POWSTANIE I ROZWÓJ GOSPODARKI ŚWIATOWEJ

1. Powstanie i rozwój gospodarki światowej.

Postęp techniczny.

Podział pracy od początku XIXw. rozszerza się poza granice jednego kraju i zaczyna obejmować swoim zasięgiem coraz większą część świata.

Rewolucja przemysłowa - zasadniczy przełom ilościowy i jakościowy w handlu międzynarodowym. Wynalazki: maszyna parowa i telegraf - ułatwiają i wymuszają rozszerzenie handlu międzynarodowego na nowe obszary i towary. Zastosowanie maszyny parowej -zwielokrotnienie wydajności produkcji, pojawienie się nowych dóbr. Gwałtownie zwiększyło się zapotrzebowanie na surowce, np. węgiel. Dzięki osiągnięciom - kolej, statki parowe i telegraf - masowe przewozy przestały być przeszkodą nie do pokonania.

Postęp rewolucji przemysłowej prowadził do dalszej intensyfikacji podziału pracy, także międzynarodowego.

Wzrost zapotrzebowania na siłę roboczą, migrację ludności do miast, konieczność zaspokojenia tej ludności na żywność.

W warunkach częściowej zmiany struktury zasiewów na korzyść roślin przemysłowych wymagało zwiększenia przywozu żywności z zagranicy.

Postęp techniczny i wymuszone rozszerzenie podziału pracy spowodowały trwałe zmiany w strukturze produkcji wielu krajów. W Anglii - zmniejszono produkcję rolną i zwiększono produkcję artykułów przemysłowych. Zmiany struktury produkcji następowały w krajach pozaeuropejskich. Z myślą o zaspokajaniu potrzeb surowcowych uruchamiano kopalnie rud metali, zmieniono strukturę rolnictwa. W wielu krajach tropikalnych zastępowano część produkcji zbóż uprawami roślin przemysłowych (np.bawełny) z myślą o dostawach na rynki zagraniczne.

Proces zapoczątkowany na początku XIXw. w Anglii i rozszerzający się przez dziesięciolecia na inne kraje europejskie oraz USA i część innych krajów zamorskich, doprowadził do ukształtowania się w drugiej połowie XIXw. gospodarki światowej.

Po II wojnie światowej intensywność tego procesu przybrała na sile na przełomie lat 80-tych i 90-tych, kiedy pojawiła się globalizacja procesu gospodarowania.

Globalizacja to proces coraz bliższego realnego scalania gospodarek narodowych przejawiającego się w dynamicznym wzroście obrotów handlowych, międzynarodowych przepływów kapitałowych i usługowych, będących efektem wzrastającej tendencji do traktowania przez coraz większą liczbę przedsiębiorstw całego świata jako rynku zbytu.

Globalizacja to tzw. druga rewolucja przemysłowa czyli przyśpieszenie postępu technicznego mającego miejsce w ciągu ostatnich dziesięcioleci.

Dla globalizacji znaczenie miała rewolucja informatyczna, skokowy postęp w gromadzeniu, przetwarzaniu i przesyłaniu informacji (komputer, fax, Internet,telefon kom.)

Przyśpieszenie postępu technicznego w transporcie - rozwój lotnictwa pasażerskiego wykorzystującego samoloty odrzutowe.

Przełom techniczny- pojawienie się w końcu lat 50-tych kontenerów - zastosowanie w transporcie morskim, kolejowym, samochodowym. Współpraca między tymi rodzajami transportu doprowadziła w latach 80-tych do tzw. transportu intermodalnego - czyli najefektywniejszego łączenia różnych jego rodzajów. Wraz z deregulacją dało to w ciągu kilkunastu lat spadek kosztów przewozu.

W dziedzinie handlu międzynarodowego możliwość korzystania z komputerowych baz danych i udoskonalenie łączności pozwoliło na nawiązywanie kontaktów handlowych między partnerami, którzy być może nigdy by się nie widzieli ze względu na odległość.

Powstanie i upowszechnianie telewizji, przekazu satelitarnego, przekazu obrazu, stało się czynnikiem zwiększającym jednolitość rynku światowego m.in. przez upowszechnianie wzorców konsumpcji.

Komputeryzacja i niezawodność połączeń między instytucjami finansowymi pozwoliły na osiągnięcie niemożliwej do wyobrażenia kilkadziesiąt lat temu międzynarodowej mobilności kapitału finansowego (wzrost międzynarodowych obrotów obligacjami i akcjami).

Postęp techniczny jest najważniejszą ale nie jedyną przyczyną globalizacji.

W tym kierunku działają dwa inne czynniki:

1) upadek systemu komunistycznego i gospodarki centralnie planowanej w Europie Środkowej i Wschodniej oraz byłym Związku Radzieckim, a także zapoczątkowanie przemian zmierzających do budowy gospodarki rynkowej w Chinach. Nastąpiło ujednolicenie (nie licząc Kuby i Korei Płn) systemu gospodarowania na całym świecie.

2) postępująca liberalizacja obrotów handlowych, kapitałowych i usługowych głównie w wyniku działania WTO, OECD i regionalnych ugrupowań integracyjnych.

2. Współczesny handel międzynarodowy

Eksport wyrobów przemysłowych przede wszystkim maszyn, środków transportu, w ostatnim 10-leciu zwiększa się szybciej niż eksport artykułów niskoprzetworzonych (paliw, rud i metali).

Globalizacja procesu gospodarowania dotyczy światowego przemysłu, rolnictwa i górnictwa

Następuje szybki rozwój handlu międzygałęziowego czyli handlu polegającego na tym, że dwa kraje produkują towary określonej grupy (np.telewizory) i je eksportują, a jednocześnie sprawdzają inne towary tej samej grupy z zagranicy.

Druga rewolucja przemysłowa umożliwiła rozwój międzynarodowej kooperacji przemysłowej, czyli międzynarodowego podziału pracy w dziedzinie podzespołów i części na niespotykaną przedtem skale (np. współpraca zakładów lotniczych w Mielcu z amerykańskim koncernem produkującym Boeingi767).

3. Znaczenie handlu międzynarodowego dla poszczególnych krajów

• Znaczenie handlu zagranicznego dla gospodarki poszczególnych krajów nie jest jednakowe - względnie większe znaczenie rynku zagranicznego dla producentów z krajów małych niż dużych. Kraje o dużej powierzchni mają bardziej zróżnicowaną budowę geologiczną, więcej surowców, większą powierzchnię gruntów ornych.

• Międzynarodowa konkurencyjność - to zdolność danego kraju do wytwarzania i sprzedaży na rynkach zagranicznych dóbr i usług, które są tańsze i/lub lepsze od oferowanych przez inne kraje.

• Relacja eksportu do PKB danego kraju, która nie zależy wyłącznie od wielkości rynku:

- np. niska relacja eksportu do PKB w Mozambiku - zacofanie gospodarcze,

- bardzo wysoki poziom tego wskaźnika w Tajlandii i Malezji - proeksportowe strategie rozwoju

- duży udział eksportu w PKB Arabii Saudyjskiej - dysponowanie dużymi zasobami ropy naftowej

- na Litwie i w Rosji - uzależnienie gospodarek tych krajów od więzi łączących je z gospodarkami innych państw byłego Związku Radzieckiego

W porównaniu z innymi krajami Europy Środkowej i Wschodniej Polska jest krajem względnie zasobnym w surowce - węgiel, siarka, miedź. W latach 1979-80 konkurencyjność Polski obniżyła się.

4. Ekonomiczne konsekwencje istnienia granic politycznych między krajami:

• z istnienia granic wynika pewna unifikacja ram prowadzenia działalności gospodarczej jak również konieczność ograniczenia niektórych rodzajów działalności gospodarczej. Do obszaru danego kraju

• prawie każdy kraj ma swoją własną waluty, co jest jednym z największych atrybutów suwerenności:

- wyłącznie obcą walutę posługuje się np. Panama - dolar amerykański

- unia walutowa od dawna np. Włochy, San Marino lub Francja i Monako, na większą skalę stworzyły państwa UE

- polityka jest egzekwowana na granicy - dopuszczenie towaru na obszar danego kraju, pobiera się cła, opłaty, kontroluje zezwolenia ilościowe, zgodność z normami technicznymi. Istnieje w świecie tendencja do obrotów handlowych np. UE

- każdy kraj prowadzi odrębną politykę makroekonomiczną, politykę pieniężną i podatkową co wpływa na konkurencyjność kraju. Różnice wynikające z odrębności w sposobie regulowania życia gospodarczego oraz specyfiki rynku, np. Polski eksporter sprzedający samochód do W. Brytanii musi zadbać o umieszczenie kierownicy po prawej stronie.

5. Pojęcie i zakres międzynarodowych stosunków gospodarczych

Międzynarodowe stosunki gospodarcze to część ekonomii zajmująca się transakcjami między krajami w dziedzinie towarów i usług, przepływami finansowymi i ruchem czynników produkcji. W międzynarodowych stosunkach gospodarczych prowadzi się analizę pozytywną i normatywną.

Analiza pozytywna - to analiza w której badamy określone zachowania ekonomiczne bez formułowania rekomendacji - szukamy odpowiedzi na pytania: co jest? Czy jest? Jaki jest?

Nasz wysiłek poznawczy kierujemy na poznanie występujących prawidłowości i mechanizmów.

Analiza normatywna - to analiza, która opinię wartościującą. Z analizą normatywną mamy do czynienia gdy próbujemy odpowiadamy na pytania: co powinno być?

Ujęcie mikroekonomiczne w międzynarodowych stosunkach gospodarczych koncentrują się na pojedynczych podmiotach gospodarczych oraz procesach o zasięgu wykraczającym poza granicę jednego kraju

Podejście makroekonomiczne - koncentruje się na gospodarce całego kraju . Jeżeli chcemy odpowiedzieć na pytanie np. o wpływ polityki monetarnej na bilans płatniczy danego kraju.

Klasyczne i neoklasyczne teorie handlu międzynarodowego

I. KLASYCZNE TEORIE HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO:

1. Merkantylizm

Merkantylizm był doktryną ekonomiczną i polityczną zalecając popieranie wywozu własnych towarów przy jednoczesnym ograniczaniu importu z mysią o zyskaniu w ten sposób nadwyżek złota.

Merkantylizm ukształtował sie w XVI w. w zachodniej Europie (we Francji), nie jest zaliczany do teorii klasycznych. Warunkiem sprawowania władzy było posiadanie odpowiednich zasobów złota i srebra. Poza Hiszpanią i Portugalią, kraje europejskie miały ograniczone możliwości zdobywania złota podczas łupieżczych wypraw na inne kontynenty. Dlatego też powstały przesłanki spożytkowania dla zdobywania złota handlu międzynarodowego.

Słabości merkantylizmu:

• po raz pierwszy skrytykował w 1752r. David Hume -skoncentrował się na skutkach dopływu złota do gospodarki - co doprowadziło go do sformułowania znanej w ekonomii ilościowej teorii pieniądza.

• W 1776r. - do krytyków dołączył A. Smith - podważył założenia merkantylistów, że handel międzynarodowy jest grą o sumie zerowej (używając języka teorii gier). Adam Smith sformułował teorię kosztów absolutnych, będącą pierwszą całościową teorią wymiany międzynarodowej.

2. Teoria przewagi absolutnej

Zasada przewagi absolutnej została wprowadzona w 1776r. przez Adama Smitha, w odniesieniu do zasobów i kosztów pracy. Przewaga absolutna oznacza zdolność kraju do wyprodukowania większej ilości produktów z danych zasobów wytwórczych niż w kraju konkurenta, a wiec przewagę w zakresie jednostkowych kosztów produkcji przy wytwarzaniu określonych dóbr.

Źródłem przewagi może być większa obfitość zasobów. Jak np. w wypadku zaawansowanej technologii, która nie jest powszechnie dostępna, lub wyższa efektywność nakładów; jak np. większa wydajność pracy.

przykład przewagi absolutnej (1)

Produkt	Oba kraje dysponują jednym zasobem, tj. pracą
	Kraj A	Kraj B
Ser (S)	(100 kg) SA = 10rgb (roboczogodzin)	SB = 12rgb
Zboże (Z)	(1 tona) ZA = 8 rgb	ZB = 16 rgb

Kraj B produkuje drożej zarówno ser jak I zboże. Jednak:

(1) S_B/Sa = 12 rgb/10 rgb = 1,2

(Z) ZB/ZA = 16 rgb/8 rgb = 2

Koszty wytwarzania sera w kraju A są o 20% niższe niż w kraju B, natomiast w przypadku zboża przewaga wynosi 100%. Tak więc kraj A ma przewagę absolutną w produkcji sera i zboża, a przewagę komparatywną tylko w produkcji zboża, W produkcji sera przewagę komparatywną ma kraj B, ponieważ ser wytwarza tylko o 20% drożej. Podczas gdy zboże aż o 100%. Kraj A powinien więc eksportować zboże w zamian za ser z kraju B.

