Elementy dzieła muzycznego

1. Rytm

Rytm to jeden z trzech, obok melodii i harmonii, głównych elementów muzyki. Rytm jest najważniejszym elementem dzieła muzycznego; można sobie wyobrazić muzykę bez melodii, ale nie bez rytmu. Rytm organizuje czasowy przebieg utworu.

Cechą rytmu jest zróżnicowanie dźwięków pod względem długości. Dźwięki mogą być akcentowane lub nie. Za pomocą metrum organizowane są w grupy metryczne, z czego wynika regularność rozłożenia akcentów. Metrum zatem porządkuje rytm w utworze.

Rodzaje rytmów:

Rytm wiązany lub taktowy 

w którym grupy metryczne są związane w (takty) i powtarzają się regularnie przez cały utwór.

Rytm swobodny lub ataktowy 

w którym grupy metryczne następują po sobie bez ujmowania ich w metrum.

Rozkład akcentów w grupach metrycznych nie wymaga żadnych oznaczeń w zapisie w notacji muzycznej, gdyż wynika z naturalnego akcentowania.

Akcent muzyczny - wyraźniejsze, silniejsze podkreślenie jakiegoś dźwięku lub współbrzmienia. Akcent naturalny pojawia się w tzw. "mocnych" częściach taktu. Inne akcenty (melodyczny, harmoniczny) wynikają z linii melodycznej lub współbrzmienia i układu grup rytmicznych (np. w tańcach)

Akcenty dzielą się na:

akcenty naturalne 

wynikają one z samej natury rytmu. Akcentowane są te nuty, które rozpoczynają proste schematy metryczne zebrane w takcie. Są to akcenty metryczne. Dodatkowo akcentowane są, choć nieco słabszym akcentem pierwsze nuty grup powstałych z rozdrobnienia dźwięków. I tak na przykład w metrum trzy czwarte trzecia ćwierćnuta może być zastąpiona grupą czterech szesnastek i choć ta część metrum nie jest akcentowana, pierwsza nuta z grupy wyróżniana jest drobnym akcentem. Jest to akcent grupowy.

akcenty dynamiczne lub charakterystyczne 

akcent taki pojawia się jako nagłe wzmożenie siły dźwięku i może być umieszczony w dowolnym miejscu taktu, zgodnie z zamierzeniem kompozytora. W notacji muzycznej jest to rodzaj akcentu oznaczanego, akcenty metryczne (naturalne) nie wymagają oznaczania.

Znak akcentu umieszcza się nad lub pod główką nuty. Szczególnie wyraźne akcenty zaznacza się symbolem sf (skrót od sforzando - "z całej siły") pod nutą poniżej najniższej linii pięciolinii.

Szczególnym rodzajem akcentu wynikającego z przesunięcia naturalnego akcentu metrycznego na słabą część taktu jest synkopa.

2. Melodia

Melodia to obok rytmu i harmonii jeden z podstawowych elementów muzyki.

Melodia jest przebiegiem dźwięków o różnej wysokości w czasie. Jest powiązana przede wszystkim z rytmem. Wiąże się również z elementami ekspresji muzycznej: dynamiką i artykulacją, z następstw dźwięków wynikają połączenia harmoniczne.

Melodia zwykle związana jest z jedną, określoną tonacją i używa dźwięków do niej należących.

Melodia może być wokalna lub instrumentalna i zwykle jest dostosowana do zakresu i charakteru głosu lub możliwości technicznych instrumentu muzycznego.

Melodia może być prosta lub ozdobna.

Uszeregowanie melodyczne dźwięków w oderwaniu od czasu ich trwania nazywane jest meliką.

Nazwa solmizacyjna - nazwa dźwięku muzycznego alternatywna do literowej. Nazwy solmizacyjne ułatwiają śpiewanie gam.

