1. Leki stosowane w resuscytacji Adrenalina (zwana także epinefryną, ATC: C 01 CA 24) - hormon i neuroprzekaźnik katecholaminowy wytwarzany przez gruczoły dokrewne pochodzące z grzebienia nerwowego (rdzeń nadnerczy, ciałka przyzwojowe, komórki C tarczycy) i wydzielany na zakończeniach włókien współczulnego układu nerwowego. Pierwsza nazwa pochodzi z łac. od ad- +renes, a druga z greki od epi- +nephros oznaczają to samo - t.j "nad nerką". Działanie Adrenalina odgrywa decydującą rolę w mechanizmie stresu, czyli błyskawicznej reakcji organizmu człowieka i zwierząt kręgowych na zagrożenie, objawiających się przyspieszonym biciem serca, wzrostem ciśnienia krwi, rozszerzeniem oskrzeli, rozszerzeniem źrenic itp. Oprócz tego adrenalina reguluje poziom glukozy (cukru) we krwi, gdyż jest koenzymem uruchamiającym przemianę glikogenu w glukozę. Adrenalina występuje również w roślinach. Jej znaczenie farmakologiczne jest ograniczone z powodu niewielkiej trwałości hormonu. Adrenalina należy do szeregu fenetylamin. Pod względem chemicznym jest pochodną katecholu, która w organizmach żywych jest otrzymywana w wyniku reakcji dwóch aminokwasów - fenyloalaniny i tyrozyny. Działanie adrenaliny polega na bezpośrednim pobudzeniu zarówno receptorów α-, jak i β-adrenergicznych, przez co wykazuje działanie sympatykomimetyczne. Wyraźny wpływ na receptory α widoczny jest wobec naczyń krwionośnych, ponieważ w wyniku ich skurczu następuje wzrost ciśnienia tętniczego. Adrenalina przyspiesza czynność serca jednocześnie zwiększając jego pojemność minutową, w nieznaczny sposób wpływając na rozszerzenie naczyń wieńcowych; rozszerza też źrenice i oskrzela ułatwiając i przyśpieszając oddychanie. Ponadto hamuje perystaltykę jelit, wydzielanie soków trawiennych i śliny oraz obniża napięcie mięśni gładkich. Adrenalina jako hormon działa antagonistycznie w stosunku do insuliny - przyspiesza glikogenolizę, zwiększając stężenie glukozy w krwi. Wyrzut adrenaliny do krwi jest jednym z mechanizmów uruchamianych przy hipoglikemii. Zwiększa ciśnienie rozkurczowe w aorcie oraz zwiększa przepływ mózgowy i wieńcowy. Poprawia przewodnictwo i automatykę w układzie bodźcowo-przewodzącym. Zwiększa amplitudę migotania komór, przez co wspomaga defibrylację. Zastosowanie lecznicze Podana dożylnie działa szybko, ale krótko i jest w tej postaci stosowana przy reanimacji. Ma ona w tym zastosowaniu działanie pobudzające kurczliwość mięśnia sercowego, poprawiające przewodnictwo bodźców w sercu, a także poprawę skuteczności defibrylacji elektrycznej. Jest stosowana w leczeniu wstrząsu anafilaktycznego i w tych przypadkach napadów astmy oskrzelowej, kiedy nie pomaga podawanie innych leków i staje się zagrożeniem życia. Podana doustnie zostaje rozłożona przez soki trawienne. Adrenalina jest lekiem pierwszego rzutu w zatrzymaniu krążenia niezależnie od mechanizmu; jest lekiem preferowanym w leczeniu anafilaksji i lekiem drugiego rzutu w leczeniu wstrząsu kardiogennego. Dawkowanie Dawkowanie przy NZK 1 mg i.v. co 3-5 minut. Nie stosuje się już dużych dawek, bo po przywróceniu akcji serca powoduje tachykardię i zwiększone zużycie tlenu przez serce. Rozszerza źrenice, co nie pozwala na ocenę ośrodkowego układu nerwowego. Przy podaniu adrenaliny przez rurkę dotchawiczą dawki powinny być 3-10 razy wyższe niż dożylne. Do rurki podaje się zazwyczaj 2-3 mg adrenaliny rozcieńczone 10 ml wody do wstrzyknięć. Amiodaron (ATC: C 01 BD 01) - lek zwiększający czas trwania potencjału błonowego. Należy do III grupy leków antyarytmicznych zgodnie z podziałem wg Vaughana Wiliamsa. Właściwości Lek działa na układ krążenia wielostronnie. Wydłuża czas trwania potencjału błonowego wszystkich tkanek mięśnia sercowego. Zmniejsza zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen. Hamuje również 4 fazę potencjału czynnościowego, co łącznie daje działanie antyarytmiczne. Amiodaron wpływa również na przepływ wieńcowy rozszerzając naczynia wieńcowe i powoduje również zmniejszenie oporów naczyniowych na obwodzie, co odciąża pracę serca i może obniżać ciśnienie tętnicze. Zmniejsza wrażliwość mięśnia sercowego na katecholaminy poprzez swoje działanie antagonistyczne w stosunku do receptorów α i β-adrenergicznych. Lek nie ma wpływu na kurczliwość mięśnia sercowego. Lek bardzo różnie się wchłania u różnych chorych, kumuluje się w organizmie i łatwo może zostać przedawkowany. Wymaga kontroli stężenia w surowicy krwi, szczególnie podczas ustanawiania dawki podtrzymujące po wysyceniu tym lekiem. Jego czas połowicznego rozpadu wynosi około 30 dni, a jego działanie może się utrzymywać nawet do 150 dni po odstawieniu leku. Normalnym zjawiskiem jest pojawienie się zmian w elektrokardiogramie zmian typu zaburzeń załamka T, pojawienie się załamka U i przedłużenie odstępu Q-T Zastosowanie Jest skuteczny w niemiarowościach różnego pochodzenia: leczenie reanimacyjne migotania komór/częstoskurczu komorowego bez tętna (VF/VT), częstoskurcz komorowy przy stabilnej hemodynamice inne oporne na leczenie postacie tachyarytmii Może być stosowany u chorych z chorobą wieńcową serca. Dawkowanie Najczęściej jest stosowany wg schematu wysycania, przez pierwszy tydzień podaje się 200 mg trzy razy dziennie co 8 godzin, a potem dawka potrzymująca wynosi od 200 do 400 mg na dobę. W reanimacji wg algorytmu do migotania komór i częstoskurczu komorowego bez tętna (VF/VT) stosuje się jednorazowo 300 mg i.v. w bolusie po trzeciej defibrylacji. Ponadto algorytm zaawansowanych zabiegów resuscytacyjnych (ALS - Advanced Life Support) zaleca stosowanie Amiodaronu w przypadku: - częstoskurczu komorowego z tętnem - dawka 300 mg - w przypadku kardiowersji rytmów niestabilnych - dawka 300 mg/24 godz. Działania niepożądane Amiodaron ma budowę chemiczną zbliżoną do trójjodotyroniny i może zaburzać metabolizm tego hormonu. Efektem może być nadczynność, bądź niedoczynność tarczycy. W czasie stosowania może się odkładać w postaci drobnych złogów w rogówce, które znikają po odstawieniu leku. Fotosensybilizacja skóry (10% pacjentów) - wymagana ochrona przed słońcem. Zwłóknienie płuc. Z zaburzeń związanych z stężeniem leku obserwujemy zaburzenia żołądkowo-jelitowe, bezsenność, zaburzenie ośrodkowego układu nerwowego. Lidokaina (lignokaina, ATC: C 01 BB 01, N 01 BB 02) - lek przeciwbólowy typu amidowego, służący do miejscowego znieczulania. Przeważnie podawany jest przezskórnie w formie aerozolu lub żelu. W stomatologii najczęściej używany w postaci dwuprocentowego roztworu chlorowodorku lidokainy w ampułkach (w czystej postaci lub z dodatkiem noradrenaliny). Lidokaina jest również lekiem antyarytmicznym z grupy IB. Skraca czas trwania potencjału czynnościowego (wydłuża czas potencjału spoczynkowego). Nie przedłuża okresu refrakcji. Hamuje nieprawidłowy automatyzm w komorach. Działanie Powoduje odwracalne zahamowanie przewodnictwa impulsów we włóknach nerwowych poprzez blokowanie pompy sodowo-potasowej i zahamowanie przepuszczalności błony neuronu dla jonów sodu. Charakteryzuje się stosunkowo małym wpływem depresyjnym na mięsień sercowy i nie wpływa na częstość akcji serca. Efekt zastosowania lidokainy w aerozolu jest widoczny po upływie minuty i trwa przez 5-6 min. Metabolizowana jest w wątrobie, wydalana w 90% w formie nieaktywnych metabolitów. Działania niepożądane uczucie pieczenia lub świąd, drgawki, porażenie ośrodka oddechowego, nudności, wymioty Zatrucie, po przedawkowaniu lidokainy objawia się nudnościami, wymiotami, obniżeniem ciśnienia i drżeniem mięśni. W ciężkich zatruciach pojawiają się drgawki, zaburzenia widzenia, zapaść i porażenie ośrodka oddechowego. U osób z zaburzeniami przewodzenia impulsów w sercu, może wystąpić zatrzymanie akcji serca. Wskazania Miejscowe znieczulenie skóry przed bolesnymi zabiegami. Znieczulenie powierzchniowe przed drobnymi zabiegami. Miejscowe znieczulenie błon śluzowych. Rzadziej bywa stosowna jako lek przeciwarytmiczny, w niemiarowości komorowej. Według aktualnych Wytycznych Resuscytacji Krążeniowo-Oddechowej jest stosowana w resuscytacji w opornym na leczenie VF/VT jedynie wtedy, gdy amiodaron jest niedostępny, w dawce 100 mg (1-1,5 mg/kg). Przeciwwskazania nie stosować w przypadku istniejącego ryzyka przeniknięcia do ucha środkowego - potencjalne działanie ototoksyczne Atropina (ATC: A 03 BA 01, S 01 FA 01) jest alkaloidem tropanowym (podobnie jak skopolamina i hioscyjamina) występującym głównie w roślinach z rodziny psiankowatych, np. pokrzyku wilczej jagodzie (Atropa belladonna), bieluniach (Datura spp.) i lulkach (Hyoscyamus spp.), w dwóch ostatnich jednak jest jej znacznie mniej niż skopolaminy). Jest to substancja zaliczana do leków cholinolitycznych, czyli parasympatykolityków, a ściślej do nieselektywnych inhibitorów receptorów muskarynowych. Właściwości roślin zawierających alkaloidy tropanowe wykorzystywano w medycynie już w starożytności. Równocześnie odnotowywano zastosowanie ich jako trucizn. Wpływ atropiny na organizm i jej zastosowanie w medycynie Serce - niewielkie dawki powodują ujemny efekt chronotropowy (prawdopodobnie wynik zablokowania receptorów M1 w pozazwojowych neuronach układu współczulnego, co nasila działanie acetylocholiny na receptory M2 w węźle zatokowo-przedsionkowym). W większych dawkach przyspiesza akcję serca (blokowanie wymienionych już receptorów M2 w węźle zatokowo-przedsionkowym). Innym efektem działania atropiny jest wywierany dodatni efekt dromotropowy, co zwiększa przewodzenie pobudzenia między przedsionkami i komorami serca. Pozwoliło to zastosować atropinę w leczeniu bloku przedsionkowo-komorowego związanego ze zbyt intensywną impulsacją przywspółczulną ze strony nerwu błędnego oraz usuwaniu skutków zatrucia glikozydami nasercowymi. Układ krążenia - na drodze jeszcze niepoznanego mechanizmu atropina w dawkach toksycznych działa wazokonstrykcyjnie (obkurczająco) na naczynia skóry. Ślinianki, gruczoły potowe i gruczoły w oskrzelach - zahamowanie wydzielania. W dużych dawkach również zahamowanie wydzielania przez gruczoły żołądka. Brak wydzielania potu, szczególnie u dzieci, może doprowadzić do zaburzenia mechanizmów termoregulacji i wzrostu temperatury ciała. Układ pokarmowy - zwalnia perystaltykę wywołaną zastosowaniem inhibitorów cholinoesterazy lub cholinomimetyków nie wpływając na normalną perystaltykę, na którą największy