Tabela 2. Przykład przewagi absolutnej (2)

Produkt	Jednostkowe koszty produkcji w kategoriach nakładu
		Chiny	Polska
Telewizory	1	2
Samochody	4	8

W Chinach produkcja telewizorów i samochodów określonej klasy jest dwukrotnie tańsza niż w Polsce, co oznacza jej przewagę absolutną w obu gałęziach produkcji. Zgodnie z teorią kosztów absolutnych, Chiny powinny eksportować oba produkty, a Polska ograniczyć się do ich importu. Nawet jeśli Polsce uda się wyeksportować pewne ilości telewizorów lub samochodów do Chin, to i tak dochody z eksportu mogą nie starczyć na pokrycie

wydatków importowych.

3. Teoria przewagi komparatywnej

Sytuacja kraju, który nie ma przewagi absolutnej w produkcji żądnego dobra, zainspirowała D. Ricarda do badania kosztów względnych - komparatywnych, a nie absolutnych, oraz sformułowania prawa korzyści komparatywnych.

Przewaga komparatywna - oznacza zdolność kraju do wytwarzania pewnych dóbr po kosztach relatywnie niższych niż innych dóbr, w stosunku do innych krajów, co gwarantuje realizacje korzyści produkcyjnych i konsumpcyjnych. Przewagę komparatywną można ustalić z zestawienia przewag absolutnych dla badanych dóbr i krajów. Kraj dysponuje przewagą komparatywną wtedy,

gdy jego przewaga absolutna nad drugim krajem jest największa lub gdy jego absolutna strata w stosunku do drugiego kraju jest najmniejsza.

Tabela 3 : Przewaga komparatywna określona na podstawie różnic wydajności

Produkt	Wielkość produkcji z jednostki nakładu (wydajność)
		Sytuacja 1		Sytuacja 2
		Kraj I	Kraj II	Kraj I	Kraj II
Dobro A	6	1	4	8
Dobro B	4	3	6	3

W sytuacji 1: kraj I ma przewagę absolutna nad krajem II w produkcji obu dóbr. przewaga w produkcji dobra A jest jednak większa niż w produkcji dobra B. co wynika z relacji produkowanych ilości 6:1 oraz 4:3. W kraju II strata absolutna wobec kraju I jest mniejsza w produkcji dobra B niż w produkcji dobra A (3:4 i 1.6). Przewaga kraju I jest relatywnie większa w produkcji dobra A natomiast strata kraju II jest relatywnie mniejsza w produkcji dobra B. Kraj I ma przewagę komparatywną w A, a kraj II przewagę komparatywną w B. Sytuacja 1 przedstawia możliwości uruchomiania handlu na bazie korzyści komparatywnych.

W sytuacji 2: kraj I ma przewagę absolutną w produkcji dobra B, kraj II w produkcji dobra A.

Przewaga absolutna każdego z krajów jest taka sama 8:4= 2 oraz 6:3=2. Nie ma więc przewagi komparatywnej, handel miedzy krajami opiera się na warunkach kosztów absolutnych.

Koszt komparatywny jest to koszt wytworzenia jednostki dobra wyrażony w jednostkach innego dobra.

Koszt komparatywny można zdefiniować w dwojaki sposób:

1/ jako relacje miedzy absolutnymi kosztami jednostkowymi wytworzenia

dóbr w tym samym kraju, tj. a1/b1 oraz a2/b2, czyli z przykładu 1/6:1/4=2/3

oraz 1 : 1/3 = 3, lub

2/ jako relację miedzy absolutnymi kosztami jednostkowymi tego samego dobra w dwóch krajach. Tj. a1/a2 oraz b1/b2, czyli z przykładu 1/6 :1 = 1/6

oraz 1/4:1/3 = ³/4.

Tabela 4. Koszt komparatywny

Produkt	Wydajność		Jednostkowy koszt produkcji
		Kraj I	Kraj II	Kraj I	Kraj II
Dobro A	6	1	a1 = 1/6	a2 =1
Dobro B	4	3	b1 = 1/4	b2 = 1/3

Przykład przedstawia sytuację, w której kraj I ma przewagę komparatywną w produkcji dobra A. natomiast kraj II w produkcji dobra B. W kraju I koszt wytworzenia jednostki dobra A w kategoriach dobra B wynosi 2/3, gdy tymczasem w kraju II aż 3, dobro A jest wiec relatywnie tańsze w kraju I niż kraju II.

Krajowe relacje kosztów w obu krajach wyznaczają granice wzajemne opłacalnego handlu, przy założeniu, że każdy z krajów specjalizuje się w produkcji dobra, którego koszt komparatywny jest niższy, a więc przewaga komparatywna wyższa. Na przykładzie (tab. 4) następuje wymiana dóbr między krajami - wymiana dobra A produkowanego w kraju I na dobro B produkowane w kraju II.

W wyniku wymiany ustala się pewna międzynarodowa relacja, po jakiej dwa dobra są wymieniane miedzy krajami.

Relacja ta określana jest jako terms of trade lub w kategoriach pieniężnych jako relatywna cena międzynarodowa.

Współczesna teoria handlu oparta na modelu Ricardiańskrm szuka źródeł kosztów komparatywnych w różnicach produktywności w różnych gałęziach i różnych krajach.

• Badania empiryczne potwierdzają aktualność tych twierdzeń dla niektórych sektorów i niektórych krajów. Nie dowodzą jednak, iż jest to podstawowa baza całego handlu światowego.

Teoria Heckschera - Ohlina i cały nurt neoklasyczny szukają źródeł kosztów komparatywnych w różnicach cen czynników produkcji w różnych krajach.

- Place, procenty, renty stanowią podstawowe składniki kosztów, różnice w ich relacjach wpływają na koszty produkcji dóbr o różnych funkcjach produkcji. Oznacza to, że dobra pracochłonne czy kapitałochłonne różnią się cenami w różnych krajach.

4. Rozwiniecie teorii przewagi komparatywnej

Teoria Ricarda w ujęciu pieniężnym (przykład tabela 5)

a) punktem wyjścia jest tutaj nie wydajność pracy. ale jej jednostkowy nakład potrzebny do wytworzenia jednostki miedzi i wina w Polsce i Niemczech:

b) cena pracy w obu krajach oraz kurs ich walut.

c) zakładając ze place są w Niemczech ( 8 EUR/godz.) są wyższe niż w Polsce (10 PLN).

d) przyjmujemy, ze koszty pracy stanowią 3/4 całkowitej ceny obu produktów:

e) aby moc porównać ceny dóbr w obu krajach, przyjmujemy, że kurs euro wynosi 3.5 PLN.

Tabela 5. Różnice w kosztach produkcji w ujęciu pieniężnym jako podstawa handlu międzynarodowego

wyszczególnienie	Polska		Niemcy
		miedź / ton / 1 dzień	wino/beczki / 1 dzień	miedź / ton / 1 dzień	wino / beczki / 1 dzień
Nakład pracy	1	2	0,9	0,4
Płaca / godz.	10 PLN	10 PLN	8 EUR	8 EUR
Koszt pracy	10 PLN	20 PLN	7,2 EUR	3,2 EUR
Ogólny koszt	13,34 PLN	26,67 PLN	9,60 EUR	4,27 EUR
Kurs walutowy	1 EUR = 3,5000 PLN		1 PLN = 0,2857 EUR
Koszt w zł	13,34 PLN	26,67 PLN	33,60 PLN	14,95 PLN
Koszt w euro	3,81 EUR	7,62 EUR	9,60 EUR	4,27 EUR

Dzięki prostej zmianie założeń modelu klasycznego możemy dokonać kilku obserwacji - jakie znaczenie dla określenia kierunków handlu międzynarodowego ma poziom plac?

1/ prawie trzykrotnie wyższy poziom płac w Niemczech niż w Polsce sprawia, że nieznacznie większa wydajność w Polsce w produkcji miedzi traci na znaczeniu, polska miedź jest znacznie tańsza;(13,34:3.50=3.81E):(9.60Ex3.50=33.60x0.2857E)

2/ z kolei - mimo trzykrotnie niższych płac. Polska nie jest w stanie wyprodukować tańszego wina od dostępnego w Niemczech.

- Analizując dane liczbowe przedstawione w przykładzie, można zauważyć wrażliwość relacji cenowych na rynku światowym na zmiany plac w poszczególnych krajach.

a) Z przykładu wynika, ze gdyby przy pozostałych warunkach nie zmienionych płace w Niemczech wzrosły z 8 do 14,24 EUR za godzinę, to cena wina niemieckiego osiągnęłaby poziom równy jego cenie w Polsce;

b) gdyby rynek światowy ograniczał się. tak jak w modelu, jedynie do dwóch krajów, mogłoby to skłonić do ponownego podjęcia produkcji wina w Polsce;

c) należy też zwrócić uwagę, jakie znaczenie dla określenia kierunków specjalizacji międzynarodowej ma kurs walutowy - gdyby np. kurs euro w złotych osiągnął poziom 1 EUR=6.50 PLN, to cena wina produkowanego w Polsce wynosiłaby 4.10 EUR. a wiec mniej niż w Niemczech.

Teoria przewagi komparatywnej w warunkach większej ilości towarów

Rozszerzamy model Ricarda przy uwzględnianiu faktu, że przedmiotem wymiany międzynarodowej są więcej niż dwa towary. - w dwóch krajach: w Polsce i Niemczech produkowane są: miedź, wino, truskawki, szparagi, jogurt

Tabela 6. Nakłady pracy niezbędne do wytworzenia określonych dóbr w dwóch krajach (godz. / jedn.)

Kraje	Miedź / ton / 1 dzień	Wino / beczki /1 dzień	Truskawki / godz. / 1 t	Szparagi/ godz./ 1 t	Jogurt/ godz. / tys. szt.
Polska	1	2	4	6	1,2
Niemcy	0,9	0,4	2	1,25	1,0

Aby odpowiedzieć na pytanie który kraj będzie importerem, a który eksporterem wymienionych dóbr należy uszeregować wszystkie dobra według wzrastającej relacji nakładów pracy w obu krajach.

- Analizując relacje zawarte w takim uszeregowaniu (tab. 7) nazywamy łańcuchami przewagi względnej

Tabela 7: Relacja nakładu pracy niezbędnego do wytworzenia określonych towarów w dwóch krajach

Wyszczególnienie	…	miedź	jogurt	truskawki	szparagi	wino	…
Relacja ( R )	R<1,11	1,11	1,2	2	4,8	5	R>5

Miedź (Polska)=1; Jogurt (P) = 1.2: Truskawki (P) = 4: Szparagi/P= 6; Wino(P) = 2:

Miedź(Niemcy) = 0.9: Jogurt(N) = 1.0: Truskawki(N) = 2; Szparagi/N = 1.25: Wino(N) = 0.4

R=1:0,9 R= 1,2: 1.0 R = 4: 2 R = 6:1.25 R= 2:0,4

=1,1 =1.2 = 2 = 4.8 =5

- Możemy stwierdzić, że Polska będzie eksportować dobra, w przypadku

których relacja niezbędnych do ich wytworzenia (R) będzie mniejsza od odpowiedniej relacji w przypadku miedzi.

- Natomiast importować będzie te dobra, w odniesieniu do których relacja ta będzie większa od odpowiedniej relacji dla wina.

- O tym, który z dwóch krajów będzie importerem trzech dóbr (jogurtu,

truskawek i szparagów), których relacje nakładów pracy znajdują się miedzy wielkościami skrajnymi, będzie decydował popyt obu krajów.

- Wzrost popytu na jogurt spowoduje, że Polska zwiększy jego produkcję i rozpocznie eksport, a wzrost popytu na szparagi spowoduje ich eksport przez Niemcy. Eksporterem truskawek mogą być zarówno Polska, jak i Niemcy.

