Substancje zapachowe

Lotne związki pobudzają receptory nabłonka węchowego znajdującego się w górnej części jamy nosowej. Receptory rozmieszczone są na obszarze około 2 cm2 w każdym otworze nosowym . Występują tam różne typy komórek - najliczniejsze z nich to neurony węchowe, których ilość sięga 50 milionów. Człowiek może rozpoznawać do około 10 tysięcy zapachów

Substancje zapachowe można podzielić ze względu na budowę chemiczną i źródło pozyskiwania.

W zależności od ......1........., jedna i ta sama substancja może wywoływać skrajne wrażenia węchowe, np. skatol krystaliczny - zapach podobny do naftaliny, po sublimacji w dużym rozcieńczeniu - fetor kału, w bardzo dużym rozcieńczeniu - woń kwiatowa o nucie fiołkowej

Większość związków wonnych zawiera .............2.......... grupą funkcyjną, która sprawia, że dana substancja jest nośnikiem określonego zapachu

W skład substancji o przyjemnej woni wchodzą zwykle osmofory:

hydroksylowe -OH

eterowe -O-

aldehydowe -COH

ketonowe >C=O

estrowe -COOC-

Substancje o zapachu nieprzyjemnym zwykle zawierają osmofory:

merkaptanowy -SH

tioeterowy -S-

tioformylowy -CSH

tiokarbonylowy >C=S

aminowy -NH2

Ze względu na źródło pozyskiwania substancje zapachowe dzielimy na:

syntetyczne

naturalne

roślinne

zwierzęce

Klasa związków syntetycznych, ze względu na stosunkowo niską cenę, ma duże znaczenie dla masowej produkcji kosmetyków. Substancje zapachowe pochodzenia zwierzęcego: ambra, cywet, piżmo, kastoreum wchodzą w skład drogich, markowych wyrobów perfumeryjnych

Większość substancji zapachowych pozyskiwana jest z surowców roślinnych, w formie:

olejków eterycznych

żywic

balsamów

w ich składzie zidentyfikowano kilka tysięcy pojedynczych związków zapachowych

Substancje zapachowe syntetyczne

Otrzymywane na drodze syntezy chemicznej związki występujące w naturze:

anetol

anizol

cytral

geraniol

jasmon

karwon, limonen, mentol, pinen, tymol, wanilina

Syntetycznie związki, które nie mają odpowiednika naturalnego:

syntetyczne piżma - ambretowe, ketonowe, ksylenowe, moskenowe, cybetowe

Naturalne związki zapachowe otrzymywane syntetycznie -omawiane wcześniej:

Węglowodory terpenowe: famezen, a- i β-felandren, a- i β-pinen, g-terpinen, kariofilen, limonen, mentan, mircen, ocymen, sylwestren, zyngiberen

Węglowodory aromatyczne: azulen, 4-cymen, gwajazulen

Alkohole: α-terpineol, borneol, cynamonowy, cytronelol, famezol, fenyloetanol, geraniol, laurynowy, linalol, mentol, nerol, nerolidol, pelargonowy, rodinol, santalol

Fenole: anetol, cyneol, estragol, eugenol, karwakrol, safrol, tymol

Aldehydy: anyżowy, benzoesowy, cyklamal, cynamonowy, cytronellal, fenylo-octowy, geranial, kaprylowy, kuminowy, laurynowy, 2-metyloun-dekanal, neral, pelargonowy, piperonal, wanilina

Ketony: fenchon, jonon, jasmon, kamfora, karwon, menton

Estry i laktony: antranilan cynamylu, cynamonian benzylu, cynamylu i metylu, kumaryna, lakton kwasu 4-hydroksyundekanowego, salicylan cynamylu

Ze względu na właściwości ..............3..........nie powinny być stosowane jako składniki zapachowe substancji kosmetycznych:

kumaryna (zapach siana)

safrol (zapach korzenny)

syntetyczne piżma ambretowe (4-tert-butylo-3-metoksy-2,6-dinitrotoluen) i cybetowe (1-tert-butylo-3,4,5-trimetylo-2,6-dinitrobenzen)

Piżmo ksylenowe i piżmo ketonowe nie mogą być stosowane w preparatach do higieny jamy ustnej.