wpływ mają inne związki (np. cholecystokinina czy VIP) Mięśnie gładkie - rozkurcz mięśni pęcherza moczowego i moczowodów, słabiej na mięśniówkę dróg żółciowych. Nie wywiera wpływu na mięśniówkę macicy. Oko - blokując receptory muskarynowe zwieracza źrenicy prowadzą do jej rozszerzenia. Wywołuje to światłowstręt (fotofobię). Atropina działa również na mięsień rzęskowy zaburzając zdolność do akomodacji. To działanie znalazło zastosowanie w diagnostyce okulistycznej. Podawanie naprzemienne atropiny ze środkami zwężającymi źrenicę zapobiega powstawaniu zrostów podczas zapalenia rogówki lub tęczówki. W premedykacji stosuje się czasem atropinę, aby zapobiec bradykardii wywołanej przez leki ogólnoznieczulające. Ważnym zastosowaniem atropiny jest leczenie zatruć inhibitorami cholinesterazy i muskaryną zawartą w niektórych gatunkach grzybów. Ośrodkowy układ nerwowy - w dawkach terapeutycznych atropina nie ma większego wpływu na ośrodkowy układ nerwowy. Dawki toksyczne wywołują wzrost pobudliwości, niepokój, zaburzenia orientacji, omamy, majaczenie oraz objawy psychotyczne. Dawki w reanimacji Asystolia oraz rozkojarzenie elektromechaniczne (PEA) z częstością zespołów QRS < 60/min - 3 mg i.v. (dla dorosłej osoby) jednorazowo w bolusie (Wytyczne Europejskiej Rady Resuscytacji 2005). Bradykardia (zatokowa, węzłowa lub przedsionkowa, powodująca niestabilność hemodynamiczną) - 0,5 mg i.v. (pod kontrolą EKG do maksymalnie 3 mg). Dawki mniejsze niż 0,5 mg mogą paradoksalnie pogłębić bradykardię[2]. Atropina nie powinna być podawana pacjentom po przeszczepie serca, ponieważ może wywołać zaawansowany blok serca lub zatrzymanie zatokowe 2. ANTYBIOTYKI I SULFONAMIDY Antybiotyki to chemioterapeutyki, substancje wytwarzane przez organizmy żywe o działaniu przeciw drobno ustrojowym, hamują namnażanie bakterii, nie działają na wirusy. Można je podzielić na:
Mechanizm działania antybiotyków:
Terapię antybiotykami dzielimy na terapie celowaną - polegającą na doborze antybiotyków na podstawie badania mikrobiologicznego, oraz terapię empiryczną - na podstawie objawów klinicznych, częstości występowania schorzenia i doświadczenia klinicznego wiadomo, które antybiotyki są skuteczne przy danych objawach. Zasady leczenia antybiotykami:
Najczęstsze błędy podczas stosowania antybiotyków:
Antybiotyki beta-lactamaz: Najliczniejsza, najczęściej stosowana - penicyliny, karbapenemy, monobaktamy. Wszystkie działają bakteriobójczo i mają małą toksyczność. Hamują syntezę ściany komórkowej, osłabiona ściana nie wytrzymuje ciśnienia osmotycznego osmotycznego komórka pęka. Penicyliny: - benzylopenicylina - wąski zakres działania skierowany głównie na bakterie gram dodatnie, skuteczna w leczeniu zakażeń m.in. pneumokokowych i paciorkowcowych. Podawana i.m, i.v, dobrze przenika do tkanek, słabo do mózgu. Podana i.m osiąga max. stężenie w osoczu po 15-30 min, szybko wydalana przez nerki. - fenoksymetylopenicylina - podawana p.o, wskazana tylko w przypadkach zakażeń wywołanych wrażliwymi drobnoustrojami, gdy niewymagalne natychmiastowe działanie. Stosowana w profilaktyce gorączki reumatycznej. - ampicylina i amoksycylina - o szerokim zakresie działania, aktywne wobec nie wytwarzających beta-lactamaz bakterii gram dodatnich oraz wobec wielu szczepów E.Coli, Haemophilus Influence, Salmonella. Przy podaniu p.o amoksycylina jest lekiem z wyboru, ponieważ lepiej wchłania się od ampicyliny, która powinna być podana pozajelitowo. Cefalosporyny : Szeroki zakres działania, działania niepożądane to odczyny skórne a nawet wstrząs. Stosowane w leczeniu zapalenia opon mózgu, zapalenia płuc i posocznicy, mogą wywołać reakcje alergiczne, wydalane są głównie przez nerki. Wyróżniamy cefalosporyny 1 generacji, 2 generacji - mniejsze działania uboczne, większa skuteczność leczenia, oraz 3 generacji - działanie przeciw bakteryjne (gram-), salmonella, pseudomonas. Działają słabiej na gram+, jedynie w ciężkich zakażeniach o różnym umiejscowieniu. Cefaklor - podawany p.o, wysoka oporność na beta-laktamazy, w zakażeniu górnych górnych dolnych dróg oddechowych, zapaleniu ucha, nosa, dróg moczowych, jedyna o przedłużonym działaniu. Karbapenemy: Najszersze działanie przeciw bakteryjne, działają na bakterie gram+ i -, beztlenowe, tlenowe, niewrażliwe na beta-laktamazy. Wskazania-zagrożenie życia chorego oporne na inne antybiotyki, głównie układ oddechowy, moczowy, stawy. Antybiotyki makrolidowe: Bakteriostatyczne, hamują syntezę białek na poziomie rybosomalnym. Działają głównie na gram + i niektóre gram -. Erytromycyna - wąskie spektrum działania. Powikłania- bóle nadbrzusza, odczyny skórne, żółtaczka cholestatyczna. Bardzo źle się wchłania z przewodu pokarmowego. Antybiotyki aminoglikozydowe: Działają bakteriobójczo, hamują syntezę białek. Dzieli się je na stałe grupy - streptomycyna, neomycyna i nowe, gentomycyna, itp. SULFONAMIDY: Są strukturalnymi analogami kwasu p-aminobenzoesowego, który jest niezbędny do syntezy bakteryjnego kwasu foliowego. Stosowane w leczeniu zakażeń ukł. Moczowego wywołanych przez drobnoustroje gram + lub-. Są lekami bakteriostatycznymi. Działania nieporządane to wysypki, uszkodzenie nerek, zmiany w obrazie krwi. Wybiórcza ich toksyczność jest związana z tym, że komórki ssaków wykorzystują foliały dostarczane w pokarmach, natomiast wrażliwe bakterie tej zdolności nie mają i foliały muszą syntetyzować. Sulfonamidy kompetycyjne hamują aktywność syntetazy dihydropterynianowej i w ten sposób zapobiegają wytwarzaniu foliałów niezbędnych do syntezy DNA. Sulfadiazyna - dobrze wchłania się po podaniu p.o, w połączeniu z pyrimetaminą stosowana w leczeniu zakażeń przez toxoplazma gonidii. 3. NARKOTYCZNE LEKI PRZECIWBÓLOWE!!! SILNE OPIOIDOWE LEKI PRZECIWBÓLOWE!!! Stosowane są szczególnie w leczeniu tępego, słao umiejscowionego bólu. - Morfina - stosowana pozajelitowo jest szeroko stosowana w silnym bólu , natomiast stosowana doustnie jest lekiem z wyboru w opiece terminalnej. Wywołuje działanie ośrodkowe, obejmujące analgezję, euforię, uspokojenie, depresję oddechową, depresję ośrodka naczynioruchowego, zwężenie źrenic z powodu pobudzenia jądra nerwu III, oraz nudności i wymioty. Wywołuje także zahamowanie kaszlu, mogą wystąpić działania obwodowe obejmujące zaparcia, skurcz dróg żółciowych. Morfina może spowodować uwalnianie histaminy z rozszerzeniem naczyń i świądem. Metabolizowana jest w wątrobie. Podczas dłużej trwającego stosowania rozwija się tolerancja na wiele działań opioidowych lekow przeciwbólowych. Stopniowo rozwija się zarówno fizyczne jak i psychiczne uzależnienie od opioidow. Nagle zakończenie stosowania tych lekow wywołuje zespól abstynencyjny. - Diamorfina - rozpuszcza się lepiej od morfiny w lipidach i dlatego ma szybszy początek działania po wstrzyknięciu. Większe stężenia maksymalne prowadzą do większego upojenia niż po morfinie. - Fenazocyna - jest bardzo silnym lekiem stosowanym w silnym bólu. - Dekstromoramid - ma krótki czas działania (2-4h) i może być podawany doustnie lub podjęzykowo krótko przed bolesnym zabiegiem. - Fentanyl - może być podawany przeskórnie chorym z przewlekłym, ustabilizowanym bólem zwłaszcza wówczas gdy opioidy doustne wywołują oporne na leczenie nudności lub wymioty. - Metadon - ma długi czas działania i działa słabiej uspokajająco niż morfina./ Jest stosowany doustnie w celu podtrzymującego leczenia osób uzależnionych od heroiny lub morfiny. - Petidina - ma szybki początek działania lecz jej krótki czas działania (3h) sprawia że nie nadaje się do kontrolowania długotrwałego bólu. Metabolizowana jest w wątrobie, w dużych dawkach toksyczny metabolit może się akumulować i spowodować drgawki. SŁABE OPIOIDY PRZECIWBÓLOWE!!! -Kodeina - dobrze wchłania się po podaniu doustnym, ale ma bardzo małe powinowactwo do receptorów opioidowych. Ok. 10% leku jest demetylowane w wątrobie do morfiny, co jest odpowiedzialne za przeciwbólowe działanie kodeiny. Działania niepożądane (zaparcia, wymioty) ograniczają możliwe dawkowanie do poziomu wywołującego znacznie słabszą analgezję niż morfina. - Dekstropropoksyfen - ma ok. połowę siły działania kodeiny, lecz wywiera podobne działanie w dawkach równoważnych przeciwbólowo. Jest często podawany w stałych połączeniach z kwasem acetylosalicylowym lub paracetamolem. Połączenia z paracetamolem są niebezpieczne przy przedawkowaniu ponieważ Dekstropropoksyfen wywołuje depresję oddechową, a paracetamol jest hepatotoksyczny. NALOKSON!!! Jest swoistym antagonistą receptorów opioidowych, znosi depresję oddechową, spowodowana przez leki podobne do morfiny. Wywołuje także zespół abstynencyjny, jeśli nastąpił rozwój uzależnienia Długotrwałe stosowanie nie prowadzi do zależności. 4. Nienarkotyczne leki przeciwbólowe i przeciwzapalne Leki te mają działanie, przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, a w dużych dawkach również przeciwzapalne. NLPZ należą do różnych grup chemicznych, wszystkie mają zdolności hamowania cyklooksygenazy (COX),a wynik hamowania syntezy prostaglandyn jest w dużym stopniu odpowiedzialny za ich działanie terapeutyczne.COX występuje w tkankach jako konstytutywna izoforma(COX-1),lecz w miejscu zapalenia cytokiny pobudzają indukcję drugiej izoformy(COX-2).Uważa się,że hamowanie COX-2 jest odpowiedzialne za przeciwzapalne działanie NLPZ,natomiast hamowanieCOX-1 jest odpowiedzialne za toksyczny wpływ na pp. Kwas acetylosalicylowy - najstarszy NLPZ i jest skutecznym lekiem przeciwbólowym o działaniu trwającym ok. 4h. Dobrze wchłania się po podaniu doustnym.Ponieważ jest słabym kwasem (pKa=3,5),w kwaśnym pH żołądka wchłania się duża część niezjonizowanego kwasu acetylosalicylowego,chociaż więcej wchłania się go przez dużą powierzchnię górnego odcinka jelita cienkiego. Wchłonięty kwas jest we krwi i tkankach hydrolizowany przez esterazę do salicylanu (aktywny) i kwasu octowego.Najwięcej salicylanów przekształca się w wątrobie do rozpuszczalnych w wodzie połączeń,które są szybko wydalane przez nerki.Alkalizacja moczu jonizuje salicylany i z tego powodu zmniejsza ich wchłanianie w kanalikach nerkowych i zwiększa wydalanie. Kwas acetylosalicylowy był szeroko stosowany w leczeniu zapalenia stawów, jednakże z powodu szkodliwego działania wywoływanego przez duże dawki rozpuszczalnego leku,które było niezbędne do uzyskania działania przeciwzapalnego