Temat: Lekcja organizacyjna(zajęcia nr 1 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)

Cele lekcji- zapoznanie się nauczyciela z uczniami- diagnoza poziomu umiejętności uczniów- zapoznanie uczniów z podręcznikiem, płytą CD-ROM i zeszytem ćwiczeńPrzebieg zajęć1. Przedstaw się i poznaj imiona oraz twarze uczniów. 5 minut2. Przeprowadź test diagnozujący. Wyjaśnij, że nie jest to sprawdzian na ocenę. 25 minut3. Zapoznaj uczniów z podręcznikiem (s. 3-9), płytą CD-ROM (ekrany: strona główna, spis treści, pomoc) i zeszytem ćwiczeń (s. 3-8), zwracając uwagę na postacie przewodnie: Jaś i Małgosia oraz Profesorowie pomagający w kursowym nabywaniu i rozwijaniu umiejętności w poszczególnych dziedzinach. Zapowiedz uczniom, że będą się uczyć skutecznie dzięki metodzie kursowego nabywania i rozwijania poszczególnych umiejętności. Zrób to na przykładzie umiejętności czytania tekstów (zeszyt ćwiczeń: spis treści ćwiczeń pokazujący krok po kroku stopnie wtajemniczenia na s. 4 oraz ćwiczenia 1 i 2a na s. 8 pokazujące rolę Profesora jako przewodnika). 15 minut

Temat: Człowiek to brzmi dumnie(zajęcia nr 2 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)

Cele lekcji- kształcenie umiejętności czytania tekstów (rozpoznawanie autora, narratora i bohaterów tekstu)- dostrzeżenie przez uczniów wyjątkowości człowieka w świecie istot żywych- zapoznanie uczniów z zasadami dyskusji

Przebieg zajęć1. Omów wykonanie przez uczniów zadania 3 w teście diagnozującym i spytaj, czy teraz wykonaliby podobne zadanie lepiej. Przeczytaj uczniom opowiadanie na s. 12-13 w podręczniku lub odtwórz słuchowisko z płyty CD. 10 minut2. Upewnij się, że dzieci rozumieją słowo dyskusja, a następnie poleć im wykonać pisemnie (w zeszycie ucznia lub na kartce) ćwiczenie 1 ze s. 13 w podręczniku. Uczniowie nie powinni mieć problemu z policzeniem uczestników dyskusji, bo na ilustracji widać sześć osób. Sprawdź wyniki. 5 minut3. Omów wykonanie przez uczniów zadania 2 w teście diagnozującym i spytaj, czy teraz wykonaliby podobne zadanie lepiej. Poleć im wykonać ćwiczenia 2b i 2c ze s. 9 w zeszycie ćwiczeń. Sprawdź wyniki. 5 minut4. Przejdź do zagadnień merytorycznych. Poproś uczniów o ustne wykonania ćwiczenia 2 na s. 13 w podręczniku. Część uczniów zapewne poprzestanie na wskazaniu kwestii wyboru imienia psa jako przedmiotu sporu, ale niektóre dzieci na pewno dostrzegą jego głębszy sens. Jako komentarz do odpowiedzi uczniów możesz odtworzyć fragment płyty CD-ROM (zagadnienie 1, ekran 2, zakładka 1: film Dziecko w rodzinie i pokaz slajdów Cechy człowieka). Zwróć uwagę dzieciom, że ważne jest nie tylko, o czym się dyskutuje, ale i jak się dyskutuje. Wybrana piątka uczniów powinna głośno i wyraźnie odczytać kolejne punkty zasad dyskusji na marginesie s. 13 w podręczniku. 10 minut5. Poproś uczniów o wspólne wykonanie ćwiczenia 4 na s. 13 w podręczniku. Zróbcie to w formie krótkiej dyskusji, w której będziesz pełnić rolę moderatora, a nie uczestnika. 10 minut6. Zadaj pracę domową. Dla wszystkich: ćwiczenie 2d na s. 9 w zeszycie ćwiczeń. Dla chętnych: ćwiczenie 3 na s. 13 w podręczniku i ćwiczenie na płycie CD-ROM (zagadnienie 1, ekran 2, zakładka 2) - to ostatnie nie na ocenę. Oba ćwiczenia dla chętnych są trudne, bo wymagają od uczniów rozumienia pojęcia stanowisko jako opinia wyrażona w dyskusji. 5 minut

