczą w częściach równych także wtedy gdy ich udziały wynikające z przepisów o dziedziczeniu ustawowym byłyby różne

np. spadkodawca powołał w testamencie do dziedziczenia małżonka M i oboje rodziców: A i B bez określenia wielkości przypadających im udziałów - każda z tych osób dojdzie do dziedziczenia 1/3 spadku. Przy dziedziczeniu ustawowym ich udziały wyglądałby tak: małżonka ½ a rodzice każde po ¼

- jeżeli spadkodawca przeznaczy kilku osobom przedmioty majątkowe wyczerpujące cały spadek - Art. 961 nakazuje uznać je za spadkobierców powołanych do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przedmiotów im przeznaczonych do wartości całego spadku

- osoby powołane w taki sposób nabywają w częściach ułamkowych cały spadek (a więc także udziały w poszczególnych, przysługujących im prawach majątkowych) -stają się spadkobiercami a nie zapisobiorcami

- ponoszą w związku z tym odpowiedzialność za długi spadkowe

-dla określenia wartości poszczególnych udziałów znaczenie ma obiektywna wartość poszczególnych przedmiotów a nie ich subiektywna wartość dla spadkodawcy

- reguły zawarte w KC stosuje się tylko wówczas gdy powstają wątpliwości co do woli spadkodawcy - jeżeli z treści testamentu wynika że niektóre osoby powołał do dziedziczenia a dla innych przeznaczył tylko zapisy - to treść ma pierwszeństwo

Testament negatywny. Wydziedziczenie

- pozbawienie spadkodawcy jego udziału w spadku - wydziedziczenie w jęz. Potocznym - może zostać dokonane w sposób dorozumiany (kiedy np. spadkodawca powoła do całości spadku inną osobę) albo w testamencie negatywnym - jest to testament którego treść obejmuje jedynie wyłączenie spadkobiercy/spadkobierców ustawowych od dziedziczenia

- KC posługuje się terminem „wydziedziczenie” jedynie w przypadku pozbawienia spadkobiercy ustawowego prawa do zachowku (Art. 1008) - wydziedziczenie w znaczeniu potocznym nie pociąga za sobą takich skutków - wydziedziczony w testamencie negatywnym może nadal realizować roszczenie o zachowek

- przyczyny wydziedziczenia (wyliczone w sposób wyczerpujący w Art. 1008):

1)   wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego - zachowanie spadkobiercy musi spotkać się z dezaprobatą spadkodawcy - jeżeli takie zachowanie jest zgodne z wolą testatora nie może być podstawą wydziedziczenia

2)   dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3)   uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych - to niewypełnianie musi mieć charakter trwały - chodzi o obowiązki rodzinne: obowiązek alimentacyjny ale także obowiązek opieki i pomocy niedołężnym rodzicom

- jeżeli przyczynę wydziedziczenia stanowi pewien stan trwały - musi on istnieć w chwili sporządzania testamentu a zdarzenie jednorazowe (popełnienie przestępstwa) musi istnieć przed wydziedziczeniem

- wydziedziczenia można dokonać jedynie w testamencie a jego przyczyna musi zostać określona w treści (Art. 1009)

- wydziedziczenie nie może być częściowe - ustawa przyznaje spadkodawcy możliwość pozbawiania zachowku ale nie daje mu możliwości jego modyfikowania

Przebaczenie:

- wydziedziczenie jest bezskuteczne jeżeli spadkodawca przebaczył spadkobiercy

- jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych - przebaczenie jest skuteczne tylko jeżeli nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem

- przebaczenie po sporządzeniu testamentu może nastąpić tylko w nowym testamencie

Podstawienie:

- podstawienie (substytucja) to zastąpienie jednej osoby inną

- polskie prawo dopuszcza możliwość powołania w testamencie spadkobiercy na wypadek, gdyby osoba powołana jako spadkobierca ustawowy nie chciała lub nie mogła przyjąć spadku - podstawienie zwykłe