zaniechano tego.Obecnie stosuje się nowsze NLPZ. Pochodne kwasu propionowego ibuprofen, naproksen powodują mniejsze działanie niepożądane i są podawane w pierwszej kolejności. Paracetamol - ma nieznaczne działanie przeciwzapalne, stosowany natomiast szeroko jako lek przeciwbólowy, jeżeli ból nie ma komponenty zapalnej.Dobrze wchłaniany po podaniu doustnym, nie powoduje podrażnień żołądka.Wpływa to niekorzystnie, ponieważ po przedawkowaniu może wystąpić ciężkie działanie hepatotoksyczne. Mechanizm działania - działanie przeciwbólowe jest zarówno obwodowe jak i ośrodkowe, jednakże przeważa obwodowe.Działanie przeciwbólowe jest związane z hamowaniem syntezy prostaglandyn w stanie zapalnym tkanek. Działanie przeciwzapalne - rola prostaglandyn w zapaleniu jest związana z rozszerzeniem naczyń i zwiększeniem ich przepuszczalności.Jednak hamowanie syntezy prostaglandyn prze NLPZ raczej osłabia niż znosi stan zapalny,ponieważ leki nie hamują innych mediatorów stanu zapalnego. Działanie przeciwgorączkowe - podczas gorączki endogenne pirogeny (interleukina-1)są uwalniane z leukocytów i bezpośrednio działają na ośrodkową termoregulację w podwzgórzu wzrostem temp. ciała.To działanie jest związane ze zwiększeniem stężenia prostaglandyn w mózgu. Kwas acetylosalicylowy zapobiega wzrostowi temp, spowodowanemu przez interleukine-1,ponieważ zapobiega wzrostowi prostaglandyn w mózgu. Mechanizm działania na cyklooksygenazę - kwas acetylosalicylowy acetyluje w miejscu seryny konstytutywna postać enzymu,powodując nieodwracalne zahamowanie.W wyniku tych zmian jest zahamowany dostęp substratu do aktywnego miejsca oksygenazy. Paracetamol działa przynajmniej częściowo przez zmniejszenie w cytoplazmie stężenia nadtlenku,który jest niezbędny do aktywacji enzymów do zredukowanej postaci żelaza w hemie. Działanie niepożądane - uszkodzenie błony śluzowej pp, wydaje się w większym stopniu wynikiem hamowania syntezy prostaglandyn niż bezpośredniego działania leku. NLPZ mogą powodować owrzodzenie wskutek niedokrwienia błony śluzowej. Inne NLPZ - pochodne kwasu propionowego takie jak : ibuprofen, fenbufen i naproksen mają szerokie zastosowanie jako leki I wyboru w leczeniu zapalenia stawów, ponieważ powodują najmniej działań niepożądanych. Jednak najmniejszą toksyczność mają selektywne inhibitory COX-2, celekoksib, rofekoksib. Indometacyna - jest jednym z bardziej skutecznych leków, lecz powoduje więcej działan niepożądanych, obejmujących owrzodzenie, krwawienie żołądkowe, bóle i zawroty głowy. Może także powodować uszkodzenie układu krwiotwórczego. Oksykamy. Piroksykam - ma długi okres półtrwania i jako jedyny wymaga 1 dawki dziennie. Może to zmniejszyć częstość występowania krwawienia z pp. Pochodne pirazolonu. Fenylbutazon - bardzo silny lek przeciwzapalny, lecz ma dużą toksyczność.Ogranicza to jego zastosowanie w leczeniu opornych bólów spowodowanych przez zapalenie stawów. 5. LEKI ANKSJOLITYCZNE Do leków anksjolitycznych zalicza się pochodne benzodiazepiny, leki przeciw depresyjne i leki beta-adrenolityczne. Pochodne benzodiazepiny - podawane doustnie, w większości metabolizowane w wątrobie, działają silnie przeciwbólowo, przeciwgorączkowo, ułatwiają zasypianie, mogą powodować zależność psychiczną rzadko fizyczną, są mało toksyczne. W odróżnieniu od innych leków nasennych i anksjolitycznych maksymalne ich działanie po podaniu doustnym nie zagraża życiu ani wystąpieniem ciężkiej depresji oddechowej. Depresja oddechowa może wystąpić po podaniu dożylnym chorym na zapalenie oskrzeli. Pochodne benzodiazepiny potęgują działanie innych leków i alkoholu, do około 36 godzin po ich spożyciu nie wolno spożywać alkoholu. Działania niepożądane to senność, osłabienie czuwania, pobudzenie ruchowe i ataksja, zwłaszcza u ludzi starszych. Zastosowanie benzodiazepin - likwidowanie napięcia, niepokoju, w przebiegu nerwic, jako lek przeciw drgawkowy w leczeniu stanu padaczkowego (np. diazepam, lorazepam dożylnie). Po podaniu dożylnym pochodne benzodiazepiny mają działanie amnestyczne i chorzy mogą w ogóle nie pamiętać nieprzyjemnych zabiegów. Przeciwwskazaniem do ich stosowania jest niebezpieczeństwo uzależnienia lub istniejące uzależnienie. Chorzy zażywający te leki nie powinni prowadzić aut i obsługiwać maszyn. Leki przeciwdepresyjne - hamują układ przywspółczulny. Anksjolityczne działanie mają trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne jak amitriptylina. Stosowane u chorych chorych depresją, niepokojem, i u tych, którzy wymagają długoterminowego leczenia a pochodne benzodiazepin mogą powodować uzależnienie. W zaburzeniach lęku fonicznego np. moklobemid, w zaburzeniach lęku napadowego np. citalopram. Leki beta-adrenolityczne - Hamują aktywność układu współczulnego wywierając działanie na niemal cały organizm. Mogą być przydatne w leczeniu lęku z dominacją objawów wegetatywnych ( np. drżenie, tachykardia, pocenie się) - propranolol. 6. LEKI USPOKAJAJĄCO - NASENNE!!! LEKI NASENNE!!! Leki nasenne ze względu na budowę chemiczną można podzielić na pochodne kwasu barbituranowego , pochodne nie barbiturowe, pochodne benzodiazepiny. Natomiast klinicznie rozróżnia się dwie grupy: leki ułatwiające zasypianie i leki pogłębiające i przedłużające sen. BARBITURANY!!! Działają na kompleks receptorowy GABA-A, który jest strukturą złożoną. Barbiturany łącząc się ze swoim miejscem wiązania, przedłużają czas otwarcia kanału zwiększając bezpośrednio napływ jonów chlorkowych do wnętrza neuronu, natomiast pochodne benzodiazepiny zwiększają częstotliwość otwarcia kanału chlorkowego nasilają działanie endogennego GABA. Stabilizują błony komórkowe i zmniejszają zużycie tlenu przez tkankę nerwową, hamowanie procesów fosforylacji. Barbiturany nasilają także aktywność wątrobowych układów enzymatycznych. Różny stopień rozpuszczania barbituranów w tłuszczach warunkuje różny czas ich działania nasennego. Leki o krótki i ultrakrótkim działaniu są dobrze rozpuszczalne, szybko gromadzą się w oun ale działają krótko. Barbiturany o średnim czasie działania są dobrze rozpuszczalne w tłuszczach i są szybko metabolizowane w wątrobie. Najsłabiej rozpuszczają się w tłuszczach leki barbituranowe o bardzo długim czasie działania 8-10h. Wywołują zależność psychiczną i fizyczną połączoną z rozwojem tolerancji, ponadto mają niski indeks terapeutyczny, co w praktyce stwarza potencjalne zagrożenie spowodowania zatruć ostrych. Zatrucia te charakteryzują się utrata przytomności, zapaścią krążeniową i upośledzeniem funkcji ośrodka oddechowego. Przeciwwskazaniem do stosowania barbituranów stanowi choroba nerek, porfiria, ciąża i okres karmienia. LEKINIEBARBITURANOWE!!! Grupa leków o różnej budowie chemicznej. Najczęstsze to zolpidem i zopiklon, oba działają zwiotczająco na mięśnie szkieletowe, nie powodują na drugi dzień po podaniu senności czy niepamięci wstecznej. Jeszcze do tej grupy zalicza się hydroksyzyna, klometiazol. POCHODNE BENZODIAZEPINY!!! Stanowią grupę leków o różnym profilu działania farmakologicznego, który wynika z działania na oun poprzez kompleks receptorowy GABA-A. Do podstawowych działań - przeciwlękowe, uspokajające, nasenne, przeciwdrgawkowe. LEKI USPOKAJAJĄCE!!! Działają łagodnie tłumiąco na oun, ułatwiają zaśnięcie. Tę grupę leków reprezentują przede wszystkim środki roślinne i sole bromu. Bromki szybko wchłaniają się z przewodu pokarmowego ale wydalane są bardzo wolno. Przy długotrwałym podawaniu może dojść do zatrucia przewlekłego z charakterystycznymi zmianami skórnymi, a ze strony oun zaburzeniami psychicznymi. (sole bromu - bromek amonu, wapnia, potasu, sodu) (leki roślinne- kalms, melised, persen, veliran) 7. Leki stosowane w chorobach serca Azotany są lekami pierwszego rzutu w dławicy piersiowej.Ich główne działanie jest związane z rozszerzeniem obwodowych naczyń krwionośnych, szczególnie żył, przez działanie na mięśnie gładkie naczyń utworzonego tlenku azotu (NO) i zwiększonego stężenia wewnątrzkomórkowego cGMP. Krótkodziałające azotany Triazotan glicerolu (tabletki podjęzykowe lub aerozol) działają przez około 30min, są bardziej przydatne w zapobieganiu napadom niż do przerywania napadów już rozpoczętych. Plastry zawierające triazotan glicerolu podane przezskórnie działają dłużej do 24h. Długo działające azotany są trwalsze i mogą być skuteczne przez wiele godzin. Diazotan izosorbidu jest często stosowany, ale jest szybko metabolizowany w wątrobie. Zastosowanie monoazotanu izosorbidu, który jest głównym metabolitem diazotanu,zapobiega zmiennemu wchłanianiu |
i trudnemu do przewidzenia metabolizmowi w czasie i metabolizmowi pierwszego przejścia. Leki β-adrenolityczne zmniejszają kurczliwość mięśnia sercowego i zmniejszają częstość serca.Oprócz zmniejszenia zapotrzebowania na tlen, leki β-adrenolityczne mogą też zwiększać perfuzję niedokrwionych miejsc,dlatego zmniejszenie częstości serca zwiększa czas trwania rozkurczu i stąd wydłuża się czas przepływu krwi przez naczynia wieńcowe. Są stosowane w zapobieganiu dławicy piersiowej. Wybór leku może być bardzo ważny. Wewnętrzna aktywność sympatykomimetyczna może być niekorzystna w dławicy piersiowej i kardiowybiórcze leki β-adrenolityczne, takie jak atenolol i metoprolol są prawdopodobnie lekami z wyboru. Leki blokujące kanały wapniowe łagodzą objawy dławicy piersiowej głównie przez rozszerzenie obwodowych tętnic i zmniejszenie obciążenia następczego. Leki te blokują kanały wapniowe zależne od potencjału błonowego typu L w mięśniach gładkich tętnic, powodując zwiotczenie i rozszerzenie naczyń.Czynność kanałów wapniowych w mięśniu sercowym i w układzie przewodzącym serca jest modyfikowana pod wpływem leków blokujących kanały wapniowe, które powodują ujemne działanie izotropowe przez zmniejszenie dopływu wapnia w fazie plateau potencjału czynnościowego.Pochodne dihydropirydyny nifedipina,amlodipina maja względnie mały wpływ na serce, ponieważ wykazują większe powinowactwo do kanałów w stanie spoczynku. Amlodipina,która ma długi okres działania powoduje mniejszą tachykardię niż nifedipina. Werapamil i w mniejszym stopniu diltiazem hamuja węzeł zatokowo przedsionkowy powodując łagodną bradykardie spoczynkową. Werapamil wiąże się wybiórczo z kanałami otwartymi i w mniejszym stopniu zależy od potencjału błonowego. Adenozyna pobudza receptor adenozynowy A1 i otwiera wrażliwe na