Socjologia ogólna - wykłady
Literatura:
P. Sztompka „Socjologia” Kraków 2002
J. Szacki „Historia myśli socjologicznej
22.02.2011
Socjologia - nazwa powstała w 1838 roku. Użył tego terminu francuski filozof August Comte w swoim IV tomie „Kursu filozofii pozytywnej”. Dla niego to jedynie nauka o społeczeństwie łącząca wszystkie dziedziny społeczne. Sam termin „socjologia” to zbitka z dwóch języków: łac. socies - obywatel (osoba należąca do społeczeństwa), logos - nauka, dyscyplina naukowa.
Refleksje nad człowiekiem, nad jego funkcją w społeczeństwie powstały znacznie wcześniej niż publikacja Comte.
J. Szacki wyróżnił 4 rewolucje prowadzące do wyodrębnienia się socjologii:
czasy Grecji klasycznej - IV- V w p.n.e. → rozkwit kultury, cywilizacji (wtedy powstał Partenon, Akropol). Nastąpiło pierwsze wyodrębnienie refleksji nad człowiekiem, społeczeństwem i całokształtem wszystkich wiedz. Filozofia zajmowała się wszystkim. Platon, Arystoteles - funkcjonowanie człowieka, tworzenie grup społecznych, instytucji społecznych w jakich znajdował się człowiek.
XV/ XVI wiek - kształtowanie się państw narodowych. Refleksje nad społeczeństwem:
- otwarcie drogi prowadzącej do socjologii (refleksje nad człowiekiem - J.Badum - grupy społeczne)
- otwarcie drogi prowadzącej do politologii (refleksje nad państwem - Machiavelli - państwo to kreacja władcy)
I połowa XIX wieku - ukształtowanie się socjologii jako nauki i utworzenie osobnego kierunku studiów.
Socjologia podobnie jak inne dyscypliny społeczne wykazuje pewne trudności:
A. Związane z metodami badawczymi - do badania społeczeństwa nie można zastosować metod wystosowanych przez nauki ścisłe, ponieważ mamy do czynienia z żywym organizmem, który jest nieprzewidywalny.
Do dziś aktualne pozostają metody (muszą być stosowane z pewną „nieśmiałością”)
obserwacja - musi być ukierunkowana
metoda porównawcza - można porównywać tylko te procesy, które da się porównać.
B. Związane z prognozowaniem - nauki przyrodnicze o wiele łatwiej prognozują pewne zjawiska. Socjologia sprowadza się do analizy ludzkich zachowań (historia - zachowania przeszłe, politologia, polityka - zachowania przyszłe). Ludzkie zachowania są nieprzewidywalne i socjologia ma trudności z przewidywaniem.
Wiek XX → określony przez powstanie i upadek systemu komunistycznego - czego nikt nie był w stanie przewidzieć. W praktyce kwestia przewidywania musi dotyczyć krótkiego okresu.
Próba reprezentatywna - cechy danej grupy jeżeli są dobrze zaobserwowane i poznane to trafienie będzie spore.
Rewolucja przyszłości - unaukowienie refleksji nad społeczeństwem. Szacki uważa, że potrzebna jest IV rewolucja. Chodzi o to, aby zdania, które wypowiadamy o społeczeństwie były pewne tak jak są pewne inne rzeczy w naukach ścisłych. Ale do tego i tak nie dojdzie.
Każda dyscyplina naukowa musi wypracować swój przedmiot badań. Istotne w przypadku nauk humanistycznych są 3 grupy zagadnień - zainteresowań socjologii:
:
socjologia zajmuje się badaniami instytucji społecznych, które służą zaspokajaniu naszych potrzeb (rodzina, przemysł, sport, wojsko, rolnictwo)
Proces różnicowania i wyodrębnienia dyscyplin nawykowych nie zatrzymał się na wyodrębnieniu socjologii i są subdyscypliny socjologiczne (np. socjologia rodziny, socjologia wojska);
socjologia zajmuje się badaniem typów zbiorowości:
- o charakterze terytorialnym (miasto, wieś, osiedle) - socjologia miast i wsi
- o charakterze klasowym (klasy, kasty, warstwy, zawody);
socjologia zajmuje się badaniem procesów społecznych:
- procesy mobilności (imigracja, emigracja, awans społeczny, degradacja społeczna),
- proces dezorganizacji społeczeństwa (alkoholizm, prostytucja, narkomania)
- proces kształtowania się kultury masowej - rola środków masowego przekazu. Mass media a tworzenie kultury masowej.
Każda nauka, dyscyplina naukowa musi zajmować się tworzeniem teorii naukowych. Socjologia ogólna ma 2 najważniejsze zadania:
A. uogólnienie, synteza, wyciąganie wniosków ze szczegółowych analiz.
B. tworzenie teorii - wykorzystywane przez socjologie szczegółowe.
Socjologia ogólna doskonali różne teorie (ogólne lub bardziej szczegółowe). 2 TEORIE:
Teoria struktury → („zdjęcie”) ma charakter statyczny, jest to „fotografia” społeczeństwa w danym momencie, zwraca uwagę na podział społeczeństwa na części, grupy, na relację między tymi częściami i grupami.
Teoria rozwoju → („film”) ma charakter dynamicznym, podkreśla rozwój, przemiany, pokazuje jak społeczeństwo się rozwija albo przeciwnie.
Te 2 teorie są trochę sztuczne, ponieważ nie można zamrozić społeczeństwa, a z drugiej strony ten rozwój dzieje się przez jakieś struktury, elementy.
Poziom metod (3), poziom teorii (2), poziom metodologii (1)
Metodologia -najbardziej ogólnie wyznacza pomysły, które przekładają się na teorie badawcze. Socjologia i politologia mają problemy ze stworzeniem swoich metodologii. Socjologia wytworzyła sobie 3 pomysły na metodologię:
psychologizm - można postawić znak równości między socjologią a psychologią
behawioryzm - powiązanie między akcją a reakcją. Nasze zachowanie to sygnał (akcja) a to jak zachowa się na ten sygnał druga osoba to (reakcja)
socjologizm - E. DURKHEIM wprowadził socjologię na uczelnię. Nie można sprowadzać socjologii do psychologii i behawioryzmu, ani też redukować socjologii do kwestii finansowych i ekonomicznych jak to robili marksiści. Wg Durkheima chodzi o „wyobraźnię zbiorową” czyli wytwory społeczeństwa jako całości. Religia, moda, obyczaje - podstawa zainteresowań socjologicznych.
Durkheim zajął się kwestią samobójstw. Dlaczego jest więcej samobójstw w dużych miastach a nie we wsiach? Porównywał sposoby samobójstw. Kobiety rzadziej rzucają się pod pociąg. Podstawową przyczyną samobójstw jest zjawisko ANOMII - daleko posunięty proces rozkładu więzi społecznych, rodzinnych, sąsiedzkich. Często występuje w czasach kryzysu i transformacji.
Przyczyny zainteresowań socjologią i politologią:
proces globalizacji - katastrofa Czarnobyla uświadomiła wszystkim, że nie ma granic ani barier, wszystkie kwestia zagrożenia są globalne
proces przyspieszenia - przyspieszenie kulturowe, cywilizacyjne, a to wymaga wyjaśnień.
1.03. 2011
Uwarunkowania człowieka do życia w społeczeństwie:
A. BIOLOGICZNE - to cechy naszego organizmu, warunkują nasze funkcjonowanie w społeczeństwie. Możemy wyróżnić 8 cech, które tworzą podstawy życia w społeczeństwie:
wyprostowana postawa ciała - sprawia, że możemy chodzić ;p
wzrok skierowany do przodu - człowiek może dokonać analizy sytuacji, zorientować się, czy ma do czynienia z zagrożeniem czy też nie. A także możliwy jest kontakt z innym człowiekiem. Interakcje.
Chwytne ręce - możemy chwytać narzędzia ;p
aparat głosowy - moduluje mowę
duży mózg
długa zależność dzieci od rodziców - dzięki temu dzieci nabywają pewnych zachowań, rodzice mogą przekazać dzieciom doświadczenie
plastyczność wrodzonych instynktów i potrzeb czyli człowiek może dostosować się do różnych potrzeb
trwałość popędu seksualnego
TEORIA RASOWA - wiek XIX, fr. filozof Artur Gobineau, Brytyjczyk H.S. Chamberlman; Obiektywne różnice rasowe to nie tylko wygląd, a różne zdolności i umiejętności (np. do tworzenia miast, a nawet państw). Cechy rasowe przekładają się na inteligencję, moralność czy skłonność do przestępstw.
Dlaczego ta teoria powstała? Ponieważ wiek XIX to odkrywanie nowych terenów, podbijanie nowych obszarów przez mocarstwa i trzeba było czymś to usprawiedliwić, a ta teoria się ładnie z tymi wydarzeniami komponowała.
II wojna światowa - rasizm wiązał się z nacjonalizmem i to zaowocowało nacjonalizmem niemieckim.
Koncepcja rasistowska - trzy argumenty współtworzące rasizm:
argument genetyczny - kwestia inteligencji → pomimo pomiaru IQ jest trudno wysokość inteligencji jest trudna do zdefiniowana, zmierzenia, wytłumaczenia itp. mimo że istnieje coś takiego jak genotyp inteligencji; teoria rasowa może być wynikiem cech dziedzicznych, ale może także wynikać z wpływu środowiska.
ZASADA DEFICYTU SKUMULOWANEGO - określone czynniki negatywnie wpływające w określonym czasie. W środowiskach zamkniętych, na dłuższy czas odiozolowanych od świata inteligencja spada (ale należy pamiętać, że istnieje zjawisko przeciwne do tego, ponieważ np. u dzieci adoptowanych do rodzin bogatych, dobrze usytuowanych albo zamożnych z wysoką inteligencją można zaobserwować wzrost inteligencji)
argument psychologiczny - powstał w USA → osoby o innej przynależności rasowej często wolniej asymilują się ze społeczeństwem, w którym się znajdą. Przychodzi im to z trudem, ponieważ uważają, że osoby, które rządzą w ich społeczeństwie nie są tej samej rasy, są inne itp. (podłoże rasistowskie). Ten argument dotyczy osób o podobnych cechach i przynależności rasowej.
argument historyczny (najsłabszy) - cała kultura, a nawet cywilizacja to dzieło białego człowieka.