- niedopuszczalne jest natomiast dokonanie - podstawienia powierniczego (Art. 964) - polega na zobowiązaniu spadkobiercy na zachowaniu nabytego spadku i pozostawieniu go innej osobie - takie postanowienie, zgodnie z Art. 964 ma tylko ten skutek, że ta inna osoba jest powołana do spadku na wypadek gdyby spadkobierca nie chciał lub nie mógł przyjąć spadku. Jeżeli jednak z treści testamentu lub okoliczności wynika, że bez takiego ograniczenia spadkobierca nie zostałby powołany - powołanie spadkobiercy jest nieważne

KC nakazuje traktować podstawienie powiernicze jak podstawienie zwykłe

Przyrost:

- Zgodnie z Art. 965 Jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców testamentowych, a jeden z nich nie chce lub nie może być spadkobiercą, przeznaczony dla niego udział, w braku odmiennej woli spadkodawcy, przypada pozostałym spadkobiercom testamentowym w stosunku do przypadających im udziałów (przyrost).

- instytucja przyrostu działa jedynie wówczas, gdy spadkodawca nie wyraził odmiennej woli - testator może skutecznie wyłączyć przyrost i wówczas część przypadająca osobie, która nie chce dziedziczyć podlega dziedziczeniu ustawowemu

- wyłączenie przyrostu może nastąpić kiedy spadkodawca dokona podstawienia

np. spadkodawca powołał do dziedziczenia w testamencie trzech spadkobierców (A, B i C) w częściach równych. Osoba A nie dożyła otwarcia spadku. Skutki tego zdarzenia kształtują się różnie w zależności od treści testamentu:

• Syt. I - spadkodawca nie zamieścił w testamencie żadnych dyspozycji - zadziała przyrost i udział osoby B i C wzrośnie do ½

• Syt. II - spadkodawca zamieścił w testamencie klauzulę „wyłączam przyrost” - udział w wysokości 1/3 który przypadłby A podlega dziedziczeniu ustawowemu

• Syt III - spadkodawca zamieścił w testamencie rozporządzenie : „gdyby A nie chciał lub nie mógł być spadkobiercą jego udział przeznaczam X” - mamy do czynienia z podstawieniem zwykłym, które wyłącza przyrost w związku z tym osoba B dostanie 1/3, osoba C dostanie 1/3 i osoba X dostanie 1/3

Inne rozrządzenia w testamencie:

Zapis:

- zapis to dyspozycja spadkodawcy, która nakłada na spadkobiercę lub zapisobiercę (dalszy zapis) obowiązek dokonania pewnego przysporzenia majątkowego na rzecz innej osoby

- taka osoba nie staje się spadkobiercą a jedynie w chwili otwarcia spadku przysługuje jej roszczenie o wykonanie zapisu

- z chwilą otwarcia spadku powstaje stosunek zobowiązaniowy w którym wierzycielem jest zapisobiorca a dłużnikiem - spadkobierca

- zgodnie z Art. 968§ 1 zapis charakteryzuje się następującymi cechami:

• Może być ustanowiony wyłącznie w testamencie (jego źródłem nie może być żadna inna czynność prawna)

• Musi być dokonany na rzecz oznaczonej osoby - nie jest dopuszczalne przeznaczenie pewnej korzyści majątkowej na rzecz nieoznaczonej osoby

• Jego istota polega na nałożeniu na podmiot obciążony obowiązku spełnienia określonego świadczenia majątkowego

- do zapisu mają zastosowanie odpowiednio przepisy o powołaniu spadkobiercy w kwestii zdolności do dziedziczenia i niegodności - zapisobiercą może być osoba fizyczna lub prawna a także nasciturus pod warunkiem, że urodzi się żywy. Zapisobiorca nie otrzyma zapisu jeżeli zostanie uznany za niegodnego

- możliwe jest odrzucenie zapisu

- w razie ustanowienia zapisu dla kilku osób bez określenia ich udziałów - zapis przypadnie im w częściach równych

- spadkodawca może ustanowić zapisobiorcę podstawionego

- działa instytucja przyrostu

- obowiązek spełnienia określonego świadczenia może zostać przez spadkodawcę nałożony na spadkobiercę lub na zapisobiercę (dalszy zapis)

