1. Wymień czynniki wg WHO mające wpływ na zdrowie człowieka.

- styl życia 50 [optymalizacja stresu, odpowiednio zbilansowana dieta, uprawianie sportu, właściwy wypoczynek]

- środowisko 20

- czynniki genetyczne 20

- opieka zdrowotna 10

2. Czynniki mające wpływ na zdrowie w opinii konsumentów.

- dieta i żywienie 58

- aktywność ruchowa 40

- ogólne zachowania 13

- waga i otyłość 9

- pogląd na świat/stan umysłowy 8

- stres 8

- palenie papierosów 7

- czynniki środowiskowe 6

- dostęp do dobrej opieki zdrowotnej 4

- leki, picie alkoholu 2

2. Podaj najważniejsze według Ciebie etapy poznawania genomu człowieka.

1910roku - wprowadzenie nazwy gen - abstrakcyjna jednostka dziedziczenia

·  chromosom - `ciało barwiące'

·  całe DNA zawarte w jądrze ludzkiej komórki (ludzki genom) na półtora metra długości

·  podwójna helisa nici DNA (istoty ludzie są w 99,98% takie same, ale mogą rozwijać podobne (choroby) fenotypy)

·  ludzkie chromosomy (23 par chrom.mężczyzn) 1915rok - badania mieszańców

·  modele Watsoria i Cricka

·  Robert Holley - złamanie kodu genetycznego (każda trójka zasad RNA koduje jeden aminokwas) 1966r.

·  Rozwój metody sekwencjonowania DNA 1977r.

·  Zlokalizowanie pierwszego genomu 1983r.

3. Opisz czym miały charakteryzować się osiągnięte wyniki „Human Genome Project”? 1990-2003
   Koordynacja: U.S. Department of Energy, National Institutes of Health. 
   Planowany początkowo na 15 lat. 
   Koszt zakładany - 3 mld $. 
   Rzeczywisty koszt w 2003 r. - 2,7 mld $. 
   Udziałowcy: 20 naukowych ośrodków z: Chin, Francji, Niemiec, USA, Wielkiej Brytanii

Cele projektu:
Identyfikacja - wszystkich 20 tys. - 25 tys. genów w DNA człowieka. 
Oznaczenie sekwencji 3 miliardów par zasad tworzących DNA człowieka. 
Zgromadzenie tych informacji w formie bazy danych. 
Ulepszenie narzędzi potrzebnych do analizy danych. 
Transfer pokrewnych technologii do sektora prywatnego. 
Zwrócenie uwagi na problemy etyczne, prawne i socjalne jakie mogą powstać w wyniku projektu. 
Wynik badań - 4 „a” 
Accurate - dokładny, pozbawiony błędów - bezbłędność 99,99%. 
Assembled - właściwie zmontowany - badania różnych fragmentów DNA ponownie potem łączone. 
Affordable - przynoszący pożytek, stworzenie nowych technologii. 
Accessible - bezpłatna baza danych z opisem produktu dostępna dla każdego przez 24 h.

a) W eksperymencie udział wzięło 5 osób: Murzyn, Chińczyk, Latynos i dwóch białych; trzech mężczyzn i dwie kobiety; ich tożsamości nie ujawniono
b) Pobrano od nich próbki krwi
c) Z krwi wydobyto komórki
d) Z komórek wyciągnięto DNA
e) Materiał genetyczny namnażano i poszatkowano na kawałki. Ta genetyczna „sieczka” trafiła do 300 analizatorów
f) W efekcie uzyskano prawie pełną sekwencję ludzkiego DNA
OKAZAŁO SIĘ, ŻE:
- mamy zaledwie 300 tys. genów, podczas gdy np. muszka owocowa 13 tysięcy
- niezależnie od koloru skóry wszyscy jesteśmy niemal identyczni
- geny w naszym DNA są rozmieszczone bardzo nierównomiernie

4. Podaj czym różnią się od siebie pojęcia Bromatogenomika i Nutrigenomika?

Bromatogenomika - broma [gr.] - żywność  - genomika - opisywanie całych zestawów genów

Żywność -  jakość żywności składniki naturalnie występujące składniki celowo dodane zanieczyszczenia procesy technologiczne GMO - żywność genetycznie modyfikowana - GIS genetic improved subjects

Nutrigenomika - nutri - od nutrition - żywienie, - genomika nie jest akcentowana żywność jako produkt spożywczy poddany procesowi technologicznemu

Nutrigenomika - badania na poziomie -komórki tkanki organizmu

5. Wskaż elementy spersonalizowanego żywienia.

SNPs - single nucleotide polymorphism -  zróżnicowanie w zapotrzebowaniu na składniki odżywcze

Badania poziomu cholesterolu HDL i LDL; zaburzenia w zapotrzebowaniu na kwas foliowy.

Zróżnicowanie jednostek chorobowych: monogeniczne i poligeniczne: fenyloketonuria, cukrzyca/otyłość, cukrzyca

6. Zastosowanie nutrigenomiki.

droga do personalizowanej diety. Geny mogą być pomocne w zapobieganiu wystąpienia różnego typu chorób.

7. Wskaż składniki żywności mające wpływ na termogenezę.

Dieta kafeteryjna, m.in. boczek, cukierki, ciasteczka, sery, mleko z 20% cukru

8. Podaj parametry decydujące o włączeniu lub wykluczeniu osoby do grupy z zespołem metabolicznym.

U osoby z ZM muszą występować:

Otyłość centralna - zdefiniowana jako obwód w talii > 94 cm u Europejczyków i > 80 cm u Europejek (dla innych grup etnicznych - odpowiednie wartości)

oraz 2 z 4 następujących czynników:

zwiększone stężenie triglicerydów: > 150 mg/dl (1,7 mmol/l) lub leczenie tego zaburzenia lipidowego

zmniejszenie stężenia cholesterolu HDL: < 40 mg/dl (1,0 mm0l/l) u mężczyzn i < 50 mg/dl (1,3 mmol/l) u kobiet lub leczenie tego zaburzenia lipidowego

podwyższone ciśnienie tętnicze: skurczowe > 130 mm Hg lub rozkurczowe > 85 mm Hg lub leczenie rozpoznanego wcześniej nadciśnienia tętniczego

zwiększone stężenie glukozy na czczo (FPG) > 100 mg/dl (5,6 mmol/l) lub wcześniej rozpoznana cukrzyca typu 2

Jeśli FPG wynosi > 5,6 mmol/l (100 mg/dl) zdecydowanie zaleca się wykonanie doustnego testu obciążenia glukozą, ale nie jest on konieczny do rozpoznania Zespołu metabolicznego

9. Omów produkty bogate w składniki mające wpływ na geny człowieka.

Herbata: genHER2, funkcja genu: stymulacja wzrostu komórek, działanie długofalowe: zmniejszenie aktywności genu w komórkach rakowych.