Nazwy solmizacyjne dla kolejnych dźwięków oktawy:

Solmizacja została wprowadzona przez Guido z Arezzo w XI wieku, a nazwy pochodzą od początkowych zgłosek hymnu do św. Jana:

Ut queant laxis, Re sonare fibris. Mi ra gestorum, Fa muli tuorum. So lve polluti La bii reatum Sancte Joannes

W XVI wieku Anzelm z Flandrii połączył pierwsze litery ostatnich wyrazów (Sancte Joannes), co utworzyło si. Z kolei do zastąpiło bezdźwięczne ut w XVII wieku. Powstało ono z pierwszej sylaby nazwiska G. B. Doniego, który tej zmiany dokonał.

Interwał

W teorii muzyki interwał (z łac. intervallum - dosłownie "miejsce pomiędzy szańcami") to różnica wysokości między dwoma dźwiękami. Interwały mogą wystąpić:

• między dwoma współbrzmiącymi jednocześnie dźwiękami - interwały harmoniczne

• między dwoma następującymi po sobie dźwiękami - interwały melodyczne

3. Harmonia

Harmonika - jeden z podstawowych elementów dzieła muzycznego; dotyczy współbrzmienia dźwięków i ich połączeń uporządkowanych według określonych reguł. Rozróżnia się harmonię klasyczną oraz harmonię jazzową.

Ze względu na rozwój historyczny muzyki wyróżniamy:

1. Harmonikę modalną (do XVI w.) - opierała się ona na ośmiu skalach kościelnych, charakteryzowała się specyficznym brzmieniem, odmiennym od harmoniki w późniejszych okresach.

2. Harmonikę funkcyjną (od XV do początku XX w.) - opiera się na dwóch skalach: durowej i molowej; na wszystkich stopniach tych skal budowane są akordy; główne to tonika, subdominanta i dominanta, poboczne na pozostałych stopniach (II, III, VI, VII). Między akordami istnieją ściśle określone stosunki.

3. Harmonikę sonorystyczną (XX/XXI w.) - wszystkie współbrzmienia i akordy wykorzystywane są na równych prawach; traktowane są dowolnie jako plamy dźwiękowe, dominują dysonanse, w tym współbrzmienia o najbardziej skupionym układzie dźwięków, tzw. klastery.

System dur-moll - system tonalny opierający się na pokrewieństwie skalach durowych i molowych.

Ukształtowany został w muzyce europejskiej na przełomie Renesansu i Baroku. W drugiej połowie XIX stulecia kompozytorzy poszukując nowych środków ekspresji, wprowadzali coraz więcej dźwięków pobocznych, co w XX wieku doprowadziło do powstania nowych systemów tonalnych i muzyki atonalnej.

Każda gama składa się z dwóch tetrachordów, przy czym pierwszy tetrachord gamy C-dur (opartej na naturalnym szeregu diatonicznym) jest drugim tetrachordem gamy F-dur (1 bemol), a drugi tetrachord gamy C-dur jest pierwszym tetrachordem gamy G-dur (1 krzyżyk). Analogicznie pierwszy tetrachord gamy F-dur jest drugim tetrachordem gamy B-dur (2 bemole), pierwszy tetrachord gamy B-dur jest drugim tetrachordem gamy Es-dur (3 bemole).

Podobnie drugi tetrachord gamy G-dur jest pierwszym tetrachordem gamy D-dur (2 krzyżyki), a drugi tetrachord gamy D-dur jest pierwszym tetrachordem gamy A-dur (3 krzyżyki). Taka prawidłowość ma miejsce również w przypadku gam molowych (w trybie naturalnym). Następstwo kolejnych gam zamyka koło kwintowe. Pokrewieństwo pomiędzy gamami durowymi i molowymi oparte jest na zasadzie paralelizmu, przy czym o paralelnym charakterze tonacji decyduje zbieżność materiału dźwiękowego, a więc także liczba przykluczowych znaków chromatycznych. Na przykład gamie C-dur odpowiada a-moll, G-dur - e-moll, D-dur - h-moll, F-dur - d-moll, B-dur - g-moll.

System dur-moll określa się również jako system funkcyjny. Konsekwencją organizacji materiału dźwiękowego na bazie skal opartych na interwałach sekundowych było wytworzenie napięć pomiędzy centrum tonalnym i dźwiękami składowymi akordów tercjowych budowanych na kolejnych stopniach tych skal. Na tej podstawie w epoce Klasycyzmu ukształtował się system harmonii funkcyjnej.