acetylocholinę kanały K+. Powoduje to hiperpolaryzację błon komórkowych w węźle przedsionkowo-komorowym,a przez blokowanie kanałów wapniowych zwolnienie w nim przewodnictwa. Adenozyna jest stosowana dożylnie do przerywania ostrych tachykardii nadkomorowych. Digoksyna pobudza aktywność nerwu błędnego powodując uwalnianie acetylocholiny, która zwalnia przewodnictwo i wydłuża okres refrakcji w węźle przedsionkowo-komorowym i pęczku Hisa.Doustnie Digoksyna jest stosowana w migotaniu przedsionków, w którym skurcze przesionków sa tak częste,ze skurcze komór mogą przebiegać tylko nieregularnie. Leki grupy IA działają przez blokowanie (otwartych)zależnych od potencjału kanałów Na+. Powoduje to zwolnienie fazy 0 i wydłużenie okresu refrakcji bezwzględnej. Leki grupy IA powodują (pożyteczne) zmniejszenie częstości serca. Dyzopyramid jest stosowny doustnie głównie w zapobieganiu nawracającym arytmiom komorowym.Dizopyramid ma ujemne działanie izotropowe, może wywoływać hipotensję oraz nasila niewydolność mięsnia sercowego. Chinidyna jest skuteczna w leczeniu obu arytmii, tj., komorowych i nadkomorowych, jej stosowanie jest ograniczone ze względu na niepożądane działanie związane z sercem jak również niezwiązane z sercem. Leki grupy IC dysocjują bardzo wolno od kanału Na+ i silnie hamują przewodnictwo w mięśniu sercowym. Flekainid jest lekiem często stosowanym w profilaktyce napadowego migotania przedsionków. Leki grupy III działają przez zwolnienie repolaryzacji i wydłużają potencjał czynnościowy oraz okres refrakcji we wszystkich tkankach serca. Amiodaron blokuje różne kanały jonowe oraz receptory β-adrenergiczne. Amiodaron jest często skuteczniejszy niż inne leki, ale czasem nie może być stosowany u chorych, u których inne leki zawodzą.Wynika to z licznych jego działań niepożądanych, takich jak nadwrażliwość na światło, choroby tarczycy, neuropatie. Sotalol lek grupy III ma także silne działanie leków grupy II. Nie ma działań niepożądanych amiodaronu, natomiast ma działania niepożądane leków β-adrenolitycznych. Leki grupy IB blokują zależne od napięcia kanały jonowe Na+. Lidokaina podawana dożylnie jest stosowana w leczeniu arytmii komorowych, zazwyczaj po ostrym zawale serca.W przeciwieństwie do leków grupy IA, które blokuja otwarte kanały sodowe, lidokaina blokuje głównie kanały w stanie inaktywacji. Inhibitory ACE (kaptopril, enalapril) są stosowane w niewydolności serca właściwie jako leki rozkurczające naczynia, ponieważ zmniejszają zarówno opór tętniczy, jak i żylny przez uniemożliwienie powstawania kurczącej naczynia angiotensyny II, której stężenie w niewydolności serca jest zwiększone. Leki β-adrenolityczne mogą pogłębiać niewydolność serca wskutek osłabienia kurczliwości mięśnia sercowego, jednak ich długie stosowanie wskazuje na zwiększenie przeżywalności stabilnych chorych na niewydolność serca. Leki sympatykomimetyczne. Dobutamina jest stosowana we wlewie dożylnym w małych dawkach w ostrej postaci niewydolności serca.Pobudza receptory β1-adrenergiczne w sercu i zwieksza kurczliwość mięśnia sercowego. Dodatkowe działanie na receptory β2 powoduje rozkurcz naczyń. Dopomina podawana w małych dawkach we wlewie dożylnym zwiększa przepływ krwi w nerkach przez pobudzenie receptorów dopaminowych w naczyniach nerkowych. Działanie to zwiększa zastosowanie dopaminy w małych dawkach razem z dobutaminą w leczeniu wstrząsu kardiogennego, w którym jest często upośledzenie działania nerek. 8. Leki stosowane w niewydolności krążenia i naczyń obwodowych Leki przeciwmiażdżycowe, zasadniczym celem leczenia hiperlipidemii jest nie tylko poprawa profilu lipoproteid, ale w głównej mierze profilaktyka pierwotna i wtórna choroby niedokrwiennej serca. Leczenie hipolipemiczne może zmniejszyć zagrożenie chorobą wieńcową oraz liczbę zgonów na tym tle.Profilaktyka i leczenie zaburzeń gospodarki tłuszczowej nie tylko zapobiegają rozwojowi procesu miażdżycowego, lecz także mogą go powstrzymać, a nawet cofnąć. Pochodne kwasu fibrynowego pierwszym lekiem z tej grupy był klofibrat, obecnie już nie stosowany ze względu na małą skuteczność i liczne działania niepożądane. Następnie wprowadzono nowe leki o podobnej budowie bezafibrat, fenofibrat, gemfibrozil, etofibrat. Pochodne kwasu fibrynowego wpływają na gospodarkę lipidową poprzez hamowanie syntezy VLDL w wątrobie, przyśpieszenie katabolizmu VLDL, zmniejszenie syntezy cholesterolu w wątrobie na skutek hamowania aktywności reduktazy hydroksymetyloglutarylokoenzymu A. W wyniku takiego działania obserwuje się obniżenie stężenia frakcji VLDL i podwyższenie frakcji HDL. Fenofibrat skuteczniej niż klofibrat zmniejsza stężenie cholesterolu oraz wywiera podobny do klofibratu wpływ na stężenie triglicerydów. Można go podawać chorym z II i IV typem hiperlipoprotinemii. Gemfibrozil wykazuje działanie zmniejszające ryzyko choroby wieńcowej u ludzi z wszystkimi typami hiperlipidemii. Nie powinien być stosowany w przypadkach alkoholizmu, uszkodzenia wątroby, kamicy żółciowej i ciąży.Spośród działań niepożądanych należy wymienić zaburzenia żołądkowo-jelitowe, świąd, wysypkę, bóle i zawroty głowy, zaburzenia widzenia, mialgię. Bezafibrat zmniejsza stężenie cholesterolu i triglicerydów we krwi. Pobudza aktywność lipazy lipoiproteinowej oraz hamuje reduktazę HMG-CoA, zwiększając wrażliwość receptorów LDL. Wchłania się szybko i prawie zupełnie z przewodu pokarmowego. Jego biologiczny okres półtrwania wynosi ok., 2h. Eliminacja następuje prawie w całości przez nerki. Wskazania: chorzy z typem Ia, IIb lub IV hiperlipoproteinemii. Etofibrat związek powstał z połączenia kwasu nikotynowego z klofibratem. Zmniejsza stężenie triglicerydów, cholesterolu oraz hamuje zdoność agregacji płytek. Wskazania hiperlipidemia typu Ia, IIb, III i IV. Neomycyna hamuje wchłanianie cholesterolu, zwiększa jego eliminację w postaci obojętnych steroli, zmniejszając stężenie frakcji LDL we krwi. Stosuje się go w hipercholesterolemii. Neomycyna może wiązać digoksyne w pp, hamując jej wchłanianie. Dlatego digoksyne należy podawac godzine wczesniej niż neomycynę. Inhibitory reduktazy HMG-CoA preparaty te mają zdolność konkurencyjnego hamowania reduktazy 3-hydroksy-3-metyloglutarylokoenzymuA, który odgrywa podstawową rolę w syntezie cholesterolu, przekształcając HMG-CoA do kwasu malonowego.Zmniejszenie biosyntezy cholesterolu i zmniejszenie jego stężenia w komórce pobudza wytwarzanie receptorów LDL. Zwiększa to usuwanie z krążenia cząsteczek LDL na drodze receptorowej. Lowastatyna jest nieaktywnym trójpierścieniowym laktonem wyosobnionym z grzybów Monascus ruber i Aspergillus terreus. Dostępność biologiczna kształtuje się poniżej 5% i istotnie zwiększa się wówczas,gdy lek jest podawany wraz z posiłkami.Maksymalne stężenie metabolitów we krwi obserwuje się po 2-4h od doustnego podania leku. Lowastyna wiąże się silnie z białkami, a wydala się głównie z żółcią. Działania niepożądane, głownie występują zaburzenia ze strony pp(biegunka, wzdęcia, nudności), a oprócz tego bóle głowy, wysypka, bezsenność. Simwastatyna uchodzi za najsilniej działający związek, wśród dotychczas poznanych inhibitorów. Wchłania się dobrze z pp, jest eliminowana w postaci czynnych metabolitów, w ponad 60% z żółcią i 16% z moczem.Działanie rozpoczyna się po 2-3tygodniach, a stałe stężenie leku we krwi występuje po 4-6 tygodniach stosowania. Działanie niepożądane, najczęściej objawy ze strony pp. Fluwastatyna jest związkiem hydrofilnym, w całości syntetycznym. W 98% wiąże się z białkami osocza.podana doustnie na czczo wchlania się szybko i prawie całkowicie. Początkowo zaleca się stosowanie 20mg/24h raz na dobę nie należy przekraczac dawki 40mg/24h. Tolerancja leku jest dobra, czasami mogą wystąpić dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Probukol wykazuje bardzo korzystne działanie u osób z postacią homozygotyczną hipercholesterolemii. Zwiększa katabolizmLDL. Kwasy tłuszczowe omega3 (ω3) kwas eikozapentaenowy i kwas dekozaheksanowy hamuja syntezę VLDL w wątrobie. Korzystne działanie kwasów ω3 przejawia się także w ich działaniu przeciwzakrzepowym i przeciwnadciśnieniowym. Polienofosfatydylocholina (EPL) jest odpowiednikiem fosfolipidów zawierających w swoim składzie wielonienasycone kwasy tłuszczowe.Aktywuje lipazę lipoproteinową, reguluje czynność błon komórkowych, zmniejsza stężenie cholesterolu i triglicerydów w surowicy krwi, zmniejsza lepkość krwi oraz agregację płytek krwi i krwinek czerwonych. Wskazania., II i IV typ hiperlipoproteinemii i miażdżyca. Kwas 1,5-dikawowochinowy jest to związek czynny otrzymywany z karczochów. Zmniejsza stężenie lipidów, zwłaszcza triglicerydów we krwi, wywiera on korzystny wpływ na układ krzepnięcia i fibrynolizy. Wskazaniem do stosowania tego leku jest hiperlipoproteinemia typu IV, miażdżyca. Kwas nikotynowy zmniejsza biosyntezę i uwalnianie do krwi VLDL ora zmniejsza stężenie LDL, hamuje również procesy fibrynolizy. Oprócz tego działa rozkurczowo na mięśnie gładkie, zwłaszcza naczyń krwionośnych. Żywice jonowowymienne do nich zaliczamy cholestyramine i kolestipol. Wiążą one kwasy żółciowe w przewodzie pokarmowym, prowadząc do przerwania krążenia jelitowo-wątrobowego kwasów żółciowych, do zwiększenia ich wydalania i do zwiększonego katabolizmu cholesterolu. Heparyna jest to lek przeciwzakrzepowy. Heparyna wiąże i inaktywuje wiele czynników, które uszkadzają śródbłonek, np., histaminę, serotoninę, lizozym. Chroni również śródbłonek naczyń przed przyleganiem płytek krwi oraz ma bezpośrednie silne działanie przeciwtrombinowe. 9. LEKI STOSOWANE W SCHORZENIU UKŁADU ODDECHOWEG LEKI ROZSZERZAJĄCE OSKRZELA Salbutamol - wybiórczy agonista receptorów β2 w mięśniach gładkich oskrzeli. Jego wpływ powoduje rozkurcz oskrzeli w wypadku odwracalnego ich zwężenia i poprawę wentylacji płuc. Wpływ salbutamolu na receptory β1 w sercu jest niewielki. Jako lek znajduje zastosowanie w doraźnym i przewlekłym leczeniu astmy oskrzelowej oraz przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc. Stosowany jest w postaci aerozolu dozowanego, inhalatora proszkowego, tabletek, syropu lub iniekcji. Działanie niepożądane: Drżenia mięśniowe (np. drżenia rąk), przejściowe rozszerzenie naczyń obwodowych (z następową tachykardią), ból głowy, częstoskurcz, objawy uczulenia, objawy obrzęku naczynioruchowego, hipokalemia, paradoksalny skurcz oskrzeli. Salmeterol - lek rozszerzający oskrzela stosowany w leczeniu i zapobieganiu obturacji oskrzeli. Salmeterol jest wybiórczym, długodziałającym agonistą receptora β2, wykazujący słabe powinowactwo do receptora β1. Efekt biologiczny leku polega na rozszerzeniu oskrzeli, hamowaniu degranulacji mastocytów i bazofilów oraz zapobieganiu miejscowemu działaniu substancji zawartych w ich ziarnistościach takich jak histamina, leukotrieny, prostaglandyna D2. Wskazania: Przewlekłe leczenie astmy oskrzelowej (w postaci wziewnej), zapobieganie napadom astmy, leczenie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, leczenie innych stanów przebiegających ze skurczem oskrzeli. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na lek, nie należy stosować do przerywania napadów astmy, stosować ostrożnie w zawale serca, zaburzeniach rytmu serca, nadciśnieniu tętniczym, nadczynności tarczycy. KSANTYNY Teofilina - alkaloid purynowy występujący między innymi w liściach herbaty (Thea sinensis). Przede wszystkim znajduje zastosowanie w leczeniu astmy oskrzelowej i przewlekłej zaporowej choroby oskrzelowo-płucnej. Mechanizm działania teofiliny nie został całkowicie wyjaśniony. Działanie teofiliny na poziomie komórkowym jest złożone. Teofilina wpływa na metabolizm cyklicznych nukleotydów - cAMP (3',5'-AMP), cGMP (3',5'-GMP) i poprzez receptory purynergiczne. Teofilina i jej pochodne (metyloksantyny) powodują przede wszystkim kompetycyjną inhibicję enzymu komórkowego fosfodiesterazy, w wyniku której wzrasta stężenie wewnątrzkomórkowego cAMP, co z kolei wpływa na szereg metabolicznych przemian wewnątrzkomórkowych. Rozważa się też inne mechanizmy działania : powodowanie wewnątrzkomórkowych przesunięć jonów wapnia, działanie antagonistyczne w stosunku do prostaglandyn, pobudzanie endogennego uwalniania katecholamin, hamowanie syntezy komórkowego cGMP i synergizm z agonistami receptorów b-adrenergicznych Dodatkowo teofilina blokuje działanie adenozyny na receptory adenozynowe i prawdopodobnie wpływa na metabolizm amin katecholowych w zakończeniach nerwowych: rozszerzenie oskrzeli, rozszerzenie naczyń krwionośnych, działanie moczopędne, rozkurcza drogi żółciowe. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na teofilinę, Niedawno przebyty zawał serca, Zaburzenia rytmu serca, Ciężkie nadciśnienie tętnicze, Nadczynność tarczycy, Padaczka KROMOGLIKAN lek z grupy kromonów o działaniu zapobiegawczym przeciwalergicznym. Hamuje reakcję degranulacji komórki tucznej powstającej na skutek reakcji antygen-przeciwciało. U podłoża tego działania leży blokada kanałów wapniowych, przez które wnikają jony Ca2+ do wnętrza mastocytu, doprowadzając do inicjacji kaskady biochemicznej, wywołującej uwolnienie histaminy i innych mediatorów anafilaksji. Dodatkowo kromoglikan disodowy uszczelnia drobne naczynia krwionośne oraz hamuje chemotaksję neutrofili. Lek ze względu na specyfikę działania musi być podawany przed zetknięciem z alergenem. W przypadku wystąpienia reakcji uczuleniowej, podanie leku jest nieskuteczne: astma, alergie pokarmowe, alergiczne zapalenie spojówek, nieskuteczny w chorobach alergicznych skóry. KORTYKOSTEROIDY To grupa leków o działaniu przeciwzapalnym, przeciwalergicznym i immunosupresyjnym, mają silny wpływ na gospodarkę węglowodanową, białkową, lipidową, wodno-elektrolitową organizmu. Zmieniają czynności wielu narządów i wzmacniają działanie adrenaliny. Wywołują one zanik tkanki limfatycznej, osłabiają działanie węzłów chłonnych. Z tego powodu glikokortykoidy stosuje się dla zmniejszenia nadwrażliwości. Mają szereg działań ubocznych stąd ich stosowanie musi się odbywać pod ścisłym nadzorem lekarza. Nadmierne wydzielanie kortykosterydów powoduje chorobę hiperkortyzolemię.
Budesonid- wpływa objawowo na rozwój zapalenia nie działając na przyczynę. Kortyzol, inaczej hydrokortyzon (ATC: H 02 AB 09, D 07 AA 02) - naturalny hormon steroidowy wytwarzany przez warstwę pasmowatą kory nadnerczy, główny przedstawiciel glikokortykosteroidów. Wywiera szeroki wpływ na metabolizm, bywa określany nazwą hormon stresowy. Powstaje z 11-β-deoksykortyzolu na skutek działania enzymu 11-β-hydroksylazy w warstwie pasmowatej kory. Kortyzol ma działanie przeciwzapalne, zatrzymuje też sól w organizmie. Największe stężenie we krwi występuje rano. Istnieje jego syntetyczny odpowiednik, jest to kortyzon, który w wątrobie ulega przetworzeniu w kortyzol. Kortyzol różni się od pozostałych hormonów steroidowych, takich jak hormony płciowe, tym, że zalicza się go do glikokortykoidów, czyli związków mających wpływ na poziom glukozy we krwi. Kortyzol powoduje zwiększanie jej stężenia we krwi, co jest wskazane w reakcji na stres, stąd jego nazwa potoczna - hormon stresowy. Kortyzol uwalnia też aminokwasy z tkanek peryferycznych i przyspiesza glukoneogenezę i hamuje tempo zużywania glukozy przez mięśnie szkieletowe, a wreszcie przyspiesza rozkład kwasów tłuszczowych do ciał ketonowych. Przewlekły nadmiar kortyzolu we krwi prowadzi do charakterystycznego przemieszczenia się depozytów tkanki tłuszczowej (bawoli kark, twarz księżyc w pełni, otyłość brzuszna, chude kończyny), ścieńczenia skóry, powstania różowych rozstępów, trądziku oraz insulinooporności co stanowi obraz zespołu Cushinga (choroby Cushinga). LEKI PRZECIWHISTAMINOWE Polega na odwracalnym i konkurencyjnym wiązaniu z receptorem H1, przez co znoszone jest działanie histaminy. Leki te nie hamują jednak objawów reakcji alergicznej wywołanych przez inne mediatory. Dzielimy na: leki przeciwhistaminowe I generacji, leki przeciwhistaminowe II generacji. Leki przeciwhistaminowe I generacji są to leki będące pochodnymi różnych związków chemicznych (etanoloaminy, etylenodiaminy, fenotiazyny, piperydyny). Blokują receptor H1, a także receptory cholinergiczne, serotoninergiczne, adrenergiczne, dopaminergiczne (nieselektywność powoduje szereg działań niepożądanych).Działania niepożądane leków przeciwhistaminowych I generacji. Hamowanie OUN, senność, otępienie, zaburzenia koordynacji ruchowej, trudności w oddawaniu moczu, zaburzenia za strony przewodu pokarmowego.Zastosowanie: Reakcje alergiczne przebiegające gwałtownie - są podawane wówczas pozajelitowo. Choroby skóry - nasilane przez stres (działanie hamujące na OUN jest wtedy korzystne). Do nich zaliczamy: Antazolina, Difenhydramina Klemastyna, Dimetinden, Prometazyna, Ketotifen, Cyproheptadyna, Hydroksyzyna Leki przeciwhistaminowe II generacji do tej grupy należą leki, które działają selektywnie na receptor H1, mają długi biologiczny okres półtrwania i słabo, bądź wcale nie przenikają przez barierę krew-mózg. Niektóre z leków tej grupy są czynnymi metabolitami I, a nawet II generacji leków przeciwhistaminowych (cetyryzyna to metabolit hydroksyzyny, desloratydyna to metabolit loratadyny).Działania niepożądane: Zmniejszenie wywoływania senności i otępienia w porównaniu do leków I generacji, działanie kardiodepresyjne (terfenadyna, astemizol, ebastyna, loratadyna). Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na te leki. W przypadku leków podawanych miejscowo do worka spojówkowego nie powinno sie nosić soczewek kontaktowych (ze względu na obecność konserwanta chlorku benzalkonium). 10. LEKI STOSOWANE W CHOROBACH PRZEWODU POKARMOWEGO Wrzody trawienne Leki skuteczne w leczeniu wrzodu trawiennego zmniejszają wydalanie kwasu żołądkowego albo zwiększają oporność błony śluzowej na atak kwasu i pepsyny. Wydzielanie kwasu z komórek okładzinowych jest hamowanie przez antagonistów receptora histaminowego H2 lub przez inhibitory pompy proteinowej, które praktycznie mogą wywołać bezkwasność przez inhibicję pompy, która transportuje H+ z komórek okładzinowych. Inhibitory pompy protonowej są bardzo skuteczne w ułatwianiu gojenia wrzodów nawet u chorych odpornych na antagonistów H2. Leki zwiększające odporność błony śluzowej przyspieszają gojenie wrzodów przez wiązanie się z dnem wrzodu. Powoduje to fizyczną ochronę i pozwala wydzielanym HCO3- na ponowne ustanowienie gradientu pH występującego normalnie w warstwie śluzu, pochodzącego z komórek wydzielających śluz. Mizoprostol jest analogiem prostaglandyn, który ułatwia gojenie wrzodu przez pobudzanie mechanizmów ochronnych w błonie śluzowej żołądka i przez zmniejszanie wydzielania kwasu. Cimetidyna, ranitidyna -w chorobach wrzodowych stężenie kwasu w soku żołądkowym jest często zbyt duże. Uważa się, że jest to przyczyną powstawania wrzodu, a następnie utrudnia jego gojenie się. Cimetidina blokuje receptory histam. Cimetidinę stosuje się w leczeniu choroby wrzodowej, a także w stanach zapalnych przełyku, spowodowanych kwaśnymi odbiciami - zgagą. Ponadto podaje się preparat w długotrwałym leczeniu zapobiegającym chronicznie nawracającej chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Cimetidyna wzmaga działanie środków przeciwzakrzepowych, leków z grupy benzodiazepin oraz blokerów receptorów beta. Omepazol jest pochodną benzimidazolu. Jego działanie polega na nieodwracalnym blokowaniu grupy cystynowej pompy protonowej (K+/H+ ATP-aza) komórek okładzinowych żołądka. Efektem tego jest zmniejszenie wydzielania do światła żołądka jonów wodorowych, co powoduje zmniejszenie kwaśności soku żołądkowego. Omeprazol działa również bakteriobójczo i bakteriostatycznie na Helicobacter pylori in vitro, poprzez hamowanie aktywności ureazy bakteryjnej. Podczas długotrwałego leczenia omeprazolem (jak i innymi inhibitorami pompy protonowej) obserwuje się zwiększenie liczby bakterii fizjologicznie występujących w świetle przewodu pokarmowego oraz obserwuje się zwiększone ryzyko zakażeń bakteriami Salmonella Chelat bizmatu - ma silne powinowactwo do glikoprotein błony śluzowej, zwłaszcza w martwiczej tkance wrzodu, która zostaje pokryta ochronną warstwą kompleksu polimerowo-glikoproteinowego. Bizmut może powodować zabarwienie stolca i zębów na czarno. Wodorowęglan sodu- jest jednym użytecznym środkiem neutralizującym rozpuszczalnym w wodzie. Działa szybko, ale krótko a wchłonięty w dużej ilości może wywołać alkalozę ogólnoustrojową. Lek pobudzające perystaltykę Metokloptamit- lek o działaniu przeciwwymiotnym i pobudzającym perystaltykę jelit, będący antagonistą receptorów dopaminowych. Jest często stosowany jako lek pomocniczy w terapii cytostatykami - dla łagodzenia