Temat: Jak człowiek nauczył się wytwarzać narzędzia?(zajęcia nr 3 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)

Cele lekcji- utrwalanie umiejętności czytania tekstów (wskazywanie narratora)- kształcenie umiejętności czytania mapy (wskazywanie kierunków świata)- znajomość przez uczniów procesów wytwarzania narzędzi w prehistoriiPrzebieg zajęć1. Sprawdź pracę domową. Pamiętaj, że ćwiczenia z płyty CD-ROM nie są na ocenę, gdyż uczeń może sam sprawdzić, jaki jest poprawny wynik. 5 minut2. Przeczytaj uczniom opowiadanie na s. 14-15 w podręczniku lub odtwórz słuchowisko z płyty CD. Sprawdź, czy dzieci zrozumiały literacki zabieg polegający na tym, że Jaś i Małgosia przenieśli się w przeszłość. Zwróć uwagę dzieci na osobliwe miejsce, jakim może być antykwariat (ćwiczenie 1 na s. 15 w podręczniku), podobnie jak muzeum czy biblioteka. Poproś dzieci o wykonanie części ćwiczenia 3 na s. 9 w zeszycie ćwiczeń (część dotycząca narratora tekstu Jak człowiek nauczył się wytwarzać narzędzia?) 10 minut3. Poleć dzieciom przełożyć kartkę w zeszycie ćwiczeń, by miały przed sobą s. 10-11. Podręczniki niech mają otwarte również na s. 10-11. Poproś o głośne przeczytanie tekstu na s. 10 w podręczniku, a następnie o wskazanie Afryki i Europy, a także czterech głównych kierunków świata. Zadaj do wykonania ćwiczenie 1 na s. 10 w zeszycie ćwiczeń i sprawdź, czy każde dziecko wypełniło schemat prawidłowo. 4. Następnie wykonaj wspólnie z uczniami ćwiczenie 2 na s. 10 w zeszycie ćwiczeń, sprawdzając, czy dzieci rozumieją sposób wykonywania ćwiczenia tego typu (ocena: prawda czy fałsz?) 10 minut5. Poleć uczniom, by na każdej ławce jeden podręcznik był otwarty nadal na s. 10-11, a drugi na s. 16-17. Przeczytaj uczniom teksty w ramkach A i B na s. 16 w podręczniku, kierując uwagę dzieci na plastyczna mapę na s. 10-11, gdy jest mowa o Afryce, północy i Europie, oraz na oba malowidła naskalne D na s. 17 w podręczniku, gdy przeczytasz ostatnie zdanie w ramce B. Poleć uczniom ustne wykonanie kolejno zadań B i D na s. 16 w podręczniku. 5 minut6. Poproś uczniów o powrót do opowiadania na s. 14-15 w podręczniku i znowu przeczytaj fragment od słów Antykwariusz skierował palec… do słów …głośno kichnęła, czyli fragment, w którym bohaterowie przenoszą się w przeszłość. Zadaj ustne wykonanie ćwiczenia 2 na s. 15 w podręczniku. 5 minut7. Powróćcie na s. 16-17 w podręczniku. Przeczytaj uczniom tekst w kolumnie C. Możesz go wzbogacić prezentacją zasobów multimedialnych z płyty CD-ROM (zagadnienie 1, ekran 3, zakładka 1: animacje Narzędzia z brązu i Narzędzia z żelaza). Poleć ustne wykonanie zadania C na s. 16 w podręczniku. 5 minut8. Zadaj pracę domową. Dla wszystkich: ćwiczenie 3 na s. 11 w zeszycie ćwiczeń (zachętą może być misja: pomóż wrócić Gosi i Jasiowi z przeszłości) i ćwiczenie na płycie CD-ROM (zagadnienie 1, ekran 3, zakładka 2). Dla chętnych: zadanie z gwiazdką na s. 16 w podręczniku (w formie ustnego wystąpienia - krótkiej prezentacji - popartego przykładami). 5 minut

Temat: Jak człowiek nauczył się produkować żywność? (zajęcia nr 4 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)