Podział na rasy - obiektywny, wyróżniamy trzy:
kaukazka - biała
negroidalna - czarna
mongoidalna - żółta
B. GEOGRAFICZNE:
ukształtowanie powierzchni (góry, teren płaski)
bogactwo naturalne
dostęp do wody
fauna i flora
Znaczenie tych czynników się zmniejsza, systematycznie ich znaczenie maleje. Kiedyś miały bardzo duże znaczenie, bo od nich zależało czy dana cywilizacja się rozwinie czy nie, np. Egipt, Chiny, Indie.
(Japonia nie ma bogactwa naturalnego - gdzieniegdzie tylko węgiel, a mimo to jest bardzo dobrze prosperuje, z kolei ZSRR miało mnóstwo surowców mineralnych, a wszystkiego w tym państwie brakowało).
Obecnie zależności między warunkami geograficznymi a życiem społecznym nie ma, ale za to istnieją między warunkami geograficznymi a życiem politycznym. Ustroje demokratyczne rozwinęły się na terenach tych państw, które były naturalnie obronne, np. Wielka Brytania, Islandia.
Zbyt duża rola czynników geograficznych - TEORIA DETERMINIZMU GEOGRAFICZNEGO → powstała w XIX wieku, twórca to Monteskiusz. Wykazał on, że z tych wszystkich czynników geograficznych najważniejszy jest klimat. Ponieważ od niego zależą usposobienie człowieka, cechy charakteru. Klimat zimny jest zły - bo za dużo energii traci się na na utrzymywanie ciepła. A klimat tropikalny też jest zły - bo wszystkim się nic nie chce.
Znów ta teoria była usprawiedliwieniem wydarzeń w tym wieku. Poza tym również ładnie się z nimi komponowała ;p
C. DEMOGRAFICZNE:
poziom urodzeń i zgonów (przyrost naturalny)
zróżnicowanie płci
kwestie struktury wieku
urbanizacja
zagrożenia związane z urbanizacją
Coraz więcej państw w Europie wykazuje coraz więcej problemów z przyrostem naturalnym. Jedynie gdzie walczą i to nie tylko becikowymi jest Francja, gdzie jest wysoko rozwinięta polityka prorodzinna.
Zjawisko nierównomierności wzrostu demograficznego - dwa wymiary:
wymiar przestrzenny, geograficzny - nierówności wzrostu demograficznego przejawiają się przez proces starzenia się np. Europy (Niemcy, Francja, Wielka Brytania) a poza tym jest coraz więcej ludności napływającej. Z kolei w Ameryce Łacińskiej jest bardzo duży przyrost naturalny.
Wymiar historyczny, czasowy (falowanie demograficzne) - czyli nic innego jak wyże i niże demograficzne. To jest niebezpieczne dla gospodarki państwa - bo albo trzeba otwierać nowe szkoły, tworzyć miejsca zatrudnienia, albo zamykać szkoły, zamrażać rynek.
Przyspieszenie demograficzne - na początku wieku żyło na świecie ok. 300 mln ludzi (co 3 to Chińczyk, co 3 to też mieszkaniec Imperium Rzymskiego), 1600 lat później nastąpiło podwojenie i ludzi było więcej. Kolejne podwojenie szacuje się na 200 lat później (połowa XIX wieku), w połowie XX wieku na świecie żyło 2 mld osób. A obecnie jest ich około 6 mld. Jest to bardzo szybko wzrost demograficzny.
Nadmiar czynników demograficznych - teoria Malthusa.
Malthus uważał, że ziemi grozi nieszczęście - głód w skali całego świata, dlatego, że przyrost żywności jest wolniejszy niż eksplozja demograficzna. Jedyną szansą na przetrwanie są wojny, powstania i wzajemne rzezie
Przyrost żywności to postęp arytmetyczny
Przyrost ludności to postęp geometryczny
Zielona rewolucja - zwiększone uprawy „wydajnych” odmian ryżu, które umożliwiają nawet czterokrotne zbiory ryżu w roku.
Urbanizacja - przez 2 tysiące lat palmy pierwszeństwa dzierżył starożytny Rzym - miał milion (niektórzy mówią , że 1,5 mln) mieszkańców. Potem tę liczbę przekroczył Londyn (mln), w zeszłym roku było 17 mega miast, których liczba mieszkańców przekroczyła co najmniej liczbę 10 mln:
Tokio 37 mln
Meksyk 30 mln
Trudności związane z obliczaniem liczby ludności:
ustalenie kto w danym mieście mieszka - szczególnie ciężko w Chinach. Bo oficjalnie mieszka tam 15-16 mln ludzi, a do 3 mln mieszka tam nielegalnie (należy pamiętać, że w Chinach każde „nadprogramowe” dziecko jest nielegalne - nie ma prawa do edukacji itp.)
wyznaczenie granicy danego miasta
Wielkie miasta rodzą wiele kłopotów: komunalne (?), środowiskowe, a także ekonomiczne - dwie wcześniejsze powodują ekonomiczne (wielkie firmy wynoszą się z miasta, by nieopodal nich rozwijać interes, a jak się wynoszą to razem z płaconymi przez siebie podatkami.
Miasto tworzy cały układ społeczny, stratyfikacyjny - lepsze dzielnice i gorsze. W Przez wyznaczanie lepszych i gorszych dzielnic w mieście tworzy się przestępczość. Jeżeli na obrzeżach miasta tworzą się „lepsze” dzielnice, to przestępczość rozwija się w centrum. Centrum jest natomiast bardzo cenione w Rzymie, Mediolanie (głównie we Włoszech).
Miasto - układ społeczny, stratyfikacyjny pionowy - Polsce najwięcej się płaci za mieszkanie na I piętrze, we Włoszech na odwrót - im wyżej tym drożej (tam można wydzierżawić kawałek dachu, posadzić roślinki i rozpalić grilla i wszyscy są wtedy szczęśliwsi ;p).
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
Proces kształtowania się więzi społecznych:
A. Styczność przestrzenna - zauważamy obecność innych osób, z reguły na tym etapie więzi społeczne się kończą (przystanek - widzimy ludzi i zaraz ich nie ma. Koniec więzi)
Aspekt pośredni więzi społecznych - pracodawca daje ogłoszenie w prasie i w nim wymienia cechy idealnego pracownika.
B. Styczność psychiczna - zainteresowanie pewnymi cechami osobowości, zawsze jest obustronne, nigdy jednostronne.
C. Styczność społeczna - wymiana pewnych wartości. Nie tylko materialnych, ale także niematerialne, np. wymiana pomysłów.
D. Interakcje - wzajemne oddziaływania. Jedna osoba bądź grupa społeczna zachowuje się w jakiś konkretny sposób, a druga osoba bądź grupa społeczna w określony sposób reaguje i ta reakcja jest zachowaniem, które wywołuje inną reakcję u tej pierwszej osoby lub grupy społecznej (koło się zamyka).
We współczesnej socjologii amerykańskiej istnieje termin SYMBOLICZNY INTERAKCJONIZM czyli interakcja na poziomie symboli. Język i gesty to symbole.
Erwin Goffmann („Człowiek w teatrze życia codziennego”). Uważał, że nie jesteśmy spontaniczni. Zawsze gramy (koncepcja dramaturgiczna). Chcemy przedstawić się z jak najlepszej strony. Ta gra ma pewne reguły:
show must go on (przedstawienie musi trwać) nie możemy urazić drugiej strony, więc robimy i udajemy tak, by ta druga strona była zadowolona.
Przedstawienie się z jak najlepszej strony - odkrywanie tego, co druga strona chce ukryć, bowiem nie tylko my gramy, bo wszyscy wokół nas też udają.
Ta gra nie jest zła, ponieważ udając kogoś lepszego podświadomie nabieramy lepszych cech i stajemy się lepsi.
E. Działania społeczne - wiążą się z osobą twórcy socjologii polskiej - Floriana Znanieckiego (międzywojenny Poznań). Udał się on na wykłady do USA, akurat w tym czasie, co wybuchła wojna, więc tam został. I napisał „Działania społeczne”. Do poprzednich etapów powstawania więzi dokładamy kolejną specyficzną cechę - CEL. Działania społeczne zawsze ukierunkowane są na cele - zmiana, modyfikacja naszego zachowania.
2 wzory działań społecznych:
akomodacja - przystosowanie się, nie ma konfliktu, nie ma groźby i zagrożenia pozycji drugiej strony. Jest to „gra o sumie dodatniej” - obie strony konfliktu coś zyskują, jedna może mniej zyskać, druga więcej, ale ZYSKUJĄ.
Opozycja - konflikt, groźba, zagrożenie pozycji drugiej strony. Jest to „gra o sumie zerowej” - jedna strona zyskuje druga traci (dobry i zły policjant ;p)
F. Stosunki społeczne - system. Do poprzednich cech, dokładamy to, że są systemem. Bo działania społeczne mogą być pojedyncze, stosunki nie. Stosunki społeczne obejmują 3 elementy:
dwóch partnerów - 2 osoby, 2 grupy społeczne, 2 państwa (mogą być indywidualni i zbiorowi)
łącznik - to, co łączy, stanowi platformę stosunków społecznych
regulacje - wskazuje na prawa, obowiązki obu stron. Najważniejsze kwestie regulowane są prawnie.
8/03/2011
Socjologiczny system zróżnicowania społecznego
Zbiór społeczny - każdy ogół osób wyróżnionych na podstawie posiadania jakiejś cechy. Należymy do wielu zbiorów społecznych. Osoby, które należą do tego zbioru nie muszą sobie tego uświadamiać:
zbiór osób wysokich
zbiór tlenionych blondynek
Pojęcie zbioru jest rzadko wykorzystywane. Często stosuje się węższe pojęcia, np.
Kategoria społeczna - zbiór wyróżniony na podstawie istotnej cechy. 3 istotne cechy w oparciu o przynależność do tych kategorii tworzy się jakaś więź:
płeć - ruchy feministyczne, manify
wiek - Polska Partia Emerytów i Rencistów
zawód - organizacje, związki zawodowe, korporacje prawnicze
Grupa społeczna - Piotr Sztompka wyróżnił DIADĘ czyli grupę dwuosobową
Klasyczna ujęcie definicji grupy społecznej:
co najmniej 3 osoby (para to jeszcze nie grupa społeczna).
