2.1.3. Gusty konsumenta a obojętność konsumenta

Teoria wyboru (postępowania) konsumenta opiera się na założeniu, że konsument dokonuje wyboru nabywanych dóbr na podstawie swoich preferencji, które układa hierarchicznie wg użyteczności każdego z nich.

Konsument może wejść w posiadanie wielu dóbr, które mogą zaspokajać jego potrzeby. Stąd dążenie do uzyskania najwyższego zadowolenia czyli maksymalizacji użyteczności całkowitej jest związane z koniecznością rezygnacji z niektórych dóbr, które
w danym momencie dostarczają mniej satysfakcji. Oznacza to, że konsument stoi przed koniecznością wyboru pewnej kombinacji rodzaju i ilości dóbr.

Jego istotę opisuje kategoria krzywej obojętności konsumenta, dokonującego wyboru kombinacji konsumowanych dóbr.

Konsument stoi przed koniecznością wyboru pewnej kombinacji rodzaju i ilości dóbr, jakie pragnie posiąść, aby przy danych środkach zapewnić sobie maksimum użyteczności z posiadania. tych dóbr.

Zachowania nabywcze konsumentów - czyli kreowany przez nich popyt - zależny jest często od gustów konsumentów, czyli od ich upodobań.

Gusty i preferencje konsumenckie - to modyfikatory potrzeb konsumenta. Gusty - wiążą się ściśle z obojętnością konsumenta. Preferencje - wiążą się z użytecznością konsumpcji.

Gusty konsumentów, (czyli ich upodobania). Wyrażają się dążeniem konsumentów do pozyskania i użytkowania dóbr i usług uznawanych przez nich za dobre. Postawy te są z reguły zjawiskami przejściowymi i podlegającymi zmianom za zmianą mody.

System preferencji konsumenta opiera się na założeniach o: kompletności preferencji (konsument jest zdolny do określenia wszystkich kombinacji dóbr wg tego, które preferuje, a które dają mu takie samo zadowolenie - są mu obojętne), przechodniości preferencji (np. jeśli woli A od B i B od C to woli również A od C), nienasyconości zadowolenia konsumenta (woli zawsze więcej niż mniej).

Wobec trudności w określaniu ilościowego wpływu gustów konsumentów na popyt rynkowy poprzestaje się na przedstawieniu tego wpływu w formie opisowej.

Wybór może mieć wiele wariantów proporcji różnych dóbr, które jednakowo będą zaspokajały potrzeby, a więc będą obojętne dla konsumenta.

Krzywa obojętności konsumenta: wykres wariantów wyboru proporcji różnych dóbr, które jednakowo będą zaspokajały potrzeby, a więc będą obojętne dla konsumenta. przedstawia wszystkie kombinacje konsumpcji dwóch dóbr, które są dla konsumenta obojętne. Każda z tych kombinacji daje konsumentowi takie samo zadowolenie. Dana krzywa obojętności charakteryzuje się stałym poziomem zadowolenia.

Przykład krzywej obojętności

Wariant	Żywność	Odzież
A	1	8
B	2	5
C	3	3,5
D	4	2,5
E	5	2

Szereg obojętności konsumenta pokazuje warianty rezygnacji z posiadania jednego dobra w pewnej skali po to, aby wejść w posiadanie dobra innego, zaspokajającego inne potrzeby. W tym wypadku ubytek dodatkowej ilości jednego dobra jest kompensowany pozyskaniem innych.

Taka rezygnacja z jednego dobra na rzecz innego nosi nazwę kosztu alternatywnego, albo po prostu kosztu.

Kombinacji (krzywych) może być bardzo wiele, które naniesione na wykres tworzą mapę obojętności konsumenta.

Cechy krzywej obojętności

Krzywe obojętności konsumenta charakteryzują się tym, że: mają nachylenie negatywne, nie mogą się przecinać, są wypukłe w stosunku do początku układu współrzędnych, jest ich nieskończenie wiele.

