Prof. dr hab. Tadeusz Gadkowski

Instytucje Wspólnot Europejskich i prawo wspólnotowe.

I. Prawnomiędzynarodowy status Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej

1.Wspólnoty Europejskie jako podmioty prawa miedzynarodowego

Podmioty prawa międzynarodowego, uczestnicy stosunków międzynarodowych, którzy posiadają zdolność prawną, mogą wywołać skutki prawne przez własne działanie, np. utrzymywać stosunki dyplomatyczne, zawierać umowy międzynarodowe, być stroną w postępowaniach procesowych czy ponosić odpowiedzialność międzynarodową. Podmiotami w prawie międzynarodowym są przede wszystkim państwa, a ponadto inne osoby posiadające prawa i obowiązki płynące bezpośrednio z międzynarodowego prawa publicznego.

Tylko państwa są pełnymi, suwerennymi i pierwotnymi podmiotami tego prawa. Wszystkie inne podmioty są niepełne i pochodne; podmiotowość ich opiera się na uznaniu jej przez państwa. Należą do nich organizacje międzynarodowe, Stolica Apostolska, korporacje transnarodowe, narody walczące o niepodległość, a nawet osoby fizyczne (jednostki odpowiadają za naruszanie prawa międzynarodowego, np. w przypadku ludobójstwa, zbrodni przeciw pokojowi

1. Podmiotowość prawnomiędzynarodowa organizacji międzynarodowych.

2. Podmiotowość prawnomiędzynarodowa Wspólnot Europejskich i główne kierunki jej realizacji w praktyce

• Unia Europejska w świetle prawa międzynarodowego

1. Konstrukcja prawna Unii Europejskiej

2. Członkostwo Unii Europejskiej

Kraje stowarzyszone i kandydujące

• Kraje kandydujące, które zamknęły pomyślnie negocjacje:

• Bułgaria - przystąpienie 1 stycznia 2007 r.

• Rumunia - przystąpienie 1 stycznia 2007 r.

• Kraje kandydujące, które rozpoczęły negocjacje 3 października 2005:

• Chorwacja - oficjalny kandydat od czerwca 2004 r., negocjacje miały się rozpocząć 17 marca 2005 roku, ale UE uznała, że Chorwacja ukrywa Ante Gotovinę i rozpoczęcie negocjacji zostało wstrzymane.

• Turcja - oficjalny kandydat od 1999 roku.

• Kraje kandydujące, które nie rozpoczęły negocjacji:

• Macedonia - oficjalny kandydat od grudnia 2005.

• Kraje stowarzyszone, które nie weszły do Unii:

• Norwegia - odmówiła wejścia w referendum w 1994 jak również w 1972.

• Szwajcaria - złożyła wniosek w 1992, w referendum obywatele zawiesili negocjacje

• Inne kraje chcące zostać członkiem Unii:

• Maroko - złożyło wniosek w 1987 uważając, że jest demokratycznym krajem organicznie połączonym z Europą. Odmówiono mu szans na członkostwo.

• Ukraina

• Gruzja

• Bośnia i Hercegowina

• Czarnogóra

• Serbia - UE 3 V 2006 r. zawiesiła rozmowy stowarzyszeniowe jeszcze wtedy z Serbią i Czarnogórą z powodu niespełnienia przez nią warunku jakim było aresztowanie do końca kwietnia Ratko Mladicia. Serbia jest kontynuatorem Serbii i Czarnogóry więc teraz jej się to tyczy.

• Albania

1. Obywatelstwo Unii Europejskiej

Istota obywatelstwa


Obywatelstwo jest szczególnym węzłem prawnym łączącym jednostkę z państwem. Stanowi podstawę, na której opiera się ogół jej praw i obowiązków. Sam fakt posiadania obywatelstwa powoduje szereg znaczących konsekwencji na płaszczyźnie międzynarodowej. Wynika z niego obowiązek wierności i lojalności w stosunku do państwa a także jego zwierzchnictwo osobowe. Obywatelstwo jest stosunkiem prawnym, oznacza więc posiadanie przez jednostkę określonego statusu (ekonomicznego, politycznego, społecznego) oraz zbioru praw. Zgodnie z obowiązującym prawem międzynarodowym sprawy nadania lub pozbawienia obywatelstwa należą do wyłącznej kompetencji państwa.


Obywatelstwo UE


Obywatelstwo Unii Europejskiej zostało ustanowione jeszcze przez Traktat z Maastricht w art. B. Szczegółowe postanowienia regulujące zakres praw zamieszczono w artykułach od 8 do 8e. Istotne zmiany w tej kwestii wprowadził następnie Traktat Amsterdamski. Stwierdzono w nim m.in., że obywatelstwo Unii ma charakter dodatkowy i nie zastępuje obywatelstwa narodowego. Obecnie pojęcie obywatelstwa UE uregulowane jest w II części Traktatu o Wspólnocie Europejskiej, w art. od 17 do 22.

Obywatelstwo UE jest całkowicie zależne od posia¬dania obywatelstwa krajowego. Oznacza to, iż uzależnienie posiadania obywatelstwa Unii od przynależności do jednego z państw członkowskich jest automatyczne i bezwarunkowe. Nie jest ważne, jakie warunki stawia państwo w związku z jego nadaniem. Może nawet nie stawiać żadnych. Istotne jest jedynie samo zaliczenie danej osoby w poczet obywateli. Każdy obywatel Państwa Członkowskiego uzyskuje automatycznie obywatelstwo UE.

Obywatele Unii Europejskiej są uprawnieni do korzystania z przysługujących im praw, ale również obowiązani do wypełniania ciążących na nich obowiązków oraz postępowania zgodnie z przepisami Traktatu. W ten sposób mamy do czynienia z sytuacją, w której jednostka zobowiązana jest do lojalności względem dwóch podmiotów: swojego kraju oraz Unii Europejskiej. Staje się więc sługą dwóch panów.


Katalog praw obywatelskich


Tworząc obywatelstwo Unii Europejskiej Traktat z Maastricht związał z nim szereg uprawnień. Katalog tych uprawnień znajduje się w art. 18 do 22 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Do praw obywatelskich zaliczono:

• prawo swobodnego poruszania się i przebywania na terytorium państw członkowskich (art. 18),

• czynne i bierne pra¬wo wyborcze w krajowych wyborach lokalnych oraz do Parlamentu Europejskiego (art. 19),

• możliwość korzystania z opieki dyplomatycznej i kon¬sularnej państwa członkowskiego (art. 20),

• prawo petycji oraz prawo do zwracania się do Parlamentu Europejskiego i Rzecznika praw Obywatelskich (art. 21).
   

Cele ustanowienia obywatelstwa UE


Jednym z podstawowych, oficjalnych celów, jakie wyznaczyła sobie wspólnota w związku z ustanowieniem obywatelstwa UE, było wzmacnianie ochrony praw i interesów jednostek. Ale czy do realizacji tego założenia naprawdę trzeba było powoływać do życia nową instytucję? Wystarczyło przecież przyznać wymienione w traktacie uprawnienia obywatelom poszczególnych państw członkowskich. Tym bardziej, że posiadanie Obywatelstwa EU ściśle wiąże się z obywatelstwem narodowym. Wydaje się, więc że chodziło tutaj o znacznie więcej.

Już w okresie międzywojennym Richard Coudenhove-Kalergi wysunął tezę o istnieniu narodu europejskiego. Koncepcja ta wydaje się z gruntu nieprawdziwą, gdyż wedle panującego i co do zasady trafnego przekonania w Unii Europejskiej nie ma jednego narodu, zwłaszcza w takim znaczeniu, w jakim rozumiemy go w Europie, czyli jako pewnej wspólnoty etnicznej i kulturowej. Jednakże w ostatnim czasie zaczęły się pojawiać różne dziwne koncepcje, w których zaczęto utożsamiać naród ze wspólnotą obywatelską. Wydaje się więc, iż jednym z najistotniejszych celów wprowadzenia obywatelstwa UE może być próba zapewnienia spójności wewnętrznej Unii poprzez budowę ścisłej więzi pomiędzy nią i jej obywatelami opartej na wzajemnych prawach i obowiązkach.

Jednym z najpoważniejszych problemów, przed jakim stoi cały proces integracji jest kwestia świadomości narodowej mieszkańców Europy. Unia jest wewnętrznie niespójna, więzi pomiędzy poszczególnymi narodami europejskimi są słabe, istnieje wiele antagonizmów. Poszczególne państwa nie są skłonne rezygnować z własnych interesów na rzecz jakiejkolwiek instytucji ponadnarodowej. W zdecydowanej większości przypadków obywatele bardziej utożsamiają się z własną ojczyzną lub narodem, niż z Unią Europejską lub zupełnie abstrakcyjnym tworem, jakim jest "naród europejski". W związku z tym podstawową kwestią zmierzającą do zmiany tej sytuacji stało się kształtowanie nowej mentalności w społeczeństwach Europy. Ustanowienie wspólnego obywatelstwa wydaje się odgrywać w tym procesie kluczową rolę. Jego zadaniem jest osłabianie więzi narodowych i budowanie nowej "świadomości". Ma to w założeniach prowadzić do powstania zintegrowanej wspólnoty obywatelskiej a w konsekwencji zapewnić Unii stabilność.

Dopóki jednostki będą bardziej identyfikowały się z własnymi państwami narodowymi, zawsze interesy własnego kraju stawiać będą na pierwszym miejscu, ponad interesem Unii. Stąd właśnie próba zwalczania przez Wspólnotę wszelkich objawów większego przywiązania do własnej ojczyzny. Potwierdza to art. 29 TUE, w którym czytamy, że Unia będzie zapobiegać ksenofobii i ją zwalczać. Oczywiście definicji ksenofobii nie ma, więc cały przepis, będzie interpretowany dowolnie, w zależności od potrzeb. Samo wprowadzenie tego pojęcia wydaje się mieć na celu pokazanie, że więź obywatel - UE jest według autorów czymś właściwszym niż więź obywatel - naród.

Mamy, więc do czynienia z próbą stworzenia czegoś na kształt narodu. Co prawda Traktat mówi, że obywatelstwo Unii ma tylko uzupełniać, a nie zastępować obywatelstwa narodowe, ale trudno oprzeć się wrażeniu, iż założenie takie koliduje z ideą integracji politycznej. Wspólnota polityczna to coś zupełnie innego niż wspólnota gospodarcza. Trudno sobie wyobrazić jej sprawne funkcjonowanie, w sytuacji, gdy obywatele poszczególnych państw członkowskich nie czują się z nią związani i traktują ją ¥¥¥¥jako pole do załatwiania własnych interesów narodowych. Wszystko wskazuje więc na to, że zapis ten, jest wprowadzony w celu uśpienia czujności tych, którzy nie widzą przyszłości Europy w budowie federalnego superpaństwa.

Kolejnym poważnym problemem, poza brakiem spójności wewnętrznej, dotykającym Unię Europejską, jest rzekomy deficyt demokracji w przeważającej części jej instytucji. Kluczowe instytucje Unii nie są wybierane w sposób demokratyczny a Parlament, który jest uważany za jedyny demokratyczny organ, ma nadal niewielkie kompetencje (głównie doradcze). Ze współczesnym pojęciem demokracji jest natomiast w poważnym stopniu powiązana koncepcja obywatelstwa. Przekazanie mieszkańcom Unii choćby iluzorycznego wpływu na decyzje Wspólnoty może okazać się tutaj bardzo pomocne w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego.


Konstytucja UE a obywatelstwo


Zgodnie z przewidywaniami Konstytucja UE położyła ogromny nacisk na kwestie związane ze wspólnym obywatelstwem. Nowa regulacja znalazła się w części I, tytule II - „Prawa Podstawowe i Obywatelstwo Unii”, co świadczy o jej bardzo wysokiej randze. Bezpośrednio o obywatelstwie traktuje art. I-10. Jest on w zasadzie powtórzeniem poprzednich uregulowań. Wymienia ten sam zakres praw przysługujących obywatelom, dodając jednakże, iż prawa te są wykonywane "na warunkach i w granicach określonych przez Konstytucję i środki przyjęte w jej zastosowaniu" (art. I-10). Zwiększa to znacznie możliwości ewentualnej interpretacji przepisu. Regulacje dotyczące obywatelstwa znajdują się również w części III Tytule II - „Niedyskryminacja i Obywatelstwo”.

Najważniejszą jednak zmianą jest włączenie do Konstytucji Karty Praw Podstawowych (część II). Zmiana jest podyktowana chęcią ujednolicenia podstawowego systemu praw obowiązujących w Europie i oparciu ich o wspólny system "wartości".


Podsumowanie


Wydaje się, iż celem wprowadzenia obywatelstwa UE jest budowa ogólnoeuropejskiego społeczeństwa obywatelskiego, które poprzez manipulację pojęciową będzie mogło być nazwane "narodem". Cały zabieg zmiany świadomości europejczyków jest powolny i przewidziany na lata. Zmiany ewolucyjne nie wywołują, bowiem takich emocji jak rewolucyjne. Wprowadzenie obywatelstwa Unii ma na celu stworzenie ścisłej więzi pomiędzy Wspólnotą i jej mieszkańcami przy jednoczesnym osłabianiu więzi narodowych. Sukces lub klęska całej integracji europejskiej może zależeć w znacznej mierze od zrealizowania bądź niezrealizowania celów, jakie założono przy jego wprowadzaniu.

3. Konstytucja unii europejskiej

Czym jest Konstytucja?

Konstytucja jest szczególnym aktem prawnym. Reguluje najważniejsze zagadnienia związane z funkcjonowaniem państwa. Decyduje o jego ustroju, określa podstawowe zadania organów państwowych oraz wyznacza ich kompetencje, Stanowi gwarancję podstawowych praw i wolności obywatelskich. Konstytucja jest najważniejszym aktem prawnym w państwie. Wszystkie inne akty prawne wydawane są na jej podstawie i muszą być z nią zgodne. Posiadanie własnej Ustawy Zasadniczej to prerogatywa należąca wyłącznie do państwa.

Czym jest Traktat Konstytucyjny UE?

Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy jest z punktu widzenia prawa umową międzynarodową podpisaną przez suwerenne państwa. Traktat określa nie tylko cele, kompetencje i instytucje Unii Europejskiej oraz relacje pomiędzy Unią a państwami członkowskimi, ale również jej system wartości i podstawowe prawa obywateli Unii.

Bez względu na jego szczególną nazwę nie jest to jeszcze konstytucja. Jednakże w przypadku jego ratyfikacji i wejścia w życie na terenie całej Unii, stanie się de facto konstytucją. Będzie milowym krokiem w kierunku powstania federalnego państwa europejskiego.

Dlaczego powstał Traktat Konstytucyjny?

Konstytucja Unii powstała z inspiracji największych i tym samym najbardziej wpływowych państw Unii Europejskiej. Nie jest, jak mówią jej zwolennicy, naturalną konsekwencją integracji europejskiej, lecz wyrazem jednej z koncepcji integracji - tej, która dąży do stworzenia jednego państwa europejskiego.

Unia Europejska powinna być wspólnotą na płaszczyźnie której państwa członkowskie współpracowały by ze sobą na zasadach partnerskich a nie federalnym państwem, w którym będzie toczyła się nieustająca walka o dominację jednych nad drugimi.

Czy Konstytucja Unii Europejskiej zastąpi konstytucje Państw Członkowskich?

Art. I-6 Traktatu stanowi wyraźnie, że Konstytucja i prawo przyjęte przez instytucje Unii będą miały pierwszeństwo przed prawem Państw Członkowskich włącznie z konstytucjami narodowymi. Obowiązywać będzie bezwzględna zgodność aktów prawnych niższego rzędu z Konstytucją UE. Konstytucje narodowe przestaną obowiązywać w takim zakresie, w jakim nie będą zgodne z ustawodawstwem unijnym. W zakresie przyjętych regulacji wspólna Ustawa Zasadnicza zastąpi więc analogiczne akty prawne Państw Członkowskich. Konstytucje narodowe będą istnieć dalej, ale nie będą niezależne.

Jaka jest struktura Traktatu?

Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy składa się z preambuły oraz czterech części podzielonych na tytuły i rozdziały. Zawiera w sumie 448 artykułów. Pierwsza część zawiera postanowienia, które m.in. definiują Unię Europejską oraz określają jej cele, wartości, kompetencje, instytucje, organy, symbole, stosunki z Państwami Członkowskimi i procedury podejmowania decyzji, a także obywatelstwo Unii i charakter Unii. Drugą część stanowi Karta Praw Podstawowych, ogłoszona jeszcze podczas Rady Europejskiej w Nicei w grudniu 2000 r. Karta składa się z preambuły i siedmiu tytułów: godność, wolność, równość, solidarność, prawa obywateli, wymiar sprawiedliwości oraz postanowień ogólnych w sprawie interpretacji i stosowania Karty. W trzeciej części znajdziemy szczegółowe regulacje dotyczące polityki i działania Unii Europejskiej, kompetencji poszczególnych instytucji oraz procedur decyzyjnych. Czwarta część zawiera postanowienia końcowe, które dotyczą wejścia w życie Traktatu oraz procedury jego zmiany. Do Traktatu dołączono ponadto 2 załączniki, 36 protokołów i 50 deklaracji.

Jakie są najważniejsze postanowienia Traktatu?

• Konstytucja Uchyla Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (TWE), Traktat o Unii Europejskiej (TUE), Traktaty o Przystąpieniu oraz traktaty uzupełniające.

• Unia Europejska zyskuje osobowość prawną.

• Powstanie nowy system prawny - prawo unijne.

• Do Traktatu włączono Kartę Praw Podstawowych.

• Przepisy Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy mają pierwszeństwo przed prawem ustanowionym przez instytucje i organy Unii Europejskiej.

• Przepisy Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy oraz przepisy aktów prawnych wydawanych na jego podstawie mają pierwszeństwo przed ustawodawstwem Państw Członkowskich łącznie z ich konstytucjami.

• Traktat znosi konstrukcję Unii opartą na trzech filarach co oznacza odejście w znacznym stopniu od systemu jednomyślności przy podejmowaniu decyzji w Radzie.

• Konstytucja rozszerza zakres obowiązywania głosowania większością kwalifikowaną w Radzie.

• Traktat wprowadza nowy podział kompetencji pomiędzy Unią Europejską a Państwa Członkowskie.

• Wspólna Konstytucja drastycznie zwiększa kompetencje Unii. Unia uzyskuje prawo do stanowienia w najważniejszych dziedzinach życia zbiorowego.

• Unia uzyska w zasadzie prawo do samostanowienia w wielu dziedzinach. Dzięki zawartej w Traktacie procedurze zmiany Konstytucji nie trzeba będzie w wielu przypadkach zwoływać konferencji międzyrządowej do wprowadzenia daleko idących zmian w funkcjonowaniu wspólnoty.

• Traktat ustanawia urzędy Przewodniczącego Rady Europejskiej i Ministra Spraw Zagranicznych Unii Europejskiej.

• Konstytucja wzmacnia rolę Parlamentu Europejskiego w unijnym procesie decyzyjnym.

• Konstytucja wprowadza system głosowania w Radzie oparty na podwójnej większości, który będzie obowiązywał po 2009 r.

Jaki jest zakres kompetencji Unii według Traktatu?

Traktat Konstytucyjny dokonuje podziału kompetencji pomiędzy Unią Europejską a państwami członkowskimi. Unia - dążąc do osiągnięcia swych celów - będzie działać w granicach kompetencji przyznanych jej w Traktacie Konstytucyjnym. Kompetencje nie przyznane Unii Europejskiej w tym Traktacie będą należeć do państw członkowskich. Wprowadzony został podział kompetencji Unii na: kompetencje wyłączne, kompetencje dzielone oraz kompetencje w zakresie prowadzenia działań, które miałyby na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupełnienie działań państw członkowskich.

Dziedziny kompetencji wyłącznej

W art. I-12, w którym czytamy, iż w przypadku gdy Konstytucja przyznaje Unii wyłączną kompetencję w określonej dziedzinie, jedynie Unia może stanowić prawo oraz przyjmować akty prawnie wiążące, natomiast Państwa Członkowskie mogą to czynić wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania aktów Unii.

Unia ma wyłączną kompetencję w następujących dziedzinach (art. I-13 ust. 1):

• unia celna,
• ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego,
• polityka pieniężna, w odniesieniu do Państw Członkowskich, których walutą jest euro,
• zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa,
• wspólna polityka handlowa.


Kompetencje Unii w zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa obejmują wszelkie dziedziny polityki zagranicznej i wszelkie sprawy dotyczące bezpieczeństwa Unii, w tym stopniowe określanie wspólnej polityki obrony, która może prowadzić do wspólnej obrony (art. I-16 ust. 1). Unia ma także wyłączną kompetencję do zawierania niektórych umów międzynarodowych.
Państwa Członkowskie będą zobowiązane nie tylko do lojalności wobec Unii, ale także do popierania aktywnie i bez zastrzeżeń jej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (art. I-16 ust. 2).

Dziedziny kompetencji dzielonej

Jeżeli Konstytucja przyznaje Unii w określonej dziedzinie kompetencję dzieloną z Państwami Członkowskimi, Unia i Państwa Członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawnie wiążące w tej dziedzinie. Jednakże w art. I-12 ust. 2 zdanie drugie wyraźnie czytamy, że Państwa Członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała lub postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji. Czyli kompetencje „dzielone” również należą de facto do Unii, a dopiero gdy ona nie wykona lub postanowi zaprzestać wykonywania swojej kompetencji Państwo Członkowskie będzie mogło podjąć własne działania. Dotyczy to:

• rynku wewnętrznego,

• polityki społecznej, w odniesieniu do aspektów określonych w części III Traktatu,

• spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej,

• rolnictwa i rybołówstwa, z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych,

• środowiska naturalnego,

• ochrony konsumentów,

• transportu,

• sieci transeuropejskich,

• energii,

• przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości,

• wspólnych problemów bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego, w odniesieniu do aspektów określonych w części III Traktatu.

W dziedzinach badań, rozwoju technologicznego i przestrzeni kosmicznej oraz w dziedzinach współpracy na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej Unia ma kompetencję do prowadzenia działań, jednakże wykonywanie tej kompetencji nie może doprowadzić do uniemożliwienia Państwom Członkowskim wykonywania ich kompetencji.

Dziedziny działań wspierających, koordynujących i uzupełniających

Unia ma kompetencję do podejmowania działań wspierających, koordynujących i uzupełniających. Do dziedzin takich działań o wymiarze europejskim należą:

• ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego,
• przemysł,
• kultura,
• turystyka,
• edukacja, sprawy młodzieży, sport i szkolenie zawodowe,
• obrona cywilna,
• współpraca administracyjna.

Kompetencje Unii - podsumowanie

Biorąc pod uwagę zakres regulacji, które staną się przedmiotem bezpośredniego lub pośredniego zainteresowania Unii, trzeba jasno stwierdzić, że Wspólnota uzurpuje sobie w ten sposób prawo do stanowienia aktów prawnie wiążących w zdecydowanie najważniejszych dziedzinach życia zbiorowego! Od kwestii związanych z prawami i wolnościami obywatelskimi oraz decydowania o kształcie rodziny zaczynając, poprzez politykę handlową, na polityce zagranicznej i bezpieczeństwa kończąc! Ponadto rości sobie prawo do zajmowania się regulacją wręcz gigantycznej ilości zagadnień szczegółowych.

Jakby tego było mało, Konstytucja w art. I-18 wprowadza tzw. klauzulę elastyczności. Polega ona na tym, iż w przypadku gdy działanie Unii okaże się niezbędne do osiągnięcia jednego z celów, o których mowa w Traktacie, a Ustawa Zasadnicza nie przewidziała odpowiednich uprawnień do wymaganych działań, Rada Ministrów może mimo wszystko (pod pewnymi warunkami) podjąć właściwe środki. Oznacza to, że Unia będzie mogła ingerować nawet w te dziedziny, co do których nie będzie posiadała żadnych kompetencji!

Jakie instrumenty prawne przewiduje Konstytucja dla Unii?

W celu wykonywania kompetencji Unii instytucje będą mogły wykorzystywać następujące instrumenty prawne:

• ustawy europejskie,
• europejskie ustawy ramowe,
• rozporządzenia europejskie,
• decyzje europejskie,
• zalecenia i opinie.

Ustawa europejska

Akt ustawodawczym o zasięgu ogólnym. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowana we wszystkich Państwach Członkowskich.

Europejska ustawa ramowa

Akt ustawodawczy, który wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowany, w odniesieniu do rezultatu, który ma zostać osiągnięty, pozostawiając organom krajowym swobodę wyboru formy i środków.

Rozporządzenie europejskie

Akt o charakterze nieustawodawczym o zasięgu ogólnym, służącym do wprowadzenia w życie aktów ustawodawczych i niektórych postanowień Konstytucji. Może ono wiązać w całości i być bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich albo wiązać Państwa Członkowskie, do których jest kierowane, w odniesieniu do rezultatu, który ma zostać osiągnięty, pozostawiając organom krajowym swobodę wyboru formy i środków.

Decyzja europejska

Akt o charakterze nieustawodawczym wiążącym w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów oraz wiąże wyłącznie ich.

Zalecenia i opinie

Nie mają mocy wiążącej. Sugerują przeprowadzenie określonych zmian.

Czy Unia ma na celu stworzenie europejskiego superpaństwa?

Wszystko wskazuje na to, że tak właśnie jest. Jeżeli prześledzimy historię Unii Europejskiej od Traktatu z Maastricht aż do Traktatu Konstytucyjnego zauważymy tendencję do coraz większego osłabiania Państw Członkowskich i przenoszenia ich kompetencji na instytucje Unii lub struktury lokalne zależne bezpośrednio od centrali w Brukseli.

Już w kwietniu 1992 roku Parlament Europejski przedstawił raport A3-123/92, w którym wyraził chęć rozwijania wysiłków w kierunku tworzenia unii federalnej, opartej o projekt konstytucji europejskiej (…). Podobnie w oficjalnym opracowaniu UE z 1992 roku pt. „Od jednolitego rynku do Unii Europejskiej” znalazło się stwierdzenie: z powodu licznych próśb o przystąpienie, Wspólnota nie ma innego wyboru, jak kroczyć dalej drogą Unii, według zasad jedności federalnej (…).Romano Prodi, przewodniczący Komisji Europejskiej w kwietniu 1999 roku powiedział: budowanie federalnej Europy ma być celem samym w sobie (…) w procesie integracji europejskiej zaczął się nowy rozdział, w którym dotychczasowy kształt państwa narodowego nie ma racji bytu. W czasie trwanie prac nad Traktatem głos w dyskusji nad przyszłością Europy zabrał minister spraw zagranicznych Włodzimierz Cimoszewicz, który stwierdził, że w najbliższym czasie federacyjna Unia jest utopią, ale w przyszłości jedynym rozwiązaniem. Dodał, że federalizm jako zbiór zasad rządzenia nie powinien wzbudzać niczyich obaw.

Podczas dyskusji toczonych na posiedzeniach Komisji Spraw Konstytucyjnych w Parlamencie Europejskim, unijni politycy nie kryją już zamiarów budowy europejskiego superpaństwa. Przewodniczący wymienionej komisji, socjalista niemiecki Jo Leinen stwierdził niedawno, iż zadaniem Parlamentu Europejskiego tworzenie nowej świadomości europejskiej, w której nie ma miejsca na "przestarzałe" sentymenty narodowe. Dodał, że Parlament jest izbą obywateli Europy a nie narodów Europy i nie ma w nim miejsca na demonstrowanie swojej przynależności narodowej. Herr Johannes Voggenhuber z Grupy Zielonych i jednocześnie Wiceprzewodniczący Komisji Spraw Konstytucyjnych zaznaczył, iż najważniejszym zadaniem tej izby jest przezwyciężenie myślenia w kategoriach narodowych i tworzenie jednej tożsamości europejskiej.

Faktem jest, iż Unia Europejska już teraz posiada cechy państwa federacyjnego, takie jak własna waluta czy zakres władzy Centralnego Banku Europejskiego. Inną taką cechą jest nadrzędność prawa europejskiego nad prawem narodowym. Podobnie Europejski Trybunał Sprawiedliwości, do którego obywatele mogą się zwracać, spełnia z pewnością większą rolę niż tylko rozstrzyganie sporów między państwami. W przypadku przyjęcia wspólnej Konstytucji uprawnienia Unii znacznie się zwiększą

KONSEKWENCJE WEJŚCIA W ŻYCIE KONSTYTUCJI

1. Konstytucja i prawo przyjęte przez instytucje Unii będą miały pierwszeństwo przed prawem Państw Członkowskich włącznie z konstytucjami narodowymi.

Zasada supremacji nie ma uzasadnienia w przepisach prawa stanowionego - nie została uregulowana traktatowo. Została stworzona od podstaw przez orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości. W chwili obecnej nadal trwa spór czy prawo wspólnotowe jest nadrzędne także wobec konstytucji państw członkowskich. Według prawa międzynarodowego państwo będąc suwerennym podmiotem na arenie międzynarodowej, samo może wybrać jaki akt prawny uznaje za nadrzędny. Może również zmienić swoją decyzję w każdej chwili - wystarczy wyrażenie woli. Ani ETS ani żaden inny organ ponadnarodowy nie ma prawa tego ograniczać. Dotyczy to nawet wystąpienia ze Wspólnot Europejskich i wypowiedzenia Traktatów. Ostatnio polski Trybunał Konstytucyjny skorzystał z tego prawa badając zgodność Traktatu akcesyjnego z Ustawą Zasadniczą. Orzekł, że normy prawa wspólnotowego nie mogą nigdy automatycznie znosić norm konstytucji RP, w przypadku gdy dojdzie między nimi do nieusuwalnej sprzeczności. Nie można też normą konstytucyjną automatycznie znieść regulacji wspólnotowej. Konstytucja pozostaje najwyższym aktem prawnym w Polsce.
Traktat Konstytucyjny ma ambicje zakończyć spór o zasadę prymatu. Istotną zmianą w stosunku do obecnego stanu prawnego jest art. I-6, który stanowi, iż zarówno Konstytucja, jak i akty prawne przyjęte na jej podstawie mają pierwszeństwo przed prawem Państw Członkowskich. Zasada pierwszeństwa prawa UE, która do tej pory była proklamowana na mocy orzecznictwa ETS uzyska w ten sposób status normy spisanej.

Nowa regulacja w sposób definitywny i ostateczny umiejscawia prawo europejskie ponad krajowym porządkiem prawnym, włącznie z ustawami zasadniczymi Państw Członkowskich. Na podkreślenie zasługuje fakt, iż zasada nadrzędności prawa Unijnego będzie miała zastosowanie również w przypadku innych aktów prawnych wydawanych przez organy Unii na podstawie Konstytucji.

2. Konstytucja przyznaje Unii osobowość prawną, która w ten sposób stanie się podmiotem prawa międzynarodowego.

Unia obecnie nie jest w stanie prowadzić skutecznej polityki zagranicznej, gdyż nie jest podmiotem prawa międzynarodowego - nie ma osobowości prawnej. Nie posiada ius contrahendi (prawa do zawierania traktatów) i nie może występować na arenie międzynarodowej.

W przypadku wejścia w życie Konstytucji, Unia uzyska bardzo szerokie kompetencje w zakresie omawianego zagadnienia. Będzie posiadać osobowość prawną. Stanie się podmiotem prawa międzynarodowego. Będzie władna zawierać, modyfikować i wypowiadać umowy międzynarodowe we własnym imieniu oraz ustanawiać przedstawicielstwa dyplomatyczne. Uzyska w ten sposób realną możliwość kreowania polityki zagranicznej.

Na mocy Traktatu, Unia uzyska wyłączną kompetencję do zawierania niektórych umów międzynarodowych. Powołany zostanie minister spraw zagranicznych oraz Europejska Służba Działań Zewnętrznych czyli de facto ministerstwo spraw zagranicznych. Minister przewodniczyć będzie Radzie do Spraw Zagranicznych.

Kompetencje Unii w zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa obejmować będą wszelkie dziedziny polityki zagranicznej i wszelkie sprawy dotyczące bezpieczeństwa Unii, w tym stopniowe określanie wspólnej polityki obrony (art. I-16 ust. 1). Państwa Członkowskie będą zobowiązane nie tylko do lojalności wobec Unii, ale także do popierania aktywnie i bez zastrzeżeń jej polityki w tym zakresie (art. I-16 ust. 2). Będą również zobowiązane do powstrzymania się od wszelkich działań, które byłyby sprzeczne z interesami Unii lub mogłyby zaszkodzić jej skuteczności (art. III-294).
Na mocy Konstytucji Rada uzyska kompetencje do stanowienia kwalifikowaną większością głosów w bardzo wielu dziedzinach dotyczących omawianej materii. Stanowi to radykalne odejście od zasady jednomyślności, która obowiązuje obecnie.