Georg Simmel zajmował się znaczeniem liczb. Kiedy mamy dwa elementy to tylko pomiędzy nimi jest możliwa klasyczna interakcja (jedna osoba działa - druga reaguje i ta jej reakcja jest akcją i ta pierwsza reaguję na to itd.). Z punktu widzenia teorii socjologii jest obojętne kto to będzie, bo pojawienie się trzeciej osoby i każdej kolejnej zwiększa możliwości relacji społecznych. Ta trzecia osoba może oddziaływać na dwie pozostałe (z wzajemnością) i może też wpływać na relację także z wzajemnością - „gdzie dwóch się bije tam trzeci korzysta” ;p
organizacja - każda grupa społeczna powinna być w jakiś sposób zorganizowana - zasady komunikacji wewnątrz grupy - dotyczy grup o większej liczebności
wspólne wartości - zarówno o charakterze materialnym jak i wartości niematerialne (idee), one stanowią podstawę lojalności. Członkowie grupy muszą wykazywać poczucie związania się z tą grupą. Zwiększeniu poczucia lojalności grupy służy mechanizm kontroli społecznej
zasada odrębności:
*”kto nie jest nasz ten jest obcy” - kto nie jest członkiem grupy społecznej jest postrzegany jako osoba obca, potencjalnie wroga, np. gangi uliczne.
*w skali międzynarodowej tworzą się stereotypy narodowe (uproszczony sposób patrzenia na innych, najczęściej pejoratywny). Dzięki temu staramy się dowartościować siebie i naszą grupę.
Grupy społeczne tworzy się:
a. przymusowo - nie ma ich zbyt wielu, np. wojsko
b. dobrowolnie - przeważają. W ramach tego wskazuje się 2 zasady:
zasada styczności - łatwiej dogadać się, stworzyć grupę społeczną z osobami, które znamy i kojarzymy od dawna (grupa Pruszkowska, grupa Ratajska, gangi młodzieżowe)
zasada prawdopodobieństwa - łatwiej się dogadać, stworzyć grupę społeczną z osobami, które są podobne do nas pod jakimiś względami społecznymi
Istnieją różne podziały grup społecznych:
Ze względu na charakter więzi społecznych, który łączy członków:
a. grupy pierwotne - opierają się na więzi osobistej, bezpośredniej, na osobistych znajomościach, ważne są uczucia, stosunek „face to face”, są najczęściej niewielkiej liczebności np. rodzina.
b. grupy wtórne - grupy celowe, powstają dla realizacji jakiegoś celu, zadania, dominują interesy, potrzeby, brak emocjonalnego podejścia do osób. Są najczęściej duże, np. kolektywy pracownicze, partie polityczne. Niewielkie grupy celowe to np. grupy przestępcze.
Grupy wtórne starają się wprowadzać elementy grup pierwotnych. Dotyczy to najczęściej grup pracowniczych.
Każda grupa stara się o wymuszenie/zachowanie lojalności, bo inaczej grupa się rozpada. Mechanizm kontroli społecznej:
a. zwyczaje - odwrotność obyczajów. Zachowania, postępowania, które nie interesują naszej grupy społecznej.
b. obyczaje - odwrotność zwyczajów. Są to zachowania, postępowania, które są ważne dla naszej grupy społecznej i nasza grupa społeczna przywiązuje mniejszą lub większą wagę do ich stosowania. Podlegają sankcjom.
Które konkretne zachowania wchodzą w skład zwyczajów lub obyczajów? To nie jest uniwersalne:
PRL - gimnastyka poranna - zwyczaj
USA - jogging - obyczaj
ustępowanie miejsca w autobusie - obyczaj, ale gdzie indziej może być zwyczajem, bo może to może być niemile widziane
c. sankcje - potocznie kojarzą się nam źle. W klasycznej definicji socjologii są to reakcje społeczeństwa na obyczaje:
negatywne - kary
pozytywne - nagrody
Społeczeństwo ma szeroki repertuar sankcji by wymusić odpowiednie zachowania:
sankcje prawne
sankcje obyczajowe
sankcje satyryczne - wyśmianie zachowania/ wyglądu - sankcje najbardziej bolesne
Sankcje prawne i obyczajowe się przenikają.
Najbardziej konformistyczni są NEOFICI (nowo nawróceni) - nowi członkowie grupy. Starają się wkupić w łaski nowej grupy społecznej bez względu na to czy grupa jest uznana oficjalnie czy nie (np. grupa przestępcza)
Skuteczność tego systemu kontroli społecznej opiera się na trzech podstawach:
instytucje społeczne - urzędy, wojsko, policja. Tworzy się własne przepisy, normy, do których trzeba się dostosować (zwiększa to poziom konformizmu)
wychowanie - w procesie wychowania otrzymujemy pewne cechy, nabywamy zwyczaje. Jak robimy coś dobrze zostajemy nagrodzeni, jak robimy coś źle to jesteśmy karani.
Osobowość - wewnętrzne mechanizmy osób. Zachowanie konformistyczne (zgodne z oczekiwaniami) są dla nas dobre. Dobrze jest być „w temacie” z większością, bo to nam daję poczucie uznania i przynależności oraz solidarności.
Grupa społeczna to podstawa struktury społecznej. Struktura społeczna obok grupy społecznej obejmuje także 2 powiązane ze sobą pojęcia:
a. rola społeczna - wiąże się z pewną funkcją pełnioną w społeczeństwie. Dynamiczny aspekt statusu społecznego. Obejmuje dwie kwestie:
zachowanie osób w danej strukturze społecznej
oczekiwania i wymagania od osób o danym statusie społecznym.
Występują powiązania między prawami a obowiązkami jednostki.
Konflikt roli - sprzeczność między różnymi statusami tej samej osoby. Jedna funkcja w różnych statusach, mają różne wymogi, których nie da się pogodzić.
b. status społeczny - kojarzy się nam z wybitną pozycją w społeczeństwie, ale w klasycznej koncepcji socjologii ma to szerszą wymowę. To nie tylko pozycja, ale także każde nasze miejsce w społeczeństwie. Jednocześnie mamy wiele statusów społecznych, z których każdy nosi jakieś oczekiwania:
status dominujący - najważniejszy w danej chwili, dlatego że pojęcie bardzo często się zmienia wraz z wiekiem (status dziecka, studenta, ucznia, pracownika, emeryta) może też wiązać się z daną funkcją w społeczeństwie (Matka Polska, ojciec dyrektor)
status zwrotny - jeden status warunkuje drugi, w nazwie jest zawarty stosunek innego: matka - to znaczy jest jakieś dziecko; dyrektor - to znaczy, że jest jakiś pracownik (tworzą się tak jakby pary)
status przypisany (ascribed status) - obejmuje te elementy pozycji społecznej, które dziedziczymy, otrzymujemy od innych pokoleń, jest trudny do zmiany:
* przynależność rasowa
* płeć
* przynależność etniczna
* odziedziczone układy społeczne
* majątek
Jeżeli dany system społeczny opiera się na statusie przypisanym to społeczeństwo jest konserwatywne, stabilne. Trudno jest awansować, zrobić karierę.
status osiągnięty (achived status) - elementy pozycji społecznej, które w większym stopniu zależą od nas samych:
* status zawodowy
* status wynikający z założenia rodziny
* status wynikający z dochodu, majątku
* status wykształcenia.
Jeżeli dany system społeczny opiera się na statusie osiągniętym, to społeczeństwo jest mobilne, łatwo jest awansować i zrobić karierę.
15/03/2011
BIUROKRACJA- najbardziej sprawny system zarządzania, administrowania.
Maks Weber pomyślał swoją koncepcję biurokracji jako przykład tzw. Typu idealnego.
Typ idealny- to metoda analizy, badania rzeczywistości.
1. Pierwszy etap tworzenia procedury typu idealnego to wskazanie na wszelkie możliwe przejawy danego zjawiska (biurokracji- funkcjonującej w różnych państwach współcześnie, jak i biurokracji w mniej lub bardziej odległej przeszłości.)
2. Wskazanie na szczególnie klasyczne przykłady/systemy danego zjawiska (klasyczne przykłady biurokracji:
a) Dominat- późne cesarstwo rzymskie
b) Chiński mandarynat- system władzy urzędników. Funkcjonował w Chinach od starożytności aż do początku XXw. Opierał się na długiej nauce i na ostrej selekcji. System trójstopniowy, ale uczono tylko chłopców i na każdy kolejny szczebel przechodził tylko co setny. Bardzo dobry stopień z egzaminu końcowego dostawali pracę w stolicy. Losy mandaryna w praktyce zależały od wyników tego egzaminu. Przykład oparcia się systemu społecznego na tzw. Statusie osiągniętym (każdy wykształcenie to mógł osiągnąć).
c) Biurokracja Kościoła katolickiego
d) Biurokracja niemiecka (najlepsza)
3. Wskazanie na najważniejsze cechy danego zjawiska. 7 cech:
specjalizacja i podział pracy (zwiększa to efektywność, skuteczność systemów biurokratycznych, bo dany urzędnik nie musi znać się na wszystkim)
hierarchia (systemy biurokratyczne są zawsze pionizowane, każde kolejne stanowisku zawiera w sobie większy zakres władzy oraz większy zakres odpowiedzialności)
przepisy, regulacje (funkcjonowanie systemów biurokratycznych musi być uregulowane, podlega wszystko przepisom. Są one dwojakiego rodzaju: biurokracja musi uwzględniać przepisy `od góry' konstytucje, ustawy, a po drugie tworzy swoje własne uregulowania, które powinny być w zgodzie z aktami wyższej rangi)
bezosobowość (każdy klient biurokracji powinna być traktowana tak samo, bezosobowo, bez żadnych względów, uczuć. Każdy biurokrata, urzędnik powinien dana sprawę załatwić w taki sam sposób)
dokumenty (systemy biurokratyczne opierają się na obiegu dokumentów. Dokumenty dają biurokracji cechę trwałości, stabilności)
zasady awansu (awans w strukturach biurokratycznych nie powinien opierać się na nepotyzmie. Powinien opierać się na tzw. Merytokracji- władza osób najlepszych, najlepiej uzdolnionych, wykształconych, przygotowanych)
personel (każda instytucja biurokratyczna tworzy swój własny personel, kryja się pod nim pewne cechy wymagane od pracowników)
Te 7 cech to typ idealny biurokraci! Typ idealny to zbiór idealnych cech danego zjawiska.
Porównanie typu idealnego z rzeczywistością. Porównuje się po to, aby wskazać na różnice, a więc np. czym biurokracja japońska, brytyjska, niemiecka różni się od typu idealnego. Wskazanie na te różnice pokazuje specyfikę danego zjawiska.