Interpretacja krzywej obojętności konsumenta:

• każda kombinacja daje konsumentowi takie same zadowolenie,

• dana krzywa obojętności charakteryzuje się stałym poziomem zadowolenia,

• posiada ona nachylenie ujemne, które zmniejsza się w miarę zwiększania konsumpcji dobra odłożonego na osi rzędnych,

• krzywych obojętnych może być nieskończenie wiele, a ich wzajemne położenie wskazuje na różnice w poziomach zadowolenia konsumenta,

• poziom zadowolenia wzrasta w miarę przesuwania się konsumenta z krzywej obojętności położonej niżej, na położoną wyżej.

Wnioski dla oceny preferencji konsumenta.

Układy krzywych obojętności konsumenta pozwalają na ocenę znaczenia dóbr zawartych w koszyku. Wskazują one, że:

• wszystkie dobra i usługi będące przedmiotem zachowań nabywczych konsumentów tworzą swego rodzaju kosze konsumpcji i jako takie podlegają z ich strony ocenie,

• wzrost ilości jednego z dóbr lub usług w koszu konsumpcji powoduje wzrost jego rangi, powodując jednocześnie zmniejszenie ilości drugiego dobra lub usługi,

• kosze konsumpcji umiejscowione na krzywych obojętności bardziej oddalonych od początku układu współrzędnych są koszami bardziej zasobnymi, w których jest:

• więcej przynajmniej jednego dobra,

• nie mniej niż poprzednio dobra drugiego,

• kosze konsumpcji są różne, nie ma dwóch takich samych koszy - jeśli ilość jednego dobra lub usługi na jednej z krzywych obojętności jest równa ich ilości z kosza umiejscowionego na innej krzywej obojętności, to kosze te różnią się ilością drugiego dobra lub usługi,

• konsument względnie wysoko ceni te dobra, których jest mało, nisko zaś ceni te dobra, których jest dużo.

Efekt substytucyjny i dochodowy

Zmiana ceny dobra wywołuje określone zmiany w popycie konsumentów, przy założeniu stałego dochodu konsumenta. Musi on dostosować się do nowej sytuacji, a sposób dostosowania nazywa się efektem substytucyjnym i dochodowym.

Efekt substytucyjny - zastępowanie dobra droższego dobrem tańszym, które podobnie może zaspokoić określona potrzebę. konsumenci dążą do uzyskiwania zadowolenia (satysfakcji) po jak najniższym koszcie.

Efekt dochodowy - wzrost cen dóbr, przy stałym dochodzie konsumentów powoduje, że mogą oni kupować mniejszą ich ilość. wzrost cen dóbr powoduje przy stałym dochodzie konsumentów powoduje, że spada siła nabywcza tego dochodu (spada dochód realny).

Marginalna stopa substytucji (MsS) z ang. - (MRS - Marginal Rate of Substitution)

Substytucyjność dóbr - to możliwość zaspokojenia określonej potrzeby konsumpcją różnych, zamiennych względem siebie dóbr i usług, dających konsumentowi takie samo zadowolenie. Zwiększenie konsumpcji jednego dobra wymaga zmniejszenia konsumpcji drugiego dobra. Rozmiary substytucyjności jednego dobra przez drugie pozwala określić analiza krzywej obojętności konsumenta. Marginalna (krańcowa) stopa substytucji (MsS): miernik substytucji jednego dobra przez drugie dobro, ilość dobra jednego rodzaju, jaka jest niezbędna do rekompensaty rezygnacji z dobra drugiego rodzaju (dobra X przez dobro Y).

Jeśli przyjąć, że przedmiotem wyboru konsumenta są dwa dobra (wykres): dobro X
i dobro Y, to dokonuje on wyboru w oparciu o ich substytucję. Istotę tego wyboru uwidacznia kształtowanie się krzywej obojętności. Krzywa na wykresie łączy wszystkie punkty, w których konsument osiąga ten sam punkt użyteczności. Zmiana preferencji z A na preferencję B oznacza, że konsument gotów jest zrezygnować z 1 jednostki dobra X na rzecz 1 jednostki dobra Y więcej. Przejście jednak z opcji B na opcję C oznacza już, że konsument gotów jest zrezygnować z kolejnej jednostki dobra X, pod warunkiem zwiększenia konsumpcji dobra Y o 2 jednostki.