3. Konstytucja stanowi decydujący krok w kierunku budowy europejskiego superpaństwa.

Romano Prodi, przewodniczący Komisji Europejskiej w kwietniu 1999 roku powiedział: budowanie federalnej Europy ma być celem samym w sobie (…) w procesie integracji europejskiej zaczął się nowy rozdział, w którym dotychczasowy kształt państwa narodowego nie ma racji bytu.

Podczas dyskusji toczonych na posiedzeniach Komisji Spraw Konstytucyjnych w Parlamencie Europejskim, unijni politycy nie kryją już zamiarów budowy europejskiego superpaństwa. Przewodniczący wymienionej komisji, socjalista niemiecki Jo Leinen stwierdził niedawno, iż zadaniem Parlamentu Europejskiego tworzenie nowej świadomości europejskiej, w której nie ma miejsca na "przestarzałe" sentymenty narodowe. Dodał, że Parlament jest izbą obywateli Europy a nie narodów Europy i nie ma w nim miejsca na demonstrowanie swojej przynależności narodowej. Herr Johannes Voggenhuber z Grupy Zielonych i jednocześnie Wiceprzewodniczący Komisji Spraw Konstytucyjnych zaznaczył, iż najważniejszym zadaniem tej izby jest przezwyciężenie myślenia w kategoriach narodowych i tworzenie jednej tożsamości europejskiej.

Faktem jest, iż Unia Europejska już teraz posiada cechy państwa federacyjnego, takie jak własna waluta czy zakres władzy Centralnego Banku Europejskiego. Inną taką cechą jest omawiana wcześniej nadrzędność prawa europejskiego nad prawem narodowym. Podobnie Europejski Trybunał Sprawiedliwości, do którego obywatele mogą się zwracać, spełnia z pewnością większą rolę niż tylko rozstrzyganie sporów między państwami. W przypadku przyjęcia wspólnej Konstytucji uprawnienia Unii jeszcze znacznie się zwiększą.

4. W Konstytucji nie ma jakiegokolwiek odwołania do Chrześcijańskich wartości i chrześcijańskiej historii Europy.

Konstytucja przemilcza fakt decydującego wpływu Chrześcijaństwa na historię Europy i nasze dziedzictwo kulturowe. Zakłada przymusową laicyzację całego kontynentu bez względu na wolę poszczególnych Państw Członkowskich czy narodów. Nie chodzi tutaj wyłącznie o invocatio dei, o to że w preambule zabrakło odwołania do Boga. Najważniejszy jest fakt, że Konstytucja wprowadza wiele przepisów, które są jawnym zaprzeczeniem wartości chrześcijańskich.

5. Na mocy Konstytucji Europejski Bank Centralny uzyska monopol i pełną kontrolę nad polityką pieniężną Unii w strefie euro.

Wprowadzenie wspólnej waluty oznacza koniec sprawowania kontroli nad własną polityką finansową przez Państwa Członkowskie. Stanowi to kolejne poważne ograniczenie suwerenności Państw Członkowskich, które finansowo i gospodarczo staną się uzależnione od Unii. Państwa stracą znaczną część instrumentów do oddziaływania na gospodarkę. Trudniej będzie walczyć z inflacją czy bezrobociem.

6. Konstytucja przyznaje Unii prawo do decydowania o kształcie rodziny na terenie całej Wspólnoty.

Artykuł I-2, z części pierwszej Traktatu stwierdza, że Wspólnota opiera się na takich wartościach jak pluralizm, niedyskryminacja, tolerancja i poszanowanie praw osób należących do mniejszości. Dalej czytamy, iż jednym z podstawowych celów, jakie stawia sobie Unia, jest zwalczanie wszelkiej dyskryminacji (w tym ze względu na orientację seksualną). Z artykułu II-67 dowiadujemy się z kolei, iż "każdy (czyli homoseksualista również) ma prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego(...)". Państwa Członkowskie nie będą więc władne, ze względu na zakaz wszelkiej dyskryminacji, zakazywać ślubów homoseksualistom i być może nawet zabraniać im wychowywania dzieci!

7. Traktat znosi konstrukcję Unii opartą na trzech filarach co oznacza odejście w znacznym stopniu od systemu jednomyślności przy podejmowaniu decyzji w Radzie.

Obecnie decyzje w ramach drugiego i trzeciego filara zapadają według metody międzyrządowej - Rada decyduje przeważnie jednomyślnie. Dotyczy to wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, kooperacji policji i sądów w sprawach karnych. W ramach pierwszego filara, Rada decyduje natomiast zazwyczaj kwalifikowaną większością - metoda współdecydowania. Dotyczy to jednolitego rynku, układu z Schengen, unii gospodarczo-walutowej. Konstytucja znosi konstrukcję trzech filarów, na jakich opierała się dotąd Unia, dzięki czemu prawie cały proces legislacyjny podlegać będzie procedurze współdecydowania przez Parlament Europejski i Radę UE (głosującą większością kwalifikowaną).

8. Traktat wprowadza nowy podział kompetencji pomiędzy Unią Europejską a Państwa Członkowskie znacznie osłabiając te ostatnie.

Wprowadzony został podział kompetencji Unii na: kompetencje wyłączne, kompetencje dzielone oraz kompetencje w zakresie prowadzenia działań, które miałyby na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupełnienie działań państw członkowskich. W art. I-12, w którym czytamy, iż w przypadku gdy Konstytucja przyznaje Unii wyłączną kompetencję w określonej dziedzinie, jedynie Unia może stanowić prawo oraz przyjmować akty prawnie wiążące, natomiast Państwa Członkowskie mogą to czynić wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania aktów Unii. Dotyczy to np.: unii celnej, ustanawiania reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego, polityki pieniężnej w strefie euro, wspólnej polityki handlowej.

Unia ma także wyłączną kompetencję do zawierania niektórych umów międzynarodowych. Kompetencje Unii w zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa obejmują wszelkie dziedziny polityki zagranicznej i wszelkie sprawy dotyczące bezpieczeństwa Unii.

Jeżeli Konstytucja przyznaje Unii w określonej dziedzinie kompetencję dzieloną z Państwami Członkowskimi, Unia i Państwa Członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawnie wiążące w tej dziedzinie. Jednakże w art. I-12 ust. 2 zdanie drugie wyraźnie czytamy, że Państwa Członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała lub postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji. Czyli kompetencje „dzielone” również należą de facto do Unii, a dopiero gdy ona nie wykona lub postanowi zaprzestać wykonywania swojej kompetencji Państwo Członkowskie będzie mogło podjąć własne działania.

Biorąc pod uwagę zakres regulacji, które staną się przedmiotem bezpośredniego lub pośredniego zainteresowania Unii, trzeba jasno stwierdzić, że Wspólnota uzurpuje sobie w ten sposób prawo do stanowienia aktów prawnie wiążących w zdecydowanie najważniejszych dziedzinach życia zbiorowego! Od kwestii związanych z prawami i wolnościami obywatelskimi oraz decydowania o kształcie rodziny zaczynając, poprzez politykę handlową, na polityce zagranicznej i bezpieczeństwa kończąc! Ponadto rości sobie prawo do zajmowania się regulacją wręcz gigantycznej ilości zagadnień szczegółowych.

9. Tekst Konstytucji jest zbyt szczegółowy. Żadna Konstytucja na świecie nie jest tak rozbudowana.

Ideą każdej Konstytucji jest to, żeby regulowała ona w sposób jasny i czytelny podstawowe mechanizmy kierowania państwem, czyli jego ustrój. Powinna być jak najbardziej zwięzła i klarowna. Tekst powinien być napisany w taki sposób, żeby nie budził wątpliwości interpretacyjnych. Innymi słowy, żeby nie trzeba było zastanawiać się o co chodzi w danym artykule i jak należy go rozumieć.

Jednym z podstawowych zarzutów, jakie stawiano i stawia się z resztą nadal, wobec aktualnej polskiej Konstytucji jest to, że jest ona zbyt długa, że jest zbyt szczegółowa, że zawiera niepotrzebne regulacje. Przez co zdarza się, że jej przepisy nie są jasne, że budzą wątpliwości. Polska Konstytucja ma tylko 243 artykuły.

Traktat Konstytucyjny UE to po prostu bubel prawny. Ten opasły tom jest zupełnie niezjadliwy dla przeciętnego obywatela. Cóż może o to chodziło, żeby zapoznanie się z nim na szerszą skalę było niewykonalne.

W tej chwili możemy się jedynie domyślać jak będzie wyglądać Unia po przyjęciu Konstytucji. Rzeczywistość może okazać się jeszcze gorsza - gdy zacznie się interpretowanie zawartych w Konstytucji przepisów.


10. Trybunał Sprawiedliwości na mocy Konstytucji uzyska uprawnienia do orzecznictwa w zakresie uregulowań zawartych w Karcie Praw Podstawowych (część II).

Unia Europejska powinna przestrzegać praw człowieka, a nie decydować o ich zakresie. Prawa człowieka przynależą każdemu i wynikają z samego faktu, że jesteśmy ludźmi. Nie są przez nikogo stanowione. Żaden organ narodowy lub międzynarodowy nie posiada uprawnień do przyznawania ich bądź odbierania. Są to prawa podstawowe takie jak prawo do życia czy wolności.
Unia Europejska nie ma żadnego prawa do decydowaniu o ich zakresie. Mimo to Trybunał Sprawiedliwości na mocy Konstytucji uzyska uprawnienia do orzecznictwa w również w tej materii. Można się zatem spodziewać również legalizacji aborcji i eutanazji z odniesieniem się do „praw człowieka” i innych tego typu działań

II. Instytucje Wspólnot Europejskich

Układ instytucjonalny Wspólnot Europejskich wywodzi się z sytemu demokratycznego przyjętego przez ich państwa członkowskie. Jednostkowe rozwiązania i kompetencje poszczególnych organów są wprawdzie w skali wspólnotowej inne niż w skali narodowej, ale zachowano podstawową dla systemu demokratycznego zasadę rozdzielenia władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.

Unia Europejska, powołana na mocy Traktatu z Maastricht, nie dysponuje własnymi instytucjami, opiera się natomiast w swej działalności na wspomnianych wyżej instytucjach Wspólnot Europejskich.

W ramach przygotowań do rozszerzenia Unii Europejskiej na Wschód istniała potrzeba przeprowadzenia reformy wspólnotowych instytucji, tak aby nawet przy znacznie powiększonym składzie członkowskim Unii mogły one efektywnie funkcjonować. Zmiany instytucjonalne w wyniku Traktatu Amsterdamskiego z 1997 r. (który wszedł w życie 1 maja 1999 r.), okazały się w tym kontekście niewystarczające. W związku z tym, podczas posiedzenia Rady Europejskiej w Kolonii w czerwcu 1999 r. uzgodniono zwołanie w 2000 r. Konferencji Międzyrządowej w tej sprawie. Konferencja rozpoczęła się 14 lutego 2000 r. w Brukseli, podczas posiedzenia Rady ds. Ogólnych, a jej agenda objęła trzy podstawowe kwestie (tzw. pozostałości po szczycie UE w Amsterdamie): 1/zakres decyzji podejmowanych jednomyślnie, większością kwalifikowaną i zwykłą większością głosów; 2/system "ważenia" głosów w Radzie Unii Europejskiej; 3/skład Komisji Europejskiej; a ponadto - problematykę tzw. wzmocnionej współpracy. Konferencja zakończyła się podjęciem stosownych decyzji i uzgodnieniem tekstu nowego traktatu w trakcie szczytu UE w Nicei, w nocy z 10 na 11 grudnia 2000 r.

1.Klasyfikacja instytucji wspólnotowych

Statutowe instytucje Wspólnot Europejskich, w tym instytucje główne: Rada UE, Komisja Europejska, Trybunał Sprawiedliwości i Trybunał Obrachunkowy oraz instytucje pomocnicze:Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów, zostały utworzone na podstawie odpowiednich zapisów traktatowych. Najwyższa natomiast instytucja, jaką jest Rada Europejska, powstała w sposób samoistny, bez stosownych zapisów umownych, i dopiero Jednolity Akt Europejski z 1986 r. stworzył podstawę prawną dla jej funkcjonowania, nie czyniąc z niej jednak organu Wspólnot Europejskich, ani też nie definiując jednoznacznie jej zadań. Wiodąca rola Rady Europejskiej została przypieczętowana przez Traktat z Maastricht z 1992 r.

2. Fuzja instytucji wspólnotowych

Powstanie i rozwój Wspólnot Europejskich. Unia Europejska - podstawowe cele

Traktat paryski (1951)

1. utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (pełna działalność w 1958), w której skład weszły: Niemcy, Francja, Belgia, Holandia, Luxemburg, Włochy

2. cel polityczny: poddanie międzynarodowej kontroli sektora hutniczego i górniczego (strategiczne dziedziny dla zbrojeń)

3. cele gospodarcze:

• wspólny rynek surowców oraz produktów węglowych i stalowych

• oddziaływanie na kształtowanie się cen produktów węglowych i stalowych

• oddziaływanie na poprawę warunków pracy i bytu w tych gałęziach

• modernizacja przemysłu

• przeciwdziałanie protekcjonizmowi narodowemu

Traktaty rzymskie (1957)

1. utworzenie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej

• przesłanki gospodarcze:
  - zwiększenie konkurencyjności ugrupowania w otoczeniu zewnętrznym (likwidacja luki technologicznej po-między Europą i USA)
  - korzystne warunki dla zmniejszenie deficytu bilansu płatniczego w ramach ugrupowania

• przesłanki polityczne:
  - zabezpieczenie przed ideami socjalistycznymi
  - stworzenie wspólnej "platformy" politycznej do kontaktów z innymi krajami
  - mocniejsze oddziaływanie na stosunki międzynarodowe

• cele:
  - stopniowe doprowadzenie do unii celnej i wspólnego rynku oraz stworzenie pewnych elementów koordy-nacji polityki ekonomicznej
  - stworzenie trzech wspólnych polityk: rolnej, handlowej i transportowej

• utworzenie Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom)

• cele:
  - rozwijanie badań w dziedzinie atomistyki
  - upowszechnianie wyników badań
  - nawiązywanie współpracy w dziedzinie atomistyki
  - wspólny rynek materiałów rozszczepialnych oraz kapitału i siły roboczej z tym związanej

Na mocy decyzji Parlamentu Europejskiego (1978) przyjęto nazwę Wspólnoty Europejskie, określającą łącznie EWWiS, EWG i Euratom.

Jednolity Akt Europejski (1986)
-> wprowadzenie jednolitego rynku europejskiego

Traktat z Maastricht - układ o Unii Europejskiej (1992)

1. ustanawia Unię Europejską (jednak nie jako nową organizację o podmiotowości prawnej: ma być utworzona w oparciu o Wspólnoty Europejskie), która ma zapewnić dalszy intensywny rozwój integracji europejskiej w kierunku stworzenia unii gospodarczej i walutowej

2. trzy filary UE

• Filar I: formy integracji i dziedziny polityki gospodarczej uregulowane przez traktaty założycielskie, Jedno-lity Akt Europejski oraz traktat z Maastricht

• Filar II: wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa

• Filar III: współpraca w dziedzinie spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości

• cele UE:

• zrównoważony i trwały postęp ekonomiczny oraz społeczny (zapewnić go ma utworzenie obszaru bez gra-nic, wzmocnienie spójności ekonomicznej i społecznej oraz utworzenie unii ekonomicznej i monetarnej)

• zapewnienie tożsamości na arenie międzynarodowej (wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa z ewentualnością wspólnej polityki obronnej)

• wprowadzenie obywatelstwa europejskiego (wzmocnienie obrony praw i interesów obywateli krajów członkowskich)

• utrzymanie dotychczasowego dorobku prawnego Wspólnot i rozbudowywanie go

Traktat amsterdamski (1997)

• wprowadzenie do traktatów działu dotyczącego zatrudnienia i uznania walki z bezrobociem za priorytet UE

• włączenie do traktatów "Paktu stabilizacji i wzrostu"

• włączenie do traktatów postanowień dotyczących polityki socjalnej

• pogłębienie współpracy w dziedzinie polityki zagranicznej i spraw wewnętrznych (wymiar sprawiedliwości, bez-pieczeństwo)

• umocnienie zasady subsydiarności

wprowadzenie zasady elastyczności

3. Siedziby instytucji wspólnotowych i języki wspólnotowe

Siedzibą Komisji Europejskiej jest Bruksela

Od 1986 r. regularne spotkania Rady Europejskiej odbywają się dwa razy w roku, pod koniec każdego półrocza. Ponadto Rada Europejska jest przeważnie zwoływana dodatkowo, na jedno lub dwa posiedzenia w ciągu roku, tak zwane "szczyty nieformalne". Spotkania Rady Europejskiej są organizowane przez państwo sprawujący Prezydencję w UE, którego głowa państwa lub szef rządu przewodniczy Radzie

Siedzibą Rady UE jest Bruksela, gdzie odbywają się spotkania (z wyjątkiem kwietnia, czerwca i października, kiedy Rada obraduje w Luksemburgu).