- jeżeli osoba, która została obciążona zapisem nie chce lub nie może być spadkobiercą, spadkobierca ustawowy, któremu przypadł udział przeznaczony dla tej osoby - obowiązany jest (w braku odmiennej woli spadkodawcy) wykonać zapis obciążający tę osobę

taki obowiązek ciąży także na spadkobiercy podstawionym oraz spadkobiercy, któremu przypada udział spadkowy z tytułu przyrostu (Art. 967)

- jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców i ustanowił zapisy nie określając w jakim zakresie obciążają one poszczególnych spadkobierców - zapis obciąża ich w stosunku do wielkości ich udziałów

np. do dziedziczenia powołana została osoba A w ¾ i osoba B w ¼ a następnie testator sformułował zapis, który brzmiał następująco „zapisuję kwotę 1000zł na rzecz Z” - spadkodawca nie zawarł którego ze spadkobierców obciąża zapis i w jakiej części dlatego obaj ponoszą odpowiedzialność za spełnienie świadczenia - A musi wypłacić zapisobiercy 750zł (3/4 z 1000zł) a B 250zł (1/4 z 1000)

- jeżeli osoba, na której rzecz został dokonany zapis nie chce lub nie może być zapisobiercą - obciążony zapisem zostanie zwolniony z jego wykonania - ma jednak obowiązek wykonania dalszych zapisów (Art. 973)

- zapisobiorca obciążony dalszym zapisem może zwolnić się z tego obowiązku poprzez dokonanie na rzecz dalszego zapisobiorcy bezpłatnego przeniesienia praw otrzymanych z tytułu zapisu albo przelew roszczenia o jego wykonanie - upoważnienie przemienne

nie jest jednak możliwe skorzystania z tego upoważnienia, jeżeli przedmiotem zapisu są prawa niezbywalne (np. służebność mieszkania)

- zapis odmiennie od powołania spadkobiercy może być dokonany z zastrzeżeniem warunku lub terminu

- Art. 975 wyraźnie stanowi o takiej możliwości, wyłączając w tym zakresie działanie Art. 962

- do zapisu mają zastosowanie ogólne przepisy dotyczące warunku i terminu

- po stronie zapisobiorcy powstaje roszczenie o przeniesienie np. własności rzeczy - w prawie polskim nie ma zapisu, którego skutkiem byłoby automatyczne przejście na zapisobiercę własności przedmiotu w chwili śmierci spadkodawcy (legatum per vindicationem)

- spadkodawca może nałożyć na spadkobiercę obowiązek ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na rzecz zapisobiorcy, przeniesienie na niego prawa własności, umorzenie długu, wykonanie na jego rzecz pewnych usług itp.

Rzecz oznaczona co do tożsamości

- gdy przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości nienależąca do spadku w chwili jego otwarcia lub rzecz należąca do spadku ale taka, której własność spadkodawca miał obowiązek przenieść na inną osobę - w braku odmiennej woli spadkodawcy taki zapis jest bezskuteczny (Art. 976)

jeżeli taka odmienna wola istniała - obciążony zapisem ma obowiązek podjąć starania zmierzające do uzyskania własności takiej rzeczy i przepisania jej na zapisobiorcę a w razie niemożliwości uzyskania takiego prawa - obowiązek przeniesienia własności zamieni się w obowiązek wypłacenia zapisobiercy sumy stanowiącej równoważność rzeczy

- jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości znajdująca się w posiadaniu zapisobiercy - do roszczeń zapisobiercy o wynagrodzenie za korzystanie rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości jak również do roszczeń obciążonego zapisem o zwrot nakładów na rzecz stosuje się odpowiednio przepisy o roszczeniach pomiędzy właścicielem a samoistnym posiadaczem (zapisobierca traktowany jest tak jakby od chwili wymagalności zapisu był właścicielem przedmiotu zapisu)

- jeżeli rzecz jest wadliwa - obciążony zapisem ponosi odpowiedzialność za wady rzeczy jak darczyńca (Art. 978)

