PRAWO UPADŁOŚCIOWE I NAPRAWCZE

Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. Nr 60, poz. 535) weszło w życie z dniem 1 października 2003 r., a przepisy o postępowaniu naprawczym weszły w życie 23 kwietnia 2003 r.

Nowa regulacja precyzuje, iż prawo upadłościowe i naprawcze odnosi się do wspólnego dochodzenia roszczeń wierzycieli od niewypłacalnych dłużników. Oznacza to, iż postępowanie upadłościowe, jak i naprawcze może być prowadzone jedynie na rzecz wielu wierzycieli i powinno być ukierunkowane na uzyskanie korzyści dla ogółu wierzycieli. Inną konsekwencją takiego oznaczeniu celu postępowania upadłościowego i naprawczego jest fakt, iż nadrzędnym interesem w tymże postępowaniu powinien być zobiektywizowany interes większości wierzycieli.

Przepisy nowego prawa upadłościowego mają również służyć realizacji drugiego celu polegającego na zaspokojeniu wierzycieli w najwyższym stopniu przy jednoczesnej próbie zachowania dotychczasowego przedsiębiorstwa dłużnika.

1. PRAWO UPADŁOŁŚCIOWE

Przepisy ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze stosuje się do dłużników będących przedsiębiorcami. Ustawa formułuje kolejną w polskim systemie prawnym definicję słowa „przedsiębiorca”. Zgodnie z definicją legalną pojęcia „przedsiębiorca” zawartą w nowym prawie upadłościowym przedsiębiorcą jest „osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową”.

Wprowadzenie do ustawy oddzielnej definicji zapewne prowadzić będzie do odejścia od posiłkowego stosowania definicji ujętej w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej. Skoro zatem niewłaściwe będzie stosowanie tej ostatniej definicji „przedsiębiorcy”, czy również nieprawidłowe będzie odwoływanie się do zapisu, według którego wspólnicy spółki cywilnej są przedsiębiorcami? Nie można przecież spółki cywilnej traktować jako wymienionej w nowym prawie „jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną”.

Za upadłego będą mogły być uznane również następujące podmioty:

1) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne nieprowadzące działalności gospodarczej,

2) wspólnicy osobowych spółek handlowych, ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem,

3) wspólnicy spółki partnerskiej,

4) oddziały banków zagranicznych w rozumieniu prawa bankowego.

Do wspólników osobowych spółek handlowych, odpowiadających za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem bez ograniczenia należą: wspólnicy spółki jawnej, wspólnicy spółki partnerskiej, którzy ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki w przypadku przewidzianym w art. 95 § 2 Kodeksu spółek handlowych, komplementariusze spółki komandytowej i komandytowo-akcyjnej. W ustawie w oddzielnym podpunkcie zostali wymienieni wspólnicy spółki partnerskiej w celu zabezpieczenia wierzycieli przed sytuacją, w której żaden z partnerów nie byłby odpowiedzialny za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem.

Ustawa wprowadza również możliwość żądania ogłoszenia upadłości osoby fizycznej, która była przedsiębiorcą, lecz zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej. Możliwość ta obwarowana została warunkiem, by od dnia wykreślenia z Krajowego Rejestru Sądowego albo innego właściwego rejestru nie upłynął rok.

Ponadto można żądać ogłoszenia upadłości osoby fizycznej nawet wówczas, gdy faktycznie prowadziła ona działalność gospodarczą, lecz nie dopełniła obowiązku jej zgłoszenia w Krajowym Rejestrze Sądowym albo w innym właściwym rejestrze.

Upadłym może zostać również zmarły przedsiębiorca. Warunkiem ogłoszenia upadłości takiego przedsiębiorcy jest złożenie stosownego wniosku w terminie jednego roku od dnia jego śmierci. W stosunku do starej regulacji w nowym prawie upadłościowym poszerzony został krąg osób mogących złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości w stosunku do zmarłego przedsiębiorcy. Są nimi obecnie:

1) wierzyciel,

2) spadkobierca,

3) małżonek, chociażby nie dziedziczył po zmarłym,

4) każde z dzieci lub rodziców zmarłego, chociażby nie dziedziczyli po zmarłym. Do tej pory prócz wierzyciela, ogłoszenia upadłości zmarłego przedsiębiorcy mógł żądać jedynie każdy ze spadkobierców dłużnika.

W stosunku do starego prawa upadłościowego w nowej ustawie zrezygnowano z niektórych wyłączeń podmiotowych. Nie ma bowiem we wchodzącej dnia 1 października 2003 r. regulacji zakazu ogłaszania upadłości następujących podmiotów:

1) przedsiębiorstwa państwowego „Porty Lotnicze”,

2) państwowego przedsiębiorstwa użyteczności publicznej „Poczta Polska”,

3) państwowego przedsiębiorstwa użyteczności publicznej „Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych”,

4) Mennicy Państwowej,

5) Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych,

6) Polskich Kolei Państwowych Spółki Akcyjnej oraz

7) innych przedsiębiorców określonych w odrębnych przepisach, jeżeli właściwy organ uprawniony do reprezentowania Skarbu Państwa lub gminy zgłosi sprzeciw i złoży oświadczenie o przejęciu zobowiązań dłużnika.

W nowym prawie upadłościowym, podobnie jak w starym, istnieje zakaz uznania za upadłego Skarbu Państwa. Od dnia 1 października 2003 r. nie będzie można ogłosić upadłości jednostek samorządu terytorialnego. Na gruncie starego prawa zakazem takim objęta była jedynie gmina. Ponadto nie można ogłosić upadłości:

1) publicznych samodzielnych zakładów opieki zdrowotnej,

2) instytucji i osób prawnych utworzonych w drodze ustawy oraz utworzonych w wykonaniu obowiązku nałożonego ustawą,

3) osób fizycznych prowadzących gospodarstwo rolne,

4) uczelni.

Podstawy ogłoszenia upadłości

Od dnia 1 października 2003 roku za upadłego będzie można uznać tego, kto jest niewypłacalny. Nowa ustawa precyzuje również znaczenie słowa „niewypłacalny” określając, iż jest nim dłużnik, który nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań. Oznacza to, iż na gruncie nowej regulacji będzie można ogłosić upadłość również dłużnika, który nie wywiązuje się ze swych niepieniężnych zobowiązań, chociaż spłacałby swe długi pieniężne. Jedynym warunkiem odnoszącym się do charakteru zobowiązań jest ich wymagalność.

Odrębny zapis określający dodatkową przyczynę ogłoszenia upadłości dotyczy dłużnika będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której inna ustawa przyznaje zdolność prawną. Można ogłosić upadłość tych podmiotów także wówczas, gdy ich zobowiązania przekroczą wartość jego majątku, nawet wtedy, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje.

W starym prawie upadłościowym przewidziano podstawę wyłączenia możliwości ogłoszenia upadłości, którą stanowi krótkotrwałe wstrzymanie płacenia długów wskutek przejściowych trudności. Nowe prawo upadłościowe uściśla pojęcie krótkotrwałości. Opóźnienie w wykonaniu zobowiązań nieprzekraczające trzech miesięcy, jeżeli suma wykonywanych zobowiązań nie przekracza 10% wartości bilansowej przedsiębiorstwa dłużnika może stanowić przesłankę oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości. W kolejnym ustępie zaznaczono jednak, że wymieniona powyżej podstawa wyłączenia możliwości ogłoszenia upadłości nie ma zastosowania, gdy niewykonywanie zobowiązań ma charakter trwały albo gdy oddalenie wniosku może spowodować pokrzywdzenie wierzycieli.

Sąd obligatoryjnie oddali wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania.

Fakultatywna jest natomiast decyzja sądu o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości w razie, gdy majątek dłużnika jest obciążony hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w takim stopniu, że pozostały jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania.

Rodzaje postępowań upadłościowych

Istnieją dwa zasadnicze rodzaje postępowań: 1) postępowanie upadłościowe, 2) postępowanie naprawcze.

W ramach postępowania upadłościowego wyróżnić można: 1) ogólne postępowanie upadłościowe oraz 2) odrębne postępowania upadłościowe (dotyczące zmarłego niewypłacalnego dłużnika, banków, zakładów ubezpieczeń, emitentów obligacji, czy międzynarodowego postępowania upadłościowego).

Postępowanie upadłościowe dzieli się na dwa etapy: 1) postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości oraz 2) właściwe postępowanie upadłościowe.

Celem postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości jest ustalenie czy dłużnik ma zdolność upadłościową oraz czy istnieją podstawy ogłoszenia upadłości. Natomiast dochodzenie roszczeń wierzycieli od niewypłacalnego dłużnika we właściwym postępowaniu upadłościowym może zmierzać w dwóch kierunkach: 1) do likwidacji majątku upadłego i podziału funduszów masy upadłości lub 2) do zawarcia układu.

Zaznaczyć przy tym należy, iż nowa regulacja udziela sądowi prawo zmiany postanowienia o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu na postanowienie o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku dłużnika i odwrotnie. Przesłanką zmiany jest jedynie pojawienie się podstaw przeprowadzenia innego postępowania dopiero w toku postępowania.

Upadłość z możliwością zawarcia układu

Podstawą ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu jest uprawdopodobnienie, że w drodze układu wierzyciele zostaną zaspokojeni w wyższym stopniu, niż zostaliby zaspokojeni po przeprowadzeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku dłużnika.

Według przepisów starego prawa upadłościowego upadły mógł złożyć do sądu podanie o dopuszczenie do zawarcia układu. Układ można było zawrzeć po ustaleniu się listy wierzytelności i tylko z wierzycielami nieuprzywilejowanymi. Sędzia - komisarz odrzucał podanie o dopuszczenie do zawarcia układu, jeżeli nie zawierało ono propozycji układowych, jak również gdy upadły nie mógł być dopuszczony do zawarcia układu (to jest taki upadły, który się ukrywa lub został prawomocnie skazany za przestępstwo na szkodę wierzycieli, pozostające w związku z upadłością). Inną przesłanką zawarcia układu była reguła, iż zawarcie układu miało zapewnić zaspokojenie wierzycieli uprzywilejowanych i wierzycieli masy upadłości, chyba że zgodzą się oni na zawarcie układu.

W nowym prawie upadłościowym wyróżnia się układ o charakterze restrukturyzacyjnym oraz likwidacyjnym. Układ restrukturyzacyjny zawiera propozycje sposobów restrukturyzacji przedsiębiorstwa upadłego i ma na celu jego naprawę. Układ likwidacyjny prowadzi do likwidacji majątku upadłego i podziału między wierzycieli uzyskanych tą drogą środków albo też zaspokojenia wierzycieli w drodze przejęcia majątku upadłego.

Postępowanie upadłościowe obejmujące likwidację majątku upadłego

Postępowania upadłościowego z możliwością zawarcia układu nie prowadzi się, gdy z uwagi na dotychczasowe zachowanie się dłużnika nie ma pewności, że układ będzie wykonany, chyba że propozycje układowe przewidują układ likwidacyjny.

Jeżeli występujący z wnioskiem o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu nie uprawdopodobni, iż w drodze układu wierzyciele zostaną zaspokojeni w wyższym stopniu, niż zostaliby zaspokojeni po przeprowadzeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku upadłego, sąd prowadzi postępowanie obejmujące likwidację majątku dłużnika.

Skutki ogłoszenia upadłości

Skutki powstające w razie ogłoszenia upadłości można podzielić na pięć grup:

1. skutki co do osoby upadłego;

2. skutki co do majątku upadłego;

3. skutki co do postępowań sądowych i administracyjnych dotyczących majątku upadłego wchodzących w skład masy upadłości.

Skutki ogłoszenia upadłości co do osoby upadłego kształtują się różnie w zależności od rodzaju postanowienia o ogłoszeniu upadłości.

Ogłoszenie upadłości obejmujące likwidację majątku zobowiązuje upadłego do:

1. wskazania i wydania syndykowi całego swojego majątku;

2. wydania wszystkich dokumentów dotyczących działalności upadłego, jego majątku oraz rozliczeń, w szczególności księgi rachunkowe, inne ewidencje prowadzone dla celów podatkowych i korespondencję;

3. udzielania sędziemu-komisarzowi i syndykowi wszelkich potrzebnych im wyjaśnień dotyczących majątku upadłego.

Na upadłego będącego osobą fizyczną sędzia-komisarz może włożyć dodatkowy obowiązek nieopuszczania terytorium Rzeczpospolitej Polskiej bez zezwolenia.

Ukrywanie przez upadłego jego majątku czy ukrywanie się samego upadłego, jak również uchylanie się przez upadłego od zadośćuczynienia swoim obowiązkom, dokonywanie przez upadłego czynów mających na celu ukrycie majątku czy utrudnianie w jakikolwiek sposób ustalenie składu masy upadłości może skutkować zastosowaniem przez sędziego-komisarza środków przymusu wobec osoby upadłego.

Ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu zobowiązuje upadłego do:

1. udzielania sędziemu-komisarzowi i nadzorcy sądowemu wszelkich potrzebnych wyjaśnień dotyczących jego majątku objętego postępowaniem;

2. umożliwienia nadzorcy sądowemu zapoznania się z przedsiębiorstwem upadłego, w szczególności z jego księgami rachunkowymi

Skutki ogłoszenia upadłości powstające w odniesieniu do majątku upadłego mogą dotyczyć następujących kwestii:

4. powstania masy upadłości;

5. ograniczenia uprawnienia upadłego do zarządzania i rozporządzania majątkiem wchodzącym w skład masy upadłości;

6. skutków ogłoszenia upadłości w zakresie zobowiązań upadłego;

7. skutków ogłoszenia upadłości w zakresie spadków upadłego;

8. skutków ogłoszenia upadłości w zakresie stosunków majątkowych małżeńskich upadłego.

Masa upadłości

Z chwilą ogłoszenia upadłości, bez względu na rodzaj orzeczenia, powstaje masa upadłości. Celem powstania masy upadłości jest zaspokojenie wierzycieli. Skład masy upadłości ustalany jest przez syndyka, nadzorcę sądowego albo zarządcę na podstawie wpisów w księgach upadłego oraz wszelkich dokumentów niebudzących wątpliwości. Spis inwentarza stanowi sposób ustalenia składu masy upadłości. Jednocześnie dokonuje się oszacowania majątku wchodzącego do masy upadłości.