Graficzne zobrazowanie MsSxy	Formuła MsSxy

Uogólniając można stwierdzić, że:

• przy niższym poziomie konsumpcji dobra X konsument jest skłonny poświęcić większą ilość dodatkowych jednostek dobra Y w celu zwiększenia konsumpcji
  X o jednostkę.

• przy wyższym poziomie konsumpcji dobra X konsument jest skłonny poświęcić mniej dodatkowych jednostek dobra Y w celu zwiększenia konsumpcji
  X o jednostkę.

Ilość dobra Y, jaka jest niezbędna do rekompensaty dobra X nazywamy marginalną stopą substytucji dobra X przez dobro Y.

• pokazuje ona preferencje nabywców w stosunku do dóbr substytucyjnych,

• określa ona jaką ilość dobra Y należy poświęcić w celu zwiększenia konsumpcji dobra X o jednostkę (w sytuacji kiedy konsument pozostaje na tej samej krzywej obojętności, czyli nie zmienia poziomu zadowolenia z konsumpcji).

Im większe (bardziej strome) jest nachylenie krzywej obojętności, tym wyższą wartość przyjmuje MsS. Relacja ta pozwala zauważyć, że nachylenie krzywych obojętności zmniejsza się w miarę przesuwania po nich w dół, a rośnie w miarę przesuwania po nich
w górę. Problem substytucyjności konsumpcji w oparciu o istotę marginalnej stopy substytucji wyjaśnia także prawo malejącej marginalnej stopy substytucji.

Prawo malejącej marginalnej stopy substytucji - konsument zwiększając konsumpcję jest skłonny rezygnować z coraz mniejszych ilości dobra Y w zamian za powiększenie konsumpcji dobra X o dodatkową jednostkę.

Przedstawione analizy zachowań konsumenta pomijają ograniczenia budżetu domowego i różnice cen różnych dóbr. W takiej sytuacji zasada wyboru staje się dość prosta. Konsument osiąga maksymalną satysfakcję, gdy użyteczności krańcowe ostatniej jednostki każdego z dóbr są sobie równe (patrz schemat korzyści i koszty - bo przyrost ilości jednego dobra odbywa się kosztem dobra drugiego). MsSx = MsSy

Formuła powyższa oznacza, że jest raczej pewne, iż konsument nie kupi i nie spożyje kolejnej jednostki dobra X, jeśli większą użyteczność przypisze kolejnej jednostce dobra Y i odwrotnie. Dąży więc on do pewnego stanu równowagi, nazywanego w ekonomii równowagą konsumenta, przez którą rozumie się względną stabilność zwyczajów nabywczych, przy których konsument maksymalizuje swą satysfakcję.

W rzeczywistości zachowania nabywcze konsumentów zależą nie tylko od:

• tego czego chcą (pragnienia i preferencje),

• ale i od tego co mogą kupić - czyli od cen dóbr i dochodów konsumentów.

2.2. Ograniczenia zachowań nabywczych konsumenta

Rodzaje ograniczeń (warunki) jakie spotyka konsument na rynku:

• cena dóbr (niezależna od konsumenta),

• rozporządzalny dochód (ograniczony w stosunku do potrzeb), którego użyteczność krańcowa rośnie wraz z ubytkiem.

W tej sytuacji konsument porównuje (wartościuje) użyteczność krańcową dobra
z ceną i zasobem posiadanego pieniądza.

Postępowanie konsumenta przy racjonalnym wyborze zestawu dóbr.

Każdy konsument w warunkach ograniczonych środków musi on dokonać wyboru: które z potrzeb, w jakiej kolejności, i w jakim zakresie będzie zaspokajał. Wiąże się to
z koniecznością rezygnacji z pełnego zaspokojenia jednych potrzeb, aby uwolnione w ten sposób środki przeznaczyć na inne nie zaspokojone potrzeby - odczuwane w związku z tym bardzo intensywnie.

