Anioły

Telogowie, mistycy i poeci debatowali przez stulecia, jak mogą wyglądać anioły i kiedy możemy je zobaczyć? Dla artystów, bez wątpienia , anioły są widzialne i sposoby ich przedstawienia zmieniały się, tak jak sztuka i społeczeństwo zmieniały się w ciągu wieków. Możemy spotkać obrazy uskrzydlonych istot - mężczyzn, kobiet i zwierząt w wielu kulturach antycznych. Niektóre z tych "protoaniołów" bardziej znane to monumentalne uskrzydlone figury z pałaców asyryjskich, rzymskie uskrzydlone istoty z Pompejów, i w szczególności grecka bogini Nike, reprezentująca kulturę klasyczną. Przez wieki czyniono próby, by ustalić organizację aniołów. Najczęściej cytuje się tu dzieło syryjskiego mnicha z V w.n.e., Pseudo Dionizego Aeropagity "Hierachia niebieska". W księdze tej wymienia on trzy hierarchie po trzy chóry anielskie, coraz mniej znaczące: (1) serafiny, cherubiny i trony (2) panowania, cnoty i potęgi (3) książęta, archanioły i anioły . Pierwsza hierarchia służy, by adorować Boga , druga kontempluje wszechświat a trzecia zajmuje się sprawami ludzi . W tej trzeciej hierarchii książęta czuwają nad narodami, archanioły zajmują się ludżmi w sytuacjach nadzwyczajnych zaś aniołowie funkcjonują jako strażnicy dnia codziennego. Portrety aniołów "I widziałem innego potężnego anioła zstępującego z nieba, odzianego w obłok, z tęczą wokoło głowy, którego oblicze jaśniało jak słońce, nogi zaś jego były jak słupy ognia" (Apokalipsa, 10,1) Wyobrażenia aniołów rozwijały się poprzez wieki, od płaskich, eterycznych i malowanych złotem w Średniowieczu , poprzez całkiem już realne i na tłach rzeczywistych w Renesansie do mocno zmysłowych w baroku. Współczesne obrazy kontynuują tradycję przedstawiania aniołów i przekonanie, że anioły są trwałym elementem sztuki. Większość aniołów nie ma imienia i pełni swą funkcję nie szukając chwały ziemskiej zadawalając się sławą niebieską. Pierwsze chrześcijańskie wyobrażenia aniołów były wyidealizowane, lecz skromne. Szata w jednym lub dwu kolorach i jedyną ozdobą są skrzydła, Jednakowoż od początku były anioły traktowane specjalnie. Są to Gabriel, Michał i Rafał (grecki Raphael). Są ubrani z przepychem i książęcymi ozdobami i spelniają wazne funkcje w opowieściach z Biblii. W Starym i Nowym Testamencie jest wiele opisów aniołów i pewne fragmenty z ich udziałem stały się podstawą dla obrazów tworzących wystrój kościołów. Zaliczamy tu np. Ofiarę Izaaka, Zwiastowanie, Narodziny Chrystusa, Zmartwychwstanie, Wniebowzięcie i Sad Ostateczny. . Posłańcy niebiescy "...zwiastuję wam radość wielką, która będzie udziałem wszystkiego ludu. (Lukasz, 2,10) Aniołowie są przede wszystkim posłańcami. Słowo anioł pochodzi z greckiego angelus - poseł, wysłannik, zwiastun. Jedną ze scen malowanych najczęściej w sztuce chrześcijańskiej - i specjalnie ulubioną przez malarzy renesansu - jest Zwiastowanie. Archanioł Gabriel , młodzian ze słodkim obliczem, o pięknych skrzydłach klęczy przed Marią trzymając gałązkę lilii - symbol czystości Marii. Gołębica unosi się nad Marią i promień światła pada na jej głowę symbolizując niepokalane poczęcie. W scenach Narodzenia mamy zwykle aniołów lub chór anielski w niebiesiech nosący wieść o tym radosnym zdarzeniu pasterzom z okolicy. Zastępy anielskie Artystom podobała się możliwość przedstawiania wielkich grup aniołów i odkrywanie niezliczonych sposobów ożywiania i urozmaicania takich scen. Czasami przedstawiali grupy aniołów ściśnięte wokół tronu niebieskiego na którym zasiada Dziewica z Dzieciątkim, czyli tak zwana Maesta, bardzo częsta w Średniowieczu. W innych przypadkach anioły pojawiają się cebrując wniebowzięcie Chrystusa zmartwychwstałego. Często widzimy zastępy anielskie grające muzykę. Anioły muzykujące często są utrwalone w scenach związanych z Wniebowzięciem Panny Marii. Przedstawienie instrumentów muzycznych: trąb, harf, tamburynów w tych scenach jest często drobiazgowe i precyzyjne i dostarcza cennych informacji badaczom dawnej muzyki. Cherubiny Cherubin to nie Kupido ( rzymski bożek miłości przedstawiany jako chłopaczek z łukiem i strzałami), jednak wizualnie jest często nie do odróżnienia. Kupid, znany Grekom jako Eros, jest symbolem miłości zmysłowej. Cherubin, bez