W skład masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego. Nowa regulacja, podobnie jak dotychczasowa przewiduje jednak wyłączenia określonych składników majątkowych z masy upadłości.

Do masy upadłości nie wchodzą:

• składniki mienia nienależące do majątku upadłego w dniu ogłoszenia upadłości;

• mienie, które jest wyłączone od egzekucji według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego;

• wynagrodzenie za pracę upadłego w części niepodlegającej zajęciu;

• mienie wyłączone uchwałą zgromadzenia wierzycieli;

• nieściągalne wierzytelności oraz niezbywalne ruchomości wyłączone przez sędziego - komisarza;

• mienie przeznaczone na pomoc dla pracowników upadłego i ich rodzin, stanowiące zgromadzone na odrębnym rachunku bankowym środki pieniężne zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, tworzonego na podstawie przepisów o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, wraz z przypadającymi po ogłoszeniu upadłości kwotami pochodzącymi ze zwrotu udzielonych pożyczek na cele korzystających z usług i świadczeń socjalnych finansowanych z funduszu organizowanych przez upadłego (nowe!).

Jeżeli chodzi o uczestnika systemu płatności lub systemu rozrachunku papierów wartościowych w skład masy upadłości nie wchodzą środki pieniężne i papiery wartościowe, zgromadzonych i zapisanych na jego rachunku rozliczeniowym, nieobciążonym prawem rzeczowym lub niebędącym przedmiotem zabezpieczenia, papiery wartościowe zapisane na rachunku rozliczeniowym upadłego, jako przedmiotu zabezpieczenia kredytu uzyskanego w ramach systemu płatności lub systemu rozrachunku papierów wartościowych, jeżeli kredyt taki może być udostępniony w ramach istniejącej umowy kredytowej, a także inne aktywa niezbędne do wykonywania obowiązków wynikających z uczestnictwa w systemie, które powstały przed ogłoszeniem upadłości.

Składniki mienia nienależące do majątku upadłego podlegają wyłączeniu z masy upadłości.

Składniki mienia nienależące do majątku upadłego podlegają wyłączeniu z masy upadłości. Wyłączenie takich składników następuje na wniosek osoby, do której należy mienie podlegające wyłączeniu.

Prawo upadłościowe dokładnie precyzuje co powinno znaleźć się we wniosku o wyłączenie z masy upadłości. Należy w nim zgłosić wszelkie twierdzenia, zarzuty i dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku dalszego postępowania, chyba że ich powołanie we wniosku było niemożliwe. Wydaje się, iż powyższy zapis może stwarzać w praktyce dla wnioskodawców pewne trudności. Podobny obowiązek został nałożony na przedsiębiorców w sprawach gospodarczych. Tam jednak jest to usprawiedliwione profesjonalnym charakterem stron postępowania. Wniosek o wyłączenie z masy upadłości może być natomiast zgłaszany również przez podmioty nieprofesjonalne.

Sędzia-komisarz ma obowiązek rozpoznać wniosek w terminie jednego miesiąca od jego złożenia. Postanowienie w przedmiocie wyłączenia z masy upadłości sędzia-komisarz wydaje po obligatoryjnym wysłuchaniu syndyka, nadzorcy sądowego albo zarządcy w zależności od rodzaju postępowania.

Na postanowienie o wyłączeniu z masy upadłości przysługuje zażalenie jedynie upadłemu i wierzycielom. Jednak w razie oddalenia przez sędziego-komisarza wniosku o wyłączenie z masy upadłości wnioskodawca może próbować wyłączyć składniki mienia z masy upadłości poprzez wniesienie powództwa.

Powództwo można wnieść do sądu upadłościowego w terminie jednego miesiąca od dnia doręczenia postanowienia sędziego-komisarza o odmowie wyłączenia z masy upadłości. Sądem upadłościowym jest sąd rejonowy - sąd gospodarczy. Prawo upadłościowe i naprawcze przewiduje możliwość zabezpieczenia powództwa przez sąd poprzez ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania mienia objętego żądaniem wyłączenia z masy upadłości.

Istotne jest, iż powództwo o wyłączenie mienia z masy upadłości może być oparte wyłącznie na twierdzeniach i zarzutach zgłoszonych we wcześniej złożonym, a oddalonym przez sędziego-komisarza wniosku o wyłączenie z masy upadłości. Nowe zarzuty i twierdzenia mogą być zgłoszone w powództwie, lecz tylko wówczas gdy wcześniejsze ich zgłoszenie było niemożliwe.

Zarządzanie majątkiem wchodzącym w skład masy upadłości

Prawo upadłościowe reguluje kwestię praw przysługujących upadłemu wobec majątku będącego w składzie masy upadłości. Zakres tych praw uzależniony został od sposobu prowadzenia postępowania.

W razie ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego, upadły traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania i rozporządzania mieniem wchodzącym w skład masy upadłości. Syndyk obejmuje majątek upadłego w zarząd.

W razie ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu co do zasady zarząd mieniem wchodzącym w skład masy upadłości sprawuje zarządca. Sąd może jednak ustanowić zarząd własny nad majątkiem wchodzącym do masy upadłości. Oznacza to, iż upadły będzie sam sprawował zarząd pod nadzorem nadzorcy sądowego. Upadły sprawujący zarząd własny jest uprawniony do dokonywania czynności zwykłego zarządu. Zgoda nadzorcy sądowego jest wymagana natomiast do dokonania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. Zarząd własny może być ustanowiony co do całości lub co do części majątku upadłego.

Upadły musi jednak spełnić pewne warunki, by móc sprawować zarząd własny:

9. z okoliczności wynika, że upadły daje rękojmię należytego sprawowania zarządu;

10. niewypłacalność dłużnika powstała wskutek wyjątkowych i niezależnych od niego okoliczności.

Ustawa prawo upadłościowe i naprawcze wprowadza zakaz obciążania składników masy upadłości prawem zastawu, zastawu rejestrowego i zastawu skarbowego oraz dokonywania wpisu w księdze wieczystej lub rejestrze dotyczącym składników masy upadłości mających na celu zabezpieczenie wierzytelności.

Zakaz powyższy nie obowiązuje, jeżeli wystąpią łącznie następujące warunki:

11. ogłoszono upadłość z możliwością zawarcia układu;

12. zarząd całością lub częścią majątku pozostawiono upadłemu;

13. nadzorca sądowy wyraził zgodę na obciążenie majątku upadłego.

Wyłączenie powyższego zakazu jest również możliwe, gdy w razie ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu zarząd masą upadłości sprawuje zarządca. Jednak zgodę na obciążenie składników mienia wchodzącego w skład masy upadłości musi wówczas wyrazić rada wierzycieli.

Skutki ogłoszenia upadłości w zakresie zobowiązań upadłego?

Istotnym uregulowaniem zamieszczonym w Prawie upadłościowym i naprawczym jest zapis, iż nieważne są postanowienia umowy zastrzegające zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego, którego stroną jest upadły na wypadek ogłoszenia upadłości.

W nowym prawie wprowadzono również szczegółową regulację dotyczącą umowy ramowej. Ustawa określa wpływ ogłoszenia upadłości na umowy ramowe zawarte przez upadłego, których przedmiotem są terminowe operacje finansowe lub sprzedaż papierów wartościowych ze zobowiązaniem ich odkupu. Jeżeli umowa ramowa zastrzega, iż poszczególne umowy zawierane będą w wykonaniu umowy oraz że rozwiązanie umowy ramowej powoduje rozwiązanie wszystkich umów szczegółowych zawartych w wykonaniu tej umowy, to:

14. wierzytelności z tytułu poszczególnych umów szczegółowych zawartych w wykonaniu umowy ramowej nie są objęte układem;

15. syndykowi nie przysługuje uprawnienie do odstąpienia od umowy ramowej.

Przy ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu zasadą jest wstrzymanie płatności wszelkich zobowiązań objętych układem. Wierzytelności nieobjęte układem - mimo ogłoszenia upadłości - mogą być od upadłego dochodzone, a nawet egzekwowane.

Przepisy nowego prawa upadłościowego mają na celu wykonanie układu, który ma w wyższym stopniu zaspokoić wierzycieli niż postępowanie upadłościowe obejmujące likwidację majątku upadłego. Nowe prawo upadłościowe stanowi, iż po ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu wierzyciel bez zgody rady wierzycieli nie będzie mógł wypowiedzieć umowy najmu, dzierżawy lokalu lub nieruchomości, w których prowadzone jest przedsiębiorstwo upadłego. Podobny zakaz dotyczy umów leasingu, ubezpieczeń majątkowych, rachunku bankowego, poręczeń i gwarancji bankowych oraz akredytyw, jak również umów obejmujących licencje, nadanych upadłemu.

W postępowaniu upadłościowym z możliwością zawarcia układu nie wykluczono możliwości dokonywania potrąceń wzajemnych wierzytelności między upadłym a jego wierzycielami.

Zabezpieczenie majątku dłużnika

Sąd niezwłocznie po złożeniu przez dłużnika wniosku o ogłoszenie upadłości dokonuje zabezpieczenia jego majątku poprzez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego. Sąd przeprowadza postępowanie zabezpieczające z urzędu.

Jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości złożył wierzyciel sąd może uzależnić dokonanie zabezpieczenia od uprawdopodobnienia przez niego, że istnieją podstawy do ogłoszenia upadłości.

W ramach zabezpieczenia sąd może również zawiesić prowadzone przeciwko dłużnikowi egzekucje, zmienić lub uchylić zarządzenie tymczasowe wydane w celu zabezpieczenia roszczeń pieniężnych, w szczególności przez uchylenie dokonanych zajęć.

Sąd nie może jednak zabezpieczyć majątku dłużnika poprzez zawieszenie egzekucji, jeśli egzekucja dotyczy świadczeń alimentacyjnych, renty za wywołanie choroby, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty z tytułu kalectwa, renty z tytułu śmierci oraz należności za pracę.

Jeżeli zachodzi obawa, że dłużnik będzie ukrywał swój majątek lub w inny sposób działał na szkodę wierzycieli, jak również dłużnik nie wykonuje poleceń tymczasowego nadzorcy sądowego, sąd może zastosować zabezpieczenie przez ustanowienie zarządu przymusowego. W razie zabezpieczenia majątku dłużnika przez zarząd przymusowy dłużnik zachowuje prawo wykonywania czynności zwykłego zarządu oraz korzystania ze swego mienia. Sankcją nieważności są natomiast obwarowane czynności dłużnika przekraczające zakres zwykłego zarządu.

Tymczasowy nadzorca sądowy w ramach prowadzonego nadzoru może w każdym czasie kontrolować czynności upadłego, a także przedsiębiorstwo upadłego. Może również sprawdzić, czy mienie upadłego, które nie jest częścią przedsiębiorstwa, jest dostatecznie zabezpieczone przed zniszczeniem.

Na postanowienie o sposobie zabezpieczenia majątku dłużnika przysługuje zażalenie.

Wniosek o ogłoszenie upadłości

Z wnioskiem o ogłoszenie upadłości może wystąpić zarówno sam dłużnik, jak i każdy z jego wierzycieli. Wniosek o ogłoszenie upadłości w stosunku do spółki jawnej, spółki partnerskiej, spółki komandytowej oraz spółki komandytowo-akcyjnej będzie mógł zgłosić każdy ze wspólników odpowiadających bez ograniczenia za zobowiązania spółki. Dotychczasowe Prawo upadłościowe uprawnienie takie przyznawało każdemu ze wspólników, partnerów i akcjonariuszy.

Widoczne jest zatem wyraźne zawężenie kręgu podmiotów mogących złożyć w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości niewypłacalnego dłużnika działającego w formie spółki jawnej, spółki partnerskiej, spółki komandytowej oraz spółki komandytowo-akcyjnej.

Jeśli chodzi o przedsiębiorstwa państwowe to uprawnionym do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości pozostał jedynie, prócz dłużnika i wierzyciela, organ założycielski przedsiębiorstwa państwowego. Wykreślono natomiast organ uprawniony do reprezentowania Skarbu Państwa.

Nowością jest, że w stosunku do jednoosobowych spółek Skarbu Państwa wniosek o ogłoszenie upadłości może także zgłosić minister właściwy do spraw Skarbu Państwa.

W stosunku do każdej osoby prawnej wpisanej do Krajowego Rejestru Sądowego żądać ogłoszenia upadłości może również kurator ustanowiony przez sąd rejestrowy dla osoby prawnej, która pomimo stosowania grzywien niestosuje się do obowiązku polegającego na niezłożeniu w terminie wniosku o wpis do Rejestru lub dokumentów, których złożenie jest obowiązkowe.

W stosunku do dłużnika, któremu została udzielona pomoc publiczna o wartości przekraczającej 100.000 euro wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić organ udzielający pomocy.

Ponadto konieczne jest zaznaczenie, iż dłużnik jest obowiązany do zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. W przypadku, gdy mamy do czynienia z osobą prawną lub jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną przedmiotowy obowiązek ciąży na każdym, kto ma prawo ją reprezentować sam lub łącznie z innymi podmiotami.

Dłużnik oraz uprawniony do reprezentowania osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej określonej wyżej ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą w razie nie złożenia wniosku we wskazanym w ustawie dwutygodniowym terminie.

Ustawa Prawo upadłościowe i naprawcze określa elementy, które powinien zawierać każdy wniosek o ogłoszenie upadłości. Ustawa zawiera również wykaz dodatkowych dokumentów, które należy dołączyć do wniosku we wskazanych w ustawie sytuacjach.

Każdy wniosek o ogłoszenie upadłości powinien zawierać:

1. imię i nazwisko dłużnika, jego nazwę albo firmę, miejsce zamieszkania albo siedzibę, a gdy dłużnikiem jest spółka osobowa lub osoba prawna - reprezentantów spółki lub osoby prawnej i likwidatorów, jeżeli są ustanowieni, a w przypadku spółki imiona i nazwiska oraz miejsce zamieszkania odpowiadających za zobowiązania spółki bez ograniczenia;

2. oznaczenie miejsca, w którym znajduje się przedsiębiorstwo lub inny majątek dłużnika;

3. wskazanie okoliczności, które uzasadniają wniosek i ich uprawdopodobnienie;

4. informację, czy dłużnik jest uczestnikiem systemu płatności lub systemu rozrachunku papierów wartościowych w rozumieniu ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami;

5. informację, czy dłużnik jest spółką publiczną w rozumieniu przepisów prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi.