Po utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, na mocy Traktatu o fuzji, powstało Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne, którego nazwę zmieniono w 1962 r. na Parlament Europejski

Siedzibą Parlamentu Europejskiego jest Strasburg, jednak niektóre jego sesje odbywają się w Brukseli.

Trybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej Instancji mają swoją siedzibę w Luksemburgu

Siedzibą Trybunału Obrachunkowego jest Luksemburg

Języki w Unii Europejskiej

Skocz do: nawigacji, szukaj

Na terenie Unii Europejskiej 20 języków ma status języka oficjalnego.

W 2007 roku taki status uzyska język irlandzki, który w samej Irlandii w dużych miastach został wyparty przez angielski na skutek tego, że większość ludności opusciła ten kraj a reszta wymieszała się z osobami anglojęzycznymi. Jednakże za tłumaczenia będzie płacił rząd Irlandii, gdyż bardzo mało osób posługuje się irlandzkim jako pierwszym językiem, a w szkołach naucza się go wszystkich tak jak martwej łaciny.




Oficjalne języki Unii Europejskiej

• angielski

• czeski

• duński

• estoński

• fiński

• francuski

• grecki

• hiszpański

• litewski

• łotewski

• maltański

• niderlandzki

• niemiecki

• polski

• portugalski

• słowacki

• słoweński

• szwedzki

• węgierski

• włoski




Od 1 stycznia 2007 r. językami urzędowymi staną się ponadto:

• bułgarski

• irlandzki

• rumuński

Poza tym we wszystkich tych krajach występuje szereg języków bez statusu języka urzędowego, języków o zasięgu lokalnym, dialektów i odmian. Czasem są one językami używanymi w sytuacjach nieformalnych, mniej prestiżowymi, obsługującymi uboższe grupy społeczne, jak na przykład język gaelicki w Szkocji. W wielu krajach języki, którym grozi wymarcie, są subsydiowane przez rząd.

W wielu z tych języków zauważalne jest zjawisko diglosji. Na przykład w Czechach media posługują się językiem pierwszego tłumaczenia Biblii na czeski z XIV wieku, podczas gdy na co dzień używa się języka wywodzącego się z dialektów.

[edytuj]

Komunikacji wewnątrz europejskich organów

Większość języków indoeuropejskich, na które silnie wpłynęła łacina, w odmianie pisanej jest łatwiej zrozumiała dla ich użytkowników niż oficjalnie nazywany w Chinach jednym językiem język chiński, który posiada około 900 odmian i dialektów. Często zresztą określanie jakiegoś języka jest kwestią polityczną, na przykład pomimo dużych podobieństw język serbochorwacki nazywa się dzisiaj chorwackim, serbskim i bośniackim.

Jednym z projektów sztucznego języka europejskiego jest interlingua, będąca uproszczoną odmianą łaciny. Środowiska esperantystów chciałyby, aby językiem roboczym Unii Europejskiej stało się esperanto. Esperantyści wysuwali również projekt wprowadzenia esperanto jako języka liturgicznego w Kościele rzymskokatolickim zamiast łaciny. We Francji zarejestrował się nawet ruch polityczny EDE (pol. Europa demokracja esperanto), który w programie wyborczym zawarł wprowadzenie esperanto do nauczania w szkołach jako pierwszego języka obcego i jako roboczego języka Unii Europejskiej. Nie uzyskał on jednak w żadnym regionie poparcia wyższego niż 0,5% w wyborach do Parlamentu Europejskiego. Podobny ruch powstał ostatnio również w Niemczech.

Język angielski ma trudną ortografię, która w samej Wielkiej Brytanii powoduje ogromne straty, chociażby w obrocie pocztowym. Dlatego powstały plany uproszczenia jej. Problem nadal jednak stanowi niemożność pogodzenia odmiennej wymowy języka angielskiego w różnych krajach i regionach. Na przykład język szkocki uważany jest przez jednych badaczy za grupę dialektów języka angielskiego, przez drugich za samodzielny język. Dla Anglików jest on jednak niezrozumiały.

Najpopularniejszym językiem obcym, jakiego uczą się Europejczycy jest język angielski, język hiszpański, język francuski i język niemiecki. W Danii 90% uczniów uczy się niemieckiego obok angielskiego, w Holandii 60% posługuje się niemieckim. W krajach łacińskich, takich jak Hiszpania, Włochy, Portugalia, ludzie wykształceni znają często bardzo dobrze język francuski. W Niemczech największą popularnością cieszą się angielski, francuski i łacina.

W najlepiej rozwiniętych krajach Unii Europejskiej od jakiegoś stają się coraz popularniejsze w prywatnych szkołach język hiszpański, język rosyjski i języki azjatyckie, takie jak język japoński i chiński, gdyż Japończycy i Chińczycy są głównymi pozaeuropejskimi partnerami handlowymi Europejczyków.

Dobrym przykładem wielojęzyczności mogą być dla Europy takie federacje, jak Kanada i Szwajcaria, gdzie wszystkie języki są równouprawnione.

Języki nieposiadające statusu oficjalnych w Unii Europejskiej

Mieszkańcy Katalonii i Kraju Basków chcieliby, aby status języków oficjalnych Unii Europejskiej uzyskały także język kataloński i język baskijski. Tymczasem brak postanowień co do języka luksemburskiego, który w Luksemburgu jest językiem potocznym, a gazety wydawane są w języku niemieckim i języku francuskim. Statusu języka Unii Europejskiej nie posiada również rosyjski, który jest językiem bardzo silnej mniejszości rosyjskiej w Estonii, na Łotwie i Litwie. Rządy tych krajów najprawdopodobniej nie będą się ubiegać o taki status, gdyż w czasach ZSRR mieszkańcy republik nadbałtyckich poddawani byli rusyfikacji. W Estonii Rosjanie nie mają nawet prawa do dwujęzycznych tablic informacyjnych, zaś na Łotwie w szkołach dopuszczalny jest jedynie łotewski jako język wykładowy, nawet w szkołach, gdzie kształcą się prawie sami Rosjanie, którzy łotewski znają bardzo słabo.

• waloński

• luksemburski

• kataloński

• kaszubski

• galego

• baskijski

• lapoński

• fryzyjski

• farerski

• sardyński

• liguryjski

• języki regionalne w Wielkiej Brytanii: walijski, gaelicki, szkocki

• języki regionalne we Francji: szampański, prowansalski, alzacki, bretoński

• języki regionalne w Niemczech: plattdeutsch, dolnołużycki, górnołużycki

• rosyjski

• cygański (romski)

• retoromański

• język migowy

Liczba użytkowników

Dane z 2005 roku

Język	Język ojczysty	Jako język obcy	Łącznie
niemiecki	18%	12%	30%
angielski	13%	34%	47%
włoski	13%	2%	15%
francuski	12%	11%	23%
hiszpański	9%	5%	14%
polski	9%	1%	10%
niderlandzki	5%	1%	6%
szwedzki	2%	1%	3%
grecki	2%	0%	2%
portugalski	2%	0%	2%
rosyjski	1%	5%	6%
duński	1%	1%	2%
fiński	1%	0%	1%

4-8 Instytucje UE

Komisja Europejska (Commission Européenne, European Commission).

Jest głównym organem wykonawczym Wspólnot, jest organem kolegialnym, ponadnarodowym. Jej członkowie nie reprezentują interesów poszczególnych państw, z których pochodzą, ale interesy wspólnotowe. Komisja nazywana jest także strażnikiem traktatów.

Uprawnienia i obowiązki Komisji Europejskiej wynikają z Artykułu 155 Traktatu o WE. Komisja ma wyłączne prawo inicjatywy legislacyjnej, ma prawo wydawania aktów prawnych, będących przepisami wykonawczymi do rozporządzeń Rady UE, sprawuje nadzór nad wykonywaniem postanowień traktatów i decyzji podjętych przez organy Wspólnot (tzw. funkcja strażnika traktatów). Komisja Europejska zarządza Wspólnotami Europejskimi i administruje środkami finansowymi.

Komisja Europejska podejmuje decyzje na zasadzie zwykłej większości głosów, przy kworum ustalonym na poziomie 11 komisarzy obecnych podczas głosowania. Komisja składa się z dwudziestu komisarzy. Przewodniczący Komisji Europejskiej musi zostać wybrany, na zasadzie konsensu, przez państwa członkowskie UE. Kandydaci na komisarzy, po wcześniejszych konsultacjach między rządami, są zgłaszani przez państwa członkowskie. Kadencja Komisji Europejskiej trwa pięć lat.

Zgodnie z postanowieniami Traktatu Nicejskiego Polska będzie miała prawo do desygnowania jednego komisarza.
Siedzibą Komisji Europejskiej jest Bruksela. Za organizację pracy całej Komisji odpowiada Sekretariat Generalny. Każdy komisarz nadzoruje pracę jednej lub kilku Dyrekcji Generalnych.

europa.eu.int/comm/index_en.htm

 

Rada Europejska (Conseil européenne, European Council)

 

Powstała w sposób samoistny, bez stosownych zapisów umownych, dopiero Jednolity Akt Europejski z 1986 r. określił podstawy prawne jej funkcjonowania, nie czyniąc z niej jednak organu Wspólnot Europejskich, ani też nie definiując jednoznacznie jej zadań. Wiodąca rola Rady Europejskiej została przypieczętowana przez Traktat z Maastricht. Rada Europejska przekształciła się w instytucję z konferencji szefów rządów i państw członkowskich WE odbywających się od lat 60-tych. W czasie obrad szczytu w Paryżu, prezydent Francji, Valery Giscard d'Estaing, zaproponował regularną 78 organizację spotkań. Propozycja została przyjęta, dzień 10 grudnia 1974 r. jest uważany za datę narodzin Rady Europejskiej. Od 1986 r. regularne spotkania Rady Europejskiej odbywają się dwa razy w roku, pod koniec każdego półrocza. Ponadto Rada Europejska jest przeważnie zwoływana dodatkowo, na jedno lub dwa posiedzenia w ciągu roku, tak zwane "szczyty nieformalne". Spotkania Rady Europejskiej są organizowane przez państwo sprawujący Prezydencję w UE, którego głowa państwa lub szef rządu przewodniczy Radzie. Jest odpowiedzialny za opracowanie dokumentu końcowego, zawierającego najważniejsze ustalenia z posiedzenia Rady (Wnioski Prezydencji). Dokument ten jest następnie przedstawiany do wiadomości Parlamentowi Europejskiemu. Dotychczas spotkania Rady Europejskiej odbywały się w miastach zaproponowanych przez Prezydencję UE, na terenie kraju Prezydencji. W aneksie do Traktatu Nicejskiego, znajduje się deklaracja stanowiąca, iż od 2002 r. połowa dorocznych spotkań Rady Europejskiej (a co najmniej jedno w ciągu roku) będzie organizowana w Brukseli; kiedy zaś skład Unii zwiększy się do osiemnastu członków, wszystkie spotkania Rady Europejskiej mają odbywać się w Brukseli. Zadania Rady Europejskiej zostały określone w Artykule D Traktatu z Maastricht stwierdzającym, że "Rada Europejska nadaje Unii impulsy niezbędne do jej rozwoju i określa ogólne wytyczne jej polityki". Potwierdzono tym samym wiodącą rolę Rady Europejskiej w zapewnianiu postępów integracji europejskiej. Organy Wspólnot Europejskich są w stosunku do Rady Europejskiej organami wykonawczymi. Tematyka obrad Rady Europejskiej nie jest ograniczona żadnymi ustaleniami. Decyzje są przez Radę Europejską podejmowane nie w drodze głosowania, ale na zasadzie kompromisu i konsensu. Teksty wniosków prezydencji, tzw. konkluzje prezydencji, dokumentów przyjmowanych w czasie posiedzenia szczytu Rady dostępne są na stronie Rady.

ue.eu.int/en/Info/eurocouncil/index.htm

 

Rada Unii Europejskiej (Conseil de l'Union Européenne, Council of the European Union)

 

Jest głównym organem decyzyjnym Wspólnot Europejskich. Jest organem międzyrządowym, którego zadaniem jest realizacja wynikających z traktatów celów Wspólnot, a zarazem reprezentowanie i ochrona interesów państw członkowskich.

W skład Rady UE wchodzą przedstawiciele państw członkowskich (po jednym z każdego) na szczeblu ministerialnym. W zależności od omawianych spraw, Rada UE obraduje np. w składzie ministrów ds. gospodarki i finansów (tzw. ECOFIN). Rady spotykają się zgodnie z harmonogramem ustalonym przez Prezydencję Unii Europejskiej. Siedzibą Rady UE jest Bruksela, gdzie odbywają się spotkania (z wyjątkiem kwietnia, czerwca i października, kiedy Rada obraduje w Luksemburgu).

Decyzje Rady UE zapadają - w zależności od ich przedmiotu - w trzech trybach: jednomyślnie, większością kwalifikowaną, lub zwykłą większością głosów państw członkowskich. Większość postanowień jest podejmowana w trybie głosowania kwalifikowanego. Przyjęty system "ważenia" głosów poszczególnych państw ma zapewnić równowagę między dużymi i małymi państwami członkowskimi. Uwzględnienia ich potencjał ekonomiczny i liczbę ludności. Ogólna liczba 87 głosów jest obecnie podzielona między poszczególne państwa w sposób następujący: Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Włochy - po 10, Hiszpania - 8, Belgia, Grecja, Holandia, Portugalia - po 5, Austria i Szwecja - po 4, Dania, Finlandia, Irlandia, po 3, Luksemburg - 2 głosy. Jeśli głosowanie odbywa się na wniosek Komisji, dla jego przyjęcia wymagane są co najmniej 62 głosy opowiadające się za wnioskiem, a w innych przypadkach - co najmniej 62 głosów oddanych przez co najmniej 10 państw. Mniejszość blokująca wniosek wynosi obecnie 26 głosów.

Traktat Nicejski wprowadza nowy podział głosów w Radzie UE, przydzielając zarazem odpowiednią liczbę głosów dwunastu przyszłym nowym członkom - krajom negocjującym obecne warunki przystąpienia do UE. Ogólna liczba głosów w przyszłej Radzie UE została ustalona na 345, w tym cztery największe państwa - Niemcy, Wielka Brytania, Francja i Włochy - dysponować będą 29 głosami każde, Hiszpania - 27, Holandia - 13, Grecja, Belgia i Portugalia - po 12, Szwecja i Austria - po 10, Dania, Finlandia i Irlandia - po 7 oraz Luksemburg - 4 głosami. Analogicznie, dla nowych członków zarezerwowano: w przypadku Polski - 27 głosów, Rumunii - 14, Czech i Węgier - po 12, Bułgarii - 10, Słowacji i Litwy - po 7, Łotwy, Słowenii, Estonii i Cypru - po 4 oraz Malty - 3 głosy. Do podjęcia decyzji kwalifikowaną większością potrzeba będzie co najmniej 258 głosów oddanych przez większość państw (jeśli głosowanie będzie się odbywać na wniosek Komisji Europejskiej) lub dwie trzecie państw (w innych przypadkach). Postanowiono także, że za decyzją podejmowaną kwalifikowaną większością muszą głosować państwa, których ludność odpowiada co najmniej 62 proc. całkowitej ludności UE.

W sprawach najważniejszych dla Unii Europejskiej i państw członkowskich nadal obowiązuje zasada podejmowania decyzji jednomyślnie: m.in. w kwestii rozszerzenia Unii i przyjęcia do niej nowych państw, zmiany treści traktatów lub wprowadzenia w życie nowej wspólnej polityki. Głosowanie zwykłą większością głosów, kiedy to każde państwo członkowskie dysponuje jednym głosem, obowiązuje natomiast w sprawach o mniejszym znaczeniu, np. proceduralnych.

ue.eu.int/en/summ.htm

 

Parlament Europejski (Parlement européen, Europaen Parliament)

 

Wywodzi się ze Zgromadzenia Parlamentarnego Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Po utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, na mocy Traktatu o fuzji, powstało Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne, którego nazwę zmieniono w 1962 r. na Parlament Europejski. Do 1979 r. deputowani do Parlamentu Europejskiego byli delegowani przez parlamenty narodowe państw członkowskich, począwszy od 1979 r. wybierani są w wyborach powszechnych i bezpośrednich. Ostatnie wybory do Parlamentu Europejskiego odbyły się w dniach 10-13 czerwca 1999 r. Kadencja Parlamentu trwa pięć lat. Kolejne wybory odbędą się w czerwcu 2004 r.

