„Wiek Świateł”

Wersja A

I. Przeczytaj tekst i zaznacz właściwe odpowiedzi do pytań znajdujących się pod nim. (5)

Jan Jakub Rousseau o sposobach wyłaniania i uprawnieniach rządu

Wola wszystkich jest zatem nakazem najwyższym, zasadą najwyższą i tę zasadę jako powszechną i uosobioną nazywam suwerenem.

Wynika z tego, że suwerenność jest niepodzielna, niezbywalna, i że nosicielami jej są w zasadzie wszyscy członkowie ciała politycznego.

Ale jak działa ten byt abstrakcyjny i kolektywny? Działa za pośrednictwem praw i nie może działać inaczej.

A cóż to jest prawo? Jest to publiczne i uroczyste wyrażanie woli powszechnej w sprawie dotyczącej ogółu.

Powiadam „w sprawie dotyczącej ogółu”, albowiem prawo utraciłoby swą moc i przestałoby być ważne, gdyby jego przedmiot nie dotyczył wszystkich.

Prawo nie może z natury swej mieć przedmiotu jednostkowego, indywidualnego; ale w swym zastosowaniu dotyczy ono jednostkowych, indywidualnych przedmiotów.

Władza prawodawcza, która jest suwerenem, potrzebuje więc innej władzy, która wykonuje prawo, to jest- sprowadza je do aktów jednostkowych. Ta druga władza powinna być ustanowiona w taki sposób, żeby wykonywała prawo stałe i żeby wykonywała zawsze tylko prawo. Stąd się bierze instytucja rządu.

Cóż to jest rząd? Jest to ciało pośredniczące, ustanawiane między podwładnymi a suwerenem dla ich komunikowania się, któremu powierzono wykonywanie prawa i utrzymywanie wolności zarówno obywatelskiej, jak i politycznej.

Rząd jako nieodłączna część ciała politycznego partycypuje w woli powszechnej, która go powołuje. Będąc jednak sam odrębnym ciałem, ma swą własną wolę. Te dwie wole to się zgadzają, to znów ze sobą walczą. Od wypadkowej działań tej wzajemnej pomocy i walki zależy funkcjonowanie całej machiny.

Zasadą stanowiącą o różnych formach rządu jest liczba członków wchodzących w jego skład. Im mniejsza jest ta liczba, tym rząd jest silniejszy; im większa jest ta liczba, tym jest on słabszy; i tak jak suwerenność wykazuje wciąż tendencję do słabnięcia, tak rząd wykazuje wciąż tendencję do umacniania się. Toteż ciało wykonawcze musi po upływie dłuższego czasu uzyskać przewagę nad ciałem prawodawczym, a gdy prawo zostanie w końcu podporządkowane ludziom, nie pozostaje wówczas nic prócz niewolników i panów, państwo zostaje zniweczone.

Dokonując tego dzieła rząd musi w drodze swego naturalnego rozwoju zmienić swą formę i zmniejszać stopniowo swą liczebność.

Różne formy, które może przybrać rząd, sprowadzają się do trzech form głównych. Po porównaniu ich zalet i niedogodności oddaję pierwszeństwo tej, która jest pośrednia między dwiema skrajnymi, a która nosi nazwę arystokracji. Należy tu sobie przypomnieć, że ustrój państwa i ustrój rządu to dwie bardzo różne rzeczy i że ja ich bynajmniej nie mieszam. Najlepszym z rządów jest rząd arystokratyczny; najgorszą z form suwerenności jest suwerenność oddana w ręce arystokracji.