nudności i innych działań niepożądanych tych leków. Działanie przeciwwymiotne jest spowodowane nie tylko blokowaniem przekaźnictwa w neuronach dopaminergicznych, ale też pobudzaniem receptorów 5HT4, co powoduje przyspieszenie perystaltyki i wspomaga opróżnianie żołądka. Metoklopramid jest również stosowany w celach diagnostycznych, przy identyfikacji hiperprolaktynemii Środki przeczyszczające pęczniejące- zwiększają objętości treści jelitowej, pobudzając perystaltykę. Należna do nich niestrawne polisacharydy takie jak celuloza czy ispaghula. Osmotyczne środki przeczyszczające zwiększają objętość treści w jelitach przez zatrzymanie wody dzięki działaniu osmotycznemu. Są to sole słabo wchłanianych jonów i laktuloza, która działa po 48h i musi być podawana regularnie. Pobudzające środki przeczyszczające zwiększają perystaltykę przez działanie na błonę śluzową lub sploty nerwowe. Często powodują skurcze brzuszne. Środki zmiękczające kał wywołują wypróżnienie przez zmiękczanie kału np. dokusat i działanie poślizgowe i ułatwianie wydalania. Leki przeciwbiegunkowe Leki zmniejszające perystaltykę są szeroko stosowane w celu osiągnięcia objawowej ulgi w łagodnych do umiarkowanie ciężkich postaciach ostrej biegunki. Opiody tak jak morfina, difenoksylat i kodeina pobudzają receptory mi na neuronach błony mięśniowej jelita powodując ich hiperpolaryzacje przez zwiększenie przewodnictwa potasu. Hamuje to uwalnianie acetylocholiny ze splotu nerwów błony mięśniowej jelita i zmniejsza ruchliwość jelit. Loperamid działa na receptory opioidowe w ścianie jelita, powodując zmniejszanie uwalniania prostaglandyn i acetylocholiny oraz zwiększenie resorpcji wody i elektrolitów przez komórki ściany jelita. Hamuje perystaltykę przewodu pokarmowego, zwiększa napięcie zwieracza odbytu oraz zmniejsza utratę wody i elektrolitów do światła przewodu pokarmowego. Przeciwwskazania: objawowe leczenie ostrej i przewlekłej biegunki, u osób z przetoką jelita krętego zmniejsza ilość i objętość mas kałowych oraz powoduje ich bardziej zbitą konsystencję. Leki stosowane w zapalnych chorobach jelit Aminosalicylany zmniejszają objawy w łagodnej chorobie a leczenie podtrzymujące zmniejsza częstość nawrotu choroby u chorych w okresie remisji: Sulfasalazyna, salazosulfapirydyna lek z grupy sulfonamidów o działaniu przeciwzapalnym i przeciwreumatycznym. Salazosulfapirydyna jest amidem kwasu 5-aminosalicylowego (mesalazyny) z sulfapirydyną. Wchłania się z przewodu pokarmowego, gdzie najpierw rozpada się na kwas 5-aminosalicylowy i sulfapiridynę. Jej mechanizm działania nie jest do końca poznany, ale wiąże się go z hamowaniem miejscowej jelitowej produkcji prostaglandyny PGE2, leukotrienów i zwiększeniu produkcji immunoglobuliny IgA i IgG. Wskazania : wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Crohna, reumatoidalne zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa. Infliksymab jest lekiem biologicznym wykorzystywanym w terapii niektórych chorób o potwierdzonej lub podejrzewanej etiologii autoimmmunologicznej, w których patofizjologii bierze udział TNF-alfa. Obecnie Infliksymab stosowany jest w leczeniu następujących jednostek chorobowych: reumatoidalne zapalenie stawów, choroba Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, łuszczycowe zapalenie stawów, łuszczyca. 11. LEKI STOSOWANE W CHOROBACH KRWI!!! Leki przeciwzakrzepowe szczególnie heparyna i warfaryna są powszechnie stosowane w celu zapobiegania zakrzepom żylnym i zatorom, oraz ich leczenia. - Heparyna - działa krótko i musi być stosowana we wstrzyknięciach. Hamuje krzepnięcie krwi tylko w obecności antytrombiny III, inhibitora protezy we krwi, która tworzy z trombiną kompleks 1:1. Jest naturalnym glukozaminoglikanem o odczynie kwaśnym i zróżnicowanej masie cząsteczkowej. Podana podskórnie lub w ciągłym wlewie dożylnym zmniejsza częstość występowania głębokich zakrzepów u chorych po zabiegach chirurgicznych. Głównym działaniem niepożądanym jest wystąpienia krwawienia. Heparyna działa krótko (4-6h) a krwawienie może być kontrolowane poprzez wstrzymanie podawania leku. Niekiedy powoduje reakcje alergiczną i małopłytkowość - Warfaryna - dobrze się wchłania po podaniu doustnym , ale jej działanie jest opóźnione i występuje dopiero po 2-3 dniach. Ma długi okres półtrwania (40h) i po odstawieniu leku może upłynąć 5 dni do powrotu czasu protrombinowego do normy. Jest metabolizowana w wątrobie do nieczynnej 7-hydroksywarfaryny. Działanie jej może zostać odwrócone przez podanie koncentratu czynników krzepnięcia. Po znacznym przedawkowaniu warfaryna można podać dożylnie witaminę K ale jej działanie może wystąpić po 6-12h. LEKI PRZECIWPŁYTKOWE!!! -Kwas acetylosalicylowy - zmniejsza ryzyko wystąpienia zawału serca u chorych na niestabilną dławicę piersiową i wydłuża czas przeżycia chorych, którzy przebyli ostry zawał serca. Zmniejsza również ryzyko wystąpienia udarów mózgu. Korzystne działanie w chorobie zakrzepowo - zatorowej wynika z hamowania w płytkach krwi syntezy trombosanu A2. -Klopidogrel - zmniejsza agregację płytek krwi przez nieodwracalne blokowanie wpływu ADP na płytki. Ma działanie synergetyczne z kwasem acetylosalicylowym. Stosowany jest u chorych u których kwas acetylosalicylowy jest przeciwwskazany. - Eptifibatyd - hamuje agregację płytek krwi przez wiązanie z glikoproteinowymi receptorami IIb/IIIa. Podaje się we wlewie dożylnym łączenie z kwasem acetylosalicylowym i heparyną w celu zapobiegania zawałowi. - Dipyridamol - stosowany łączenie z warfaryną w celu zapobiegania zakrzepicy, skuteczność działania wątpliwa. LEKI TROMBOLITYCZNE!!! Stosuje się w zawale serca do rozpuszczenia zakrzepów, zatykających naczynia wieńcowe. Podaje się je we wlewie dożylnym. Działaniami niepożądanymi są: wymioty, nudności krwawienie, reakcja alergiczna. - Streptokinaza - nie jest enzymem wiąże się z plazminogenem krążącym we krwi, tworząc aktywny kompleks, który następnie przekształca plazminogen w plazminę. - Alteplaza - jest ludzkim tPA wytwarzanym metodą rekombinacji DNA. Nie powoduje reakcji alergicznej i może być zastosowana u chorych którzy wcześniej przebyli zakażenie paciorkowcowe. W odróżnieniu od Streptokinaza łączne stosowanie heparyny i Alteplaza powoduje korzystne działanie addycyjne, lecz zwiększa ryzyko wystąpienia udaru mózgu. LEKI HIPOLIPEMICZNE!!! - Inhibitory reduktazy HMG - (statyny) - są najnowszymi lekami zmniejszającymi stężenie lipidów. Skutecznie zmniejszają stężenie cholesterolu całkowitego i LDL, zmniejszają częstość występowania epizodów wieńcowych i śmiertelności. Działanie niepożądane mają niewielkie. Hamują syntezę cholesterolu w wątrobie. Proces hamowania syntezy zwiększa ekspresję enzymów dążących do przywrócenia syntezy cholesterolu do normy nawet w obecności tych leków. Działaniem niepożądanym jest miopatia. Statyny nie mogą być stosowane podczas ciąży. - Żywice jonowymienne - sa proszkami przyjmowanymi łączenie z płynem. Zwiększają wydalanie kwasów żółciowych i powodują zwiększoną przemianę cholesterolu do kwasów żółciowych. Działania niepożądane ograniczają się do jelit, ponieważ żywice nie są wchłaniane i powodują wzdęcia, biegunkę lub zaparcia. - Kwas nikotynowy - zmniejsza uwalnianie VLDL i tym samym zmniejsza stężenie trójglicerydów w osoczu. Zmniejsza stężenie cholesterolu i zwiększa HDL. Obecnie nie jest stosowany. - Fibraty - powodują umiarkowane zmniejszenie stężenia LDL i zwiększenia stężenia HDL. Powodują znaczne zmniejszenie trójglicerydów w osoczu przez zwiększenie aktywności lipazy lipoproteinowej Mogą powodować wystąpienia zespołu podobnego do zapalenia mięsni. PREPARATY ŻELAZA!!! - Pozajelitowe podawanie żelaza- nie przyspiesza wytwarzania hemoglobiny i winno być stosowane tylko wówczas gdy podanie doustne jest nieskuteczne z powodu długotrwałej utraty krwi, upośledzonego wchłaniania. - Żelazo z sorbitolem - jest związkiem kompleksowym żelaza, sorbitolu i kwasu cytrynowego. Podawane jest głęboko domięśniowo, by zminimalizować przebarwienia skóry. Może wywołać wstrząs anafilaktyczny. - Żelazo z sacharozą - stanowi kompleks wodorotlenku żelazowego i sacharozy który jest podawany dożylnie we wstrzyknięciach lub we wlewie. 12. LEKI STOSOWANE W CUKRZYCY!!!! W cukrzycy występuje względny lub całkowity niedobór insuliny, który powoduje zmniejszenie wychwytywania glukozy przez tkanki zależne od insuliny oraz prowadzi do poważnych konsekwencji. Cukrzyca typu I, czyli cukrzyca |
zależna od insuliny. U tych chorych często występuje ketoza i insulina musi być stosowana. Są stosowane różne preparaty insuliny, czyli działające krótko, pośrednio i długo. W cukrzycy typu II, czyli niezależnej od insuliny, etiologia jest nieznana. Występuje oporność na insulinę krążącą w krwi, która chroni chorych przed ketozą. PREPARATY INSULINY!!! - Insuliny krótko działające. Insuliny rozpuszczalne są prostymi roztworami insuliny (początek działania po 30 min. Działanie szczytowe po 2-4 h, czas działania 8 h). Mogą być stosowane dożylnie w ciężkich stanach hiperglikemii, ale ich działanie po podaniu taką drogą utrzymują się tylko do ok. 30 min. Insulina lispro i aspart są analogami insuliny wykazującymi szybsze i krótsze działanie niż insulina rozpuszczalna. - Insuliny średnio i długo działające. Działanie tych insulin utrzymuje się 16-35 h. Insulina semilente jest zawiesiną amorfizycznej insuliny cynkowej. Insulina lente jest mieszaniną cynkowej insuliny amorfizycznej i krystalicznej insuliny cynkowej, która przedłuża czas działania tego preparatu. - Insulina izofanowa jest kompleksem insuliny i protaminy. Po wstrzyknięciu enzymy proteolityczne rozkładają protaminę i uwalniana insulina jest wchłaniana. Działanie tej insuliny to 20 h. - Dwufazowa mieszanina insulin o ustalonym składzie zawiera różne proporcje insuliny rozpuszczonej i izofanowej. Komponenta insuliny rozpuszczalnej zapewnia szybkie rozpoczęcie działania, a izofanowa przedłuża działanie. - Insulina ultralente jest zawiesiną słabo rozpuszczalnej insuliny cynkowej, która działa do 35 h. Długie działanie insuliny może prowadzić do akumulacji insuliny i powodować wystąpienie groźnego stanu hipoglikemii. DZIAŁANIE NIEPOŻĄDANE!!! - Hipoglikemia - powodowana przez przedawkowanie insuliny lub nieadekwatne energetycznie pożywienie. W ciężkich przypadkach może wystąpić śpiączka i zgon. - Przeciwciała insuliny - wszystkie insuliny są w pewnym stopniu immunogenne, ale immunologiczna oporność na insulinę występuje rzadko. - Lipodystrofia - występuje często po stosowaniu wszystkich preparatów insulin, ale miejscowe reakcje alergiczne w miejscu wstrzyknięcia SA obecne bardzo rzadko. DOUSTNE LEKI PRZECIWCUKRZYCOWE!!! Glipizyd i glikazyd mają względnie krótki okres półtrwania i często są stosowane jako pierwsze leczenie. Glibenklamid ma dłuższy czas działania i może być stosowany raz dziennie, jednak może powodować powstanie hipoglikemii. Repaglinid jest pochodną benzamidową o szybkim i krótkotrwałym działaniu. Stosuje się tuz przed jedzeniem. Biguanidy. Metformina obwodowo zwiększa wychwyt glukozy. Nie powoduje zwiększania wydzielania insuliny, rzadko powoduje hipoglikemię. Może powodować nudności, wymioty, biegunkę. Akarboza opóźnia trawienie skrobi i cukru. Jest stosowany w trakcie posiłku i zmniejsza w okresie między posiłkami zwiększenie stężenia glukozy. 