Czosnek, zespół genów, fg: regulacja enzymów fazy l, obniżenie aktywności działania enzymów, wolniejsze tworzenie produktów przemiany, obniżenie rakotwórczego działania.

Brokuły: gen GST, produkcja silnego przeciwutleniacza glutationu, zwiększenie ilości glutationu zapobiega zwyrodnieniu tętnic, zespół genów, regulacja enzymów fazy II; zwiększenie aktywności enzymów fazy II.

Soja: P53, ogółem 123 geny, niszczenie zmutowanych komórek,dzdf: zwiększona aktywność genu hamuje powstawanie komórek rakowych.

Kurkumina: Cox-2 udział w stanach zapalnych, pozwala zapobiegać powstawaniu raka jelita grubego i choroby Alzheimera.

10. Wykorzystanie genomiki do określenia zapotrzebowania na składniki odżywcze i normy żywienia dla człowieka.

- Ocena żywności.

- Wiedza na temat gatunków i rodzajów - zróżnicowanie fenotypowe i genowe surowca żywnościowego.

- Źródło żywności - produkt pochodzenia roślinnego, produkt pochodzenia zwierzęcego.

Żywność nieprzetworzona.

Żywność przetworzona.

- Analiza składników żywności:

a) Składniki odżywcze: białka, węglowodany, tłuszcze, witaminy, składniki mineralne i sód, błonnik pokarmowy, woda.

b) Inne substancje mające znaczenie odżywcze i fizjologiczne (np. karotenoidy, związki fenolowe).

c) Substancje dodatkowe - dodatki do żywności.

d) Zanieczyszczenia żywności: fizyczne, chemiczne, biologiczne.

- Technologia żywności - przekształcanie surowców roślinnych i zwierzęcych w artykuły żywnościowe (towary sprzedawane albo kupowane).

- Technologia gastronomiczna - prawidłowy dobór środków żywnościowych, technik i procesów stosowanych przy produkcji potraw.

- Ocena żywienia.

- Spożycie żywności.

- Ocena sposobu żywienia:

Sposób żywienia - kulturowo i społecznie znormalizowany zespół zachowań człowieka związany z wyborem pożywienia i jego konsumpcją.

Zachowania żywieniowe - sposób postępowania związany bezpośrednio z realizacją i zaspokajaniem

potrzeb żywieniowych.

Nawyki żywieniowe - zachowania żywieniowe utrwalone w wyniku powtarzania.

- Ocena stanu odżywienia - badanie antropometryczne (masa i skład ciała,ogólny rozwój organizmu), biochemiczne (zawartość składników w tkankach i płynach ustrojowych) i kliniczne.

- Ocena stanu zdrowia - oględziny ogólnolekarskie, testy kliniczne, statystyka zdrowotna.

11. Omów niezbędność wody jako składnika odżywczego.

Woda --niezbędny składnik odżywczy, Trawienie, Absorpcja, Krążenie, Wydzielania, Regulacja temperatury, Metabolizm, Główny składnik ciała

12. Podaj czynniki mające wpływ na zachowania związane z piciem płynów.

1. Genetyczne: słodki smak , uczucia pragnienia

2. Starzenie się: utrata mechanizmów odczuwania pragnienia, utrata wrażliwości

3. Dzieci: słodki smak

4. Temperatura : napoju i środowiska

5. Aromat i różnorodność napojów

6. Opakowanie

7. Odległość na stole, 7 m i 15 m(Engell i wsp.)

8. Wpływ czynników społecznych: jedzenie posiłków i napoi samemu albo w grupie osób

9. Lokalizacja napoju i łatośc jego otrzymania-dosięgnięcia

10. Czynniki środowiskowe(światło, temperatura, zapach, czas posiłków,odgłosy)

11. Inne

13. Wymień zalety częstego spożywania posiłków o mniejszej objętości.

1. Korzystne efekty metaboliczne. Większa liczba posiłków zmniejsza poposiłkową reakcję
metabolizmu lipidów i wydzielania insuliny.

2. Osoby spożywające więcej niż 4 posiłki dziennie charakteryzowały się istotnie niższymi stężeniami cholesterolu w porównaniu do spożywających 1-2 posiłków.

3. Poziom cholesterolu LDL ulegał zmniejszeniu wraz ze wzrostem częstości spożywanych posiłków.

4. Większa częstość spożywanych posiłków zmniejsza sekrecję insuliny, co ma wpływ na długotrwałą tolerancję glukozy.

5. Dochodzi do stabilizacji masy ciała i jej obniżenia(badania z lat 70.)

14. Podaj wpływ różnej ilości picia wody na zachowanie człowieka.

Zdolność do koncentracji przy ograniczeniu picia (utrata 2.68% BW) spada po 13 h o ok. 10%, po 24 h o ok. 30% i po 37 h o ok. 25%, żwawość (żywotność, raźność) po 13 h spada o ok. 14%, po 24h o ok. 32%, po 37h o ok. 21%, zaś zmęczenie (znużenie, przemęczenie) wzrasta po 13 h o ok. 16%, po 24 h o ok. 30% i po 37 h o ok. 10% w porównaniu do kontroli (każda wartość).

15. Wpływ chronicznego łagodnego odwodnienia na zdrowie.

Obniżenie --aktywności ruchowej, spowolnienie czynności umysłowych, wydzielania gruczołów ślinowych

Podwyższenie ryzyka --powstawanie kamieni nerkowych u osób podatnych, powstawanie nowotworów dróg moczowych, okrężnicy, raka piersi, rozwój chorób zębów, zaparć, zaburzeń w przemianach białek i tłuszczy, dolegliwości gerontologicznych, wystąpienie otyłości u dzieci, wypadnięcie zastawki u osób podatnych

16. Zasady picia wody przy podejmowaniu wysiłku fizycznego

ACSM:

• Zbilansowana dieta z odpowiednia ilością płynów 24 g przed zawodami

• 500 mL 2 g przed zawodami

• Picie w regularnych odstępach w czasie wysiłku (zawodów)

• Celem jest uzupełnienie całej utraty potu

• Picie maksymalnej ilości, która może być tolerowana

• 600 mL/g--1200 mL/g na 4%-8% CHO płynów podczas wysiłku > 1g

Lim:

Przed zawodami:

•Zacząć pić noc przed

•Utrzymać mocz klarowny

•Przestać pić 1 h przed pójściem spać

•Przestać pić ~ 1h przed zawodami

W czasie zawodów:

Pić stosownie do odczuwanego pragnienia

Zalecenie: 400 -800 mL/h

Po zawodach:

Kontynuować nawadnianie aż moczu będzie klarowny

Co pić?