Jeżeli dłużnikiem jest przedsiębiorca wpisany do Krajowego Rejestru Sądowego lub innego właściwego rejestru, do wniosku należy dołączyć odpis z rejestru.

Jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości zgłasza wierzyciel, nie jest on zobowiązany do podania informacji, czy dłużnik jest uczestnikiem systemu płatności lub systemu rozrachunku papierów wartościowych. Powinien on jednak uprawdopodobnić swoją wierzytelność, a jeśli wnosi o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu ma obowiązek wskazać również wstępne propozycje układowe.

Jeżeli zaś wniosek o ogłoszenie upadłości zgłasza dłużnik, powinien we wniosku dodatkowo określić, o jaki rodzaj ogłoszenia upadłości wnosi: czy o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu, czy też o ogłoszenie upadłości obejmującej likwidację jego majątku. Dodatkowo dłużnik zgłaszający wniosek o ogłoszenie upadłości powinien do wniosku dołączyć:

1. aktualny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników;

2. aktualne sprawozdanie finansowe, a gdy nie istnieje na podstawie przepisów obowiązek sporządzania takiego sprawozdania należy dołączyć bilans sporządzony dla celów tego postępowania. Bilans dla celów postępowania upadłościowego powinien być sporządzony na dzień nie późniejszy niż trzydzieści dni przed złożeniem wniosku;

3. spis wierzycieli z podaniem ich adresów i wysokości wierzytelności każdego z nich oraz terminów zapłaty, a także listę zabezpieczeń dokonanych przez wierzycieli na jego majątku wraz z datami ich ustanowienia;

4. oświadczenie o spłatach wierzytelności lub innych długów dokonanych w terminie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku;

5. spis podmiotów zobowiązanych majątkowo wobec dłużnika wraz z adresami, z określeniem wierzytelności, daty ich powstania i terminów zapłaty;

6. wykaz tytułów egzekucyjnych oraz tytułów wykonawczych przeciwko dłużnikowi;

7. informację o postępowaniach dotyczących ustanowienia na majątku dłużnika hipotek, zastawów, zastawów rejestrowych i zastawów skarbowych oraz innych obciążeń podlegających wpisowi w księdze wieczystej lub w rejestrach, jak również o prowadzonych innych postępowaniach sądowych lub administracyjnych dotyczących majątku dłużnika;

8. miejsce zamieszkania i adresy reprezentantów spółki lub osoby prawnej i likwidatorów, jeżeli są ustanowieni.

Jeżeli dłużnik wnosi o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu ciąży na nim obowiązek dołączenia jeszcze dodatkowych dokumentów:

1. propozycje układowe wraz z propozycjami finansowania wykonania układu;

2. rachunek przepływów pieniężnych za ostatnie dwanaście miesięcy, jeżeli obowiązany był do prowadzenia dokumentacji umożliwiającej sporządzenie takiego rachunku.

W każdym przypadku dłużnik obowiązany jest dołączyć do wniosku pisemne oświadczenie, że dane zawarte we wniosku są prawdziwe. Sankcją za niezłożenie takiego oświadczenia jest zwrot wniosku o ogłoszenie upadłości bez wzywania dłużnika do uzupełnienia.

W razie niedołączenia przez dłużnika dokumentów wskazanych w dwóch ostatnich punktach, dłużnik powinien określić przyczyny ich niedołączenia i je uprawdopodobnić.

Postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia układu

W nowym prawie upadłościowym inicjatywa dłużnika w zakresie zainicjowania postępowania upadłościowego z układem została ograniczona. Ustawodawca nie zachował, bowiem możliwości zainicjowania tego postępowania w formie złożenia podania o dopuszczenie do zawarcia układu, które dłużnik mógł skierować do sądu i w których musiał zawrzeć propozycje układowe i ich uzasadnienie.

Prawo upadłościowe nie przewiduje takiej możliwości. Dłużnik, co prawda może zawrzeć swoją inicjatywę we wniosku o wszczęcie postępowania upadłościowego, w którym określa czy składa wniosek o otwarcie postępowania z możliwością zawarcia układy, czy w celu likwidacji majątku, ale decyzja w tym zakresie należy już do sądu. Rola upadłego ogranicza się tylko do zaproponowania propozycji układowych i przedłożenia rachunku przepływów pieniężnych za okres ostatnich dwunastu miesięcy (jeżeli obowiązany był do prowadzenia dokumentacji umożliwiającej sporządzenie takiego rachunku).

Propozycje układowe może również złożyć zarządca, nadzorca sądowy i wierzyciel jeżeli sąd ogłosił upadłość na jego wniosek i on złożył wstępne propozycje układowe.

Propozycje układowe powinny zawierać:

1. Sposób (propozycje) restrukturyzacji zobowiązań upadłego,

2. uzasadnienie

Propozycje restrukturyzacji zobowiązań upadłego obejmują w szczególności:

• odroczenie wykonania zobowiązań,

• rozłożeni spłaty długów na raty,

• zmniejszenie sumy długów,

• konwersje wierzytelności na udziały lub akcje,

• zmianę, zamianę lub uchylenie prawa zabezpieczającego określoną wierzytelność.

Propozycje układowe mogą wskazywać jeden lub więcej sposobów restrukturyzacji.

Jednocześnie warunki restrukturyzacji zobowiązań upadłego powinny być jednakowe w stosunku do wierzycieli tej samej kategorii interesów, chyba, że wierzyciel wyraził zgodę na warunki mniej korzystne. Korzystniejsze warunki restrukturyzacji zobowiązań można przyznać wierzycielom mającym drobne wierzytelności, a także wierzycielom, którzy po ogłoszeniu upadłości udzielili lub mają udzielić kredytu niezbędnego do wykonania układu. Jednocześnie warunki restrukturyzacji zobowiązań ze stosunku pracy nie mogą pozbawić pracowników minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Uzasadnienie propozycji układowych powinno zawierać:

• opis stanu przedsiębiorstwa ze szczególnym określeniem jego sytuacji ekonomiczno-finansowej, prawnej oraz organizacyjnej,

• analizę sektora rynku, na którym przedsiębiorstwo upadłego działa, z uwzględnieniem pozycji rynkowej konkurencji,

• metody i źródła finansowania wykonania układu, z uwzględnieniem przewidywanych wpływów i wydatków w czasie wykonywania układu,

• analiza poziomu i struktury ryzyka,

• ocena alternatywnego sposobu restrukturyzacji zobowiązań,

• system zabezpieczenia praw i interesów wierzycieli na czas wykonywania układu.

Ze względu na szeroki zakres uzasadnienia sędzia komisarz może zezwolić na ograniczenie uzasadnienia propozycji układowych, jeżeli z uwagi na wielkość i charakter przedsiębiorstwa upadłego ustalenie wszystkich danych nie jest niezbędne dla zapewnienia prawidłowego wykonania układu.

Układem obejmuje się;

1. wierzytelności nieuprzywilejowane, tzn. wszystkie wierzytelności które powstały przed dniem ogłoszenia upadłości, łącznie z wierzytelnościami zabezpieczonymi przez przeniesienie na zabezpieczenie własności rzeczy, wierzytelności lub innego prawa, odsetki od ww. wierzytelności za cały czas opóźnienia spełnienia świadczenia, wierzytelności zależne od warunków, jeżeli warunek ziścił się w czasie wykonywania układu;

2. niektóre wierzytelności uprzywilejowane jeżeli wierzyciel wyraził zgodę na ich objęcie układem przy czym zgoda ta powinna być wyrażona w sposób bezwarunkowy i nieodwołalny, najpóźniej przed przystąpieniem do głosowania nad układem. Są to: wierzytelności ze stosunku pracy ( odpowiednio roszczenia z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych) oraz wierzytelności zabezpieczone na mieniu upadłego hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym i hipoteka morską.

Układem nie są objęte, zgodnie z enumaratywnym wyliczeniem w art. 273 ust.1 pr. upadłościowego:

• należności alimentacyjne oraz renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci,

• wierzytelności o wydanie mienia nie należącego do upadłego,

• wierzytelności, które za zgoda sędziego komisarza zostały spłacone,

• wierzytelności za które upadły odpowiada w związku z nabyciem spadku po ogłoszeniu upadłości, po wejściu spadku do masy upadłościowej,

• składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe.

Układ likwidacyjny

Układ likwidacyjny to układ, który przewiduje zaspokojenie wierzycieli przez likwidację majątku upadłego. Likwidacja ta prowadzona jest wg tytułu VII prawa upadłościowego dotyczących likwidacji masy upadłościowej, chyba że układ upadłego z wierzycielami przewiduje inny sposób jego likwidacji (w tym przejęcie majątku upadłego przez wierzycieli).

Zgromadzenie wierzycieli

W zgromadzeniu wierzycieli biorą udział:

• wierzyciele których wierzytelności zostały umieszczone na liście wierzytelności;

• wierzyciele których wierzytelności nie zostały umieszczone na liście wierzytelności, jeżeli przedstawią sędziemu-komisarzowi prawomocne orzeczenie sądu lub ostateczną decyzję administracyjna stwierdzającą jego wierzytelność.

W zgromadzeniu wierzycieli nie biorą udziału wierzyciele, których wierzytelności są sporne. Sędzia-komisarz może zwołać zgromadzenie wierzycieli w celu zawarcia układu także wówczas, gdy suma spornych wierzytelności nie przekracza 15 % ogólnej sumy wierzytelności (o istnieniu i charakterze tych wierzytelności sędzia-komisarz zawiadamia wierzycieli).

Przebieg zgromadzenia wierzycieli jest następujący:

1. Sprawozdanie nadzorcy sądowego lub zarządcy dot. oceny stanu przedsiębiorstwa i możliwości wykonania propozycji układowych.

2. Zmiany propozycji układowych, które mogą zgłosić: upadły i wierzyciele.

3. Głosowanie nad propozycjami układowymi, jeżeli zgłoszono ich kilka sędzia-komisarz ustala kolejność głosowania, przyjęcie jednych propozycji wyklucza głosowanie nad dalszymi.

Układ zostaje zawarty, gdy wypowie się za nim większość wierzycieli z każdej listy wierzycieli, obejmującej kategorie interesów wierzycieli, mających łącznie nie mniej niż 2/3 ogólnej sumy wierzytelności, które uprawniają do uczestnictwa w głosowaniu.

Mimo nie uzyskania wspomnianej większości chociażby co do jednej z listy wierzytelności, układ zostaje przyjęty jeżeli większość z pozostałych list wyrazi zgodę na przyjęcie układu, a wierzyciele z tej listy którzy wypowiedzieli się przeciwko przyjęciu układu zostaną zaspokojeni na podstawie układu w stopniu nie mniej korzystnym niż w przypadku przeprowadzenia postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku upadłego. Zawarcie układu stwierdza sędzia-komisarz postanowieniem.

Jeśli nie dojdzie do zawarcia układu sąd niezwłocznie zmieni postanowienie o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu na postanowienie o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego i ustanowienie syndyka masy. Na postanowienie w tym przedmiocie służy zażalenie. Ponowne dopuszczenie do układu jest niedopuszczalne.

Przyjęcie układu przez wierzycieli nie sprawia, że układ podlega już realizacji. Niezbędne jest, bowiem jego zatwierdzenie przez sąd, który w ten sposób dokonuje kontroli układu pod względem jego zgodności z prawem. Rozprawa w przedmiocie zatwierdzenia układu odbywa się nie wcześniej niż po upływie tygodnia od zgromadzenia wierzycieli. Na zgromadzeniu wierzycieli jak i w terminie tygodnia wierzyciele mogą zgłosić zarzuty, co do układu (niedopuszczalność, uchybienia proceduralne), które sąd rozpoznaje na rozprawie i na którą wzywa się zgłaszającego zarzuty. Zarzuty wniesione po terminie sąd pozostawia bez rozpoznania. Na postanowienie w przedmiocie zatwierdzenia układu przysługuje zażalenie.

Sąd odmawia zatwierdzenia układu, gdy narusza on prawo albo jest oczywiste, że nie zostanie wykonany.

Sąd może odmówić zatwierdzenia układu, gdy jego warunki są rażąco krzywdzące dla wierzycieli, którzy głosowali przeciwko układowi i zgłosili zarzuty.

W nowym prawie upadłościowym ograniczono, więc ilość przesłanek umożliwiających sądowi odmowę zatwierdzenia układu np. rezygnując z bardzo ocennej przesłanki „naruszenia dobrych obyczajów”.

Z drugiej strony ograniczono możliwość odwołania się od postanowienia w przedmiocie zatwierdzenia układu. Stronie przysługuje tu tylko zażalenie, nie ma już jednak możliwości wniesienia kasacji.

Układ wiąże wszystkich wierzycieli, których wierzytelności zgodnie z ustawą objęte są układem, choćby nie zostały umieszczone na liście. Lista ma tutaj, więc głównie znaczenie przy głosowaniu nad układem, przy ocenie kogo wiąże układ główne znaczenie mają jednak przepisy prawa upadłościowego.

Układ nie narusza praw wierzycieli wobec poręczycieli, współdłużników upadłego ani praw wynikających z hipoteki, zastawu, zastawy rejestrowego, hipoteki morskiej, jeżeli były one ustanowione na mieniu osób trzecich.

Po uprawomocnieniu się postanowienia zatwierdzającego układ Sąd wydaje postanowienie o zakończeniu postępowania upadłościowego. Nie ma tutaj żadnych dodatkowych przesłanek takich jak np. zaspokojenie lub zabezpieczenie wierzytelności uprzywilejowanych. Po zakończeniu postępowania upadłościowego upadły odzyskuje możliwość władania swoim majątkiem, ale tylko w takim zakresie, w jakim zezwala mu na to układ.