Dopuszczalne stężenia w innych produktach:

- piżmo ksylenowe

1% w kompozycjach zapachowych

0,4% wodzie toaletowej

0,003% w innych produktach

- piżmo ketonowe

1,4% w kompozycjach zapachowych

0,56% wodzie toaletowej

0,042% w innych produktach

Zapach piżma posiadają również niektóre substancje pochodzenia roślinnego i zwierzęcego

Roślinne:

ambretolid

egzaltolid

egzalton, fisynolid

a-metylocyklopentadekanolid

Zwierzęce:

ambreina

androstenol, androstenon

cybeton

muskon, muskopirydyna

metylocyklopentadecenon, kastoramina

c.d. zapachowe substancje syntetyczne, które występują również naturalnie:

- indol (benzo[β]pirol) - składnik olejku jaśminowego i pomarańczowego, występuje również w smole pogazowej; zapach świeżych kwiatów, stosowany do produkcji perfum

- skatol (3-metylo-indol) - krystaliczny ma zapach podobny do naftaliny, po sublimacji w dużym rozcieńczeniu przypomina fetor kału, natomiast w bardzo dużym rozcieńczeniu pojawia się woń kwiatowa o nucie fiołkowej

Substancje zapachowe pochodzenia roślinnego

Olejki eteryczne

Żywice

Balsamy

Olejki eteryczne - mieszaniny zapachowych substancji chemicznych, występujące w roślinach, w których pełnią funkcję

atraktantu (przyciągają owady)

repelentu (odstraszają zwierzęta)

ochronną

antyseptyczną

promieniochronną

informacyjną

Występują w roślinach, na ogół w małych ilościach

ze 100 kg lawendy można wydestylować 2,5 kg olejku

Ze 100 kg płatków róży - około 0,5 kg

Skład olejków jest różnorodny i nie do końca poznany

Stężenia substancji w nich zawartych wahają się od kilkunastu procent do tysięcznych (milionowych) części promila

W składzie chemicznym dominują:

alkohole

aldehydy

ketony

etery, estry

fenole

kwasy karboksylowe

Olejki eteryczne - głównie związki o budowie terpenowej

Znanych jest około 100 rodzin roślin, których przedstawiciele gatunkowi produkują olejki eteryczne

Wśród nich 9 wytwarza około 50% wszystkich znanych olejków

Są to rodziny:

Apiaceae - selerowate

Asteraceae - astrowate

Brassicaceae - kapustowate

Cupressacea - cyprysowate

Lamiaceae - jasnotowate

Lauraceae - wawrzynowate

Fabaceae - bobowate

Pinaceae - sosnowate

Poaceae - wiechlinowate

Olejki eteryczne - surowce do produkcji

Kwiaty i pąki -

olejek champaca

jaśminowy

lawendowy

różany

ylangowy

Owoce i jagody

olejek bergamotowy

cytrynowy

grejpfrutowy

jałowcowy

jodłowy

laurowy

mandarynkowy

pimentowy

Liście i igły

olejek bajowy

cyprysowy

eukaliptusowy

kanuka

herbaciany

kajeputowy

manuka

niaouli

Nasiona -

olejek fenkułowy

kminkowy

kolendrowy

koperkowy

kozieradkowy

kurkumowy

muszkatołowy

pietruszkowy

Ziele -

olejek bazyliowy

geraniowy

hyzopowy

krwawnikowy

lebiodkowy

macierzankowy

melisowy

miętowy

mirtowy

rozmarynowy

tymiankowy

Korzenie i kłącza

arcydzięglowy

Imbirowy

tatarakowy

wetiwerowy

Kora -

cynamonowy

Drewno -

olejek cedrowy

drzewa różanego

sandałowy

Trawy -

cytronelowy

lemongrasowy

palmarozowy

Olejki eteryczne - otrzymywanie

Olejki eteryczne otrzymujemy przez:

wytłaczanie

destylację z parą wodną

ekstrakcję w gazach (CO2) i cieczach (eter, alkohol, tłuszcze)

Najlepsze efekty otrzymuje się przez zastosowanie metody ekstrakcji gazowej, która daje frakcję aromatyczną o składzie zbliżonym do naturalnego i o wysokiej koncentracji substancji wonnych

Uszlachetnianie olejków:

usunięcie frakcji bezwonnej, w wyniku którego otrzymujemy pomadę

ekstrakcja pomady etanolem i zagęszczenie daje absolut

ekstrakcja absolutu eterem naftowym - konkret

Olejki eteryczne stosowane są do produkcji:

kompozycji zapachowych

w perfumach

kremach

lotionach

balsamach

jako substancje wspomagające leczenie konwencjonalne metodą aromaterapii

Olejki działają:

przeciwzapalnie

przeciwbakteryjnie

przeciwgrzybiczo

tonizująco

oczyszczające

są przeciwutleniaczami i zwiększają ukrwienie skóry

Aromatoterapia

Aromatoterapia - dziedzina medycyny niekonwencjonalnej, stosująca w łagodzeniu dolegliwości olejki eteryczne wprowadzane do organizmu poprzez

drogi oddechowe (wdychanie)

skórę (masaż, kąpiel, kompres)

