A N T Y K

Ramy czasowe

Początek: VIII w.p.n.e. - Homer

Koniec: IV w.n.e. - upadek imperium Rzymskiego

PYTANIE 1

Bohater heroiczny w eposie Homera i chanson de geste - wykaż różnice i podobieństwa.

Od Homera rozpoczęła się historia literatury europejskiej. Był on pierwszym epikiem. Autor w swoich eposach stworzył stworzył bohatera heroicznego.

W Średniowieczu powst. termin pieśni o czynach (chanson de geste). Pieśni te rozpowszechniały wzór rycerza, którego niektóre cechy odpowiadały cechom antycznego bohatera heroicznego

Różnice ukazane na przykładzie; “Iliada” Achilles i “ Pieśń o Rolandzie” Roland

PODOBIEŃSTWA

RÓŻNICE

odważny ,przystojny waleczny ,męski najlepszy wojownik (sztuka) przedkłada krótkie pełne chwały życie nad długą egzystencją gardzą kłamstwem wsławili się w walkach okrutni dla wrogów ideały młodzieńców śmierć nie jest porażka tylko uwieńczeniem młodzieńczego życia dumni ,honorowi giną na polu bitwy (ugodzony w piętę Achilles i raniony wielokrotnie Roland

w Iliadzie w losy bohaterów ingerują bogowie którzy decydują o losach (fatum) Roland jest chrześcijaninem ,modli się do Boga, nawraca pogan ,walczy w obronie wiary chrześcijańskiej. Achilles nie robi tego dla wiary, ale w jego życiu Bogowie odgrywają b.dużą rolę wierny ojczyźnie zwierzchnikowi Karolowi Wielkiemu- Roland.Achilles odchodzi od walczących Greków (spór o Bryzeidę) ,powraca dopiero, gdy ginie Petrokles(jego przyjaciel, ubrany w jego zbroję) Achilles nie ma zwierzchnika ; Roland -Karola Wielkiego achilles jest herosem -półbogiem (synem śmiertelnika i boginki) a Roland ma normalnych rodziców

Charakterystyka porównawcza Achillesa i Hektora

 

Hektor i Achilles to dwóch najstraszniejszych w boju wojowników, którzy brali udział w wojnie trojańskiej. Obaj wsławili się w bitwach pod Troją wzbudzając strach w oddziałach przeciwnika. Są silni, odważni, waleczni i mężni.

Achilles to syn tesalskiego księcia - Peleusa i boginki morskiej - Tetydy. W dzieciństwie matka kąpała go w Styksie - świętej rzece bogów i uczyniła go odpornym na wszelką broń. Zanurzając go w wodzie trzymała syna za piętę, co spowodowało, że jest to jedyny słaby punkt Achillesa, gdyż nie został on obmyty cudowną wodą. Grecki heros posiada nieskazitelną urodę i doskonałość fizyczną. Ma jasne włosy, które podczas boju spływają mu po lśniącej, złotej zbroi. W przeciwieństwie do Hektora nie ma rodziny. Jego najbliższymi osobami są branka - Bryzeida i przyjaciel Partoklos. Już od najmłodszych lat bohater ten wykazuje zainteresowanie rzemiosłem wojennym. Z tego powodu Odyseuszowi udaje się namówić młodego księcia do wzięcia udziału w wyprawie przeciwko Trojanom.Hektor to najstarszy syn władcy Troi - Priama i Hekaby. Mimo, iż jest tylko śmiertelnym człowiekiem, to nie ma wśród ludzi lepszego od niego żołnierza. Uznawany jest za bohatera narodowego i wzór wojownika. Podobnie jak grecki heros odznacza się urodą i dobrze zbudowanym ciałem. Ciemnowłosy Hektor ma żonę - Andromachę i nieletniego synka. Głównym motywem jego postępowania jest obrona ojczyzny i walka o honor swojej rodziny. W niektórych fragmentach “Iliady” możemy dopatrzyć się jednak argumentów za tym, że walczył on, podobnie jak Achilles, o sławę i łupy wojenne. Hektor to kochający mąż i ojciec. Troszczy się o rodzinę. Jest wspaniałomyślny, gdyż on jeden nie wypomina Helenie, że to z jej powodu spadły klęski na Trojan. Z fragmentu : “...a może to ja zwyciężę Achillesa...” wynika, że mimo iż zna swoje przeznaczenie, ma jednak nadzieję, że może uda mu się zmienić swój los.

Achilles natomiast nie boi się spełnienia swego przeznaczenia. Podejmuje walkę w imię przyjaźni, choć wie, że zginie. “Wiem, że zostając pod Troją zginę, ale będę walczył(...)”. W pojedynkach i w bitwie grecki heros był najstraszniejszy. Autor ujął to tak: “Nie darmo karmiono go za młodu sercami lwów i szpikiem niedźwiedzi. Na rydwanie, ciągnionym przez nieśmiertelne konie, wrzynał się w najgęstsze szeregi nieprzyjaciół, ranił, zabijał, przewalał się nad tłumami jak pożar, sam nieczuły na zmęczenie, nie uległy ranom.” Achilles to postać dynamiczna. Zmienia się kiedy w sporze z Agamemnonem urażona zostaje jego godność i odebrana miłość życia - Bryzeida. Wtedy zapiera się i obraża. Upór i zapamiętałość w gniewie nie pozwala mu także udzielić wsparcia Achajom, gdy ci, bliscy klęski proszą go o pomoc. Nie przewiduje jednak konsekwencji swego gniewu i dopiero po śmierci przyjaciela - Partoklosa zaczyna zastanawiać się nad swoim postępowaniem. Prawdziwe człowieczeństwo budzi się w nim dopiero po śmierci Hektora, gdy Priam błaga go wydanie zwłok syna. W tym momencie dokonuje się w Achillesie przemiana duchowa i ujawniają się w nim takie cechy jak : hojność, gościnność, współczucie. Zauważamy, że ten brutalny, bezwzględny, żądny mordu wojownik potrafi jednak być delikatny, wyrozumiały, opanowany i łagodny.

Inaczej przedstawia się postać Hektora. Jest to bohater statyczny, który nie zmienia swojego postępowania. Wydaje się być wyraźnie spokojniejszy i bardziej zrównoważony od Achillesa. Syn Priama również odznacza się męstwem, jednak przed walką z herosem odczuwa wyraźny lęk przed śmiercią, która wydaje mu się być pewną.

“Na równinie pozostał jeden tylko wojownik trojański, Hektor. Z wież miasta wzywał go do powrotu ojciec, wzywała go matka płacząc i jęcząc. Nie ruszył się z miejsca. Czekał. Ku niemu szedł Achilles (...) Gdy go ujrzał z bliska, jak szedł taki ogromny, straszny, z obliczem okrytym czarną chmurą gniewu, zadrżał Hektor i począł uciekać.” Mimo tego strachu i obawy przed śmiercią uważał honor za najważniejszy i stanął do nierównego pojedynku. Stara się przez to ocalić swą sławę i nie splamić honoru tchórzostwem

PYTANIE 2:

Biblijne i antyczne źródła inspiracji poetów i malarzy.

BIBLIA: ”Bogurodzica” ,”Żale Matki Boskiej pod krzyżem”

(Renesans) „Psalmy” , „Pieśni” Kochanowskiego , „Kazania” -Piotr Skarga

(Barok) „Krótkość żywota” -Naborowski

(Oświecenie) „Kolędy” -Karpiński

(Romantyzm) Norwid ,poezja Słowackiego

(Młoda Polska) „Hymny” Kasprowicza, utwory Micińskiego

...poza tym:

„Kain i Abel” Iłłakiewiczówna

„Piosenka o końcu świata” Miłosz

„Wieża Babel” , „Żona Lota' Wiesława Szymborska

„U wrót doliny” Herbert

„Mojżesz nad Nilem” Wiktor Hugo

„Pamiętniki Adama i Ewy” Mark Twain

MALARSTWO: „Sąd Salomona” -fresk Rafaela(Watykan)

„Znalezienie Mojżesza” Rembrandt

„Dawid” Veronese Rembrandt

ANTYK: „Grób Agamemnona” Słowacki

„Ikar” Grochowiak

„Wciąż o Ikarach głoszą” Ernest Bryll

„Homer” Ożoga

„Nike ,która się waha” Herbert

„Pejzaż z upadkiem Ikara” Bruegel

„Achilles” Rubens von Dycke

Motywy antyczne w literaturze nowożytnej.

 WPŁYW KULTURY ANTYCZNEJ.

 Wpływ kultury antycznej na kulturę europejską jest ogromny. Na każdym kroku spotkać możemy nawiązania do mitologicznych postaci i haseł (np. "Ikar" Iwaszkiewicza czy "Orfeusz w piekle" Offenbacha). Bardzo często postacie mitologiczne wykorzystywane były jako szkielet dla bohaterów późniejszych utworów (np. Prometeusz był wzorem dla Mickiewiczowskiego Konrada z Dziadów cz. III). Sięgano też do postaci Syzyfa, uosabiającej nieustanny i bezowocny trud, lub też do Odysa, będącego symbolem wędrówki i działania zmierzającego do wyznaczonego celu. Mity wyrażały także hasła i treści uniwersalne, poprzez stworzenie wzorców zachowań i postaw. Przedstawiały one całą prawdę o człowieku.

Nawiązywano także do gatunków uprawianych w tym okresie (Mickiewiczowska "Oda", "Monachomachia" Krasickiego, w której wykorzystuje typową dla starożytnych wzniosłość stylu czy wreszcie twórczość Jana Parandowskiego). Dzieła klasyczne stanowią doskonały wzór literackich form i zasad. Do początku XIX wieku dominował nurt klasycystyczny, oparty na antycznych zasadach.

Do filozofii starożytnej Grecji chętnie sięgają twórcy współcześni. Filozofie antyczne dają podstawy budowaniu różnych systemów filozoficznych, np. renesansowych. Bardzo duże znaczenie mają zwłaszcza stoicyzm (nakazujący równowagę duchową, powagę i spokój umysłu, wyrzekanie się dóbr materialnych w zamian za szczęście, odrzucenie emocji i kierowanie się zimnymi kalkulacjami) i epikureizm (mówiący o cieszeniu się życiem, nakłaniający do korzystania z jego radości).

Bardzo ważnym elementem, zaczerpniętym z kultury Śródziemnomorskiej jest klasyczne ujęcie porządku i formy. Kunsztowność i klasyczne wyczucie piękna jest motywem, który powtarza się nie tylko w literaturze, ale także i w architekturze.

We współczesnej literaturze i sztuce spotykamy motywy antyczne, w tym mitologiczne w postaci elementów mitów, postaci mitycznych, autorów antycznych, gatunków literackich antyku, dzieł sztuki oraz myśli antycznej.

Zbigniew Herbert - "Nike, która się waha".

Poeta wykorzystuje dwa pojęcia mitologiczne: Nike oraz obol. Treść wiersza dotyczy wojny, więc Nike, bogini zwycięstwa, służy poecie do rozważań nad jej charakterem. Obol w tym tekście to cena, jaką płacą żołnierze za obronę ojczyzny, w przenośni - śmierć.

Zdaniem poety wojna jest zjawiskiem absurdalnym, gdyż godzi przede wszystkim w ludzi młodych, którzy nie zaznali jeszcze smaku życia i jednakowo uśmierca bohaterów jak i tchórzy. Ojczyzny trzeba jednak bronić, choć często płaci się za to ofiarą życia.

Ernest Bryll "Wciąż o Ikarach głoszą".

Dedal i Ikar to synonimy dwóch odmiennych postaw w życiu - romantycznej i racjonalistycznej. Pierwsza jest piękna, frapująca, ale druga praktyczna, przynosząca korzyści. Poeta opowiada się za postacią Dedal

MOTYWY BIBLIJNE W LITERATURZE PÓŹNIEJSZYCH EPOK

- Biblia, jako jedna z podstaw kultury europejskiej, stanowi zbiór tekstów, do których autorzy kolejnych epok odwołują się bardzo często: średniowiecze: wszelkie misteria tego okresu oparte są na motywach biblijnych; "Bogurodzica", która stanowi również dokument historii naszego języka oparta jest na motywie z Biblii: jest prośbą do Matki Boskiej; jest też wiele odwołań do religijności wypływającej przecież z Biblii: "Pieśń o Rolandzie", a dokładniej cały skomplikowany rytuał śmierci; renesans: Kochanowski odwołuje się do Boga, jako wszechstwórcy w swoim "Czego chcesz od nas Panie" oraz w "Psałterzu Dawidów" parafrazuje biblijne psalmy; w Baroku również pisano psalmy, a ze względu na religijną skłonność do pokuty za grzechy, rozpowszechniły się psalmy pokutne; w oświeceniu patrzono na Biblię z punktu widzenia racjonalizmu (poznanie rozumowe, przez doświadczenie), deizmu (Bóg stworzył, ale dalej nie ma wpływu) oraz ateizmu (negacji istnienia Boga); natomiast sentymentalizm patrzy na Biblię jako utwór przekazujący niezmienne zasady etyczne, na których powinno być oparte życie ludzkie; wdziano w niej również obraz mentalności człowieka pierwotnego nieskażonego cywilizacją; romantyzm gruntownie zmienia pogląd na Biblię: pojawiają się odwołania do mesjanizmu narodowego (III cz. "Dziadów" pokazuje obraz walki narodowo-wyzwoleńcz

jako walkę dobra ze złem, "Kordian"); pozytywizm jest kolejnym odejściem od Biblii i koncentracji na racjonalizmie, ale odwołania są: "Quo vadis" Sienkiewicza modernizm: biblia powraca, jednak pojawia się koncentracja na złu zawartemu w niej, co związane jest z poczuciem kryzysu i schyłkowości cywilizacji: motywy katastroficzne: "Dies Irae" Kasprowicza (prezentowany jest dzień sądu ostatecznego, a Bóg występuje w roli bezlitosnego, który wymierza karę, choć ona sam jest przyczyną winy);

PYTANIE 3.5.

Jakie niepokoje i dylematy współczesnych zauważasz w tragediach Sofoklesa?

Najważniejszą tragedią Sofoklesa jest Antygona. Sofokles nawiązuje do mitu rodu Labdakidów. Antygona jest córką Edypa a siostrą Polinejkesa i Eteoklesa oraz Ismeny. Akcja tragedii rozpoczyna się, gdy obaj bracia już nie żyją. Walcząc o władzę, doprowadzili do wojny - Eteokles nie dopełnił umowy i po roku panowania nie odstąpił tronu bratu Polinejkesowi, który otrzymawszy w królestwie Argos pomoc, napadł na Teby, aby dochodzić swoich praw. Obaj bracia giną, a władzę obejmuje Kreon. Eteoklesa nakazuje pochować jak bohatera, ze wszelkimi honorami. Jeśli chodzi o Polinejkesa - Kreon zakazuje pogrzebu zdrajcy. Tematem tragedii jest czyn Antygony, która przeciwstawia się rozkazowi króla i dokonuje pochówku brata, a także decyzja Kreona- władcy.