1. Różne formy rządów są kształtowane przez zasadę:

a) ilości ministerstw c) liczebności członków

b) liczebności poddanych d) ilości rozpatrywanych spraw

2. Zadaniem rządu jest:

a) stanie na straży dominacji suwerena nad poddanymi c) ograniczanie wolności obywatelskiej

b) zapewnienie łączności między władcą a poddanymi d) ograniczanie wolności politycznej mas

3. Rousseau rozumie pojęcie „suwerenności” jako:

a) niezależne i nieskrępowane niczym społeczeństwo c) system ograniczający wolności obywateli

b) wolę ludu działającą wedle określonych praw d) wolę ludzi rządzących

4. Poprawne funkcjonowanie państwa wymaga:

a) współpracy władzy prawodawczej z wykonawczą c) podporządkowania woli ludu rządowi

b) dominacji rządu we wszystkich aspektach władzy d) połączenia władz prawodawczej i wykonawczej

5. Według Rousseau władza wykonawcza powinna być sprawowana przez:

a) reprezentację ludu c) mieszczan

b) arystokrację d) króla

II. Podkreśl te stwierdzenia, które odpowiadają ideałom oświecenia. (2)

a) Wszelka władza pochodzi od Boga; poddani są winni jej bezwzględne posłuszeństwo i nie mają prawa jej zmieniać.

b) Ludzie są z natury wolni i równi wobec prawa, to znaczy posiadają takie same prawa i obowiązki.

c) Żadnych prawd nie można przyjmować na wiarę; każdą trzeba udowodnić rozumowo.

III. Wyjaśnij pojęcia dotyczące kultury, sztuki i gospodarki XVIII wieku. (3)

a) oświecenie- ……………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

b) deizm- ……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………….

c) fizjokratyzm- ……………………………………………………………………………………………………..

……………………………………………………………………………………………………………………….

IV. Napisz w trzech zdaniach, na czym polegała zasada trójpodziału władzy. W swojej wypowiedzi uwzględnij nazwisko autora teorii. (3)

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

V. Wiek XVIII był stuleciem wielu użytecznych wynalazków. Uzupełnij tabelę wpisując we właściwe rubryki wynalazcę bądź wynalazek. (3)

Wynalazca	Wynalazek
James Watt
	balon
Izaak Newton

VI. Wskaż, które ze zdań to przyczyny, a które to skutki rewolucji przemysłowej. (3)

a) Urbanizacja związana z migracją ludzi do miast.

b) Szybkie tempo przyrostu ludności w Wielkiej Brytanii.

c) Manufaktury nie były w stanie zaspokoić zapotrzebowania ludzi na towary.

VII. Przyjrzyj się rycinie i odpowiedz na zamieszczone pod nią pytania. (3)

1. Zaprezentowana forma produkcji dotyczy pracy w:

a) stoczni c) zakładzie rzemieślniczym

b) manufakturze d) fabryce

2. Praca z zastosowaniem maszyn:

a) obniżała poziom produkcji c) zwiększała poziom produkcji

b) wpływała na spadek jakości tworzonych towarów d) wymagała zatrudnienia większej grupy ludzi

3. Przedstawieni na rycinie robotnicy:

a) są niezadowoleni z wykonywanej pracy c) obsługują wspólnie jedną maszynę

b) koncentrują się na wykonywanych czynnościach d) są zaniepokojeni nagłą wizytą gościa

VIII. Uzupełnij zdania dotyczące rewolucji amerykańskiej. (3)

Anglicy w XVI- XVIII wieku podporządkowali sobie …………………………………. w Ameryce Północnej. Traktowali je głównie jako ………………….. tanich surowców i jako ………………… zbytu dla towarów angielskich.

Wyodrębniającą się społeczność mieszkańców ……………….. złączyła wspólnota losów, jednakowa sytuacja polityczna wobec Anglii oraz wspólny interes ekonomiczny.

Koloniści czuli się prześladowani przez Anglików i zażądali od nich ……………………. . Gdy postulaty te zostały ……………………., Amerykanie rozpoczęli walkę o niepodległość.

VIII. Wyjaśnij, kim byli i czego dokonali. (2)

a) Jerzy Waszyngton- ……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………….

b) Kazimierz Pułaski- ……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………….