4. Artykulacja

Artykulacja w muzyce to sposób wydobycia i kształtowania dźwięku. W skład artykulacji wchodzi także frazowanie. Artykulacja nadaje utworowi muzycznemu odpowiedni wyraz i dopełnia go pod względem technicznym.

Istnieje szereg określeń artykulacyjnych, niektóre z nich mają charakter uniwersalny, inne są charakterystyczne dla danego instrumentu.

Oto niektóre ze znaków artykulacyjnych:

• Staccato - skracanie dźwięków, mniej więcej o połowę ich wartości, poprzez ostre ich wydobywanie i oddzielanie od siebie. Wiąże się to z inną techniką gry. Na przykład na fortepianie klawisz jest uderzany palcem przy jednoczesnym, raptownym podniesieniu nadgarstka.
  
  

• spiccato - podobne do staccato, lecz jeszcze krótsze i ostrzejsze.
  

• portato - sposób artykulacji pośredni między staccato a legato: dźwięki grane są oddzielnie, ale nie ostro, muzycy używają określenia, że są kładzione.
  

• legato - dźwięki grane są płynnie, w sposób maksymalnie łączny między sobą

• arco - dla instrumentów smyczkowych oznacza wykonanie przez pocieranie strun smyczkiem

• pizzicato - dla instrumentów smyczkowych wydobycie dźwięku przez szarpnięcie struny palcem

• col legno - dla instrumentów smyczkowych wydobycie dźwięku przez uderzenie struny drzewcem smyczka.

• flażolet - dla instrumentów smyczkowych, gitary i harfy: lekkie dotknięcie struny w odpowiednim miejscu, a dla aerofonów: odpowiednie przedęcie; zmienia się wówczas wysokość i barwa dźwięku

• con sordino - z tłumikiem; dla instrumentów smyczkowych oznacza założenie tłumika na podstawek, dla aerofonów - włożenie go do czary głosowej; dla fortepianu i pianina - użycie (jeśli to możliwe) środkowego pedału

• senza sordino - bez tłumika

Inne określenia opisujące charakter utworu i sposób interpretacji:

• agitato - niespokojnie, burzliwie

• animato - z ożywieniem

• apassionato - gwałtownie

• arpeggio - harfowo (niejednoczesne wykonanie akordu, jego składniki są grane szybko w górę lub w dół po kolei)

• cantabile - śpiewnie

• con amore - z uczuciem

• con brio - z życiem

• con dolore - z boleścią

• con grazia - z wdziękiem

• dolce - słodko

• espressivo - wyraziście

• feroce - dziko

• giocoso - wesoło

• glissando (skrót gliss.) - prześlizgując się

• leggiero - lekko

• marcato - podkreślając

• martellato - jak gdyby uderzając młotem

• mezza voce - półgłosem

• mormorando - z zamkniętymi ustami (w śpiewie)

• perdendo - zanikając

• pesante - ciężko

• risoluto - śmiało

• scherzando - żartobliwie

• sempre - stale, bez przerwy

• simile - podobnie (jak poprzednio)

• smorzando - tłumiąc, zamierając

• sostenuto - powściągliwie

• sotto voce - półgłosem

• subito - nagle

• tranquillo - spokojnie

• tremolo - wibrująco (szybkie powtarzanie jednego dźwięku)

• tremolando - wibrująco (szybkie powtarzanie dwóch dźwięków)

• triste - smutno

Określenia artykulacyjne w grze na gitarze pochodzą z języka hiszpańskiego:

• tirando - po szarpnięciu struny palec pozostaje w powietrzu

• apoyando - po szarpnięciu palec opiera się o sąsiednią strunę
  W grze na werblu (i ogólnej grze na zestawie perkusyjnym) stosuje się podział ze względu na:

• Wysokość trzymania pałek czyli free stroke:

• Full stroke (od forte do forte fortissimo) - Uderzenie z pałki trzymanej prostopadle do podłoża

• Medium stroke (mezzo) - Forma pośrednia pomiędzy full i low stroke

• Low stroke (od piano pianissimo do piano) - bardzo niskie trzymanie pałek, ok 2 cm nad membraną

Technikę trzymania pałek:

• Tradycyjna - Trzymanie pałki kciukiem tak, aby pałka przechodziła pomiędzy palcem środkowym a serdecznym

• Amerykańska (standardowa) - pośrednia pomiędzy niemiecką a francuską, luźna i wygodna, użyteczna w graniu na całym zestawie

• Francuska - Trzymanie pałeczki w standardowy sposób (pomiędzy kciukiem a resztą dłoni), z tym że kciuk znajduje się nad resztą dłoni poprzez obrócenie całej dłoni

• Niemiecka - Najbardziej płaska technika, wierzch dłoni jest równlolegle usytuowany do membrany. Bardzo głośna, przy użyciu tej samej siły, co w chwycie francuskim, uzyskuje się o wiele głośniejszy dźwięk

• Technikę uderzenia

• W tej dziedzinie występuje pewna dowolność, wszystko zależy od fantazji muzyka, np. Rim shot - polega na jednoczesnym uderzeniu w obudowę bębna jak i w membranę, co daje specyficzny i głośny dźwięk.

5. Agogika

Agogika - jeden z elementów muzyki, odnoszący się do tempa utworu.

Określenie to początkowo nie odnosiło się do metronomicznego oznaczenia tempa, lecz raczej do ruchliwości przebiegu muzycznego. Termin wprowadzony został do teorii muzyki przez Hugo Riemanna.

Tempo (agogika) oznacza, jak szybko utwór ma być wykonany. Tradycyjnie tempo określa się włoskimi nazwami, które związane ze sposobem wykonania utworu, opisują tempo w sposób przybliżony.

W różnych szkołach i w różnych okresach historycznych różnie je interpretowano. Ściślejsze określenie tempa stało się możliwe od czasu wynalezienia metronomu. Rzadko jednak podaje się ścisłą częstość, raczej przedział częstości, interpretację zostawiając grającemu.

Tempo podaje się nad pięciolinią zaraz za kluczem. Jest to określenie: słowne, podane według skali metronomu (przedziały dla różnych temp wskazują ilość jednostek metrycznych, jakie mają zmieścić się w jednej minucie) lub oba sposoby na raz.

Obecnie używane zamiennie na ogólne określenie tempa.

1. Tempa wolne

• largo = szeroko, b. powoli

• lento = powoli

• adagio = wolno

• grave = poważnie, ciężko

2. Tempa umiarkowane

• andante = w ruchu spokojnego kroku

• andantino = nieco szybciej niż andante

• moderato = trochę żywiej niż andante

• allegretto = dość żywo (nieco wolniej niż allegro)

3. Tempa szybkie:

• allegro -= prędko, ruchliwie, wesoło

• vivo = żywo

• vivace = szybko

• presto = szybko, śpiesznie

• prestissimo = bardzo szybko

Dla dokładniejszego określenia temp używa się dodatkowych wyrażeń:

• maestoso = majestatycznie

• molto, assai = bardzo

• doppio movimento = podwojenie tempa

• meno = mniej

• meno mosso = wolniej

• non troppo = nie zanadto (np. allegro non troppo = szybko, lecz nie zanadto żywo)

• piú = bardziej, więcej

• piú mosso = żywiej

• sempre = stale, zawsze

• sostenuto = wstrzymując

• un poco = trochę, nieco

• acceleradno (acc.) = przyspieszając

• animando, avvivando = ożywiając

• poco a poco sringendo = stopniowo przyspieszając

• sempre piú mosso = coraz żywiej

• rallentando (rall.), slentando = zwalniając

• allargando = rozszerzając

• ritardando (ritard.), ritenuto(rit.) = opóźniając

• tempo primo, tempo I, T. I, tempo giusto, a tempo = tempo pierwsze

Określenie rubato (np. tempo roubato) oznacza przedłużanie przez wykonawcę niektórych wartości rytmicznych, a skracanie innych, w taki sposób, że w sumie łączny czas trwania taktu lub frazy zostaje zachowany (wł. rubare = kraść, a więc jednej nucie ukraść, innej dodać). Rubato w muzyce było szeroko stosowane już w XVIII wieku; w XIX wieku często stosuje je w swoich utworach Fryderyk Chopin.