W Parlamencie Europejskim zasiada 626 deputowanych. Liczba miejsc w Parlamencie przypadająca na poszczególne państwa członkowskie ustalana jest proporcjonalnie do liczby ludności. Traktat Nicejski ustalił przyszłą liczbę mandatów na 732. Najwięcej posłów 99 będą miały Niemcy; Wielka Brytania, Francja i Włochy po 72, Hiszpania - 50, Holandia - 25, Belgia, Grecja i Portugalia - po 22, Szwecja - 18, Austria - 17, Dania i Finlandia - po 13, Irlandia - 12 oraz Luksemburg - 6. Przyszłym krajom członkowskim przyznano następującą liczbę miejsc w Parlamencie: Polsce - 50, Rumunii - 33, Czechom i Węgrom - po 20, Bułgarii - 17, Słowacji - 13, Litwie - 12, Łotwie - 8, Słowenii - 7, Estonii i Cyprowi - po 6 oraz Malcie - 5.

Zakres uprawnień Parlamentu Europejskiego:

• uprawnienia w procesie legislacyjnym (procedury: konsultacji, współpracy i współdecydowania),

• uprawnienia związane z uchwaleniem budżetu,

• uprawnienia kontrolne.

Parlament Europejski może zgłosić wobec Komisji Europejskiej wotum nieufności, może zadawać pytania, zatwierdza skład nowej Komisji, wyraża zgodę (avis conforme w sprawie ratyfikacji traktatów akcesyjnych i umów stowarzyszeniowych), wybiera europejskiego rzecznika praw obywatelskich. Parlament Europejski nie ma prawa do inicjatywy legislacyjnej, natomiast współpracuje z Radą UE i Komisją Europejską przy ustanawianiu prawa wspólnotowego.

Siedzibą Parlamentu Europejskiego jest Strasburg, jednak niektóre jego sesje odbywają się w Brukseli. Sekretariat Parlamentu mieści się w Luksemburgu. Sesje plenarne Parlamentu organizowane są raz w miesiącu (z wyjątkiem sierpnia) i trwają zazwyczaj tydzień. Posłowie do PE są zorganizowani nie w grupy narodowościowe, ale - zgodnie ze swymi orientacjami politycznymi - w grupy (frakcje) polityczne.

Decyzje Parlamentu zapadają na zasadzie absolutnej większości oddanych głosów, o ile nie zostało to inaczej przewidziane w traktacie.

www.europarl.eu.int/home/default_en.htm

 

Europejski Trybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej Instancji

(Court de Justice et le Tribunal de Premiere Instance, Court of Justice and Court of First Instance)

 

Trybunał Sprawiedliwości został utworzony w 1952 r. na mocy Traktatu Paryskiego, jako organ Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Później, od 1957 r., zaczął funkcjonować jako instytucja trzech Wspólnot Europejskich. Jego kompetencje określone są w traktatach założycielskich WE (w art. 164-188 Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej), a polegają na kontroli stosowania prawa wspólnotowego, interpretowaniu prawa wspólnotowego i wpływie na rozwój unijnej legislacji.

Od 1995 r. Trybunał Sprawiedliwości składa się z piętnastu sędziów i ośmiu (dziewięciu) adwokatów generalnych, zwanych także rzecznikami generalnymi. Sędziowie i adwokaci generalni są wybierani na mocy uzgodnień pomiędzy rządami państw członkowskich, a ich kadencja trwa sześć lat. Sędziowie, spośród własnego grona wybierają na okres trzech lat przewodniczącego Trybunału. Trybunał orzeka zwykle w rozpatrywanych przez siebie sprawach w składzie trzech lub pięciu sędziów (zawsze musi być liczba nieparzysta), zwykłą większością głosów. W przypadku skarg państw członkowskich lub instytucji wspólnotowych Trybunał Sprawiedliwości rozpatruje skargę w pełnym składzie. Adwokaci generalni odgrywają wobec sędziów rolę wspomagającą. Cieszą się oni tym samym statusem, co sędziowie. Rozprawa przed Trybunałem toczy się w języku powoda (jeden z języków urzędowych Wspólnot), obrady Trybunału nie są jawne, zaś językiem roboczym Trybunału jest język francuski. Trybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej Instancji mają swoją siedzibę w Luksemburgu. Trybunał Sprawiedliwości ma kompetencje jako: sąd konstytucyjny - rozpatruje naruszenia postanowienia traktatów, określa prawa i obowiązki instytucji, relacje między UE a państwami członkowskimi; jako sąd administracyjny - zajmuje się skargami osób fizycznych i prawnych w związku z naruszeniami wspólnotowych aktów prawnych; jako sąd cywilny - orzekając w sprawach o naprawienie szkód spowodowanych przez instytucje lub urzędników Wspólnoty: jako sąd rozjemczy - w sporach między państwami członkowskimi oraz jako instancja opiniodawcza. Obecnie przed Trybunałem możliwe są następujące postępowania i skargi: postępowanie w sprawie legalności aktów prawnych (najczęściej wszczynane przez Komisje przeciwko państwu członkowskiemu z powodu naruszenia Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej lub umów zawartych przez WE z państwami trzecimi), skargi o unieważnienie, skargi o zaniechanie (przeciwko Radzie, Komisji lub Parlamentowi o zaniechanie wydania decyzji) oraz orzeczenie wstępne (wykładnia prawa i decyzja o obowiązywaniu prawa wspólnotowego w związku z toczącym się przed sądem krajowym postępowaniem), skarga na nie wywiązywanie się z zobowiązań, spory między urzędnikami a WE, postępowanie arbitrażowe, postępowanie w sprawie kontroli rozporządzeń, postępowanie o zawieszenie egzekucji oraz postępowanie odwoławcze przeciwko orzeczeniom Sądu Pierwszej Instancji.

W celu zmniejszenia liczby spraw wpływających do Trybunału Sprawiedliwości i umożliwienia mu bardziej efektywnego funkcjonowania, na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego z 1987 r. powołano Sąd Pierwszej Instancji przy Trybunale Sprawiedliwości, który rozstrzyga kwestie o mniejszym znaczeniu dla funkcjonowania Wspólnot Europejskich: spory osób fizycznych i prawnych z instytucjami WE, Wspólnot z pracownikami oraz przedsiębiorstw z Komisją Europejską. Sąd Pierwszej Instancji zaczął funkcjonować w drugiej połowie 1989 r. Składa się on, podobnie jak Trybunał Sprawiedliwości, z 15 sędziów powoływanych przez rządy państw członkowskich na okres sześciu lat. Według Traktatu Nicejskiego, w skład Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji będzie wchodził co najmniej jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego, zaś łączna liczba sędziów będzie określona w Statucie Trybunału Sprawiedliwości. Apelacje wobec orzeczeń Sądu Pierwszej Instancji można wnosić do Trybunału Sprawiedliwości, natomiast orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości są ostateczne.

curia.eu.int/en/index.htm 

Europejski Trybunał Obrachunkowy (Cour des comptes, Court of Auditors)

 

Jest organem statutowym Wspólnot Europejskich. Inicjatywę powołania nowej niezależnej instytucji odpowiedzialnej za kontrolę finansową zgłoszono w czasie obrad szczytu w Kopenhadze w 1973 r. Trybunał Obrachunkowy został powołany 22 lipca 1975 r. na podstawie art. 4, 188a-188c i 206 Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej a działalność rozpoczął w październiku 1977 r. Powierzono mu zadanie pełnienia kontroli finansowej we Wspólnotach: badanie zgodności z prawem i prawidłowości wszystkich wydatków i dochodów oraz ocenę racjonalności i prawidłowości zarządzania budżetem. Traktat z Maastricht z 1992 r. wzmocnił znacznie pozycję Trybunału Obrachunkowego, nadając mu status głównego organu WE. Siedzibą Trybunału Obrachunkowego jest Luksemburg.

Trybunał Obrachunkowy, po zamknięciu każdego roku obrachunkowego, składa sprawozdanie z wykonania budżetu, na podstawie którego Parlament Europejski udziela absolutorium Komisji Europejskiej. Swoje raporty i opinie Trybunał przyjmuje większością głosów. W skład Trybunału Obrachunkowego wchodzi piętnastu rewidentów, mianowanych na sześć lat przez Radę Unii Europejskiej, w drodze jednomyślnego głosowania, po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego. Członkowie Trybunału wybierają ze swego grona Przewodniczącego na okres trzech lat. Trybunał może dokonywać kontroli również w czasie trwania roku obrachunkowego. Dokonuje on oprócz oceny formalnej również oceny skuteczności wykorzystywanych środków finansowych. Wszystkie organy i instytucje państw członkowskich mają obowiązek udzielenia Trybunałowi Obrachunkowemu wszelkie niezbędnej pomocy w prowadzeniu kontroli. Rewidenci są również uprawnieni do kontroli przepływu środków finansowych wspólnoty u wszystkich beneficjentów.

Na podstawie postanowień Traktatu Nicejskiego, w przyszłości każde państwo członkowskie będzie desygnować do Trybunału Obrachunkowego po jednym przedstawicielu, a zatwierdzanie zgłoszonych kandydatur przez Radę UE będzie się odbywać na drodze głosowania większościowego po konsultacji z Parlamentem Europejskim.

Komitet Ekonomiczno-Społeczny (Comité économique et social, European Economic and Social Committee)

 

Powstał w 1958 r., na mocy art. 4 ust. 2 i art. 193-198 Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej, jako wspólna instytucja EWG i EURATOMU. Jest organem doradczym, zadaniem którego jest wyrażanie opinii na temat polityki gospodarczej i społecznej w ramach Wspólnot Europejskich oraz w sprawach mogących mieć wpływ na sytuację gospodarczą i społecznej we Wspólnotach. Członkami Komitetu są reprezentanci świata gospodarczego, związkowego, przedstawiciele konsumentów, reprezentanci różnych zawodów i grup społecznych, których opinie mogą pomóc pozostałym organom.

Komitet składa się z 222 członków pochodzących z poszczególnych krajów UE, w tym z Niemiec, Francji, Włoch i Wielkiej Brytanii - po 24 osoby, Hiszpanii - 21, Austrii, Belgii, Grecji, Holandii, Portugalii i Szwecji - po 12, Danii, Finlandii i Irlandii - po 9 oraz z Luksemburga 6 osób. Członków Komitetu nominuje jednomyślnie Rada UE, na podstawie wniosków przedstawionych przez poszczególne rządy państw członkowskich, na których musi się znaleźć dwukrotnie więcej nazwisk niż liczba miejsc przypadających w Komitecie danemu krajowi. Kadencja Komitetu trwa cztery lata. Komitet wybiera ze swego składu 36 osobowe Prezydium, jego kadencja trwa dwa lata, każda z grup jest reprezentowana przez 12 osób oraz przewodniczącego i dwóch wiceprzewodniczących. Zgodnie z postanowieniami Traktatu Nicejskiego w skład Komitetu Ekonomiczno-Społecznego wejdzie po rozszerzeniu nie więcej niż 350 członków. Podział miejsc w Komitecie Społeczno-Ekonomicznym przyjęty w Traktacie Nicejskim uwzględnia państwa negocjujące członkostwo i przedstawia się następująco: Niemcy, Francja, Włochy, Wielka Brytania - po 24, Hiszpania, Polska - po 21, Rumunia - 15, Austria, Czechy, Holandia, Grecja, Portugalia, , Szwecja, Węgry, Bułgaria - po 12, Dania, Finlandia, Irlandia, Słowacja, Litwa - po 9, Łotwa, Słowenia i Estonia - po 7, Cypr, Luksemburg - 6 oraz Malta - 5. Nominacja proponowanych przez państwa członkowskie kandydatów na członków Komitetu będzie się odbywać w przyszłości na podstawie decyzji Rady UE podejmowanej kwalifikowaną większością głosów.

Komitet Ekonomiczno-Społeczny dzieli się na trzy podstawowe grupy reprezentujące interesy pracodawców, pracobiorców i inne środowiska gospodarczo-społeczne (w tym konsumentów). Ponadto w ramach Komitetu funkcjonują też grupy branżowe: ekonomiczna, finansowa i walutowa; stosunków zagranicznych; spraw socjalnych, kultury i edukacji; ochrony środowiska; zdrowia i konsumentów; 81 rolnictwa i rybołówstwa; rozwoju regionalnego i planowania przestrzennego; przemysłu, handlu, rzemiosła i usług; transportu, energii i badań jądrowych.

Komitet Ekonomiczno-Społeczny przygotowuje i udostępnia pozostałym organom WE opinie na temat określonych kwestii o wymiarze ekonomicznym i społecznym. Opinie te mogą być sporządzane na wniosek Rady i Komisji, jeśli są bezwzględnie wymagane (kolejne traktaty rozszerzały listę polityk, w których opinia Komitetu jest obligatoryjna) lub też mogą być rezultatem inicjatywy własnej Komitetu (uprawnienie to wynika z postanowień Traktatu o Unii Europejskiej). W Traktacie Amsterdamskim wprowadzono przepis, na mocy również Parlament Europejski zasięgał będzie opinii Komitetu Społeczno-Ekonomicznego. Nie są one formalnie wiążące ani dla Komisji Europejskiej, ani dla Rady, chociaż są zwykle brane pod uwagę przy podejmowaniu stosownych decyzji przez te instytucje. Komitet Społeczno-Ekonomiczny zbiera się na posiedzeniach plenarnych dziesięć razy w roku. Opinie są przyjmowane na zgromadzeniu plenarnym Komitetu zwykłą większością głosów, opinie Komitetu publikowane są w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich. Siedzibą Komitetu Ekonomiczno-Społecznego jest Bruksela.

www.esc.eu.int

 

Komitet Regionów (Comité des Régions, Committee of the Regions)

 

Powołany do życia na mocy Traktatu o Unii Europejskiej (art. 4 ust. 2) oraz Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej (art. 198a-198c), działalność rozpoczął w marcu 1994 r. Powołanie Komitetu Regionów miało zagwarantować możliwości reprezentowania interesów regionalnych i lokalnych organizacji samorządowych oraz ich włączenie w proces integracji europejskiej. Komitet Regionów jest instytucją doradczą, a jednocześnie pełni funkcję przedstawicielską wobec reprezentowanych przez siebie instytucji i organizacji. Postulat regionów o stworzeniu niezależnego gremium o szerokich kompetencjach i prawie do wnoszenia skarg nie został w Maastricht spełniony. Jego liczebność i skład: 222 politycznych reprezentantów regionalnych i lokalnych organizacji samorządowych. Członkowie Komitetu (i ich zastępcy) są mianowani jednomyślnie przez Radę UE, na podstawie wniosków składanych przez poszczególne państwa członkowskie na okres czterech lat. Wybierają oni spośród siebie, na dwa lata, przewodniczącego oraz prezydium.

W Traktacie Nicejskim określono górny limit liczby jego członków na 350 osób oraz zarezerwowano miejsca w Komitecie dla przedstawicieli pochodzących z nowych państw członkowskich według takiego samego klucza, jak w przypadku Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. Rada UE będzie w przyszłości zatwierdzać listę członków Komitetu i ich zastępców, sporządzoną na podstawie propozycji państw członkowskich, kwalifikowaną większością głosów.