Cztery Wady biurokracji:
nieskuteczność- pochodna przynajmniej dwóch cech biurokracji: nadmiernej specjalizacji oraz nadmiernej hierarchii. Specjalizacja powoduje, że biurokracja jest dobra w załatwianiu spraw typowych. Kiedy pojawi się nowa kwestia, biurokraci się gubią. Nadmierna pionowa hierarchia powoduje strach przed przełożonym (szefem), dążenie do ukrywania pomyłek, upiększania rzeczywistości, fałszowania danych.
rozrost- biurokracje wykazują tendencje do samoistnego wzrostu.
sztywność- przypomina nieskuteczność. Biurokracja jest konserwatywna, biurokraci przyzwyczajają się do załatwiania ciągle tych samych spraw i nie chce im się załatwiać nowych problemów. Biurokracja tłumi wyobraźnię urzędników.
4. oligarchia- wykazują tendencje oligarchiczne. Pewna niewielka grupka osób, która odnawia się nie poprzez wybory, ale poprzez kooptację (jeden kumpel ściąga drugiego). Te tendencje zostały rozpoznane przez Roberta Michelsa. Był synem milionera, socjalistą i poddał analizie niemiecką SPD uważając, że jeżeli wykaże tendencje oligarchiczne na przykładzie partii lewicowej, to tym bardziej będą one dotyczyły partii centrowych, czy prawicowych. Całe zło jego zdaniem, bierze się z charakteru partii politycznych i to wyróżnienie partii kadrowych i masowych.
Partie kadrowe- o niewielkie liczebności, `partie kanapowe'.
Partie masowe- o dziesiątkach członków, milionach zwolenników w wyborach.
Każda partia musi podejmować dwojakiego decyzje:
programowe- dotyczące charakteru partii, w którą stronę należy iść, jak działać. Najczęściej są podejmowane na różnych zjazdach partyjnych.
decyzje dnia codziennego- bardzo konkretne, np. gdzie i kiedy zrobić zjazd. W przypadku partii kadrowych jest to bardzo proste. Gorzej w przypadku partii masowych- nie można codziennie zrobić zjazdu, dlatego tworzy się komitet i to on podejmuje decyzje dnia codziennego, stopniowo uzurpuje sobie jak najwięcej władzy (w taki sposób doszedł do władzy Stalin).
Zdaniem Michelsa te tendencje oligarchiczne dotyczą generalnie każdej organizacji, która spełnia dwa kryteria jednocześnie:
- organizacja musi być duża liczebnie (próg 10tys. Osób)
- problemy, którymi zajmuje się organizacja muszą być trudne, wymagać eksperckiego przygotowania.
Michel doszedł do sformułowania swojego żelaznego prawa oligarchii: `kto mówi organizacja, mówi oligarchia' ( nie ma ucieczki od oligarchii, jej tworzenie jest ceną za sprawność, skuteczność organizacji).
Pojęcia, które opisują zróżnicowanie:
stan |
klasa |
kasta |
warstwa |
Elita |
|
Klasa społeczna- dla marksistów miała znaczenie dominujące, pojęcie to było związane z gospodarka, ekonomią, z siłami wytwórczymi (wszystko to, co służy do produkcji- ziemia, bogactwa naturalne, przemysł, banki). Klasa to grupa osób o podobnych stosunkach do tych środków. Marksiści szukali klasy posiadającej (którzy te środki mieli) oraz klasy nieposiadającej (tych, którzy mieli)- właściciele i robotnicy. Powoduje to konflikt (teoria konfliktu). Konflikt zdaniem marksistów jest dobry, bo dzieje, historia nie idzie po jednej linii do przodu- są okresy postępu, które podzielone są okresami wojny. Konflikt oparty na zasadach klasowych jest dobry, bo jest motorem przemian.
Socjologia zachodnia- zwraca uwagę na wielowymiarowy charakter pojęcia klasy społecznej. Wskazuje się, że nie można wszystkiego sprowadzać do ekonomii. Czynnikami, które określają naszą pozycję w społeczeństwie może być wykształcenie, prestiż społeczny- tych czynników jest więcej. Nie muszą być one ze sobą w zgodzie. Tzn. że nie trzeba być najlepszym we wszystkim, aby należeć do klasy wyższej. Klasa wyższe, średnia i niższa. Kryteria tej przynależności nie są jednak dokładnie określone. Nadreprezentatywnośc klasy średniej- osoby bogate nie zawsze się do tego przyznają, osoby `pod kreską' aspirują do bycia wyżej.
Warstwa społeczna- w marksizmie to część klasy społecznej, a więc w ramach klasy robotniczej- warstwa robotników wykwalifikowanych i nie. Kapitaliści- przemysłowcy.
Socjologia zachodnia- warstwa to szczególnie prestiż społeczny, a więc pewien poziom szacunku, którym cieszą się przedstawiciele danej warstwy (naukowcy, duchowni, urzędnicy). Warstwa = stratum (stratyfikacja).
Stan- zamknięty system stratyfikacyjny, trudniej zrobić karierę i kogoś ze stanowiska się pozbyć. niem. Stande. Odnosi się do koncepcji Maxa Webera, który zajmował się stratyfikacją. Pojęcia stanu społecznego dla Maxa webera to pewna zamknięta, ekskluzywna grupa, przynależność do której wynika z jednego z dwóch kryteriów:
kwestia prestiżu społecznego- duchowni, oficerowie, urzędnicy.
dystans społeczny- to pewna granica, przepaść, która oddziela od siebie przedstawicieli różnych stanów. Wg tego kryterium można wskazać na takie stany, jak arystokracja, szlachta, magnateria.
Kasta- Ariowie dokonali podboju Indii i żeby zachować taki ogromny subkontynent, wyłonili z siebie system kastowy. W 1500r. Vasco da Gama dopłynął do Indii, pojęciem kasta określił:
Wielkie kasty (VARNA):
Nirvana:
brahmana (`bramini'- kapłani, najwyższa)
kszatrija (rycerze, szlachta),
wajsja (kupcy, rzemieslnicy),
siudrowie (rolnicy)
zwierzęta
rośliny
skała
Przynależność była dziedziczna- od urodzenia aż do śmierci. Wiara w reinkarnację- jeżeli ktoś wypełniał obowiązku swojej kasty, to w następnym życiu był w kaście wyżej. Jeżeli ktoś nie wypełniał obowiązków swojej kasty- szczebel niżej.
Niedotykalni (pariasi)- zniesieni zostali w 48r. Pewne funkcje uznane za niegodne, nieczyste i osoby, które te czynności pełniły, uznano za niedotykalne. 3 grupy niedotykalnych: grabarze (kontakt ze zmarłymi), fryzjerzy (kontakt z włosami), chirurdzy (kontakt z krwią)
Małe kasty (JATI)
22/03/2011
Dokończenie poprzedniego wykładu:
Elitę można postrzegać w każdej dziedzinie życia społecznego: gospodarcza, sportowa, ekonomiczna, polityczna.
Każdą sferę można przedstawić jako drabinę lub piramidę stanowiska, a elita będzie na samej górze.
Elita społeczna - elita danego społeczeństwa. Przedstawiciele elity gospodarczej, politycznej itp. Członkowie tych elit byliby wyrwani ze swoich hierarchii.
Elita zawsze będzie zbiorem społecznym, chyba że wykażemy w konkretnych badaniach, że jest coś przeciwnego - grupowy charakter elity.
<------ grupa ELITA zbiór ------>
<--------------------------------->
Grupowy charakter członków elity:
Elita jako grupa społeczna - systemy totalitarne, autorytarne i komunistyczne
większa część naszej kultury (aż do końca wieku XVIII - Wielka Rewolucja Francuska), czasy starożytności, średniowiecza
Kiedy elita będzie zbiorem elit szczególnych (szczegółowych?). Sytuacja do której dążymy - system otwarty, w którym różne elementy, czynniki decydują o naszym miejscu w społeczeństwie
Konkurencja/ współzawodnictwo elit odbywa się na 2 poziomach:
elity działają w różnych sferach życia społecznego
elity, które są na jednym poziomie, w jednej dziedzinie życia społecznego (gabinet cieni = rząd Wielkiej Brytanii)
------------------------------------------------------------------------------------------------
Teorie:
A. TEORIA MARKSISTOWSKA
Jest to punkt wyjścia do krytyki konstruktywnej. Twierdzenie dotyczy teorii stratyfikacji. Brzmi ono „BYT KSZTAŁTUJE ŚWIADOMOŚĆ”.
Byt - ekonomiczna sfera życia, a w tej sferze zwłaszcza środki produkcji (ziemia, surowce naturalne, banki itp.).
Byt kształtuje - podkreślone mocno, determinuje, określa w sposób jednoznaczny, nie ma ucieczki przed bytem.
Świadomość - różne formy świadomości społecznej: obyczaje, moda, polityka. Wszystko jest determinowane przez ekonomiczną stronę życia.
B. TEORIA MAXA WEBERA
Najwybitniejsza krytyka koncepcji Marksa. Nie można wg niego wszystkiego sprowadzać do ekonomii i gospodarki. Wiele dziedzin naszego życia nie jest zależnych od gospodarki. Jego koncepcja nazywa się „WIELOWYMIAROWE UJĘCIE STRATYFIKACJI SPOŁECZNEJ”. W jej ramach wyróżniamy 3 układy:
układ ekonomiczny - powiązany jest z układem politycznym. Gospodarka wiąże się z polityką, a to ma dwustronny charakter,bo nie tylko gospodarka wpływa na politykę, ale także polityka na gospodarkę. Z jednej strony udział w procesie gospodarczym ułatwia start w polityce. Tutaj Weber wyróżnił pojęcie KLASY SPOŁECZNEJ. Rozumiał to inaczej niż Marks. Wskazał na 2 typy klas:
* klasa produkcji - produkują, mają, nie mają
* klasa dochodu - „dochód bez pracy”. Przykładem była klasa rentierów we Francji, na przełomie XIX/XX wieku. Były to osoby żyjące z odsetek od akcji i obligacji.
Układ społeczny - duży poziom niezależności/autonomii. W ramach tego wyróżnił pojęcie STANU SPOŁECZNEGO (zamknięta grupa społeczna) opierającego się na 2 kryteriach:
* prestiż społeczny - szacunek w społeczeństwie (urzędnicy, wojskowi, duchowni, artyści)
* dystans społeczny - granica, przepaść, która dzieli dwa stany od siebie.
Układ polityczny - powiązany dwustronnymi zależnościami (patrz układ ekonomiczny).