< 1 h zawodami: Woda

> 1 h zawodami: Napoje dla sportowców 6-8% CHO ~1% soli

17. Jak pojmujesz pojęcie EVIDENCE BASED MEDICINE/NUTRITION/BROMATOLOGY?

*Evidence Based Nutrition/Bromatology (EBN/EBB) w tłumaczeniu: żywienie oparte na badaniach-podstawach naukowych (faktach) oznacza oparcie postępowania w zakresie żywienia człowieka o najlepsze dostępne dane naukowe.
•Przy porównywaniu wartości naukowej uzyskanych wyników badań, podobnie jak w naukach klinicznych zostały zaproponowane metody oceny wiarygodności podawanych informacji:
- Ocena jakości badań wraz z szacowaniem błędu systematycznego, który powinien był jak najmniejszy. 
- Ocena ilościowa badań wraz z wielkością efektu, liczbą przeprowadzonych badań, wielkością próby i mocą statystyczną badań. 
- Stałość i zgodność rezultatów - podobne badania generują podobne wyniki i wnioski. 

*Evidence Based Bromatology:
Jest to oparcie postępowania w ocenie jakości zdrowotnej żywności i jej wpływu na zdrowie człowieka poprzez zastosowanie dostępnych, najlepszych, systematycznie weryfikowanych metod i wyników badań w praktyce i polityce zdrowotnej.
Cele EBB:
Celem EBB jest analiza i ocena skuteczności oraz bezpieczeństwa produktów żywnościowych, ich wykorzystania opierająca się na wysokiej jakości, obiektywnych, bezstron-nych, nieobciążonych dowodach naukowych. 
Generalnie te najlepsze dowody muszą być wolne od komercyjnych i politycznych wpływów/obciążeń oraz przesądów. Powinny pochodzić z badań zweryfikowanych pod względem rzetelności, obiektywności, posługujących się zwalidowanymi metodami, czy z badań randomizowanych

Etapy EBN:
W 2003 r. Cooper i Zlotkin przedstawili 6 etapów, jak powinny być projektowane badania dotyczące żywienia, aby były zgodne z zasadami EBN. Te kolejne etapy to: 
Etap 1 - Wstępne decyzje. 
a) EBN - wybranie choroby dietozależne
EBB - wybranie produktu żywnościowego/technologii wytwarzania żywności
b) określenie kryteriów selekcji
c) stworzenie struktury analitycznej badania
d) określenie pytania lub problemu, który ma być rozwiązany 
Etap 2 - Poszukiwania literaturowe. 
a) określenie strategii wyboru słów kluczowych
b) dokonanie przeglądu piśmiennictwa
c) EBN - przegląd badań na zwierzętach, badań diet pod kątem metabolizmu, randomizowanych klinicznych badań zachowań osobowych po zastosowaniu diety, składów tabel, badań konsumenckich
EBB - przegląd metod analitycznych stosowanych w ocenie produktu/technologii, badań toksykologicznych na zwierzętach , badań diet z danym produktem, randomizo-wanych klinicznych.
Etap 3 - Wybór odpowiednich badań. 
a) stworzenie narzędzia do przeglądania literatury oraz odfiltrowanie informacji zakłócających
b) przeglądnięcie i ocena indywidualnych opracowań
c) przeglądnięcie i ocena prac przeglądowych
d) EBN - bazy medyczne np. Cochrane
EBB - bazy zawierające opracowania metod analitycznych, żywnościowe, np. Agricola, Chemical Abstracts
Etap 4 - Ocena jakościowo-ilościowa przeglądniętych dowodów. 
a),stworzenie narzędzi do oceny jakościowej poszczególnych badań
b) wykonanie oceny jakościowej poszczególnych badań
c) wykorzystanie metod metaanalizy - statystycznej syntezy numerycznych rezultatów z wielu badań odpowiadających na te same pytania badawcze
d) systematyczny przegląd
Etap 5 - Wygenerowanie tzw. “Totality of Evidence”
a) podsumowanie każdego znalezionego badania naukowego i połączenie wyników w analityczne zestawienie
Etap 6 - Stworzenie wytycznych
a) EBN - podsumowanie faktów ze wszystkich danych naukowych, celem stworzenia istotnego wiarygodnego, aktualnego i wyselekcjonowanego raportu - przewodnika dla żywieniowca czy innej osoby podejmującej decyzje w problematyce żywieniowej
EBB - podsumowanie faktów ze wszystkich danych naukowych celem stworzenia istotnego wiarygodnego, aktualnego i wyselekcjonowanego raportu, oceniającego jakość zdrowotną i przeznaczenie produktu/technologii dla bromatologa/osoby decydującej np. o przygotowaniu oświadczenia żywieniowego czy zdrowotnego

18. Wskaż kolejne elementy klasyfikujące doniesienia naukowe od najbardziej ogólnych do tych najbardziej wiarygodnych.

Najbardziej ogólne

Doniesienia biomedyczne

Doniesienia kliniczne

Doniesienia klinicznie istotne

Doniesienia klinicznie istotne i wiarygodne

Doniesienia klinicznie istotne , wiarygodne i aktualne

19. Metody oceny wiarygodności badań.

Ocena jakości badań wraz z szacowaniem błędu systematycznego, który powinien być jak najmniejszy.

Ocena ilościowa badań wraz z wielkością efektu, liczbą przeprowadzonych badań, wielkością próby i mocą statystyczną badań.

Stałość i zgodność rezultatów - podobne badania generują podobne wyniki i wnioski.

20. Czynniki żywieniowe mające związek z depresją.

Niedobory białkowo-energetyczne, nie są przyczyną zaniku tkanki nerwowej, ale głównie powodują opóźnienie jej rozwoju. Może zostać zredukowana mokra i sucha masa mózgu, zawartość białka ogółem, RNA, całkowity cholesterol, fosfolipidy, DNA Zatrzymany rozwój może spowodować stany depresyjne.

Ważnym czynnikiem jest odpowiednia ilość cholesterolu (zawartość dobowej racji pokarmowej nie powinna przekracza około 300mg) i fosfolipidów, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania mózgu.