Cele lekcji- kształcenie umiejętności porządkowania wydarzeń w kolejności chronologicznej (stosowanie wyrażeń określających kolejność wydarzeń, porządkowanie ich w kolejności występowania)- kształcenie umiejętności tworzenia związków przyczynowo - skutkowych (łączenie wydarzeń w pary: przyczyna-skutek)- poznanie procesu zmiany wędrownego trybu życia na osiadły- uświadomienie znaczenia pracy w życiu człowiekaPrzebieg zajęć1. Sprawdź zadanie domowe oraz odpytaj uczniów z umiejętności określania kierunków głównych i pośrednich, jaką ćwiczyli na poprzedniej lekcji. 5 minut2. Zapoznaj uczniów z tematem zajęć. Przeczytaj uczniom opowiadanie na s. 18-19 w podręczniku lub odtwórz słuchowisko z płyty CD (CD 1, temat 3). Po wysłuchaniu przez uczniów opowiadania zapytaj, kto jest narratorem w tej opowieści i jaką tym razem przygodę przeżyli Jaś i Małgosia. Poproś następnie, aby na podstawie wysłuchanego tekstu i przy pomocy podręcznika (str. 18-19) dzieci wymieniły gatunki zwierząt najwcześniej udomowionych przez człowieka. Następnie uzyskaj odpowiedzi na pytania zawarte pod tekstem opowiadania (ćw. 1 i 2 str. 19). 10 minut3. Poproś o otworzenie zeszytów ćwiczeń na s. 12-13 i nazwij nową umiejętność, którą będą ćwiczyć podczas lekcji - porządkowanie wydarzeń w kolejności chronologicznej. Powiedz uczniom, że jest to jedna z najważniejszych umiejętności niezbędnych na lekcjach historii i społeczeństwa, i wyjaśnij, że będzie pomagał im ją kształcić Profesor Czas, widoczny na ikonce przy ćwiczeniach. Podkreśl, że na tę ważną umiejętność składa się wiele drobniejszych, które będą kształcić krok po kroku - od najłatwiejszych po bardziej skomplikowane. Następnie poleć jednemu z uczniów głośne przeczytanie polecenia do ćwiczenia 1 na s. 12 w zeszycie ćwiczeń. Upewnij się, czy wszyscy uczniowie zrozumieli, co mają zrobić. Wspólnie odszukajcie i zapiszcie dwa przykłady, a pozostałe określenia niech uczniowie znajdą samodzielnie. Sprawdź, czy wszyscy poprawnie wykonali ćwiczenie - możesz poprosić kilkoro uczniów o odczytywanie kolejno po jednym zdarzeniu. Następnie poleć samodzielnie wykonać ćwiczenia 2 ze s. 12 w zeszycie ćwiczeń i również sprawdź, czy uczniowie wykonali je prawidłowo. Wyznacz jednego ucznia do głośnego przeczytania wskazówek Profesora Czas z ramki pod tym ćwiczeniem i podkreśl znaczenie właściwego porządkowania wydarzeń w kolejności chronologicznej dla prawidłowego opisu przeszłości. 10 minut4. Zapoznaj uczniów z osią czasu. Narysuj oś czasu na tablicy lub skieruj uwagę uczniów na oś czasu w zeszycie ćwiczeń na s. 13. Wyjaśnij, że pozwala ona w sposób wygodny porządkować kolejność zdarzeń. Zapytaj uczniów, czy już widzieli taką oś i poleć, by dobrze się jej przyjrzeli - w którą stronę zwrócona jest strzałka (czyli, jak upływa czas)?, gdzie na osi umieszcza się wydarzenia dawniejsze, a gdzie późniejsze? Następnie poproś o wykonanie ćwiczenia 5 ze s. 13 w zeszycie ćwiczeń. Sprawdź wyniki. 5 minut5. Poleć uczniom, aby otworzyli podręczniki na stronie 20 i skieruj ich uwagę na oś czasu. Zapytaj, czym się różni ta oś czasu od zamieszczonej w zeszycie ćwiczeń. Uczniowie powinni zauważyć, że nad osią są umieszczone liczby (daty, okresy), a pod nią - informacje dotyczące różnych okresów w dziejach ludzkości. Zapytaj, które z zapisanych informacji (kolumny A, B, C) dotyczą okresu najwcześniejszego, a które najpóźniejszego. Poproś o wykonanie ćwiczeń A i B na s. 20 podręcznika (wykorzystajcie teksty z kolumn A i B). Przy okazji uzyskiwania odpowiedzi na te pytania poleć uczniom wyjaśnienie terminów: producent i konsument. Zapytaj, dlaczego ludzie zmienili tryb życia z wędrownego na osiadły, jakie przyczyny się na to złożyły? Możesz wykorzystać animację z płyty CD-ROM Od zbieraczy do rolników (zagadnienie 1, ekran 4, zakładka 1) - jeśli nie masz takiej możliwości zachęć uczniów do obejrzenia jej w domu. Potem przejdź do skutków wymienionych zmian - przeczytajcie głośno tekst C pod osią czasu i poproś o ustne wykonanie zadania C na s. 20. Następnie wróćcie na s. 19 i poproś uczniów o przyjrzenie się ilustracji. Poproś, aby na jej podstawie wyjaśnili, na czym polegał handel wymienny (termin ten możesz zapisać na tablicy). Poproś też o wyszukanie i głośne przeczytanie fragmentu tekstu opowiadania, który opisuje prowadzenie handlu wymiennego. Zapytaj, dlaczego dziś handel nie odbywa się w taki sposób. Poleć wyszukanie w podręczniku na s. 21 informacji, skąd wzięło się określenie „pieniądze”. Następnie zapytaj uczniów, skąd czerpiemy informacje o życiu ludzi w tak odległych czasach. Nawiąż do pracy archeologów, wyjaśnij, na czym polega ich praca (mogą to zrobić uczniowie, jeśli wiedzą), skieruj uwagę uczniów na ilustracje w podręczniku na s. 21. Na koniec zadaj zadanie domowe. Dla wszystkich: ćwiczenia 3 i 4 na s. 13 w zeszycie ćwiczeń. Dla chętnych: zadanie z gwiazdką ze s. 20 w podręczniku oraz wykonanie ćwiczeń 2 i 3 z chronologii na płycie CD-ROM (zagadnienie 1, ekrany 9 i 10). Zachęć uczniów do obejrzenia filmów i animacji z płyty CD-ROM (zgodnie ze wskazówką w podręczniku na s. 21) m.in. o pracy archeologów i osadzie w Biskupinie. 15 minut