Aromatoterapia nie jest metodą leczenia, a o łagodzeniu dolegliwości, w którym biorą udział substancje wspomagające leczenie środkami medycyny konwencjonalnej

Najważniejsze olejki eteryczne stosowane w aromatoterapii oraz jako składniki wyrobów perfumeryjnych:

Olejek anyżowy - owoce biedrzeńca anyżu

Zawiera: anetol 85%, metylochawikol, aldehyd anyżowy

Działanie: moczopędne, tonizujące pracę serca, afrodyzjak

Olejek arcydzięglowy - korzeń arcydzięgla litwora

Zawiera: β-felandren, α-pinen, p-cymol, egzaltolid

Działanie: udrażnia drogi oddechowe, przeciwkaszlowy, stosowany przy niestrawności i wzdęciach

Uwaga: nie stosować w pierwszych miesiącach ciąży oraz bezpośrednio przed ekspozycją słoneczną i UV

Olejek bazyliowy - kwiaty i ziele bazylii ogrodowej

Zawiera: linalol, metylochawikol lub kamforę i α-pinen, cynamonian metylu lub eugenol (w zależności od rodzaju surowca)

Działanie: antyseptyczny, wzmacnia system immunologiczny, repelent, łagodzi skutki ukąszeń owadów

Olejek bergamotowy - owoce bergamotki cytryńca

Zawiera: bergapten

Działanie: łagodzi napięcia nerwowe, stany depresji i melancholii

Uwaga: nie podawać dzieciom poniżej 12 roku życia oraz bezpośrednio przed ekspozy­cją słoneczną i UV

Olejek cedrowy - drewno z drzewa cedrowego

Zawiera: cedrol, α-pinen, karen, atlanton

Działanie: antyseptyczne, moczopędne, tonizujące stany lękowe

Olejek cynamonowy - kora i liście drzewa cynamonowego

Zawiera: aldehyd cynamonowy 55%, eugenol 18%

Działanie: antyseptyk, zwalcza pasożyty skóry i przewodu pokarmowego, łagodny afrodyzjak

Uwaga: osoby o skórze wrażliwej powinny przeprowadzić test na podrażnienie

Olejek cyprysowy - młode gałązki drzewa cyprysu włoskiego

Zawiera: cetynę

Działanie: przeciwbólowe, antyseptyczne, ściągające, wpły­wa korzystnie na system krążenia i gospodarkę wodnotłuszczową, stosowany w terapii cellulitis

Uwaga: nie stosować w pierwszych miesiącach ciąży

Olejek cytronelowy - trawa

Zawiera: geraniol 60%, cytronelol, cytral

Działanie: antyseptyk, insektycyd, leczy stany zapalne skóry, działa tonizująco i stymulujące przy zaburzeniach psychicznych

Olejek cytrynowy - owoce drzewa cytrynowego

Zawiera: limonen 90%, cytral 3,8-5%

Działanie: antyseptyk - leczy infekcje gardła i stany zapalne skóry, obniża ciśnienie krwi, ma działanie ściągające

Uwaga: nie stosować bezpośrednio przed ekspozycją słoneczną i UV

Olejek drzewa herbacianego - liście drzewokrzewu herbacianego

Nazwa nie ma nic wspólnego z herbatą!

Zawiera: cyneol 50%, 4-terpineol

Działanie:

przeciwwirusowe

przeciwgrzybicze

przeciwbakteryjne (na bakterie Gram-ujemne)

leczy wszystkie typy infekcji, stany zapalne skóry, działa uspokajająco

Uwaga: nie podawać dzieciom poniżej 6 lat

Olejek drzewa różanego - drewno z drzewa różanego

Zawiera: linalol 84%, eukaliptol

Działanie: uspokajające, tonizujące, przeciwdepresyjne, łagodzi bóle głowy, uporczywe migreny

Ze względu na piękny, odświeżający zapach stosowany jest do wyrobu perfum

Olejek eukaliptusowy - liście i końce gałązek drzewa eukaliptusowego

Zawiera: eukaliptol 60-70%, citronellal 65-85%

Działanie: wykrztuśne, przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne, przeciwbólowe, wzmacnia system immunologiczny

Uwaga: nie podawać niemowlętom, nie stosować z lekami homeopatycznymi, nie przekraczać 2 kropli w kompozycjach aromaterapeutycznych