Model Dornbuscha - Fischera - Samuelsona

- Najbardziej znaną koncepcją teoretyczna pozwalającą na ukazanie zależności powstających w modelu klasycznym z większą liczbą towarów oraz ujęciu pieniężnym jest przestawiony po raz pierwszy w 1977r. model Dornbuscha - Fischera - Samuelsona

- W ślad za modelem Ricarda przyjmują istnienie dwóch krajów, w których

koszty produkcji zalezą od jednego czynnika - pracy (np. Polska i Niemcy, w których wytwarzana jest długa list dóbr);

- dalej porządkują oni dobra wytwarzane w tych krajach wg określonego

kryterium, którego podstawą jest nakład pracy potrzebny do ich produkcji w obu krajach

Posługują się w tym celu relacją: L(di) = LN(di)/LP(di). gdzie:

LN(di) - nakład pracy potrzebny do wytworzenia jednostki dobra (di) w Niemczech:

LP(di) - nakład pracy potrzebny do wytworzenia jednostki takiego samego dobra w Polsce.

- Stosując formułę można uporządkować poszczególne dobra (di), z punktu widzenia Polski (P), począwszy od dóbr o relatywnie najmniejszej pracochłonności (L) najmniejsze LP(di) / LN(di) lub największe LN(di) / LP(di). Przyjmując takie uporządkowanie dóbr. stwierdzają, ze czynnikiem decydującym w tej sytuacji o tym, jaki kraj będzie produkował poszczególne towary, będzie relacja płac(W) w obu krajach (WP/WN) oraz kurs walutowy (Kw).

Z naszego przykładu, możemy stwierdzić, że Polska będzie eksportowała te towary, w przypadku których spełniona jest nierówność:

LN(di)/LP(di) > WP x Kw/WN lub LP(di)/LN(di) < WN/WP x Kw.

a importowała towary, gdzie

LN(di)/LP(di) <WP x Kw/WN lub LP(di)/LN(di) > WN/WP x Kw

- Nakład pracy do produkcji truskawek: 4 godz./t w Polsce; 2 godz./t w Niemczech i szparagów: 6 godz./t w Polsce i 1,25 godz./t w Niemczech;

- Średnia płaca w Niemczech wynosi 1 000 euro (EUR), w Polsce 1 000 zł (PLN), kurs walutowy jest równy: 1 EUR = 3,5 PNL (lub 1 PLN = 0,2857 PLN)

- wg wzoru LN(di)/LP(di)>WP x Kw/WN możemy określić który z dwóch wymienionych towarów Polska będzie eksportowała, a który importowała

W przypadku truskawek 2:4 >(1 000 PLN x0,2857 EUR/PLN )/1000 EUR

Czyli ½>0,2857

Polska będzie produkować truskawki, ale jednocześnie stanie sie importerem szparagów, gdyż nierówność LN(di)/LP(di) > WP x Kw/WN nie jest spełniona

1.25:6< (1000 PLN x 0.2857 EUR/PLN)/1000 EUR

czyli 0,2083 < 0,2857

- Liczba towarów eksportowanych przez Polskę będzie wzrastała wraz ze spadkiem relacji WP x Kw/WN lub wzrostem relacji WN/WP x Kw;

- gdyby płaca w Polsce wynosiła nie 1 000 PLN, ale 700 PLN, to przy tym kursie złotego do euro wartość relacji WP x Kw/WN wyniosłaby 0.1999;

- ponieważ 0.2083 > 0.1999, oznaczałoby to rozszerzenie towarów eksportowanych przez Polskę, a importowanych przez Niemcy o szparagi.

II. NEOKLASYCZNA TEORIA HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO

- Klasyczne teorie handlu międzynarodowego, aby mogły wyjaśnić powstanie strumieni handlu międzynarodowego i korzyści z niej płynących, wymagają rozwijania i dopasowywania ich założeń do coraz bardziej skomplikowanych zależności występujących w gospodarce światowej

- Dalsze próby rozwiniecie teorii ricardiańskiej polegały one przede wszystkim na odrzucaniu kolejnych założeń modelu klasycznego (m. in. jednego czynnika produkcji, dwóch towarów, braku pieniądza, stałych płac) i zwiększaniu dzięki temu przydatności badawczej modelu.

- Rozwijanie teorii klasycznej było tez możliwe dzięki wprowadzaniu nowych narzędzi badawczych (np. krzywej możliwości produkcyjnych), które komplikowały założenia Ricarda i otwierały nowe możliwości jego interpretacji.

- Z tych względów poważny przełom w rozwoju teorii międzynarodowych stosunków gospodarczych stanowiło pojawienie sie narzędzi badawczych ekonomii neoklasycznej.

POLITYKA HANDLOWA

Państwa mogą oddziaływać na rozmiary, strukturę i kierunki handlu zagranicznego

1. Pojęcie i cele polityki handlowej

Polityka handlowa obejmuje zespół działań, których celem jest wpływanie na rozmiary, kierunki oraz strukturę obrotów handlowych z zagranicą.

Podstawowe cele polityki handlowej:

- kształtowanie wielkości eksportu i importu oraz salda bilansu handlowego,

- poprawa terms of trade, m. in.. Przez oddziaływanie na strukturę eksportu i importu oraz na konkurencyjność przedsiębiorstw krajowych,

- stabilne w długim okresie zaopatrzenie gospodarki w niezbędne surowce i materiały,

- stymulowanie zmian strukturalnych w gospodarce.

- zapewnienie równowagi na rynku pracy zmniejszenie bezrobocia.

Polityka handlowa kraju powinna mieć charakter strategiczny, konieczność sformułowania stawianych przez nią celów w odniesieniu do okresu 2 - 5 lat.

2. Rodzaje polityki handlowej

Polityka autonomiczna - polityka handlowa ma charakter autonomiczny wtedy, Idy państwo samo, bez porozumienia z partnerami zagranicznymi, wyznacza jej cele i środki ich realizacji.

Polityka umowna - polityka umowna jest wynikiem konsultacji, negocjacji i porozumień międzynarodowych.

Polityka handlowa uległa zmianom wraz z ewolucją poglądów na gospodarcze funkcje państwa, powstały dwie skrajne jej odmiany: polityka wolnego handlu i polityka protekcyjna (protekcjonizm).

Polityka wolnego handlu w czystej postaci oznacza brak bezpośredniego oddziaływania państwa na rozmiary, strukturę i kierunki handlu zagranicznego.

Polityka protekcyjna oznacza stosowanie działań, które ograniczają, napływ produktów importowanych na rynek wewnętrzny i aktywnie wspierają eksport kraju. Poza skrajnym przypadkiem polityki autarkicznej, która zakłada ograniczanie Importu tylko do nielicznych produktów, które z powodów niedostatków potrzebnych zasobów nie mogą być wytworzone w kraju, a są absolutnie niezbędne do normalnego funkcjonowania gospodarki, współczesny protekcjonizm ma charakter selektywny.

Państwa chronią tylko określone rynki i wspierają niektóre dziedziny eksportowe, a jednocześnie liberalizują inne sfery obrotów z zagranicą.

3. Instrumenty polityki handlowej

Podstawowe instrumenty polityki handlowej:

-cła (najstarsze instrumenty), służą realizacji wewnętrznej polityki ekonomicznej

- kwoty importowe

- opłaty wyrównawcze

- dobrowolne ograniczenia eksportu i porozumienia o uporządkowanym marketingu

- działania promocyjne (największe znaczenie mają subsydia eksportowe)

- Państwa mogą oddziaływać na rozmiary, strukturę i kierunki handlu zagranicznego

Instrumenty taryfowe (przede wszystkim cła)

Cło -to opłata pobierana przy przewozie towaru przez granice celne państwa lub unii celnej.

Cła mogą być klasyfikowane według rożnych kryteriów.

• Z punktu widzenia kierunku obrotu towarowego wyróżniamy cła:

- cła przywozowe (importowe), pobierane od towarów wyprodukowanych za granicą i wwożonych na obszar celny kraju w celach handlowych lub konsumpcyjnych.

- cła wywozowe (eksportowe), nakładane są na towary produkcji krajowej wywożone za granicę.

3) cła tranzytowe, naliczane są przy przewozie towarów na obszar celny kraju lub unii celnej.

• Z punktu widzenia sposobu obliczania można wyróżnić:

1) cła od wartości (ad valorem) - naliczane i podawane do wiadomości w procentach od wartości towaru,

2) cła specyficzne - ich wysokość obliczana jest w stosunku do ilości wyrażonej w jednostkach fizycznych lub wagi towaru,

3) cła mieszane - ustalane są jednocześnie od wartości i ilości przewożonego towaru.

• Z punktu widzenia celu polityki handlowej cła importowe można podzielić na;

1) cła prohibicyjne, których celem jest uniemożliwienie ze względu na ich wysokość, importu towarów uznanych za niepożądane na danym rynku,

2) cła ochronne, wprowadza się w celu ograniczenia importu towarów konkurencyjnych wobec wytwarzanych w kraju,

3) cła odwetowe (retorsyjne) - stosowane jako odpowiedź na dyskryminacyjne, dotykające daną gospodarkę decyzje innego kraju, np. subwencje eksportowe, łamanie praw własności intelektualnej,

4) cła antydumpingowe - przeciwdziałanie nieuczciwej praktyce zniekształcającej konkurencję na rynku importera,

Dumping - polega na sprzedaży towarów na rynku kraju importera po cenie niższej od wartości normalnej.

Wartość normalna - zgodnie z regułami WTO, cena towaru odpowiadająca kosztom jego wytworzenia + marża.

5) Cła fiskalne - wprowadzane są w celu zapewnienia państwu odpowiednich lub dodatkowych dochodów budżetowych. Cła stosunkowo wysokie, a dobra nimi

obłożona to głównie używki i towary luksusowa oraz produkty nie wytwarzane w kraju.

• Cła preferencyjne:

-Państwa słabo rozwinięte korzystają z preferencyjnego taktowania w wymianie międzynarodowej z krajami [uprzemysłowionymi w ramach przyjętego na forum GATT Powszechnego Systemu Preferencji. - Unia Europejska przyznała jednostronnie specjalne przywileje grupie krajów Afryki, Karaibów i Pacyfiku.

• Cła dyskryminacyjne:

- wyższe są od maksymalnych, ustalonych w taryfie celnej danego kraju. Stosowane podobnie jak cła odwetowe, antydumpingowe, nakładane są też z powodów politycznych.

Skutki stosowania ceł:

- Efektem stosowania ceł jest wzrost ceny sprzedaży dobra importowanego o wielkość opłaty celnej.

- W przypadku, gdy produkt importowany nie jest wytwarzany w kraju, spadek popytu związany ze wzrostem jego ceny zależny jest od cenowej elastyczności popytu, im jest ona większa tym bardziej obniży się popyt.

- W przypadku, gdy w kraju importera wytwarzany jest towar konkurencyjny względem importowanego, to obciążenie tego ostatniego cłem oznacza spadek jego konkurencyjności cenowej do produktów krajowych, co poprawia sytuacje rynkową producentów krajowych.

- Podniesienie cen towarów importowanych wskutek obłożenia ich cłem może wpłynąć na wzrost cen produktów substytucyjnych wytwarzanych w kraju importera, gdyż z jednej strony producenci krajowi w określonych warunkach rynkowych mogą podnieść cenę własnych produktów do ceny towaru importowanego plus choćby tylko część cła, a z drugiej, mniej wydajni producenci, którzy wcześniej nie mogli sprzedać swoich wyrobów za względu na ich ceny, mogą rozpocząć sprzedaż. Strata konsumenta wiąże się z koniecznością ponoszenia opłaty celnej, wliczonej w cenę dobra importowanego, ale również ze wzrostem cen substytutów wytwarzanych w kraju.

Bariery parataryfowe

Środki parataryfowe ~ to grupa instrumentów polityki handlowej, które wywołują skutki ekonomiczne takie jak cła i podwyższają cenę towaru importowanego. Należą do nich opłaty administracyjne i statystyczne oraz specjalna podatki.

Największą rolę odgrywają opłaty wyrównawcze, które stanowią dodatkowe, poza cłami, obciążenie importu.

Ich wysokość jest zmienna, co pozwala państwu, które je stosuje na bezpośrednią i precyzyjną regulację cen dóbr importowanych. Opłaty wyrównawcze mają charakter bardziej restrykcyjny niż cła oraz są przejawem prowadzenia przez państwa autonomicznej polityki handlowej, związanej bezpośrednio z realizacją celów wewnętrznych.