Wszystkie określenia podają tempo w przybliżeniu. Dokładne tempo wskazać może dopiero metronom, czyli taktomierz.

Określenia tempa mogą być dodatkowo modyfikowane określeniem uzupełniającym:

• assai - dość

• meno - mniej, np. meno vivo - nie tak prędko

• molto - bardzo

• non tanto - nie zanadto

• non troppo - nie zanadto

• piú - więcej, np. piú adagio - wolniej niż adagio

• poco a poco - coraz bardziej, np. poco a poco ritardando - coraz bardziej zwalniając

• poco un poco - trochę, np. poco un poco animato trochę ożywiając

• quasi - jakby

Chwilowe zmiany tempa podaje się pod pięciolinią na początku odcinku tekstu muzycznego, którego one dotyczą. Powrót do poprzedniego tempa zaznacza się określeniem: a tempo lub tempo primo.

We współczesnej literaturze pojawia się trend odchodzenia od włoskiej terminologii i zastępowania jej terminologią w narodowym języku. Na przykład zamiast vivo - żwawo po polsku lub vigorously w literaturze angielskiej.

6. Dynamika

Dynamika określa natężenie dźwięku muzycznego.

Większość instrumentów muzycznych cechuje się możliwościami wydobycia dźwięków o zróżnicowanej głośności.

Wyróżnia się dwa zasadnicze odcienie dynamiczne:

• f (forte) - głośno

• p (piano) - cicho

Oba odcienie występują w kilku stopniach natężenia:

Nazwa włoska	Znaczenie
fff (fortissimo possibile)	możliwie najgłośniej
ff (fortissimo)	bardzo głośno
f (forte)	głośno
mf (mezzo forte)	dość głośno
mp (mezzo piano)	dość cicho
p (piano)	cicho
pp (pianissimo)	bardzo cicho
ppp (pianissimo possibile)	możliwie najciszej

Pomiędzy mf i mp występuje tylko niewielka różnica głośności.

Dobór natężenia dźwięku w dużej mierze zależy od interpretacji i od umiejętności technicznych. Na przykład kontrastowanie pomiędzy pp i ppp wymaga dobrego opanowania instrumentu i jest niezwykle trudne dla początkujących instrumentalistów. Podobnie wydobycie fff wymaga często użycia znacznej siły i może być trudne dla niektórych.

Cały utwór może być skomponowany w tym samym odcieniu dynamicznym lub dynamika może być zmienna w czasie. Zmiany dynamiczne mogą być raptowne lub następować stopniowo. Stopniowy wzrost dynamiki dźwięku nazywany jest crescendo, podczas gdy stopniowy spadek dynamiki diminuendo (inaczej: decrescendo).

Istnieje ponadto wiele określeń, odnoszących się do bliższego wyrażania siły, sposobu wykonania lub charakteru utworu:

Nazwa włoska	Znaczenie
ad libitum	dowolnie
affetuoso	serdecznie, z uczuciem
agitato	burzliwie
alla	w stylu
amoroso	miłośnie, z uczuciem
animato	z ożywieniem
arioso	śpiewnie
brillante	błyskotliwie
cantabile	śpiewnie
con amore	z uczuciem
con anima	z życiem
con brio	żywo, wesoło
con dolore	z bólem
con forza	z siłą
con fuoco	ogniście, z temperamentem
con grazia	z wdziękiem
con moto	ruchliwie
deciso	zdecydowanie
dolce	słodko
espressivo	wyraziście
funebre	pogrzebowo
giocoso	żartobliwie
maestoso	majestatycznie
marcato	wyraźnie zaznaczając
mesto	smutnie
mormorando	mrucząc
non troppo	nie zanadto
obbligato	obowiązkowo
ostinato	uporczywie
parlando	mówiąc
risoluto	zdecydowanie
scherzando	żartobliwie
senza	bez
simile	w ten sam sposób
sotto voce	półgłosem
spianato	równo, gładko, z prostotą
súbito	nagle
secco	oschle, sucho
tenuto	wytrzymać
tranquillo	spokojnie
tutti	wszyscy
una corda	na jednej strunie ^[1]
unisono	kilka głosów śpiewa tę samą melodię
voce	głos