wątpienia, ma znaczenie wyłącznie duchowe i niebiańskie. Cherubiny należą do drugiej grupy w hierarchii aniołów i są pierwszymi aniołami wymienionymi w Biblii, w księdze Genezis. W sztuce bizantyjskiej i w Europie średniowiecznej przedstawienia cherubinów zwykle są ograniczone do samej twarzy, okrągłej i stylizowanej , ze skrzydełkami. Później cherubiny rzadko noszą ubrania, częsciej są ukwiecone. Zwykle są tłuściutkie, z różowymi pośladkami i używane jako element dekoracyjny zarówno w sztuce religijnej jak i mitologicznej. Pojawiają się często wraz z Dzieciątkiem Jezus, towarzyszą Madonnie - jak w słynnej Madonnie Sykstyńskiej Rafaela. Maria często dla podkreślenia jej funkcji matki niebieskiej, otoczona jest przez mnóstwo cherubinów igrahących dookoła niej jak dzieci. Sposoby latania ...słyszałem szum ich skrzydeł jak szum wielkich wód, jak głos Wszechmocnego, jak hałas tłumu, jak wrzawa wojska; a gdy stanęły, opuściły swoje skrzydła. (Ezechiel 1,24) W swych zadaniach pośredników między niebem i ziemią aniołowie posługują się swymi skrzydłami, które je przenoszą z jednego świata do drugiego. Kiedyś wierzono, że anioły są odpowiedzialne za obroty ciał niebieskich. Artyści poprzez wieki pokazują lot aniołów coraz dosłowniej. Aż do wieku IV aniołowie byli przedstawiani bez skrzydeł. W malarstwie średniowiecznym możemy znależć przdstawienia serafinów z należnymi im sześcioma skrzydłami . W Renesansie artyści stopniowo opanowywali coraz lepiej techniki niezbędne do ukazywania aniołów ze skrzydłami faktycznie umożliwiającymi im lot. W tym celu studiowali lot ptaków, szczególnie z umięśnionymi skrzydłami jak gęsi i łabędzie. Widoki lecących aniołów z tyłu lub z dołu stają się ulubionymi tematami malarzy i lot aniołów nie jest już naturalnym aktem bezcielesnego ducha lecz zaczyna być przedstawiany jako rzeczywisty wysiłek. Bitwa między dobrem i złem ...Szatan...ujrzał w gęstwinie serafinów groźnych miejsce, gdzie raził miecz Michała, kładąc całe oddziały za jednym zamachem. (John Milton, Raj utracony VI, 313-319) Zło zdaje się inspirować malarzy i pisarzy bardziej niż dobro. W "Piekle" Dantego i "Raju utraconym" Miltona mamy malownicze obrazy walki między aniołami zbuntowanymi prowadzonymi przez Szatana i dobrymi pod wodzą archanioła Michała, (potem św.Michała) ubranego w zbroję i wywijającego mieczem. Szatan czasami przyjmuje wygląd ludzki, lecz nawet wtedy ma ogon i skórzaste skrzydła, czasami przedstawiany jest w postaci smoka. W księdze Apokalipsy mamy bardzo wyrazisty opis końca świata i Sądu Ostatecznego. Aniołowie dmący w trąby, czterech jeźdźców Apokalipsy i Chrystus sądzący żywych i umarłych - to wizje wciąż obecne w malarstwie. Także wygnanie pierwszych grzeszników z raju przez uzbrojonego w miecz anioła i walka Jakuba z aniołem (pod którą to postacią objawił się Bóg) - są obecne na niezliczonych obrazach. Anioł stróż i towarzysz Wszystkie rzeczy widzialne tego świata sa cały czas pod pieczą aniołów (Św.Augustyn) Z dziewięciu zastepów anielskich, tylko archanioły i anioły opiekują się ludźmi podczas ich życia codziennego, słuząc wsparciem i oddalając niebezpieczeństwo. Jest wiele opowieści w Biblii o opiece aniołów nad ludźmi. Rafał to ideał anioła-stróża. W biblijnej księdze Tobiasza pod postacią ludzką opiekuje się młodym Tobiaszem, wyjednuje mu rękę Sary i na koniec przywraca wzrok staremu Tobiaszowi. Inna popularna scena ze Starego Testamentu, to ofiara Izaaka, kiedy to anioł w ostatniej chwili zatrzymuje rękę Izaaka chcącego złożyć swego syna w ofierze. W scenach inspirowanych przez Nowy Testament aniołowie wspomagają Świętą Rodzinę w jej ucieczce do Egiptu, anioł pozdrawia trzy Marie przy grobie Pana a także Święty Mateusz, jeden z czterech ewangelistów pisze swą ewangelię pod dyktando anioła.

Opowieść zilustrowano dziełami następujących artystów : Guariento di Arpo, Piero della Francesca, Rafael, Gianlorenzo Bernini,Simone Martini, Donatello, Taddeo Gaddi, Sandro Botticelli, Cimabue, Ridolfo Ghirlandaio, Filippo Bruneleschi, Andrea Verrocchio, Michenangelo Merisi da Caravaggio,Pietro di Giovanni d'Ambrogio, Fra Angelico, Masaccio, Gusto de Menabuoi, Carlo di Braccesco, Federico Barocci, Andrea Mantegna

---