Instrumenty pozataryfowe

1) Ograniczenia ilościowe, dotyczące importu mają charakter zakazowo - pozwoleniowy. Generalnemu zakazowi przywozu produktu lub grupy produktów towarzyszy system indywidualnych pozwoleń importowych w formie licencji łub koncesji. Licencja lub koncesja dotyczy kontyngentu, ilości lub wartości dopuszczalnego importu określonych produktów, ustalonych niezależnie od jego ceny.

W krajach uprzemysłowionych stosuje sie dwa rodzaje kontyngentów: globalna i indywidualna.

• Kontyngent globalny (lub kwota globalna) określa dopuszczalną wielkość importu, wyrażoną w jednostkach | fizycznych (np. w sztukach) lub wartościowych (np. w euro) w danym okresie, zwykle w ciągu jednego roku.

• Kontyngent indywidualny - dopuszczalna wielkość importu jest rozdzielana między kraje według określonych kryteriów, np. proporcjonalnie do ich udziału w łącznym imporcie kraju w poprzednim okresie lub na podstawie umów dwustronnych.

Ilościowe ograniczenia importu stanowią dla przedsiębiorstw znacznie poważniejszą barierę dostępu do tynku kraju importera niż cło i jest niezgodne z regułami WTO.

2) Kraje uprzemysłowione zaczęły stosować inne formy ochrony własnych rynków o charakterze pozataryfowym takie jak: dobrowolne ograniczenia eksportu I porozumienia o uporządkowanym marketingu.

Skutki obydwu rodzajów porozumień są takie same i wiążą się z dobrowolnym zobowiązaniem się kraju eksportera do ograniczenia eksportu określonego produktu lub produktów w nim wytwarzanych na rynek kraju importera do pewnych, ustalonych w porozumieniu kwot ilościowych lub wartościowych.

3) Inną grupą przeszkód w dostępie do rynku importera są wewnętrzne regulacje krajów, gdzie najważniejsze znaczenie mają: bariery techniczne, sanitarne i bariery dotyczące ochrony środowiska.

4) Bariery administracyjne - różnice między przepisami prawnymi i administracyjnymi Najczęściej odnoszą się do marketingu i wykorzystania produktów

5) Inną pozataryfową barierą dla handlu międzynarodowego mogą być zakupy rządowe, które odzwierciedlają popyt państwa, niezbędny dla zrealizowania jego funkcji ekonomicznych i społecznych.

6) Procedury antydumpingowe - mają za zadanie zapobiegać dumpingowi, będącemu przejawem nieuczciwej konkurencji.

Działania promocyjne - dotyczą przede wszystkim eksportu i wiążą się z jego subwencjonowaniem.

W trakcie negocjacji prowadzonych w ramach Rundy Urugwajskiej uzgodniono Porozumienie o Subsydiach i Cłach Wyrównawczych, które zastąpiło wcześniej obowiązujący Kodeks o Subsydiach z 1980r., wynegocjowany na forum Rundy Tokijskiej.

Zgodnie z Porozumieniem o Subsydiach i Cłach Wyrównawczych z subsydium mamy do czynienia wtedy, gdy rząd lub inna instytucja publiczna dostarcza środków finansowych albo wsparcia dochodowego lub cenowego eksporterowi łub producentowi wyrobów eksportowanych oraz gdy beneficjent uzyskuje z tego tytułu korzyści.

Subsydia mogą mieć charakter bezpośredni i polegają głównie na wypłacaniu eksporterowi premii w związku z rozmiarami zrealizowanego przez niego eksportu oraz zwrocie eksporterowi różnicy między wyższą ceną krajową a niższą ceną światową.

Subwencje pośrednie - są udzielane eksporterowi w postaci różnorodnych usług i ułatwień, które obniżają jego koszty lub umożliwiają mu osiąganie zysków w innej niż eksportowa dziedzinie i pozwalają mu na obniżenie cen produktów eksportowych.

Subsydia pośrednie wiążą się przede wszystkim z

• usługami fiskalnymi - obniżenie podatku od zysku, zmniejszenie dochodu podlegającego opodatkowaniu lub zwrot ceł za import surowców i komponentów do produkcji

- usługami kredytowymi - obniżenie oprocentowania kredytów udzielanych eksporterowi przez państwo lub bank komercyjny, albo wydłużenie okresu ich spłaty bądź karencji

- korzyściami z pokrywania przez państwo wydatków marketingowych eksportera, których źródła tkwią w organizowaniu i finansowaniu przez rząd biur handlowych, zajmujących się gromadzeniem i udostępnianiem informacji, dotyczących rynków eksportowych

4. Argumenty za stosowaniem polityki wolnego handlu i polityki protekcyjnej

Największym argumentem na rzecz wolnego handlu od czasów narodzin ekonomii klasycznej jest wydajność.

Stosowanie polityki protekcyjnej oznacza straty w wydajności, ponieważ chronione przed konkurencją zagraniczną przedsiębiorstwa krajowe stają się mniej innowacyjna i mniej wydajne.

Na rzecz wolnego handlu przemawiają, dodatkowe względy, które dotyczą przede wszystkim korzyści skali produkcji i sprzedaży, co wpływa na obniżenie jednostkowego kosztu wytwarzania i spadek cen, w efekcie oznacza korzyść dla konsumentów wyrobów finalnych.

Wolny handel sprzyja rozwojowi postaw innowacyjnych wśród przedsiębiorstw i poszukiwaniom nowych rynków eksportowych.

Inna korzyść z wolnego handlu wiąże się z możliwościami specjalizacji międzynarodowej, w następstwie której możliwe jest bardziej efektywne wykorzystanie zasobów z krajów uczestniczących w wymianie.

Argumenty polityczne - przemawiające za stosowaniem polityki wolnego handlu, gdyż nie daje nadzwyczajnych przywilejów i korzyści niektórym grupom, a więc wszyscy uczestnicy rynku znajdują się w jednakowej sytuacji. W społeczeństwie istnieją jednak różne grupy interesów, zainteresowane stosowaniem przez państwo polityki protekcyjnej, gdyż przynosi im ona dodatkowe korzyści, które przekładają się na zwiększone wpływy ze sprzedaży i zyski

W literaturze przedmiotu oraz w praktyce wysuwane są jednak argumenty uzasadniające stosowanie przez państwa polityki protekcyjnej.

Wyróżnić można argumenty związane z dwoma grupami I motywów:

1) międzynarodowymi

2) wewnętrznymi

Motywy międzynarodowe:

a) poprawa terms of trade

b) bilans handlowy (dążenie do jego poprawy)

c) argument stosowania retorsji (represji)

d) argument niezależności wobec zagranicy

e) argument obrony narodowej

Motywy wewnętrzne:

argumenty związane z fazą życia przemysłu

- dotyczące przemysłu będącego w fazie rozwoju

- dotyczące przemysłów schyłkowych

Inne argumenty:

- zapewnienie odpowiednich wpływów do budżetu państwa - (cło stanowi najłatwiejszą do wyegzekwowania formę podatku)

- poprawa bądź korekta dystrybucji dochodu społecznego- cło ma chronić dochody zasobów relatywnie rzadkich w kraju, a zmniejszać dochody tych zasobów, w które kraj wyposażony jest obficie, albo chronić wynagrodzenie zasobów w sektorach, które utraciły swoją przewagę komparatywną, np. w rolnictwie

- argument zatrudnienia - wprowadzenie lub podwyższenie cła uzasadnione jest koniecznością ochrony krajowego rynku pracy przed konkurencją tańszej pracy zagranicznej

- dążenie do niwelowania niedoskonałości (ułomności rynku)

HANDEL MIĘDZYNARODOWY

Pojęcie handlu międzynarodowego i wymiany międzynarodowej

• Handel międzynarodowy jest elementem systemu ekonomicznego każdej gospodarki narodowej. Obejmuje obroty towarowe i usługowe, tzn. eksport (sprzedaż za granice dóbr i usług wytworzonych w kraju) oraz import (zakup wyprodukowanych za granicą dóbr i usług).

• Eksport i import towarów i usług określany jest jako handel międzynarodowy.

• Usługi w handlu zagranicznym to m.in. : transport, tranzyt, spedycja, ubezpieczenie, turystyka, usługi bankowe, pocztowe, telekomunikacyjne. 1

Międzynarodowe obroty kapitałowe obejmują:

• przepływy majątkowe

• przepływy kredytowe

Obroty niematerialnymi dobrami przemysłowymi - są także przepływy usług o specyficznym charakterze jak:

- przepływ technologii (licencja i know- how zagranicznych inwestycji bezpośrednich oraz technologii - high technology)

- usługi .doradztwa techn.- ekonomicznego i menedżerskie,

- współpracę przemysłową

- obrót wynalazkami i znakami towarowymi

- przepływ dóbr uronionych prawem autorskim (książki, płyty)

Migracja sity roboczej - to zmiana miejsca pobytu, dokonana w celach zarobkowych na okres nie krótszy niż jeden rok.

Czynniki determinujące rozwój handlu międzynarodowego:

- bogactwa naturalne

- zasoby pracy

- zasoby kapitałowe

Wybrane elementy teorii handlu międzynarodowego

a) Teorie klasyczne i neoklasyczne

Ekonomia klasyczna, jej twórcy za przejaw bogactwa narodowego uważali rozmiary produkcji dóbr i usług, a nie nagromadzony pieniądz kruszcowy.

- Teoria kosztów absolutnych - uważana jest za pierwsza

stosunkowo dobrze rozwiniętą teorie handlu międzynarodowego. Pierwszym klasykiem, który dokonał | zasadniczego przełomu w spojrzeniu na handel [ międzynarodowy był Smith, wg którego o kierunkach specjalizacji i korzyściach z handlu międzynarodowego decydować miały absolutne różnice kosztów wytwarzania między poszczególnymi krajami.

- Teoria kosztów komparatywnych - D, Ricardo i R.Torrens wykazali, że możliwości korzystnej wymiany międzynarodowej istnieją nie tylko wtedy, gdy gospodarka narodowa może wytwarzać określone dobra taniej niż inne kraje, ale również wówczas, gdy produkuje ona wszystkie towary drożej. Kraj powinien specjalizować się w produkcji i eksporcie tych dóbr. które może wytworzyć stosunkowo taniej.

b)Współczesne koncepcje handlu międzynarodowego:

- Konkurencyjność - (cztery podstawowe determinanty przewag konkurencyjnych wg amerykańskiego ekonomisty M. Portera):

1) Uwarunkowania w zakresie czynników wytwórczych:

Zasoby naturalne, klimat, położenie geograficzne, nowoczesna infrastruktura informacyjna wykształcony personel inżynieryjno - techniczny, sieć placówek naukowych prowadzących badania oraz zatrudnieni naukowcy

2) Charakter popytu krajowego (rozmiary popytu, struktura zbliżona do struktury popytu na rynku światowym)

3) Istnienie w kraju gałęzi pokrewnych i współdziałających z producentem dóbr finalnych (chodzi tu przede wszystkim o krajowych dostawców, którzy zaopatrują sektory eksportujące w maszyny t urządzenia oraz materiały, gwarantujące wysoka jakość I wydajność ich produkcji)

4) Struktura rynku wewnętrznego, charakter panującej na nim konkurencji oraz związane z nimi systemy zarządzania przedsiębiorstwami i strategie rynkowe firm.

Struktura geograficzna i towarowa handlu międzynarodowego

• Czynniki wpływające na rozwój handlu wewnętrznego:

1) Czynniki charakteryzujące kraje, które uczestniczą w wymianie

2) Czynniki właściwe dla gałęzi, w ramach których ma miejsce handel wewnątrzgałęziowy

• Czynniki związane z cechami krajów:

1) Różnica w poziomie PKB per capita - im mniejsza jest ta różnica między krajami, tym większy wzajemny handel wewnątrzgałęziowy

2)Poziom dochodu per capita - im jest on wyższy, tym większy handel wewnątrzgałęziowy

3) Rozmiary gospodarek uczestniczących w wymianie (poziom PKB kraju)- im większe są rozmiary gospodarek uczestniczących w wymianie i mniejsze zróżnicowanie w wielkości ich potencjału gospod. tym większy handel wewnątrzgałęziowy

4) bariery w handlu- im są one niższe, tym większy handel wewnątrzgałęziowy

• Czynniki związane z cechami gałęzi:

1) zróżnicowanie produktu w gałęzi- im jest ono większe, tym większy handel wewnątrzgałęziowy

2) korzyści skali- niezbędny jest określony poziom korzyści skali

3)zagraniczne inwestycje bezpośrednie

Ceny w handlu międzynarodowym

1). Terms of trade (cenowy wskaźnik)

Kraje uczestniczące w wymianie mn. osiągają z niej korzyści, których poziom zależny jest od kształtowania się cen towarów i usług przez nie eksportowanych i importowanych.