7. Kolorystyka (Barwa)

Kolorystyka jest jednym z elementów dzieła muzycznego, który wiąże się ze środkami wykonawczymi utworu. Pozwala na dostrzeganie różnic między dźwiękami o tej samej wysokości zaśpiewanymi lub zagranymi przez różne instrumenty lub głosy.

Na jakość brzmienia utworu wpływa artykulacja, czyli sposób wydobywania i łączenia dźwięków, zestawienie instrumentów (głosów), ich ilość, rejestr w jakim są używane, dynamika, rodzaje stosowanych współbrzmień i połączeń harmonicznych.

Określenia dotyczące kolorystyki nie są pojęciami formalnymi, lecz branymi z języka potocznego, i tak kolorystyka może być np.: delikatna, bogata, jasna, pełna, łagodna, spokojna, wesoła, skontrastowana, wyrafinowana, mroczna, zgaszona, hałaśliwa, subtelna, toporna, itp.

Kolorystyka jest, obok interpretacji, jednym z najważniejszych elementów wyrazu utworu (czyli jego nastroju i przekazywanych treści). Szczególnie duże znaczenie kolorystyka ma w muzyce dźwiękonaśladowczej, ilustracyjnej oraz programowej.

Rozwój kolorystyki, wiążący się z przywiązywaniem wagi do brzmienia dzieła muzycznego, rozpoczyna się od klasycyzmu. Wcześniejsze epoki również posługiwały się tym środkiem wyrazu, ale najczęściej był on wykorzystywany jako imitacja. Przykładem są chansons Clementa Janequina (1485-1558), naśladujące odgłosy śpiewu ptaków lub ilustrujące wydarzenia historyczne (Bitwa pod Marignano).

Kolorystyka, której szczytowe osiągnięcia przypadły na okres romantyzmu i impresjonizmu, została zapoczątkowana w twórczości prekursora romantyzmu, Ludwiga van Beethovena. Jego VI Symfonia zwana Pastoralną, pierwsza symfonia programowa, wykorzystuje środki kolorystyczne dla zilustrowania poszczególnych części symfonii (np. Burza).

Przykładem roli kolorystyki w utworze muzycznym jest cykl Obrazki z wystawy (1874) Modesta Musorgskiego. Dzieło, napisane pierwotnie na fortepian, dopiero zinstrumentowane przez Maurycego Ravela, mistrza kolorystyki i instrumentacji, w pełni stało się muzyczną interpretacją obrazów Hartmanna. Miniatura z tego cyklu Bydło, budowana na narastaniu dźwięku prowadzonym konsekwentnie do połowy utworu, a potem jego zanikaniu, oparta na prostym motywie melodycznym utrzymanym w dolnym rejestrze, przypomina przemarsz bydła względem obserwatora znajdującego się w jednym punkcie.

Literatura muzyczna zawdzięcza Ravelowi jeszcze jedną wielką kompozycję zbudowaną barwą: jego Bolero (Ravel) jest jednofrazowym motywem melodycznym powtarzanym w coraz to innej instrumentacji. Charakterystyczny ostinatowy akompaniament podkreśla jednorodność formalną utworu.
Podobny w założeniach jest fragment z I Suity Peer Gynt E. H. Griega W grocie króla gór.

Dziełem, w którym kolorystyka buduje treści programowe utworu jest poemat symfoniczny Camille Saint-Saënsa Danse macabre. Sucha i twarda barwa dźwięku ksylofonu ilustruje klekot szkieletów wirujących w tańcu, skrzypce imitują głos śmierci, a obój pianie koguta o świcie.