Ważna jest odpowiednia ilość tryptofanu w surowicy, jej spadek powoduje niedobór w mózgu, co powoduje nasilenie depresji.

21. Które z metali mają niekorzystny wpływ na centralny system nerwowy? Omów jeden z nich?

Metale: ołów, rtęć, glin, kadm, arsen - toksyczne właściwości dla mózgu.

Opisze szczegółowo tylko ołów.

Pb - pochodzi z przemysł, transport samochodowy, przedmioty użytku. Działanie na organizm : Niedokrwistość, zmiany neurologiczne, kumulacja w ukł. kostnym

Stężenie w kościach świadczy o długotrwałej ekspozycji. Ołów przechodzi przez baterię łożyskową, jest mutagenny i kancerogenny, Szczególnie niebezpieczny dla płodu i młodych osób. Poziom 10 μg/dl we krwi matki lub noworodka prowadzi do opóźnienia rozwoju dziecka, niskiej wagi urodzeniowej, przedwczesnego porodu i nieprawidłowości wzrostu.
Stężenie powyżej 10 μg/dl może być śmiertelne dla dzieci. Stężenie powyżej 120 μg/dl może zakończyć się zgonem dla dorosłych. Ołowica jest choroba wywoływana przez ołów.
Przewlekłe zatrucie ołowiem występujące u osób pracujących z tym trującym pierwiastkiem.
Ołów i jego związki wchłaniają się przez drogi oddechowe (pary i pyły) oraz
z przewodu pokarmowego. Jony ołowiu wiążą się z niektórymi enzymami i powoduj uszkodzenie krwinek czerwonych, ośrodkowego układu nerwowego i narządów miąższowych takich jak wątroba i nerki. W organizmie ołów odkłada się w kośćcu skąd pod wpływem niektórych czynników takich jak kwasica, alkoholizm, choroby zakaźne, niedobór wapnia i inne, może przechodzić do krwi powodując zaostrzenie przebiegu choroby.
Objawy ołowicy : bladoszare zabarwienie skóry, niebieskawo-czarna obwódka na dziąsłach, rąbek ołowiczny, osłabienie, bezsenność, niedokrwistość, brak łaknienia, kolka ołowiczana, bóle i zawroty głowy, drżenie mięśniowe, objawy uszkodzenia wątroby i nerek, zmiany miażdżycowe naczyń krwionośnych. Leczenie: odsunięcie od pracy z ołowiem, chelaton (wiąże jony ołowiu), witaminy, leki objawowe.

Hg - pochodzenie: Ryby ze skażonego środowiska. Działanie na organizm : Związki alkilortęciowe uszkadzają OUN**, kumulacja w narządach miąższowych.

As - pochodzenie: Pestycydy, dodatki, produkty pochodzenia morskiego. Działanie na organizm : Hamowanie aktywności enzymów, m.in. oksydazy, kw. pirogronowego, porażenie ośrodka oddechowego i naczynioruchowego.

22. Czynniki wpływające na pobieranie i dystrybucje składników mineralnych przez barierę krew-mózg.

1) Związki kompleksujące

-związki kompleksujące metale EDTA

-związki i substancje rozpuszczalne w tłuszczach (np. rtęć)

2)Wiek - u dzieci bariera krew-mózg jest słabiej rozwinięta niż u dorosłych (związki hydrofilne, jony, białka - szybciej akumulują się w mózgu i szybciej osiągają wyższe stężenia)

3) wzrost przepuszczalności bariery krew-mózg

nadciśnienie, stany patogenne i patologiczne-zapalenie opon mózgowych, nowotwory, drgawki, niedokrwistość;

23. Sklasyfikuj pierwiastki znajdujące się w centralnym systemie nerwowym w zależności od ich wartości odżywczej i zachowania toksycznego.

Niezbędne dla mózgu: wapń, magnez, żelazo, miedź, cynk, mangan, kobalt, molibden

Prawdopodobnie niezbędne: chrom, nikiel, cyna, wanad

Toksyczne dla mózgu: ołów, rtęć, glin, kadm, arsen

Prawdopodobnie toksyczne dla mózgu: bar, german, srebro, stront, tytan, cyrkon, bizmut, gal, złoto, ind, tal, uran

24. Podaj przemiany tryptofanu pochodzącego z diety po dostaniu się do centralnego systemu nerwowego.

Tryptofan to obojętny elektrycznie aminokwas egzogenny, który posiada łańcuch boczny oparty na szkielecie indolu. Wchodzi w skład białek (białka mleka, ciałka krwi), należy do aminokwasów niezbędnych (nie może być syntetyzowany w organizmie człowieka i musi być dostarczany z pożywieniem). Zdolność do jego syntezy mają niektóre rośliny i bakterie. Przemiany tryptofanu są źródłem bardzo istotnych związków, taki jak tryptamina, serotonina, niacyna i roślinne hormony wzrostu (auksyny).

Tryptofan jest niezbędny do powstawania hormonu tkankowego - serotoniny. Działa przeciwdepresyjnie, poprawia nastrój i gwarantuje dobry sen, a także zmniejsza nadpobudliwość i poprawia działanie mózgu. Wpływa na odczucie sytości.

W listopadzie, grudniu i styczniu, gdy słońce na niebie pojawia się sporadycznie i na krótko, szyszynka odbiera sygnały o narastających ciemnościach i w organizmie zanika poziom serotoniny, która zmienia się na melatoninę. Szyszynka jest miejscem produkującym serotoninę (hormon ten działa w ciągu dnia), gdzie podczas nocy zachodzi biosynteza serotoniny w inny hormon - melatoninę. Zwiększa się poziom melatoniny, czyli produkowanego w naturalnych warunkach nocą hormonu snu. Nic więc dziwnego, że podczas szarych dni jesteśmy ospali, powolni i trudno nam się skupić.
Niedobór światła utrudnia również dotarcie do mózgu jednego z aminokwasów - tryptofanu- aminokwasu, który musi być dostarczony organizmowi z zewnątrz, w pożywieniu np. w bananach, nasionach słonecznika lub kiedy stosujemy pewne zioła np. lucernę lub suplementy posiadające ten aminokwas .

To właśnie z tryptofanu tworzy się serotonina - neuroprzekaźnik, który poprawia nastrój, łagodzi stres, pozwala na spokojny sen i zmniejsza nawet dolegliwości bólu. Serotonina i melatonina odgrywają bardzo ważną rolę w regulowaniu snu, temperatury ciała, nastroju, przebiegu procesu dojrzewania, odnawiania się i wzrostu komórek oraz podczas menstruacji.