Wpływ układu na inne postępowania

Postępowania egzekucyjne i zabezpieczające prowadzone przeciwko upadłemu ulegają umorzeniu z mocy prawa z dniem uprawomocnienia się postanowienia o zatwierdzeniu układu, a wszelkie tytuły wykonawcze i egzekucyjne tracą z mocy prawa swoją wykonalność. Sąd wydaje z urzędu postanowienie stwierdzające umorzeniu ww. postępowań i utratę przez tytuły wykonawcze i egzekucyjne swojej wykonalności, na które to postanowienie służy stronie zażalenie.

Od tego momentu wierzyciele mogą dochodzić swoich roszczeń tylko w ramach postępowania upadłościowego. Po uchyleniu lub ukończeniu postępowania wyciąg z listy wierzycieli łącznie z wypisem prawomocnego postanowienia zatwierdzającego układ jest tytułem egzekucyjnym przeciwko upadłemu lub temu, kto udzielił zabezpieczenia wykonania układu. Układ wraz z prawomocnym postanowieniem o zatwierdzeniu układu stanowi podstawę wpisu w księgach wieczystych i rejestrach.

Postępowanie po zatwierdzeniu układu

Gdy układ zostanie wykonany albo wierzytelności stwierdzone układem zostaną wyegzekwowane w inny sposób, wtedy sąd wydaje postanowienie o wykonaniu układu. Sąd nie działa tu jednak z urzędu, konieczny jest wniosek upadłego, zarządcy lub innej osoby, która jest odpowiedzialna za wykonanie układu. Postanowienie to jest o tyle istotne, że po uprawomocnieniu stanowi ono podstawę wykreślenia wszelkich wpisów w księgach wieczystych i rejestrach, a upadły odzyskuje pełną swobodę rozporządzania swoim majątkiem.

Układ, już po zatwierdzeniu, może ulec zmianie. Sytuacja gospodarcza jest przecież dynamiczna i mogą pojawić się nieprzewidziane okoliczności. Prawo upadłościowe uwzględnia te wszystkie sytuacje określając je zbiorczo jako nadzwyczajna zmiana stosunków gospodarczych. Jeśli więc po zatwierdzeniu układu wystąpi nadzwyczajna zmiana stosunków, która w sposób istotny wpływa na trwały wzrost lub zmniejszenie dochodów przedsiębiorstwa upadłego. O zmianę układu może wystąpić zarówno upadły, jaki i każdy z wierzycieli. Postanowienie sądu o wszczęciu postępowania o zmianę układy podlega obwieszczeniu. Można je zaskarżyć zażaleniem.

Procedura przyjmowania zmian układu jest taka sama jak przyjmowania układu przez wierzycieli. W zgromadzeniu wierzycieli mają prawo uczestniczyć ci wierzyciela, którzy mieli prawo uczestniczyć w zgromadzeniu, na którym doszło do zawarcia układu, głosują oni sumą wierzytelności, z jaką głosowali podczas zawierania układu. W głosowaniu dodatkowo mają prawo uczestniczyć wierzyciele, których wierzytelności były wcześniej sporne albo po zawarciu układu zostały stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub ostateczną decyzją administracyjną.

Jedyna grupa wierzycieli, która nie może uczestniczyć w zgromadzeniu wierzycieli, na którym będą przyjmowane zmiany układu to ci wierzyciele, których wierzytelności zostały w całości zaspokojone.

Jeżeli upadły nie wykonuje układu albo jeżeli jest oczywiste, że układ nie będzie wykonany, zarówno wierzyciel jak i upadły oraz osoba uprawniona z mocy układu do jego wykonania lub nadzorująca jego wykonanie, mogą zgłosić do sądu wniosek o uchylenie układu. Sąd wydaje w tym przedmiocie postanowienie, na które przysługuje zażalenie. Jeżeli pojawią się dwa wnioski, jeden o uchylenie, drugi o zmianę układu, wtedy sąd rozpatruje te wnioski łącznie i wydaje stosowne rozstrzygnięcie.

Jeśli sąd uchyli układ, wtedy sąd zmienia swoje postanowienie o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu na postanowienie o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego, ustanawia sędziego-komisarza i syndyka masy upadłościowej. Dalej toczy się już postępowanie zmierzające do likwidacji masy upadłościowej.

W tak podjętym postępowaniu upadłościowym wierzyciele dochodzą swych roszczeń w ich pierwotnej wysokości sumy, które zostały przez dłużnika wpłacone na podstawie układu są zaliczone na poczet dochodzonej wierzytelności, odsetki zaś nalicza się do dnia uprawomocnienia się postanowienia o uchyleniu układu.

Likwidacja masy upadłościowej

Po ogłoszeniu przez sąd upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego syndyk niezwłocznie podejmuje szereg czynności:

• sporządza spis inwentarza i oszacowanie masy upadłościowej,

• sporządza plan likwidacyjny (obejmuje on proponowany sposób sprzedaży składników majątku upadłego, czyli np. sprzedaż przedsiębiorstwa, termin sprzedaży, preliminarz wydatków i.t.p)

W następnej kolejności na podstawie spisu inwentarz, oszacowania i innych dokumentów upadłego syndyk sporządza sprawozdanie finansowe na dzień poprzedzający ogłoszenie upadłości i niezwłocznie przedkłada je sędziemu-komisarzowi.

Na sporządzenie ww. dokumentów i złożenie sędziemu-komisarzowi syndyk ma miesiąc od dnia ogłoszenia upadłości. Jeśli nie jest w stanie sporządzić tych dokumentów w ciągu miesiąca wtedy przedkłada sędziemu-komisarzowi pisemne sprawozdanie ogólne o stanie masy upadłościowej i możliwościach zaspokojenia wierzycieli. Nie zwalnia go to od złożenia spisu inwentarza, oszacowania i sprawozdania finansowego jak tylko będzie to możliwe.

Kolejny krok syndyka to przystąpienie to likwidacja masy upadłościowej, którą może wstrzymać tylko sędzia-komisarz do czasu uprawomocnienia się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Albo rozpoznania wniosku o zmianę postanowienia o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego na postanowienie o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu.

Syndyk sprzedaje przedsiębiorstwo upadłego w całości lub w zorganizowanej części, sprzedaje nieruchomości i ruchomości, ściąga wierzytelności od dłużników upadłego i wykonuje lub zbywa inne praw majątkowych wchodzące w skład masy upadłościowej.

Sprzedaż dokonana w postępowaniu upadłościowym ma skutki sprzedaży egzekucyjnej, tzn. że osoba która nabywa rzecz staje się właścicielem bez żadnych obciążeń i powinien ją natychmiast odebrać, nie przysługują jej uprawnienia z tytułu rękojmi za wady rzeczy.

Ruchomości - mogą być zbyte zarówno w toku likwidacji jak i przed rozpoczęciem likwidacji jeżeli jest to potrzebne na zaspokojenie kosztów postępowania, jeżeli ruchomości ulegają szybkiemu zepsuciu lub wskutek opóźnienia w sprzedaży straciłyby znacznie na wartości albo jeżeli ich przechowywanie pociąga za sobą znaczne koszty.

Nieruchomości - w przypadku sprzedaży nieruchomości prawa rzeczowe i prawa i roszczenia osobiste ujawnione w księgach wieczystych lub nieujawnione lecz zgłoszone sędziemu-komisarzowi po wydaniu przez niego postanowienia o ogłoszeniu upadłości, wygasają. Uprawniony nabywa prawo do zaspokojenia wartości wygasłego prawa z ceny uzyskanej ze sprzedaży obciążonej nieruchomości. Podstawą wykreślenie praw które wygasły jest prawomocny plan podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości. Jeśli chodzi o służebności gruntowe, które obciążają grunt i przysługują osobie która staje się jego właścicielem, a więc służebność drogi koniecznej i ustanowiona w związku z przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budowli lub innego urządzenia, użytkowanie i prawa dożywotnika to pozostają one w mocy.

Przedsiębiorstwo upadłego może być nadal prowadzone przez upadłego w stosunku do którego sąd wydał postanowienie o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku, warunkiem jest tu istnienie możliwości zawarcia układu z wierzycielami lub możliwość sprzedaży przedsiębiorstwa upadłego w całości lub w zorganizowanej części. Również syndyk może dalej prowadzić przedsiębiorstwo upadłego, jeżeli zapewni zachowanie przedsiębiorstwa w stanie, co najmniej niepogorszonym.

Jeżeli ani upadły ani syndyk nie zdecydują się na dalsze prowadzenie przedsiębiorstwa upadłego, wtedy ulega ono sprzedaży. Priorytetem jest sprzedaż przedsiębiorstwa w całości chyba, że nie jest to możliwe. Taką umowę sprzedaży przedsiębiorstwa można poprzedzić umową dzierżawy na czas określony z prawem pierwokupu-jeżeli przemawiają za tym względy ekonomiczne. Na nabywcę przedsiębiorstwa przechodzą wszelkie koncesje, zezwolenia, decyzje i ulgi, chyba że ustawa lub decyzja stanowi inaczej, jednocześnie nabywa on przedsiębiorstwo w stanie wolnym od obciążeń i nie odpowiada za zobowiązania upadłego. Nabywca może używać oznaczenia przedsiębiorstwa upadłego, w którym mieści się jego nazwisko tylko za zgodą upadłego.

Jeżeli z przyczyn ekonomicznych lub innych sprzedaż całości nie jest możliwa, wtedy można sprzedać zorganizowaną część przedsiębiorstwa.

Sprzedaż przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części poprzedza sporządzenie przez wyznaczonego przez sędziego-komisarza na wniosek syndyka biegłego opisu i oszacowania przedsiębiorstwa. Opis powinien zawierać: przedmiot działalności przedsiębiorstwa, nieruchomości wchodzące w jego skład, inne środki trwałe, prawa i obciążenia. Oszacowanie: tutaj należy określić wartość przedsiębiorstwa w całości oraz w zorganizowanej części, jeżeli mogą być wydzielone do sprzedaży. Nieruchomości w stosunku do których przysługuje prawo pierwokupu podlegają wyłączeniu i odrębnej sprzedaży.

Przedsiębiorstwo upadłego może być sprzedane w trybach:

A) przetargu (stosując przepisy kodeksu cywilnego) z tym, że: warunki przetargu określa sędzia-komisarz, o przetargu należy zawiadomić przez obwieszczenie, rozpoznanie ofert ma miejsce na posiedzeniu jawnym, przetarg prowadzi syndyk pod nadzorem sędziego-komisarza, wybór oferty dokonuje syndyk a zatwierdza go sędzia-komisarz.

Syndyk zawiera umowę sprzedaży w terminie jednego miesiąca od dnia zatwierdzenia wyboru oferty przez sędziego-komisarza. Sędzia-komisarz wydaje postanowienie o ogłoszeniu nowego przetargu, jeśli nie dojdzie do zawarcia umowy sprzedaży z winy oferenta. Sędzia-komisarz wydaje postanowienie o wyznaczeniu nowego przetargu albo zezwala na swobodny wybór nabywcy przez syndyka (określając termin, warunki zbycia i cenę minimalną) jeżeli sędzia-komisarz nie zatwierdzi wyboru oferty albo przetarg nie dojdzie do skutku.

B) z wolnej ręki - na ten rodzaj sprzedaży może wyrazić zgodę rada wierzycieli z jednoczesnym określeniem warunków zbycia.

Ruchomości sprzedaje się w trybach:

• przetargu (przeprowadzany na tych samych zasadach jak nieruchomości),

• sprzedaży z wolnej ręki, na którzy może zezwolić sędzia-komisarz określając warunki sprzedaży,

• przez maklera giełdowego (dotyczy przedmiotów sprzedaży dopuszczonych do obrotu na rynku regulowanym)-za zezwoleniem sędziego-komisarza,

• w innym trybie wskazanym przez sędziego-komisarza.

W odniesieniu do rzeczy obciążonych zastawem rejestrowym, zastawnik może zaspokoić swoją wierzytelność przez przejęcie rzeczy na własność, albo zbycie zgodnie z ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, jeśli umowa zastawnicza to przewiduje. W obu wyżej wymienionych przypadkach zastawnik zobowiązany jest rozliczyć się z upadłym stosownie do przepisów ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów.

Zastawnikowi nie przysługują uprawnienia do przejęcia na własność lub zbycia przedmiotu zastawu w sytuacji, gdy rzecz obciążona zastawem rejestrowym jest składnikiem przedsiębiorstwa upadłego, a jej sprzedaż wraz z przedsiębiorstwem jest korzystniejsza niż oddzielna sprzedaż. Wtedy rzecz obciążoną zastawem sprzedaje się wraz z przedsiębiorstwem, z ceny zaś wyodrębnia się wartość, którą przekazuje się zastawnikowi.

Likwidacja wierzytelności upadłego następuje przez ich ściągnięcie. Jeżeli ściągnięcie rodzi trudności albo roszczenie nie jest jeszcze wymagalne, likwidacja wierzytelności następuje przez ich zbycie. Likwidacja praw majątkowych upadłego następuje przez ich wykonanie lub zbycie.

Do zbycia wierzytelności lub praw majątkowych upadłego stosuje się odpowiednio przepisy o przetargu przy sprzedaży nieruchomości i sprzedaży ruchomości za zgodą sędziego-komisarza z wolnej ręki. Rada wierzycieli może określić też inną formę, wskazując jednocześnie warunki sprzedaży.

Fundusze masy upadłościowej

Fundusze masy upadłościowej obejmują:

• - sumy uzyskane z likwidacji masy upadłościowej,

• - dochody uzyskane z prowadzenia lub wydzierżawienia przedsiębiorstwa upadłego,

• - odsetki od ww. sum zdeponowanych w banku,

• - kwoty pozostałe po zaspokojeniu wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo, a więc poprzez ustanowienie hipoteki, zastawu, zastawu rejestrowego, zastawu skarbowego i hipoteki morskiej. Kwoty uzyskane ze zbycia rzeczy i praw obciążonych rzeczowo dzieli się stosując odpowiednio przepisy o podziale funduszy masy upadłościowej, o projekcie planu podziału zawiadamia się tylko upadłego i tych wierzycieli którzy mogą być z ww. sum zaspokojeni.

Podziałów funduszy masy dokonuje po zatwierdzeniu przez sędziego-komisarza listy wierzytelności: jednorazowo lub kilkakrotnie. W razie kilkakrotnego podziału dokonuje się jeszcze podziału ostatecznego po całkowitym zlikwidowaniu masy upadłościowej.