Nieśmiertelność tego dzieła polega na tym ,iż autor tragedii ukazuje konflikt i metody postępowania ludzi ,które przetrwały wiele stuleci i jeszcze dziś są aktualne. Wciąż żywy jest konflikt m /y a dobrem jednostki ,wciąż istnieje walka o władzę ,zjawisko zdrady i dochodzenie swoich praw ,zderzenie sfery uczuć i obowiązku. Nadal dyskutujemy nad pojęciem sprawiedliwości i pragniemy ,aby prawo czy ustawa dotyczyły w tej samej mierze wszystkich- nawet rodzin rządzących i wydających ustawy. Wydaje nam się ,że człowiek ,który skupia w swym ręku władzę-kraju ,rejonu ,czy też przedsiębiorstwa musi dbać o autorytet i postępować stanowczo , a nie kierować się emocjami i interesami jednostki.

Dziś także oprócz praw oficjalnych istnieją prawa nie pisane ,a interes i uczucia jednostki bywają sprzeczne z dobrem społecznym .Wszystko to sprawia ,że problemy zawarte w Antygonie są wciąż aktualne.

• miłość siostrzana

• walka o władzę

• uczucie i obowiązek

• pojęcie zdrady i dochodzenia swoich praw

• prawa równe dla wszystkich

• władza a interes jednostki

• szacunek dla zmarłych

• ból po stracie najbliższych

Tragedia Sofoklesa zmusza współczesnego czytelnika do pewnych refleksji. Poucza przede wszystkim, aby nie postępować pochopnie, gdyż może to mieć straszne konsekwencje.

W przypadku Kreona trafniejszą decyzją byłoby pochowanie Polinejkesa poza murami miasta. Rozróżniłoby to charakter śmierci obydwu braci, a także ocaliło od śmierci trzy osoby.

Antygona może niewątpliwie stanowić przykład słusznego uporu i zaangażowania w sprawach dotyczących wiary, z którą związane jest życie codzienne. Należy stanowczo dążyć do osiągnięcia celu, ale powinno się także brać pod uwagę panujące powszechnie prawa i postępować według ustalonych reguł.

Antygona miała racje moralne, jednak jako obywatelka postąpiła niewłaściwie lekceważąc ustanowione przez władcę prawo państwowe. Autor sugeruje, że każdy człowiek winien przestrzegać praw regulujących życie w państwie, gdyż inaczej zapanowałby chaos.

Sofokles zwracał się w swoim dramacie zarówno do rządzących jak i rządzonych. Pierwszych pouczał, żeby wydawali prawa przemyślane, mądre, zgodne z panującymi tradycjami, aby nie powodować konfliktów w społeczeństwie. Władcy stanowiący prawo nie mogą mieć na względzie interesów osobistych ani budować swego autorytetu zbyt surowym prawem. Dlatego Kreon, choć miał szlachetne intencje, za popełnine błędy poniósł karę, tracąc swych najbliższych. Obywatele winni przestrzegać obowiązujących praw państwowych, a swe zastrzeżenia zgłaszać w ustalony sposób. Nie wolno jednak postępować samowolnie w ramach obowiązującego porządku prawnego.

Na koniec warto wspomnieć, iż każdy jest panem swojego losu. Naszego życia nie określa przeznaczenie, lecz sposób w jaki wykorzystujemy możliwości.

PYTANIE 5

Ogólnoludzkie prawdy w stasimonach „Antygony”

Stasimon pierwszy

Pochwała rozumu ludzkiego i państwa. Ludzki rozum jest zdolny pokonywać trudy i czynić ziemię poddaną człowiekowi. Dzięki rozumowi człowiek stworzył państwo i musi przestrzegać jego praw.
Stasimon drugi

To pieśń o winie i karze. Chór wskazuje, że wina jest źródłem cierpienia, ale została ona wpisana w ludzki los.
Stasimon trzeci

Jest pieśnią o potędze miłości. Nikt się przed miłością nie uchroni, ani bogowie, ani śmiertelnicy. Miłość nie idzie jednak w parze z rozsądkiem.

„Szczęśliwi, których życie nie zna cierpienia”

„Niezwyciężona twoja moc, Herosie”

„Wiele jest mocy natury, lecz nie ma większej nad człowieka”

PYTANIE 4

4.Omów pojęcie tragizmu na podstawie „Antygony” Sofoklesa.

Tragizm-jest to sytuacja , w której bohater musi dokonać wyboru m /y dwiema równorzędnymi racjami .Każda decyzja jaką podejmie podmiot będzie miała negatywne skutki.

Sofokles nawiązuje do mitu rodu Labdakidów. Antygona jest córką Edypa a siostrą Polinejkesa i Eteoklesa oraz Ismeny. Akcja tragedii rozpoczyna się, gdy obaj bracia już nie żyją. Walcząc o władzę, doprowadzili do wojny - Eteokles nie dopełnił umowy i po roku panowania nie odstąpił tronu bratu Polinejkesowi, który otrzymawszy w królestwie Argos pomoc, napadł na Teby, aby dochodzić swoich praw. Obaj bracia giną, a władzę obejmuje Kreon. Eteoklesa nakazuje pochować jak bohatera, z wszelkimi honorami. Jeśli chodzi o Polinejkesa - Kreon zakazuje pogrzebu zdrajcy. Tematem tragedii jest czyn Antygony, która przeciwstawia się rozkazowi króla i dokonuje pochówku brata.

Antygona musi dokonać wyboru m /y dwoma racjami ,z których obie są równie ważne i sprzeczne ze sobą. Jako kochająca siostra , wierna prawu boskiemu , czuje się zobowiązana do pochowania ciała swojego brata .Jeśli tego nie uczyniłaby nie tylko ciało zmarłego zostałoby pohańbione ,lecz według wierzeń religijnych Greków dusza Polinejksa nie zaznałaby spokoju. Z kolei Antygona wejdzie w konflikt z prawem ,gdyż Kreon zabronił pod karą śmierci pochować zdrajcy. Kochająca siostra kierując się uczuciem i wiarą decyduje się doprowadzić do pochówku świadomo decydując się na karę.

Antygona wybierze prawo boskie i poniesie za to śmierć.

Konflikt tragiczny-istota tragedii ,polegająca na dokonaniu wyboru pomiędzy dwiema równie ważnymi racjami. Każda podjęta decyzja prowadzi nieuchronnie do zguby.

W tragedii greckiej losy bohatera układają się często tak, że popełnia on "nieszczęśliwe zbłądzenie"; bohater nie wie, że popełnia zbrodnię lub czyn niegodny. Takie przeciwieństwo między samoświadomością bohatera a jego rzeczywistą sytuacją nazywamy ironią tragiczną lub ironią dramatyczną.

Kreon musiał wybierać m \y działaniem które nakazywało mu sumienie i uczucia a decyzją konieczną do podtrzymania ważności władzy. Zakazując pochowania Polinejksa ,miał na celu dobro społeczne ,gdyż uznał jego czyn za zdradę . Niestety było to jawne naruszenie prawa bogów.Z drugiej jednak strony Kreon podejmują inną ,niż tę decyzję mógł sam zostać okrzyknięty zdrajcą .

· uznał czyn Polinejkesa za czyn zdrajcy, dlatego wydał rozkaz królewski zabraniający pochowania go; miał na celu dobro społeczne;

· Antygona była członkiem rodu królewskiego i narzeczoną syna Kreona - Hajmona. Mając na celu dobro jednostki Kreon mógł cofnąć rozkaz, lecz nadszarpnąłby swój autorytet i mógł zostać posądzony o niesprawiedliwość;

Kreon wybrał dobro społeczne, utrzymanie silnej władzy i interesy państwa, naraził się jednak bogom, bo pogwałcił prawa religijne.

PYTANIE 6.

Prawda o ludzkich uczuciach zawarta w Biblii.

Wizja człowieka i świata w „Księdze Koheleta”

Treścia tej księgi są rozważania nad sensem życia ludzkiego. Autor nie znajduje odpowiedzi na pytanie jak jest droga do prawdziwego szczęścia. Stwierdza tylko, że szczęścia nie przynoszą ani bogactwa, ani słowa, ani używanie rozkoszy, ani też wysławiana mądrość i wiedza. Często w utworze tym powtarzają się słowa „Wszystko jest marnością”. Życie jest pełne utrapień, niesprawiedliwości i trudów, a przy końcu bytowania czeka wszystkich śmierć. Kohelet wierzy w Boga, od którego zależą radosne i jasne strony życia, które należy traktować jako dar. Z korzystania z tych darów trzeba będzie zdać relację Bogu. Kohelet jest przekonany, że wszystko pochodzi od stwórcy, który kiedyś będzie sędzią człowieka.

„Kain i Abel”

Adam i Ewa mieli dwóch synów, Kaina i Abla. Podczas skłądania ofiary Bogu Kain zabija brata ponieważ jego ofiara nie była przyjęta bo została złożona z owoców, a nie ze zwierząt, tak jak chciał Bóg. Za swój czyn zostaje przeklęty i musi uciekać. Bóg daje Kainowi znamię i mówi, że jeżeli go ktoś zabije to poniesie siedmiokrotną karę. Chodzi tu o to, że zabójstwo jest największą zbrodnią. Zazdrość i zawiść to ludzkie uczucia (negatywne), prowadzące do różnych przewinień. Bóg jest wszechwiedzący, sprawiedliwy i miłosierny. Reakcją na zło może być przebaczenie, trzeba umieć znieść porażkę. Człowiek ma szansę wrócić na dobrą drogę.

„Samson”

Anioł objawia się bezpłodnej kobiecie i mówi jej, że powije syna. Tak też się staje. Syn miał długie włosy, w których tkwiła jego siła. Włosy obcięła mu jego kochanka, a jej sprzymierzeńcy wypalili mu włosy. Po jakimś czasie włosy odrastają mu i Samson mści się. Miłość prowadzi do zguby, nie należy każdemu ufać, zło jest zawsze ukarane, zazdrość i zawiść prowadzą do zguby, uczy szacunku dla pokonanych i słabych, mówi o godnej śmierci, z siły należy korzystać w ostateczności.

„Hiob”

Hiob był bardzo religijny, nienaganny. Odebrano mu jednak bogactwa i za namową diabła spadły na niego nieszczęścia, aż stał się biedny. Stracił dzieci. Ogolił wtedy głowę, podarł szaty, ale nadal pozostał silnie wierzącym. Diabeł sprawił, że Hiob zachorował i został okaleczony. Hiob jednak nadal wierzył. Z pomocą spieszyli mu przyjaciele, aby znaleźć przyczynę nieszczęść. Dołączył do nich człowiek, który powiedział, że Bóg często wystawia człowieka na próby. Hiob wytrwał w wierze i jego dobra zostały mu zwrócone. Wiara i lojalność zostają nagrodzone. Każda przyjaźń przechodzi próbę. Należy posiadać silną wolę, wytrwałość. Każde postępowanie zostanie później osądzone.

Pojęcie	Znaczenie etymologiczne	Znaczenie realne
Chaos	bezład, zamieszanie, zamęt, rozgardiasz, bałagan	bezkształtna, nieuporządkowana materia, z której powstał świat
Atlas	zbiór map, pierwszy krąg szyjny dźwigający, wspierający	tytan, brat Prometeusza skazany przez Zeusa na dźwiganie sklepienia niebieskiego
Syzyf	praca wymagająca ogromnego wysiłku, ale nie przynosząca efektu	król miasta Eryty skazany przez bogów na karę polegającą na wtaczanie głazu w Tartarze, głaz u szczytu wymykał mu się z rąk
Prometeusz	określenie człowieka, którego czyny są śmiałe, buntownicze, ale dobre dla ludzkości	skradł ogień z Olimpu i dał ludziom, za karę został przykuty do skał Kaukazu, gdzie orzeł wyszarpywał mu ciągle odrastającą wątrobę
Pięta Achillesa	słaby punkt	Achilles za młodu kąpany był w Stykrze, co zapewniał mu odporność na ciosy, w czasie kąpieli był jednak trzymany za stopę i to był jego słaby punkt
Puszka Pandory	źródło niekończących się kłopotów, smutków i nieszczęść	pierwsza kobieta na ziemi otrzymała w posagu puszkę, której nie mogła otwierać, namówiła jednak męża do otwarcia jej, z wnętrza wydostały się nieszczęścia i choroby
Węzeł gordyjski	bardzo skomplikowana sprawa	w mieście Gordian stał stary królewski rydwan, którego jarzmo przywiązane było do dyszla kunsztownym węzłem z łyka, ten kto rozwiązałby węzeł zostałby królem Azji Mniejszej
Hiobowa wieść	zła, katastroficzna, przerażająca wiadomość	Hiob był uosobieniem poddania się woli bożej mimo najdotkliwszych nieszczęść
Samsonowa siła	siła nadludzka	w Biblii osoba z nadludzką siła zależna od włosów
Kainowa zbrodnia	morderstwo, bratobójstwo	Kain był mordercą brata - Abla
Zakazany owoc	rzecz pozornie wartościowa i zachęcająca, a w rzeczywistości szkodliwa, sprowadzająca zło	Szatan namówił Ewę by dała owoc w raju Adamowi, tego owocu Bóg nie pozwolił jeść, zostali za to wygnani z raju
Judasz	zdrajca, osoba fałszywa, podstępna	uczeń Jezusa, zdradził go
Syn marnotrawny	człowiek, który zbłądził, ale potrafił się do tego przyznać	(„Przypowieść o synu marnotrawnym”)
Apokalipsa	uosobienie nieszczęść wojny, koniec	(„Apokalipsa Św. Jana”)
Sodoma i Gomora	miejsce gdzie odbywają się rzeczy niemoralne, miejsce rozpusty	dwa miasta ukarane przez Boga za grzechy mieszkańców
Dawid i Goliat	określenie dwóch osób, z których jedna pokonuje drugą sprytem i mądrością, drugi posiada natomiast większą siłę	Goliat to silny wielkolud, Dawid to osoba mądrzejsza, pokonuje pierwszego sprytem
Samarytańska przysługa	przysługa bezinteresowna	(„Przypowieść o miłosiernym samarytaninie”)
Arka przymierza	symbol porozumienia i braterstwa	pozłacana skrzynia z drzewa akacjowego, pozłacana, zawierająca kamienne tablice praw
Arka Noego	wybawienie, ratunek	arka, w której przeżył potop Noe i po jednej parze z każdego gatunku zwierząt
Wieża Babel	zamęt, bałagan, zbiorowisko ludzi o różnych językach	potomkowie Noego chcieli zbudować wierzę tak wysoką, aby dorównać Bogu, za to Bóg pomieszał im języki

Wieża Babel -pycha

Prometeusz- miłość do bliźniego

pieśń nad pieśniami

„Księga Kohleta” podejmująca motyw rozważań na temat życia, szczęścia i egzystencji. Mottem księgi jest hasło: „venitas venitatum et venitas”. Człowiek jest istotą kruchą i przemija, podczas gdy Ziemia trwa wiecznie. Prawo przemijania powoduje, że człowiek nie zaznaje szczęścia, a życie jest tylko „gonieniem za wiatrem”.