Pojęcie partii politycznej - organizacja, dążąca do zdobycia i utrzymania władzy politycznej. 2 elementy definicji:
organizacja - musi być: przywódca, struktura, zasady awansu, komunikacji wewnątrz partyjnej
partia to władza - nie ma partii bez dążenia do zdobycia i utrzymania władzy.
C. TEORIA FUNKCJONALNA
Zwraca uwagę na to, po co istnieje zróżnicowanie itp. Początek koncepcji - listopad 1945 rok, czasopismo amerykańskie AJS. Tę teorię przedstawili K. Davis i W. Moore, w artykule zaprezentowali społeczeństwo przez pryzmat funkcji, które pełnią nie tylko dla siebie ale dla ogółu. Aby cały organizm dobrze funkcjonował. Kluczem do tej koncepcji jest kwestia zastępowalności funkcji. Istnieją funkcje, które jest trudno zastąpić (żart: nie ma ludzi nie zastąpionych, chyba że w nekrologach!) i należą do nich funkcje związane z administrowaniem, zarządzaniem, o charakterze politycznym. Ponieważ do pełnienia tych funkcji potrzeba specjalnego wykształcenia, umiejętności i przygotowania. Funkcje o charakterze politycznym są ważne nie tylko dla osób, które je wykonują, ale także dla całego społeczeństwa. Jeżeli społeczeństwo będzie dobrze zorganizowane to każdemu będzie się dobrze powodziło.
Istotne jest aby te funkcje były wykonywane przez osoby najlepsze. Musi być system zachęt by te osoby przygotowały się do pełnienia tych funkcji.
Stratyfikacja to mechanizm - osoby najlepsze przygotowują się do pełnienia funkcji, które służą interesowi ogółu.
Ten rodzaj myślenia przejęły partie liberalne (nierówności służą pośrednio ogółowi).
Tę koncepcję Talcott Parsons powiązał z pojęciem struktury i funkcji. Społeczeństwo dla niego to pewna struktura (podział na części, elementy), gdzie elementy tej struktury powiązane są przez funkcje pełnione dla ogółu, nie dla siebie. Pewnym ideałem jest system całościowy i wszystko, co spaja ten system jest dobre, to co go niszczy jest złe.
Neofunkcjonaliści zakwestionowali ten pozytywny stosunek marksistów dotyczący konfliktu. Wg marksistów konflikt był dobry, bo napędzał przemiany. Wg funkcjonalistów jest zły, bo niszczy porządek systemu.
Cztery struktury i cztery funkcje wg T. Parsonsa:
Struktury:
a. Instytucje polityczne, które mają 2 rodzaje zadań:
rozdział władzy w obrębie wspólnoty - wg niego struktury i funkcje nie tylko można odnaleźć na poziomie całego społeczeństwa, ale na poziomie mikrospołecznym, np. na poziomie rodziny. Zgodnie z postulatem „najwięcej władzy dla osób najlepszych”.
Zapewnienie bezpieczeństwa dla całego systemu społecznego. Bezpieczeństwa zewnętrznego (obrona przed agresją, atakiem) i wewnętrznego (stabilność, doprowadzenie do kompromisu)
b. Gospodarka i instytucje gospodarcze. Zadaniem jest produkcja i dystrybucja dóbr i usług.
c. Edukacja - to nie tylko wykształcenie i wychowanie, ale szczególnie socjalizacja (wchodzenie do społeczeństwa rzez kolejne generacje, pokolenia). Ten proces odbywa się na konkretnym poziomie (konkretne społeczeństwa, konkretna klasa społeczna). Można awansować i emigrować.
D. Rodzina - zapewnia przetrwanie społeczeństwa. Ale również na poziomie społecznym poprzez różne wartości przekazywanie dorobku kultury cywilizacji. Dzięki temu nowe pokolenia nie muszą zaczynać od nowa.
Funkcje (LIGA)
A. Latency - funkcja utrzymania i przekazywania wzorów kulturowych. Wiele instytucji się tym zajmuje (szkoła, a także kościół). Wiążę się to z trwałością systemu społecznego. W oparciu o pewne wartości społeczeństwo będzie mogło przetrwać.
B. Integration - funkcja integracji. Społeczeństwo integruje się przez rodzinę. Nie ma społeczeństwa zdrowego bez dobrze funkcjonującej rodziny.
C. GOAL - funkcja celowa. Osiągniecie celu realizowane jest przez politykę - wyznaczanie celu dla całego systemu odbywa się na dwóch etapach:
określenie hierarchii - które zasady są ważniejsze, które bardziej istotne
kolejność realizacji zadań
Najczęściej te 2 poziomy są ze sobą powiązane.
D. ADAPTATION - funkcja adaptacyjna. Realizowana jest przez gospodarkę. Przystosowanie przyrody, bogactw naturalnych dla całego systemu.
29/03/2011
Systemy klasowe: radziecki, brytyjski i amerykański
System radziecki:
W ZSRR teoretycznie tworzono społeczeństwo bezklasowe (klasa to grupa osób o podobnym stosunku do środków produkcji). Uważano, że środki produkcji powinny być uspołecznione, a wyszły upaństwowione. Aż tak dobrze nie było w okresie zimnej wojny (okres lat 70 i 80). System był bardzo zróżnicowany. Podstawą zróżnicowania były przywileje, np.:
osobne szpitale
osobne ośrodki wczasowe
sanatoria
sklepy, w których można było kupić coś więcej.
ELITA:
Przywilejów było wiele. Elita żyła w osobnym świecie. Ten byt trwał bardzo długo. Formalnie od roku 1922-1991 (niecałe 70 lat!). Prasa wyższa (elita) przechodziła różne transformacje. Klasa wyższa to system NOMENKLATURY. To pojęcie ewaluowało. Na początku oznaczało stanowisko najwyższe w państwie czy w partii, ale żeby je objąć trzeba było należeć do partii, a także posiadać rekomendację partii. Później stopniowo zakres stanowisk się powiększył. To pojęcie rozszerzyło się o stanowiska niższe - np. nomenklatury regionalne (w Gruzji 500 - 600 stanowiska). Największy rozwój nomenklatury był odnotowany w czasach Breżniewa (860 tysięcy stanowisk). Potem nomenklaturą zaczęto nazywać ludzi, którzy zajmowali te stanowiska. Nomenklaturą wtedy było 1,5% społeczeństwa, co ciekawe dzisiejszą nomenklaturę szacuje się również na 1,5% społeczeństwa. Najczęściej są to te same osoby, które za czasów Rosji radzieckiej doszły do takiej pozycji.
KLASA ŚREDNIA:
Członkowie partii komunistycznych. Ok. 10% społeczeństwa ZSRR należało do partii komunistycznej (co 3 wyżej wykształcony). Jeżeli ktoś chciał zrobić jakąkolwiek karierę musiał należeć do partii. Klasa średnia zajmowała stanowiska niższej aparatu partyjnego, byli to także urzędnicy, oficerowie w siłach zbrojnych. Było to naturalne zaplecze elity wyższej.
Członkowie klasy średniej opierali się na elicie wyższej - wzorowali się na niej, próbowali dojść do takiej samej władzy. Przy pomocy przywilejów utrzymywano lojalność klasy średniej - za wysoki poziom lojalność taki członek klasy średniej mógł pojechać raz w roku do sanatorium albo przez rok kupować w „lepszych” sklepach.
KLASA ROBOTNICZA:
Zwiększała swoją liczebność w ZSRR - najbardziej w czasach stalinowskich i czasach przyspieszonej industrializacji. Jest to system przedstawicielski - partyjna biurokracja miała reprezentować partię robotniczą. Jest to teoretycznie klasa rządząca, ale w praktyce władzę sprawowała nomenklatura.
KLASA CHŁOPSKA:
Do czasu odwilży Chruszczowa (lata 1954-1964) chłopi byli przywiązani do ziemi, nie mieli dowodów osobistych (nie mogli się przemieszczać, chyba że mieli pozwolenie od dyrektorów kołchozów lub sołchozu). Dopiero Chruszczow nadał tym ludziom „paszporty” ( z ros. dowód osobisty nie mylić z paszportem ;p). Chłopi zapłacili najwyższą cenę za industrializację - cenę życia i cenę ekonomiczną.
Bardzo dużo produktów i usług miało celowo obniżane ceny („jak dobrze żyć w ZSRR jest tak tanio!”). Żywności było mało, a na tym cierpieli chłopi.
Kułak - pojęcie wywodzące się z Rosji carskiej. Oznaczało wiejskiego lichwiarza, który najczęściej był żydem - stąd takie zachowania antysemickie z Rosji. Kułak pożyczał pieniądze chłop przed nowymi zbiorami, co nazywało się przednówkiem. W czasach rewolucji pojęcie te rozszerzyło się o bogatych chłopów, których stać było na wynajęcie biedniejszych do prac na polu itd. Później do tego pojęcia zaliczani byli chłopi, którzy mieli cokolwiek.
Gułag - można było nic nic nie mieć, ale wpaść pod jego wpływ. Pawlik Morozow (przywódca pionierów w małej wiosce) poszedł na policje i zgłosił, że jego ojciec był pod wpływem gułagu. Jego ojca zabrano i zabito. Potem członkowie dalszej rodziny zabili chłopca. A do jego domu przez najbliższy czas urządzano „pielgrzymki” żeby pokazać jak żył dobry obywatel.
Stalin zniósł w końcu karę śmierci, bo mógł zsyłać ludzi na Syberię. Artykuł 58 mówił o tym, że za działalność antypaństwową można było być skazanym. Ale artykuł 58 miał paragraf 10, który mówił, że za zamiar podjęcia działalności antypaństwowej można było być ukaranym - ten artykuł umożliwiał zesłanie na Syberię każdego.
System brytyjski:
Cechuje go silna pozycja statusu przypisanego (cech dziedziczonych). Nie chodzi o to, że społeczeństwo jest bardziej konserwatywne, ale te dominacje uwidaczniają się w przypadku brytyjskiej klasy wyższej.