Kategorie wierzycieli w postępowaniu upadłościowym

Wierzytelności podlegające zaspokojeniu z funduszy masy upadłościowej dzielą się na cztery kategorie:

1) kategoria pierwsza - koszty postępowania upadłościowego, należności z tytułu składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe pracowników, należności ze stosunku pracy, należności rolników z tytułu umów o dostarczenie produktów z własnego gospodarstwa rolnego za ostatnie dwa lata, renty należne za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci, ciążące na upadłym zobowiązania alimentacyjne, należności powstałe wskutek czynności syndyka albo zarządcy, należności z zawartych przez upadłego przed ogłoszeniem upadłości umów wzajemnych, których wykonania żądał syndyk albo zarządca, należności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia masy upadłości oraz należności, które powstały z czynności upadłego dokonanych za zgodą nadzorcy sądowego;

2) kategoria druga - podatki, inne daniny publiczne oraz niepodlegające zaspokojeniu w kategorii pierwszej należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne należne za ostatni rok przed datą ogłoszenia upadłości wraz z należnymi od nich odsetkami i kosztami egzekucji;

3) kategoria trzecia - inne wierzytelności, jeżeli nie podlegają zaspokojeniu w kategorii czwartej, wraz z odsetkami za ostatni rok przed datą ogłoszenia upadłości, z odszkodowaniem umownym, kosztami procesu i egzekucji;

4) kategoria czwarta - odsetki, które nie należą do wyższych kategorii w kolejności, w jakiej podlega zaspokojeniu kapitał, a także sądowe i administracyjne kary grzywny oraz należności z tytułu darowizn i zapisów.

Inne wierzytelności:

1. wierzytelność nabyta w drodze przelewu lub indosu po ogłoszeniu upadłości, pod- lega zaspokojeniu w kategorii trzeciej, jeżeli nie podlega zaspokojeniu w kategorii czwartej;

1. roszczenia z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych o zwrot z masy upadłości świadczeń wypłaconych przez Fundusz pracownikom upadłego stosuje się do nich odpowiednio Przepisy dotyczące zaspokojenia należności ze stosunku pracy;

2. wierzytelności zasądzonych orzeczeniem sądu albo objętych ostateczną decyzją administracyjną, które zostały wydane przeciwko upadłemu po ogłoszeniu upadłości, jeżeli należności te podlegają zaspokojeniu z funduszów masy upadłości, stosuje się odpowiednio przepis o zaspokajaniu pierwszej kategorii.

Ustawa przewiduje, że niektóre wierzytelności będą uczestniczyć w postępowaniu upadłościowym z urzędu. Są to wierzytelności zabezpieczone hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym, hipoteką morską lub przez inny wpis w księdze wieczystej lub w rejestrze okrętowym. Jeśli wierzyciel nie zgłosi tych wierzytelności, będą one umieszczone na liście wierzytelności z urzędu. Dotychczas obowiązujące przepisy wymagały w takim wypadku od wierzyciela dokonania zgłoszenia.

Osobiste zgłoszenie wierzytelności przez wierzyciela nie jest także wymagane przy należnościach z tytułu wynagrodzenia za pracę, z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci, jeżeli w dokumentach upadłego znajdują się tytuły egzekucyjne lub inne bezsporne dokumenty, z których wynika obowiązek ich zapłaty. Z urzędu na liście umieszczane są również wierzytelności, które zostały stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądowym lub ostateczną decyzją administracyjną, wydanymi po ogłoszeniu upadłości.

Zmiany wprowadzone w nowym prawie upadłościowym w zakresie zgłaszania wierzytelności zwiększą ochronę dużej grupy wierzycieli, zwłaszcza tych których prawa zabezpieczone są w sposób ujawniony w jawnych rejestrach.

Zgłoszenia wierzytelności dokonuje się na piśmie w dwóch egzemplarzach. Do pisma zgłaszający wierzytelność dołącza oryginał lub notarialnie poświadczony odpis dokumentu uzasadniającego zgłoszenie. Poświadczenia odpisów może dokonać także radca prawny lub adwokat, będący pełnomocnikiem wierzyciela, który zgłasza wierzytelność.

W zgłoszeniu wierzytelności należy podać:

1) imię i nazwisko bądź nazwę albo firmę wierzyciela i odpowiednio jego miejsce zamieszkania albo siedzibę;

2) określenie wierzytelności wraz z należnościami ubocznymi oraz wartość wierzytelności niepieniężnej;

3) dowody stwierdzające istnienie wierzytelności;

4) kategorię, do której wierzytelność ma być zaliczona;

5) zabezpieczenie związane z wierzytelnością oraz sumę zabezpieczenia;

6) w razie zgłoszenia wierzytelności, w stosunku do której upadły nie jest dłużnikiem osobistym, przedmiot zabezpieczenia, z którego wierzytelność podlega zaspokojeniu;

7) stan sprawy, jeżeli co do wierzytelności toczy się postępowanie sądowe lub administracyjne.

Listy wierzytelności

Zmiany wprowadzone prze nowe prawo upadłościowe dotyczą określenia podmiotu posiadającego kompetencję do ustalania listy wierzytelności. Obecna regulacja przewiduje, że syndyk, nadzorca sądowy albo zarządca dokonują sprawdzenia zgłoszonych wierzytelności, a następnie sporządzają listę wierzytelności. W porównaniu zatem do poprzednich rozwiązań znacznie rozszerzone zostały w tym zakresie kompetencje syndyka i innych podmiotów występujących w postępowaniu. Nowa ustawa zawiera przy tym bardziej szczegółowe wytyczne, jakie pozycje powinny znaleźć się na liście wierzytelności. W razie, gdy powstaną istotne wątpliwości co do zgłaszanych wierzytelności syndyk, zarządca lub nadzorca sądowy mogą się zwrócić do sędziego-komisarza o przeprowadzenie postępowania dowodowego co do istnienia zgłoszonej wierzytelności.

Po sporządzeniu listy, jej sprawdzeniu i uzupełnieniu, syndyk, nadzorca sądowy albo zarządca powinien przekazać listę wierzytelności sędziemu-komisarzowi, który z kolei zarządza ogłoszenie jej w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

Zasady składania sprzeciwu co do uznania lub odmowy uznania wierzytelności pozostały co do zasady bez zmian.

Zwiększyły się natomiast wymogi formalne samego zgłoszenia. Jeżeli bowiem zgłoszenia wierzytelności dokonuje wierzyciel reprezentowany przez profesjonalistę, zgłoszenie wierzytelności, które nie spełnia wymagań określonych w ustawie lub zawiera braki uniemożliwiające nadanie biegu podlega zwrotowi bez wzywania do jego uzupełnienia.

Podział funduszy masy upadłościowej w ramach danej kategorii

Przy podziale funduszy obowiązują dwie naczelne zasady: zasada pierwszeństwa (jeżeli suma przeznaczona do podziału nie wystarczy na zaspokojenie w całości wszystkich wierzytelności wtedy należności dalszej kategorii podlegają zaspokojeniu dopiero po zaspokojeniu w całości należności poprzedzającej kategorii) i zasada stosunkowości (jeżeli majątek nie wystarczy na zaspokojenie w całości wszystkich należności tej samej kategorii, należności te zaspokaja się stosunkowo do wysokości każdej z nich).

Wyjątek stanowi kategoria pierwsza gdzie należności syndyk zaspokaja za zgodą sędziego-komisarza w miarę wpływu do masy sum, a jeżeli nie da się w ten sposób zaspokoić należności - poprzez ich podział, koszty postępowania pokrywa się niezwłocznie w miarę posiadanych funduszy, zobowiązania alimentacyjne w terminach ich płatności, a każdemu uprawnionemu do wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Tak. Wierzytelności zabezpieczone rzeczowo wraz z odsetkami objętymi zabezpieczeniem i kosztami postępowania w wysokości nie przekraczającej 1/10 część kapitału, podlegają zaspokojeniu z sumy uzyskanej ze sprzedaży przedmiotu obciążonego, pomniejszonej o koszty sprzedaży, wg przysługującego im pierwszeństwa.

Plan podziału funduszy masy upadłościowej

Twórcą planu podziału funduszy masy upadłościowej jest syndyk, który po sporządzeniu przedkłada go sędziemu-komisarzowi. W planie podziału syndyk umieszcza: sumę podlegającą podziałowi, wymienia wierzytelności i prawa osób uczestniczących w podziale, określa sumę jaka przypada z podziału, wskazuje jakie sumy mają być wypłacone, a jakie mają pozostać w depozycie sądowym, określa czy plan jest częściowy czy ostateczny.

O planie podziału sędzia-komisarz zawiadamia upadłego, członków rady wierzycieli oraz ogłasza i obwieszczenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Plan podziału można przeglądać w sekretariacie sądu w ciągu 2 tygodni od terminu obwieszczenia i w tym też terminie wnieść przeciwko niemu zarzuty. Jeśli wniesiono zarzuty rozstrzyga je sędzia-komisarz postanowieniem, na które służy zażalenie do sądu upadłościowego jako sądu II instancji.

Jeśli nie wniesiono zarzutów sędzia-komisarz zatwierdza plan podziału

Jeśli zarzuty wniesiono wtedy sprostowanie planu i jego zatwierdzenie nastąpi po uprawomocnieniu się postanowienia sędziego-komisarza w sprawie zarzutów, w razie zaskarżenia postanowienia-po wydaniu postanowienia sądu.

Plan podziału wykonuje syndyk niezwłocznie po jego zatwierdzeniu, nie wcześniej jednak niż przed uprawomocnieniem się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Syndyk wykonuje plan podziału poprzez wydanie lub przelanie na rachunek wierzyciela należnej mu kwoty. Syndyk może również złożyć wydzieloną wierzycielowi sumę do depozytu sądowego w sytuacji gdy: wierzytelność ma charakter niewymagalny, wierzytelność co do której wniesiono zarzuty, wierzyciel nie odbierze należności w terminie miesiąca lub gdy podał nieprawidłowy adres lub numer rachunku. O złożeniu do depozytu sądowego orzeka sędzia-komisarz. Po zakończeniu lub umorzeniu postępowania upadłościowego sumy zatrzymane w depozycie, o ile nie przypadną one osobie wymienionej w planie podziału, wydaje się upadłego na jego wniosek.

Uchylenie, umorzenie i zakończenie postępowania

Trzy wymienione wyżej pojęcia absolutnie nie są synonimami. Łączy je natomiast to, że umorzenie i uchylenie postępowania upadłościowego stanowi jego zakończenie.

Uchylenie ma miejsce wtedy gdy sąd odrzuci albo oddali wniosek o ogłoszenie upadłości , a postanowienia w tym przedmiocie uprawomocnią się.

Umorzenie postępowania upadłościowego ma miejsce w trzech sytuacjach:

• majątek dłużnika nie wystarczy nawet na zaspokojenie kosztów postępowania (po wyłączeniu z niego przedmiotów obciążonych hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym, hipoteką morską),

• wierzyciel nie złożył w terminie zaliczki na koszty postępowania upadłościowego (mimo, że zobowiązał go do tego sędzia-komisarz lub wierzyciele) a brak jest płynnych funduszy na te koszty,

• wszyscy wierzyciele, którzy zgłosili swoje wierzytelności żądają umorzenia postępowania.

Prawomocne postanowienie o umorzeniu postępowania jest obwieszczane w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, dzienniku lokalnym, oraz doręczane upadłemu, syndykowi, nadzorcy sądowemu, zarządcy i członkom rady wierzycieli. Jest ono również podstawą wykreślenia wpisów dotyczących upadłości w księgach i rejestrach. Dłużnik odzyskuje możność rozporządzania swoim majątkiem.

Umorzenie postępowania upadłościowego wywiera też wpływ na inne toczące się postępowania: postępowania o uznanie za bezskuteczne czynności dokonane przez upadłego ze szkodą dla wierzycieli ulegają umorzeniu, w innych postępowaniach cywilnych upadły wchodzi w miejsce syndyk lub zarządcy.

Umorzenie zobowiązań upadłego, które nie zostały zaspokojone w toku postępowania

Nowe prawo upadłościowe daje sądowi takie uprawnienie, które jest zupełnie nową instytucją, nie znana staremu prawu upadłościowemu.

Upadły musi jednak wystąpić ze stosownym wnioskiem do sądu, który rozpatruje go, a jeśli uzna, ze jest on zasadny orzeka o umorzeniu w całości lub w części zobowiązań upadłego, nie zaspokojonych w postępowaniu.

Instytucja ta podlega jednak szeregu ograniczeniom. Pierwszym z nich jest to, że wniosek o umorzenie może złożyć tylko upadłych będący osobą fizyczną. Co więcej procedura ta obejmuje wierzytelności umieszczone na liście wierzytelności, oraz te które mogły być tam umieszczone i są stwierdzone dokumentami upadłego. Istnieje jednak grupa wierzytelności, które nie podlegają umorzeniu: należności alimentacyjne, renty odszkodowawcze, wierzytelności ze stosunku pracy, składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe pracowników.

Tak więc w postanowieniu o zakończeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku sąd może umorzyć w całości lub w części zobowiązania upadłego nie zaspokojone w postępowaniu upadłościowym, jeżeli:

• niewypłacalność była następstwem wyjątkowych i niezależnych od upadłego okoliczności,

• materiał zebrany w sprawie daje podstawę do stwierdzenia, że nie zachodzą okoliczności stanowiące podstawę do pozbawienia upadłego prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienie funkcji reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu,

• upadły rzetelnie wykonywał obowiązki nałożone na niego w postępowaniu upadłościowym.

Jeśli jednak w przeszłości ogłoszono w stosunku do upadłego upadłość albo odmówiono wszczęcia postępowania upadłościowego z powodu braku majątku wystarczającego na zaspokojenie kosztów postępowania, a od zakończenia postępowania lub odmowy jego wszczęcia do dnia wszczęcia obecnego postępowania upadłościowego nie upłynęło 10 lat, sąd nie może umorzyć zobowiązań upadłego ani w całości ani w części.