PYTANIE 7

 7.TRAGEDIA ANTYCZNA JEJ RODOWÓD I CECHY

Teatr grecki:

a)od obrzędów sakralnych ku czci Dionizosa do teatru;

b)Arystotelesowska teoria tragedii /katarsis,katastrofa/;

Dramat starogrecki odbiega od dzisiejszego. Górowało w nim słowo poetyckie recytowane i śpiewane na tle muzyki instrumentalnej i tańca, szczególnie partie chórowe miały ten charakter "operowy" czy "oratoryjny".

Nie znano wtedy podziału na akty i sceny, natomiast stosowano inne podziały, tworzące swoistą konstrukcję. Rozpoczynał przedstawienie aktor wygłaszający zapowiedź - prologos, ale właściwy początek dawał chór, wkraczający rytmicznie i ze śpiewem na orchestrę - parodos. Także chór kończył przedstawienie, opuszczając orchestrę podobnym sposobem - exodos. Między tymi granicznymi członami przedstawienia rozgrywano akcję sceniczną podzieloną na pojedyncze epizody - epeisodia. Między epizodami występował chór stojący na orchestrze, wygłaszający tekst- komentarz akcji - stasimon - pod nieobecność aktorów na scenie. Punktem szczytowym tragedii była perypetia, będąca przełomem w akcji dramatycznej i kończąca się katastrofą, czyli klęską bohatera. Ostatnią częścią tragedii był epilog, który zwykle wyjaśniał sprawę do końca i dokonywał podsumowania. Istotą tragedii był konflikt tragiczny, który wynikał z istnienia przeciwstawnych, równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie można dokonać wyboru, gdyż każda decyzja przynosi klęskę bohatera, ta niemożność dokonania właściwego wyboru, która skończy się katastrofą, nosi nazwę tragizmu.

Orchestra to okrągły placyk na przedzie proscenium, na którym występował chór.

Z pieśni obrzędowej ku czci Dionizosa, dytyrambu, powstała tragedia, której budowa opiera się na dialogu, prowadzonym przez koryfeusza (przodownika) z chórem. Ta partia chóralna stała się głównym składnikiem tragedii starogreckiej. Koryfeusz dał nadto początek późniejszemu aktorowi, którego wprowadził Tespis, pierwszy znany autor dramatyczny z VI w. p.n.e. Ten pierwszy i jedyny na razie aktor występował kolejno w kilku rolach, tworząc w ten sposób zarodek akcji dramatycznej. Z kolei Ajschylos dodał drugiego aktora, Sofokles trzeciego i na tej trójce wyczerpał się zespół aktorski pierwszego teatru. Nawet jeśli w przedstawieniu brało udział więcej postaci, równocześnie występowało na scenie najwyżej trzech aktorów. To ograniczenie sprawiło, że akcja dramatyczna uległa skupieniu i ograniczeniu wątków pobocznych, że niektóre z nich rozgrywały się za sceną i komunikowane były widzom przez opowiadanie. Tym samym powiększał się również udział chóru w dopełnianiu akcji.

Ogniskiem kultury starogreckiej stają się w V w. p.n.e. Ateny. Następuje tam rozkwit dramatu, który tworzą trzej wielcy tragicy:

· Ajschylos - (526 - 456 p.n.e.), u którego przeważają partie chórowe z koryfeuszem; akcję wiedzie dwu solistów w uroczystych dwuśpiewach. Tragedia ma charakter bardziej liryczny niż dramatyczny. Ajschylos napisał około dziewięćdziesięciu tragedii, z których zachowało się siedem. Najznaczniejsze to: Oresteja (trylogia), tragedia o Prometeuszu, o wojnie z Persami. Ajschylos broni godności ludzkiej i zasadniczych wartości humanistycznych.

· Sofokles - (496 - 406r. p.n.e). Jego zasługą jest wzmocnienie dramatyczności akcji i nasilenie konfliktów międzyludzkich. Wprowadza postacie kobiece. Zachowało się kilka tragedii Sofoklesa, znaczniejsze są o Edypie i Antygonie.

· Eurypides - (480 - 406r. p.n.e.) pogłębia psychologię postaci i realizm akcji, a ogranicza udział chóru. Zachowało się siedem jego dzieł, m. in. o Elektrze, Ifigenii, Fedrze (Hippolicie), Medei - jak widać, bohaterami są kobiety.

Na Eurypidesie kończy się rozwój tragedii, przechodzący wyraźną ewolucję od pierwotnego półreligijnego oratorium do wykształconej tragedii świeckiej. Oratorium to widowisko religijne lub alegoryczne z muzyką. Tragedię grecką cechowały trzy jedności:

· jedność czasu - akcja rozegrać się musiała w ciągu jednej doby, a najczęściej między wschodem, a zachodem słońca;

· jedność miejsca - akcja rozgrywała się cały czas w tym samym miejscu;

· jedność akcji - jednowątkowość akcji.

Podstawowym pojęciem tragedii greckiej jest katharsis (wewnętrzne oczyszczenie), gdyż dzieło antyczne miało oddziaływać na przeżycia odbiorców. Drugą funkcją dramatu jest mimesis oznaczające naśladowanie (nie kopiowanie) rzeczywistości przez sztukę dramatyczną.

Teatr opatrzony jest trzema normami: Zasadą odpowiedniości (jedności) stylu, zasadą trzech jedności (czasu, miejsca, akcji) oraz zasadą dekorum (obowiązek pisania tragedii stylem wysokim).

Cechy dramatu:

· występowanie chóru (pełnił rolę wprowadzającego kolejnego aktora na scenę, komentował i oceniał wydarzenia);

· bohaterowie pochodzili z wyższych sfer;

· tytuł to często imię głównego bohatera;

· zasada trzech jedności;

· ilość osób nie przewyższała trzech.

 

Tragizm jako kategoria estetyczna /istota konfliktu tragicznego, wina tragiczna/.

Tragedia była najwyżej cenionym przez starożytnych gatunkiem literackim. Bohaterowie tragedii znajdują się w sytuacji trudnej, są uwikłani w konflikt między własnym działaniem a siłami wyższymi: losem, prawami historii, interesem społecznym, normą moralną, ślepymi prawami natury. O sytuacji bohaterów tragicznych w literaturze greckiej decydowało przeznaczenie, los, fatum. Ludzie starożytni wierzyli, że każdy byt ma przydzielony przez odwieczne prawo los; nad jego przebiegiem czuwały boginie - Mojry (u Homera) lub rzymskie Parki.

Istotą tragedii jest konflikt tragiczny. Polega on na istnieniu przeciwstawnych, równorzędnych racji, między którymi nie sposób dokonać wyboru; każde posunięcie bohatera zbliża go do katastrofy.

W tragedii greckiej losy bohatera układają się często tak, że popełnia on "nieszczęśliwe zbłądzenie"; bohater nie wie, że popełnia zbrodnię lub czyn niegodny. Takie przeciwieństwo między samoświadomością bohatera a jego rzeczywistą sytuacją nazywamy ironią tragiczną lub ironią dramatyczną.

Z tragedii greckiej wywodzi się pojęcie tragizmu. Jest to kategoria estetyczna, czyli swoista jakość dzieła. Wywołuje tę jakość szczególny sposób konstrukcji losów bohaterów, usytuowanych w nierozwiązywalnym konflikcie tragicznym - w konflikcie wartości i konieczności. Bohater, niezależnie od siły charakteru, od szlachetnych intencji, sprowadza na siebie zgubę - śmierć lub klęskę. Tragizm łączy się ze wzniosłością, realizować się może w różnych utworach literackich, ale szczególnie charakterystyczny jest dla tragedii.

Dramat antyczny - rodzaj lteracki, powstały w starożytnej Grecji, wywodzący się z pieśni pochwalnych, śpiewany w czasie misteriów dionizyjnych. Rozwinął się około V w. p.n.e.

Koncepcja tragizmu

hibris,ate (pycha, zaślepienie)-hamatia (omyłka tragiczna) - pathos (czyn tragiczny) - katastrophe (katastrofa) - gnosis (wiedza)- katharsis (oczyszczenie)

Funkcje dramatu:

1. wywołanie u widza wstrząsu uczuciowego, czyli katharsis, spowodowanego przez uczucia litości, trwogi, które mają towarzyszych widzowi w czasie obcowania ze sztuką.

2. odzwierciedlenie rzeczywistości - wyniesienie wniosków dla siebie

Cechy tragedii antycznej:

3. zasada trzech jedności

4. istnienie chóru

5. zasada dekorum

6. bohaterowie to wybitne jednostki

7. tytuł od imienia głównego bohatera

8. zasada jedności estetyki

Funkcje chóru:

1. dopowiadanie zdarzeń preakcji

2. nastrój liryczny

3. wspomaga tworzenie napięcia emocjonalne - uprzedza fakty

Pytanie 8

Epos antyczny i jego kontynuacje

 

 Homer - autor "Iliady" i "Odysei". Jego ojczyzną była Azja Mniejsza. Prawdopodobnie żył na przełomie IX i VIII w. p.n.e. Pochodził z Chios.

- Epos (epopeja) - wielki poemat epicki opiewający potęgę bohaterów, opowiadający o losach społeczeństw w przełomowej dla niego chwili. Akcja eposu dzieje się zwykle na dwóch płaszczyznach. Zwykle utwór wierszowany, którego cechuje duża liczba epizodów tworzących tło społeczno - obyczajowe epoki, oraz podniosły, uroczysty styl bogaty w ozdobne inwokacje, epitety, porównania.

Przykłady epopeji: "Odyseja", "Iliada", "Eneida" (czyli wędrówka Eneasza), "Pan Tadeusz".

- Aojdos - poeta wędrowny, wędrujący po starożytnej Grecji.

- Unitarysta - człowiek wierzący w istnienie Homera.

- Retartacja - opóźnienie, chwilowe powstrzymanie akcji, mające na celu utrzymanie czytelnika w napięciu.

Iliada - przedstawia fragment 10-letnich zmagań Greków pod Troją. Artyzm Homera polega na umiejętności ukazywania w skondensowanej formie dziejowego starcia dwóch potęg starożytnych. Akcja eposu rozpoczyna się w dziesiątym roku wojny i toczy przez około miesiąc. Punktem wyjścia akcji jest spór Achillesa z Agamemnonem o brankę Bryzeidę, który prowadzi do poważnych konsekwencji: zagniewany heros odstępuje wojska greckie powodując znaczne straty i dopiero po śmierci przyjaciela - Patroklosa bohater powraca na plac boju. Stacza zwycięski pojedynek z Hektorem, wspomagany przez Atenę. Achilles początkowo bezcześci zwłoki, ale wzruszony błaganiem króla Troji - Priama, wydaje ciało Trojanom. Uroczystości pogrzebowe na cześć Hektora zamykają opowieść.

Opowieść o próbach zdobycia Ilionu ujęta została w 24 księgach. Otwiera ją inwokacja do Muzy, zamyka finał opisu pogrzebu Hektora. Ważny wątek eposu stanowią interwencje bogów w toczącą się walkę, ich narady oraz spory. Jednak nawet bogowie nie mogą zmienić wyroków Fatum.

Ideał wojownika achajskiego:

1. potężna budowa fizyczna (piękno ludzkiego ciała - kanon)

2. roztropność, racjonalizm, konkretność

3. honorowy, odważny w boju

4. spryt ( cecha bardzo ceniona - Odyseusz)

5. patriotyzm

Wojownicy: Achilles, Hektor, Agamemnon, Diomedes, Ajas Telamonida, Ajas - syn Ojneusa, Idomeneus, Meryjon, Eurypylos, Toas Andrajmonida, Odyseusz

Odyseja - Ukazuje dzieje wędrówki Odyseusza, powracającego z wojny trojańskiej do rodzimej Itaki. W pierwszych czterech pieśniach poeta przedstawia walkę żony Odysa, Penelopy z zalotnikami, współczucie bogów, którzy postanawiają zakończyć tułaczkę bohatera i przysposobić jego syna, Telemacha do wielkich czynów. Kolejne 20 pieśni maluje dzieje powrotu Odysa, jego wspomnienia z podróży, przybycie na Itakę, powrót do domu w przebraniu i krwawą zemstę zgotowaną rozzuchwalonym zalotnikom. Na zakończenie bohater i jego syn godzą się ze swym ludem, wspierani przez bogów.

"Odyseja" to pierwszy w historii romans, opowiadający o rozstaniu i spotkaniu po latach kochających się małżonków.

Cechy charakterystyczne eposu homeryckiego

1. liczne opisy, bardzo plastyczne, szczegółowe

1. obiektywizm

1. obecność inwokacji

1. ingerowanie bogów w świat ludzki

1. styl utworu podniosły i uroczysty, chwilami patetyczny

1. specyficzna charakterystyka bohaterów i ich idealizacja

1. regularność występowania mów bohaterów

1. wiersz rytmiczny (heksametr)

1. porównania homeryckie

1. rozmach epicki polegający na pięknym, plastycznym opisie zdarzeń

1. psychologiczne charakterystyki bohaterów

pytanie 9

9. Bogactwo tematyczne i formalne liryki greckiego antyku.

Lirycy starożytnej Hellady

Tematyka wierszy Tyrteusza (liryka tyrteńska)

Tworzył w VII w.p.n.e. Pisał patriotyczne elegie. Od imienia poety wywodzi się termin tyrteizm. Poezja tyrtejska - patriotyczna, nawiązująca do walki. Porzucenie ziemi ojczystej uważał za rzecz niegodną. Napisał pięć ksiąg zawierających pieśni wojskowe, marszowe i elegie o charakterze politycznym. Według legendy poeta ten natchnął swoimi pieśniami Spartan do zwycięskiej walki. Napisał np.: „Rzecz to piękna”.