TOTp= (Pex1/Pex0)/ (Pim1/Pim0)

TOTp- cenowy wskaźnik term sof trade

Pex1- przeciętne ceny produktów eksportowanych w roku badanym

Pex0- przeciętne ceny produktów eksportowanych w roku bazowym

Pim1- przeciętne ceny produktów importowanych w roku badanym

Pim0- przeciętne ceny produktów importowanych w roku bazowym

TOTp>1 ozn. że w badanym okresie ceny produktów eksportowanych przez dany kraj rosły szybciej od cen produktów importowanych.

2). Ceny na rynku światowym w okresie krótkim:

1. podaż towarów rolnych cechuje niska elastyczność cenowa i niska elastyczność wzgl. zmian popytu

2. podaż surowców mineralnych, dość niska elastyczność cenowa, specyfika sektora wydobywczego

3. popyt na surowce mineralne (niska elastyczność cenowa), wielkość popytu uzależniona od koniunktury gospodarczej w krajach wytwarzających dobra przemysłowe przetworzone

3). Kształtowanie się cen w okresie długim:

• ceny surowców i towarów rolnych rosną wolniej niż ceny produktów przemysłowych

Popyt na przetworzone produkty przemysłowe charakteryzuje się wyższą dynamiką- wzrost dochodów o przeznaczeniu alternatywnym w społeczeństwie o wysokim i szybko rosnącym PKB, zmiany w strukturze konsumpcji towarów przemysłowych i usług, które prowadzą do wzrostu popytu na produkty bardziej nowoczesne i droższe

• pogarsza się cenowy wskaźnik terms of trade dla gospodarek surowcowych, a dla krajów uprzemysłowionych obserwuje się jego długotrwały wzrost

KURS WALUTOWY I RYNEK WALUTOWY

1. Wymienialność walut i jego rodzaje

Wymienialność pieniądza jest warunkiem efektywnej wymiany międzynarodowej.

Wymienialność pieniądza na inny (również na złoto) oznacza zagwarantowaną przez władze pieniężne możliwość wykorzystania wymienionych środków pieniężnych.

Wymienialność może mieć charakter pełny lub ograniczony

1. wymienialność pełna- nieograniczona możliwość wymiany pieniądza krajowego na inną walutę

2. wymienialność ograniczona- może być- co do podmiotu lub tytułu wymiany

W związku z tym można wyróżnić:

• wymienialność wewnętrzną, w ramach których prawo do wymiany mają rezydenci krajowi, osoby prawne i fizyczne zwane krajowcami dewizowymi

• wymienialność zewnętrzną- prawo do wymiany mają nierezydenci, czyli cudzoziemcy dewizowi

2. Pojęcie kursu walutowego

Kurs walutowy - cena określonej waluty wyrażona w innej walucie. Kursy walutowe ogłoszone są jako kursy kupna i sprzedaży. Kurs kupna jest niższy od kursu sprzedaży o marże dla instytucji wykonującej wymiany. Kursy mogą być ogłaszane w formie bezpośredniej i pośredniej.

Forma bezpośrednia polega na określeniu ceny jednostkowej waluty zagranicznej wyrażonej w walucie krajowej, np. 1$=2.20 PLN

Forma pośrednia występuje, gdy cena jednostki waluty krajowe wyrażona jest w walucie zagranicznej, np. 1 PLN= 0.45$

W zależności od skali wpływu władzy monetarnej kraju, kształtowanie się kursu walutowego wyróżnić można kursy:

SZTYWNY- ustalony jest arbitralnie przez bank centralny i pozostaje niezmienny w długim okresie

STAŁY- występuje, gdy bank centralny aktywnie uczestniczy w jego ustalaniu, ale dopuszcza określony margines wahań kursu rynkowego wb. kursu centralnego, np. +/- 6%

PŁYNNY- kształtuje się na rynku walutowym (krajowym bądź światowym) pod wpływem wahań popytu i podaży na waluty obce wzgl. waluty krajowej

Funkcje kursu walutowego (wg. Kursu płynnego)

1) zawiera w sobie informacje, która jest istotnym parametrem decyzji gospodarczej dla przedsiębiorstw eksporterów i importerów, dla inwestorów operujących na warunkach finansowych oraz dla konsumentów lokujących swoje oszczędności w walutach obcych (tam gdzie prawo na to pozwala).

2) pełni funkcję cenotwórczą, co oznacza, że wahania kursu waluty krajowej względem tych walut, w których importer dokonuje płatności za zakupione produkty, wpływają na ich ceny na rynku krajowym. Z drugiej strony, ceny zagraniczne towarów i usług eksportowanych przez dany kraj zależne są także od kursu walutowego.

3) kurs walutowy jest instrumentem polityki gospodarczej państwa (politykę realizuje bank centralny)

Celem polityki kursu walutowego jest dążenie do ustalenia optymalnego poziomu kursu z punktu widzenia potrzeb bilansu płatniczego i gospodarki wewnętrznej. Optymalny kurs walutowy - powinien zapewnić utrzymanie równowagi bilansu płatniczego długim okresie oraz sprzyjać wzrostowi efektywności gospodarki narodowej i przynajmniej utrzymaniu jej pozycji w gospodarce światowej.

3. Czynniki wpływające na poziom kursu walutowego

Na poziom kursu walutowego w warunkach braku istotnych ograniczeń w wymienialności wpływa popyt i podaż walut zagranicznych względem waluty krajowej.

• Czynniki wpływające na popyt i podaż poszczególnych walut mają charakter nie tylko ekonomiczny, ale też instytucjonalny, polityczny, psychologiczny i spekulacyjny.

1. Czynniki ekonomiczne - to przede wszystkim sytuacja w bilansie obrotów bieżących, głównie w bilansie handlowym (eksport i import towarów) i w bilansie usług (występowanie nadwyżki bądź deficytu w tych częściach bilansu płatniczego)

1. jeżeli rośnie deficyt, wówczas kurs waluty krajowej wykazuje tendencję zniżkową i odwrotnie, jeżeli pojawia się nadwyżka wpływów nad wydatkami, kurs będzie rósł.

2. znaczenie ma także saldo obrotów kapitałowych, szczególnie cześć dotycząca inwestycji zagranicznych. Napływ kapitału zagranicznego skutkuje wzrostem kursu waluty krajowej, a odpływ jego spadkiem względem walut zagranicznych.

3. znaczenie mają również różnice w stopach procentowych między krajami, które skutkują napływem bądź odpływem kapitału zagranicznego w formie inwestycji portfelowych. Wyższa stopa procentowa w relacji do stóp w innych krajach wpływa na zwiększenie napływu kapitału zagranicznego (inwestorzy oczekują wyższych stóp zwrotu z zainwestowanego kapitału), rośnie podaż walut obcych i jednocześnie popyt na pieniądz krajowy.

4. na poziom kursu walutowego wpływa też zróżnicowanie poziomu cen na rynku krajowym i rynkach zagranicznych przede wszystkim zmiany różnic cen, różnic inflacji oraz zmiany poziomu produktu krajowego brutto. Wzrost cen krajowych w stosunku do zagranicznych skutkuje spadkiem kursu waluty danego kraju, co wiąże się ze wzrostem konkurencji cenowej produktów importowanych względem krajowych.

2. Spośród czynników instytucjonalnych największe znaczenie ma:

1. stopień liberalizacji rynków towarowych i usługowych, a w szczególności finansowych. Wzrostowi stopnia liberalizacji tych rynków towarzyszy zwiększanie się przepływów międzynarodowych, co powoduje wzrost operacji wymiany walut i zmiany w popycie i podaży na poszczególne waluty

2. ma kształtowanie się kursu walutowego oddziaływać może państwo prze politykę monetarną banku centralnego, która może być realizowana prze dewaluację bądź rewaluację waluty krajowej względem walut zagranicznych, albo przez operacje bezpośrednie banku centralnego na rynku walutowym.

3. Czynniki o charakterze politycznych wiążą się ze stabilnością sytuacji międzynarodowej. Ważne znaczenie mają okresowe napięcia polityczne między krajami, które charakteryzują się niestabilnością sytuacji międzynarodowej i wzrostem ryzyka politycznego, ważnego w szczególności dla inwestorów zagranicznych.

4. Czynniki psychologiczne związane są z przewidywaniami rozwoju koniunktury i dostosowanymi do nich zachowaniami inwestorów.

5. Czynniki spekulacyjne - to gra na zwyżkę bądź na zniżkę kursu danej waluty na rynkach walutowych świata.

Oddziaływanie wymienionych czynników powoduje, że optymalny poziom kursu walutowego jest zmienny w czasie.

Obniżenie kursu waluty krajowej wobec walut obcych to dewaluacja, która skutkuje potanieniem waluty krajowej względem walut obcych.

Rewaluacja to podwyższenie przez władzę monetarną kraju kursu waluty krajowej wobec waluty obcej.

4. Ryzyko kursowe i metody jego redukcji

Istota ryzyka kursowego

Ryzyko kursowe - niebezpieczeństwo poniesienia straty z tytułu posiadania przez podmiot gospodarczy otwartej, nie zabezpieczonej pozycji walutowej, na skutek niekorzystnej zmiany kursów walutowych.

Rodzaje ryzyka kursowego

1) Kursowe ryzyko transakcyjne występuje wtedy, gdy przepływy pieniężne związane z rozliczeniem transakcji zagranicznej realizowane SA po upływie pewnego czasu od dnia jej zawarcia i ustalenia wszystkich warunków finansowych. Ryzyko transakcyjne powstaje - gdy wszystkie lub cześć transakcji zagranicznych przedsiębiorstwa denominowane i rozliczne są w walutach obcych.

2)Ryzyko ekonomiczne, zwane też operacyjnym, strategicznym lub ryzykiem konkurencji wiąże się także z przepływami pieniężnymi.

Zmiana wartości przepływów pieniężnych związana jest ze spadkiem lub wzrostem konkurencyjności cenowej produktów eksportowanych przez przedsiębiorstwo na rynkach zagranicznych lub importowanych na rynku krajowym.

Pomiar ryzyka ekonomicznego może być dokonany w wyniku analizy obejmującej dłuższy okres.

Analiza ryzyka operacyjnego - określenie wpływu, jaki na pozycję konkurencyjną firmy w badanym okresie wywierają zmiany kursów walutowych.

Celem analizy jest sformułowanie planu działań strategicznych lub technik operacyjnych, które mogłyby przeciwdziałać spadkowi cenowej konkurencyjności przedsiębiorstwa.

3)Kursowe ryzyko konwersji (ryzyko księgowe) dotyczy przedsiębiorstw prowadzących operacje zagraniczne prze system filii - korporacji transnarodowych.

Sporządzając skonsolidowane sprawozdanie finansowe w walucie kraju macierzystego korzysta się ze sprawozdań filii wyrażonych w walutach obcych, które należy przełożyć na walutę kraju macierzystego. Zyski lub straty dewizowe, które pojawiają się w sprawozdaniu mają charakter wyłącznie rachunkowy, nie zmieniają wartości przepływów pieniężnych.

Analiza ryzyka konwersji - nie dostarcza właściwych informacji ponieważ nie oddziałuje na przepływy pieniężne ani na ich wartości bieżące, Bez względu na różnice w systemach podatkowych nie powoduje konsekwencji w sferze podatków firmy.

Metody redukcji ryzyka kursowego

Przedsiębiorstwa realizujące transakcje obciążone ryzykiem kursowym, starają się przeciwdziałać skutkom tego ryzyka prze prognozowanie kierunków i skali wahań kursów walutowych.