Sąd przy orzekaniu o umorzeniu bierze również pod uwagę możliwości zarobkowe upadłego, wysokość niezaspokojonych wierzytelności i realność ich zaspokojenia w przyszłości.

Ogłoszenie upadłości a możliwość prowadzenia działalności przez upadłego w przyszłości

Ogłoszenie upadłości wywiera wpływ na dalsze prowadzenie działalności przez upadłego. W pewnych sytuacjach sąd może bowiem orzec wobec upadłego na okres od 3 do 10 lat zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek, pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta (np. członka zarządu, prokurenta) lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu osób. Sytuacja ta ma miejsce jeżeli;

A) upadły ze swojej winy:

1. nie złożył w wymaganym terminie (2 tygodnie od zaistnienia podstawy do dnia ogłoszenie upadłości) wniosku o ogłoszenie upadłości,

2. po ogłoszeniu upadłości upadły nie wydał lub nie wykazał: majątku, ksiąg handlowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego do których wydania był on zobowiązany,

3. po ogłoszeniu upadłości upadły ukrywał, niszczył lub obciążał majątek, który wchodził w skład masy upadłościowej,

4. już jako upadły nie wykonywał obowiązków, które ciążyły na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądu, sędziego-komisarza lub w inny sposób utrudniał postępowanie.

B) inne sytuacje gdzie nie bada się winy upadłego:

5. niewypłacalność upadłego jest następstwem jego celowego działania lub rażącego niedbalstwa (nawet jeżeli reprezentował osobę prawna, czy spółkę handlową niemającą osobowości prawnej oraz innych przedsiębiorców),

• była już ogłaszana upadłość z umorzeniem długów (co najmniej raz),

• ogłoszono upadłość nie dawniej niż 5 lat przed ponownym ogłoszeniem upadłości.

Sąd upadłościowy orzeka na wniosek wierzyciela, syndyka, nadzorcy sądowego, zarządcy, Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Przewodniczącego Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, po przeprowadzeniu rozprawy.

Wpływ ogłoszenia upadłości na postępowania sądowe i egzekucyjne

Poprzednio obowiązujące prawo upadłościowe przewidywało, iż w momencie ogłoszenia upadłości upadły tracił prawo zarządu, korzystania i rozporządzania swoim majątkiem. Majątek ten stawał się masą upadłości, z której zaspokajane były roszczenia wierzycieli, a zarząd nad majątkiem upadłego przejmował syndyk. W konsekwencji zatem, wszelkie postępowania dotyczące mienia wchodzącego w skład masy upadłości mogły być wszczęte i dalej prowadzone jedynie przez syndyka lub przeciwko niemu. Upadły zaś nie mógł być stroną żadnego postępowania sądowego lub administracyjnego.

Regulacja prawa upadłościowego przewiduje, podobnie jak poprzednio, że w przypadku, gdy ogłoszona zostanie upadłość dłużnika, nie będzie on mógł występować samodzielnie w żadnych postępowaniach sądowych i administracyjnych dotyczących masy upadłości prowadzonych na rzecz lub przeciwko upadłemu. W zależności od tego jakiego rodzaju upadłość została ogłoszona, w miejsce lub obok upadłego wstępować będą różne podmioty.

Jeśli zostanie ogłoszona upadłość obejmująca likwidację majątku upadłego, wszelkie postępowania mogą być wszczęte lub dalej prowadzone wyłącznie przez syndyka lub przeciwko niemu. Należy jednak pamiętać, że postępowanie w sprawie wszczętej przeciwko upadłemu przed dniem ogłoszenia upadłości o wierzytelność lub inne należności, które podlegają zaspokojeniu z masy upadłości, może być podjęte przeciwko syndykowi, tylko w przypadku, gdy w postępowaniu upadłościowym wierzytelności te po wyczerpaniu trybu określonego ustawą nie zostały umieszczone na liście wierzytelności.

Do tego czasu, sąd przed którym toczy się postępowanie dotyczące przedmiotu wchodzącego w skład masy upadłości, powinien z urzędu zawiesić postępowanie. Prowadzone przeciwko upadłemu postępowania egzekucyjne i zabezpieczające w przypadku ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu, a egzekucyjne w przypadku ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego ulegają zawieszeniu z mocy prawa. Sumy, jakie udało się organowi egzekucyjnemu zająć powinny być przekazane do masy upadłości.

W przypadku, gdy ogłoszono upadłość dłużnika z możliwością zawarcia układu i ustanowiono zarząd własny upadłego, do wszelkich postępowań sądowych i administracyjnych dotyczących masy upadłości prowadzonych na rzecz lub przeciwko upadłemu wstępuje nadzorca sądowy. W sprawach cywilnych działa on w postępowaniu w charakterze interwenienta ubocznego, do którego stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie jednolitym. Oznacza to, iż zarówno dłużnik, jak i nadzorca sądowy są uprawnieni do dokonywania wszelkich czynności procesowych. Bez zgody nadzorcy sądowego upadły nie może jednak uznać roszczenia, zrzec się roszczenia, zawrzeć ugody lub przyznać okoliczności istotne dla sprawy. Czynności te dokonane bez wymaganej zgody nie wywierają żadnych skutków prawnych.

Jeżeli upadły został pozbawiony prawa zarządu masą upadłości, wszelkie postępowania dotyczące masy mogą być wszczęte i prowadzone wyłącznie przez zarządcę.

Nowe regulacje prawa upadłościowego i naprawczego wprowadzają zmianę w zakresie dopuszczalności prowadzenia postępowania przed sądem polubownym. Z dniem ogłoszenia upadłości bowiem, istniejący w umowie zapis na sąd polubowny dokonany przez upadłego traci moc, a toczące się już postępowania ulegają umorzeniu. Ustawodawca wyszedł z założenia, że ochrona interesów wierzycieli wymaga powierzenia wyłącznej kompetencji rozstrzygania sporów w tym zakresie sądom powszechnym, które orzekają w oparciu o obowiązujące przepisy, a wyłączenia sądów polubownych, które mogą rozpoznawać w oparciu o zasady słuszności. Podobnie jak dotychczas, poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego wymaga zgody rady wierzycieli.

W postępowaniu sądowym toczącym się w chwili ogłoszenia upadłości, jeżeli spór dotyczy przedmiotu wchodzącego w skład masy upadłości, sąd powinien z urzędu zawiesić postępowanie sądowe. Postępowanie to może zostać podjęte dopiero wówczas, gdy w postępowaniu upadłościowym wierzytelności te po wyczerpaniu trybu określonego przez prawo upadłościowe nie zostały umieszczone na liście wierzytelności. Wówczas wierzyciel, którego wierzytelności nie zostały uwzględnione może wystąpić do sądu o podjęcie zawieszonego postępowania i kontynuować dochodzenie należności w postępowaniu sądowym. Jego przeciwnikiem procesowym będzie jednak w takim przypadku nie upadły, ale syndyk, nadzorca sądowy lub zarządca, występujący na rzecz upadłego.

W przypadku ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego, wszelkie postępowania mogą być wszczęte lub dalej prowadzone wyłącznie przez syndyka lub przeciwko niemu. On zatem będzie występował w postępowaniu w imieniu własnym, ale na rzecz upadłego.

Gdy ogłoszono upadłość dłużnika z możliwością zawarcia układu, ustanawiając jednocześnie zarząd własny upadłego, do wszelkich postępowań sądowych i administracyjnych dotyczących masy upadłości prowadzonych na rzecz lub przeciwko upadłemu wstępuje nadzorca sądowy.

Jeżeli upadły został pozbawiony prawa zarządu masą upadłości, wszelkie postępowania dotyczące masy mogą być wszczęte i prowadzone wyłącznie przez zarządcę.

Upadły zatem nie może być stroną toczącego się postępowania sądowego, a w jego miejsce wstępują podmioty działające w swoim imieniu, ale na rachunek upadłego. Zasada ta ma zastosowanie bez względu na to, czy dłużnik był powodem czy też pozwanym w postępowaniu sądowym, jak również, czy postępowanie zostało wszczęte przed ogłoszeniem upadłości, czy też już po ogłoszeniu.

Niewątpliwie ogłoszenie upadłości dłużnika będzie miało istotne znaczenie dla toczącego się postępowania egzekucyjnego. Postępowanie egzekucyjne, jeśli zostało wszczęte przeciwko upadłemu przed ogłoszeniem jego upadłości, ulega zawieszeniu z mocy prawa z datą ogłoszenia upadłości. Sumy, jakie zostały wyegzekwowane w zawieszonych postępowaniach egzekucyjnych komornik powinien z urzędu przekazać do masy upadłości. W czasie trwania postępowania upadłościowego egzekucja przeciwko upadłemu nie może zostać wszczęta, a wierzyciele upadłego powinni dochodzić swoich należności w ramach postępowania upadłościowego.

Co stanie się z kwotami wyegzekwowanymi przez komornika w razie upadłości dłużnika?

Kwoty, które zostały przez komornika wyegzekwowane od upadłego powinny zostać z chwilą ogłoszenia upadłości przekazane do masy upadłości. Jeżeli w okresie od dnia ogłoszenia postanowienia w przedmiocie upadłości do dnia ogłoszenia upadłości w Monitorze Sądowym i Gospodarczym komornik wypłacił wierzycielom sumy uzyskane w egzekucji lub postępowaniu zabezpieczającym, otrzymane przez nich należności będą zaliczone na poczet należności określonych układem, a w razie zmiany orzeczenia na ogłoszenie upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego, na poczet sum uzyskanych z podziału funduszu masy upadłości.

Syndyk, nadzorca sądowy oraz zarządca

Nowa regulacja dotycząca prawa upadłościowego przewiduje możliwość pojawienia się w postępowaniu upadłościowym trzech podmiotów. W zależności od stanu postępowania upadłościowego powoływany jest: syndyk, nadzorca sądowy lub zarządca.

Syndyk występuje w postępowaniu, gdy ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku upadłego.

Nadzorca sądowy wówczas, gdy ogłoszono upadłość z możliwością zawarcia układu. Zarządca natomiast w razie ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu, gdy odebrano zarząd majątkiem upadłemu oraz gdy ustanowiono nad częścią majątku zarząd własny upadłego.

Najszersze kompetencje w postępowaniu upadłościowym spośród wymienionych podmiotów posiada syndyk. Po ogłoszeniu upadłości obejmuje on majątek upadłego, zarządza nim, zabezpiecza go przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub zabraniem przez osoby postronne oraz przeprowadza likwidację majątku upadłego. Jeżeli syndyk napotka trudności w objęciu majątku dłużnika, może posiłkować się pomocą komornika sądowego.

Nadzorca sądowy po objęciu funkcji powinien sporządzić sprawozdanie finansowe na dzień poprzedzający ogłoszenie upadłości. W ramach prowadzonego nadzoru może on w każdym czasie kontrolować czynności upadłego, a także przedsiębiorstwo upadłego. Ustawa daje mu również możliwość sprawdzenia, czy mienie upadłego, które nie jest częścią przedsiębiorstwa, jest dostatecznie zabezpieczone przed zniszczeniem. Nadzorca sądowy pełni swoje obowiązku do czasu prawomocnego zatwierdzenia układu albo do czasu zakończenia postępowania w inny sposób, jeśli postanowienie sądu nie stanowi inaczej.

Do obowiązków zarządcy należy natomiast zabezpieczenie masy upadłości przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub zabraniem przez osoby trzecie. Sporządza on również spis inwentarza i sprawozdanie finansowe na dzień poprzedzający ogłoszenie upadłości.

Zarządca dokonuje wszelkich czynności zarządu związanych z bieżącym prowadzeniem przedsiębiorstwa upadłego oraz zachowaniem w stanie nie pogorszonym masy upadłości. Ustawa przewiduje przy tym, że ma sprawować zarząd zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki.

We wszystkich sprawach dotyczących masy upadłości syndyk, zarządca oraz nadzorca sądowy dokonują czynności na rachunek upadłego lecz w imieniu własnym. Nie odpowiadają oni za zobowiązania zaciągnięte w sprawach dotyczących masy upadłości. Analogicznie jak na gruncie poprzednio obowiązującego prawa upadłościowego, odpowiadają oni jednak za szkodę wyrządzoną na skutek nienależytego wykonywania obowiązków.

Prawo upadłościowe wprowadza zapowiedź istotnych zmian w zakresie kompetencji jakimi będą się musieli wykazać syndycy, a także nadzorcy sądowi i zarządcy. Zgodnie z nową regulacją funkcję tą będą mogły pełnić osoby fizyczne posiadające odpowiednią licencję.

Funkcje syndyka, nadzorcy sądowego albo zarządcy będzie mogła również pełnić spółka handlowa, której wspólnicy ponoszący odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem albo członkowie zarządu reprezentujący spółkę posiadającą taką licencję.

Nowością w stosunku do rozwiązań dotychczasowych jest próba stworzenia jednakowych standardów określających wymagania stawiane podmiotom występującym w postępowaniu upadłościowym. Wprowadzenie konieczności uzyskiwania licencji przyczyni się z pewnością do zaostrzenia wymagań, jakim powinni odpowiadać kandydaci na osoby czuwające nad prawidłowym zaspokojeniem żądań wierzycieli po ogłoszeniu upadłości dłużnika. Dotychczasowe regulacje nie stawiają przed kandydatami na syndyków nadmiernie wysokich wymagań. Osoba kandydująca na syndyka powinna legitymować się wykształceniem wyższym oraz wykazać się odpowiednim stażem pracy. Nie może być przy tym osobą karaną, co do której nałożono zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, czy pozbawiono funkcji syndyka z powodu niewłaściwego wykonywania obowiązków.

Obecnie obowiązujące przepisy prowadzą do sytuacji, gdy w roli syndyków występują osoby posiadające bardzo różne wykształcenie oraz doświadczenie zawodowe. Tymczasem, postępowania upadłościowe są skomplikowane i bardzo często dla prawidłowego zarządzania majątkiem dłużnika niezbędna jest rozległa wiedza nie tylko z zakresu prawa, ale i finansów, księgowości, czy też procesów zarządzania przedsiębiorstwem. Biorąc pod uwagę fakt, iż syndycy i inne podmioty występujące w postępowaniu upadłościowym, mają wpływ na zarządzanie wielomilionowymi majątkami upadających przedsiębiorstw, niezbędne jest, aby były to osoby wysoce wykwalifikowane.