Subtelność analizy uczuć - Safona

Tworzyła na przełomie VII i VI w.p.n.e. Była najwybitniejszą poetką starożytnej Grecji. Mieszkała na wyspie Lesbos, gdzie zajmowała się wychowaniem muzycznym skupionych wokół niej dziewcząt. Napisała dziewięć ksiąg, które obejmowały pieśni weselne, miłosne, hymny i modlitwy. Jej wiersze są pełne poetyckiego uroku i wdzięku. Sławią przyjaźń, miłość i życie, które dostarcza twórczych przeżyć i wzruszeń. Źródłem owych przeżyć jest obcowanie z poezją, bez której człowiek skazany jest na miernotę i pustkę.

Anakreont - autor utworów biesiadnych

Tworzył utwory o tematyce miłosnej i biesiadnej. Opiewają radość życia i urok beztroskich zabaw. Bożka miłości Erosa traktuje jako dobrego kompana, którego towarzystwo się lubi, ale nie zawsze trzeba go traktować poważnie.

Anakreontyk charakteryzuje:

1. postawa żartobliwego dystansu

2. konwencjonalna gra miłosna

3. flirt

4. charakterystyczny obraz, motyw

Dorobek literacki Symonidesa

W wierszach przedstawia filozofię uczącą przyjmowania życia takim jakim jest. Odradza nadmierną toskę o przyszłość, której nikt nie zna. Każdy dzień może przynieść zmiany na lepsze lub gorsze, zniweczyć wszelkie osiągnięcia i zamierzenia. Znany jest jako piewca władców, uroczystości dworskich. Autor pieśni chóralnych i epigramatów, hymnów, elegii i słynnych trenów. Napisał np.: „Los”.

9a. Mała antologia liryki antycznej.

Tyrtajos - (VII w. p.n.e.) imię poety (bardziej znane w brzmieniu łacińskim: Tyrteusz) przeszło do historii jako symbol poety bojownika. Elegie patriotyczne Tyrtajosa zagrzewały Spartan do walk zaborczych z Meseńczykami. Z pięciu ksiąg jego twórczości zachowało się do naszych czasów ok. 150 wersów. Od imienia poety wywodzi się termin tyrteizm lub poezja tyrtejska czyli poezja patriotyczna, nawołująca do walki, opiewająca bohaterstwo.

Safona - (VII/VI w. p.n.e.) największa poetka starożytnej Grecji, żyła na wyspie Lesbos. Z bogatej twórczości poetki (9 ksiąg, ok. 9000 wersów), obejmującej pieśni weselne, hymny, modlitwy, pieśni miłosne, zachowało się w całości kilka utworów i sporo fragmentów. Cenili jej talent starożytni, mówili o niej po prostu "poetka". Stworzyła pewien układ wersów w strofie zwany strofą saficką: 11 zgł(5+6) - średniówka po piątej sylabie, 11 zgł, 11 zgł, 5 zgł.

Anakreontyk - (VI w. p.n.e.) piewca wina i miłości, związany jest ściśle z życiem dworskim władców. Wdzięczna poezja Anakreonta znalazła wielu naśladowców: postawa żartobliwego dystansu, konwencjonalnej gry miłosnej, flirtu, charakterystyczne obrazy i motywy, np. topos miłości (walka z Erosem na pięści lub Eros rzucający kolorową piłką w przyszłego amanta) - wszystkie te elementy złożą się później na gatunek nazwany od imienia poety anakreontykiem.

Symonides - (VI/V w. p.n.e.) autor pieśni chóralnych, uprawiał różne gatunki liryczne; znany jest jako piewca władców i uroczystości dworskich. Starożytni cenili go za umiejętność wzbudzenia litości i szlachetny patos. Symonides jest także autorem licznych epigramatów.

Ś R E D N I O W I E C Z E

Ramy czasowe

Początek: IV w. - upadek imperium Rzymskiego

Koniec: 1492 - odkrycie Ameryki przez Kolumba

1450 - odkrycie druku

1453 - upadek Konstantynopolu

10. Rodowód J.polskiego

11.Najdawniejsze zabytki j.polskiego.

brak

12."Bogurodzica" - najstarsza pieśń polska, świadectwo języka staropolskiego

• "Bogurodzica" jest polską pieśnią narodowo-religijną, pierwszą tego rodzaju w języku polskim; jest anonimowa; przez długi czas miała charakter hymnu narodowego, i takiż zachowała aż do XVI wieku; nieznany autor wykazał się swoim talentem i umiejętnością poetycką w najstarszej części utworu, tzn. w pierwszych 2 zwrotkach, która uznawana jest za arcydzieło średniowiecznej poezji polskiej; poza charakterem hymnu, jest to także modlitwa, co wynika ze znaczenia powtarzających się słów Kyrielejson, co jest odpowiednikiem polskiego "Panie, zmiłuj się" oraz zwroty do Matki Boskiej; zwrotki kolejne posiadają różną tematykę; pierwsza jest apostrofą do Matki Boskiej i polega na skierowaniu się do niej przez wiele różnych określeń; w drugiej pojawiają się prośby do osoby z pierwszej, o zwrócenie uwagi, natchnienie myśli, wysłuchanie modlitwy (co jest dość typowe we wstępie do każdego utworu, z tym, że odwołania zwykle były do Boga); potem pojawiają się bardziej konkretne prośby: o pobożne życia, otrzymanie łask, życie wieczne; ze względu na czas powstania, tzn. w czasie rodzenia się pisanego języka polskiego, jest to bardzo ważny dokument historii języka, głownie jeżeli chodzi o strukturę zdania oraz archaizmy: sławiena, Gospodzin, zwolena, spuści, przebyt; ciekawe i znamienne jest, że następne części utworu są młodsze i mogą stanowić podstawę do wnioskowania o ewolucji słownictwa i struktur zdaniowych (choć te, ze względy na poetycki charakter mogą być zakłócone);

 

• Bogurodzica" - najstarsza pieśń polska, jej znaczenie dla kultury polskiej.

• Tekst: Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja! U twego Syna Gospodzina matko zwolena, Maryja! Zyszczy nam, spuści nam. Kyrieleison. Twego dziela Krzciciela, Bożycze, Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze. Słysz modlitwę, jąż nosimy, A dać raczy, jegoż prosimy: A na świecie zbożny pobyt, Po żywocie rajski przebyt. Kyrieleison.

• Jak pozwalają sądzić najnowsze ustalenia językoznawcze "Bogurodzica" pochodzi z okresu początków panowania Władysława Jagiełły (XIII/XIV). Jest to najstarsza pieśń polska (otwiera "Statut polski" z 1506 r. Jana Łaskiego) wzorowana jest na hymnach grecko-bizantyjskich, o czym świadczy choćby sam wyraz 'Bogurodzica' , który jest wiernym tłumaczeniem greckiego 'Theotokos'. Za czasów pierwszych Jagiellonów była hymnem dynastycznym, choć początkowo była jedynie pieśnią religijną (maryjną). Jak twierdzą ówczesne świadectwa rycerstwo polskie traktowało ją także jako pieśń bojową (była śpiewana pod Grunwaldem i Warną).

• "Bogurodzica" składa się z dwóch zwrotek. Pierwsza skierowana jest bezpośrednio do Matki Boskiej z prośbą o wstawiennictwo u Syna, a druga do Syna Bożego.

• Utwór ten ma istotne znaczenie dla badania rozwoju języka, poezji i samej kultury polskiej.

• Kultura :

• Pieśń zawiera błagania o "zbożny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po śmierci, tak więc można wywnioskować, że kultura chrześcijańska była w Polsce wysoko rozwinięta i odgrywała w życiu ludzi ogromne znaczenie.

• Język:

• Archaizmy:

• -leksykalne (zaimki anaforyczne : jąż, jegoż )

• -fonetyczne (formy : sławiena, zwolena [bez przegłosu] ; różnica w głosowni słowa Krzciciel [Chrzciciel])

• -słowotwórcze (patronimik Bożyc [syn Boga])

• -fleksyjne (celownik w formie dopełniacza oraz mianownik w formie wołacza : Bogurodzica ; inaczej też wyglądała 2 os. l.poj. trybu rozkaz.: zyszczy, spuści, raczy)

• -składniowe (składnia narzędnikowa :Bogiem sławiena [sławiona przez Boga])

• -językowe (znaczeniowe dziela - dla Bożyc - syn Boży zbożny - dostatni zwolena - wybrana jąż - którą jegoż - o co)

• Poezja:

• Dostrzegamy dążność do nadania tekstowi kształtu artystycznego. Pieśń należy do nurtu poezji melicznej, czyli przystosowanej do wykonywania przy akompaniamencie muzyki. Obok rymów zamykających wers (rymy parzyste) pojawiają się także rymy śródwersowe (Bogurodzica - Dziewica, dziela - Krzciciela).

PYTANIE 13

Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy oraz ascety; świętego.

 W średniowieczu istniały wzorce osobowe świeckie (rycerza doskonałego i mądrego wład-cy) oraz religijne (asceci i święci). Dzieła, które konstruowały i propagowały wzory osobowe nazywane są parenetycznymi.

Ideał rycerza zawarty jest w „Pieśni o Rolandzie". Opowiada ona o bitwie baskijskich gó-rali (pogan) z oddziałami Karola Wielkiego w wąwozie Ronceval. Rycerze ariengardy zginęli. Dokonano tu apoteozy śmierci hrabiego Rolanda - przyrównanie do męki Chrystusa, duszę poległego nieśli do Raju aniołowie. Roland jest wzorem rycerza ponieważ myśli o władcy, ojczyźnie, najbliższych. Ochraniał miecz, był waleczny (zatrąbił w róg, gdy pomoc była nie-zbędna), honorowy, nie odczuwał strachu. Umierał jak chrześcijanin - modlił się, bił w pierś, dokonał rachunku sumienia, podał prawą rękawicę św. Gabrielowi). Postać Rolanda urosła do rangi wzniosłego piękna rycerskiego życia. Utwory ukazujące bohaterskie czyny nazywane są „chansons de geste".

Wzorzec dobrego władcy prezentował Gall Anonim w „Kronice polskiej". Utwór ma cha-rakter historiograficzny (dziejopisarski) i panegiryczny (wysławiający). Trzy „Księgi" opisują dzieje Polski od panowania księcia Popiela do Bolesława Krzywoustego (XII w.). „O żałosnej śmierci sławnego Bolesława" ukazuje radość i dostatek, jakie panowały za czasów Chrobrego. Wraz z jego śmiercią „złoty wiek zmienił się w ołowiany". „Pieśń o śmierci Bolesława" czci jego męstwo, sławę i moc. Ukazuje żal narodu po stracie władcy. „Zaczyna się księga trzecia dziejów Bolesława III" to utwór, który przedstawia oblężenie Głogowa przez Niemców i bój wojsk Krzywoustego z wojskami cesarza Henryka IV. Autor sławi potęgę militarną Polaków. Talent taktyczny Krzywoustego sprawił, iż Niemcy zaprzestali atak na miasto.

W „Legendzie o św. Aleksym" przedstawiony został ideał ascety. Główny bohater, syn Eu-famijana, księcia rzymskiego, rozdał swe bogactwa i wybrał dolę tułacza i żebraka. Zrządze-niem Opatrzności wrócił do rodzinnego domu, lecz nie został tam rozpoznany. 16 lat spędził w pokucie i umartwianiu, w komórce pod schodami. Żywił się resztkami, które wyrzucała na niego służba. Gdy umarł, dzwony kościelne zaczęły same bić. Aleksy prowadził ascezę, czyli surowy, wstrzemięźliwy tryb życia, zmierzający przez wyrzeczenie się przyjemności i umar-twianie do doskonalenia się w cnocie. Ascetę uważano za bojownika z własnymi namiętno-ściami.

Przykładem ascety jest również św. Szymon Słupnik. ; wzorzec świętego ~ ascety związany jest z bezwzględną dominacją kościoła we wszystkich płaszczyznach działania tamtejszego społeczeństwa: w życiu politycznym i kulturalnym oraz stanowiła o więzi społeczeństwa europejskiego; postawa ascezy wypływa ze średniowiecznego przekonania, iż ciało jest siedliskiem szatana, więc umartwianie się i zadawanie mu bólu jest jedyna drogą na wypędzenie go; często więc widywano procesje ludzi biczujących się i stosujących różne inne techniki wypędzania szatana; czasem przybierało to formy skrajne, tak jak w przypadku Szymona Słupnika, który 27 lat przeżył w małej klatce na wysokim słupie, przeważnie stojąc, co wymagało nie lada samozaparcia i siły woli (lub choroby psychicznej jak ktoś woli); Utwory z tradycji wschodniej charakteryzowały się kultem abso-lutnej ascezy posuniętej do samozniszczenia. Asceza franciszkańska negowała takie praktyki. Również z postawą św. Szymona polemizuje Stanisław Grochowiak. Porównuje wybujałą ascezę z niezawinionym, niechcianym cierpieniem - chłopaka skazanego na śmierć oraz dziewczyny, na której popełniono gwałt.

WZORCE PARENETYCZNE

ASCETA

• żyje w ubóstwie

• przyjmuje pogardę i cierpienie z pokorą

• ucieka od sławy, rozgłosu

• modli się do Boga

• umartwia swoją duszę i ciało

• anonimowość,pokora

• św. ALEKSY

Rozdał swój majątek i ruszył na wędrówkę po świecie. Cały czas spędzał na modlitwie, żebrał, inni ludzie go nie obchodzili. Chodziło mu o całkowitą anonimowość. Chciał aby nikt go nie znał i mógł całkowicie poświęcić się Bogu. Został uznany za świętego (Maryja zeszła z ołtarza i kazała klucznikowi wpuścić go do kościoła). Ponownie wyrzekł się sławy i powrócił do rodzinnego miasta i zamieszkał na schodach własnego domu. Po jego śmierci wszystkie dzwony w Rzymie zabiły.

• św. FRANCISZEK

W Asyżu założył zakon franciszkanów. Rozdał swój majątek. Wędrował po kraju wygłaszając kazania, które nawoływały do miłości do bliźniego.

RYCERZ ŚREDNIOWIECZNY

• bogobojny

• odważny

• zawsze dotrzymywać słowa

• dbać o honor i sławę

• patriota

• uwielbienie Boga i poświęcenie dla obrony wiary

• wzorzec dydaktyczny

• zyskiwał władzę, stawał się godnym szacunku

• propagował postawę wygodną kościołowi

• kościół akceptował rycerzy, bowiem w nich upatrywał szerzenie chrześcijaństwa

• troszczy się o kraj i o poddanych

• dobry rycerz

• dobry chrześcijanin (miłosierny)

• sprawiedliwy i wyrozumiały

• bronił granic

• szybkość podejmowania trudnych decyzji

• dobro ogółu przedkłada nad dobro własne

Przyczyny wykreowania takich wzorców osobowych

• kościół zyskiwał władzę i wzbogacał się (bogaci ludzie chcąc zostać ascetami często oddawali swój majątek kościołowi)

• życie doczesne jest chwilowym, krótkim etapem życia ducha

• upokorzenie szło w parze ze zbawieniem

PYTANIE 14.