Serotonina jest bardzo ważną substancją, która pośredniczy w zmienianiu procesów w komórce lub całych tkankach. Jest neurotransmiterem, który zawiaduje i przekazuje impulsy nerwowe do tkanek. Od niej zależy, czy sygnał systemu nerwowego będzie w stanie dotrzeć do wszystkich zakątków ciał. Naturalnym źródłem tryptofanu są banany oraz nabiał.

25. Źródła pokarmowe kwasów tłuszczowych omega-3.

Świeże orzechy włoskie, siemię lniane, olej rzepakowy, olej orzechowy, strąki soi, tofu,

Sardynka, makrela, śledź, łosoś atlantycki, pstrąg tęczowy

26. Podaj naturalne źródła likopenu.

Likopen to węglowodór nienasycony o budowie podobnej do kauczuku naturalnego. Likopen to antyutleniacz, cechujący się nawet dwukrotnie większą siłą neutralizacji wolnych rodników niż ogólnie znany beta-karoten. Chroniąc nasze komórki przed szkodliwym działaniem wolnych rodników, likopen tym samym chroni nasz organizm przed nowotworami, chorobami serca, zaćmą i wieloma innymi schorzeniami. Jest głównym karotenoidem, który w odróżnieniu od beta-karotenu po wchłonięciu w jelicie nie ulega przekształceniu do retinolu.
Likopen zawarty w pomidorach jest skuteczną ochroną przed rakiem prostaty. Okazało się, że u mężczyzn, którzy spożywali 10 porcji pomidorów w tygodniu lub 10 kawałków pizzy, ryzyko zachorowań na raka prostaty spadło o 45%.
Likopen występuje obficie głównie w POMIDORACH, a także w czerwonych owocach (arbuzy, czerwone grapefruity, owoce dzikiej róży). Ze względu na łatwą rozpuszczalność w tłuszczach, najlepiej przyswajalny jest przez człowieka w postaci przetworzonej poprzez podgrzanie z oliwą (ketchup, sos pomidorowy, itp.).

27. Co to jest jedna jednostka alkoholowa?

1 jednostka

Piwo -300 ml(3-4%alkoholu); Wino -100 ml(11%alkoh.); Martini, sherry -50 ml(17-20%alkoh.); Wódka -25 ml(37-40%alkoh.)

28. Jaka jest odpowiedź organizmu po wypiciu przez mężczyznę około 3 dużych piw (1 duże piwo = 0,5 l) lub kobietę nieco więcej niż jedno duże piwo?

Mężczyzna: 75-80mg/100ml krwi- zmniejszenie koordynacji ruchowej, znacząca utrata zahamowań, zauważalne uleganie wpływom

Kobieta: 50-60mg/100mlkrwi, umiarkowana utrata zahamowań, ograniczony osąd sytuacji, wzrost wypadków w domu, na drogach i w pracy, brak widocznych objawów upojenia alkoholem.

29. Co powoduje, że przeżywają ludzie z zawartością 7,5 promila alkoholu we krwi?

Alkohol nie jest traktowany jako normalny produkt spożywczy, ma wartość symboliczną i jest uzależniony od różnić kulturowych i norm specjalnych. Przyjmuje się że dawka śmiertelna to około 5 promili, ale wszystko zależy od: uwarunkowań genetycznych danego organizmu, ilości wchłoniętego alkoholu, spożywania pokarmów przed, w trakcie lub po wypiciu alkoholu, zawartości wody w organiźmie, nastroju i formy psychicznej, bądź też szybkości przyjazdu karetki;)

30. Jak wchłania się alkohol z przewodu pokarmowego?

Resorpcja z przewodu pokarmowego zgodna z prawami dyfuzji i łatwością mieszania się z wodą. Bardziej stężone napoje alkoholowe dyfundują szybciej, zwłaszcza spożyte na pusty żołądek. Deficyt alkoholowy - obniżenie alkoholowego maksimum w zależności od sposobu podania alkoholu (przed, w trakcie czy po posiłku) i zawartości %. Wchłanianie - żołądek - 25% dawki alkoholu, górne odcinki jelita czczego 75%, pierwsze 15 minut-50% podanej dawki, nie wchłania się przez skórę, łatwo przenika barierę łożyskową - tylko ok. 20% mniej we krwi pępowinowej .

31. Podaj określenie 4 typów osób pijących, zaproponowane przez Royal College of Physician w 1987 r.

1.Pijący społecznie-pijący nie więcej niż 2-3 jednostek alkoholowych dziennie, nie bywają zatruci alkoholem, nie szkodzą sobie i rodzinie.

2.Dużo pijący-regularnie pijący więcej niż 6 jednostek alkoholowych dziennie, ale bez widocznych od razu szkód.

3.Pijący i mający problemy-doświadczają fizycznej, psychologicznej, rodzinnej, prawnej, w miejscu pracy i finansowym problemów związanych z piciem.

4.Pijący uzależnieni-fizjologicznie uzależnieni od alkoholu. Początkowo mają zwiększoną tolerancję na alkohol, ale później znacznie ograniczoną. Cierpią z powodu odstawienia a ulgę przynosi im spożycie większej ilości alkoholu.

32. Podaj zasady diety śródziemnomorskiej i dlaczego jej stosowanie jest korzystne.

Dieta śródziemnomorska uznawana jest za najzdrowszą wśród diet. Można ją stosować przez całe życie. Pozwala utrzymać dobre zdrowie i znakomitą kondycję. Nie należy jednak przekraczać wielkości porcji.

Zasady diety:

Stosując dietę śródziemnomorską, spożywamy duże ilości warzyw i owoców, kasz, makaronów, ryb, owoców morza i pełnoziarnistego pieczywa, oliwy z oliwek, serów i jogurtów, wino czerwone, dużo ruchu, mało słodyczy i czerwone mięso. Te pokarmy są bogate w błonnik, witaminę C, mikro- i makroelementy oraz nienasycone kwasy tłuszczowe. Z codziennego menu należy zupełnie wykluczyć wieprzowinę. Jeszcze zdrowsze są preferowane przed dietę ryby morskie, których tł tranu zawiera niezbędne nienasycone kwasy tł NNKT z rodziny omega3, NNKT wykazują działanie przeciwkrzepliwe, co również zapobiega miażdżycy i zmniejsza ryzyko zawału. Do potraw dodajemy dużą ilość czosnku i cebuli, do sałatek, zup i sosów - oliwę z oliwek, zamiast masła i tłuszczu pochodzenia zwierzęcego. Choć dieta śródziem. nie jest dietą niskotł. to jednak dominujący w niej bardzo zdrowy olej nienasycony z oliwek, czyli tł. roślinny dostarcza i zaspokaja całkowitą potrzeby organizmu na kwasy wielonienasycone z grupy omega3, które zapobiegają miażdżycy. Aby pozbyć się nadwagi, jemy 5 posiłków dziennie, dostarczając organizmowi najwyżej 40 g tłuszczu i 1200 kcal.