Do czasu jednak wydania ustawy określającej zasady i warunki udzielenia licencji, będą miały zastosowanie dotychczasowe regulacje, ale zmienione do dnia 1 października 2003 r. tj. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 kwietnia 1998r. w sprawie szczególnych kwalifikacji oraz warunków wymaganych od kandydatów na syndyków upadłości (Dz. U. nr 55, poz. 359 zm. Dz.U. 2003 r. Nr 60, poz. 535).

Nowa regulacja wprowadza zasadę, iż syndykiem może zostać wyłącznie podmiot (osoba fizyczna lub spółka) posiadający właściwą licencję. Szczegółowe reguły dotyczące wymagań, jakie trzeba będzie spełnić aby uzyskać licencję syndyka zostaną wskazane z rozporządzeniu wykonawczym do ustawy.

Kandydat na syndyka w chwili obecnej powinien spełniać łącznie następujące kryteria:

1. posiadać wykształcenie wyższe;

2. legitymować się co najmniej 5-letnim okresem pracy na stanowiskach kierowniczych lub samodzielnych w zakresie zarządzania przedsiębiorstwem, a ponadto wykazać się znajomością prawa gospodarczego, cywilnego, pracy oraz finansów (dla osób z wykształceniem prawniczym albo ekonomicznym okres ten wynosi 3 lata);

3. nie może być karana za popełnione umyślnie przestępstwo przeciwko mieniu;

4. nie może figurować w wykazie osób, wobec których orzeczono zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji reprezentanta lub pełnomocnika przedsiębiorcy, członka rady nadzorczej i komisji rewizyjnej w spółce akcyjnej, z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółdzielni;

5. nie została usunięta przez sąd na podstawie prawa upadłościowego z powodu nienależytego pełnienia obowiązków syndyka.

Syndyk, nadzorca sądowy i zarządca mają prawo do wynagrodzenia za swoje czynności odpowiadającego wykonanej pracy. Ponadto, podobnie jak w starym prawie upadłościowym, mają prawo żądać zwrotu koniecznych wydatków, poniesionych w związku z wykonywaniem czynności, jeżeli wydatki te zostały uznane przez sędziego-komisarza. Wysokość wynagrodzenia nie może przekroczyć wartości 5% funduszów masy upadłości.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach sąd może określić wynagrodzenie wyższe, ale nie więcej niż o 25%, jeżeli jest to uzasadnione zwiększonym nakładem pracy.

Motywację do efektywnego zarządzania majątkiem upadłego ma stanowić przepis wprowadzający zależność wynagrodzenia od wysokości zysków przynoszonych przez przedsiębiorstwo upadłego. Syndyk i zarządca, jeśli prowadzą przedsiębiorstwo upadłego, w przypadkach uzasadnionych szczególnym nakładem pracy, mogą bowiem otrzymać dodatkowe wynagrodzenie nieprzekraczające jednak 10% osiągniętego rocznego zysku.

postanowienia o ogłoszeniu lub odmowie ogłoszenia upadłości.

Środki odwoławcze od orzeczeń wydawanych w postępowaniu upadłościowym

Na gruncie dotychczas obowiązujących przepisów na postanowienie sądu co do zasady przysługiwało zażalenie. Wyjątki od tej zasady, tj. sytuacje, w których zażalenie nie przysługiwało, zostały natomiast szczegółowo wymienione w ustawie.

Wprowadzana obecnie regulacja oparta jest na odmiennym założeniu. Co do zasady bowiem postanowienia sędziego i sędziego komisarza podlegają zaskarżeniu wyłącznie w przypadkach wymienionych w ustawie. Nowe prawo upadłościowe przewiduje bowiem, iż zażalenie przysługuje na postanowienie sądu kończące postępowanie oraz w przypadkach określonych w ustawie.

Zażalenie przysługuje zatem m.in. na postanowienie o ogłoszeniu upadłości, o odmowie ogłoszenia upadłości, w przedmiocie zabezpieczenia, zatwierdzenia lub odmowy zatwierdzenia układu, w przedmiocie zakazu opuszczania przez upadłego lub członków organów zarządzających terytorium kraju, w przedmiocie środków przymusu, w przedmiocie wyłączenia z masy upadłości, w przedmiocie wynagrodzenia syndyka, w przedmiocie uzupełnienia lub zmiany listy wierzytelności.

Co do zasady ustawa przewiduje zatem dopuszczalność środka zaskarżenia w przypadkach, w których orzeka się o prawach uczestników postępowania.

Odmiennie niż w dotychczas obowiązujących przepisach została uregulowana natomiast kwestia dopuszczalności wnoszenia kasacji. Dotychczasowe przepisy dopuszczały możliwość wniesienia kasacji w trzech przypadkach:

1. na postanowienie sądu drugiej instancji oddalające zażalenie na postanowienie sądu I instancji w przedmiocie ogłoszenia upadłości,

2. na postanowienie sądu drugiej instancji zmieniające postanowienie przez ogło-szenie upadłości albo oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości,

3. na postanowienie odmawiające zatwierdzenia układu.

Nowe regulacje prawa upadłościowego przewidują, iż od postanowień sądu drugiej instancji kasacja nie przysługuje, chyba że ustawa stanowi co innego.

W nowej regulacji można znaleźć jedynie dwa takie przypadki. Kasacja mianowicie jest dopuszczalna w sprawie postanowień w przedmiocie umorzenia niezaspokojonych zobowiązań dłużnika (art. 369 prawa upadłościowego i naprawczego) oraz pozbawienia prawa prowadzenia działalności gospodarczej (art. 372 prawa upadłościowego i naprawczego). Ustawodawca zrezygnował natomiast w nowej ustawie z możliwości wnoszenia kasacji od postanowień w przedmiocie ogłoszenia upadłości oraz od postanowień w przedmiocie zatwierdzania układu.

Ograniczenie możliwości wnoszenia środka odwoławczego od postanowień wydawanych w postępowaniu upadłościowym powinno w praktyce skutkować usprawnieniem i przyspieszeniem tego postępowania.

Koszty postępowania upadłościowego

Nowa regulacja wprowadza definicję kosztów postępowania upadłościowego. Do kosztów postępowania upadłościowego zalicza się opłaty sądowe oraz wydatki niezbędne do osiągnięcia celu postępowania upadłościowego. Do wydatków postępowania ustawa zalicza natomiast:

4. wynagrodzenie syndyka, nadzorcy sądowego i zarządcy, ich zastępców oraz jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej wynagrodzenie kuratorów, jeżeli zostali powołani lub ustanowieni, jak również wydatki poniesione przez te osoby, jeżeli zostały uznane przez sędziego-komisarza;

5. wynagrodzenie osób, które za zgodą sędziego-komisarza zostały zatrudnione przez syndyka, nadzorcę sądowego albo zarządcę albo którym za zgodą sędziego-komisarza zlecono wykonanie czynności;

6. należności z tytułu składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe od wynagrodzeń osób wskazanych powyżej;

7. koszty obwieszczeń i ogłoszeń;

8. koszty postępowania dowodowego oraz wysłuchania;

9. koszty zgromadzenia wierzycieli, wydatki poniesione przez radę wierzycieli oraz wynagrodzenie członków rady.

Jeżeli postępowanie upadłościowe obejmuje likwidację majątku do wydatków postępowania upadłościowego należą ponadto:

10. koszty likwidacji masy upadłości;

11. wynagrodzenia pracowników zatrudnionych w przedsiębiorstwie upadłego należne za okres po ogłoszeniu upadłości oraz odprawy i odszkodowania, związane z rozwiązaniem umów o pracę, przysługujące tym pracownikom;

12. należności z tytułu składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe od wynagrodzeń osób, o których mowa w pkt 2;

13. podatki i inne daniny publiczne należne za okres po ogłoszeniu upadłości;

14. koszty prowadzenia działalności gospodarczej przez syndyka po ogłoszeniu upadłości.

Nie uległa zmianie zasada, zgodnie z którą koszty postępowania upadłościowego są pokrywane z majątku masy upadłości. Należności te są przy tym pokrywane w pierwszej kolejności, jako zaliczone do pierwszej kategorii.

Postępowania upadłościowego po śmierci niewypłacalnego dłużnika

Jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości wobec przedsiębiorcy złożono po jego śmierci, w postępowaniu upadłościowym bierze udziału spadkobierca, którego prawa zostały stwierdzone prawomocnym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku, albo kurator. Postępowanie upadłościowe prowadzone jest według przepisów o postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego, a do masy upadłości wchodzą aktywa spadku po zmarłym dłużniku. Ustanowienie wykonawcy testamentu oraz zapisy i polecenia dokonane przez zmarłego przedsiębiorcę są bezskuteczne wobec masy upadłości. Po zakończeniu albo umorzeniu postępowania upadłościowego wyciąg z zatwierdzonej listy wierzytelności, zawierający oznaczenie wierzytelności oraz sumy na jej poczet otrzymane przez wierzyciela, jest tytułem egzekucyjnym przeciwko spadkobiercy.

2. POSTĘPOWANIE NAPRAWCZE

Alternatywą dla postępowania upadłościowego jest postępowanie naprawcze. Postępowanie naprawcze może być wszczęte w stosunku do zagrożonych niewypłacalnością przedsiębiorców wpisanych do Krajowego Rejestru Sądowego, to jest znajdujących się w sytuacji, w której, pomimo wykonywania swoich zobowiązań, według rozsądnej oceny sytuacji ekonomicznej, jest oczywistym, że w niedługim czasie staną się niewypłacalni. Postępowanie naprawcze prowadzone jest na wniosek przedsiębiorcy zagrożonego niewypłacalnością, Przedsiębiorca zagrożony niewypłacalnością może złożyć w sądzie oświadczenie o wszczęciu postępowania naprawczego.

Oświadczenie o wszczęciu postępowania naprawczego powinno zawierać:

• imię i nazwisko dłużnika, jego nazwę albo firmę, miejsce zamieszkania albo siedzibę, a gdy dłużnikiem jest spółka osobowa lub osoba prawna - reprezentantów spółki lub osoby prawnej i likwidatorów, jeżeli są ustanowieni, a ponadto w przypadku spółki imiona i nazwiska oraz miejsce zamieszkania wspólników odpowiadających za zobowiązania spółki bez ograniczenia,

• oznaczenie miejsca, w którym znajduje się przedsiębiorstwo lub inny majątek dłużnika,

• wskazanie okoliczności, które uzasadniają wniosek i ich uprawdopodobnienie.

Przedsiębiorca musi również oświadczyć, iż nie zachodzi żadna z negatywnych przesłanek wszczęcia postępowania naprawczego.

Wraz z oświadczeniem o wszczęciu postępowania naprawczego przedsiębiorca składa:

• plan naprawczy,

• aktualny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników;

• aktualne sprawozdanie finansowe, a jeżeli na podstawie odrębnych przepisów nie ma obowiązku sporządzania takiego sprawozdania - bilans sporządzony dla celów tego postępowania, na dzień nie późniejszy niż trzydzieści dni przed złożeniem wniosku;

• spis wierzycieli z podaniem ich adresów i wysokości wierzytelności każdego z nich oraz terminów zapłaty, a także listę zabezpieczeń dokonanych przez wierzycieli na jego majątku wraz z datami ich ustanowienia;

• oświadczenie o spłatach wierzytelności lub innych długów dokonanych w terminie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku;

• spis podmiotów zobowiązanych majątkowo wobec dłużnika wraz z adresami, z określeniem wierzytelności, daty ich powstania i terminów zapłaty;

• wykaz tytułów egzekucyjnych oraz tytułów wykonawczych przeciwko dłużnikowi;

• informację o postępowaniach dotyczących ustanowienia na majątku dłużnika hipotek, zastawów, zastawów rejestrowych i zastawów skarbowych oraz innych obciążeń podlegających wpisowi w księdze wieczystej lub w rejestrach, jak również o prowadzonych innych postępowaniach sądowych lub administracyjnych dotyczących majątku dłużnika;

• miejsce zamieszkania i adresy reprezentantów spółki lub osoby prawnej i likwidatorów, jeżeli są ustanowieni.,

• odpis z Krajowego Rejestru Sądowego,

• oświadczenie z podpisem notarialnie poświadczonym o prawdziwości danych i oświadczenia, zawartych w oświadczeniu o wszczęciu postępowania naprawczego i załączonych dokumentach.

Zdolność do wszczęcia postępowania naprawczego ma taki przedsiębiorca, który ma zdolność upadłościową. Ponadto, postępowanie naprawcze nie może toczyć się przede wszystkim w stosunku do przedsiębiorcy, w stosunku do którego oddalono wniosek o ogłoszenie upadłości albo umorzono postępowanie upadłościowe z braku majątku na zaspokojenie kosztów postępowania, jeżeli od uprawomocnienia się postępowania nie upłynęło 5 lat, a ponadto takiego:

Zalety postępowania naprawczego dotyczą niemal wyłącznie przedsiębiorcy, wobec którego toczy się takie postępowanie. Z dniem wszczęcia postępowania, zawiesza się spłatę zobowiązań przedsiębiorcy, naliczanie odsetek należnych od przedsiębiorcy, potrącenie wierzytelności dopuszczalne jest tylko w niektórych przypadkach, nie mogą być wszczynane przeciwko przedsiębiorcy egzekucje i postępowania zabezpieczające, a wszczęte podlegają z mocy prawa zawieszeniu. W sprawach z zakresu prawa pracy wszczęcie postępowania naprawczego wywołuje skutki takie jak ogłoszenie upadłości.

Jednakże przedsiębiorca, wobec którego toczy się postępowanie naprawcze, do dnia prawomocnego rozstrzygnięcia co do zatwierdzenia układu albo umorzenia postępowania, nie może zbywać ani obciążać swego majątku. Zakaz ten nie dotyczy tylko rzeczy zbywanych w zakresie działalności gospodarczej.