W tym celu wykorzystuje się dwa rodzaje analiz:

1)analizę fundamentalną - gdzie przedmiotem badań są podstawowe wskaźniki ekonomiczne, w celu określenia prognozowanego kursu walutowego (wzrost lub spadek PKB, zmiany stopy inflacji, sytuacja w bilansie handlowym i płatniczym, kierunki polityki pieniężnej, monetarnej i fiskalnej

2)analizę techniczną - która polega na badaniu kształtowania się kursów na rynkach walutowych obecnie i w przeszłości oraz na ustalaniu statystycznych tendencji ich zmian, prognozowanie na okresy przyszłe.

Podstawowym celem zarządzania ryzykiem kursowym jest rozpoznawanie jego szczegółowej istoty i skali oraz podejmowania działań, które mają doprowadzić do jego zredukowania przy założeniu osiągnięcia pożądanego wyniki finansowego.

Strategie zabezpieczania się przed ryzykiem kursowym

1)dążenie do całkowitego wyeliminowania ryzyka kursowego przez zamknięcie wszystkich otwartych pozycji walutowych. Działania takie opiera się na założeniu, że koszty zabezpieczenia są mniej ważne niż ryzyko potencjalnych strat, spowodowanych niekorzystnymi zmianami kursów.

2)całkowita rezygnacja z zabezpieczeń. Zakłada się, że różnica między stratami a zyskami kursowymi będzie niższa niż koszty zabezpieczania się.

3)kombinacja w/w strategii, częściowe zabezpieczenie, które może dotyczyć poszczególnych transakcji określonych walut lub terminów.

Przedsiębiorstwa mogą też wykorzystać inne sposoby zmniejszania zagrożeń spowodowanych różnicami kursowymi, są to m.in. metody wewnętrzne:

4)wybór waluty krajowej dla celów rozliczeniowych

5)klauzule waloryzacyjne - to zapis w kontrakcie, zgodnie z którym zmiana ceny przedmiotu kontraktu, wyrażona w zastosowanej walucie, może nastąpić w związku ze zmianą kursu tej waluty względem wskazanej innej waluty lub koszyka walut. W przeszłości stosowana była często klauzula złota (do 1973r. kiedy przestał funkcjonować system z Bretton Woods) Możliwości wykorzystania ograniczone - jak w rozliczeniach waluty krajowej.

6)przyspieszanie i opóźnianie rozliczeń (leads i lags) - stosowane jest przez importera, na którym ciążą zobowiązania w walucie obcej, spodziewającego się deprecjacji waluty swojego kraju względem waluty, w której ma uregulować zobowiązania. Kupuje na rynku walutowym walutę transakcyjną i reguluje swoje zobowiązanie.

7)kompensaty wewnętrzne - mogą być wykorzystane przede wszystkim przez duże przedsiębiorstwa (i banki) posiadające liczna siec powiązań międzynarodowych, których skutkiem są transakcje i rozliczenia opiewające na różne waluty.

MIĘDZYNARODOWY RYNEK WALUTOWY I MIĘDZYNARODOWE SYSTEMY WALUTOWE

1. Istota i funkcje współczesnego rynku walutowego.

Na międzynarodowy rynek walutowy składają się:

- transakcje wymiany walut z infrastrukturą instytucjonalną,

- reguły przeprowadzania operacji oraz zespół urządzeń technicznych i czynności, prowadzących do zawarcia transakcji

Międzynarodowy rynek walutowy to nie tylko konkretne miejsce, na którym dokonuje się wymiany walut, ale system połączonych za pomocą środków elektronicznych banków i niebankowych instytucji finansowych, realizujących w „przestrzeni” operacje wymiany.

Funkcje rynku walutowego:

- przesuwanie siły nabywczej między krajami, w których funkcjonują odrębne systemy walutowe i pieniężne,

- stwarzanie możliwości wyrównania obrotów zagranicznych, tzn. import nie musi równać się eksportowi (wartościowo)

Dłużnik może dokonać wymiany waluty krajowej na zagraniczną i następnie uregulować swoje zobowiązania.

Międzynarodowy rynek walutowy to rynek eurowalut.

Eurowaluty to waluty zdeponowane poza krajem macierzystym: eurodolary, euro euro, euro franki szwajcarskie, euro jeny, itd.

Rynek eurowalut to łączna suma zobowiązań w postaci depozytów bankowych denominowanych w walutach obcych. Największy udział w tym rynku mają eurodolary i euro.

Czynniki wpływające na rozwój rynku eurowalut (na wzrost obrotów eurowalutami) to:

- rosnące obroty handlu zagranicznego, regulacje państwowe dotyczące sfery finansów (w tym podatków) oraz względy polityczne.

Główne źródła (podaż) eurodolarów i innych eurowalut stanowią:

- rezerwy walutowe banków centralnych i osób fizycznych

- nadwyżki finansowe korporacji transnarodowych

- nadwyżki środków pieniężnych banków

- rezerwy krajów, posiadających nadwyżki w obrotach handlowych z zagranicą, np. Japonii, niektórych krajów OPEC

Cechy rynku eurowalut:

- jest to rynek bardziej hurtowy niż detaliczny, co ozn., że w transakcjach uczestniczą rządy, banki i wielkie korporacje. Są to transakcje opiewające na duże kwoty.

- jest to rynek nieregulowany (OTC - over-the -counter)

- transakcje mają głównie charakter krótkookresowy. Około 1/3 depozytów instytucji niefinansowych ma okres zapadłości (wykupu) 8dni lub mniej, a 90% - mniej niż 6 miesięcy.

- rynek eurowalut jest raczej rynkiem oszczędności i depozytów okresowych niż depozytów popytowych. Oznacza to, że instytucje, które tworzą depozyty w eurowalutach, nie wycofują ich na bezpośrednie finansowanie zakupów, ale zwykle zmieniają depozyty eurowalutowe na walutę krajową i dopiero wtedy nabywają dobra i usługi.

2. Międzynarodowe systemy walutowe

Pojęcie międzynarodowego systemu walutowego.

Na międzynarodowy system walutowy składają się międzynarodowe układy, reguły, instytucje, zasady i zwyczaje, które określają warunki i sposoby funkcjonowania pieniądza w stosunkach międzynarodowych czyli na rynku światowym.

System waluty złotej (1870 - 1914)

Wcześniej w wymianie międzynarodowej - fukcje miernika wartości pełniły metalowe monety. W XVIIIw. zostały zastąpione przez monety kruszcowe - srebrne i złote. Od drugiej połowy XIXw. w roli pieniądza pozostało tylko złoto, które pełniło w obrocie gospodarczym funkcję miernika wartości i środka płatniczego. System ten funkcjonował do wybuchu pierwszej wojny światowej. Kryzys ekonomiczny lat 1929 - 1933 spowodował dezintegrację w sferze walutowej. Kraje zajmowały się rozwiązywaniem wewnętrznych problemów gospodarczych i społecznych, bezrobocia. Wiele krajów dokonało dewaluacji swoich walut (W. Brytania), wierząc, że umożliwi to wzrost eksportu.

System z Bretton Woods.

W lipcu 1944r. w Bretton Woods odbyła się konferencja, w której wzięli udział przedstawiciele 42 państw. Jej celem było określenie zasad takiego systemu walutowego, który wspierałby rozwój gospodarczy po zakończeniu wojny. Na mocy umowy zawartej w Bretton Woods powołany do życia został Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) oraz Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju. W statucie MFW zapisane zostały reguły, którymi kierować się miały kraje w polityce walutowej i ekonomicznej.

Podstawę systemu walutowego z Bretton Woods stanowiły dwie zasady: stabilności walutowej i wymienialności walut.

Z upływem lat system walutowy był coraz mniej stabilny. Aktywną rolę upadku tego systemu odegrały Stany Zjednoczone, gdy 15 sierpnia 1971r. zawiesiły wymienialność dolara na złoto.

Mimo upadku systemu z Bretton Woods należy stwierdzić, że odegrał on w pewnym okresie pozytywną rolę:

- był pierwszym międzynarodowym systemem walutowym utworzonym umownie przez tak wielu uczestników

- zostały ustanowione zasady płatności międzynarodowe, które porządkowały stosunki finansowe między krajami w trudnym okresie powojennym

- powołano do życia ważne organizacje międzynarodowe (MFW i Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju), które istnieją do dnia dzisiejszego i odgrywają znaczącą rolę w międzynarodowych stosunkach gospodarczych i finansowych.

Współczesny międzynarodowy system walutowy.

Od połowy lat siedemdziesiątych zaczął kształtować się tzw. system wielodewizowy.

Najważniejsze waluty międzynarodowe, pełnią funkce:

- miernika wartości i środka płatniczego

- występują na rynku międzynarodowym w roli walut rezerwowych, interwencyjnych, lokacyjnych i transakcyjnych.

Waluta rezerwowa - to taka, w której kraje przechowują swoje rezerwy walutowe. Udział w całości rezerw zależny jest od rozmiarów obrotów zagranicznych z krajami, których waluty występują w roli rezerwowych oraz od struktury walutowej zadłużenia zewnętrznego.

Najważniejsze obecnie waluty rezerwowe to: dolar amerykański, funt brytyjski, euro, funt szwajcarski oraz złoto.

Waluta interwencyjna - to waluta, w której banki centralne przeprowadzają operacje na rynkach walutowych. Celem tych operacji jest stabilizacja kursu waluty krajowej względem innych walut lub ukształtowanie tego kursu na poziomie uznanym za pożądany. Główną walutą interwencyjną jest: dolar USA, euro oraz inne waluty, przede wszystkim funt brytyjski i jen japoński.

Waluta lokacyjna (inwestycyjna) - to taka, w której denominowane są należności i zobowiązania zagraniczne różnych podmiotów, w której inwestorzy realizują swoje inwestycje zagraniczne.

Waluta transakcyjna - to waluta, w której wyrażone są wartości transakcji w obrocie międzynarodowym oraz w której realizowane są płatności eksportowo-importowe. Poza dolarem i euro ważną walutę stanowi jen japoński i funt brytyjski.

Europejski System Walutowy (ESW)

Europejski System Walutowy - obejmował kilka, a następnie kilkanaście krajów Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, dzisiejszej Unii Europejskiej.

Poziom integracji monetarnej ugrupowania integracyjnego (składającego się z suwerennych państw) można określić przez stopień substytucji (zastępowalności) narodowych jednostek pieniężnych między sobą.

Głównymi elementami ESW były:

1) europejska jednostka walutowa (european currency unit - ecu)- składały się na nią wartości walut narodowych jednostek pieniężnych krajów członkowskich w proporcjach zależnych od znaczenia ekonomicznego ich gospodarek, mierzonego udziałem PKB Wspólnoty, udziałem w jej handlu zagranicznym oraz w systemie krótkoterminowej pomocy finansowej. Ecu było rodzajem koszyka walutowego.

2) mechanizm kursów wymiennych i interwencji oraz kredytowania - stosunki wymienne między jednostkami pieniężnymi państw członkowskich były oparte na systemie kursów stałych, z wykorzystaniem ściśle określonej procedury dostosowawczej. Każdy pieniądz narodowy, uczestniczący w EWS miał kurs centralny, określony w stosunku do ecu, na podstawie którego ustalone były kursy bilateralne walut.

ESW, którego zasadniczy kształt określony został w końcu lat siedemdziesiątych, był jednym z podstawowych instrumentów realizacji unii ekonomicznej i walutowej.

Inne jeszcze środki zostały przewidziane w treści Traktatu z Maastricht, ale w latach dziewięćdziesiątych sytuacja w sferze monetarnej w Unii Europejskiej zmieniła się w sposób zasadniczy. Od września 1992r. trudności związane z utrzymaniem podstawowych założeń tego systemu zaczęły się nawarstwiać.

Kryzys ten ujawnił niestabilność strukturalną systemu relacji wymiennych i autonomicznych narodowych polityk walutowych w warunkach rynku, na którym istniała swoboda przepływów kapitałowych. Włochy i Wielka Brytania wycofały swoje waluty z ESW, decydując o swobodnej fluktuacji ich kursów, obniżeniu uległy kursy innych walut, co doprowadziło do ich dewaluacji.

Od sierpnia 1993r. obowiązywał nowy dopuszczalny margines wahań kursów walut (15%), zmianie uległy także zasady interwencji obowiązkowych na rynku monetarnym.

MIĘDZYNARODOWE ORGANIZACJE GOSPODARCZE

1. Światowa Organizacja Handlu (WTO- Word Trade Organization ) - powołana na mocy układu z Marrakeszu z dnia 15.04.1994 r., kończącego rokowania w ramach Rundy Urugwajskiej GATT , którego postanowienia weszły w życie 1.01.1995 r.