Komitet Regionów musi być na mocy traktatów konsultowany przez inne organy WE w pewnych dziedzinach, jak np. w sprawach związanych z funkcjonowaniem funduszy regionalnych i Funduszu Spójności oraz w odniesieniu do działań w zakresie edukacji, kultury, ochrony zdrowia i budowy sieci transeuropejskich. Komitet może też przygotowywać i przedstawiać z własnej inicjatywy opinie na różne tematy. W ramach Komitetu pracuje osiem stałych komisji i cztery podkomisje. Komitet Regionów korzysta - ze względów oszczędnościowych - ze struktury administracyjnej Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. Wydawane przez Komitet Regionów opinie nie są wiążące, jednak, mimo braku realnego wpływu na podejmowane decyzje, okazał się instytucją sprawnie funkcjonująca i ważną w kształtowaniu polityki regionalnej. Komitet Regionów współpracuje z Komisją szczególnie w kwestiach zawierania "terytorialnych paktów zatrudnienia". Na mocy postanowień Traktatu Amsterdamskiego również Parlament Europejski musi zasięgać opinii Komitetu.

www.cor.eu.int/home.htm

Europejski Bank Inwestycyjny

 

Powstał 1 stycznia 1958 r., jego siedzibą jest Luksemburg. Członkami EBI są wszystkie państwa członkowskie, zarządzany jest przez Radę Gubernatorów w skład, której wchodzi 15 ministrów finansów ustalających zasady polityki kredytowej, Radę Administracyjną, odpowiedzialną za przestrzeganie zasad traktatowych, decydującą o udzielaniu kredytów i gwarancji na pożyczki oraz przez Radę Dyrektorów. Jest bankiem udzielającym pożyczek lub gwarancji w celu sfinansowania projektów inwestycyjnych przyczyniających się do harmonijnego rozwoju UE - poziom współfinansowania nie przekracza z reguły 50 proc. wartości inwestycji. Nie kieruje się w działalności własnymi korzyściami finansowymi. Kredyty udzielane są podmiotom prywatnym i publicznym na sfinansowanie inwestycji w zakresie infrastruktury, energetyki, przemysłu, usług i rolnictwa. Kapitał EBI wnoszony jest przez państwa członkowski i wynosi 100 mld. Euro.

Środki EBI wykorzystywane są również po za UE, np. korzystają z nich państwa stowarzyszone i kraje strony konwencji z Lomé.

www.eib.eu.int

 

Europejski Fundusz Inwestycyjny

 

Instytucja finansowa powołana do życia w 1994 roku w celu wspierania tworzenia, wzrostu i rozwoju drobnej i średniej przedsiębiorczości. Kapitał początkowy funduszu wynosił 2 mld ecu, w tym 40 proc. pochodziło z Europejskiego Banku Inwestycyjnego, 30 proc. - z Komisji Europejskiej i 30 proc. z instytucji finansowych państw członkowskich Unii Europejskiej. Potencjalne inwestycje tego funduszu mają osiągnąć do roku 2003 około 3 miliardy euro. Instrumenty gwarancyjne Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego ułatwiają dostęp do finansowania deficytu w działalności małych i średnich przedsiębiorstw, stymulowania wzrostu ekonomicznego i tworzenia nowych miejsc pracy w państwach UE i państwach kandydujących.

www.eif.eu.int

 

Europejski Bank Centralny (Banque Centrale Européenne, European Central Bank)

 

Został utworzony na podstawie art. 4a, 105-19d Traktatu o Unii Europejskiej oraz protokołu dotyczącego statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i EBC stanowiącego cześć tego traktatu. Członkami Europejskiego Banku Centralnego są narodowe banki centralne państw uczestniczących w Unii Gospodarczej i Walutowej. Narodowe banki centralne wraz z EBC tworzą Europejski System Banków Centralnych. Najwyższym gremium decyzyjnym EBC jest Rada EBC, składająca się z zarządu i prezesów narodowych banków centralnych. Każdy członek rady dysponuje jednym głosem, decyzje podejmuje się zwykłą większością głosów (w przypadku równej ilości głosów decydujący jest głos prezesa); wyjątek stanowi głosowanie w sprawie rezerw walutowych, kapitału i wykorzystania zysków EBC. W tych sprawach decyzję podejmują wyłącznie prezesi narodowych banków centralnych, głosy waży się stosownie do udziału narodowych banków centralnych w kapitale założycielskim EBC. Udział w kapitale określa się z kolei na podstawie liczby ludności i wysokości PKB danego państwa. Bankiem kieruje prezes, wiceprezes i maksymalnie 4 członków, członkowie zarządu powoływani są na osiem lat. EBC podejmuje decyzje dotyczące polityki pieniężnej, dążąc do zapewnienia stabilności cen, wspiera politykę gospodarczą, o ile nie wpływa to negatywnie na poziom stabilizacji cen. Zgodnie Traktatem z Maastricht EBC i narodowe banki centralne są niezależne od instytucji europejskich i narodowych.

www.ecb.int

 

Rzecznik Praw Obywatelskich (Ombudsman)

 

Na mocy Traktatu z Maastricht Parlament został upoważniony do mianowania Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich. Do zadań Rzecznika należy przyjmowanie zażaleń od każdego obywatela Unii lub osoby prawnej zamieszkałej lub mającej swą siedzibę w granicach Wspólnoty. Skargi mogą być związane z wadliwym zarządzaniem w instytucjach lub organach Unii, za wyjątkiem Trybunału Sprawiedliwości. Błędy w administracji dotyczą zarówno niekompetencji (zbyt długa zwłoka, pomyłki w przestrzeganiu procedury, itp.), jak również umyślnego popełniania błędów. Ombudsman może badać sprawę zarówno z własnej inicjatywy, jak i w przypadku skargi wniesionej do niego czy za pośrednictwem członków Parlamentu Europejskiego, wyjąwszy jedynie te sprawy, które dotyczą procedur prawnych. Rzecznik nie może nakładać sankcji. Okres sprawowania przez niego urzędu jest zbliżony z kadencją Parlamentu. Ombudsman co roku składa roczne sprawozdanie ze swoich badań przed Parlamentem.

1, Av. du President R. Schuman Bp 4036

7001 Strasbourg CEDEX

France

Tel. [phone] Fax [phone]

www.euro-ombudsman.eu.int

 

Eurostat 

 

jest biurem statystycznym UE. Siedzibą tej instytucji jest Luksemburg. Biuro gromadzi informacje dostarczane przez państwa Wspólnoty, choć dane te są nie zawsze wszechstronne i wiarygodne, a wiele z nich stwarza problemy ze względu na nieporównywalność. Eurostat wydaje rocznie kilkanaście opracowań statystycznych dotyczących rolnictwa, ekonomii, energetyki i handlu. Publikacje zawierają porównania dotyczące państw członkowskich, innych krajów europejskich, a także Japonii i Stanów Zjednoczonych. Po zniesieniu granic pomiędzy krajami UE w ramach programu jednolitego Rynku, Eurostat opracował nowy system gromadzenia danych statystycznych o handlu wewnętrznym na obszarze Wspólnoty o nazwie Intrastat. System ten zaczął funkcjonować 1 stycznia 1993 r. Jego głównym zadaniem jest zbieranie informacji bezpośrednio od podmiotów gospodarczych i jest ściśle powiązany z systemem naliczania i ściągania podatku od wartości dodanej (VAT

.

9. Instytucje wspólnotowe w świetle postanowień Trybunału Konstytucyjnego

III Europejskie prawo wspólnotowe- uwagi terminologiczne

Prawo wspólnotowe,

prawo europejskie,

prawo Unii Europejskiej

TRAKTAT PARYSKI (Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali)

Traktat o utworzeniu EWWiS podpisany 18 IV 1951 roku w Paryżu, wszedł w życie 23 lipca 1952 roku. Sześć państw sygnowało ten dokument: Francja, RFN, Włochy, Belgia, Holandia, Luksemburg.

więcej

TRAKTAT RZYMSKI (Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Euratomu)

Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej oraz Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej podpisany został 25 marca 1957 roku w Rzymie przez sześć państw EWWiS. Traktat o EWG wszedł w życie 1 stycznia 1958 roku, po ratyfikacji przez parlamenty państw-sygnatariuszy.

więcej

JEDNOLITY AKT EUROPEJSKI

Jednolity Akt Europejski to nowelizacja Traktatu Rzymskiego, uchwalona podczas konferencji rządowej w Luksemburgu i w Brukseli (9 IX 1985 - 27 I 1986) o zmianie i uzupełnieniu trzech Traktatów założycielskich: EWWIS (1951), EWG (1957) i Euratomu (1957). Układ wszedł w życie 1 lipca 1987 roku.

więcej

TRAKTAT Z MAASTRICHT (Traktat o Unii Europejskiej)

Traktat o Unii Europejskiej podpisany w Maastricht 7 lutego 1992 roku; wszedł w życie 1 listopada 1993 roku (po referendach przeprowadzonych w państwach członkowskich).

więcej

TRAKTAT AMSTERDAMSKI (Traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie oraz niektóre związane z nimi akty)

Traktat Amsterdamski został podpisany 2 X 1997 roku w Amsterdamie przez państwa Unii Europejskiej. Uzupełnia on i wprowadza poprawki do Traktatu z Maastricht, Traktatów Rzymskich oraz innych aktów Wspólnoty.

więcej

TRAKTAT KONSTYTUCYJNY

Traktat Konstytucyjny jest podzielony na cztery części poprzedzone preambułą. Poszczególne części składają się z rozdziałów, a niektóre z nich - na sekcje i podsekcje. Integralną częścią Traktatu są protokoły i załączniki.

więcej

TRAKTAT Z NICEI


Traktat nicejski został wynegocjowany na najdłuższym i najbardziej burzliwym w historii Unii szczycie w Nicei w grudniu 2000 roku dokument jest w istocie nową wersją wciąż tego samego traktatu - podstawy prawnej najpierw EWG, a potem UE (poprzednio modyfikowano go w Maastrichcie i Amsterdamie). Jego celem było uzgodnienie niezbędnych dla przyszłego rozszerzenia UE, reform instytucjonalnych, które nie zostały rozstrzygnięte w Amsterdamie w 1997 roku.

2. Klasyfikacja prawa wspólnotowego

Najczęściej spotykaną klasyfikacja prawa europejskiego jest jego podział na prawo pierwotne (traktatowe, statutowe) i wtórne (pochodne). W uproszczeniu można powiedzieć, że prawo pierwotne, to ta część prawa europejskiego, która została ustanowiona bezpośrednio przez Państwa Członkowskie, zaś prawo wtórne, to te akty prawne, które zostały ustanowione przez instytucje Unii Europejskiej na mocy uprawnień wynikających z prawa pierwotnego. Pomiędzy prawem pierwotnym a wtórnym zachodzi relacja nadrzędności, co oznacza, że akty prawa wtórnego muszą być zgodne z aktami prawa pierwotnego. Do źródeł prawa europejskiego zalicza się ponadto ogólne zasady prawa, umowy międzynarodowe z państwami trzecimi (nie będącymi członkami UE) oraz orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości.

Do najważniejszych aktów prawa pierwotnego należą:

Traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich wraz z protokołami i aneksami:
a) Traktat o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali (podpisany 18 kwietnia 1951 r., wszedł w życie 23 lipca 1952 r.)
b) Traktat o Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej (podpisany 25 marca 1957 r., wszedł w życie 1 stycznia 1958 r.)
c) Traktat o Wspólnocie Europejskiej9 (podpisany 25 marca 1957 r., wszedł w życie 1 stycznia 1958 r.)
d) Jednolity Akt Europejski (podpisany 17 i 28 lutego 1986 r., wszedł w życie 1 lipca 1987 r.)
e) Traktat o Unii Europejskiej (z Maastricht) (podpisany 7 lutego 1992 r., wszedł w życie 1 listopada 1993 r.)
f) Traktat Amsterdamski (podpisany 2 października 1997 r., wszedł w życie 1 maja 1999 r.).

Rangę prawa pierwotnego mają również postanowienia Rady, wówczas, gdy jej członkowie działają jako przedstawiciele państw członkowskich. Przykładami tego typu aktów prawnych mogą być decyzje zmieniające liczbę Sędziów i Rzeczników Generalnych Trybunału Sprawiedliwości, zmieniające liczbę członków Komisji Europejskiej, a także uchwała o ustanowieniu Sądu Pierwszej Instancji.
Prawo wtórne (pochodne) tworzone jest przez instytucje wspólnotowe w celu realizacji postanowień wynikających z aktów prawa pierwotnego. Zgodnie z art. 249 TWE organy Wspólnoty: Parlament, Rada i Komisja mogą wydawać:
- rozporządzenia ( akty prawne, które w sposób abstrakcyjny i ogólny decydują o nieokreślonej liczbie przypadków. Oddziałują one bezpośrednio w państwach członkowskich, tzn. mogą uzasadniać powstawanie prawa i obowiązków jednostek ).
- dyrektywy ( ramowe prawa Wspólnoty, skierowane do państwa członkowskich. W nich Wspólnota wyznacza cele lub minimalne standardy, które państwa członkowskie w danym terminie musza włączyć do systemu legislacyjnego prawa krajowego. Choć w wielu przypadkach dyrektywy nie są zbyt szczegółowe i w związku z tym państwa członkowskie mogą dokonywać ich adaptacji zgodnie z własnymi priorytetami to są one zobowiązane do efektywnego i terminowego włączenia dyrektywy w prawo wewnętrzne ).
- decyzje ( regulowane są nimi pojedyncze przypadki, których możliwa jest indywidualizacja adresatów ).
- zalecenia lub opinie ( opinie wydawana są na zapytanie, zalecenia z własnej inicjatywy i choć Prawo Wspólnotowe uznaje, że normy w nich zawarte nie mają mocy wiążącej i nie podlegają kontroli Trybunału Sprawiedliwości, to spełniają funkcję praktyczną, np. w celu ujednolicenia praktyki. Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że sądy narodowe powinny brać zalecenia pod uwagę, zwłaszcza gdy pozwalaja one na wyjaśnienie postanowień prawa krajowego czy wspólnotowego ).

Wszystkie te akty są wydawane tylko według określonych procedur i tylko tam, gdzie wyraźnie przyznane zostały organom Wspólnoty kompetencje. Tę zasadę nazywamy zasadą enumeratywnego upoważnienia jednostkowego.

Traktaty wprawdzie nie regulują stosunku prawa Wspólnoty i praw krajowych, ale problem ten rozstrzygnął Trybunał Sprawiedliwości formułując zasady prawa wspólnotowego: pierwszeństwa, bezpośredniego stosowania, jednolitości i spójności.
Traktaty Wspólnoty, podczas ich zawierania w latach pięćdziesiątych, były początkowo uważane za klasyczne umowy międzynarodowe. Ewidentna dziś, jakościowa różnica między integracją w ramach Wspólnot a współpracą w innych organizacjach międzynarodowych, takich jak ONZ, NATO, Rada Europejska itp., była wówczas prawie niedostrzegalna. Procedura zawierania traktatów wspólnotowych i późniejszych ich ratyfikacji w państwach członkowskich przebiegała ( i przebiega nadal podczas wprowadzania zmian do traktatów ) zgodnie z powszechnymi regułami zawierania umów prawnomiędzynarodowych. Jako, że ani prawo wspólnotowe ani systemy prawne większości państw członkowskich ( z wyjątkiem Holandii i Irlandii ) nie zawierają specjalnego przepisu o nadrzędności prawa wspólnotowego nad prawem krajowym, to z punktu widzenia krajowego prawa państwowego i konstytucyjnego z zasady obowiązują krajowe reguły kolizyjne. Większość systemów konstytucyjnych nadaje układom międzynarodowym rangę pomiędzy zwykłą ustawą a konstytucją, albo umieszcza je na tym samym poziomie, co zwykłe ustaw.

.

II. Bezpośrednia skuteczność prawa wspólnotowego:

1. Bezpośrednie stosowanie:

Pierwotne prawo Wspólnoty, inaczej niż zwykłe prawo traktatowe i zwykłe traktaty międzynarodowe czy wydawane na ich podstawie rozporządzenia, wiąże nie tylko strony traktatu, tzn. państwa członkowskie, lecz nadaje się także do tworzenia bezpośrednich praw i obowiązków dla stron trzecich, a mianowicie dla osób fizycznych i prawnych mianowicie państwach członkowskich. Ta abstrakcyjna zdolność prawa pierwotnego pierwotnego wszystkich rozporządzeń nazywa się bezpośrednim stosowaniem. Ani prawo pierwotne, ani rozporządzenia nie wymagają żadnej ingerencji rządów lub parlamentów, by stać się prawem obowiązującym w państwach członkowskich.

2. Bezpośredni skutek:

Bezpośredni skutek oznacza natomiast konkretne i rzeczywiste uzasadnienie praw i/lub obowiązków dla osób fizycznych i prawnych w państwach członkowskich zawarte w artykule, paragrafie, ustępie, zdaniu lub części zdania normy międzynarodowej, Stąd kwestia bezpośredniej skuteczności odnosi się do konkretnego sformułowania. Bezpośredni skutek zakłada istnienie bezpośredniego stosowania prawa. Dodatkowo konkretna norma musi być pod względem zawartości odpowiednio ukształtowana, by przyznać jednostce prawa lub nałożyć na nią obowiązki. Warunki bezpośredniej skuteczności norm są następujące:
- norma winna być sformułowana wystarczająco jasno, kompletnie i precyzyjnie,
- nakładać na państwo członkowskie bądź osoby fizyczne czy prawne obowiązek działania lub zaniechania działania, stąd musi też
- nadawać się do stosowania przez organy i sądy krajowe, bez wprowadzania dodatkowych środków.