ŚREDNIOWIECZNA POEZJA RELIGIJNA

RODOWÓD I RODZAJE

Polska średniowieczna literatura religijna jest ilościowo dość obszerna, choć do naszych czasów zachowała się tylko jej niewielka część. W swoich utworach anonimowi najczęściej autorzy oddają uczucia związane z przeżywaniem wiary, często szukając w wydarzeniach biblijnych pretekstu do wypowiedzenia się na temat świata i jego spraw, na które patrzą przez pryzmat wiary.

„BOGURODZICA”

Jest to pieśń poświęcona Bogu. Adresat to Maryja i Jan Chrzciciel. Zbiorowy podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do Maryi a

pośrednio do Boga. Prośba dotyczy dostatniego życia na ziemi i szczęścia.

• rymy parzyste

• precyzja kompozycji (regularność)

• parabolizm składniowy (podobieństwo składniowe, występują regularnie te same elementy)

• wiersz zdaniowy (koniec wers, koniec zdania)

• rozkaźniki

• apostrofy

• Trzy hipotezy powstania

• schyłek X w.

• XII/XIII w.

• hymn dynastii Jagiellonów - XIV w.

• Archaizmy

• leksykalne (wyrazy dziś nie używane)

• fonetyczne (wyrazy o zmienionym brzmieniu)

• składniowe (dawne zasady budowy zdania, które dzisiaj już nie funkcjonują)

• fleksyjne (wyrazy używane ale w zmienionej formie gramatycznej)

• semantyczne (znaczenie wyrazu zostało zmienione)

„ROZMYŚLANIA PRZEMYSKIE”

Treścią tego zabytku jest opowiadanie o życiu Marii i Chrystusa, oparte na tekstach Ewangelii., napisane żywo i barwnie, pełne refleksji i realiów obyczajowych. Jako gatunek literacki "Rozmyślania przemyskie" są typowym dla średniowiecza apokrytem, czyli opowieścią opartą na tekście Biblii, ale wzbogaconą o elementy mające niekoniecznie swe historyczne źródło, które były wytworem wyobraźni autora. Apokryty są w czymś w rodzaju średniowiecznej powieści.

„LAMENT ŚWIĘTOKRZYSKI” („Żale Matki Boskiej pod Krzyżem”)

Utwór składa się z 20 zwrotek. Reprezentuje gatunek tzw. skargi, żalu Matki Boskiej płaczącej pod krzyżem Chrystusa. Ukazuje losy swego Syna od momentu biczowania aż po przybicie go do krzyża. Cały czas współcierpi z nim. Prosi ludzi o użalenie się nad nią. Autor widział w niej przede wszystkim cechy ludzkie, chwile słabości i sprzeciw wobec wydarzeń, w których uczestniczyła.

15.Motyw śmierci w literaturze Średniowiecza.

Motyw śmierci jest to bardzo popularny w Średniowieczu temat.

Wiążą się z nim hasła „ Dance makabre”- taniec śmierci i „momento mori” - pamiętaj o śmierci.

Motyw dance makabre ukazuje śmierć wszechobecną, wszechwładną i dotyczącą każdego człowieka- bez względu na jego stanowisko, pochodzenie, czy majątek. Śmierć zaprasza do tańca przedstawicieli różnych stanów. Może to być motyw ukazany w rysunku lub w słowie- np. dialog śmierci ze zwykłym człowiekiem. W polskiej literaturze przykładem jest „Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią”.

Element śmierci zajmuje, także ważną rolę w „ Pieśni o Rolandzie”. Znaczną część tego poematu zajmuje sam opis śmierci ukazanej jako chrześcijańskiej. Roland umiera na wzgórzu przy sośnie, co można porównać do golgoty i krzyża. Rycerz ginie z przeświadczeniem, że zasłużył na zbawienie swoim postępowaniem. Samo życie traktuje zaś jedynie jako coś przejściowego, co przemija, czyli nie ma dla niego większego znaczenia.

16. Hagiografia średniowieczna- omow zagadnienie na wybranych przykładach z literatury

Hagiografia to żywopisarstwo świętych. są to utwory przedstawiające dzieje świętego , propagują i konstruują one wzór świętego (ascety)- ideał do naśladowania. Przykładem jest „Legenda o św. Aleksym”. Hagiografia - żywotopisarstwo świętych, ukształtowało się na Wschodzie, gdzie spisywano dzieje pustelników egipskich i syryjskich. W utworach opisujących męczenników podkreślano praktykowane przez nich cnoty; umartwianie, kreując wzór osobowy. Hagiografia wg Ko-ścioła musiała być ściśle związana z materiałami biograficznymi. Z czasem jednak zaczęły dominować elementy fantastyczne. (Piotr Skarga „Żywoty świętych")

Żywot świętego ma specyficzną budowę:

1. Prolog- czyli wypowiedź autora, mówi on o przyczynach, dla których opisuje żywot świętego, prosi o pomoc i wyrozumiałość.

2. Opis narodzin świętego.

3. Cudowne dzieciństwo -pierwsze objawy wspaniałości.

4. Młodość świętego

5. Małżeństwo (często związane ze ślubem czystości). Święty Aleksy żeni się z królewną Famijaną, lecz składa ślub czystości.

6. Oddanie majątku biednym

7. Opis tułaczki Aleksego: Aleksy znosi okrutne męki ,śpi pod kościołem. Gdy Maryja każe mu otworzyć drzwi do kościoła-Aleksy staje się sławny;wraca do domu i tam 16 lat spędza pod schodami swojego domu, gdzie wylewano na niego pomyje. Umartwianie i prześladowanie jest następnym elementem budowy.

8. Męczeńska śmierć świętego.

9. Cuda czynione po śmierci. Zmarły Aleksy trzyma w dłoni list do swojej żony i tylko ta moż emu go odebrać.

R E N E S A N S

Ramy czasowe

WŁOCHY

Początek: przełom XII i XIV w.

Koniec: XVI w.

EUROPA

Początek: XV w.

Koniec: XVI w.

pytanie

Renesansowa koncepcja człowieka i życia w renesansie

CZŁOWIEK RENESANSU I JEGO SPRAWY

WZORCE OSOBOWE OKRESU ODRODZENIA

“ŻYWOT CZŁOWIEKA POCZCIWEGO” MIKOŁAJ REJ

Jest to utwór parenetyczny czyli propagujący pewien typ osobowości, który ma być wzorem cnót dla czytelników współczesnych autorowi. W tym przypadku ideałem jest szlachcic, właściciel dóbr ziemskich, wiodący prawy i spokojny tryb życia. Rej podaje wiele pouczeń jak wychowywać młodego człowieka. Autor kładzie nacisk na wiek dojrzały. Według niego szlachectwo to nie tylko powód do chwały i wyróżnienie, ale obowiązek, który nakłada człowiekowi herb , powinność wobec ojczyzny i szereg cnót. Rej pokazuje to prezentując też scenki negatywne. Wyśmiewa naśladowców obcej mody, pretensjonalność i snobizm szlachciców zapatrzonych na inne kraje. Proponuje on szlachcicowi spokojny tryb życia w posiadłości wiejskiej, korzystanie z wszelkich dóbr, jakie przynoszą kolejne pory roku (zbiór owoców jesienią, rybołóstwo, a zimą polowania...). Rej nie stroni od analizowania kwestii życia człowieka (dobór małżonków, praca, rozrywka, obowiązki obywatelskie). Poczciwy ziemianin prowadzi pogodny tryb życia, nie boi się starości ani śmierci. [stoicyzm - spokój, umiar, cnotliwe życie w zgodzie z naturą i rozumem, rozplanowanie bez zbytnich namiętności][epikureizm: nie zakazuje on pełnego korzystania z dóbr natury i wsi, namawia do czerpania rozrywek, przyjemności wynikające z życia zapobiegliwego i gospodarnego człowieka poczciwego.

•KSIĘGA I

Opowiada o młodości, kładzie nacisk na wychowanie, moralność i obyczajowość. Nie mówi o nauce. Zabawy, ćwiczenia cielesne. Po dzieciństwie może znaleźć się na możnym dworze (uczyć się) lub iść do wojska będzie ono go uczyło pożytecznych zachowań (oszczędność, rzemiosło rycerskie, cierpliwość, pokora wobec niewygodności, życie towarzyskie). Następnie powinien wrócić do domu, ożenić się i wieść życie rodzinne.

•KSIĘGA II

Szlachcic powinien być cnotliwy. Szlachectwo bowiem zależy od życia, a nie od urodzenia. Nie należy być pysznym, egoistycznym i trzeba dbać o wartości moralne. Na wszystko jest czas i miejsce. Życie ma być zgodne z rytmem natury. Natura wyznacza kolejność prac gospodarczych. Kontakt z naturą doskonali estetyczność i moralność.

•KSIĘGA III

Suma rozważań nad dostojeństwem, powagą wieku starczego. który otoczony jest czcią, szacunkiem, miłością, jest autorytetem i doradcą.

IDEAŁY ŻYCIOWE KOCHANOWSKIEGO WYRAŻONE W JEGO FRASZKACH I PIEŚNIACH

“Stateczny umysł...”

Przestrzega przed popadaniem w skrajność, dystans przed szczęściem i nieszczęściem. Należy cieszy się życiem i nie myśleć o śmierci, która dopadnie każdego. Należy spędzać dni wesoło i pogodnie. Człowiek powinien pozostawić coś po sobie potomnym. Jest to antyczny stosunek do życia.

“Patrzaj jako śnieg po górach się bieli...”

Refleksja nad przemijającym życiem. Nie należy poddawać się losowi, przeciwstawić się nieszczęściu. Jeśli człowiek sam sobie pomaga to Bóg go chroni. Ukazanie nie trwałości ludzkich dokonań i życia. Należy pogodnie, śmiało i z wiarą w dobro iść przez życie. Doceniać w jego wartości.

“Nie wierz fortunie...”

Ostrzeżenie o zmienności losu. W jednej chwili można stracić wszystko. Przestroga przed fałszywymi przyjaciółmi, których obchodzą pieniądze przyjaciela. Krytyka ludzi pieszczących się z bogactwem. Największym skarbem jest cnota, która nie zależy od losu. Uznawanie wartości życia, dobroci, mądrości, szlachetności.

“Nie porzucaj nadzieje...”

Ukazanie chwiejności i nie stabilności losu. Nie należy się jednak poddawać, bo kieruje nami Bóg i Fortuna. Należy mieć nadzieję na lepsze jutro, cieszyć się życiem - afirmacja życia. Los jest zmienny, można wszystko stracić lub wszystko zyskać. Przemija to co dobre i to co złe. Umiar we wszystkim. Rozumnie i pokornie przyjmować to co jest nam przeznaczone.

“Miło szaleć, kiedy czas po temu...”

Należy korzystać z życia, wolną chwilę przeznaczyć na zabawę, ale należy zachować umiar, bo nie zawsze jest na to odpowiedni czas i miejsce. Uznaje wartość jedzenia, picia i tańca. Nawołuje do zabawy, cieszenia się życiem, do zapomnienia o różnicach stanowych. Należy poświęcić się całkowicie zabawie. Człowiek jest panem chwili, a o przyszłości decyduje Bóg. Radość z życia. Przy zabawie należy zapomnieć o waśniach i sporach.

“O żywocie ludzkim”

Fraszka ta mówi o przemijalności ludzkiego istnienia i ludzkich spraw. Treść nawiązuje do filozofii stoickiej. Daremność walki z Fortuną z ludzkim losem. Nieubłagalne przemijanie życia jest nieodłączną cechą ludzkiej egzystencji.

“Na lipę”

Ukazana jest tu zaduma nad urokami świata i piękna przyrody, pochwała odpoczynku na łonie natury. Arkadyjska natura dostarcza człowiekowi różnych pożytków. Daje ludziom ukojenie, beztroskie bytowanie i szczęście.

“Do gór i lasów”

Znajdujemy tu humanistyczną akceptację życia i świata oraz pochwałę Carpe diem. “Dalej co będzie? Srebrne w głowie nici, a ja z tym trzymam, to co w czas uchwyci.

“O doktorze hiszpanie”

Omówione - biesiady

“O miłości”

Ukazuje on potęgę miłości. Miłość jako uczucie nadające sens ludzkiemu życiu. Oraz miłość jako flirt, gra miłosna, pełna renesansowego humoru i radości życia.

“Ku muzom”

Pragnie przetrwać w pamięci potomnych.

pytanie

17.Filozoficzne inspiracje w twórczości Kochanowskiego.

Jan Kochanowski nawet wspó³czesnym ludziom mo¿e zaimponowaæ rozleg³oœci¹ swych zainteresowañ i wykszta³ceniem. Jest z pewnoœci¹ najwybitniejszym twórc¹ epoki renesansu. Kochanowski czerpa³ inspiracje z wielu pr¹dów filozoficznych i motywów w swoich utworach.

Kochanowski poświęca swe utwory głównie postawie życiowej, filozofii przez siebie wypracowanej, łączącej elementy filozofii antycznych i jemu współczesnych. Utwory literackie Kochanowskiego są odbiciem wewnętrznych przeżyć autora, są jego spojrzeniem na świat. Było to zgodne z duchem epoki, w której człowiek stał się ośrodkiem zainteresowania. Łączy więc filozofie starożytne z renesansowym spojrzeniem na rolê cz³owieka w świecie. Tak¹ postawę przyj¹³ w peoniach, w których nie tylko chwali harmoniê świata, ale również daje rady dotycz¹ce ¿życia cz³owieka (np. "Pieœñ IX"). "Mi³o szaleæ kiedy czas po temu" - nale¿y cieszyæ się życiem, bawić się przy suto zastawionym stole i pełnym dzbanie wina. Zabawie należy oddać się całkowicie zgodnie ze starożytną horacyjską zasadą "carpe diem" (chwytaj dzień). Kochanowski pojmował humanistyczny ideał szczęścia jako możliwość oddawania się ulubionym zajęciom, życzliwość wobec innych ludzi, możliwość osiągnięcia wewnętrznej harmonii. Powtarza wciąż, że w życiu ludzkim najważniejsze są cnota i czyste sumienie.