WTO zastąpiła Układ Ogólny w sprawie Ceł i Handlu (lub Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu, GATT - General Agreement on Tariffs and Trade).

GATT- podpisany w X.1947 r., traktowany początkowo jako porozumienie tymczasowe, trwał do 31.XII.1994 r.GATT był porozumieniem, a nie klasyczną organizacją międzynarodową.

GATT pełni następujące funkcję:

1) dokonywanie oceny sytuacji w handlu międzynarodowym i poszukiwanie środków do usuwania przeszkód w jego rozwoju.

2) organizowanie wielostronnych rokowań handlowych

3) dokonywanie rewizji Układu w zakresie zasad polityki handlowej

4) rozstrzyganie sporów dotyczących wykonywania zobowiązań przez członków

5) udzielanie zezwoleń na niewypełnienie przez państwa niektórych zobowiązań

Zasady te służyły realizacji celów GATT i zostały przyjęte przez WTO.

Podstawowe zasady w handlu międzynarodowym:

- niedyskryminacja i równość traktowania (wszystkie kraje GATT-WTO mają jednakowe prawo do równego traktowania partnerów handlowych, bez możliwości dyskryminacji)

- zasada wzajemności zwana również zasadą równych korzyści i koncesji

- zasada tzw. klauzula narodowa, której istota polega na obowiązku traktowania towarów na rynku kraju importera w sposób nie mniej korzystny niż tych samych lub substytucyjnych dóbr krajowych

- uznanie taryf celnych i innych opłat o podobnym charakterze za jedyne dozwolone narzędzie polityki handlowej państw

Głównym instrumentem liberalizacji handlu międzynarodowego w ramach GATT były negocjacje, zwane rundami- odbywające się co kilka lat.

- Najwyższym organem WTO jest Konferencja Ministerialna państw członkowskich. Zbiera się co 2 lata i podejmuję decyzję dotyczące wielostronnych porozumień handlowych.

- Kolejny organ to Sekretariat, którym kieruje Dyrektor Generalny mianowany przez Konferencję Ministerialną, która określą także zakres jego zadań.

W 2001 r. do WTO należało 130 krajów, w tym Chiny. Polska jest członkiem od 1.07.1995r. W XII 2000 r. WTO rozpoczęła konferencję w Seattle, przygotowania do zorganizowania kolejnej rundy rokowań. W następstwie przyjętych ustaleń 31.12.2004 r. w Genewie 147 członkowskich krajów WTO przyjęło porozumienie, określające ogólne zasady znoszenia barier w handlu światowym.

2. Międzynarodowy Fundusz Walutowy - MFW (International Monetary Fund) utworzony został w wyniku porozumienia zawartego w trakcie Konferencji w Bretton Woods w 1944 r.

MFW został założony przez 44 państwa uczestniczące w Konferencji (w tym Polskę). W 2002 r. było już 181 krajów. Polska wystąpiła z Funduszu w 1950 r. i pomownie została członkiem w 1986 r.

MFW spełnia 3 podstawowe funkcję:

1) f. regulacyjną- nadzorowanie stosowanych przez kraje członkowskie ograniczeń walutowych,

2) f. kredytową- dostarczenie krajom członkowskim dodatkowych środków finansowych w różnych formach kredytowania

3) f. konsultacyjną- tworzenie form konsultacji i współpracy krajów członkowskich

Najwyższym organem zarządzającym MFW jest Rada Gubernatorów składających się z gubernatorów (ministrowie finansów, prezesi banków centralnych) i ich zastępców, mianowanych przez wszystkie kraje należące do MFW.

W latach 70-tych i następnych, po rozpadzie systemu walutowego w Bretton Woods, Fundusz zachował przed wszystkim możliwości oddziaływania na kraje, którym udziela pomocy finansowej, stymulując napływ do tych gospodarek kapitału zagranicznego.

3. Bank Światowy - po II w.ś. (w 1944 r.) na Konferencji w Bretton Woods, w USA, powołano Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju znany pod nazwą- Bank Światowy.

Cele i funkcje Banku Światowego

BŚ to wyspecjalizowana agenda ONZ, utworzona przez 44 państwa (w tym Polskę). Reprezentanci powierzyli BŚ misję pomocy w odbudowie zniszczonych gospodarek przez działania wojenne oraz wspierania krajów rozwijających się.

Działania mają polegać na:

a) pomocy w odbudowie i rozwoju terytoriów państw członkowskich przez ułatwienie inwestycji oraz pobudzeniu postępu w krajach rozwijających się

b) popieranie długofalowego, zrównoważonego wzrostu międzynarodowej wymiany handlowej oraz utrzymywanie równowagi bilansów płatniczych.

c) wspieraniu i promowaniu prywatnych inwestycji zagranicznych dokonywanych przez prywatnych inwestorów za pomocą gwarancji lub udziału w pożyczkach lub w innych lokatach

d) udzielaniu lub gwarantowaniu pożyczek z innych źródeł (np. z innych organizacji międzynarodowych) na finansowanie najpilniejszych inwestycji, szczególnie w zakresie infrastruktury

e) wspieraniu rozwoju przedsiębiorczości lokalnej

Grupa Banku Światowego to zespół organizacji, których celem jest rozwój współpracy w dziedzinie międzynarodowych stosunków finansowych.

Grupa Banku Światowego obejmuje dziś 4 człony:

a) Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (IBRD)

b) Międzynarodową Korporację Finansową (IFC)

c) Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (IDA)

d) Wielostronną Agencję Gwarancji Inwestycji (MIGA)

4. Organizacja Współpracy i Rozwoju (OECD)- wykształciła się z Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC), która powstała w 1948 r. i zajmowała się administrowaniem środkami napływającymi do Europy Zach. w ramach Planu Marshalla.

Organem decyzyjnym OECD jest Rada, którą tworzą przedstawiciele państw członkowskich oraz reprezentant Komisji Europejskiej.

Podstawowe zadania Rady - to określenie zadań wykonawczych dla Komitetów oraz podejmowanie decyzji budżetowych.

5. Europejski Bank Odbudowy i rozwoju (EBOiR)- jest instytucją młodą, umowa o utworzeniu została podpisana 29.05.1990 r. przez 38 krajów oraz 2 organizację międzynarodowe.

Cele i funkcje EBOiR

EBOiR ma charakter dualny, łączy w sobie cechy zarówno banku rozwoju, jak i banku komercyjnego.

Podstawowym celem banku jest finansowanie rozwoju gospodarczego krajów Europy Środkowej i Wschodniej, a także przyspieszenie transformacji ich gospodarek.

Pozostałe kluczowe cele obejmują:

- inwestycje w krajach tego regionu

- udzielenie pomocy finansowej krajom członkowskim w realizacji reform gospodarczych, strukturalnych i sektorowych

- umocnienie sektora finansowego

- reformę systemu prawnego

- rozwój infrastruktury niezbędnej do wzrostu sektora prywatnego

- podtrzymywanie procesów przekształceń gospodarczych

Działalność EBOiR i źródła jej finansowania:

W dyspozycji EBOiR pozostają następujące instrumenty finansowe :

- kredyty

- inwestycje kapitałowe

- gwarancję

- linie kredytowe

Źródła zasobów kapitałowych EBOiR opierają się głównie na statutowym kapitale akcyjnym.

KRAJE ROZWIJAJĄCE SIĘ

1. Charakterystyka krajów rozwijających się

Klasyfikacje oparte na jednym kryterium cechuje wiele niedoskonałości

• Przyjmując jako kryterium odróżniające kraje rozwijające się od rozwiniętych np. poziom PKB per capita do grupy państw rozwijających się nie można by było zaliczyć niektórych państw arabskich np. Libii, Kuwejtu, Arabii Saudyjskiej(znaczne wydobycie i eksport ropy naftowej oraz niewielka liczba ludności PKB tych krajów jest wyższy niż np. Polski, Węgier).

• Przy wyodrębnianiu państw rozwijających się należy uwzględnić co najmniej kilka cech charakterystycznych, można do nich zaliczyć:

-niski poziom PKB na jednego mieszkańca

-wysoki odsetek zatrudnionych w rolnictwie

-wysoki poziom bezrobocia o charakterze strukturalnym i sezonowym

- niski poziom oświaty, nauki i ochrony zdrowia (np. wysoki wskaźnik analfabetyzmu, wysoki wskaźnik umieralności niemowląt, niska przeciętna długość życia)

-degenerację środowiska naturalnego (np. duże zanieczyszczenie powietrza)

-silną presję demograficzną

-nierówności społeczne

Grupa krajów rozwijających się jest bardzo zróżnicowana:

1. jedna z grup to:

- kraje najsłabiej rozwinięte gospodarczo

- kraje naftowe

- pozostałe kraje słabo rozwinięte gospodarczo

Kraje naftowe dzielą się na dwie podgrupy:

-pierwszą tworzą państwa, które część dochodów z eksportu ropy naftowej przeznaczają na finansowanie inwestycji (rolnictwo, przemysł przetwórczy), a część lokują za granicą w formie inwestycji portfelowych i bezpośrednich inwestycji kapitałowych.

-drugą grupę państw naftowych tworzą kraje, których dochody z eksportu ropy nie wystarczają na pokrycie potrzeb importowych

b) inny podział występuje w przypadku organizacji i instytucji międzynarodowych. OECD dzieli te kraje na 4 kategorie:

1.kraje o średnim dochodzie na mieszkańca

2.kraje o niskim dochodzie na mieszkańca

3.kraje nowo uprzemysłowione

4.kraje OPEC( czyli należące do Organizacji Eksportujących Ropę Naftową)

c) Bank Światowy dzieli wszystkie kraje świata na 4 grupy:

1.kraje o niskim dochodzie

2.kraje o średnioniskim dochodzie

3. kraje o średnim dochodzie

4.kraje o wysokim dochodzie

Bank Światowy stasuje tylko jedno kryterium podziału - poziom PKB, co jest powodem krytyki.

d) ONZ - stosuje podział państw rozwijających się na trzy kategorie:

1.kraje najsłabiej rozwinięte

2.nienaftowe kraje rozwijające się

3.kraje OPEC

2. Problemy rozwoju krajów rozwijających się - ujęcie teoretyczne

Wśród najistotniejszych teorii wiążących niedorozwój ekonomiczny państw rozwijających się z ich udziałem w handlu międzynarodowym należałoby wymienić:

-teorię zależności

-teorię wzrostu zubożającego

-teorię Prebisha

Teoria zależności- sformułowana na przełomie lat 50 i 60 XX w. przez A.G.Franka i P. Barana

• Zaliczana do grupy koncepcji odwołujących się do marksistowskich teorii rozwoju, jej cechą charakterystyczną jest połączenie aspektów gospodarczych i politycznych.

• Teoria zależności jest w dużym stopniu związana z analizą kolonializmu

-struktura gospodarcza wprowadzana przez władze kolonialne w krajach Afryki, Ameryki Południowej i Azji spowolniła rozwój gospodarczy tych obszarów jednak w niektórych krajach rozwijających się straty ekonomiczne spowodowane narzuconym im miejscem w międzynarodowym podziale pracy były rekompensowane rozwojem infrastruktury i oświaty.

-w gronie najbardziej zacofanych znajdują się kraje, które nigdy nie były skolonizowane(Afganistan, Etiopia, Liberia)

-wiele krajów zaliczanych do wysoko rozwiniętych ma kolonialną przeszłość

-z politycznego punktu widzenia okres kolonialny był związany z wieloma negatywnymi zjawiskami, jak handel niewolnikami i ograniczenie ruchów narodowych w podległych krajach, np. Angola, Haiti, po uzyskaniu niepodległości rozpoczął się okres walk o władzę.

Teoria wzrostu zubożającego - opracowana w latach 50 XX w. twórcą jest J. N. Bhagwati, zwraca uwagę na fakt, że w pewnych warunkach handel międzynarodowy odbywający się zgodnie z zasadą kosztów komparatywnych prowadzi do spadku dobrobytu państwa zwiększającego eksport.