3. Problem bezpośredniego stosowania dyrektyw:

Dyrektywy obowiązują wyłącznie państwa członkowskie, dla osób fizycznych i prawnych dyrektywy powinny być wiążące dopiero po włączeniu ich dom krajowego systemu prawnego. Dlatego z jednej strony, koncepcja ta chroni suwerenność państw członkowskich, pozwala na uwzględnienie narodowych odrębności. Lecz z drugiej strony, przy wydawaniu dyrektyw Wspólnota jest skazana na współpracę z parlamentami krajów członkowskich i prawo wspólnotowe może nie zostać w sposób jednolity i dokładny zastosowane we wszystkich państwach członkowskich, jeżeli parlamenty państw członkowskich nie wypełnią należycie swoich zobowiązań implementacyjnych. Trybunał stwierdził też jasno w swoim wyroku z 26 lutego 1986 r w Sp.152/84, Marshall I, że dyrektywy obowiązują tylko państwa i także po upływie terminu ich wdrożenia, nie mogą wykształcić bezpośredniego skutku w poziomych stosunkach między osobami prywatnymi. Tym samym obywatel może wywodzić swoje prawa z jasnych i bezwarunkowych przepisów dyrektyw jedynie wobec państwa. Przepisy dyrektywy nie działają natomiast w sposób odwrotny, na korzyść państwa oraz na niekorzyść obywateli, a także nie działają na korzyść jednego obywatela w stosunku do innego, ponieważ nie mogą obciążać tego ostatniego.

Aby osiągnąć możliwe jednolite i efektywne stosowanie prawa wspólnotowego - także wówczas, gdy wpisane jest ono „tylko” do dyrektyw - Trybunał zaproponował trzy rozwiązania, które stosowane w sposób skumulowany nadają się do eliminowania większości tych problemów:
- Trybunał oświadczył, że państwo nie może wobec obywateli powoływać się na nie wdrożona dyrektywę. Odwrotnie zaś, o ile ustalenia w dyrektywie zawierają jasne, kompletne i bezwarunkowe obowiązki działania lub zaniechania działania ze strony państwa, to pojedyncze osoby mogą się przeciwko państwom członkowskim bezpośrednio powoływać na te postanowienia dyrektywy. Wobec pionowej skuteczności dyrektyw Trybunał dodatkowo dokonał szerokiej wykładni pojęcia „państwo” włączając doń wszystkich przedstawicieli władzy państwowej.
- Trybuną nałożył na sądy krajowe obowiązek prowspólnotowej wykładni prawa krajowego. Jeżeli sądy krajowe posiadają pole manewru, to są także w przypadku układów poziomych, czyli pomiędzy osobami prywatnymi, zobowiązane do wykładni prawa krajowego zgodnie z dyrektywą, która przyniesie rezultaty zamierzone w dyrektywie. W ten sposób można tu mowić o pośredniej skuteczności dyrektyw w układzie horyzontalnym.
- w pozostałych przypadkach, w których część przepisów dyrektyw nie jest wystarczająco jasna, jednoznaczna i bezwarunkowa lub, w których niemożliwa jest, pozostająca w zgodzie z dyrektywą, wykładnia prawa krajowego bez większego naruszenia jego treści. Trybunał rozwinął doktrynę o odpowiedzialności państwa za szkody lub straty wynikłe z naruszenia prawa wspólnotowego.

III Istota zasady spójności ma dwa oblicza:

Z jednej strony jednolitość zakłada, że prawo wspólnotowe będzie w pełni i jednakowo stosowane we wszystkich państwach członkowskich. Trybunał w związku z tym zauważył, że „jednolite stosowanie jest fundamentalnym wymogiem jednolitego porządku prawnego” Z drugiej strony zasada spójności domaga się eliminowania z samego prawa wspólnotowego wszystkich tych norm, które kolidują z normami wyższego rzędu. Dla omawianego problemu znaczenie ma także Deklaracja dotycząca stosowania prawa wspólnotowego, dołączona do Traktatu z Maastricht. Czytamy w niej, że dla spójności i jednolitości budowy europejskiej jest ważne, aby każde państwo członkowskie przetransportowało integralnie i wiernie do swojego prawa krajowego dyrektywy wspólnotowe, których są adresatami w czasie w nich oznaczonym. Deklaracja ponadto dodaje, że ważne jest również, aby środki podjęte w różnych państwach członkowskich doprowadziły do tego, aby prawo wspólnotowe było tam stosowane skutecznie i równoważnie do tego, jak stosuje się własne prawo krajowe.

IV Zasada solidarności:

Jeśli chodzi o zasadę solidarności, to Trybunał Wspólnot orzekł, że zasada ta znajduje się u podstaw całego systemu wspólnotowego. Zawiera ona ten nakaz podejmowania działań przez państwa członkowskie i przez nie razem z instytucjami wspólnotowymi dla lepszego , pełniejszego wykonywania celów określonych w prawie pierwotnym. Wymaga ona od państw członkowskich podejmowania wszystkich niezbędnych środków dla zagwarantowania stosowania i skuteczności prawa wspólnotowego, jeśli to konieczne nawet w drodze środków karnych. W myśl zasady solidarności ( lojalności, wierności ) państwa członkowskie nie mogą powoływać się na interesy narodowe lub trudności wewnętrzne dla usprawiedliwiania niewykonywania prawa wspólnotowego lub jednostronnego wycofywania się z przestrzegania swobodnie przyjętych zobowiązań. Trybunał Sprawiedliwości wskazał wyraźnie, że system wspólnotowego oferuje niezbędne dla rozsądnego uwzględnienia trudności w poszanowaniu wspólnego rynku i uzasadnionych interesów innych państw członkowskich. Uchybienie obowiązkom solidarności narusza zatem istotne podstawy wspólnotowego porządku prawnego.

Rzeczpospolita Polska 01 maja 2004 roku wejdzie w skład UE. Tym samym znajomość i prawidłowe wykonywanie prawa europejskiego będzie obciążało przede wszystkim wymiar sprawiedliwości, głownie sędziów. Będą musieli oni stosować prawo obowiązujące. Rozstrzygając sprawy z zakresu prawa wspólnotowego, będą musieli postępować tak, jak przy orzekaniu w sprawach krajowych. Jednocześnie trzeba powiedzieć, że będzie wymagało to od nich zdwojonego wysiłku. Oprócz znajomości prawa krajowego, sędziowie będą musieli wykazać się świetna znajomością materialnego prawa wspólnotowego. Oprócz wykładni prawa europejskiego będą musieli poznać reguły wykładni prawa europejskiego, które często się różnią od przyjętych w systemie krajowym oraz właśnie podstawowe zasady prawa wspólnotowego, a mianowicie zasadę pierwszeństwa, bezpośredniości, jednolitości i wiele innych.

3. Zasady ustrojowe prawa wspólnotowego

4.Prawodawstwo wspólnotowe

5.Akty wtórnego prawa wspólnotowego

5.1 Rozporządzenia

5.2 Dyrektywy

5.3 Decyzje

5.4 Zlecenia i opinie

źródła prawa wtórnego (uregulowania instytucji UE wydane w oparciu o źródła prawa pierwotnego):

• rozporządzenia: mają charakter wspólnotowy i nie trzeba ich przekształcać w prawo krajowe (mają bezpośrednią moc obowiązującą)

• dyrektywy: adresowane do konkretnych państw członkowskich nakładają na nie obowiązek podjęcia działań w celu osiągnięcia wskazanego celu (adresat ma swobodę doboru środków i sposobu realizacji)

• decyzje: mają charakter wiążący tylko dla wyraźnie określonych adresatów

6 PRAWO WSPÓLNOTOWE a PRAWO KRAJOWE PAŃSTW CZŁONKOWSKICH

Z punktu widzenia Wspólnoty regulacja między prawem krajowym a międzynarodowym otwiera następujące problemy:
- ponieważ państwa członkowskie nadają traktatom międzynarodowym różną rangę ( na poziomie tym samym co zwykłe ustawy lub wyższym od nich, ale niższym od konstytucji ), to mogłoby to prowadzić do przyznania różnej pozycji prawu wspólnotowemu poszczególnych państwach członkowskich.
- gdyby późniejsze ustawy państw członkowskich lub przynajmniej późniejsze zmiany konstytucyjne były nadrzędne wobec prawa wspólnotowego, to jednolitość obowiązywania prawa wspólnotowego w państwach członkowskich nie mogłaby być zapewniona.
- kompetencja trybunałów konstytucyjnych do rozstrzygania o nadrzędności, bezpośrednim stosowaniu i wykładni prawa wspólnotowego, nieuchronnie prowadziłaby do niejednolitych rozwiązań prawnych w zakresie prawa wspólnotowego w poszczególnych państwach członkowskich.

I. Pierwszeństwo prawa wspólnotowego:

1. Nadrzędność z punktu widzenia Wspólnoty:

Dlatego też poczynając od słynnego wyroku z 15 lipca 1964 r Sp.6/64 Costa przeciwko ENEL Trybunał Sprawiedliwości postuluje pierwszeństwo prawa wspólnotowego przed prawem krajowym. W kolejnym wyroku z 9 marca 1977 r. w Sp.106/77, Simmenthal II trybunał następująco streścił roszczenie nadrzędności: „ wynika z tego, że każdy sędzia państwowy powołany w ramach swoich kompetencji, zobowiązany jest do nieograniczonego stosowania prawa wspólnotowego i ochrony praw przydzielonych przez nie jednostce, poprzez niestosowanie żadnego przeciwstawnego postanowienia prawa narodowego, bez względu na to, czy wydane ono zostało wcześniej czy poźniej niż prawo wspólnotowe..” W orzeczeniu tym wyraźnie staje się jednocześnie, iż Trybunał Sprawiedliwości domaga się nie tyle nadrzędności obowiązywania, co raczej nadrzędności stosowania. A zatem kolizja między prawem wspólnotowym i krajowym nie prowadzi do unieważnienia prawa krajowego. Co więcej: prawo krajowe obowiązuje dalej. Poza obszarem stosowania prawa wspólnotowego, np. w czysto wewnątrzpaństwowych okolicznościach może być ono bez przeszkód zastosowane także i w przeszłości.
Podstawowym powodem, dla którego Trybunał Sprawiedliwości domaga się pierwszeństwa dla prawa wspólnotowego jest konieczność zapewnienia jednolitego stosowania i skuteczności prawa wspólnotowego w obszarze jego obowiązywania. Trybunał opiera się przy tym na ograniczonym co prawda treściowo, ale nie czasowo przeniesieniu suwerennych praw przez państwa członkowskie. Państwa te, aby osiągnąć wpisaną do art. 3 TWE wspólne cele, utworzyły jednolity porządek prawny z władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą i nadały tym organom uprawnienia do wydawania bezpośrednio stosowanego prawa. Jednocześnie państwa członkowskie zabroniły wszelkiej dyskryminacji wynikającej z przynależności państwowej i zobowiązały się do niepodejmowania środków, które „mogłyby zagrozić urzeczywistnieniu celów”. Z tych powodów, zdaniem Trybunału, organy krajowe i sądy zobowiązane są do niestosowania prawa krajowego w przypadku kolizji i przyznania prawu wspólnotowemu pierwszeństwa stosowania.

2. Nadrzędność punktu widzenia państw członkowskich:

Dla trybunałów konstytucyjnych państw członkowskich jednolite stosowanie prawa wspólnotowego, wspólnotowego celu niedopuszczenia do dyskryminacji między obywatelami i podmiotami gospodarczymi należącymi do różnych państw członkowskich nie jest nadrzędnym punktem odniesienia. Zgodnie z klasyczna nauką prawa, niedopuszczalna dyskryminacja ma miejsce tylko wtedy, gdy jeden przedstawiciel władzy państwowej w ramach swoich kompetencji takie same sytuacje traktuje niejednakowo lub różne sytuacje traktuje tak samo. Zróżnicowane traktowanie obywateli prze różnych przedstawicieli władzy państwowej w ich osobnych zakresach kompetencji jest natomiast całkowicie dopuszczalne. Np. ustalenie podatków i dochodów wchodzi w zakres państw członkowskich. Stąd różna wysokość podatków w Niemczech i Francji od takich samych zarobków nie może być uważana za dyskryminację sprzeczną z prawem.
Stąd też krajowe trybunały konstytucyjne z niechęcią i sceptycyzmem podchodzą do roszczeń pierwszeństwa prawa wspólnotowego wobec konstytucji.

3. Nadrzędność prawa wspólnotowego zgodnie z panującą obecnie opinia prawną.

Pierwszeństwo stosowania prawa wspólnotowego jest dzisiaj w orzecznictwie sądów krajowych wyższej instancji i literaturze powszechnie akceptowane. Podczas gdy Trybunał Sprawiedliwości nadrzędność tę wywodzi z samego prawa wspólnotowego (samodzielny porządek prawny, itd ), to trybunały konstytucyjne, przyjmują raczej stanowisko, iż nadrzędność ta oparta jest na przenoszeniu praw lub na udzieleniu upoważnienia ze strony państw członkowskich. Różnica między tymi stanowiskami staje się wyraźna w kwestii czy i przez kogo mogą być ustalane granice tego pierwszeństwa. Roszczenie krajowych trybunałów konstytucyjnych dotyczące współdecydowania w kwestii zasięgu przenoszenia praw suwerennych, co najmniej potencjalnie zagrażają jednolitości praw wspólnotowego. W praktyce problem ten jednak nie stał się dotychczas przeszkodą w stosowaniu prawa wspólnotowego.

Podsumowując można stwierdzić, że:
- kompetencje i procedury dotyczące zawarcia w zmian TWE i TUE uregulowane są w krajowym prawie konstytucyjnym,
- ranga prawa wspólnotowego nie zależy od rangi ustawy krajowej,
- wszystkie obowiązujące normy prawa wspólnotowego są nadrzędne nad normami krajowymi, tzn. są nadrzędne wobec konstytucji ( granicą jest obszar gwarancji dla prawa podstawowych oraz strukturalnych zasad konstytucyjnych), wcześniejszych i późniejszych ustaw krajowych, wszystkich praw kantonalnych, regionalnych, krajów związkowych czy wojewódzkich,
- wszystkie problemy dotyczące rangi, bezpośredniego skutku i wykładni prawa wspólnotowego podlegają jurysdykcji Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, który respektuje granice nakreślone mu przez krajowe prawa podstawowe i zasady konstytucyjne

II. Bezpośrednia skuteczność prawa wspólnotowego:

1. Bezpośrednie stosowanie:

Pierwotne prawo Wspólnoty, inaczej niż zwykłe prawo traktatowe i zwykłe traktaty międzynarodowe czy wydawane na ich podstawie rozporządzenia, wiąże nie tylko strony traktatu, tzn. państwa członkowskie, lecz nadaje się także do tworzenia bezpośrednich praw i obowiązków dla stron trzecich, a mianowicie dla osób fizycznych i prawnych mianowicie państwach członkowskich. Ta abstrakcyjna zdolność prawa pierwotnego pierwotnego wszystkich rozporządzeń nazywa się bezpośrednim stosowaniem. Ani prawo pierwotne, ani rozporządzenia nie wymagają żadnej ingerencji rządów lub parlamentów, by stać się prawem obowiązującym w państwach członkowskich.

2. Bezpośredni skutek:

Bezpośredni skutek oznacza natomiast konkretne i rzeczywiste uzasadnienie praw i/lub obowiązków dla osób fizycznych i prawnych w państwach członkowskich zawarte w artykule, paragrafie, ustępie, zdaniu lub części zdania normy międzynarodowej, Stąd kwestia bezpośredniej skuteczności odnosi się do konkretnego sformułowania. Bezpośredni skutek zakłada istnienie bezpośredniego stosowania prawa. Dodatkowo konkretna norma musi być pod względem zawartości odpowiednio ukształtowana, by przyznać jednostce prawa lub nałożyć na nią obowiązki. Warunki bezpośredniej skuteczności norm są następujące:
- norma winna być sformułowana wystarczająco jasno, kompletnie i precyzyjnie,
- nakładać na państwo członkowskie bądź osoby fizyczne czy prawne obowiązek działania lub zaniechania działania, stąd musi też
- nadawać się do stosowania przez organy i sądy krajowe, bez wprowadzania dodatkowych środków.