Olejek geraniowy - ziele geraniowatych

Zawiera: geraniol i cytronelol

Działanie: przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne, uspokajające, tonizujące, zmniejsza napięcie nerwowe, stany lękowe, depresje, łagodzi zaburzenia seksualne, stosowany w terapii cellulitis

Uwaga: nie podawać dzieciom poniżej 6 lat

Olejek goździkowy - pąki kwiatowe drzewa goździkowego

Zawiera: eugenol do 95%, octan eugenylu, kariofilen, humulen, furfural, wanilinę

Działanie: antyseptyczne, przeciwbólowe, „rozjaśnia” i pobudza umysł, afrodyzjak

Olejek hyzopowy - kwitnące ziele hyzopu lekarskiego

Zawiera: pinokamfen, pinen, kamfen, cineol

Działanie: antyseptyczne (przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne), reguluje ciśnienie krwi i krążenie, łagodzi napięcia nerwowe, wpływa pobudzająco na umysł, wzmacnia system immunologiczny

Uwaga: nie stosować w pierwszych miesiącach ciąży

Olejek imbirowy - wysuszone kłącze imbiru lekarskiego

Zawiera: zingiberol, felandren, kamfen, linalol, borneol, cytral, limonen, bisabolol

Działanie: antyseptyczne, przeciwbólowe, przeciwutleniąjące, pobudza krążenie

Olejek jałowcowy - szyszkojagody jałowca

Zawiera: pinen, terpineol, kamfen, mircen, kariofilen, kadinen

Działanie: przeciwwirusowe i prze­ciwbakteryjne, ściągające, moczopędne, przeciwbólowe

Uwaga: nie stosować w okresie ciąży, nie podawać dzieciom poniżej 12 lat

Olejek kamforowy - korzenie i drewno drzewa cynamonowego

Zawiera: kamforę 50%

Działanie: antyseptyczne, rozgrzewające, przeciwbólowe, uspokąjająco-tonizujące przy depresjach i bezsenności, leczy stany zapalne ucha, wzmacnia system immunologiczny

Olejek kopru włoskiego (fenkułowy) - nasiona kopru włoskiego

Zawiera: trans-atenol, fenchon, alfa-pinen, limonen

Działanie: podobne do olejku anyżowego, bakteriobójcze, przeciwasożytnicze, uspokajające, regulatro zaburzeń trawienia, oddziałuj ena układ hormonalny, łagodny afrodyzjak. Uwaga: nie stosować w pierwszych miesiącach ciąży.

Olejek krwawnikowy - ziele krwawnika pospolitego

Zawiera: chamazulen, cineol, borneol, alfa i beta pinen

Działanie: przeciwzapalne, przecibólowe, ściągające, wzmacnia system immunologiczny

Olejek lawendowy - kwiaty i część łodygi lawendy prawdziwej

Zawiera: octan linalolu, linalol, alfa-terpinol, cyneol, geraniol.

Działanie: antyseptyczne, przyspiesza gojenie ran, łagodzi podrażnienia skóry i oparzenia słoneczne

leczy egzemy, dermatozy, łupież, grzybice, stany zapalne skóry

obniża ciśnienie krwi, reguluje zaburzenia gastryczne

działa przeciwbólowo przy reumatyzmie, migrenie, zapaleniu ucha; działa

uspokajająco i nasennie, przeciwdepresyjnie, uodparnia organizm na infekcje i

zakażenia. Uwaga: nie stosować w pierwszych miesiącach ciąży, szczególnie po

przebytym poronieniu

Olejek lebiodkowy - ziele lebiodki pospolitej

Zwiera: różne ilości karwakrolu, tymol, dipenten, 4-terpineol

Działanie: przeciwzapalne, bakterio-, wiruso- i grzybobójcze

Olejek macierzankowy - ziele macierzanki piaskowej

Zawiera: 4-cymen, karwakrol, tymol, terpinol

Działanie: antyseptyczne, sebostatyczne, regenerujące naskórek

Olejek melisowy - ziele melisy lekarskiej

Zawiera: cytral, linalol, geraniol, cytronelol

Działanie: uspokajające (łagodzi silne zdenerwowania), przeciwgrzybicze i antybakteryjne

Uwaga: nie stosować w czasie ciąży

Olejek mięty pieprzowej - ziele miety pieprzowej

Zawiera: mentol - powyżej 50%, menton do 20%, estry mentolu, pinen

Działanie: chłodzące, odświeżające, orzeźwiające, antyseptyczne, przecibólowe, leczy stany zapalne skóry, łagodzi podrażnienia, migreny