Zaduma nad sensem życia, głęboka i filozoficzna - w dwóch fraszkach pod tym samym tytułem "O żywocie ludzkim". W pierwszej z nich poeta porównał życie ludzkie do teatru marionetek, w którym wszystko jest ulotne i przemijające, nie warto więc o nic zabiegać, ponieważ każdego i tak czeka taki sam koniec. Podobnie w drugiej. Poeta zwraca się tu do Boga, który obserwuje ludzką walkę o dobra doczesne. Poeta odcina się od tego mówiąc: "Niech drudzy się za łby chodzą, a ja się dziwuję". Doktryny filozoficzne czerpie z antyku (głównie

stoicyzm i epikureizm). W pieśni "Nie porzucaj nadzieje" - spokrewnione z filozofią stoicką, według której należy jednakowo przeżywać chwile radości, jak i smutku. Wpływ Horacego - "carpe diem" (patrz wyżej). Poza ukazaniem własnego światopoglądu, nie krył także swych uczuć, często wyrażał podziw i uwielbienie dla ukochanej. Ale człowiek renesansu miał być świadomy swoich uczuć i panować nad nimi. Należy rozumnie przeżywać wszystko, co człowiekowi przyniesie los (Pieśń XI "Nie porzucaj nadzieje"). Kochanowski miał świadomość odrębności własnej twórczości. Z antyku zaczerpnął przekonanie o wyjątkowości jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Pozwala mu to na osobiste, indywidualne podejście do wielu spraw. Poeta staje się człowiekiem głębokiej świadomości społecznej (świadczą o tym pieśni "O dobrej sławie", "O cnocie", traktujące o

powinnościach wobec narodu). Jest człowiekiem znającym wartość rozumu ludzkiego i mimo że często sugerował się starożytną poezją Homera czy Cycerona, to ciągle był otwarty na wszelkie nowoczesne prądy kulturowe. "Treny" - dramat filozofa.

pytanie

18.Uniwersalizm trenów

. Tren - wiersz żałobny, lament, żal, epitafium, epicedium

"Treny" wydane po raz pierwszy w 1580 roku nie miały tytułów poza trenem XIX, który nosi tytuł "Sen". Przyczyną napisania "Trenów" była śmierć najmłodszej córki Kochanowskiego, Urszulki, dziecka bardzo uzdolnionego, niejednokrotnie nazywanego przez ojca słowiańską Safoną. Jej śmierć przyszła nagle, niespodziewanie w 1579 roku. "Treny" przedstawiają obraz ojcowskiego bólu i żalu. Jednak przypuszcza się, że nie powstały one od razu. Jako pierwsze zostały napisane treny środkowe zbioru, najbardziej wzruszające i tragiczne w odbiorze jako bezpośrednia reakcja na śmierć ukochanego dziecka.

Treny pisano już w starożytności. Najczęściej poeci opiewali w nich zalety zmarłych, wielkich ludzi. Jednak niejednokrotnie wyrażone w nich uczucia były sztuczne, gdyż ich autorzy nie znali często ludzi, o których pisali zazwyczaj na zamówienie. Tymczasem "Treny" Jana Kochanowskiego znacznie różnią się od innych. Po pierwsze napisane były przez ojca, a po drugie poświęcone były nikomu nie znanej małej dziewczynce. Przedmiotem lirycznym nie jest zmarły tylko autor, cierpiący ojciec. "Treny" były okazją do wypowiedzenia własnych myśli i sądów.

Uniwesalizm trenów polega na przestawieniu akcentów dotyczących podmiotu żalu. Poeta w przeciwieństwie do klasycznego trenu nie opiewa śmierci bohatera, czy innej ważnej osoby. Z poetą utożsamić się może każdy czytelnik, który stracił swojego bliskiego.

„Ludzkie przygody, ludzkie noś”

pytanie 19

19. Odprawa posłów greckich oryginalną tragedią w duch antycznym

Renesansowi twórcy byli olśnieni starożytną kulturą jako całością. Antyk określił renesans, stał się głównym źródłem tej epoki. Najświatlejsze umysły epoki studiowały historię starożytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny oraz języki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego twórcę epoki odrodzenia, gdyż dbał on o artyzm języka, kształt swojego stylu i formę uprawianych gatunków, a nade wszystko posiadł wszechstronną wiedzę. Jego obfita twórczość nierozerwalnie łączy się z antykiem:

W tragedii humanistycznej "Odprawa posłów greckich" - treść utworu nawiązuje do mitu trojańskiego, który był często wykorzystywany przez tragików greckich - tym samym pisarz nawiązuje do wydarzeń z "Iliady" Homera.

Historia wojny trojańskiej była powszechnie znana ludziom XVI wieku. Treść dramatu stanowi tylko kostium historyczny, maskę (pretekst), pod którą autor ukrył ważne współczesne problemy polityczne. Rozważył problem: kiedy państwo jest silne, a kiedy słabe. Sens rozważań autora ma charakter uniwersalny (dotyczy każdego państwa w każdym czasie), jednak najbardziej interesuje Kochanowskiego Polska XVI wieku, wówczas jeszcze silna

i znacząca w Europie, ale już z pierwszymi przejawami słabości. Kochanowski chciał więc przestrzec rodaków przed tym, że niewłaściwa polityka może doprowadzić do upadku państwa, tak jak Troję. W tekście są fragmenty świadczące o takich intencjach autora.

1. Druga wypowiedź chóru ("Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie") jest skierowana do rządzących państwem i zawiera pouczenie, jak mają sprawować powierzoną im władzę. Winni wyrzec się myśli o osobistych korzyściach i troszczyć się o dobro publiczne. Na zakończenie poeta przestrzega, że występki rządzących prowadzą państwo do zguby.

2. Opis narady trojańskiej wzorowany na polskich sejmach (świadczy o tym polski sposób głosowania przez rozstąpienie oraz obecność marszałków stukających o ziemię laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywatę, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialności za losy państwa. Przeważają posłowie podobni do Aleksandra, myślącego jedynie o własnych interesach, mało zaś jest Antenorów troszczących się o państwo.

3. Wypowiedź Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytykę zjawisk osłabiających państwo: przekupstwa, słabości rządu, braku szacunku dla prawa. W dalszej części Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia młodzież magnacko- szlachecką przyzwyczajoną do wygód, skłonną do pijaństwa i obżarstwa, a niezdolną do żadnego wysiłku, a zwłaszcza do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi się, czy tacy ludzie będą mogli w przyszłości rządzić państwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarł przestrogę przed możliwością upadku państwa rządzonego tak jak w Troi.

5. W kreacjach głównych bohaterów, Antenona i Aleksandra, poeta skupił dwie spotykane wśród ówczesnej szlachty postawy wobec spraw narodowych. Pierwszy z nich uosabia patriotyzm, szlachetność, mądrość, dalekowzroczność polityczną, drugi zaś jest synonimem prywaty, nieliczenia się z dobrem państwa, realizowania własnych celów kosztem narodu.

6. Kończąca dramat wypowiedź Antenona nawołująca do wojny, choć sprzeczna z jego wcześniejszymi próbami zapobieżenia jej, jest w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myślenia o ojczyźnie. Chodzi bowiem o to, by przez atak zaskoczyć wroga, osłabić go i nie dopuścić do wejścia w granice państwa.

Jednak Kochanowski nie trzyma się jednak niewolniczo założeń greckich: nie ma ty samego momentu klęski - jest tylko jej zapowiedź; bohaterowie nie są tu w sytuacji bez wyjścia (Parys może oddać Helenę, posłowie greccy mogą zadecydować inaczej); nie ma fatum - ludzie sami decydują o swym losie; Autor używa nazewnictwa Rzymskiego; nie liczy się z epoką (używa nazw typowych dla Renesansu - szlachta, Bóg, Rzeczpospolita, sejm, itp. ogólnie realia tamtejszej Polski)

WIKTOR

19. „Odprawa pos³ów greckich” oryginalna tragedia w duchu antycznym.

Jest to pierwsza i jedyna w polskiej literaturze oryginalna tragedia renesansowa w duchu antycznym. Napisana zosta³a wierszem sylabonicznym, w wiêkszoœci bia³ym, u¿ywanym przez tragików greckich. Utwór ten podejmuje ambitnie staro¿ytny w¹tek upominania siê Greków o uwiêzion¹ przez królewicza trojañskiego Parysa - Helenê, ¿onê króla Sparty. Kochanowski skorzysta³ jednak nie tylko z antycznego w¹tku, ale tak¿e opar³ siê na staro¿ytnych wzorcach dotycz¹cych budowy tragedii, charakteru postaci, prostoty stylu. Dramat Kochanowskiego przejawia zatem klasyczn¹ regu³ê jednoœci czasu i miejsca akcji(miejsce- rzecz siê dzieje ca³y czas na Placu Publicznym, akcja- zwê¿a siê do w¹tku politycznego, nie ma tu wyeksponowanych innych w¹tków), oraz koncentracji akcji do jednego dnia (zburzenie Troi zosta³o przedstawione w proroctwie Kasandry). "Odprawa..." sk³ada siê z 5 aktów - epizodów (gr. epeisodian), dzielonych trzema wi¹¿¹cymi siê z akcj¹ pieœniami Chóru. Nie ma natomiast pieœni wstêpnej i koñcowej. Wed³ug zasad Arystotelesa bohaterowie tragedii s¹ charakterami. Kochanowski realizuje tê zasadê obdarzaj¹c swoje postacie ogólnymi cechami spo³ecznymi. Aleksander to uosobienie prywaty, Antenor - politycznej m¹droœci i sprawiedliwoœci, Priamus - s³aboœci i niezdecydowania monarchy. Kochanowski stosuje tak¿e antyczny podzia³ utworu na cztery czêœci z punktu widzenia rozwoju zdarzeñ, czyli: protasis (zaznajomienie z tematem), epitasis (rozwój w¹tków, pojawienie siê konfliktu), katastasis (czêœæ, w której powik³anie dochodzi do szczytu) i katastrophe (niepomyœlne, tragiczne rozwi¹zanie). Powy¿sze cechy potwierdzaj¹ klasycznoœæ utworu. Istniej¹ jednak tak¿e odstêpstwa np. brak jasno okreœlonego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu tragicznego. Nie ma te¿ g³ównego bohatera zaznaczonego piêtnem tragizmu - czyli takiego, który musi wybraæ pomiêdzy dwoma równorzêdnymi racjami.

Maj¹c na uwadze klasyczne wzorce tragedii, jakimi pos³u¿y³ siê Kochanowski w "Odprawie...", nale¿y zauwa¿yæ jej aluzyjny charakter, odnosz¹cy ca³¹ akcjê utworu do wspó³czesnej polskiej rzeczywistoœci. Utwór opowiada zatem o polskich sprawach politycznych, o wewnêtrznym roz³amie szlachty, prywacie, gadulstwie na

sejmach, braku gotowoœci bojowej. Postaæ Priamusa jest dla wspó³czesnych Kochanowskiego ostrze¿eniem przed niemoc¹ w³adzy. Istnieje równie¿ interpretacja wskazuj¹ca na treœci uniwersalne, która traktuje "Odprawê..." jako wielk¹ metaforê, ukazuj¹c¹, czym mo¿e groziæ w przysz³oœci krótkowzrocznoœæ polityczna.

pytanie

IDEAŁY ŻYCIOWE KOCHANOWSKIEGO WYRAŻONE W JEGO FRASZKACH I PIEŚNIACH

„Stateczny umysł...”

Przestrzega przed popadaniem w skrajność, dystans przed szczęściem i nieszczęściem. Należy cieszy się życiem i nie myśleć o śmierci, która dopadnie każdego. Należy spędzać dni wesoło i pogodnie. Człowiek powinien pozostawić coś po sobie potomnym. Jest to antyczny stosunek do życia.

„Patrzaj jako śnieg po górach się bieli...”

Refleksja nad przemijającym życiem. Nie należy poddawać się losowi, przeciwstawić się nieszczęściu. Jeśli człowiek sam sobie pomaga to Bóg go chroni. Ukazanie nie trwałości ludzkich dokonań i życia. Należy pogodnie, śmiało i z wiarą w dobro iść przez życie. Doceniać w jego wartości.

„Nie wierz fortunie...”

Ostrzeżenie o zmienności losu. W jednej chwili można stracić wszystko. Przestroga przed fałszywymi przyjaciółmi, których obchodzą pieniądze przyjaciela. Krytyka ludzi pieszczących się z bogactwem. Największym skarbem jest cnota, która nie zależy od losu. Uznawanie wartości życia, dobroci, mądrości, szlachetności.

„Nie porzucaj nadzieje...”

Ukazanie chwiejności i nie stabilności losu. Nie należy się jednak poddawać, bo kieruje nami Bóg i Fortuna. Należy mieć nadzieję na lepsze jutro, cieszyć się życiem - afirmacja życia. Los jest zmienny, można wszystko stracić lub wszystko zyskać. Przemija to co dobre i to co złe. Umiar we wszystkim. Rozumnie i pokornie przyjmować to co jest nam przeznaczone.

„Miło szaleć, kiedy czas po temu...”

Należy korzystać z życia, wolną chwilę przeznaczyć na zabawę, ale należy zachować umiar, bo nie zawsze jest na to odpowiedni czas i miejsce. Uznaje wartość jedzenia, picia i tańca. Nawołuje do zabawy, cieszenia się życiem, do zapomnienia o różnicach stanowych. Należy poświęcić się całkowicie zabawie. Człowiek jest panem chwili, a o przyszłości decyduje Bóg. Radość z życia. Przy zabawie należy zapomnieć o waśniach i sporach.

„O żywocie ludzkim”

Fraszka ta mówi o przemijalności ludzkiego istnienia i ludzkich spraw. Treść nawiązuje do filozofii stoickiej. Daremność walki z Fortuną z ludzkim losem. Nieubłagalne przemijanie życia jest nieodłączną cechą ludzkiej egzystencji.

„Na lipę”

Ukazana jest tu zaduma nad urokami świata i piękna przyrody, pochwała odpoczynku na łonie natury. Arkadyjska natura dostarcza człowiekowi różnych pożytków. Daje ludziom ukojenie, beztroskie bytowanie i szczęście.

„Do gór i lasów”

Znajdujemy tu humanistyczną akceptację życia i świata oraz pochwałę Carpe diem. „Dalej co będzie? Srebrne w głowie nici, a ja z tym trzymam, to co w czas uchwyci.

„O doktorze hiszpanie”

Omówione - biesiady

„O miłości”

Ukazuje on potęgę miłości. Miłość jako uczucie nadające sens ludzkiemu życiu. Oraz miłość jako flirt, gra miłosna, pełna renesansowego humoru i radości życia.

„Ku muzom”

Pragnie przetrwać w pamięci potomnych.