33. Podaj wielkości określające stan nietrzeźwości i stan po spożyciu alkoholu.

Stan nietrzeźwości-stężenie alkoholu etylowego we krwi przekracza 0,5 promila ( 0,5 g w 1000 ml ) lub gdy stężenie alkoholu etylowego w wydychanym powietrzu przekracza 0,25 mg w 1 litrze.

Stan po spożyciu alkoholu, gdy stężenie alkoholu we krwi wynosi powyżej 0,2 promila do 0,5 promila lub gdy stężenie w wydychanym powietrzu wynosi od 1 mg do 25 mg w 1 litrze.

34. Oblicz stężenie alkoholu we krwi jakie Ty osiągniesz po spożyciu 3 małych kieliszków wódki 40^o (ogółem 75 ml) i określ je mając na uwadze ustawę z 26.X.1982 r.

C=A/(p*r);

C- poszukiwane stężenie,

P- ciężar ciała,

r- współczynnik rozmieszczenia,

40^o wódka zawiera w 100 ml 32 g alkoholu (absolutnego) więc w 75ml jest 24g.

r=(stężenie alkoholu w całym ustroju)/(stężenie alkoholu we krwi) 0,6 < r < 1,0.

Dla kobiet przyjmuje się średnio 0,55, a dla mężczyzn przyjmuje się średnio 0,68.

To obliczyłam dla mojej wagi :P

C= 24g/(61kg*0,55)= 0, 72 g/kg

Stan nietrzeźwości wd. Ustawy z 26.X.1982

35. Co to jest czynnik ryzyka i podaj przykłady.

Czynniki ryzyka to możliwe do zmierzenia cechy, które wiążą się z większym prawdopodobieństwem wystąpienia chorob sercowo--‐naczyniowych w przyszłości.

Czynniki o charakterze przyczynowo--‐skutkowym

- element patogenezy, modyfikacja zmniejsza ryzyko np. zwiększone stężenie cholesterolu.

Czynniki o charakterze rokowniczym

- związane z wystąpieniem choroby, nie są jej bezpośrednią

przyczyną, np. zwiększone stężenie homocysteiny, żółte palce

u palaczy (świadczą o nałogowym paleniu tytoniu).

36. Podział czynników ryzyka ze względów prktycznych - wymień je.

Czynniki modyfikowane:

Nieprawidłowa dieta, palenie papierosów, brak aktywności fizycznej,nadciśnienie tętnicze, zwiększone stężenie cholesterolu całkowitego i LDL, zmniejszone stężenie cholesterolu HDL, cukrzyca, otyłość czynniki zapalne i prozakrzepowe.

Czynniki niemodyfikowane:

Wiek, płeś, wywiad rodzinny dotyczący przedwczesnego występowania choroby sercowo naczyniowej (mężczyźni <55r ż kobiety <65), czynniki genetyczne, choroba sercowo-naczyniowa w wywiadzie

37. Charakterystyka nieprawidłowego żywienia sprzyjającego chorobie niedokrwiennej serca.

38. Scharakteryzuj produkty ze względu na zawartość tłuszczu

39. Co to jest indeks glikemiczny.

wskaźnik określający prędkość z jaką podnosi się poziom glukozy we krwi, po zjedzeniu określonego produktu węglowodanowego.
Zakłada się, że glukoza ma współczynnik = 100, to im wyższy jest współczynnik danego produktu, tym szybciej będzie wchłaniany i tym szybciej nastąpi uczucie głodu. Im niższy współczynnik IG, tym pokarm wolniej się wchłania i dłużej zachowa się uczucie sytości. Białka i tłuszcze nie mają określonego indeksu, ale obniżają IG produktów spożywanych w tym samym czasie.
Pokarmy o niskim IG (energia na dłuższy czas, powinny być częściej spożywane)
νWszystkie rośliny strączkowe (soczewica, soja, fasola, groch);
νJęczmień,
νJabłka, suszone morele, gruszki, grapefruity, śliwki, wiśnie;
νAvokado, szpinak, papryka, cebula, grzyby, zielone warzywa liściaste, por, groszek zielony, brukselka,
Pokarmy o wysokim IG (szybko uwalniana na krótko energia powinny stanowić niewielką część posiłku zawierającego białka, tłuszcze )
νGlukoza, cukier, miód, ananas, banany, rodzynki, arbuz,
νPieczone ziemniaki, gotowane ziemniaki, gotowana marchew, dynia, brukiew,
νChleb ryżowy, chleb pełnoziarnisty, biały chleb, kuskus,
νPłatki kukurydziane, otręby, płatki owsiane, prażona kukurydza, krakersy, bułki, placki;
νDynia pomarańczowa, suszone daktyle

40. Podaj ocenę ryzyka złamań.

Ocena ryzyka złamań International Osteoporosis Foundation (Europa) i

National Osteoporosis (USA) w Chicago (2000) - consensus

Rozpoczęcie leczenia - ryzyko złamań ( a nie samo rozpoznanie)

Ocena

Występowanie złamania kości u matki pacjentki

Występowanie złamania kości u pacjentki

Palenie papierosów

Osłabienie sprawności

U kobiet wystąpienie menopauzy

Wskaźnik T-score obliczony w stosunku do kości szyjki udowej >= - 2,5

41. Co to jest wapniowa piramida żywieniowa?

PIRAMIDA WAPNIOWA

zawartość wapnia [mg] w 100 g produktu jadalnego

Białko jaja kurzego - 6

Żółtko jaja kurzego - 147

Owoce jabłko - morele suszone - 4-139

Mięso wołowina pieczona - cielęcina - 3-160

Warzywa ziemniaki wczesne - jarmuż - 4-157

Sery białe - 88-240

Czekolada mleczna z orzechami laskowymi - 300

Śledź w oleju - sardynka w oleju - 62-330

Sery podpuszczkowe (żółte) topione - 367-972

Mak niebieski - 1266

Parmezan - 1380

Mleko w proszku - 1062-1402

42. Od czego zależy biodostępność waonia?

BIODOSTĘPNOŚĆ WAPNIA Adaptacja do niskiego i wysokiego spożycia - długi okres. spożycie ok. 800 mg/dzień - absorpcja ok. 20%, 250 mg/dzień - absorpcja 70%, z przeciętnej racji pokarmowej przyswaja się 30-40% Ca. Wchłanianie zależy od: składu pożywienia, zawartości włókna pokarmowego pH w jelicie cienkim obecności związków chemicznych wiążących Ca (kwas szczawiowy, fityniany), ułatwiających proces (laktoza, aminokwasy) stosunku Ca:P w treści pokarmowej (optymalny 1 mol Ca: 1 mol P), obecności witaminy D aktywności hormonów przytarczycznych