3. Problem bezpośredniego stosowania dyrektyw:

Dyrektywy obowiązują wyłącznie państwa członkowskie, dla osób fizycznych i prawnych dyrektywy powinny być wiążące dopiero po włączeniu ich dom krajowego systemu prawnego. Dlatego z jednej strony, koncepcja ta chroni suwerenność państw członkowskich, pozwala na uwzględnienie narodowych odrębności. Lecz z drugiej strony, przy wydawaniu dyrektyw Wspólnota jest skazana na współpracę z parlamentami krajów członkowskich i prawo wspólnotowe może nie zostać w sposób jednolity i dokładny zastosowane we wszystkich państwach członkowskich, jeżeli parlamenty państw członkowskich nie wypełnią należycie swoich zobowiązań implementacyjnych. Trybunał stwierdził też jasno w swoim wyroku z 26 lutego 1986 r w Sp.152/84, Marshall I, że dyrektywy obowiązują tylko państwa i także po upływie terminu ich wdrożenia, nie mogą wykształcić bezpośredniego skutku w poziomych stosunkach między osobami prywatnymi. Tym samym obywatel może wywodzić swoje prawa z jasnych i bezwarunkowych przepisów dyrektyw jedynie wobec państwa. Przepisy dyrektywy nie działają natomiast w sposób odwrotny, na korzyść państwa oraz na niekorzyść obywateli, a także nie działają na korzyść jednego obywatela w stosunku do innego, ponieważ nie mogą obciążać tego ostatniego.

Aby osiągnąć możliwe jednolite i efektywne stosowanie prawa wspólnotowego - także wówczas, gdy wpisane jest ono „tylko” do dyrektyw - Trybunał zaproponował trzy rozwiązania, które stosowane w sposób skumulowany nadają się do eliminowania większości tych problemów:
- Trybunał oświadczył, że państwo nie może wobec obywateli powoływać się na nie wdrożona dyrektywę. Odwrotnie zaś, o ile ustalenia w dyrektywie zawierają jasne, kompletne i bezwarunkowe obowiązki działania lub zaniechania działania ze strony państwa, to pojedyncze osoby mogą się przeciwko państwom członkowskim bezpośrednio powoływać na te postanowienia dyrektywy. Wobec pionowej skuteczności dyrektyw Trybunał dodatkowo dokonał szerokiej wykładni pojęcia „państwo” włączając doń wszystkich przedstawicieli władzy państwowej.
- Trybuną nałożył na sądy krajowe obowiązek prowspólnotowej wykładni prawa krajowego. Jeżeli sądy krajowe posiadają pole manewru, to są także w przypadku układów poziomych, czyli pomiędzy osobami prywatnymi, zobowiązane do wykładni prawa krajowego zgodnie z dyrektywą, która przyniesie rezultaty zamierzone w dyrektywie. W ten sposób można tu mowić o pośredniej skuteczności dyrektyw w układzie horyzontalnym.
- w pozostałych przypadkach, w których część przepisów dyrektyw nie jest wystarczająco jasna, jednoznaczna i bezwarunkowa lub, w których niemożliwa jest, pozostająca w zgodzie z dyrektywą, wykładnia prawa krajowego bez większego naruszenia jego treści. Trybunał rozwinął doktrynę o odpowiedzialności państwa za szkody lub straty wynikłe z naruszenia prawa wspólnotowego.

III Istota zasady spójności ma dwa oblicza:

Z jednej strony jednolitość zakłada, że prawo wspólnotowe będzie w pełni i jednakowo stosowane we wszystkich państwach członkowskich. Trybunał w związku z tym zauważył, że „jednolite stosowanie jest fundamentalnym wymogiem jednolitego porządku prawnego” Z drugiej strony zasada spójności domaga się eliminowania z samego prawa wspólnotowego wszystkich tych norm, które kolidują z normami wyższego rzędu. Dla omawianego problemu znaczenie ma także Deklaracja dotycząca stosowania prawa wspólnotowego, dołączona do Traktatu z Maastricht. Czytamy w niej, że dla spójności i jednolitości budowy europejskiej jest ważne, aby każde państwo członkowskie przetransportowało integralnie i wiernie do swojego prawa krajowego dyrektywy wspólnotowe, których są adresatami w czasie w nich oznaczonym. Deklaracja ponadto dodaje, że ważne jest również, aby środki podjęte w różnych państwach członkowskich doprowadziły do tego, aby prawo wspólnotowe było tam stosowane skutecznie i równoważnie do tego, jak stosuje się własne prawo krajowe.

IV Zasada solidarności:

Jeśli chodzi o zasadę solidarności, to Trybunał Wspólnot orzekł, że zasada ta znajduje się u podstaw całego systemu wspólnotowego. Zawiera ona ten nakaz podejmowania działań przez państwa członkowskie i przez nie razem z instytucjami wspólnotowymi dla lepszego , pełniejszego wykonywania celów określonych w prawie pierwotnym. Wymaga ona od państw członkowskich podejmowania wszystkich niezbędnych środków dla zagwarantowania stosowania i skuteczności prawa wspólnotowego, jeśli to konieczne nawet w drodze środków karnych. W myśl zasady solidarności ( lojalności, wierności ) państwa członkowskie nie mogą powoływać się na interesy narodowe lub trudności wewnętrzne dla usprawiedliwiania niewykonywania prawa wspólnotowego lub jednostronnego wycofywania się z przestrzegania swobodnie przyjętych zobowiązań. Trybunał Sprawiedliwości wskazał wyraźnie, że system wspólnotowego oferuje niezbędne dla rozsądnego uwzględnienia trudności w poszanowaniu wspólnego rynku i uzasadnionych interesów innych państw członkowskich. Uchybienie obowiązkom solidarności narusza zatem istotne podstawy wspólnotowego porządku prawnego.

Rzeczpospolita Polska 01 maja 2004 roku wejdzie w skład UE. Tym samym znajomość i prawidłowe wykonywanie prawa europejskiego będzie obciążało przede wszystkim wymiar sprawiedliwości, głownie sędziów. Będą musieli oni stosować prawo obowiązujące. Rozstrzygając sprawy z zakresu prawa wspólnotowego, będą musieli postępować tak, jak przy orzekaniu w sprawach krajowych. Jednocześnie trzeba powiedzieć, że będzie wymagało to od nich zdwojonego wysiłku. Oprócz znajomości prawa krajowego, sędziowie będą musieli wykazać się świetna znajomością materialnego prawa wspólnotowego. Oprócz wykładni prawa europejskiego będą musieli poznać reguły wykładni prawa europejskiego, które często się różnią od przyjętych w systemie krajowym oraz właśnie podstawowe zasady prawa wspólnotowego, a mianowicie zasadę pierwszeństwa, bezpośredniości, jednolitości i wiele innych

Prawo pierwotne

Prawo pierwotne znajduje swoje odzwierciedlenie w art. 48 Traktatu z Maastricht.

Lista aktów prawa pierwotnego (akty poszerzone jeszcze nie obowiązują lub już przestały):

• traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej

• Traktat paryski z 1951 r. (obowiązywał w latach 1952 - 2002)

• Traktaty rzymskie z 1957 r. (weszły w życie w 1958 r.)

• Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską

• Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej

• Traktat z Maastricht z 1992 r. (wszedł w życie w 1993 r.)

• Konstytucja dla Europy z 2004 roku

• umowy zawarte między państwami członkowskimi zmieniające i uzupełniające traktaty założycielskie

• Konwencja o niektórych instytucjach wspólnych dla EWG i EWEA z 1957 r. (weszła w życie w 1958 r.)

• Protokół dotyczący Antyli Holenderskich z 1962 r.

• Traktat fuzyjny z 1965 r. (wszedł w życie w 1967 r.)

• Luksemburski traktat budżetowy z 1970 r.

• Brukselski traktat budżetowy z 1975 r.

• Traktat zmieniający niektóre postanowienia Protokołu w sprawie Statutu EBI z 1975 r.

• Traktat grenlandzki z 1984 r.

• Jednolity Akt Europejski z 1986 r. (wszedł w życie w 1987 r.)

• Traktat amsterdamski z 1997 r. (wszedł w życie w 1999 r.)

• Traktat nicejski z 2001 r. (wszedł w życie w 2003 r.)

• traktaty akcesyjne

• Traktat o przystąpieniu Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii z 1971 r. (wszedł w życie w 1972 r.)

• Traktat o przystąpieniu Grecji z 1979 r. (wszedł w życie w 1981 r.)

• Traktat o przystąpieniu Hiszpanii i Portugalii z 1985 r. (wszedł w życie w 1986 r.)

• Traktat o przystąpieniu Austrii, Finlandii i Szwecji z 1994 r. (wszedł w życie w 1995 r.)

• Traktat ateński z 2003 r. (wszedł w życie w 2004 r.)

• postanowienia Rady, gdy jej członkowie działają jako przedstawiciele państw członkowskich

• Akt dotyczący wyboru przedstawicieli Parlamentu Europejskiego w drodze powszechnych wyborów bezpośrednich z 1976 r.

• inne

Częścią prawa pierwotnego są również załączniki (w formie protokołów) dołączone do wyżej wymienionych umów. Nie mogą to być natomiast deklaracje i umowy (nie mają mocy wiążącej).

b) Prawo wtórne

Prawo wtórne znajduje swoje odzwierciedlenie w art 249 Traktatu z Maastricht


Prawo wtórne jest tworzone przez organy Wspólnot na podstawie prawa pierwotnego. Składa się ono z ogromnej liczby aktów prawnych, z których każdy należy do jednej z pięciu kategorii:

• rozporządzenia - mają zasięg ogólny i nie mają sprecyzowanego adresata;

• dyrektywy - są wiążące co do rezultatu - zobowiązują wszystkie państwa członkowskie do wydania odpowiednich aktów prawnych;

• decyzje - mają charakter indywidualny, w całości są wiążące dla adresata;

• opinie - nie mają mocy wiążącej, zawierają określone oceny, często stosowane w postępowaniu między organami wspólnot;

• zalecenia - nie mają mocy wiążącej, sugerują podjęcie określonych działań.


Rozporządzenia, dyrektywy i decyzje są wydawane przez Radę Unii Europejskiej, niekiedy przy współudziale Parlamentu Europejskiego (procedury współpracy i współdecydowania). Wyłączna inicjatywa ustawodawcza w tym zakresie przysługuje Komisji Europejskiej (wyjątkiem jest prawo Parlamentu do opracowania projektu jednolitej ordynacji wyborczej do PE).
Szczególny rodzaj rozporządzeń, tzw. rozporządzenia wykonawcze, są wydawane przez Komisję Europejską. W hierarchii aktów prawnych stoją one niżej od zwykłych rozporządzeń, mogą je jednak zmieniać, jeśli w rozporządzeniu na podstawie którego zostało wydane rozporządzenie wykonawcze zapisano taką możliwość.
Opinie i zalecenia może wydawać każdy z organów unijnych.

Oprócz wyżej wymienionych aktów prawnych istnieje też wiele rodzajów aktów nienazwanych w traktatach, lecz mogących mieć niekiedy moc wiążącą. Są one nazywane aktami sui generis. Noszą one rozmaite nazwy: oświadczenie, deklaracja, program działania, protokół, rezolucja, konkluzje, wnioski, wspólne działanie, komunikat, obwieszczenie.

c) Inne źródła prawa

Niektóre ze źródeł prawa wspólnotowego nasuwają wątpliwości co do ich przynależności do prawa pierwotnego czy wtórnego:

• umowy międzynarodowe zawarte przez Wspólnoty lub Unię (korzystającą z podmiotowości prawnej Wspólnot) z państwami trzecimi i innymi organizacjami międzynarodowymi;
  należą tu m.in. traktaty stowarzyszeniowe (w tym Układ Europejski z Polską), układ o Europejskim Obszarze Gospodarczym czy układ powołujący Światową Organizację Handlu.

• ogólne zasady prawa:

• ogólne zasady wspólne dla wszystkich systemów prawnych państw członkowskich;

• ogólne zasady prawa międzynarodowego;

prawa i wolności fundamentalne - obecnie zapisane są w Karcie Praw Podstawowych niemającej jeszcze mocy wiążącej w znaczeniu prawa pierwotnego

Dyrektywa Unii Europejskiej jest to ustrojowy akt prawny, na podstawie którego państwa członkowskie Unii wprowadzają własne, krajowe regulacje prawne dotyczące różnych aspektów życia i funkcjonowania państwa.

Dyrektywy mają różną wagę: zalecana, obowiązująca oraz wprowadzana na okres próbny. Dyrektywy w wielu kwestiach pozostawiają krajom członkowskim Unii znaczną swobodę wyboru rozwiązań.
Polska powinna dostosować krajowe uregulowania prawne do zapisów zawartych w dyrektywach Unii.

Dyrektywa jest aktem prawnym Unii Europejskiej określającym cele do osiągnięcia. Państwa członkowskie w wewnętrznym ustawodawstwie same decydują, w jaki sposób te cele osiągną.

Jednym z celów Unii jest zapewnienie na rynku wewnętrznym swobodnego przepływu osób, towarów, usług, i kapitału.

W zakresie przepływu towarów problemem jest konflikt interesów lokalnych z zasadami wspólnotowymi i próby ochrony rynków krajowych (oczywiście w granicach prawa).

Prawodawstwo unijne przeciwdziała próbom zakłócania swobodnego przepływu towarów. Zniesiono cła wewnętrzne i ograniczenia ilościowe, ujednolicono prawo podatkowe. Wprowadzono zasadę wzajemnego uznawania: produkt legalnie wprowadzony na rynek jednego państwa członkowskiego musi zostać dopuszczony do obrotu na całym obszarze Unii.

Rozpoczęto też ujednolicanie (harmonizację) przepisów dotyczących wytwarzania i obrotu produktami wprowadzając przepisy prawa europejskiego (prawo europejskie, jako wynik negocjacji równouprawnionych podmiotów, ma pierwszeństwo wobec prawa krajowego). Wkrótce jednak powstał problem zapanowania nad mnogością szczegółowych przepisów. W tej sytuacji przyjęto tzw. Nowe Podejście do harmonizacji przepisów technicznych. Polega ono na ograniczeniu harmonizacji do zagadnień związanych z bezpieczeństwem użytkowania, ochroną zdrowia i ochroną środowiska. Konsekwencje techniczne wynikające z tych ustaleń są zawarte w zharmonizowanych normach europejskich EN. Wprowadzenie na rynek produktu spełniającego takie wymagania nie może podlegać żadnym ograniczeniom.

7. Rozporządzenie to akt normatywny wydany na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Rozporządzenie stanowi jedno ze źródeł prawa powszechnego, obok konstytucji, ustaw oraz ratyfikowanych umów międzynarodowych.

Warunkiem prawidłowego upoważnienia jest wskazanie organu, który powinien wydać rozporządzenie wykonawcze (delegacja ustawowa), zakres spraw przekazanych do uregulowania w rozporządzeniu oraz wytyczne dotyczące treści aktu. Organ wskazany do wydania rozporządzenia nie może przekazać tego uprawnienia innemu organowi, możliwe jest jednak łączne wskazanie dwóch i więcej organów, które powinny wspólnie wydać rozporządzenie. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego organ, który uzyskał upoważnienie do wydania rozporządzenie może ponosić odpowiedzialność konstytucyjną za niewykonanie spoczywającego na nim obowiązku.

Rozporządzenie musi zmierzać do wykonania ustawy, nie może być zatem ani sprzeczne z ustawą (np. wprowadzając rozwiązania nieznane ustawie), nie może też wykraczać poza zakres delegacji. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego utrwalił się też pogląd o niezgodności z ustawą rozporządzenia wydanego na podstawie wadliwego (czyli pozbawionego zakresu spraw do uregulowania oraz wytycznych) upoważnienia wyrażonego w ustawie. Niedopuszczalna jest delegacja o charakterze blankietowym, tj. gdy ustawodawca pozostawia zbyt szeroki zakres swobody autorowi rozporządzenia co do jego treści. Do kontroli legalności (zgodności rozporządzenia z ustawą) powołany jest Trybunał Konstytucyjny.

Od rozporządzenia należy rozróżnić zarządzenie, które jest aktem prawa wewnętrznego, nie może być zatem podstawą rozstrzygnięcia o prawach i obowiązkach obywateli.

Zgodnie z art. 92 konstytucji, delegację ustawową może uzyskać wyłącznie organ wskazany w konstytucji, zalicza się do nich:

• Prezydent

• Rada Ministrów

• Prezes Rady Ministrów

• Minister

• Przewodniczący komitetu wchodzącego w skład Rady Ministrów

• Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.

---