Uwaga: nie stosować w pierwszych miesiącach ciąży

Olejek różany - płatki róży

Zawiera: geraniol 70%, cytronelol, nerol, alkohol beta-fenyloetylowy

Działanie: uspokajająco-tonizujące, bakterio- wiruso- i grzybobójcze, leczy popromienne zapalenia i martwice skóry, obniża ciśnienie krwi

Uwaga: jest substancją silnie działającą; nie stosować w pierwszych miesiącach ciąży

Olejek rumianku lekarskiego - koszyczki kwiatowe rumianku pospolitego

zawiera: chamazulen 6-18%, alfa-bisabolol i jego tlenki, cykliczne spiroetery

działanie: antyseptyczne, przeciwzapalne, przeciwbólowe, rozkurczające, uspokajające, rozjasniające włosy

uwaga: może uczulac, nie stosować w pierwszych miesiącach ciąży

Olejek rumianu rzymskiego - koszyczki kwiatowe lub całe ziele rumianu szlachetnego

Zawiera: chamazulen, farnezan, pinokarwon, estry: butylowy i izoamylowy kwasów angelikowego, izomasłowego, tyglinowego i metyloakrylowego

Działanie: łagodzące wszelkie podrażnienia skóry, układu oddechowego, uspokajające (bezsenność, depresje), leczy zaburzenia układu trawiennego (niestrawność, brak apetytu), działa przecibólowo (migrena, bóle reumatyczne)

leczy schorzenia skóry pochodzenia infekcyjnego i alergicznego

Uwaga: nie stosować w czasie ciąży

Olejek tatarakowy - kłącza tatarku właściwego.

Zawiera: akoron, azaron, eugenol, pinen, seskwiterpeny, alkohole i aldehydy terpenowe

Działanie: antyseptyczne, przeciwzapaln, deodorujące, poprawia ukrwienie skóry

Uwaga: azaranowi przypisuje się właściwości kancerogenne

Olejek tymiankowy - krzewinka tymianku własciwego

Zawiera: tymol, karwakrol, p-cymol, alfa-pinen, borneol

Działanie: antyseptyczne, sprzyja bliznowaceniu ran, leczy infekcje dróg oddechowych, przeciwbólowy, stymuluje krążenie i podnosi ciśnienie krwi

Uwaga: nie stosować przy nadciśnieniu, w czasie ciąży, nie podawać dzieciom do lat 6

Żywice i balsamy

Żywice - powstają z olejków eterycznych w trakcie .............5.......tlenem z powietrza

proces zachodzi naturalnie lub jest stymulowany zranieniem rośliny

występują także w połączeniu z gumami (polisacharydami), śluzami, olejkami eterycznymi

Balsamy - roztwory .............6........... w olejkach eterycznych

Żywica benzoesowa (styraks) - wydzielina styrakowca wschodniego

zawiera: kwas cynamonowy, benzoesan i cynamoniam benzylu, wanilinę

działanie: składnik aromatyzujący, utrwalacz zapachów w pefumach

Żywica ...........7...........(labdanum) - wydzielina roślin Cistus

zapach ambry

zastosowanie: w kompozycjach zapachowych; utrwalacz zapachów

Żywica .............8......... - wydzielina śródziemnomorskiego krzewu pistacji kleistej

zawiera: rezeny i kwasy żywiczne

działanie: właściwości antyseptyczne; stosowana w pastach do zębów i substancjach dezynfekujących jamę ustną

nie drażni skóry, łatwo zmywalana - służy do przyklejania sztucznych włosów przy charakteryzacji

Żywica sosnowa - produkt sosny pospolitej

otrzymuje się z niej olejek terpenowy, kalafonię

bursztyn - skamieniała żywica drzew iglastych

balsam sosnowy - substancja aromatyzująca do kąpieli, maści dermatologicznych, środkach odświeżających powietrze

balsam Kanada otrzymywana z jodły balsamicznej - zastosowanie j.w.

balsam Oregon - wytwarzany przez daglezję

Gumożywica...........9......... - otrzymywana z drzewa balsamowca

działanie: antyseptyczne

zastosowanie: do pielęgnacji jamy ustnej, fiksator zapachów, olejek - w kwiatowych kompozycjach zapachowych