43. Podaj kilka czynników proosteoporotyczncyh.

W przypadku osteoporozy pierwotnej do najważniejszych czynników ryzyka należą:

-uwarunkowania genetyczne (np. płeć żeńska, rasa biała, szczupła budowa ciała, wczesna menopauza, małe stężenie estrogenów u kobiet i androgenów u mężczyzn)

-nieodpowiedni sposób odżywiania się (niedobór wapnia, nadmierna podaż fosforu, niedobory lub nadmiar białka w diecie - zwłaszcza zwierzęcego)

-nieodpowiedni styl życia (mała aktywność fizyczna, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, nadmierne picie kawy, napojów typu coca-cola)

- długotrwałe stosowanie leków (steroidy, preparaty tarczycy, leki przeciw nowotworowe , moczopędne, niektóre antybiotyki zobojętniające nadmiar soku żołądkowego) Czynnikiem ryzyka jest także zaawansowany wiek

44. Scharakteryzuj problemy żywieniowe w Peru.

Anemia u dzieci poniżej 5 r życia
46,2% dzieci poniżej 5 lat miał niedokrwistości:
25,4% łagodne
20,1% umiarkowanego
0,7% ciężkie

Dzieci w wieku 6-9 (69%) i 10-11 miesięcy (83,2%).
Mężczyzna dzieci: 48,2% (wobec 44,2% u dziewcząt)
6-te dziecko i więcej:58,3 % (wobec44,6% wśród 1-e dziecko)
dzieci wiejskich: 52,8% (wobec 40,4% wśród mieszkańców miast)
Matka bez wykształcenia: 53,3% (wobec 33,7% lepiej wykształconej).
Dzieci w 20% najbiedniejszych: 53,4% vs 32,1% wśród 20%najbogatszych)

Przewlekłe Niedożywienie u dzieci poniżej 5r życia 
29,5% dzieci poniżej 5 lat jest stale niedożywionych:
21% nie ciężkie niedożywienie
8,5% ciężkie niedożywienie

Dzieci w wieku od 18-59 miesięcy (z 32,6% do 36,7%)
Mężczyzna dzieci: 32,9% (wobec 25,9% u dziewcząt)
dzieci wiejskich: 46,3% (wobec 13,8% wśród mieszkańców miast)
Matka bez wykształcenia: 61,5% (wobec 5,9% lepiej wykształcona).
Dzieci 20% najbiedniejszych: 54,3% vs 4,8% wśród 20% najbogatszych)

45. Przyczyny otyłości w USA.

Czynniki środowiskowe
• Brak programów aktywności fizycznej w systemie edukacji
• Szkolne "Wellness plany " utworzone, ale niewdrażane lub nieregulowane
• Programy szkolnych śniadań i obiadów nie spełniające norm żywienia
• Wzrost presji i czasu pracy
• Zachowanie osiadłe Wspólnoty
Poleganie na samochodach, brak chodników, parków i bezpiecznych ścieżek rowerowych ; 
• Wpływ mediów
• żywność modyfikowana genetycznie (GMO "s) -
Korzyści: odporność na szkodniki, herbicydy i odporność na choroby, tolerancja temperatury, żywieniowe i farmakologiczne korzyści
Ryzyko: Nieznane skutki wprowadzenia obcych genów do roślin mogą mieć szkodliwy wpływ na zdrowie, taki jak np. alergie.
• Produkty dietetyczne - to biznes!!
Amerykanie wydają ok. 35 mld dolarów rocznie na produkty odchudzające

46. Podaj charakterystykę warzyw i owoców w zależności od poziomów, do których je zaliczono ze względu na bezpieczeństwo.

Pierwszy poziom

Zielone warzywa liściaste - szpinak, kapusta, rzeżucha, sałata, liście sałaty, świeże zioła (kolendra, bazylia, pietruszka, cykoria)

Zagrożenie:

Enterokrwotoczne: Escherichia coli, Salmonella enterica, Campylobacter, Shigella spp.,

Hepatitis virus A, Norowirusy, Cyclospora cayatenensis, Cryptosporidium, Yersinia pseudotuberculosis, Listeria monocytogenes.

Epidemie - co najmniej 30 w USA, 5 w Szwecji przez ostatnie 10 lat, bazylia rosnąca w Izraelu - epidemia Salmonelli w 4 krajach i 1 śmierd

Drugi poziom

Jagody - Zagrożenie: Cyclospora cayatenensis, Cryptosporidium parvum, Norowirusy (mrożone jagody), Hepatitis A;

Zielona cebula (szalotka) - Zagrożenie: Hepatitis A virus, Shigella spp.;

Melony - Zagrożenie: Salmonella enterica,

mniejszy poziom zagrożenia: enterokrwotoczne - Escherichia coli, Norowirusy;

Skiełkowane nasiona - Zagrożenia: Salmonella enterica, enterokrwotoczne - Escherichia coli (+enterotoksygeniczna E. coli), Bacillus cereus;

Pomidory - Salmonella enterica, Hepatitis A

Trzeci poziom

Marchew - Zagrożenie: Yersinia pseudotuberculosis, Shigella spp., EnterotoEnterokrwotoczne: Escherichia coli, Salmonella enterica, Campylobacter, Shigella spp., enterotoksygeniczne E. coli, Hepatitis A, pasożyty;

Ogórek - Zagrożenie: Salmonella, E. coli, Campylobacter;

Migdały - Zagrożenie: Salmonella;

Mała kukurydza (baby corn) - Zagrożenie: Shigella;

Nasiona sezamu - Zagrożenie: Salmonella, Bacillus;

Cebula i czosnek - Zagrożenie: E. coli, Salmonella;

Mango - Zagrożenie: Salmonella;

Paw paw - Zagrożenie: Salmonella;

Seler - Zagrożenie: Norowirus, Hepatitis A;

Maimai - Zagrożenie: Salmonella.