Zjawisko to dotyczy przede wszystkim produkcji surowców i artykułów rolnych, występują one zwykle, gdy:

- kraj ma dominującą pozycję na rynku poszczególnych surowców

-wpływ ze sprzedaży surowców stanowią istotną część dochodów eksportera

-popyt na surowce eksportowane przez dany kraj wykazuje niewielką elastyczność cenową

Prebish sformułował postulaty dotyczące zmiany sposobu uczestnictwa krajów rozwijających się w handlu międzynarodowym:

-postulat przesunięcia czynników wytwórczych z produkcji surowców przeznaczonych na eksport do produkcji artykułów przemysłowych, któremu często towarzyszyła propozycja ograniczenia przez kraje rozwijające się importu tych artykułów

-postulat próby podniesienia cen artykułów surowcowo-rolnych eksportowanych przez kraje rozwijające się przez wchodzenie w porozumienia kartelowe

-postulat zwiększenia pomocy gospodarczej i szerszego otwarcia swych rynków dla towarów przemysłowych pochodzących z krajów rozwijających się ze strony krajów rozwiniętych(jako rekompensata za małe korzyści uzyskiwane z handlu międzynarodowego)

3. Różnice w rozwoju pomiędzy krajami rozwiniętymi a rozwijającymi się.

W latach 1950-1960 przeciętny PKB krajów Trzeciego Świata w przeliczeniu na jednego mieszkańca wynosił 120 USD, a w krajach wysoko rozwiniętych (należących do OECD) osiągał średnio poziom 1000 USD.

Po uzyskaniu niezależności politycznej kraje słabo rozwinięte podjęły działania w celu przyspieszenia rozwoju gospodarczego, budowy własnego przemysłu oraz zmian struktury gospodarczej:

- niemal wszystkie kraje Trzeciego Świata przystąpiły do ONZ i utworzonych pod jej egidą organizacji międzynarodowych,

- większość państw rozwijających się została członkami MFW, Banku Światowego oraz GATT, licząc na uzyskanie dzięki temu pomocy gospodarczej oraz ułatwień w dostępie do kredytów i rynku zbytu.

Duże znaczenie w kształtowaniu wzajemnej współpracy krajów rozwijających się odegrała konferencja, która odbyła się w Algierze w 1963 r. Uczestniczące w niej kraje przyjęły nazwę Grupa 77 (pod tą nazwa kraje słabo rozwinięte występują nadal, w jej pracach bierze udział już ponad 125 krajów). W 1964 r. powstała organizacja pod nazwą UNCTAD, która stała się reprezentantem interesów krajów rozwijających się na forum międzynarodowym.

Grupa 77 wystąpiła ze wspólnym programem, w którym domagały się:

- wprowadzenia ułatwień w eksporcie, m.in. przez przyznanie im specjalnych preferencji na rynkach krajów rozwiniętych;

- stabilizację rynków przemysłowych i rolnych przez zawieranie międzyrządowych porozumień towarowych;

- żądanie corocznego transferu środków finansowych na ich rzecz w wysokości 1 PKB krajów rozwiniętych (później obniżono do 0,7% PKB, z zastrzeżeniem, by udzielana pomoc miała częściowo charakter darowizn, a częściowo długoterminowych nisko oprocentowanych kredytów);

- domaganie się transferu technologii, pomocy technicznej, pomocy w rozwoju floty morskiej i infrastruktury usługowej.

Niektóre kraje rozwijające się uzyskały pod koniec XX w. dobre wyniki ekonomiczne, do grupy tej należy zaliczyć:

- tzw. Azjatyckie Tygrysy: Hongkong, Singapur, Tajwan, Koreę Południową oraz kilka państw arabskich eksportujących ropę. Zaliczane są one do grona krajów o wysokim PKB per capita (Singapur np. uzyskał jego poziom o 7% wyższy od średniej w krajach OECD);

- kraje rozwijające się są bardzo wrażliwe na zawirowania na rynku międzynarodowym (azjatycki kryzys finansowy i gospodarczy w 1997 r. doprowadził do spadku PKB większości krajów rozwijających się).

W połowie lat 90 XX w. PKB na jednego mieszkańca w grupie krajów rozwijających się wzrósł średnio do 1090 USD, co oznacza, że w ciągu 50 lat nastąpił dziewięciokrotny wzrost tego wskaźnika.

Większość krajów słabo rozwiniętych nadal stoi przed problemami, co 50 lat temu.

W latach 1985-1995 PKB na jednego mieszkańca w krajach słabo rozwiniętych zwiększał się rocznie jedynie o 0,4%.

Niektóre kraje zanotowały w tym okresie nawet realny spadek PKB per capita, np. Zjednoczone Emiraty Arabskie o 2,8%, Arabia Saudyjska o 1,9%, Republika Południowej Afryki o 1,1%, Brazylia o 0,8%.

4. Integracja gospodarcza jako sposób wzmocnienia pozycji krajów rozwijających się.

W latach 60 XX w. w Ameryce Łacińskiej podjęto pierwsze próby integracji gospodarczej:

- Argentyna, Brazylia, Chile, Ekwador, Kolumbia, Meksyk, Paragwaj, Peru, Urugwaj - powołały Stowarzyszenie Wolnego Handlu Ameryki Łacińskiej (LAFTA), które w okresie 12 lat miało doprowadzić do zniesienia ceł w ich wzajemnych obrotach przy zachowaniu przez każdy kraj autonomicznej zewnętrznej taryfy celnej wobec państw trzecich;

- W 1960 r. utworzono Wspólny Rynek Ameryki Środkowej (CACM), obejmujący Gwatemalę, Honduras, Kostarykę, Nikaraguę i Salwador;

- W 1961 r. powołano Środkowoamerykański Bank Integracji Gospodarczej, którego celem było wspomaganie rozwoju przemysłu w tym regionie, a także współpracy kredytowej i walutowej;

- W 1965 r. powołano ugrupowania o nazwie Karaibskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (CARIFTA), w 1969 r. zawarto porozumienie, aby w okresie 10-15 lat utworzyć tzw. Indyjski Wspólny Rynek (Boliwia, Ekwador, Kolumbia, Peru, Wenezuela, Chile) - ujawniły się rozbieżności interesów i korzyści ze współpracy nie były takie same dla poszczególnych członków;

- Próbą poprawy sytuacji było rozszerzenie zakresu integracji, co doprowadziło do utworzenia w 1973 r. Wspólnoty Karaibskiej (CARICOM) - podstawowym problemem tego ugrupowania były duże różnice potencjału ekonomicznego państw członkowskich oraz brak dywersyfikacji ich struktur gospodarczych;

- Stworzono Zgromadzenie Parlamentarzystów Wspólnoty Karaibskiej - wzrosły obroty pomiędzy krajami członkowskimi z 500 mln USD w 1990 r. do 800 mln w 1997 r.;

- Ożywienie procesów integracyjnych nastąpiło w Ameryce Łacińskiej w roku 1991 - powstał Wspólny Rynek Ameryki Południowej (Mercosur) - zrzeszający w chwili powstania Brazylię, Argentynę, Paragwaj i Urugwaj. Na kraje tej grupy przypada ok. 50% PKB Ameryki Łacińskiej i jest to rynek liczący 200 mln konsumentów. Jest to obecnie najważniejsze ugrupowanie w tym regionie;

- W 1994 r. utworzono przez Stany Zjednoczone, Kanadę i Meksyk - Północnoamerykańską Strefę Wolnego Handlu (NAFTA) - z zamiarem rozszerzenia jej na kraje Ameryki Południowej;

- Próby współpracy podejmowały także kraje afrykańskie i azjatyckie - już w 1945 r. utworzono Ligę Państw Arabskich (Egipt, Irak, Jordania, Liban, Syria, Arabia Saudyjska, Jemen), w późniejszym okresie dołączyły m.in. Algieria, Maroko, Tunezja, Libia, Bahrajn i Zjednoczone Emiraty Arabskie - ułatwienie rozwoju gospodarczego, wymiany handlowej i współpracy finansowej;

- W 1962 r. Egipt, Algieria, Maroko, Ghana, Gwinea i Mali zawarły porozumienie o utworzeniu wspólnego rynku - tzw. Grupa Casablanki - celem było zniesienie ceł i ilościowych ograniczeń w handlu oraz utrudnień w migracji siły roboczej;

- W 1975 r. ugrupowanie utworzone przez kraje Afryki Zachodniej - Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej (ECOWAS) - celem wspólnoty była liberalizacja wzajemnego handlu, wprowadzenie zewnętrznej taryfy celnej dla krajów trzecich, uzyskanie swobody ruchu osobowego, współpraca w wykorzystaniu zasobów naturalnych, rolnictwie i rybołówstwie, przemyśle, transporcie oraz komunikacji;

- W 1967 r. powołano Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN) - Filipiny, Indonezja, Malezja, Singapur i Tajlandia, przedmiotem działań jest szeroka współpraca w przemyśle, handlu i transporcie. Obecnie do ASEAN należy także Brima, Brunei, Laos i Wietnam. Ugrupowanie to przyczyniło się do wzrostu współpracy ekonomicznej, sukcesem jest przetrwanie kryzysu azjatyckiego lat 90, istotna rolę odgrywa tu Japonia, która jest wzorem i liderem ASEAN;

- Asuan 1980 r. w Tarawie (Kiribati) zawarto Regionalne Porozumienie Południowego Pacyfiku o Handlu i Współpracy (SPARTECA) - utworzone przez 10 krajów Oceanii oraz dwa wysoko rozwinięte kraje Pacyfiku - Australię i Nową Zelandię;

- Problemy współpracy i integracji występują w działaniach organizacji Współpraca Gospodarcza Azji i Pacyfiku (APEC), powstałej w 1989 r. (obecnie 21 państw) - celem działania jest dążenie do redukcji barier w handlu w rejonie Azji i Pacyfiku, tworzenie efektywnych gospodarek oraz popieranie polityki proeksportowej. Na szczycie w Bogom w Indonezji w 1994 r. podjęto decyzje o wizji wolnego i otwartego handlu oraz inwestycji w regionie do 2010 r. dla gospodarek rozwiniętych i do 2020 r. dla krajów rozwijających się.

Rezultaty integracji gospodarczej:

- najlepsze rezultaty osiągnęła grupa ASEAN - Asuan wyniku dużego zaangażowania w tym rejonie Japonii;

- duże nadzieje są wiązane z działalnością APEC - najsilniejsi członkowie (Australia, Japonia, Kanada, Stany Zjednoczone) mogą odegrać istotną rolę w rozwoju słabo rozwiniętych członków tego ugrupowania (Peru, Wietnamu);

- na uwag zasługują ugrupowania Ameryki Łacińskiej, choć LAFTA i LAIA oraz Mercosur nie osiągnęły znaczących rezultatów w rozwoju integracji metodami charakterystycznymi dla krajów rozwiniętych gospodarczo, to cechuje je trwałość w dążeniu do pogłębiania wzajemnej współpracy.

5. Pomoc dla krajów rozwijających się.

Pomoc jest udzielana przez instytucje i organizacje międzynarodowe, np.:

- Oil Facility Fund utworzony przez bogate kraje OPEC oraz ONZ;

- Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju działające w strukturach Banku Światowego;

- pomoc w ramach tzw. oficjalnej pomocy rozwojowej udzielana przez państwa rozwinięte (od 1968 r. zakładano 0,7 % PKB, pomoc taką realizują tylko niektóre państwa - Dania, Luksemburg, Holandia, Norwegia i Szwecja);

- Pomoc jest przeznaczona przede wszystkim do krajów najsłabiej rozwiniętych (LDC). Termin ten, określony przez ONZ jest stosowany w stosunku do krajów spełniających następujące kryteria:

a) PKB na 1 mieszk. Poniżej 500 USD,

b) niski poziom indeksu APQLI (augmented physical quality of life), który ocenia żywienie, zdrowie i poziom analfabetyzmu,

c) wysoki poziom indeksu EVI (economic vulnerability index), opartego na kryterium niestabilności cen produkcji żywnościowej, niestabilności eksportu towarów i usług.

• Opierając się na tych kryteriach wyodrębniono 34 państwa afrykańskie, 9 azjatyckich, 1 z regionu Karaibów oraz 5 z regionu Pacyfiku.

• Łącznie do grupy LCD zalicza się 49 państw, których populacja stanowi blisko 11% mieszkańców świata, na kraje te przypada tylko 0,5% światowego PKB, ale mają 6% udziału w zadłużeniu międzynarodowym.

W 2002 r. w krajach tych stosunek zadłużenia zagranicznego do PKB wynosił średnio 90%.

---