Balsam peruwiański - wydzielina drzewa woniawca balsamowego

zawiera benzoesan benzylu, cynamonian benzylu, kwasy benzoesowy i cynamonowy, eugenol, farnezol i in. Zastosowanie:

przemysł perfumeryjny - posiada waniliowy zapach

silne właściwości dezynfekujące i przeciwzapalne

składnik kosmetyków do pielęgnacji rąk i ciała

wybiela, odkaża i wygładza naskórek

Uwaga: może powodować uczulenia i podrażniać naskórek

Substancje zapachowe pochodzenia zwierzęcego

Substancje zapachowe pochodzenia zwierzęcego stanowią nieliczną grupę, w której skład wchodzą:

ambra

cybet

kastoreum

piżmo naturalne

są to cenne surowce, stosowane tylko do produkcji ekskluzywnych perfum,

tańsze perfumy zawierają substancje syntetyczne, które pod względem chemicznym są identyczne ze składnikami substancji zapachowych pozyskiwanych ze zwierząt

Ambra - patologiczna wydzielina z przewodu pokarmowego..............10........, pozyskiwana z zabitych zwierząt lub znajdowana na wybrzeżach Oceanu Atlantyckiego oraz w okolicach, Irlandi, Madagaskaru i Japonii

Ambra jest tworem patologicznym, powstającym najprawdopodobniej poprzez podrażnienie ścian jelita twardymi szczękami głowonogów, stanowiących pokarm kaszalota, często wydalanym wraz z odchodami

Ambra była i jest wysoko ceniona przez twórców perfum, jej roztwór stosowano również jako afrodyzjak

Ambra składa się z terpenów i steroidów, podobnych do wosków węglowodorowych

gęstość 0,8-0,9 g/cm3

szara lub brązowa masa, o konsystencji wosku; mięknąca w temp. 36°C

słabo rozpuszczalna w etanolu, lepiej w rozpuszczalnikach hydrofobowych (tłuszczach)

głównym składnikiem ambry jest bezwonny triterpenowy alkohol ambreina

specyficzny, słodki aromat ambry, przypominający zapach drewna, mchu i glonów, powstaje w wyniku procesów auto- i fotooksydacji

czysta, nieutleniona ambra jest substancją prawie bezwonna

Zapach ambry utlenionej określany jest jako balsamiczny, orientalny, o nucie tytoniowej i drewna sandałowego

ekstrakt etanolowy ambry (rezinoid) stosowany był jako fiksator i „zaokrąglacz” zapachów w perfumach

Obecnie, ze względu na problemy z pozyskiwaniem surowca, stosuje się substytuty naturalnej ambry:

otrzymywane z surowców roślinnych (np. z żywicy Ladanum lub balsamu Olibanum) lub ambrę syntetyczną (Ambrox, Ambrosan i Amberlyn)

Cybet (cywet) - biała wydzielina z gruczołów przyodbytniczych ...........11........z rodziny łasz - cyweta

Cyweta pochodzi z Afryki, w Etiopii jest hodowana - w warunkach stresu wywołanego ograniczoną przestrzenią życiową, produkuje więcej cybetu, który pełni rolę znacznika terytorium

W stanie surowym cybet ma mocny, lekko fekalny zapach, spowodowany obecnością skatolu (3-metylo-indol)

Rozpuszczony posiada aromat kwiatowo-piżmowy - jest używany w produkcji perfum od ponad 2000 lat

Cybet

półstała masa

nierozpuszczalna w wodzie

częściowo rozpuszczalna w gorącym etanolu

głównym składnikiem (80%) jest niskotopliwy (t.t. 31-32°C) makrocykliczny keton - cyweton, czyli (Z)-cykloheptadec-9-enon

Ze względu na zapach piżma oraz zdolność utrwalania zapachu, ekstrakty etanolowe cybetu stosowane są jako cenny fiksator perfum

Kastoreum - oleista substancja uzyskiwana z gruczołów.............12.........syberyjskiego lub kanadyjskiego

wydzielina pełni rolę feromonu płciowego oraz markera terytorium

w dużym rozcieńczeniu posiada miły, zmysłowy, słodki aromat

w praktyce stosuje się ekstrakt etanolowy kastoreum, który zawiera substancję o przenikliwej woni - kastoraminę

rozcieńczone roztwory kastoreum mają zapach .....13...........

stosowane są jako utrwalacz zapachu perfum perfum o nucie orientalnej

Piżmo - pozyskiwane jest z przyodbytniczego gruczołu...14........., żyjącego na wysokości ok. 1500 m n.p.m. w Himalajach, Chinach i Mongolii

krucha masa o amoniakalnym zapachu, która zawiera 0,5-2% olejku piżmowego

główne składniki wonne to

makrocykliczny keton - muskon (3-metylocyklopentadekanon),

muskopirydyna

metylocyklopentadecenon (14-metylocyklopentadec-5-en-1-on)

Etanolowe roztwory piżma są cennym składnikiem luksusowych perfum - przed użyciem muszą być sezonowane przez okres kilku miesięcy

Ton zapachu sezonowanego ekstraktu piżma określany jest jako zwierzęcy, ziemisty i drzewny

Handel piżmem regulują międzynarodowe porozumienia - co roku uzyskuje się ponad 300 kg naturalnego piżma, co oznacza śmierć kilku tysięcy zwierząt

Ze względu na wysoką cenę piżma naturalnego, stosuje się jego substytuty pochodzenia roślinnego lub syntetycznego.