Największe zagrożenia mikrobiologiczne występują ze strony:

Escherichia coli O157,

Salmonella enterica

Norowirusy

47. Jak należy postępować ze świeżymi warzywami i owocami, aby zapobiegać zatruciom.

 Owoce powinny byd wolne od uszkodzeo, nakłud i widocznych śladów zepsucia.

Po usunięciu zanieczyszczeo (włączając w to mycie) powinno unikad się powtórnego zanieczyszczenia.

Podstawowe zasady dobrej praktyki w zakresie higieny (GAP/GMP/GHP odpowiednio) powinny byd uwzględnione podczas wzrostu i zbioru świeżych roślin i przygotowywania z nich świeżych produktów z owoców.

Owoce wysokokwaśne (pH=< 4,0) - grejpfrut, cytryna, limonka, ananas, kiwi, owoc pasiflory, malina, truskawka, czarna porzeczka, żurawina, czerwona porzeczka, agrest .

 owoce powinny byd myte tuż przed przygotowywaniem. Jeśli mycie ich jest wcześniejsze to należy je wysuszyd przed przechowywaniem. Owoce niskokwaśne (pH>4,0) - melon, kantalupa i miodowy, arbuz, banan, papaja, guawa, pomaraocza, winogrono, jabłko, gruszka, brzoskwinia, śliwka, czereśnia, morela, mango, jeżyna.

owoce powinny byd myte tuż przed przygotowywaniem. Jeśli mycie ich jest wcześniejsze to należy je wysuszyd przed przechowywaniem;

 należy przechowywad owoce w temperaturze =<4oC przez maksimum 4 dni przed spożyciem. lub

 jeśli temperatura 4oC nie może byd zastosowana z powodu możliwwości uszkodzenia owocu, należy przechowywad je w najniższej możliwej temperaturze, ale nie wyższej niż 15oC przez maksimum 2 dni;

 przechowywanie powinno odbywad się po umyciu i obraniu (jeśli jest taka potrzeba) tuż przed spożyciem lub dalszym procesem przygotowywania do spożycia, takim, gdzienie zajdzie wzrost patogenów.

Stosowad wodę do picia , która ma temperaturę wyższą (o 2-3oC) niż będą myte owoce. Osuszad owoce prz 5-10 min., najlepiej przez wstrząsanie. Spłukiwad owoce wodą do picia. Osuszad owoce po umyciu, albo mechanicznie lub przez zastosowanie gorącego powietrza. Myć dwa razy owoce bardzo zanieczyszczone ziemią lub innymi czynnikami.

48. Wskaż kilka przykładów różnic między zaleceniami żywieniowymi dla ludności ze względu na indywidualne zalecenia i cele zdrowia publicznego.

CELE ZDROWIA PUBLICZNEGO 
- Średnie spożycie czerwonego mięsa nie powinno być większe niż 300 g na tydzień, bardzo mało jeśli będzie przetworzone.
- Wartość mediany współczynnika masy ciała (BMI) ma być pomiędzy 21 i 23, zależnie od normalnego prawidłowego zakresu dla różnych populacji 2. Odsetek populacji, która ma nadwagę lub jest otyła nie ma być wyższa niż obecny poziom, ale lepiej by była niższa w ciągu 10 lat.
- Odsetek populacji, która ma siedzący tryb życia1 ma być zmniejszana o połowę co 10 lat. Średni poziom aktywności fizycznej (PALs) powinien być powyżej 1,6.
- Średnia wartość gęstości energetycznej diety3 powinna się obniżyć do 125 kcal/100 g Populacja ludzi średnio konsumujących napoje zawierające cukry2 powinna obniżać się o połowę co 10 lat.
- Średnia konsumpcja warzyw i owoców nie zawierających błonnika rozpuszczalnego (skrobi) w populacji powinna wynosić przynajmniej 600 g dziennie2. Mało przetworzone produkty zbożowe (nasiona) i /lub rośliny strączkowe i inna żywność, która jest naturalnym źródłem błonnika, powinna mieć udział w żywieniu w populacji średnio przynajmniej 25 g nieskrobiowych polisacharydów.
- Ograniczenie populacji pijącej więcej niż zalecane limity o jedną trzecią przez każde 10 lat.
- Populacja ludzi o średniej konsumpcji soli ze wszystkich źródeł powinna być mniejsza niż 5 g(2g sodu) na dzień.
- Odsetek populacji konsumującej więcej niż 6 g soli (2,4 g sodu) dziennie powinna zmniejszać się o połowę co 10 lat. Narażenie na aflatoksyny z zapleśniałych zbóż (ziaren) albo roślin strączkowych należy minimalizować.
- Maksymalne zwiększenie populacji osiągającej dostateczne zapotrzebowanie żywieniowe bez suplementów diety.
- Większość matek karmi swoje dzieci wyłącznie piersią przez sześć miesięcy.

49. Rekomendacje dla pacjentów, którzy wyzdrowieli po terapii przeciwnowotworowej. Rekomendacje WCRF i AICR dla osób, u których zdiagnozowano nowotwór oraz tych co są wyleczeni.

Przedstawiają dwa podstawowe zalecenia:

1. Wszyscy powinni otrzymać odpowiednie wsparcie od wykształconych profesjonalistów żywieniowych (osoby posiadające udokumentowaną wiedzę na temat żywienia wstanie zdrowia i choroby).

2. Jeśli nie ma przeciwwskazań to należy postępować zgodnie z zaleceniami dla prawidłowego żywienia, utrzymania należnej masy ciała i odpowiedniej aktywności fizycznej.

Te ostatnie stwierdzenia z kolei są następujące:

1. w zakresie zawartości tłuszczu w organizmie należy tak postępować aby jego zawartość mieściła się w granicach normy stosownie do masy ciała,

2. podejmowanie aktywności fizycznej powinno być traktowane jako coś co jest częścią codziennego postępowania,

3. należy ograniczać/omijać spożywanie produktów o wysokiej gęstości energetycznej, w tym napojów zawierających cukier,

4. w większości powinno się jeść produkty pochodzenia roślinnego,

5. należy ograniczyć spożycie czerwonego mięsa, a szczególnie bardzo przetworzonego,

6. ograniczyć trzeba spożycie alkoholu,

7. w przetwarzaniu żywności zwrócić uwagę na ograniczenie stosowania soli, aby zmniejszyć jej spożycie i unikać jedzenia spleśniałych nasion zbóż i roślin strączkowych,

8. w zakresie suplementacji starać się tak komponować dietę aby wszystkie składniki otrzymywać z niej.

---