Inne pieśni:

dużo cech horacjańskich (sama pieśń oparta na Horacym)

epikureizm (używać życia, poznać jego rozkosze dążyć do szczęścia i carpe diem, bo wszystko przemija

stoicyzm celem życia - szczęście czyli życie zgodne z zasadami cnoty, zachowanie umiaru i spokoju, męstwo i cnota, dobra sława, to gwarantuje czyste sumienie, wewnętrzny spokój; największym szczęściem zachowanie harmonii ducha; rozterki pozbawiają szczęścia;

na przeszkodzie szczęściu stoi fortuna (los) - nieprzewidywalne przeciwności losu, nieszczęścia; trzeba zachować dystans. Zło i tak przeminie, jak przemija zima (pora śmierci i zastoju) i następuje wiosna (odrodzenie życia)

ważny stosunek do natury, ważny element - kontakt i życie w zgodzie z przyrodą.

mądry odrzuca dobra doczesne oferowane przez los: bogactwa i urzędy, chciwość wrogiem; tu ważna idea złotego rodka - tyle ile trzeba. Wartością najwyższ± cnota i moralność; przejawem cnoty - patriotyzm;

Pieśń świętojańska o Sobótce, Wsi spokojna, wsi wesoła

tu pojawia się pochwała życia na wsi, blisko natury; przeciwstawienie życiu kupieckiemu i dworskiemu; pokazane przyjemności i pożytki z życia na wsi, dary jakie daje w obfitości natura; organizacja życia przez pory roku; pochwała życia rodzinnego, troskliwej matki, przemienności naturalnej pokoleń, przekazywania wiedzy. Ł±czy w sobie chłopskie życie z przywilejami szlachty.

Całość nie znajduje potwierdzenia w rzeczywistości (ciężki los chłopa pańszczyźnianego).

Jest też koncepcja poety: poezja zapewni nieśmiertelność człowiekowi jako jednostce wyróżniającej się;

Wiktor II wersja:

Cz³owiek- g³ówne has³o z epoki renesansu, poezja o nim i dla niego.

Kochanowski poœwiêca swe utwory g³ównie postawie ¿yciowej, filozofii przez siebie wypracowanej, ³¹cz¹cej elementy filozofii antycznych i jemu wspó³czesnych. Utwory literackie Kochanowskiego s¹ odbiorem wewnêtrznych prze¿yæ autora, s¹ jego spojrzeniem na œwiat. By³o to zgodne z duchem epoki, w której cz³owiek sta³ siê oœrodkiem zainteresowania. Tak¹ postawê przyj¹³ w pieœniach, w których nie tylko chwali harmoniê œwiata, ale i równie¿ daje rady dotycz¹ce ¿ycia cz³owieka (np.: „Pieœñ IX”)- nale¿y cieszyæ siê ¿yciem i bawiæ zgodnie ze staro¿ytn¹ horacyjsk¹ zasad¹ „ carpe dijen”- Kochanowski pojmowa³ humanistyczny idea³ szczêœcia jako mo¿liwoœæ oddawania siê ulubionym zajêciom, ¿yczliwoœæ wobec innych ludzi, mo¿liwoœæ osi¹gniêcia wewnêtrznej harmonii.

Zaduma nad sensem ¿ycia, g³êboka i filozoficzna- w dwóch fraszkach pod tym samym tytu³em „O ¿ywocie ludzkim”. W pierwszej z nich poeta porównywa³ ¿ycie ludzkie do teatru marionetek, w którym wszystko jest ulotne i przemijaj¹ce, nie warto wiêc o nic zabiegaæ, poniewa¿ ka¿dego czeka i tak taki sam koniec. Podobnie w drugiej. Poeta zwraca siê tu do Boga, który obserwuje ludzk¹ walkê o dobra doczesne. Poeta odcina siê od tego. Doktryny filozoficzne czerpie z antyku (g³ównie: stoicyzmu i epikureizmu). W pieœni „Nie porzucaj nadzieje”- spokrewnione z filozofi¹ stoick¹ wed³ug której nale¿y jednakowo prze¿ywaæ chwile radoœci jak i smutku. Cz³owiek renesansu mia³ byæ œwiadomy swoich uczuæ i panowaæ nad nimi. Nale¿y rozumnie prze¿ywaæ wszystko, co cz³owiekowi przyniesie los ( pieœñ XI „Nie porzucaj nadzieje”)

pytanie

22. Omów twórczość Mikołaja Reja i przedstaw jego znaczenie dla literatury polskiej

Mikołaj Rej z Nagłowic ( 1505 - 1569 ) pochodził z bardzo bogatej rodziny szlacheckiej. W młodości niechętnie uczęszczał do szkół, nie otrzymał starannego wykształcenia. Potem stał się samoukiem. Uczestniczył w sejmach i sejmikach. Zaaranżował "Ruch egzekucji praw". W 1543r. przeszedł na kalwinizm, sympatyzując z ruchem reformatorskim.

Rej ma pochodzenie sarmackie. Sarmata to szlachcic-rycerz. Człowiek poćciwy to szlachcic-ziemianin. Sarmata: przodkowie (dawność rodu), klejnot (pieczęć - pierścień), herb i zawołanie. Godność szlachcica: tradycja, poszanowanie dobrych obyczajów, zachowanie wszelkich cnót "przystojnych" temu stanowi.

Spuścizna literacka Reja:

• wiersze - tzw. "figliki" ( Rej to facecjonista ® facecja - żart, opowiastka, figiel ).

• dialogi - np. "Krótka rozprawa między trzema osobami: panem, wójtem i plebanem" napisana w 1543r.

• dramaty - "Kupiec" , "Żywot Józefa" ( miały charakter średniowiecznych moralitetów ).

• zbiór kazań kalwińskich - "Postylla"

• inne utwory - "Zwierciadło" , "Żywot człowieka poćciwego"

Elementy radykalizmu społecznego w krytycznym obrazie stosunków społecznych panujących w Rzeczpospolitej w XVI w.

( "Krótka rozprawa...").

1. Utwór ten wydał pod pseudonimem Ambroży Korczbok Rożek.

2. Bohaterami utworu są przedstawiciele trzech stanów: pan (szlachty), wójt (chłopów), pleban (duchowieństwa). Pełni± oni funkcje reprezentatywne.

3. Wymowa ideowa

Duchowieństwo nadużywa swej władzy i możliwości. Księża rzadko odprawiaj± msze, odrzucaj± reguły jakimi powinni kierować się w swoim powołaniu (pijaństwo, nadmiar jedzenia i rozrywek).

Chłopi płacą za duże podatki na rzecz szlachty i kościoła (dziesięciny, odpusty, święta kościelne).

Szlachta skłócona. Długo obraduje, ustala uchwały zgodne tylko z jej interesami, a nie interesami Rzeczpospolitej. Walka o urzędy.

Chłopi cierpią biedę. Nie mają co jeść, z czego płacić podatków.

Przekupstwo urzędników i sędziów, zabieganie szlachty o własne korzyści.

Parenetyczny wzorzec szlachcica i ziemianina w "Żywocie człowieka poćciwego" Mikołaja Reja.

"Parenetyczny" - mający charakter moralizatorski, dydaktyczny i pouczający.

Geneza i analiza fragmentów: "Żywot..." był częścią "Zwierciadła", które ukazało się w Krakowie w 1567r. Zawarł tu autor swoje przemyślenia, obserwacje, egzempla dotyczące życia typowego szlachcica polskiego jako człowieka żyjącego zgodnie z naturalnymi prawami i będącego nieodłącznym elementem świata. Wszystko jest uporządkowane: od dzieciństwa, przez młodość aż do wieku dojrzałego i starości; co odpowiada porom roku: wiośnie, lecie, jesieni i zimie. Rej w "Żywocie..." gani postępki nieobyczajne, a nagradza dobre. Prawdziwe szlachectwo polega na przestrzeganiu kodeksu moralno-etycznego a nie sygnetach, herbach czy pijatykach. Rej ostrzega przed zgubną "szarą pyszką", pod którą ukrywa się głupota, małostkowość, obłuda, niemoralność. Szlachta i ziemiaństwo żyją w rytm cyklicznych zmian pogody. Dlatego muszą znać się na pracach w polu i przestrzegać ich wykonywania, a wtedy przyroda nagrodzi ich trud obfitymi plonami. Ogólne przesłanie: "Nie leniuchuj, ale w każdym momencie życia staraj się być lepszym, mądrzejszym i pracowitszym" ( są to główne hasła protestantyzmu ).

Podsumowanie Reja. Nasz "Dante w sarmackim kontuszu" sam będąc szlachcicem nie przywiązywał wagi do szczególnego intelektualnego rozwoju, umysłowych wartości. Zwracał uwagę na praktyczność, użyteczność, umiejętności szlachcica, na jego stosunek do praw przyrody, innych stanów. Zalecał poczciwe życie (naturalnie życie szlachecko- rycerskie - udział w turniejach, zabawach, sztuka dyskusji, których to mieli "zażywać" młodzi na pańskich dworach. Rej dając liczne egzempla (przykłady) poucza, gani, chwali oraz wskazuje właściwszą drogę postępowania.

Język Reja.

potoczny, rozwlekły, "przecięty"

prostacki, niekiedy wulgarny, dosadny

barwny

liczne zdrobnienia i powtórzenia

długie, złożone zdania

zapytania

przykłady z życia wzięte

dydaktyzm i utylitaryzm

wyliczenia

zwroty bezpośrednie do czytelnika

wypowiedzi krytyczne często satyryzujące

"kulawe" rymy i anakoluty ( zdania nieprawidłowo zbudowane )

styl indywidualny Reja

- zdrobnienia (np. waluneczki, wirydażyki)

- zwroty do czytelnika

- zdania wielokrotnie złożone

- zaczynanie frazy od A (z Biblii)

- orzeczenie na końcu zdania (z łaciny) (też z Biblii)

- pytania retoryczne i zdania wykrzyknikowe

- dowcip rubaszny

- charakterystyczne słowa: chędożyć, a wszakoż ( Rej często ich używa )

„ niechajże wrzdy postronni znają, że Polacy nie gęsi i swój język mają”

pytanie

23. Szekspir twórcą dramatu nowożytnego

Cechy dramatu szekspirowskiego:

1. rezygnacja z trzech jedności

2. wprowadzenie tzw. stylu niskiego( język) oraz osób niskich

3. pomieszanie wzniosłości i tragizmu z komizmem i humorem

4. bohater szeksp. jest bardzo dynamiczny i łatwo popada w emocjonalne skrajności (niektórzy twierdzą są tojuż przejawy Baroku -tajemniczy , wzniosły, niejasny)

5. Ponadczasowość:

• Szekspir pozostaje nalpopularniejszym twórcą dramatu. Jego sztuki są wystawiane i filmowane, a także uważane za esensję teatralności ( Hamlet)

• słynne adaptacje filmowe przenoszone w inne czasy

• Romeo i Julia

• Ryszard III- okres I wojny światowej

• Hamlet

Makbet

· zerwanie z zasadą trzech jedności, kompozycja wielowątkowa, postacią łączącą jest Makbet i jego losy,

· brak jedności estety,

· na scenie może występować większa liczba osób. Obecność świata fantastycznego. Zmienność nastrojów, sceny zbiorowe. Brak chóru. Rola przyrody, elementy dźwiękowe i kolorystyczne: burza, krew. Historyzm w dramacie, wykorzystanie kronik Anglii, Szkocji i Irlandii.

 

Hamlet Szekspira

- odrzucenie zasady trzech jedności

· jedność czasu: akcja rozciągnięta w czasie,

· jedność akcji: wątki równoległe: zdobycie władzy, miłość, epizody,

· jedność miejsca: nie zachowana, np. statek,

- występowanie scen zbiorowych i monologów (w nich najpełniej poznajemy Hamleta),

- zerwanie z jednością estetyki,

- przemieszanie scen tragicznych i komicznych,

- obecność postaci nadprzyrodzonej, której obecność ma wpływ na akcję,

- podział na akty i sceny,

- najważniejszym problemem w dramacie jest osobowość bohatera, jego rozterek i problemów sprawiedliwości, winy i kary,

- wprowadzenie teatru w teatrze: wystawienie dramatu w "Hamlecie" - scena przełomowa, ujawnia się wina Klaudiusza, chęć wysłania Hamleta do Anglii.

 

WIKTOR WERSJA II

23.Szekspir twórc¹ dramatu nowo¿ytnego.

William Szekspir zapisa³ siê w historii teatru jako twórca nowo¿ytnego dramatu, utrzymanego w stylu tzw. dramatu el¿bietañskiego. Jego najwa¿niejsze cechy to

1. Szekspir odszed³ od klasycznej zasady trzech jednoœci, jego dramaty wykracza³y poza limit 24 godzin, akcja rozgrywa³a siê w wielu miejscach, zrezygnowa³ z analizowania tylko jednego w¹tku.

2. Wprowadzi³ na scenê wielu aktorów, umo¿liwi³ odtwarzanie scen zbiorowych ( uczty)

3. Zrezygnowa³ z przedstawiania historii tylko wielkich rodów, w komediach umieœci³ bohaterów z ludu, nadaj¹c im cechy postaci œmiesznych, czêsto groteskowych ( odejœcie od zasad decrum )

4. Bohaterowie Szekspira staj¹ siê postaciami demonicznymi, dopuszczalna jest ich zmiana charakterów, psychiki w czasie trwania akcji

5. Wprowadzi³ si³y nadprzyrodzone ( np. wiedŸmy ! „Makbet”, „Hamlet”

6. Stosowa³ zmiennoœæ nastroju ( groza i komizm)

7. Przyrodzie zosta³a przypisana rola wspó³bohatera akcji, postêpuj¹cego nastrój scen

8. Odszed³ od obecnoœci chóru na scenie

pytanie

24. Uniwersalizm dramatów Szekspira.

• wynika z nowatorstwa i ponadczasowości dramatu ( patrz wyżej)

• bohaterowie często ochodzą ze średnich i niskich klas społecznych

• mówią językiem przystępnym rzadko popadając w styl wysoki

• treści dramatów dają się łatwo wyprowadzić poza swoje prawdziwe ramy czasowe (patrz filmy)

William Szekspir tworzy³ w drugiej po³owie XVI w. Jego sztuki grane s¹ do dziœ i uwa¿ane za klasykê teatrów. Niektóre utwory doczeka³y siê filmowej ekranizacji np. „ Poskromienie z³oœnicy” lub „Makbet”. Szekspir rozpatruje i ukazuje sprawy ludzkie, dotycz¹ce cz³owieka zawsze, bez wzglêdu na epokê, historiê i obyczaje. Motywem postêpowania bohaterów s¹ wielkie namiêtnoœci: mi³oœæ, nienawiœæ, zazdroœæ chciwoœæ. Tematem analiz bywa tu z³o, mord , zemsta, walka o w³adze, strach. S¹ to pojêcia ponadczasowe towarzysz¹ce cz³owiekowi na ka¿dym etapie rozwoju cywilizacji. Szekspir by³ twórc¹ wielkiej miary gdy¿ zaprezentowa³ i podda³ analizie jednostkê ludzk¹ tak, ¿e jego literacka wyk³adnia jest wci¹¿ ¿ywa i frapuj¹ca odbiorcê. Operuje konkretnie, wystarczy kilka najs³ynniejszych dzie³:

1. „Romeo i Julia” to tragedia ukazuj¹ca piêkn¹ czyst¹ mi³oœæ, niezale¿noœæ od realiów ( waœni rodów), lecz pokonan¹ przez realia i œwiat ludzi.