Substancje o zapachu piżma - cykloheptadekanon i cyklopenta-dekanon (egzalton), wydziela szczur piżmowy

Feromony i atraktanty

Feromony - charakterystyczne dla danego gatunku zwierząt substancje lotne

najczęściej ..............15............, wydzielane w celu:

przekazywania zakodowanych informacji

poszukiwania żywności

znaczenia terenu modyfikacji zachowań społecznych

służące jako atraktanty (wabiki) płciowe

Sygnalizację feromonową stwierdzono u ponad 1500 gatunków zwierząt, w tym 1100 gatunków owadów, kilkudziesięciu roślin, a także u bakterii i drożdży

Wykrywanie feromonów jest trudne, ze względu na ich niskie stężenie (nawet w obrębie źródła) i brak odpowiednich testów potwierdzających ich istnienie i działanie

Pierwszy z poznanych feromonów - .......16...........(10,12-heksadekadien-1-ol), produkowany przez samice jedwabnika morwowego został wyizolowany w roku 1959, po 30 latach badań, w ilości kilkunastu miligramów z 500 000 gruczołów samic jedwabnika

U zwierząt wyższych feromony występują w formie mieszaniny złożonych związków chemicznych, o wielofunkcyjnym działaniu

Owady odbierają feromony za pomocą położonych na głowie anten, zawierających specjalne receptory

Kręgowcom do odbioru sygnałów chemicznych służy narząd............17............., nazywany również narządem............18......... Ulokowany jest on w jamie nosowej i połączony kanałem lemieszowym z jamą gębową. Dzięki narządowi lemieszowemu, zwierzęta identyfikują oznakowane feromonami terytorium

Feromon mrówek — 4-metyloheptan-3-on

przy niskim stężeniu utrzymuje porządek społeczny w kolonii

przy wyższym wywołuje u robotnic zachowania agresywne

Możliwość identyfikacji przez świnie feromonu płciowego - androstenonu, wykorzystuje się do wyszukiwania trufli, w których feromon ten w małych ilościach występuje

Feromony owadów, zwłaszcza szkodników, stosuje się w leśnictwie i rolnictwie do ochrony roślin. Przykładem jest feromon agregacji - ipsenol (2-metylo-6-metyleno-7-okten-4-ol)

U człowieka narząd lemieszowy występuje po obu stronach przegrody nosowej, około 2 cm od nozdrzy, a wlot prowadzącego do niego kanału ma średnicę 0,1-0,5mm i jest widoczny tylko pod mikroskopem. Narząd składa się z krótkiego kanału zakończonego nabłonkiem, przypominającym nabłonek węchowy

Nie udało się jednoznacznie potwierdzić połączenia tego organu z mózgiem, jednak badania pracowników z Uniwersytetu Stanowego Utah (USA), potwierdziły istnienie ........19.............

Womeroferyny poprzez narząd...........20..........wywołują reakcję organizmu

zmianę szybkości oddychania

pulsu, ciśnienia krwi

temperatury ciała

przewodnictwa elektrycznego skóry

rytmu alfa fal mózgowych

W odróżnieniu od odbieranych przez główny narząd węchowy bodźców zapachowych, womeroferyny działają wyłącznie na narząd lemieszowy, a sygnał przekazywany jest następnie do mózgu

Efektywna dawka stymulująca wynosi około 5 x 10-9 mola/dm3

Uważano, że feromony płciowe zwierząt są jednocześnie seksualnymi atraktantami człowieka

dodawano do klasycznych perfum cywetu, kastoreum, piżma i androstenów - substancji uważanych za afrodyzjaki

Współcześnie uznaje się jednak, że są to substancje zapachowe, które nie wykazujące stymulującego działania na narząd lemieszowy, autonomiczny układ nerwowy i gruczoły wydzielania wewnętrznego człowieka

Feromony człowieka są substancjami...........21..........., dlatego dyfuzyjne oddziaływanie typu odbiorca-nadawca (tak jak w przypadku perfum) nie ma miejsca

W 1991 David Moran i Bruce Jafek potwierdzili obecność narządu przylemieszowego (VNO) u człowieka. Do końca XX wieku uważano, że jest to zanikający, dodatkowy narząd zmysłu węchu, (atawizm - pozostałość po ewolucyjnych przodkach zwierząt czworonogich).