Przykładowo, rezygnuje się z zakupu drugiej pary butów aby nabyć żywność
i skarpety. W praktyce często pozostaje się przy pierwszej parze obuwia, butelce piwa
- które dla konsumenta mają najwyższą użyteczność - po to, aby zaspokoić inne intensywnie odczuwane potrzeby - np. czapka, zakąska, itp. Stąd też konsument dokonuje wyboru
z pośród całego wachlarza możliwości w celu maksymalizacji swojego zadowolenia.

W praktyce konsument musi w ramach określonego dochodu dokonać wyboru pomiędzy różnymi dobrami o zróżnicowanych cenach.

Będzie się on kierował:

• uzyskaniem najwyższej użyteczności z zestawu;

• wyrównaniem użyteczności krańcowych wszystkich nabywanych dóbr, tzn. rozdzieli dochód w taki sposób by z jego punktu widzenia uzyskać stan najkorzystniejszy (maksymalizować użyteczność całkowitą).

1. Cenowe ograniczenie zachowań konsumenta, równowaga konsumenta

Uzyskiwana przy zakupie użyteczność zależy od ceny dobra. Stąd też stan równowagi konsumenta występuje gdy:

• konsument uzyskuje maksimum zadowolenia (użyteczności) tj. w sytuacji kiedy każde nabywane dobro dostarcza użyteczności krańcowej proporcjonalnej do jego ceny (kiedy w naszym odczuciu cena na dane dobro (wartość użytkową) jest do przyjęcia
  - udany zakup),

• strata dochodu na zakup (koszt, koszt alternatywny) jest rekompensowana przyrostem użyteczności wynikłej z posiadania dodatkowych dóbr.


Korzyści i koszty

Objaśnienie: Koszt krańcowy obrazuje wzrost użyteczności krańcowej pieniądza, która
w miarę zwiększania zakupów rośnie - bo maleje zasób (zapas) pieniądza.

Stan równowagi konsumenta występuje gdy konsument uzyskuje maksimum zadowolenia (użyteczności) tj.: w sytuacji kiedy każde nabywane dobro dostarcza użyteczności krańcowej proporcjonalnej do jego ceny; kiedy strata dochodu jest rekompensowana przyrostem użyteczności wynikłej z posiadania dodatkowych dóbr;

Równowaga przy zakupie wielu dóbr

Przedstawione wyżej prawidłowości i twierdzenia w pełni stosują się do zakupu wielu dóbr.

Jednakże zwykle dochody ludzi są ograniczone a ceny poszczególnych dóbr i usług różnią się od siebie (np. lodówki od garnka). W tym przypadku ma zastosowanie:

Prawo równych użyteczności krańcowych z wydatkowanej jednostki pieniężnej na zakup każdego z dóbr - w warunkach różnicy cen dóbr X oraz Y konsument osiąga stan równowagi i maksymalizuje użyteczność wtedy, gdy relacje użyteczności krańcowej każdego dobra do jego ceny są sobie równe.

Nadwyżka konsumenta

Pomiędzy popytem a użytecznością krańcową nabywanych dóbr zachodzą zależności, które pozwalają wyjaśnić pojęcie nadwyżki konsumenta.




1. Cena dobra określona jest przez:

• stosunek popytu i podaży,

• relatywną rzadkość dóbr.

Jeżeli dobro jest rzadkie, to jego użyteczność krańcowa (Uk) jest wysoka. Z wysokiej Uk wynika wysoka cena rynkowa dobra. Jeżeli dobro jest w obfitej ilości, to jego cena jest niska. Na tej podstawie można szacować krzywą Uk wyrażoną w jednostkach pieniężnych, w następujący sposób:

• za pierwszą jednostkę dobra konsument jest gotów zapłacić najwyższą cenę - załóżmy 10 zł, za następne odpowiednio mniej - bo działa prawo malejącej Uk, - np. za drugą jednostkę 8 zł., za trzecią 6 zł. itd. W ten sposób możemy wykreślić krzywą Uk, która pokryje się z krzywą popytu (krzywa popytu = krzywa użyteczności krańcowej).