Rzecz oznaczona co do gatunku:

- jeżeli przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone co do gatunku ich przynależność do majątku spadkowego nie wpływa na skuteczność zapisu

- zapisobierca ma obowiązek nabyć określoną ilość takich rzeczy i ich własność przenieść na uprawnionego

- do odpowiedzialności zapisobiorcy za wady rzeczy oznaczonych co do gatunku stosuje się odpowiednio przepisy o rękojmi przy sprzedaży - jednak zapisobiorca może żądać od obciążonego zapisem tylko odszkodowania za nienależyte wykonanie zapisu albo dostarczenia rzeczy tego samego gatunku wolnych od wad i naprawienia szkody wynikłej z opóźnienia (Art. 980)

Wymagalność roszczenia zapisobiercy:

- zgodnie z Art. 970 roszczenie o wykonanie zapisu staje się wymagalne (w braku odmiennej woli spadkodawcy) niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu

- jeżeli zobowiązanym jest zapisobierca może on wstrzymać się od wykonania dalszego zapisu aż do chwili wykonania zapisu przez spadkobiercę

Przedawnienie:

- roszczenie z tytułu zapisu przedawnia się z upływem 5 lat od 186 dnia wymagalności zapisu

Polecenie:

- polecenie - rozrządzenie testamentowe, które nakłada na spadkobiercę lub zapisobiercę obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania bez czynienia kogokolwiek wierzycielem (Art. 982)

- polecenie charakteryzuje się cechami:

• Jest rozrządzeniem dokonanym w testamencie

• Obciążonym może być spadkobierca lub zapisobierca - jeżeli spadkodawca obciążył poleceniem więcej niż jedną osobę należy stosować odpowiednio przepisy regulujące tę kwestię przy zapisie

• Brak jest wierzyciela w rozumieniu prawa zobowiązań

• Uprawnienia i obowiązki wynikające z polecenia nie są między sobą korelatywne - w chwili otwarcia spadku powstaje stosunek prawny, w którym istnieje obowiązek określonego zachowania się ale z zachowania tego nie musi wynikać korzyść dla innego podmiotu (nawet jeżeli z polecenia wynika dla kogoś korzyść to jest on destynatariuszem a nie wierzycielem)

• Tylko określony krąg podmiotów może żądać wypełnienia polecenia

• Niewykonanie polecenia nie pociąga za sobą żadnych sankcji w stosunku do obciążonego

• Polecenie może mieć charakter majątkowy i niemajątkowy

- jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis wykonania polecenia - nie chce lub nie może być zapisobiorcą - spadkobierca zostaje zwolniony z wykonania zapisu ale powinien w braku odmiennej woli wykonać polecenie- podobnie kiedy polecenie zostało nałożone na dalszego zapisobiercę

- polecenie umożliwia np. nałożenie obowiązku spełnienia świadczenia na rzecz bliżej niesprecyzowanego podmiotu (instytucja dobroczynna) a także nałożenie obowiązku niemożliwego do wyegzekwowania w drodze zastosowania musu państwowego (np. obowiązek zachowania pamiątek rodzinnych)

- wykonania polecenia może żądać każdy ze spadkobierców a także wykonawca testamentu, chyba że polecenie ma wyłącznie na celu korzyść obciążonego poleceniem np. przeznaczenie uzyskanej sumy na regularne wizyty u dentysty. Jeżeli polecenie na ma względzie interes społeczny - jego wykonania może żądać także właściwy organ państwowy

- z żądaniem wykonania polecenia, osoba do tego upoważniona może wystąpić niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu - chyba, że testator wyraził odmienną wolę

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku:

- spadkodawca nabywa spadek z chwilą śmierci spadkodawcy z mocy prawa

- nabycie praw i obowiązków spadkowych nie jest uzależnione od uprzedniego złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku

- zgodnie z Art. 1012 - spadkobierca może przyjąć spadek wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza albo spadek odrzucić - złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku powoduje, że spadkobierca jest traktowany tak jakby nie dożył otwarcia spadku.

1

---