Jego obecność u człowieka jest nadal dyskutowana, pomimo opublikowanych wyników badań endoskopowych i mikroskopowych potwierdzających istnienie VNO przynajmniej po jednej stronie u większości ludzi. Szczególnie kontrowersje budzi funkcjonalność narządu przylemieszowego. Sytuację zmieniła opublikowana w 1996 praca D. L. Berlinera wykazująca, że badany u dorosłych ludzi narząd Jacobsona reaguje na steroidowe womeroferyny.

Nowa koncepcja (Berlinera) perfum feromonowych:

męskie perfumy zawierają kobiece feromony - oddziałują one na osobę............22......... , a nie na ewentualnego odbiorcę

analogiczne perfumy feromonowe komponuje się dla pań

Koncepcja Berlinera została zastosowana w perfumach produkowanych przez jego firmę Erox Corporation

skuteczność ich działania została częściowo potwierdzona w rzetelnych badaniach naukowych

Wśród związków chemicznych podejrzewanych o aktywność feromonalną znajdowały się ..........23.............:

androstenol, androstenon i androsteron, wyodrębnione z gruczołów nasiennych samca świni domowej

Substancje te wchodzą w skład perfum: B2Easy, Andros, Date-Mate FM, Relationship Magie, Alchemy, APC, Hi-Octane i innych

Producenci perfum z androstenami twierdzą, że po ich zastosowaniu jesteśmy odbierani jako:

wrażliwi, przyjaźnie nastawieni do otoczenia

pewni siebie, dominujący i atrakcyjni seksualnie

Jednakże badania naukowe wskazują, że androstenol, androstenon i androsteron nie aktywizują narządu lemieszowego człowieka. Oznacza to, że nie są one feromonami, a ich oddziaływanie na człowieka (jeżeli istnieje) związane jest z pobudzaniem receptorów węchowych - tak, jak to ma miejsce w przypadku substancji zapachowych (androsteny mają zapach piżma). Wykazano, że androsteny działają jak typowe atraktanty zapachowe, nie zaliczamy ich obecnie do klasy feromonów, tylko atraktantów zapachowych

Androstenol - 5α-androst-16-en-3-α-ol.

- atraktant (wabik) męski i żeński, produkowany w okresie dojrzewania (najwięcej około dwudziestego roku życia. W moczu mężczyzn występuje w stężeniu 1 mg/dobę, natomiast w pocie - 50 ng/dobę. Mężczyźni produkują go dwa, trzy razy więcej niż kobiety. Ułatwia nawiązywanie kontaktów i spójność grup

Androstenol

- Przeprowadzone eksperymenty pokazały, że pod wpływem androstenolu ocena mężczyzn i kobiet ulega zmianie. Uznawano ich za bardziej wrażliwych, lepszych, inteligentniejszych, atrakcyjniejszych i bardziej godnych zaufania. Pozytywny wpływ tej substancji na kontakty z klientkami zauważyli również sprzedawcy sklepowi — androstenol sprawia przyjemność nie tylko kobietom, ale również ludziom starszym, powodując pozytywne zmiany w ich zachowaniu podczas zakupów

Androstenol występuje w formie dwóch izomerów przestrzennych: α i β-androstenolu

Odmiana α posiada silniejszy zapach piżma niż odmiana β, co potwierdza, że budowa przestrzenna związku ma wpływ na odczuwany zapach

Androstenon - 5α-androst-16-en-3-on

- atraktant żeński, określany też mianem „feromonu” agresji i dominacji, wykrywany jest w moczu agresywnie nastawionych ludzi

Eksperymenty z zastosowaniem androstenonu pokazały, że kobiety chętniej siadają na krzesłach nim spryskanych, natomiast mężczyźni unikali spryskanych obiektów

Woda kolońska z androstenonem polecana jest osobom chcącym zdobyć respekt

Opatentowano pomysł, aby spryskiwać nim napomnienia dotyczące spłaty długu - odbiorcy ponagleń nieświadomie zakładają, że zostały one wysłane przez osobę dominującą, agresywną i zdecydowaną na wszystko

Androsteron - 5α-androstan-3a-ol-17-on. Substancja, która intensyfikuje i przyspiesza działanie androstenolu i androstenonu

---