Klasa wyższa:
Elita utożsamia się z arystokracją. Jest to jedyny taki kraj, w którym tak się robi, drugim były Prusy. Duże znaczenie lordów, którzy budują banki, hotele, fabryki itp. Mają bardzo silną pozycję ekonomiczną, a dzieje się tak, ponieważ od 950 lat nikt nie napadł na terytorium Wielkiej Brytanii. Ostatni taki wyczyn udał się Wilhelmowi Normandzkiemu później zwanego Zdobywcą w 1066 roku, Dzięki takiej trwałości jest możliwa inwestycja w przyszłe pokolenia. 3 cechy:
cechy dziedziczne czyli ta inwestycja w pokolenia, wysokość majątku przechodząca z pokolenie na pokolenie
wykształcenie - elitarny system kształcenia. Oxford i Cambridge („oxbridge”)
przydatność funkcjonalna - obsadzanie wysokich stanowisk, dobrze opłacalnych - dyplomaci, biskupi, admirałowie, członkowie rządu, partii, parlamentu.
Członkowie tej elity mają swój pewien etos (np. nie wolno chwalić się bogactwem).
Klasa średnia:
Anglicy są niej bardzo dumni. Uważają, że to ona jest podstawowym fundamentem społeczeństwa. Przywiązana jest silnie do tradycji liberalnych (Wielka Karta Swobód 1215, 1776 - liberalizm ekonomiczny Adama Smitha). Tworzą wspólnoty lokalne. Mieszkają w domkach szeregowych ;p. Jest bardzo zróżnicowana: biznesmeni, sfera budżetowa, przedstawiciele wolnych zawodów.
(„Londyn to największa europejska wieś” - w ramach tego stwierdzenia można powiedzieć, że życie klasy średniej jest bardziej wspólnotowe)
Klasa robotnicza:
Zajmuje się pracą fizyczną. Szczególnie w sektorze usług. Przemyślarze, farmerzy. Jako druga weszła do wprowadzania systemu industrialnego (zaraz po USA). Lata 60-70 to lata jej świetności - Wielką Brytanią rządziły związki zawodowe. Stara się dorównać klasie średniej.
Klasa niższa:
Żyje z zasiłków pomocy społecznej. Żywi się na podstawie talonów żywnościowych. Żyje w mieszkaniach socjalnych. Jest ich kilkanaście procent w społeczeństwie.
5/04/2011
System amerykański:
Jest obszerny, bardziej zróżnicowany społecznie, bo społeczeństwo amerykańskie jest coraz bardziej liczne (dziś ok 300 mln ludności).
W zeszłym roku Magazyn Forbes opublikował listę 400 najbardziej bogatych Amerykanów. Na liście nie było żadnego milionera. Wszyscy na liście to miliarderzy.
W przypadku najbogatszych pieniądze nie pochodzą tylko z pracy. Pochodzą zazwyczaj z zysków z nieruchomości. W USA szybko rosną wynagrodzenia menagerów. Jeszcze 30 lat menager zarabiał rocznie 200 tys $, dzisiaj jego wynagrodzenia roczne wynosi 4 mln $ + dywidendy (w Polsce najlepiej zarabiający człowiek w zeszłym roku - prezes PKN Orlen, zarobił 13 mln zł).
W USA obserwujemy współzależność między cechami statusu przypisanego i osiągniętego.
Klasa wyższa:
Milionerzy, miliarderzy. Najbogatsi, pozbawieni kłopotów finansowych. 4-5% społeczeństwa amerykańskiego. Są to osoby, których fundamenty pozycji społecznej przypominają klasę wyższą brytyjską (dziedziczenie majątku).
Są kształceni na elitarnych uczelniach wyższych - tzw. liga bluszczowa (im więcej bluszczu, tym bardziej elitarna uczelnia ;p) - IVE LEAGUE. W oparciu o elitarne wykształcenie dostaje się odpowiednio dobrze płatną pracę. Członkowie elity wyższej mają pewien etos:
White (biali)
Anglo (anglo)
Saxon (sascy)
Protestant(s) (protestanci)
Jest to trzon elity, która jest coraz bardziej zróżnicowany.
Niekiedy w ramach elity wyższej wyróżnia się jeszcze klasę najwyższą (uper uper class) - to nie jest już śmietanka, a kożuch społeczeństwa. Stanowią 1% społeczeństwa. Są to wielkie rody, które stworzyły pomyślność Ameryki, szczególnie po wojnie secesyjnej, w dziedzinach gospodarki:
Rockefeller (ropa naftowa)
Carnegie (stal)
Cunard (statki)
Ritz (hotele)
Morgan (banki)
Du Pont (chemia)
Oni też mają swój etos, który wskazuje ich pochodzenie. Twierdzą, że pochodzą od przodków, którzy w 1620 roku przypłynęli do Virginii na statku My flower. Ich przodkowie to sekta protestantów, po której odziedziczyli cechy gospodarności, oszczędności i pracowitości.
Klasa średnia - dzielimy ją na:
a. wyższą klasę średnią (uper midle class) - przedstawiciele wolnych zawodów: lekarze, adwokaci, profesorowie (ale ligi bluszczowej), drobniejsi biznesmeni (którzy nie zmieścili się do klasy wyższej). Ta część społeczeństwa stara się nawiązywać do etosu klasy wyższej i stara się żyć jak oni, ale to wymaga rozwagi, kontroli wydatków i przemyślenia. Bo nie mogą sobie kliknąć w Internecie: kup dom za 10 mln i za chwilę znów to zrobić. Bo nie mają tyle pieniędzy (żart pana doktora ...)
b. niższą klasę średnią (lower midle class) - podział na białe i niebieskie kołnierzyki:
white collars - praca umysłowa. Co 3 Amerykanin to urzędnik. Są to jeszcze ludzie pracujący w sferze budżetowej, zawodowi wojskowi, zamieszkują domki kanadyjskie.
blue collars - praca fizyczna w sektorze usług. Mają niepewną pozycję społeczną. Każda utrata pracy grozi im przeniesieniem do klasy niższej.
Taki podział wynika ze szczególnego podejścia Amerykanów do życia. Bo wyżej jest ceniony adwokat z prywatnej kancelarii niż dobrze zarabiający urzędnik państwowy. Duże znaczenie mają wolne zawody. Wyżej w społeczeństwie stoi doktor z prywatnej kliniki niż taki dr House pracujący w przychodni. Wolne zawody mają wyższy status ekonomiczny.
Klasa niższa:
Kilkanaście procent społeczeństwa (do ok. 20%), żyją z zasiłków pomocy społecznej, żyje poniżej poziomu socjalnego. Obserwuje się tutaj 2 zjawiska:
jest coraz bardziej zróżnicowana etnicznie: Afroamerykanie, Azjatoamerykanie, Latynosi
zjawisko feminizacji klasy niższej - coraz więcej kobiet należy do tej klasy, bo jest je łatwiej zwolnić, a trudno im po zwolnieniu znaleźć nową pracę.
TEORIA PAŃSTWA
Podstawą państwa jest władza (na określonym terytorium władza najwyższa określa ustrój danego państwa). Samo zjawisko władzy nie jest łatwe do określenia.
Najważniejsze ujęcia władzy:
Max Weber zwrócił uwagę na kwestie władzy formalnej i praworządnej:
a. władza formalna - władza organizowania i państwa:
Macht
Herrschaft
b. władza praworządna - władza, która ma prawo wydawać nam polecenia i ma prawo je egzekwować
Kwestia władzy formalnej i praworządnej nie równa się władzy skutecznej, bo prawomocność nie równa się skuteczności. Na dłuższą metę tylko władza formalna może stanowić podstawy państwa. Można wskazać wiele państw, które nie mają ani takiej ani takiej władzy: republiki pirackie w XVII wieku. Prawomocność nie jest dana władzy raz na zawsze. Władza cały czas musi być legitymizowana. Ekipa, która dochodzi do władzy nielegalnie może po jakimś czasie dostać legitymizację do rządzenia. Lub ekipa dochodzi do władzy demokratycznie, a potem legitymizację traci - Hitler.
Tylko władza praworządna może być podstawą państwa. Max Weber wyróżnił 2 rodzaje władzy formalnej:
a. MACHT (czynny aspekt władzy - „siła”) - możliwość narzucenia woli nawet wbrew oporowi innych osób. Słaby aspekt władzy.
b. HERRSCHAFT (bierny aspekt władzy - „panowanie”) - prawdopodobieństwo, że wydane polecenia zostaną spełnione.
Państwo nie może opierać się tylko na czynniku czynnym. Na początku powstania państwa jest to konieczne, ale później trzeba to zmienić. Bo w ten sposób rząd do niczego nie dojdzie. Stworzy tylko władze. Trzeba rozpracować sobie autorytet by wydawane polecenia zostały spełnione. Trzeba więc przejść z macht do herrschaft.
Max Weber zwrócił uwagę na 3 typy, które należy rozumieć w kategorii typu idealnego (zbiory najważniejszych cech danego zjawiska). Są to trzy typy legitymizacji władzy:
A. Legitymizacja tradycyjna - oparta na wielowiekowej tradycji. Łączy się często z religią. Klasycznym przykładem jest monarchia (monarchia starożytna, której związek z religią był bezpośredni, np. cesarz rzymski stawał się bogiem w momencie śmierci, chrześcijaństwo - król był namaszczony, faraon - był bogiem). Jest to system stabilny, nie ma rotacji urzędników, dynastie trwają przez setki lat. Najstarsza dynastia panuje w Japonii, w Europie najstarszą dynastią są Grimaldi z Monako.
B. Legitymizacja racjonalno-legalna - nawiązuje do łac. ratio - rozum (czyli legitymizacja rozumowo-prawna). Oparcie się na procedurach, które zapewniają systemowi stabilność. Klasycznym przykładem jest ustrój demokracji przedstawicielskiej - J.Lock wskazał, że przewrót czy rewolucja mogą zniszczyć rząd, ekipę rządzącą, ale nie państwo. Max Weber uważał, że wygranie wyborów daje nie tylko władzę, ale i legitymizację, uzasadnienie do działania i rządzenia.
C. Legitymizacja charyzmatyczna - Max Weber twórca pojęcia charyzmy, wprowadził je do socjologii i politologii. Charyzma polityczna - Weber podkreślił zdolności charyzmatyczne, administracyjne, zdolność budowania władzy i ekipy rządzącej, umiejętności społeczne, umiejętności kontaktu z ludźmi, mobilizacja tłumu, zdolność przemawiania (zdolności retoryczne). Panowanie oparte na cechach nie jest trwałe. Charyzma jest ograniczona do danego pokolenia. Nie można dziedziczyć charyzmy.
Max Weber znalazł pewną możliwość przedłużenia władzy charyzmatycznej - proces formalizacji charyzmy. W oparciu o pozycję takiego charyzmatycznego przywódcy tworzy się cały system władzy. I ten system administracyjny władzy potrafi sobie świetnie radzi, np. chrześcijaństwo - na charyzmie J. Chrystusa zbudowano cały system religijny.