Temat: Jak człowiek nauczył się pisać? (zajęcia nr 5 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)Cele lekcji- kształcenie umiejętności czytania i analizy materiałów ikonograficznych- zapoznanie uczniów z różnymi sposobami przekazywania informacji w przeszłości za pomocą znaków - dostrzeganie przez uczniów znaczenia rozwoju pisma w dziejach człowieka

Przebieg zajęć1. Sprawdź pracę domową. Zapoznaj uczniów z tematem lekcji oraz przeczytaj opowiadanie ze s. 24-25 w podręczniku lub odtwórz słuchowisko z płyty CD (CD 1, temat 4). Po zakończeniu opowiadania zapytaj uczniów, do jakiego kraju tym razem przeniosły się bliźnięta i poleć wykonanie ćwiczenia 1 ze s. 25 w podręczniku. Następnie zapytaj uczniów, co ich zdaniem pisarz może zapisywać na papirusie. Uczniowie po wysłuchaniu opowiadania powinni bez problemu udzielić odpowiedzi na to pytanie (być może nawet puszczą wodze wyobraźni, więc przypilnuj, by trzymały się realiów epoki), ale w razie trudności odeślij ich ponownie do tekstu opowiadania. 15 minut 2. Przeczytaj uczniom tekst w kolumnie B na s. 26 w podręczniku. Poproś uczniów o wymienienie materiałów, na których Egipcjanie zapisywali swoje znaki. Możesz również zaprezentować animację z płyty CD-ROM Od obrazka do alfabetu - pierwszą połowę animacji o piśmie Egipcjan i mieszkańców Mezopotamii (zagadnienie 1, ekran 5, zakładka 1) - jeśli nie masz takiej możliwości, zachęć uczniów do obejrzenia animacji w domu. Potem zwróć uwagę uczniów na przedmioty umieszczone na s. 27, których używał pisarz egipski. Następnie poproś uczniów, aby powrócili do ilustracji pod tekstem na s. 24 i sprawdzili, czy pisarz na ilustracji posługuje się tymi właśnie narzędziami. 5 minut3. Poproś uczniów, aby spróbowali rozpoznać zawody przedstawione na marginesie w podręczniku na stronie 25. W razie trudności udziel uczniom wskazówek takich, jak Profesor Obraz na płycie CD-ROM (zagadnienie 1, ekran 5, zakładka 2) lub zaprezentuj komentarz Profesora na rzutniku. Zachęć uczniów do rozszyfrowywania w domu następnych zawodów Egipcjan zapisanych hieroglifami na płycie CD-ROM (ćwiczenie: zagadnienie 1, ekran 5, zakładka 2). 5 minut4. Przeanalizuj z uczniami fragment zwoju papirusu z wyobrażeniem duszy zmarłego (ilustracja D na s. 27 w podręczniku). Zapytaj uczniów, kto jest przedstawiony na rysunku?, kim jest postać zasiadająca na tronie?, dlaczego niektóre postacie mają głowy zwierząt?, co symbolizuje waga?, dlaczego mówi się, że zmarli stają przed sądem Ozyrysa? 5 minut5. Poleć uczniom wykonanie ćwiczenia 1 w zeszycie ćwiczeń na s. 14, polegającego na odczytaniu piktogramów. W razie trudności w wykonaniu ćwiczenia mogą skorzystać z postaci bogów przedstawionych na infografice na s. 22-23 w podręczniku. Po zakończeniu ćwiczenia wyjaśnij uczniom, że takie znaki graficzne, niosące konkretną, łatwą do odczytania informację nazywamy piktogramami. Wyjaśnij, że przykładem piktogramów są m.in. używane obecnie znaki drogowe i ikony w programach komputerowych. Możesz poprosić uczniów o podanie kilku przykładów znanych im piktogramów. 