Po upływie 14 dni od złożenia oświadczenia o wszczęciu postępowania naprawczego, w ciągu których sąd może zakazać jego wszczęcia, przedsiębiorca ogłasza w Monitorze Sądowym i Gospodarczym oraz co najmniej po jednym dzienniku ogólnopolskim oraz lokalnym, o rozpoczęciu takiego postępowania, zgłaszając ten fakt także w Krajowym Rejestrze Sądowym. Sąd wyznacza nadzorcę sądowego, który nadzoruje wykonanie przez przedsiębiorcę planu naprawczego. Restrukturyzacja zobowiązań przedsiębiorcy następuje w drodze układu zawartego na zgromadzeniu wierzycieli. Układ jest przyjęty, jeżeli wypowie się za nim większość wierzycieli uprawnionych do uczestniczenia w zgromadzeniu wierzycieli, mających łącznie dwie trzecie ogólnej sumy wierzytelności uprawniających do głosowania. Nieprzyjęcie układu nie wyklucza możliwości ponownego zwołania zgromadzenia wierzycieli, na którym dopuszcza się zgłoszenie nowych propozycji restrukturyzacji zobowiązań oraz innych zmian w planie naprawczym.

Każdy z wierzycieli uprawniony do udziału w zgromadzeniu może zgłosić sądowi zarzuty przeciwko układowi. Następnie układ jest zatwierdzany przez sąd na rozprawie.

Po zatwierdzeniu układu przez sąd może on być uchylony na wniosek zgłoszony przez każdego z wierzycieli lub przez osoby, które zgodnie z układem są uprawnione do nadzoru nad jego wykonaniem. Sąd uchyla układ jeżeli przedsiębiorca go nie wykonuje, przesłanki odmowy zatwierdzenia układu ujawniły się już po jego zatwierdzeniu lub ogłoszono upadłość przedsiębiorcy (obligatoryjnie), a także wtedy gdy przedsiębiorca nie realizuje planu naprawczego przyjętego w toku postępowania naprawczego (fakultatywnie).

Postępowanie naprawcze w stosunku do małego lub średniego przedsiębiorcy musi być zakończone w terminie 3 miesięcy, zaś w stosunku do dużego - w terminie 4 miesięcy od jego wszczęcia. Po upływie powyższych terminów, w przypadku gdy układ nie zostanie przyjęty, postępowanie naprawcze umarza się z mocy prawa.

3. INNE POSTĘPOWANIA UPADŁOŚCIOWE

Postępowanie upadłościowe banków

Zgodnie z ustawą z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe i naprawcze, wniosek o ogłoszenie upadłości banku może zgłosić tylko Komisja Nadzoru Bankowego. Uczestnikiem postępowania upadłościowego banku jest Bankowy Fundusz Gwarancyjny.

Sąd ogłasza upadłość banku z możliwością zawarcia układu. Dopiero jeżeli nie doszło do zawarcia układu, sąd zmienia postanowienie o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu na postanowienie obejmujące likwidację majątku banku.

W postępowaniu upadłościowym banku nie stosuje się przepisów o zabezpieczeniu majątku dłużnika. Z dniem ogłoszenia upadłości ulegają rozwiązaniu umowy rachunku bankowego; oprocentowanie rachunków bankowych jest naliczane do dnia ogłoszenia upadłości, umowy kredytu i pożyczki, jeżeli do dnia ogłoszenia upadłości nie nastąpiło oddanie środków pieniężnych do dyspozycji kredytobiorcy (pożyczkobiorcy), umowy poręczenia, gwarancji bankowych i akredytyw, jeżeli do dnia ogłoszenia upadłości bank nie otrzymał prowizji z tytułu tych czynności, umowy o udostępnienie skrytek sejfowych oraz umowy przechowania, z tym że wydanie przedmiotów i papierów wartościowych powinno nastąpić w terminie uzgodnionym z oddającym na przechowanie.

Syndyk albo zarządca obowiązany jest do wykonywania czynności związanych z wypłatą środków gwarantowanych przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny, a wierzytelności te zaspokaja się bez ich zgłoszenia do masy upadłości.

Nabywca przedsiębiorstwa bankowego przejmuje zobowiązania z tytułu rachunków bankowych. Jeżeli przedsiębiorstwo bankowe nie jest sprzedane w całości, syndyk za zezwoleniem sędziego-komisarza przystąpi do sprzedaży poszczególnych składników majątku upadłego banku.

W razie ogłoszenia upadłości banku hipotecznego wierzytelności, prawa i środki, o których mowa w art. 18 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych wpisane do rejestru zabezpieczenia listów zastawnych, tworzą osobną masę upadłości, która służy przede wszystkim zaspokojeniu roszczeń wierzycieli z listów zastawnych; po zaspokojeniu roszczeń wierzycieli z listów zastawnych nadwyżkę środków z osobnej masy zalicza się do masy upadłości. W postanowieniu o ogłoszeniu upadłości sąd ustanowi kuratora dla reprezentowania w postępowaniu praw posiadaczy listów zastawnych. Kurator ten zgłasza do masy upadłości ogólną sumę nominalną nieumorzonych do dnia ogłoszenia upadłości listów zastawnych, których termin płatności przypada przed tym dniem, oraz ogólną sumę niezapłaconych odsetek oraz ogólną sumę nominalną listów zastawnych oraz odsetek płatnych po dniu ogłoszenia upadłości, oraz premii przewidzianych w planie.

Ogłoszenie upadłości banku hipotecznego nie narusza terminów wymagalności jego zobowiązań wobec wierzycieli z listów zastawnych. Likwidację osobnej masy upadłości syndyk przeprowadza z udziałem kuratora.  W razie wyrażenia zgody przez radę wierzycieli lub sędziego-komisarza na sprzedaż z wolnej ręki mienia wchodzącego w skład osobnej masy upadłości sprzedaż wymaga zgody kuratora. Składniki mienia wpisane do rejestru zabezpieczenia hipotecznych lub publicznych listów zastawnych sprzedaje się innemu bankowi hipotecznemu, chyba że nie jest to możliwe albo że cena oferowana przez inne banki hipoteczne jest znacznie niższa od kwot, które można uzyskać ze ściągnięcia należności zabezpieczonych i pozostałych składników. Sprzedaż tych składników powoduje przejście na nabywcę zobowiązań upadłego banku wobec wierzycieli z hipotecznych listów zastawnych. Na przejście to zgoda wierzycieli z hipotecznych lub publicznych listów zastawnych nie jest wymagana, natomiast sprzedaż składników mienia odbywa się za zgodą kuratora.

Z osobnej masy upadłości zaspokaja się kolejno koszty likwidacji tej masy, które obejmują także wynagrodzenie kuratora, należności posiadaczy listów zastawnych i listy zastawne według ich wartości nominalnej, odsetki. Jeżeli osobna masa upadłości nie wystarcza na pełne zaspokojenie posiadaczy listów zastawnych, pozostała suma podlega zaspokojeniu w podziale funduszów masy upadłości; z tą sumą kurator głosuje przy zawarciu układu, przy czym przysługuje mu jeden głos od każdej sumy, która wynika z podziału sumy wszystkich innych wierzytelności, uprawnionych do głosowania, przez liczbę wierzycieli, którzy reprezentują te wierzytelności. Sumę na zaspokojenie posiadaczy listów zastawnych z funduszu masy upadłości przekazuje się do funduszu osobnej masy upadłości.

Postępowanie upadłościowe zakładów ubezpieczeń

Także postępowanie upadłościowe wobec zakładów ubezpieczeń przebiega w sposób odmienny od postępowania zwykłego. Wniosek o ogłoszenie upadłości zakładu ubezpieczeń może zgłosić także Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych, która jest uczestnikiem dalszego postępowania. W postanowieniu o ogłoszeniu upadłości sąd po zasięgnięciu opinii Komisji ustanawia kuratora do reprezentowania w postępowaniu upadłościowym interesów osób ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia. Syndyk, nadzorca sądowy oraz zarządca udzielają kuratorowi wszelkich potrzebnych mu wiadomości. Kurator ma prawo przeglądać księgi i dokumenty upadłego. Na zgromadzeniu wierzycieli kurator ma prawo głosu tylko w sprawach, które mogą mieć wpływ na prawa ubezpieczonych. Kurator ma także prawo wnoszenia środków zaskarżenia w imieniu własnym na rzecz osób ubezpieczonych, upoważnionych i uprawnionych z umów ubezpieczenia, oraz jest uprawniony do zawarcia umowy o przeniesienie portfela ubezpieczeń do innego zakładu z możliwością obniżenia sum ubezpieczenia lub wysokości wypłacanych odszkodowań lub świadczeń. Umowy ubezpieczenia zawarte przez upadły zakład ubezpieczeń wygasają, jeżeli kurator nie zawarł umowy o przeniesienie portfela:

• z umów obowiązkowych oraz umów ubezpieczenia na życie, w terminie trzech miesięcy od ogłoszenia upadłości;

• z innych umów - w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia upadłości.

Z dniem ogłoszenia upadłości zakładu ubezpieczeń aktywa stanowiące pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych upadłego tworzą osobną masę upadłości przeznaczoną na zaspokojenie roszczeń z tytułu umów ubezpieczenia oraz kosztów likwidacji tej masy. Likwidację osobnej masy upadłości przeprowadza syndyk z udziałem kuratora. W razie wyrażenia zgody przez radę wierzycieli lub sędziego-komisarza na sprzedaż z wolnej ręki mienia wchodzącego w skład osobnej masy upadłości sprzedaż wymaga zgody kuratora. Z osobnej masy upadłości zaspokaja się kolejno koszty likwidacji osobnej masy upadłości oraz wierzytelności z umów ubezpieczenia. Niezaspokojone w postępowaniu upadłościowym należności osób pokrzywdzonych i uprawnionych z tytułu ubezpieczeń obowiązkowych zaspokaja Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny i Polskie Biuro Ubezpieczeń Komunikacyjnych.

Upadłość zagranicznego przedsiębiorcy prowadzącego działalność na terenie Polski

Zgodnie z ustawą z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze, do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich należą sprawy upadłościowe, jeżeli w Rzeczypospolitej Polskiej znajduje się główny ośrodek działalności gospodarczej dłużnika. Sądom polskim przysługuje również jurysdykcja, jeżeli dłużnik prowadzi w Rzeczypospolitej Polskiej działalność gospodarczą albo ma miejsce zamieszkania lub siedzibę albo majątek.

Nowością, która wprowadza ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze, jest możliwość uznania zagranicznych postępowań upadłościowych, a także wszczęcie wtórnego postępowania upadłościowego w Polsce. Postępowanie w przedmiocie uznania zagranicznego postępowania upadłościowego wszczyna się na wniosek zarządcy zagranicznego. Zagraniczne postępowanie upadłościowe podlega uznaniu, jeżeli dotyczy sprawy, która nie należy do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich a uznanie nie jest sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego w Rzeczypospolitej Polskiej. Z dniem uznania zagranicznego postępowania upadłościowego, z mocy prawa ulegają zawieszeniu postępowania sądowe dotyczące majątku upadłego oraz postępowanie egzekucyjne prowadzone do jego majątku, postępowania sądowe i administracyjne dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i dalej prowadzone jedynie przez syndyka lub przeciwko niemu, natomiast postępowania wszczęte przed ogłoszeniem upadłości ulegają zawieszeniu jeżeli wierzytelności w nich dochodzone zostały umieszczone na liście wierzytelności. Ponadto, upadły traci prawo do zarządzania i rozporządzania swoim majątkiem, chyba że wszczęto postępowanie przewidujące możliwość zawarcia układu i pozostawiono mu zarząd. Jeżeli w Rzeczypospolitej Polskiej wszczęto postępowanie upadłościowe i uznano dwa lub więcej zagraniczne postępowania upadłościowe przeciwko temu samemu upadłemu, sędzia-komisarz określa, jaki majątek dłużnika objęty zostanie poszczególnymi postępowaniami

Po uznaniu zagranicznego postępowania upadłościowego zarządca zagraniczny sporządza spis inwentarza i oszacowanie, które obejmuje wchodzący do masy upadłości majątek upadłego znajdujący się na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Spis inwentarza wraz z oszacowaniem zarządca zagraniczny składa sądowi uznającemu zagraniczne postępowanie i obwieszcza o dokonanym spisie i oszacowaniu. Zarządca sporządza również plan likwidacji majątku położonego w Rzeczypospolitej Polskiej oraz ogólną informację o przewidywanym sposobie zaspokojenia wierzycieli, w tym również mających miejsce zamieszkania albo siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej. Na tej podstawie sąd wydaje zezwolenie na likwidację majątku upadłego znajdującego się na terenie Rzeczypospolitej Polskiej.

Uznanie zagranicznego postępowania upadłościowego nie stanowi przeszkody do wszczęcia przez sąd polski postępowania upadłościowego. Jeżeli uznane zostało uboczne zagraniczne postępowanie upadłościowe, postępowanie upadłościowe w Rzeczypospolitej Polskiej toczy się na zasadach ogólnych natomiast jeżeli uznane zostało główne zagraniczne postępowanie upadłościowe - w Rzeczypospolitej Polskiej może być prowadzone wyłącznie postępowanie dotyczące majątku położonego w Rzeczypospolitej Polskiej tzw. wtórne postępowanie upadłościowe.

Sąd wszczyna wtórne postępowanie upadłościowe, jeżeli wnosi o to wierzyciel mający miejsce zamieszkania lub siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej. Wtórne postępowanie upadłościowe może być także wszczęte z urzędu, jeżeli wymaga tego ochrona interesów zamieszkałych w Rzeczypospolitej Polskiej wierzycieli ze stosunków pracy oraz wierzycieli, którym przysługuje należność z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci, jak również wierzycieli alimentacyjnych. Jeżeli wszczęcie wtórnego postępowania upadłościowego nastąpiło po uznaniu zagranicznego postępowania upadłościowego zarząd majątkiem upadłego położonym w Rzeczypospolitej Polskiej wykonywany dotychczas przez zarządcę zagranicznego przejmuje syndyk albo zarządca ustanowiony we wtórnym postępowaniu upadłościowym. Ponadto, syndyk albo zarządca wchodzi do spraw sądowych lub administracyjnych prowadzonych przez zarządcę zagranicznego. Sumy uzyskane z podziału funduszów masy upadłości pozostałe po zaspokojeniu wierzycieli we wtórnym postępowaniu upadłościowym przekazuje się do głównego zagranicznego postępowania upadłościowego.

42

---