„Wiek Świateł”

Wersja B

I. Przeczytaj tekst i zaznacz właściwe odpowiedzi do pytań znajdujących się pod nim. (5)

Karol Monteskiusz o prawach stanowionych

Skoro tylko ludzie znajdą się w społeczności, tracą poczucie własnej niemocy, równość, która była między nimi, ustaje; zaczyna się stan wojenny.

Każda poszczególna społeczność dochodzi do poczucia własnej siły; to rodzi stan wojenny między narodami. W każdej społeczności jednostki zaczynają czuć swą siłę; starają się przywłaszczać sobie główne korzyści tej społeczności, co stwarza między nimi stan wojenny.

Z tych dwóch rodzajów stanu wojennego wynikają prawa między ludźmi. Rozważani jako mieszkańcy tak wielkiej planety, iż z konieczności muszą się mieścić na niej rozmaite ludy, mają oni prawa w stosunkach tych ludów między sobą: i to jest prawo narodów. Jeśli ich zważymy jako żyjących w społeczności, którą należy utrzymać, mają oni prawa miarkujące stosunek rządzących z rządzonymi; i to jest prawo polityczne. Wreszcie istnieją prawa w stosunkach obywateli między sobą: i to jest prawo cywilne.

Prawo narodów wspiera się z natury swojej na tej zasadzie, iż w czasie pokoju rozmaite narody powinny sobie świadczyć najwięcej dobra, w czasie zaś wojny najmniej zła, jak można bez szkody dla swoich zasadniczych interesów.

Celem wojny jest zwycięstwo, celem zwycięstwa zdobycz; celem zdobyczy zachowanie jej. Z tej i z poprzedzającej zasady powinny wypływać wszystkie prawa tworzące prawa narodów.

Wszystkie ludy mają prawo narodów, nawet Irokezi, którzy zjadają swoich jeńców, mają je. Wysyłają i przyjmują poselstwa; znają prawa wojny i pokoju.

Poza prawem narodów, które dotyczy wszystkich społeczności, istnieje dla każdej prawo polityczne. Społeczność nie może istnieć bez rządu. Skupienie wszystkich sił poszczególnych stanowi to, co się nazywa stanem politycznym.

Siła powszechna może spocząć w rękach jednego albo też wielu. Myśleli niektórzy, iż skoro natura ustanowiła władzę ojcowską, rząd jednostki bardziej jest zgodny z naturą. Ale przykład władzy ojcowskiej nie dowodzi niczego. Jeżeli bowiem władza ojcowska ma podobieństwo do rządu jednostki, władza braci po śmierci ojca lub władza stryjecznych braci, po śmierci braci, daje obraz rządu wielu. Siła państwowa jest z konieczności zespoleniem większej ilości rodzin.

Lepiej jest rzec, iż rządem najbliższym natury jest ten, którego osobliwy charakter najzgodniejszy jest z charakterem ludu, dla którego istnieje.

Prawo na ogół jest to rozum ludzki, ile że włada wszystkimi ludami ziemi; prawa zaś polityczne i cywilne każdego narodu winny być jedynie szczególnymi wypadkami, w których objawia się ten rozum ludzki.

Powinny być tak swoiste dla narodu, dla którego je stworzono, iż rzadki to traf, aby prawa jednego narodu mogły się nadać drugiemu.

Trzeba, aby odpowiadały naturze i zasadzie rządu istniejącego lub mającego powstać; czy że go tworzą- jako prawa polityczne, czy że utrzymują- jako prawa cywilne.

Powinny być dostrojone do fizycznych warunków kraju; do klimatu zimnego, skwarnego lub umiarkowanego. Powinny się naginać do stopnia wolności, jaką dany ustrój może znieść.