10 minut6. Wyjaśnij uczniom jak narodził się nasz obecny alfabet - w tym celu przeczytaj (lub poproś o przeczytanie) tekst C na s. 26 w podręczniku. Zamiast tego możesz odtworzyć drugą część animacji z płyty CD ROM Od obrazka do alfabetu - o alfabetach (zagadnienie 1, ekran 5, zakładka 1) - jeśli nie masz takiej możliwości zachęć, uczniów do obejrzenia animacji w domu. Zadaj uczniom pracę domową, polegającą na zaprojektowaniu kilku piktogramów, które mogą ułatwić komunikację między ludźmi np. w dziedzinie podróżowania. Zadaniem dla wszystkich będzie także rozwiązanie testu ze s. 29 w podręczniku (sprawdź swoje wiadomości) - powiedz, że jeśli zajdzie taka potrzeba, uczniowie mogą go rozwiązać korzystając z podręcznika, płyty CD-ROM oraz z pomocy rodziców. Dla chętnych: zadanie z gwiazdką na s. 26 w podręczniku oraz ćwiczenia 2 i 3 ze s. 15 w zeszycie ćwiczeń (uczniowie mogą nie znać znaków drogowych, więc wyjaśnij im, że przy rozwiązywaniu ćwiczenia 2 będą musieli skorzystać z katalogu znaków drogowych z Kodeksu drogowego lub internetu, albo skorzystać z pomocy dorosłych). Powiedz uczniom, że w przygotowaniu się do sprawdzianu pomoże im rozwiązanie ćwiczeń podsumowujących dział Człowiek na płycie

CD-ROM. 10 minut

Temat: Człowiek - lekcja powtórzeniowo-sprawdzająca(zajęcia nr 6 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)Przebieg zajęć1. Sprawdź pracę domową. Szczególną uwagę poświęć sprawdzeniu i omówieniu testu ze s. 29 w podręczniku (sprawdź swoje wiadomości), który uczniowie mieli rozwiązać w domu. Rozwiązywanie tego testu nie jest na ocenę, (służy głównie powtórzeniu i utrwaleniu wiadomości) ale możesz wyróżnić lub nagrodzić w inny sposób tych, którzy rozwiązali go dobrze. 10 minut2. Przeprowadź sprawdzian z działu Człowiek. Wykorzystaj sprawdziany przygotowane przez Wydawnictwo Nowa Era do serii Był sobie człowiek dla klasy 4, sprawdzające umiejętności. Wytłumacz uczniom, jak mają zaznaczać odpowiedzi i w razie potrzeby wyjaśnij wszelkie wątpliwości. 20 minut3. Dalszą część lekcji możesz przeznaczyć na rozwiązanie razem z dziećmi i omówienie sprawdzianu (na następnej lekcji tylko podasz wyniki i wystawisz oceny). Alternatywnym rozwiązaniem będzie omówienie sprawdzianu i podanie wyników dopiero na następnej lekcji. W takim przypadku zaproponuj uczniom w pozostałym czasie lekcji wykonanie ćwiczenia aktywizującego Wielkie oczy ze s. 28 w podręczniku. Uwaga! Jeżeli zdecydujesz się na to drugie rozwiązanie, możesz ćwiczenia aktywizujące wykonać z uczniami przed sprawdzianem - pomoże to uczniom w przypomnieniu zagadnień z omawianego działu oraz rozładuje stres. Zadaj pracę domową. Dla wszystkich: przeczytać opowiadanie ze s. 32-33 w podręczniku oraz dokończyć ćwiczenie Wielkie oczy, jeżeli nie zostało skończone na lekcji. Dla chętnych: ćwiczenie Koty i znaki ze s. 28 w podręczniku. 15 minut