Badaczem, który rozwinął koncepcję Maxa Webera był Lora B. Russel. Napisał m.in. „Władza. Nowa analiza społeczne”. Zwrócił uwagę, że dążenie do władzy jest często istotnym motywem naszego postępowania. Często występują osoby chore na władze. Są to osoby, dla których władza to przyjemność. Takie osoby znajdują innych, którzy ich słuchają i wykonują polecenia (ale te inne osoby zajmują się zupełnie innymi dziedzinami, np. malarstwem). Russel dołożył do legitymizacji Webera jeszcze 2 nowe:
A. Naga władza (naked power) - władza dla samej władzy, bez uwzględniania korzyści z tej władzy. Jest ona najczęściej wynikiem zamachu stanu, przejęcia władzy przez juntę wojskową. I taka władza jest podstawą systemu autorytarnego.
B. Władzy rewolucyjna (revolution power) - nie chodzi już o samą władzę, ale o wizję zmiany poprzez rzeczywistość społeczno-gospodarczą. I ta władza jest podstawą systemu totalitarnego. Władza ta jest dziełem niewielkiej grupy osób. Rewolucja znajduje szersze poparcie, a jak nie to ta mała grupa osób kiepsko kończy ;p.
19/04/2010
Amerykański socjolog D. Wrone wskazał, że każde zjawisko czy proces władzy można przestawić poprzez kombinację 3 cech. Każda władza ma:
zasięg - określony poprzez liczbę osób, które tej władzy podlegają. Im większe państwo tym zasięg władzy jest większy. Największy w Indiach, Chinach. Zasięg władzy na poziomie ogólnopaństwowym jest zawsze większy niż na poziomie regionalnym czy lokalnym.
Zakres - jest wyznaczony poprzez różne dziedziny władzy. To nie tylko polityka. Mówi się o władzy militarnej, służb specjalnych, religijnej. Im dana ekipa rządzące ma więcej zakresu władzy pod kontrolą tym ten zakres władzy jest większy. Systemy totalitarne miały ten zakres władzy największy. A z drugiej strony systemy o charakterze liberalnym, gdzie zakres władzy jest jak najmniejszy.
Intensywność - zakres swobody, możliwości. Musi być odniesiona do jej zakresu. Może być tak, że intensywność będzie większa w dziedzinie gospodarki, a mniejsza w dziedzinie polityki.
Francuski filozof, politolog - M.Foucault (otwarty homoseksualista, zmarł na AIDS), koncepcja władzy:
powiązanie między władzą a wiedzą - uważał, że władza powinna być oparta na wiedzy, żeby dobrze sprawować władzę musimy wiedzieć, mieć świadomość zachodzących procesów. Związek między władzą a wiedzą datuje się już od czasów starożytnych od tzw. greckich tyranów od VII-VI w. p.n.e. tyrani obok utrzymywania silnej władzy mieli dbać o państwo, handel, rzemiosło. Ten związek uległ rozluźnieniu wraz z pojawieniem się monarchii absolutnych wieku XVII, XVIII - władcy wtedy wiedzieli lepiej, pojawiła się wtedy arogancja władzy. To może prowadzić do rewolucji, powstań, przewrotów.
Władza pastoralna - władca jako pasterz, ta koncepcja to również geneza czasów starożytności - czasy dawnego Izraela za czasów króla Dawida, Salomona (ok. 1000 lat p.n.e). Ta koncepcja przeszła do chrześcijaństwa. Koncepcja teokratyczna też wpisuje się w ujęcie władzy pastoralnej.
Św. Tomasz w wieku XIII wskazywał na to, że władza ma 3 oblicza:
imperare - władze musi rządzić, egzekwować decyzję, nikt jej z tego nie zwolni
providere - dawać, dostarczać; władza musi coś dawać albo obiecywać, że kiedyś komuś coś da, musi dostarczać nie tylko dobra materialne, ale także poczucie bezpieczeństwa, ochrony przed przestępczością
consulere - konsultować; władza nie powinna arbitralnie narzucać swoich pomysłów, powinna uwzględniać interes społeczny.
Relacja między państwem a krajem: Państwo to kraina polityczna, a kraj to kraina geograficzna. Utożsamienie państwa z krajem wcale nie jest takie oczywiste.
Relacja między państwem a narodem:
Relacje między państwem a społeczeństwem: jednym biegunem jest system totalitarny, gdzie te relacje między państwem a społeczeństwem są bardzo zbliżone. A na drugim biegunie systemy liberalne, neoliberalne, gdzie te relacje są zbliżone bliżej zera.
Teoria państwa
Ukształtowało się szereg teorii państwa. Teorie państwa starają się odpowiedzieć na 2 pytania albo przynajmniej na jedno z tych pytań. Pytania: o genezę państwa: kiedy państwo powstało, w jakich warunkach, skoro powstało, to co było wcześniej? Drugie pytanie: czemu, po co to państwo służy? Jaką rolę, jakie zadania państwo pełni.
TEORIA TEOKRATYCZNA (teos: bóg, kartio: władza, rządzić)
Chodzi o władzę ziemskich przedstawicieli boga. Teoria teokratyczna to okres średniowiecza, gdzie ta władza była szczególnie widoczna. XI - XIII wiek toczy się spór o tzw. inwestyturę (prawo nadawania stanowisk, godności kościelnych). Św. Tomasz z Akwinu zaprezentował tę koncepcję w „Summie teokratycznej”. Starał się uzasadnić silną władzę kościoła, a wręcz przewagę kościoła nad państwem świeckim. Skoro cele nadprzyrodzone są ważniejsze od doczesności, to również kościół, który zajmuje się życiem po życiu, to znaczy, że powinien być ważniejszy. To nie był postulat rzucony w tłum. Przełożeniem kościoła nad państwem było prawo oporu (władca staję się tyranem, gwałci, niszczy, morduje. Co możemy zrobić? Społeczeństwo ma prawo oporu, więcej obowiązek sprzeciwu wobec złej władzy. Ale o tym, który władca i kiedy staje się tyranem o tym decyduje kościół, a dokładniej papież, który poprzez procedurę ekskomuniki decyduje o tym, któremu władcy trzeba odebrać władzę). Uzasadniał także społeczeństwo stanowe.
Społeczeństwo stanowe to 3 stany:
duchowieństwo (ci, którzy się modlą)
rycerstwo, szlachta (ci, którzy bronią)
chłopi, rzemieślnicy, kupcy (ci, którzy pracują)
Św. Tomasz przyrównywał to, do katedry. Fundament to świat materialny, 4 żywioły, ściany to świat roślin, później świat zwierząt, a przy sklepieniu świat ludzi. Uzasadniał to poprzez różne oddalenie od Boga, im bliżej ktoś jest Boga, tym tę pozycję powinno się mieć wyższą.
W systemie prawa też widział hierarchię.
Wskazywał na 3 poziomy prawa:
prawo boskie (lex divina) - prawo dla nas niepoznawalne, z tego prawa wynika kolejne prawo naturalne
prawo naturalne (lex naturalis) - prawa rządzące przyrodą, społeczeństwem,
prawo ludzkie (lex humana) - konkretne przepisy, rozwiązania ustrojowe, istotne jest to, że prawo ludzkie pośrednio wynika z prawa ludzkiego.
TEORIA UMOWY SPOŁECZNEJ
Występowała w dwóch podstawowych wersjach:
wersja z połowy XVII - twórcą tej koncepcji był T.Hobbes, który w 1661 roku opublikował traktat „Lewiatan” (potwór, który pożerał wszystko). Dla Hobbesa państwo było takim potworem, który niszczy naszą osobowość, wyobraźnię. Dlaczego to państwo powstało? Państwo musiało powstać, bo ludzie są źli. Hobbes zakwestionował najważniejsze z twierdzeń myśli społecznej, zakwestionował twierdzenie Arystotelesa o społecznej naturze człowieka (człowiek ma instynkt społeczny, do życia społecznego, tworzy rodzinę, gminę, państwo i człowiek jest jego zdaniem istotą społeczną).Zdaniem jego człowiek ma naturę aspołeczną. Dlatego, że musimy rywalizować z innymi, bo ilość dostępnych dóbr jest za mała.
Ten stan natury może być określony przez 3 cechy:
*wolność
*subiektywizm
*człowiek miał tylko uprawnienia, nie miał żadnych obowiązków.
Ludzie umówili się ze sobą, że powołają państwo. To pewien kompromis. Ludzie utracili część swojej wolności na rzecz władzy, państwa. Zyskano gwarancję dla życia i gwarancję dla własności. Zdaniem Hobbesa te 2 rzeczy tworzą nie tylko państwo, ale także społeczeństwo. Umowa społeczna musi być jednomyślna, wszyscy członkowie grupy muszą się na nie zgodzić.
wersja z połowy wieku XVIII - J.J.Rousseau „Umowa społeczna”. Starał się o doprowadzenie do pewnego kompromisu między ujęciem Arystotelesa a Hobbesa (między kompromisową o aspołeczną naturą człowieka). Człowiek ma podwójną naturę. Jesteśmy egoistami jak i altruistami. Państwo to odpowiedź.
D.Hume, to nieprawda, że społeczeństwo powstaje w wyniku umowy. Tu czynnikiem sprawczym jest siła. Wybitna osoba powoduję włączenie się, scalanie się społeczeństwa. Ujęcie Huma mówi, że koncepcja umowy społecznej zawiera błąd: wiedza nie może być wcześniejsza od doświadczenia. Otóż w koncepcji umowy społecznej sytuacja była podoba, było źle, ludzie się umówili, aby państwo zagwarantowało życie, własność, ale Hume się zapytał „a skąd ludzie to wiedzieli? Skąd wiedzieli, że to państwo zagwarantuje życie, własność, skoro nikt tego państwa jeszcze nie było.”
KONCEPCJA LIBERALNA
Narodziła się w Anglii, później Wielkiej Brytanii. J.Locke „Dwa traktaty o rządzie”.