1. Prawa wymienione przez Monteskiusza to:

a) prawa polityczne c) narodowe

b) cywilne i polityczne d) cywilne, polityczne i narodowe

2. Tworzone prawa powinny odznaczać się:

a) powszechnością i uniwersalnością zasad c) przejrzystością i prostotą zasad

b) wyłącznością dla danego narodu d) niezależnością od warunków kraju

3. Przy tworzeniu prawa powinno brać się pod uwagę:

a) warunki społeczne i geograficzne kraju c) przyzwyczajenia ludności

b) warunki polityczne regionu d) potencjał ludnościowy kraju

4. Według Monteskiusza prawo polityczne reguluje:

a) stosunki między obywatelami c) relacje między władzą a obywatelami

b) stosunki międzynarodowe d) relacje między cywilami a wojskiem

5. W stosunkach między narodami powinna panować zasada:

a) rywalizacji i eliminacji c) uciekania się do przemocy

b) unikania działania na szkodę własną i innych d) ustępowania za wszelką cenę

II. Podkreśl te stwierdzenia, które nie odpowiadają ideałom oświecenia. (2)

a) Zniesienie podziału na biednych i bogatych.

b) Wiedza jest najważniejszym czynnikiem wpływającym na człowieka i społeczeństwa.

c) Uznanie świata duchowego za prawdziwy obszar poznawania świata.

III. Wyjaśnij pojęcia dotyczące kultury, sztuki i gospodarki XVIII wieku. (3)

a) rokoko- …..……………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

b) ateizm- ……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………….

c) teoria wartości- …………………………………………………………………………………………………...

……………………………………………………………………………………………………………………….

IV. Napisz w trzech zdaniach, na czym polegała koncepcja umowy społecznej. W swojej wypowiedzi uwzględnij nazwisko autora teorii. (3)

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

V. Wiek XVIII był stuleciem wielu użytecznych wynalazków. Uzupełnij tabelę wpisując we właściwe rubryki wynalazcę bądź wynalazek. (3)

Wynalazca	Wynalazek
	skala pomiaru temperatury od zera do wrzenia
Benjamin Franklin
Antoine Lavoisier

VI. Wskaż, które ze zdań to przyczyny, a które to skutki rewolucji przemysłowej. (3)

a) Wielka Brytania posiadała szeroki dostęp do surowców naturalnych.

b) Wzrost zapotrzebowania na towary w różnych częściach kraju przyspieszył rozwój kolei.

c) Wprowadzenie nowoczesnych maszyn zmniejszyło zatrudnienie w rolnictwie.

VII. Przyjrzyj się rycinie i odpowiedz na zamieszczone pod nią pytania. (3)

1. Zaprezentowana forma pracy dotyczy:

a) rewolucji agrarnej c) rewolucji kulturalnej

b) rewolucji przemysłowej d) rewolucji neolitycznej

2. Praca z zastosowaniem maszyn:

a) obniżała poziom produkcji c) zwiększała poziom produkcji

b) wpływała na spadek jakości tworzonych towarów d) wymagała zatrudnienia większej grupy ludzi

3. Przedstawieni na rycinie rolnicy:

a) znajdują się na drugim planie c) wykonują tę samą pracę

b) stanowią dodatek do świata przyrody d) znajdują się na pierwszym planie

VIII. Uzupełnij zdania dotyczące rewolucji amerykańskiej. (3)

W 1773 roku miało miejsce wyjątkowe wydarzenie. Koloniści wyrzucili do morza cały ładunek herbaty. Było to tzw. …………………………………………… . Fakt ten stał się powodem wybuchu konfliktu między …………………………………………. .

Ostateczną niezależność kolonii od Wielkiej Brytanii ogłoszono w …………. roku. Dokumentem powołującym do istnienia Stany Zjednoczone Ameryki Północnej była …………………………………………………… .

Ostatecznie Wielka Brytania uznała niepodległość Stanów Zjednoczonych dopiero w roku ……………….. po podpisaniu traktatu pokojowego w ………………… .

VIII. Wyjaśnij, kim byli i czego dokonali. (2)

a) Tomasz Jefferson- ……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………….

b) Tadeusz Kościuszko- …………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………….

---