13. LEKI PRZECIWWIRUSOWE I STOSOWANE W ZAKAŻENIU HIV Rozwój i replikacja wirusów zachodzi w komórkach żywiciela i zależy w dużej mierze od procesów metabolicznych zaatakowanych w zaatakowanych przez nie komórkach. Skuteczność terapeutyczna leków przeciwwirusowych zależy od szybkości podania leku, czyli w 1-2 dobie od zakażenia. Jest to trudno, bo objawy występują późno. Wirusy składają się z kwasów nukleinowych tworząc genom otoczony płaszczem białkowym. Leki przeciwwirusowe działają: - hamują wnikanie wirusów do kom. Żywiciela - hamują uwalnianie genomu z płaszcza - zwiększają aktywność układu immulogicznego - hamują syntezę kwasów nukleinowych wirusów a tym samym ich replikacje LEKI Z GRUPY ANALOGI NUKLEOZYDOWE: analogi w komórkach zakażonych zostają przekształcone przez kinazy wirusa. Następnie wbudowywane są do DNA wirusa hamując syntezą tego DNA. W wyniku tego dochodzi do zahamowania namnażania się wirusa w zakażonych komórkach. Nie są zpoinowacone z komórkami żywiciela, dlatego nie łączą się z DNA zdrowych komórkach. Przykładem stanowią Acyklowir hamujący replikację wirusa opryszczki zwykłej wywołującą opryszczkę ust, spojówek, zewnętrznych narządów płciowych. W wyższych stężeniach stosowany jest wirusa wywołującego ospę wietrzną i półpaśca. Łatwo przenika do tkanek i płynów ustrojowych a wydalany jest z moczem. Okres półtrwania 3-6 godzin. Działanie niepożądane to zaczerwienienia i swędzenia (maść), nudności i wymioty, ból głowy (iv.). Gancyklowir stosowany w zakażeniach wywołanych wirusem cytomegalii. Famcyklowir, Idoksyurydyna, Triflurydyna stosowany przy zapaleniu rogówki i spojówek, Ribawiryna stosowany przy wirusowym zapaleniu płuc i oskrzelików. AMANTADYNA I JEJ POCHODNE: leki te hamują odsłanianie i uwalnianie genomu wirusa w komórce zakażonej, tym samych hamuje jego namnażanie. Amantadyna działa na wirusy grypy grupy A i zwłaszcza A2, stosuje się również w chorobie Parkinsona. Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego wydalany jest z moczem. Działanie niepożądane to utrudnienie koncentracji, bezsenność, halucynacje i drgawki. Rimantadyna lepiej tolerowana przez organizm. INHIBITORY NEUROMINIDAZY: neurominidaza występuje przy wirusach grypy A i B. Enzym ten ułatwia wnikanie wirusa do komórek makroorganizmu i jego replikację. Zanamiwir i Oseltamiwir stosowane są w profilaktyce i leczeniu grypy szczególnie u dzieci. Są dobrze tolerowane przez organizm. LEKI O BEZPOŚREDNIM DZIAŁANIU NA WIRUSY: Denotiwir działa bezpośrednio na układ odpornościowy organizmu, zwiększając jego aktywność przeciwwirusową. Działa przeciwzapalnie i przeciwbólowo. Stosowany miejscowo działa na ospę, opryszczkę. Interferon powoduje zahamowanie wnikania wirusów do wnętrza komórki, hamuje syntezą RNA i translację. Skuteczny w wirusowym zapaleniu wątroby typu B i C. LEKI STOSOWANE W ZAKAŻENIU HIV: w leczeniu AIDS wywołane wirusem HIV stosuje się inhibitory odwrotnej transktyptazy i inhibitory proteazy HIV. Wirus HIV posiada pojedynczą nić RNA i enzym odwrotnej transktyptazy syntezującą odpowiednią nić DNA. Wirus niszczy limfocyty pomocnicze T4 krążące we krwi, uszkadza także komórki OUN. - inhibitory odwrotnej transktyptazy- posiadają one zdolność hamowania aktywności odwrotnej transktyptazy, kluczowego enzymu replikacji RNA. W końcu ulegają stopniowej fosforylacji do aktywnych metabolitów będących analogami naturalnych nukleozydów. Wbudowywanie tych „fałszywych” nukleozydów w procesie odwrotnej transkrypcji powoduje przedwczesne zakończenie łańcucha prowirusowego DNA i przerwanie replikacji.
Zidowudyna:
Stawudyna:
Didanozyna:
Zalcytabina: INHIBITORY PROTEAZY HIV: Proteza-1 jest enzymem niezbędnym do wytworzenia otoczki białkowej wirusa. Enzym ten należy do proteaz asparaginowych, odgrywa kluczową rolę w tworzeniu poliproteinowych składników otoczki wirusa. Inhibitory proteazy wiążą się kompetycyjnie z aktywną częścią enzymu, hamując procesy rozszczepienia poliprotein. Prowadzi to do powstawania niedojrzałych i niezakaźnych cząsteczek wirusa HIV. Ritonawir Lek łatwo wchłaniany przez przewód pokarmowy okres półtrwania wynosi 3-5h. W niewielkim stopniu przenika przez barierę krew mózg. Może nasilać działanie wielu innych stosowanych w tym samym czasie leków. Metabolizowany w wątrobie wydalany z żółcią. Indinawir, Sankwinawir u pacjentów z hemofilią może wywołać nasilenie krwawień. Może powodować odkładanie się kamieni nerkowych. 14. PROBLEMY ZALEŻNOŚĆI LEKOWYCH I NARKOMANII Uzależnienie od leków jest terminem stosowanym do określenia stanu, w którym osoba musi zażywać lek ze względu na stan psychiki i w celu uniknięcia złego samopoczucia po odstawieniu leku. Rozwój uzależnienia od leku zależy od rodzaju leku, drogi podania, częstości jego stosowania i właściwości osobniczych. Do środków uzależniających zaliczmy: Środki pobudzające ośrodkowo, tzn.: opioidy, środki halucynogenne, depresyjne, związki pobudzające, inne. Związki pobudzające - środki o działaniu podobnym do amfetaminy - podane p.o zmniejszają łaknienie i stwarzają poczucie wzrostu energii i dobrego samopoczucia, usposabiają do zwiększonego wysiłku fizycznego, pobudzają też obwodowe działanie współczulne i wywołują bezsenność. Powodują uwalnianie z zakończeń nerwowych dopaminy i norepinefryny. Podobne działanie do amfetaminy ma również kokaina. Metylenodioksyamfetamina(MDMA, „ekstazy”)- ma właściwości psychostymulujące i halucynogenne. MDMA jest częstą przyczyną zatrucia i może powodować zagrażającą życiu hipotermię. Opioidy - diamorfina (heroina) - stwarzają duże niebezpieczeństwo uzależnienia i wywołują silną euforię po zastosowaniu i.v. powodują szybki rozwój tolerancji, a próba ich odstawienia powoduje wystąpienie zespołu odstawienia. Metodą detoksykacji jest podawanie lofeksidyny, które zmniejsza objawy odstawienia głównie nudności, wymioty i biegunkę. Naltrekson jest antagonistą opioidów, podawany p.o zapobiega euforii, stosowany w celu zapobiegania nawrotom uzależnienia. Środki halucynogenne - dietylamid kwasu lizergowego (LSD)- wywołują zaburzenia percepcji i widzenia oraz odczuwanie ekstazy, niekiedy napady paniki, urojenia, omamy i inne mogące nawracać. W działaniu LSD zaangażowany jest układ serotonineryczny, w którym występuje zahamowanie wyładowań neuronów zawierających 5HT w jądrach szwu. Konopie ( marihuana) - działanie halucynogenne, depresyjne, powodują euforię, rozluźnienie, dobre samopoczucie, nie powodują zwykle niebezpiecznego uzależnienia. Mogą powodować ostry napad psychotyczny. Środki depresyjne - alkohol - działa podobnie do środków znieczulających ogólnie. Długotrwałe jego picie prowadzi do uzależnienia fizycznego. Często występuje uszkodzenie mózgu i wątroby prowadzące do marskości. W zespole odstawienia występują objawy od złego samopoczucia do napadu drgawek padaczkowych. Po odstawieniu alkoholu może być wymagany diazepam w celu zapobiegania drgawkom. W utrzymaniu abstynencji stosowny codziennie, akamprosat albo disulfiram, który powoduje, że wypicie alkoholu powoduje bardzo nieprzyjemne objawy. Tytoń - nikotyna zwiększa uwagą, zmniejsza nerwowość i napięcie mm szkieletowych. u osób nie tolerujących nikotyny występują nudności, wymioty. Przy długotrwałym paleniu papierosów stwierdza się występowanie poważnych chorób jak rak płuc, choroba niedokrwienna. Przerwanie palenia powoduje zespół, w którym występuje głód palenia, pobudliwość, wzrost łaknienia a często masy ciała. Objawy mogą być łagodzone przez stosowanie zastępczej terapii nikotynowej(np. żucie gumy) albo amfebutamonu -jako lek przeciw depresyjny. 15. Leki, zatrucia lekami, alkoholem Tradycyjnie postępowanie rutynowe polega na usiłowaniu zmniejszenia dalszego wchłaniania leku przez wywołanie wymiotów za pomoca syropu z wymiotnicy lub przez aspirację treści żołądkowej i płukanie żołądka. W coraz większym stopniu stosuje się doustnie węgiel aktywowany w celu zahamowania wchłaniania trucizny. W badaniach na ochotnikach wykazano, że węgiel hamuje wchłanianie wielu leków, zwłaszcza w pierwszej godzinie po ich zażyciu. Kwas acetylosalicylowy objawy zatrucia salicylanami obejmują szum w uszach, hiperwentylację i pocenie się. Śpiączka występuje rzadko i świadczy o bardzo ciężkim zatruciu.Zaburzenia gospodarki kwasowo zasadowej są złożone, ponieważ kwas acetylosalicylowy pobudza ośrodek oddechowy, wywołując alkalozę oddechową, a także rozprzęga fosforylację oksydacyjną co wywołuje kwasicę metaboliczną. Natychmiastowe postępowanie obejmuje oznaczenie w osoczu stężenia salicylanów i elektrolitów, a także gazów we krwi. Po płukaniu żołądka (do 1h po spożyciu) podaje się węgiel aktywowany. Ciężkie zatrucie stężenie w osoczu powyżej 500mg/l, wymaga alkalizacji moczu. Paracetamol chorzy mogą nie mieć żadnych objawów lub uskarżać się tylko na nudności i wymioty. Jednak z opóźnieniem 48-72h, stosunkowo małe ilości paracetamolu mogą wywołac śmiertelną martwicę komórek wątroby.Normalnie paracetamol jest metabolizowany, głownie przez reakcje sprzęgania w wątrobie, jednak duże dawki wysycają te szlaki metaboliczne i lek jest wtedy utleniany do reaktywnego chinonowego metabolitu pośredniego. Acetylocysteina (dożylnie, doustnie) i metionina (doustnie) są potencjalnie ratującymi życie odtrutkami w przypadkach zatruć paracetamolem, ponieważ zwiększają syntezę glutationu w wątrobie. Chorym którzy przedawkowali paraceamol powinna zostać pobrana krew po 4h po jego zażyciu w celu oznaczenia stężenia leku w osoczu, tak aby w razie potrzeby mogła być podana odtrutka. Jeśli upłynęło mniej niż 1h od połknięcia powinno się podać dawkę węgla aktywowanego. Opioidy powodują śpiączke, szpileczkowate zwężenie źrenic i depresję oddechową. Specyficznym antagonistą opioidów jest nalokson który podaje się dożylnie, powtarzając dawki aż do uzyskania właściwej wentylacji. Nalokson ma krótszy okres półtrwania niż większość opioidów i objawy toksyczne mogą powrócić, stwarzając konieczność dalszego podawania naloksonu. Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne objawy toksyczne po ich przedawkowaniu wynikają głównie z ośrodkowych dzilań cholinolitycznych i kardiotoksycznych. Większość chorych wymaga tylko obserwacji lub prostych środków podtrzymujących takich jak tlen do skorygowania hipoksji i węgiel aktywowany w ciągu 1h. Najczęściej występującym zaburzeniem rytmu jest częstoskurcz zatokowy jako wynik dzialania podobnego do atropiny.Wydłużenie zespołu QRS jest złowieszcze i może zapowiadać drgawki, które mogą być kontrolowane przez dożylne podanie diazepamu lub klometiazolu. Przedłużony QRS lub arytmie leczy się dożylnym podaniem wodorowęglanu sodu. Etanol 50% podanej dawki wchłania się w pierwszych 15 minut, objawy zatrucia pojawiaja się przy stężeniach od 1,5-3,0g/l etanolu we krwi. Działanie toksyczne: depresja o.u.n, hipoglikemia. Objawy kliniczne w ostrym zatruciu: euforia, zab. Koordynacji , ataksja, oczopląs, niekontrolowane zachowanie, osłabienie odruchów, agresywne zachowanie. Wskazane jest podanie: stężonej glukozy, tiaminy 100mg, naloxonu 2mg iv., Glikol etylenowy używany jako płyn chłodniczy i składnik preparatów zabezpieczających przed zamarzaniem. Dawka śmiertelna wynosi 1,0-1,5ml/kg. Szybko wchłania się z przewodu pokarmowego.Wpływa na o.u.n, układ krążenia, układ wydalniczy, równowagę kwasowo zasadową.Objaw kliniczny: Etap I(1-12h): depresja o.u.n. objawy obrzęku mózgu, śpiączka drgawki, nudności, wymioty. Etap II (12-24h) tachykardia, przyśpieszone oddechy, łagodny wzrost ciśnienia. Etap III (24-72h) ostra nerkoza cewek nerkowych, oliguria, ostra niewydolność nerek. Postępowanie: hemodializa przy stężeniu glikolu we krwi >25mg/100ml, podawanie odtrutek Etanol 130mg/kg/h podawany dożylnie w postaci roztworu 5-10% lub doustnie w roztworze 20-30%. Podawanie kofaktorów, pirydoksyna 50mg i.v, co 6h, tiamina 100mg i.v co 6h. Metanol używany jako rozpuszczalnik, składnik preparatów odmrażających środków do czyszczenia szyb. Dawka śmiertelna u dorosłych 15-30ml. Szybko wchłania się z pp i z powierzchni skóry, możliwe jest również wchłanianie poprzez inhalacje. Zatrucie metanolem wywołuje objawy z o.u.n podobne do występujących w zatruciu etanolem. Postępowanie: odtrutki: etanol, foliany lub kwas foliowy - dożylnie 50-77mg co 6h. 16. INTERAKCJE LEKOWE Interakcja polega na wzajemnym oddziaływaniu leków w żywym organizmie to znaczy wpływie jednego leku na wynik końcowy drugiego, równocześnie stosowanego leku. Wzajemne oddziaływanie leków z jednej strony może spowodować korzystne zwiększenie siły działania farmakodynamicznego podanych równocześnie preparatów i w konsekwencji podnieść efekt terapeutyczny. Z drugiej zaś strony w wyniku interakcji może dojść do osłabienia lub zniesienia działania jednego leku przez równoczesne stosowanie drugiego leku. Może powodować silne objawy toksyczne. Interakcja:
WCHŁANIANIE- liczne czynniki fizjologiczne i patologiczne wpływają na resorpcję leków w przewodzie pokarmowym. Spożywane pokarmy i napoje mogą upośledzać wchłanianie leków np. antybiotyków czy preparatów żelaza. Fosforany zawarte w pokarmie tworzą nierozpuszczalne związki z żelazem i uniemożliwiają ich wchłanianie podobnie jak w schorzeniach przewodu pokarmowego. Niektóre leki (sole wapnia, glinu) tworzą chylaty z innymi lekami np. tetracyklinami naturalnymi, hamując ich wchłanianie w przewodzie pokarmowym, czyli znoszą ich działanie biologiczne. WIĄZANIA Z BIAŁKAMI - leki tworzą wiązania z białkami krwi i tkankami, które są odwracalne. Przez takie wiązania wiele leków pozostaje w ustroju w przeciwnym razie uległyby wydaleniu a ich działanie było by krótkie. Wiązania są możliwe dzięki prawidłowemu pH środowiska. Zakwaszenie krwi sprzyja wiązaniom z lekami charakterze słabych kwasów a alkalizacja zwiększa stopień wiązania z lekami o charakterze słabych zasad. Wzrost temp. ciała obniża zdolność adsorpcyjna białek osocza. Przy łącznym podaniu kilku leków może dojść do ich wzajemnego wypierania z połączeń z białkami krwi. Leki podawane w większej dawce lub wykazującą większą zdolność wiązania z białkami wypierają te o mniejszym powinowactwie do białek. Wyparcie leku z jego wiązań białkowych zwiększa siłę jego działania farmakologicznego, co sprzyja objawom przedawkowania leków. TRANSPORT PRZEZ BŁONY- leki wpływające na dyfuzje prosta lub transport aktywny mogą w istotny sposób zmienić transport innych leków przez błony biologiczne. Do leków zwiększających dyfuzje leków nalezą środki pobudzające układ parasympatyczny (acetylocholina). Dochodzi do depolaryzacji błon komórkowych dla innych leków, poprzez hamowanie potrzebnej do aktywnego transportu ATP-azy. BIOTRANSFORMACJA- dwa leki metabolizowane przez wątrobę mogą wzmagać biotransformacje, gdy jeden z leków zmniejsza aktywność enzymów mikrosomalnych wątroby. Klasycznym przykładem induktora enzymatycznego jest fenobarbital, który zwiększając aktywność enzymów mikrosomalnych wątroby zwiększa metabolizm innych leków, zmniejszając tym samym ich aktywność farmakologiczną. WYDALANIE- główną droga wydalenia leków są nerki. Leki, które konkurują ze sobą o ten sam mechanizm transportu kanalikowego, przy równoczesnym podaniu, prowadzą do zmniejszenia szybkości wydalania jednego z nich. Preparaty zwiększające przesączanie kłębuszkowe i wydzielanie kanalikowe obniżają poziom innych leków we krwi, zwiększając ich wydalanie. Zmniejszenie przepływu kłębkowego i wydzielania kanalikowego prowadzi do zatrzymania leku w ustroju, przedłużania siły i czasu jego działania. Wydalanie leku ulega zahamowaniu podczas niektórych schorzeń, w których dochodzi do upośledzenia sprawności wydzielniczej nerek np. przewlekłe zapalenie kłębuszków nerkowych czy niewydolność krążenia. Leki pozostają wtedy dłużej w ustroju. Podanie leków moczopędnych spowoduje szybkie wydalenie moczu z innymi lekami, co zmniejsza siłę i czas ich działania.
ANTAGONIZM-, gdy dwa leki działają przeciwnie dając w efekcie zmniejszenie lub całkowite zniesienie działania farmakologicznego. Zjawisko to stosowane jest w leczeniu zatruć. - antagonizm konkurencyjny-, gdy dwa leki agonista i antagonista walczą o związanie się z tym samym receptorem i maja ten sam punk uchwytu. Antagonista może znieść działanie, agonisty - antagonizm niekonkurencyjny-, gdy dwa leki działają na ten sam receptor, ale maja inne punkty uchwytu. Antagonista nie znosi całkowicie działanie agonistyk - antagonizm funkcjonalny- dwa leki o różnym punkcie uchwytu wywołują przeciwny efekt np. noradrenalina działa na alfa receptory wywołuje skurcz naczyń i zwiększa ciśnienie krwi a papaweryna działając na mięśniówkę gładką rozkurcza naczynia i obniża RR. - antagonizm chemiczny- dwa leki reagują ze sobą tworząc słabszy związek lub nieczynny biologicznie np. w zatruciu solami boru stosuje się siarczan sodu tworząc nierozpuszczalny w wodzie siarczan boru. SYNERGIZM- jednokierunkowe działanie leków. Efekt działania to sumowanie działania równocześnie podanych leków. - synergizm addycyjny- efekt działania dwóch leków jest równy sumie działania poszczególnych składników np. mieszanina leków nasennych i przeciwbólowych - synergizm hipperadacyjny- efekt działania leków jest większy niż suma działania poszczególnych składników np. jony wapniowe i glikozydy nasercowe zwiększają siłę skurczu m. sercowego. 17. NIEPOŻĄDANE DZIAŁANIA LEKÓW Większość niepożądanych działań leków można podzielić na zależne od dawki i niezależne od dawki. Działania niepożądane zależne od dawki są przewidywalne, spowodowane nadmiernie silnym pożądanym działaniem farmakologicznym zastosowanego leku. Działania niepożądane niezależne od dawki są rzadkie ale przewidywalne i wiążą się ze znaczną umieralnością. Działania niepożądane zależne od dawki: - zmienność osobnicza w zakresie farmakodynamiki: eliminacja leków jest bardzo zróżnicowana. Czynniki genetyczne mogą zmniejszać eliminację i powodować reakcje niepożądane. Choroba nerek może prowadzić do nagromadzenia i działania toksycznego leku wydalanego przez filtrację kłębuszkowi lub wydzielanie kanalikowe. - interakcje leków: polega na modyfikacji działania jednego leku przez inny lek i może przebiegać według mechanizmu farmakodynamicznego lub farmakokinetycznego. - interakcje farmakodynamiczne: występują najczęściej. Leki o podobnym działaniu, np. pochodne benzodiazepiny i alkohol mają działanie addycyjne i mogą spowodować ciężką depresję oun. Odwrotnie, zastosowane leki mogą wywierać przeciwne działanie, np. u chorych na astmę leki beta-adrenolityczne będą przeciwdziałać agonistom receptora beta, co może wywołać nawet śmiertelny napad astmy. - interakcje farmakokinetyczne: a) wchłanianie - leki, które przyspieszają (np. metoklopramid), lub zwalniają (atropina) szybkość opróżniania żołądka mogą wpływać na wchłanianie. b) dystrybucja - liczne leki wiążą się z albuminami osocza, z których mogą być uwolnione przez inny lek. c) metabolizm - indukcja enzymów wątrobowych przez inny lek (np.fenytoinę) może zmniejszyć skuteczność leków metabolizowanych przez te same enzymy. d) wydalanie - leki mogą dzielić ten sam system transportowy w kanalikach bliższych. Probenecid zmniejsza wydalanie penicyliny. Tiazydy i diuretyki zmniejszają wchłanianie zwrotne sodu, wywołują kompensacyjne zwiększenie wchłaniania zwrotnego jednowartościowych jonów w kanaliku bliższym. Może to prowadzić do kumulacji litu i poważnego zatrucia u chorych, leczonych solami litu. Działania niepożądane niezależne od dawki: - reakcje nadwrażliwości na leki (alergia) są reakcjami immunologicznymi. Chociaż alergia na leki jest nieprzewidywalna z większym prawdopodobieństwem występuje u osób z historią choroby atypowej ( katar sienny, astma).
|
2