Liberalizm ekonomiczny w wydaniu Adama Smitha (1776). Napisał „O bogactwie narodów”. Zastanawiał się skąd bierze się bogactwo narodów. Krytykował fizjokratów, którzy uważali, że tylko rolnictwo się liczy. Najważniejsze jest prawo i podaży, które wyreguluje wszystko. Państwo powinno się trzymać jak najdalej od gospodarki. Powinno funkcjonować jak stróż nocny (państwo może ingerować, ale tylko w czasie kryzysu, jak gospodarka wróci na swoje tory, to państwo znów powinno się odsunąć). Rola państwa w normalnych czasach? Między kryzysami rola państwa powinna być ograniczona do 2 kwestii:
zapewnienie bezpieczeństwa
zapewnienie edukacji, wykształcenia młodego pokolenia, pod kątem udziału w życiu gospodarczym.
TEORIA MARKSISTOWSKA
Państwo jest organizacją historyczną. Państwo nie jest wieczne. Nie jest tak, że państwo było zawsze. Pojawiło się na pewnym etapie i na pewnym etapie miało zniknąć. Pojawiło się wraz ze społecznym podziałem pracy, wraz ze społecznym podziałem na klasy. Dlaczego państwo miało przestać być potrzebne? Państwo ma charakter klasowy, tzn. że nie służy ogółowi. Państwo służy określonej klasie społecznej. Jakiej? W starożytności: właścicielom niewolników, w erze kapitalizmu: kapitalistom. Państwo opiera się na przemocy, na monopolu siły i przemocy. I ten monopol państwo wykorzystuje w interesie klasy panującej. W interesie tej klasy, która w danym systemie jest najważniejsza.
USTRÓJ
Ustrój państwa jest to porządek władz w danym państwie, a szczególnie porządek i charakter władzy naczelnej, która wyznacza ustrój państwa.
Podziałów i klasyfikacji ustrojów jest wiele. Z punktu widzenia socjologii ustroje państwowe można podzielić na 2 grupy:
ustroje uniwersalne- występowały we wszystkich epokach, miejscach historycznych (monarchia i demokracja)
ustroje występujące w określonej epoce, w określonym miejscu.
System monarchii
Monarchię zaczęły się pojawiać na świecie IV-III tysiącleciu przed naszą erą. Obserwujemy obecnie renesans monarchii.
Cztery istotne formy monarchii:
Monarchia patrymonialna (łac. patrymonium czyli ojcowizna, od słowa pater czyli ojciec), starożytność, wczesne średniowiecze (przed rokiem 1000). Ideą było utożsamienie państwa z monarchą, a więc „państwo to ja”. Władca nie tylko uosabiał państwo, ale też je posiadał. Posiadał wszystkie bogactwa naturalne, ziemie uprawną, wszystkich ludzi na terytorium państwa. Mógł zrobić co chciał, był prawem. Nie było odrębnego skarbca. Niekiedy pojawił się osobny skarbiec militarny. Utożsamienie państwa z monarchą powodowało, że można było przekazać władzę najstarszemu synowi. Władza patrymonialna miała sankcję religijną. W czasach starożytności opierała się na wskazaniu pokrewieństwa między bóstwem a monarchą, w czasach średniowiecza na namaszczeniu władcy przez Boga.
Monarchia feudalna - czasy „dojrzałego” średniowiecza, a więc po roku 1000 i czasy późnego średniowiecza (po epidemii czarnej śmierci). Feudalizm pochodzi od łac. feudum czyli lenno (rodzaj dzierżawy). Brak poczucia bezpieczeństwa, stabilizacji po upadku cesarstwa rzymskiego (zachodniego). Stopniowo wokół osób silniejszych grupowały się jednostki słabsze, poszukujące opieki i pomocy. Z czasem te osoby silniejsze określano mianem seniorów. Te jednostki słabsze mianem wasali. Nad wszystkimi był SUZEREN (nie ma nikogo nad sobą z wyjątkiem Boga). I tak powstaje drabina feudalnych zależności. Te osoby biedniejsze, słabsze oddając się pod opiekę seniorom, oddawały się pod opiekę razem z uprawianą ziemią. Ta dzierżawa w postaci lenna była więzią łączącą wasali i seniorów. Senior musiał dbać o interesy wasali. Wasal musiał się stawić zbrojnie na wezwanie swojego seniora. Był także zobowiązany do pomocy finansowej swojemu seniorowi. Stopniowo się ta drabina feudalna rozrastała i na samym dole było coraz więcej wasali („Wasal mojego wasala nie jest moim wasalem” -w Europie był tylko jeden wyjątek - Wielka Brytania)
Zjawisko rozdrobnienia feudalnego - coraz więcej państw i państewek, widoczne na terenie rzeczy niemieckiej - ponad 330 różnych państw. Niektóre z nich były tak małe, że w ich prawach był wprowadzony zakaz ćwiczenia z łuku (bo można było się przestrzelić do sąsiada i zrobiłaby się wojna). Kategoria raubliterów - rycerze rozbójnicy ;p napadali na kogo się dało, by do swoich skromnych dochodów sobie dostukać. To zjawisko miało swoje złe konsekwencje:
dziedzina polityczna - zjawisko wojen prywatnych, a więc prowadzonych bez sankcji suwerena, bez sankcji władzy najwyższej. Kościół katolicki poczuł się odpowiedzialny za wprowadzenie porządku - ROZEJM BOŻY zakaz prowadzenia wojen prywatnych od środy wieczora do poniedziałku rano.
Wojna 100-letnia między Anglią i Francją.
dziedzina ekonomiczne- traciły na tym miasta, patrycjat miejski pożyczał królom pieniądze po to by wzmocnili władzę, zjednoczyli kraj.
monarchia absolutna - prowadzona dzięki pieniądzom pożyczonym od mieszczan. Ta monarchia nawiązywała do pierwszych systemów cywilizacyjnych, opierała się na silnej, skoncentrowanej władzy. Była odpowiedzią na rozdrobnienie systemu feudalnego. Zakres władzy władców absolutnych przewyższyli władcy systemów totalitarnych XX wieku.
Wiek XVII, XVIII, Francja, Rosja, Prusy. Za archetyp władcy absolutnego uchodzi Ludwik XIV, żył bardzo długo, objął władzę w wieku lat 10. Był określany jako „Król Słońce”. Wokół niego cała maszyna państwowa się kręciła.
Model władzy absolutnej opierał się na 3 elementach:
* gospodarka - zasada merkantylizmu (nastawienie się na handel, eksport). Francja zaczęła produkować perfumy, lustra, meble, zegary
* armia - silna, armia francuska była najpotężniejsza w Europie
* propaganda władzy - silnej, potęgi władzy i państwa, budowano pomniki, łuki triumfalne.
Monarchia parlamentarno-konstytucyjna - zawdzięczamy Anglii, później Francji. „Król panuje, ale nie rządzi”.
DEMOKRACJA
A. Klasyczna demokracja ateńska - I-IV wiek p.n.e.
Cechy modelu demokracji ateńskiej:
demokracja dla nielicznych - prawo udziału we władzy mieli tylko pełnoletni mężczyźni z rodzin obywatelskich. Nobilitacja była rzadka.
Metojkowie - osoby wolne, pozbawione praw politycznych, przybywali do Anten w poszukiwaniu pracy, zarobku. Nie mogli posiadać ziemi. Zajmowali się handlem, rzemiosłem, służbą wojskową, a panie były HETERAMI.
DEMOS= LUD = OBYWATELE
Demokracja bezpośrednia
Władza ustawodawcza należała do zgromadzenia ludowego, na tym zgromadzeniu wymyślono zasadę kworum (liczba osób, która musiała być obecna aby wydane postanowienie było ważne).
Zaczęto płacić wynagrodzenie za udział w tym zgromadzeniu ludowym.
Wprowadzono głosowanie tajne i jawne.
Większość urzędników pochodziła z losowania - wybory większością głosów. Z głosowania wybierano posłów i urzędników wojskowych.
Posłów za granicę powoływano w razie potrzeby
stratedzy (ok 10) mogli być wybierani kilkakrotnie razy (Perykles). Stratedzy byli osobiści odpowiedzialni za powodzenie operacji zbrojnej.
Demokracja dla nielicznych
wprowadzono pewne mechanizmy zabezpieczające demokracje przed nadużyciami obywateli przed wszech potęgą państwa (dziś: trójpodział władzy, dostęp do informacji, wolne media), sąd - procedura polityczna nie sądowa. Ostracyzm (raz w roku na obradach zgromadzenia ludowego urzędnicy zadawali zgromadzonym obywatelom jedno pytanie: czy ktoś twoim zdaniem zagraża demokracji ateńskiej, wypisywano takie nazwisko obywatela na glinianych skorupkach, osoba, która uzyska najwięcej głosów musiała udać się na 10-letnie wygnanie. Osoba wygnana nie traciła praw majątkowych.
Pojawili się demagodzy. Przy pomocy ostracyzmu wygnano wielu ważnych i wybitnych obywateli. Sykofanci czyli zawodowi donosiciele.
SYSTEM TOTALITARNY - władza rewolucyjna.
Kilka cech konfliktu zbrojnego - bardziej totalny niż II wojna światowa. Podczas I wojny światowej każda nowinka techniczna była wykorzystywana.
…
Dwóch amerykańskich politologów C.Friedrich i Z. Brzeziński stworzyli model systemu totalitarnego. Model, który stał się przedmiotem ożywionych dyskusji, krytyki, polemiki, ale te krytyki szły w kierunku jego rozszerzenia:
system monopartyjny - system jednej partii
przemoc wpisana we wszystkie państwa systemu totalitarnego, wpisane w ośrodki koncentracyjne, w policję polityczną,
ekspansja - koncepcja LEBENSRAUMU (?) ekspansja była także zawarta w koncepcji Mussoliniego, w koncepcji MARE NOSTRUM (Morze Śródziemne miało stać się wewnętrznym włoskim jeziorkiem ;p). Stąd później Albania i Grecja.
Wychowanie - indoktrynacja młodego pokolenia, wychowanie w duchu swojego systemu. Najszybciej to wychowanie odbywało się we Włoszech. W wieku 8 lat można było zapisać dziecko do Wilczków (Lupi), OMB (Opera Nacionalle Banilla). W wieku 9 lat w ZSRR (mali oktiabryści), potem ujednolicone w Niemczech; imprezy turystyczne, integracyjne.
Najlepszą krytykę idącą w stronę wskazania innych cech zaprezentowała brytyjska dziennikarka Hanna Arendt:
cecha kultu jednostki - występował we wszystkich systemach, w przypadku ZSRR kult nie miał charakteru sformalizowanego tak jak we Niemczech (zasada wodzostwa - fuhrer princip) czy we Włoszech (duce - duchismo).
Propaganda przez sztukę, architekturę, monumentalne założenia