Barwie orkiestrowej główną rolę przypisał francuski impresjonista Claude Debussy w dramacie Peleas i Melisanda. Niuanse kolorystyczne motywów, poszczególnych scen są elementem formotwórczym dzieła. Debussy cieniowaniem kolorystycznym oddał kontrastowość pór dnia istotną w utworze Maeterlincka.

Również po mistrzowsku barwą posługiwał się kontynuator Debussego Olivier Messiaen. Ornitolog z zamiłowania, obok łączenia z kompozycjami nagrań autentycznych odgłosów ptaków, w celu ich zilustrowania, poszukiwał różnych możliwości instrumentów.

W swoisty sposób kolorystykę wykorzystywał w swojej twórczości rosyjski przedstawiciel ekspresjonizmu Aleksander Skriabin. Poszczególnym tonacjom przypisywał konkretne kolory i oznaczał je ich nazwami. Swoje wielkie widowiska muzyczne w sposób dosłowny łączył z barwą, były to spektakle, którym towarzyszyły kolorowe światła, a ich symbole zapisywał nad nutami, jak każde inne określenia interpretacji dzieła.

Instrument muzyczny to przyrząd służący muzykowi do wykonywania muzyki w inny sposób, niż za pomocą głosu ludzkiego. Charakterystyczną cechą odróżniającą poszczególne rodzaje instrumentów jest ich brzmienie, przez co do rozpoznania ich wystarcza organ słuchu. Podział instrumentów na grupy jest trudny, gdyż można klasyfikować je na wiele sposobów, a ponadto wiele z nich można zaszeregować jednocześnie do wielu różnych grup. Przykładem może być fortepian, który ze względu na źródło dźwięku jest instrumentem strunowym, ze względu na sposób produkowania dźwięku - akustycznym, ze względu na wzmocnienie - rezonansowym, ze względu na powstawanie dźwięku - perkusyjnym, a ze względu na sposób wykonywania muzyki - klawiszowym.

Podział instrumentów muzycznych

Podstawowa, oparta na zasadach akustycznych, klasyfikacja instrumentów muzycznych została przedstawiona w 1914 r. przez austriackiego muzykologów Ericha Moritza von Hornbostela i Curta Sachsa w oparciu o systematykę stworzoną w 1888 przez Victora Charlesa Mahillona, dzieli instrumenty w zależności od wibratora (źródła dźwięku). Jej podstawowy szkielet jest następujący:

1. Idiofony (Kategoria:Idiofony) - instrumenty samobrzmiące, należące do instrumentów perkusyjnych, w których wibratorem jest ciało stałe mające własną sprężystość;
2. Membranofony (Kategoria:Membranofony) - instrumenty, w których wibratorem jest napięta membrana;
3. Chordofony (Kategoria:Chordofony) - instrumenty strunowe, w których wibratorem jest napięta struna;
4. Aerofony (Kategoria:Aerofony) - instrumenty, w których wibratorem jest drgający słup powietrza zamknięty w przestrzeni rezonansowej.

Systematyka ta została uzupełniona o

5. Elektrofony (Kategoria:Elektrofony) - elektroniczne instrumenty muzyczne, w których emiterem dźwięku jest głośnik.

Obok powyższej klasyfikacji naukowej w powszechnym użyciu jest też praktyczny podział instrumentów muzycznych na:

• instrumenty strunowe

• smyczkowe

• szarpane

• klawiszowe

• instrumenty dęte

• drewniane

• blaszane

• klawiszowe

• instrumenty perkusyjne

• o określonej wysokości dźwięku

• o nieokreślonej wysokości dźwięku

Ponadto instrumenty możemy również podzielić ze względu na ilość dźwięków muzycznych do uzyskania jednocześnie:

• instrumenty monofoniczne

• instrumenty polifoniczne (akordowe)

a także ze względu na sposób produkowania dźwięku:

• instrumenty akustyczne

• instrumenty elektromechaniczne

• instrumenty elektroniczne

---