Temat: Bez historii ani rusz(zajęcia nr 7 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo) Cele lekcji - utrwalenie umiejętności czytania tekstów (autor, narrator, bohater)- kształcenie umiejętności rozpoznawania źródeł historycznych- zapoznanie uczniów z pracą historyka

Przebieg zajęć1. Omów z uczniami wyniki sprawdzianu wiadomości z działu Człowiek. 5 minut2. Przeczytaj uczniom tekst umieszczony obok mapy na s. 30 podręcznika, który będzie wprowadzeniem do nowego działu Dziedzictwo. Zapytaj uczniów, skąd ich zdaniem wiemy dziś o wydarzeniach, które rozegrały się tak dawno? Podsumuj stwierdzeniem, że dzięki pamiątkom, materialnym i niematerialnym pozostałościom przeszłości i pracy historyków wiele śladów starożytności przetrwało do dziś. 5 minut3. Przeczytaj uczniom opowiadanie ze s. 32-33 w podręczniku lub odtwórz słuchowisko z płyty CD (CD 1, temat 5). Poproś uczniów o zwrócenie uwagi na słowa wytłuszczone w tekście i wyjaśnienie ich znaczenia, posługując się zamieszczonym obok opowiadania słowniczkiem. Następnie poleć, by uczniowie własnymi słowami, na podstawie wysłuchanej opowieści, powiedzieli, „co zawdzięczamy historykom?” 10 minut 4. Poproś uczniów, aby otworzyli zeszyty ćwiczeń na s. 16-17 i posłuchali odczytanych komentarzy Profesora Tekst dotyczących źródeł historycznych. Następnie poleć im wykonanie ćwiczeń 1, 2 i 3. Sprawdź wyniki. 10 minut 5. Przypomnij uczniom o innym rodzaju źródła historycznego, o którym była mowa w opowiadaniu, czyli o tradycji rodzinnej lub lokalnej. Poproś o podanie znanych im przykładów. 5 minut 6. Zadaj pracę domową. Dla wszystkich: ćwiczenie 3 ze s. 33 z podręcznika. Dla chętnych ćwiczenie na płycie CD-ROM polegające na rozszyfrowaniu długości miary, jaką był stadion (zagadnienie 2, ekran 2, zakładka 2). Zachęć wszystkich uczniów do obejrzenia animacji o pamiątkach rodzinnych na płycie CD-ROM (Dziedzictwo, zagadnienie 2, ekran 2, zakładka 1). Dla chętnych poleć przygotowanie na jej podstawie własnego mini albumu pamiątek rodzinnych. Możesz wyznaczyć dłuższy czas na realizację tego zadania, np. dwa tygodnie, a z albumów wykonanych przez uczniów przygotować wystawę. 5 minut