2. „Makbet” jest analiz¹ z³a, zbrodni, która wyzwala z³e moce, walki o w³adzê, ambicji, a tak¿e strachu.

3. „Otello” to dramatyczne zobrazowanie uczucia, jakim jest zazdroœæ i do czego mo¿e doprowadziæ.

4. „Hamlet” porusza ogromn¹ iloœæ problemów ludzkich, wystarczy zauwa¿yæ i¿ przepaœæ miêdzy myœl¹, mówieniem a dzia³aniem jest czêsto spotykan¹ postaw¹.

5. Sztuki historyczne takie jak „Edward II”, „Ryszard III” ukazuj¹ definicjê w³adzy.

6. „Poskromienie z³oœnicy” ods³ania kulisy „walki” ma³¿onków, wkracza w sfery rodzinne, temat wiecznie ¿ywy i lubiany.

pytanie

27.Troska o Rzeczpospolitą w „Kazaniach sejmowych” Piotra Skargi.

Piotr Skarga (1536 - 1612) był duchownym, członkiem zakonu jezuitów, człowiekiem bardzo wykształconym, nadwornym kaznodzieją Zygmunta III Wazy. Dlatego też wygłaszał często do otoczenia królewskiego oraz do posłów płomienne kazania nacechowane głęboką troską o losy państwa. Osiem z nich zostało wydrukowanych w 1597 roku ("Kazania sejmowe").

Kazanie II jest poświęcone miłości do ojczyzny i analizie "chorób Rzeczypospolitej", do których autor zalicza:

-brak zainteresowania własnym państwem,

-dbanie wyłącznie o własne interesy,

-waśnie sąsiedzkie,

-osłabienie wiary katolickiej przez innowierców,

-osłabienie władzy królewskiej,

-niesprawiedliwe prawa.

Ojczyznę uważa Skarga za naszą matkę, każe ją kochać za to wszystko, co jej zawdzięczamy. Ponieważ autor przemawia do posłów reprezentujących szlachtę, uzmysławia im, że od matki-ojczyzny otrzymali wszystko: bogactwa, tytuły. Tymczasem szlachta nie troszczy się o nią, nie dba o jej bezpieczeństwo, osłabia jej siłę swoim postępowaniem.

W zakończeniu autor porównuje ojczyznę do okrętu. Jest on uszkodzony i powoli tonie, a jego pasażerowie - Polacy zamiast ratować go, ratują swoje tobołki, nie rozumiejąc, że gdy okręt zatonie, pasażerowie wraz ze swoim dobytkiem też pójdą na dno.

Kazanie VIII poświęcone jest wyjaśnieniu "szóstej choroby" Rzeczpospolitej. Piotr Skarga nawiązuje w nim do biblijnych przypowieści o upadku Jerozolimy. Gani szlachtę za wyzyskiwanie chłopów i ich poniżanie. Króla oskarża o nadawanie szlachcie przywilejów, które ugruntowują bezkarność szlachty. Porównuje sprawy państwa do rozmowy Boga z Izajaszem. Stwórca mówi, że ludzie odsuwają się od niego, czyniąc zło i niesprawiedliwość. Skarga przepowiada bliski upadek Rzeczypospolitej i wielką niewolę oraz ubóstwo.

W swych kazaniach ks. Skarga porównuje wewnętrzne niesnaski w łonie Rzeczypospolitej do chorób. W ten sposób piętnuje on:

- nieżyczliwość ludzką ku Rzeczypospolitej, czyli brak miłości ojczyzny i prywatę, cechujące obywateli. Miłość ojczyzny jest podstawowym obowiązkiem każdego obywatela i prawem Bożym. Te dwie wartości (Bóg i ojczyzna) winny się łączyć w jedną całość. Obywatele powinni porzucić dobro prywatne dla ratowania dobra wspólnego, dla dobra ojczyzny należy poświęcić wszystko: majątek, siły, zdrowie, szczęście, a nawet życie.

- niezgodę wewnętrzną. W narodzie powinna być zgoda, ponieważ łączy go jedna religia, jedna ojczyzna, jeden król, te same prawa i swobody obywatelskie, te same sądy, sejmy i trybunały. Skarga wymienia groźne konsekwencje, do jakich mogą doprowadzić niezgodni obywatele - spory sejmowe, wojny domowe, a w rezultacie upadek i zagłada państwa. W wyniku sporów odpadną ziemie zjednoczone z Koroną, język i naród wymrą, a obywatele staną się międzynarodowymi włóczęgami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwość, łakomstwo, pychę, zazdrość, obłudę i obmowę.

- osłabienie władzy królewskiej. Skarga był zdecydowanym zwolennikim silnej władzy królewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzącej do tyranii i despotyzmu. Postulował przyznanie królowi pełni władzy i ustanowienie jedynego źródła prawa. Państwem powinien rządzić król, wspierany mądrą radą, złożoną z przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejącego stanu rzeczy wymienia nadmierną wolność szlachecką, złe funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodów państwa i pustki w skarbie państwa.

- różnowierstwo i herezję. Według Skargi, religia i kapłaństwo są fundamentami państwa i jego potęgi. Królestwo polskie od sześciuset lat opiera się na wierze Kościoła rzymskiego, a teraz heretycy domagają się, by stara religia ustąpiła nowej. Jednak heretycy nie są spójni, nie tworzą jedności. A dla Skargi żadne królestwo nie może długo trwać, jeżeli ma wielu bogów. Warunkiem szczęścia Rzeczypospolitej jest jedność i zgoda, której podstawą jest wiara katolicka. Łatwo jest naprawić niezgodę u katolików, ale u heretyków jest to niemożliwe, gdyż rozmaitość wiar przeszkadza w przyjaźni międzyludzkiej i pogłębia niezgodę. Heretycy dzielą królestwa i gubią je. Tolerowanie więc różnowierców odbija się ujemnie na wszystkich dziedzinach życia, zarówno publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie mogą nawet bronić państwa przed poganami, bo rozdarte sprzecznościami wyznaniowymi społeczeństwo nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa więc króla do obrony religii katolickiej, jako strażnicy moralności i podstawy jedności narodu, oraz do przywrócenia jedności religijnej w narodzie. Żąda odcięcia różnowierców od wszelkich urzędów i pozbawienia ich ochrony prawnej. Równocześnie podważa legalność i znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe prawo i niepraworządność. Skarga stwierdza, iż bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolności. Za prawa sprawiedliwe uważa pisane, umieszczone na tablicach Mojżeszowych, duchowne, ustalone przez Kościół oraz królewskie i państwowe, ustanowione dla porządku, sprawiedliwości i karności. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m.in. prawo o mężobójstwie, konfederację warszawską (dotyczącą różnowierców), odwlekanie egzekwowania wyroków sądowych oraz zniesienie egzekucji wyroków sądów duchownych (Skarga był zagorzałym katolikiem, przejawiającym niemalże fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sądownictwo za istniejący w nim bałagan (istniało wówczas wiele sądów - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje także na problem przekupstwa. Domaga się także zniesienia praw ograniczających i naruszających przywileje Kościoła i króla. Równocześnie walczy o usprawnienie sądownictwa i władzy wykonawczej - np. natychmiastowe sądzenie i bezwzględne wykonywanie wyroków.

- upadek moralności i obyczajowości. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, świadczące o upadku dotychczasowego porządku. Wymienia wśród nich herezję, mężobójstwo, ucisk i wyzysk chłopa, lichwiarstwo, grabież dóbr publicznych, krzywoprzysię- stwo, marnotrawstwo, niemoralność i brak sprawiedliwości w sądach.

Przyrównuje wreszcie ojczyznę do matki, której, skoro urodziła i wychowała dzieci, winne są one szacunek oraz do tonącego okrętu, który wszyscy, w chwili zagrożenia, opuszczają (nawiązanie do starożytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki piętnuje on wady szlachty, podkreśla wagę problemów i zjawisk, jakie mają miejsce w kraju oraz proponuje naprawę istniejącego stanu rzeczy. Jednocześnie przepowiada on, iż rozplenienie się owych chorób doprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

pytanie

28.Projekty reform zawartych w dziele Andrzeja Frycza Modrzewskiego pt.

"O poprawie Rzeczypospolitej".

 Andrzej Frycz Modrzewski ur. się w 1503 r. w Wolborzu k. piotrkowa Trybunalskiego w rodzinie wójta. Nauki pobierał w Akademii Krakowskiej, studiował w Wittemberdze (spotkał się tam z Lutrem). Przebywał na dworze Łaskich i przewoził dla nich bibliotekę Erazma z Rotterdamu. Później został sekretarzem Zygmunta Augusta. Umożliwiało to liczne wyjazdy za granicę.

W 1551 r. wydano okrojone dzieło pt. "O poprawie Rzeczypospolitej" (łac.) w Krakowie. Księgi: I "O obyczajach", II "O prawach", III "O wojnie", IV "O kościele", V "O szkole".

W 1554 r. w Szwajcarii wydano całość dzieła. Debiutem był utwór "Łaski, czyli o karze za mężobójstwo".

Jego twórczość i działalność polityczna sprawiła, że utracił dziedziczne wójtostwo i zmarł w nędzy w 1572 r.

W księdze I "O obyczajach" są zawarte rozważania nad organizacją państwa. Modrzewski twierdzi, że: - każdy mieszkaniec jest obywatelem i państwo powinno mu zapewnić szczęście, - o wartości człowieka nie decyduje urodzenie, - każdy człowiek powinien być prawnie przygotowany do pracy, a ludźmi niezdolnymi do niej powinno opiekować się państwo, - należy ustanowić urzędy nadzorujące wszystkie dziedziny życia (urzędy miar, urząd do zwalczania żebractwa.

W księdze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar za zabójstwo. Ówczesne prawo uzależniało je od pochodzenia społecznego przestępcy (szlachcic za zabójstwo chłopa płacił niewielką grzywnę, zaś w sytuacji odwrotnej chłop był karany śmiercią). Autor proponował opracować nowy kodeks prawny z udziałem przedstawicieli wszystkich stanów.

W księdze III "O wojnie" autor przeciwstawia się wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potępia wojny zaborcze. Proponuje rozwiązywanie konfliktów na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iż "żadne korzyści z wojny nie są tak wielkie, aby mogły jej szkodom dorównać". Ludzi wywołujących wojny nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W księdze IV "O Kościele" odrzuconej przez cenzurę w polskim wydaniu w 1551 r. Modrzewski proponuje: - stworzyć kościół narodowy niezależny od Rzymu, - wybieranie papieża przez wszystkie narody chrześcijańskie, - obsadzanie stanowisk biskupów przez ludzi wykształconych i szlachetnych.

W księdze V "O szkole" autor przeciwstawia się wydawaniu pieniędzy na rzeczy zbędne, takie jak wspaniałe domy oraz sute biesiady. Proponuje fundusze przeznaczone na ten cel wykorzystać w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposób, a mianowicie na dotowanie szkolnictwa w czasach, w których nie docenia się wiedzy i pracy nauczycieli kształcących przyszłe, młode talenty polityczne i literackie. Modrzewski proponuje przejęcie opieki nad szkołami przez państwo, a prawo do uczenia się zapewnia wszystkim chłopcom niezależnie od pochodzenia społecznego. (Po raz pierwszy prawo chodzenia dziewcząt do szkoły ustanowiono w 1773 r.)

29. Postępowy charakter publicystyki F. Modrzewskiego.

Andrzej Frycz Modrzewski był wszechstronnie wykształcony, nazwano go ojcem myśli demokratycznej. Jest przedstawicielem humanizmu chrześcijańskiego. Pisał po łacinie.

Modrzewski jako pierwszy podjął i rozpropagował pojęcie demokracji- pierwszy w tej skali w Europie. Stworzył on wizję sprawiedliwego zreformowanego państwa, analizując ważne dziedziny życia społecznego. Jego myśl stała się wzorem późniejszych reform i myślicieli

W słynnym traktacie „O Poprawie Rzeczypospolitej” Modrzewski tworzy wizję prawidłowego we własnym mniemaniu, sprawiedliwego, prawego państwa. Poglądy autora dotyczą konkretnie Rzeczypospolitej, a nie są rozważaniami abstrakcyjnymi. Jakie tematy podejmuje autor- widać wyraźnie po tytułach pięciu ksiąg:

1 „O obyczajch”

2 „O prawach”

3 „O wojnie”

4 „O kościele”

5. „ O szkole”

Jak widać nie pomija żadnej z ważnych dziedzin państwa, którego uniwersalną konstrukcję tworzą: „Sad, Wojsko, Kościół, Oświata i ... Obyczaj”.

Najistotniejsza i najświetlejszą cześcią dzieła wydaje się dziś księga druga, „O prawach”, a w niej myśl, iż „bez praw nie może być prawdziwej wolności”. Także ważny jest postulat o równouprawnieniu wobec prawa wszystkich warstw społecznych- to właśnie słynna, nowatorska na cała Europę, demokratyczna myśl, ważna być może jak odkrycie Kopernika( odnośnik w tekscie- pobicie szlachcica przez szlachcica, który nie otrzymuje żadnej kary i plebejusza, który traci życie).

Z księgi „O wojnie” należy zapamiętać, że autor jest podobnie jak jego duchowy patron Erazm z Rotterdamu, wyznawcą Irenizmu- czyli wielkim przeciwnikiem waśni i wojen, a zwolennikiem pokoju.

W księdze „O szkole” widać jak ogromną wagę przywiązuje do edukacji młodego obywatla i do zawodu nauczyciela. Modrzewski postuluje potrzebę sfinansowania szkół.

1

21

Najwybitniejszym łacińskim zbiorem legend o świętych była tzw. „Złota legenda”

powodzenia w kuciu

---