2. Konsument osiąga równowagę w punkcie, w którym użyteczność ostatniej jednostki zrówna się z jego ceną (RK → Uk = P)

• w przykładzie przy cenie 6 zł za jednostkę dobra osiągnie on stan równowagi zakupując 3 jednostki (RK → punkt E na schemacie).

3. Szacowania korzyści konsumenta dokonujemy poprzez porównanie uzyskanych wartości (użyteczności) do poniesionego kosztu.

• nabytą użyteczność całkowitą (Uc) szacujemy dodając do siebie użyteczności kolejnych jednostek, która odpowiada polu OBCEQ: Uc = 10 + 8 + 6 = 24

• całkowity koszt nabycia (Kc) odpowiada polu 0AEQ, bo zostały zakupione po jednakowej cenie: Kc = 6 x 3 lub 6 + 6 + 6 = 18

Nadwyżka konsumenta - to różnica (nadwyżka) uzyskanych korzyści nad kosztami ich zakupu.

Nadwyżka = Uc - Kc = 24 - 18 = 6

Nierównowaga

Konsument znajdzie się w stanie nierównowagi, kiedy Uk nabywanego dobra jest mniejsza od ceny, ponieważ dodatkowy koszt nabycia będzie większy od dodatkowej korzyści.

Paradoks wartości

Paradoks wartości paradoks wartości wynika ze związku ceny dóbr z ich użytecznością krańcową. wraz ze wzrostem ilości pewnego dobra jego użyteczność całkowita rośnie, ale jednocześnie spada jego użyteczność krańcowa wyznaczająca ceny dóbr, ceny dóbr są określane przez użyteczność krańcową ostatniej oferowanej do sprzedaży jednostki dobra (rozmiary podaży - rzadkość różnorodnych dóbr). Ponieważ podaż pewnych dóbr jest duża w stosunku do popytu, to aby je wszystkie sprzedać, należy obniżać ich ceny do poziomu, przy której zostanie sprzedana ostatnia oferowana jednostka. W ten sposób prawo malejącej użyteczności krańcowej określa ceny dóbr.

2.2.2. Budżetowe ograniczenia zachowań konsumenta

Zachowania nabywcze każdego konsumenta uzależnione są od wielkości środków pieniężnych, którymi dysponuje. Te zaś są pochodną wielkości budżetu konsumenta będącego w istocie zestawieniem jego dochodów i wydatków.

Źródłem dochodów budżetowych konsumentów w większości przypadków są:

• dochody płacowe, będące wynagrodzeniem za pracę. Charakteryzują się stosunkowo dużą regularnością (tygodniową, miesięczną) przypływu.

• dochody pozapłacowe (często źródło dochodów o charakterze uzupełniającym).

W sumie dochody płacowe i pozapłacowe tworzą stronę przychodów w budżecie konsumenta.

Wydatki konsumenta są drugą stroną budżetu konsumenta i mogą być przeznaczone na:

• konsumpcję dóbr i usług (tzw. wydatki konsumpcyjne),

• tworzące odłożoną konsumpcję - czyli oszczędności.

Każdy konsument podejmując decyzje o zakupie różnych dóbr i usług musi uwzględniać wielkość budżetu, który ma do swej dyspozycji.

Budżet konsumenta - jest zawsze wielkością daną. - jest czynnikiem ograniczającym zachowania konsumenta

W wielu układach sytuacyjnych budżet stanie się on czynnikiem ograniczającym zachowania konsumenta. Przy stałym swoim dochodzie konsument mając do wyboru dwa dobra konsumpcyjne X i Y o cenach ustalonych przez rynek, może zakupić tylko ich ograniczoną ilość. Ograniczenie budżetu konsumenta w sformalizowanym zapisie przyjmuje postać:

DP ≥ Qx * Px + Qy * Py

gdzie: DP - stały dochód konsumenta (w danym okresie)

Px, Py - ceny nominalne dóbr ukształtowane przez rynek

x, y - dobra konsumpcyjne.


Linia budżetowa konsumenta

Ten układ zależności przedstawia na wykresie linia - nazywana linią budżetu konsumenta - obrazująca wszystkie kombinacje zakupu dwóch dóbr, przy danym dochodzie. Łączy ona:

• punkt na osi rzędnych odpowiadający możliwej ilości nabycia dobra
  X w przypadku wydatkowania na ten zakup całości dochodu,

• punkt na osi odciętych będąca informacją o poziomie możliwości nabycia dobra Y w przypadku wydatkowania na tez zakup całości dochodu.

Linia budżetu konsumenta wyznacza obszar budżetowych ograniczeń nabywczych zachowań konsumentów:

• obszar zawarty pomiędzy osiami współrzędnych i poniżej linii budżetowej stanowi obszar wszystkich możliwych kombinacji konsumpcji dóbr X i Y w danym okresie, osiągniętych przez konsumenta przy danym poziomie (DP) oraz przy danych cenach obydwu dóbr (Px i Py).

• obszar zaś pomiędzy osiami współrzędnych ale powyżej linii budżetowej konsumenta, jest nieosiągalny dla niego przy danym dochodzie i danych cenach dóbr.

2.3. Optimum konsumenta - budżetowe

Zakłada się, że konsument działa zawsze w sposób racjonalny - czyli, że podejmując decyzje o konsumpcji konfrontuje on zawsze swoje preferencje dotyczące kombinacji konsumpcji dóbr z dyspozycyjnymi zasobami - czyli z faktycznymi możliwościami ich realizacji:

Oceny dokonanych wyborów można dokonać, nakładając na linię budżetu krzywe obojętności obrazujące różne kombinacje dóbr dające to samo zadowolenie.

Optimum konsumenta - wyznacza punkt styczności linii budżetowej z krzywą obojętności znajdującą się najdalej od początku układu współrzędnych. jest to stan - nazywany równowagą konsumenta - przy którym konsument nie jest zainteresowany w zamianie osiągniętej kombinacji konsumowanych dóbr, jest to najlepsze z możliwych połączenie pragnień i możliwości konsumenta.

Tworzy ja sytuacja umożliwiająca konsumentowi osiągniecie maksymalnych korzyści z konsumpcji.


Optimum budżetowe konsumenta

MSSxy = Px / Py

2.4. Zmiana cen dóbr i dochodów

Dotychczas rozważaliśmy zachowania konsumentów przy stałych cenach dóbr
i usług i stałych dochodach. Teraz zbadamy wpływ zmian cen, z którymi konsument spotyka się na rynku na zmianę zachowań nabywczych.

Teoretycznie możliwe jest wyróżnienie czterech relacji zmian cen, a mianowicie:

• pierwsza - cena dobra X wzrasta przy niezmienionej cenie dobra Y (A),

• druga - cena dobra X spada przy niezmienionej cenie dobra Y (B),

• trzecia - cena dobra Y wzrasta przy niezmienionej cenie dobra (C),

• czwarta - cena dobra Y spada przy niezmienionej cenie dobra X (D).

Linie budżetu przy zmianie cen dóbr




Każda z tych relacji inaczej wpływa na zachowania nabywcze konsumentów.
Na wykresach przedstawiono relacje zmian linii budżetowej pod wpływem zmiany cen dóbr i usług (X i Y). Łatwo zauważyć, że wraz ze zmianą cen zmienia się obszar kombinacji dóbr nieosiągalnych - tzn. leżących ponad linią budżetową - i obszar kombinacji dóbr osiągalnych.

Zmiana dochodów przesunie linię budżetu konsumenta i przesunie punkt optymalny punkt konsumpcji.




Zmiany cen wywołują dwa efekty:

1. substytucyjny - zastępowanie dobra droższego tańszym,

1. 
   dochodowy - wzrost cen powoduje zmniejszenie się dochodu realnego - można mniej kupić (przy nie zmienionym poziomie dochodów).
















MsSx = MsSy






















---