Temat: Demokratyczne Ateny(zajęcia nr 8 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)Cele lekcji- kształcenie umiejętności czytania mapy historycznej (rodzaje lądów i obszarów wodnych, formy linii brzegowej)- utrwalenie umiejętności określania kierunków świata- poznanie głównych zasad demokracji ateńskiejPrzebieg zajęć1. Sprawdź pracę domową. Poleć uczniom otworzenie podręczników - jeden podręcznik na ławce niech będzie otwarty na s. 10-11, a drugi na s. 30-31. Poproś, żeby na mapie na s. 10-11 podręcznika uczniowie wskazali terminy: ocean i morze oraz zastanowili się, jakie obszary na mapie oznacza się takimi nazwami (największe obszary wodne). Poproś o odczytanie nazw kilku mórz i oceanu i wskazanie ich na mapie na s. 30-31. Następnie skieruj uwagę uczniów na Morze Śródziemne - wyjaśnij, że to morze będzie interesowało Was na kilku najbliższych lekcjach z tego powodu, że w dawnych czasach na jego wybrzeżach zamieszkiwali ludzie, którzy stworzyli podstawy naszej kultury (kultury europejskiej). Upewnij się, że wszyscy znaleźli Morze Śródziemne na mapach i poproś uczniów by spróbowali odgadnąć, skąd pochodzi nazwa Śródziemne. W razie kłopotów z rozszyfrowaniem nazwy naprowadź uczniów, ale postaraj się, by to oni znaleźli właściwą odpowiedź („wśród ziem”). Następnie poproś o odczytanie z mapy na s. 10-11 nazw ziem, które otaczały Morze Śródziemne. Wyjaśnij, że największe lądy na Ziemi nazywa się kontynentami. Poproś teraz o otworzenie zeszytów ćwiczeń na s. 18 (zaznacz, żeby podręczniki nadal pozostały otwarte) i poleć indywidualne wykonanie ćwiczenia 1 (wcześniej dla utrwalenia nowych terminów przeczytaj komentarz Profesora Mapa zamieszczony przed tym ćwiczeniem). Sprawdź poprawność wykonania ćwiczenia. 10 minut2. Przeczytaj z uczniami wskazówki Profesora Mapa nad ćwiczeniem 2 na s. 18 w zeszycie ćwiczeń. Poproś, by wszystkie podręczniki otworzono na mapie na s. 30-31. Poleć, by wskazali miejsca o prostym, a następnie o urozmaiconym przebiegu linii brzegowej. Następnie wyjaśnij, że różne elementy linii brzegowej mają swoje nazwy i zaznaczane są na wszystkich mapach w podobny sposób. Skieruj uwagę uczniów na ramkę na s. 30 przedstawiającą elementy linii brzegowej. Omów krótko wspólnie z uczniami każdy element i sposób jego oznaczania (postaraj się, by to głównie uczniowie je opisywali, a swoją rolę ogranicz do podsumowań oraz korygowania ewentualnych błędów. Poproś, by uczniowie wskazywali omawiane rodzaje linii brzegowej na mapie w podręczniku na s. 30-31. Dodatkowo możesz wskazać kilka różnych przykładów linii brzegowej na mapie ściennej (najlepiej na mapie starożytnej Grecji, ale może być też inna) i poprosić uczniów o ich nazywanie. Następnie poleć, by uczniowie indywidualnie wykonali ćwiczenie 3 na s. 19 w zeszycie ćwiczeń. Sprawdź wyniki. 10 minut3. Przeczytaj opowiadanie ze s. 34-35 w podręczniku lub odtwórz słuchowisko z płyty CD (CD 1, temat 6). Przy pomocy słowniczka na s. 34 wyjaśnijcie wspólnie znaczenie słów wyróżnionych tłustym drukiem. Następnie poproś, by uczniowie własnymi słowami, wykorzystując terminy ze słowniczka opowiedzieli, jak wyglądały wybory w starożytnych Atenach (dopilnuj, by poprawnie użyto wszystkich terminów). Poproś, by uczniowie wykonali ustnie ćwiczenie 1 na s. 35 w podręczniku. Zapytaj, co sądzą o występujących w Atenach ograniczeniach i wyjaśnij im, że współcześnie w Polsce także funkcjonuje demokracja, ale mogą głosować wszyscy obywatele, którzy ukończyli 18 lat niezależnie od płci, i że obywatelami mogą zostać także ludzie pochodzący z innych krajów na stałe żyjący w Polsce. Jako podsumowanie przeczytaj tekst B ze s. 36 w podręczniku. Poproś, by uczniowie wykonali wspólnie zadanie B ze s. 36 w podręczniku. Warto w tym miejscu wyraźnie zaakcentować zalety demokracji. Jednym z argumentów wymienionych przez uczniów powinno być zwycięstwo Ateńczyków nad Persami. Wykorzystaj to jako pretekst do przejścia do kolejnego wątku lekcji - najazdu perskiego oraz bitew pod Maratonem i Salaminą. Poleć otwarcie podręczników ponownie na s. 30-31. Poproś o odszukanie na mapie Aten oraz określenie kierunku, z jakiego nadeszła armia perska. Poproś o wskazanie miejsca bitew i rozróżnienie, która bitwa odbyła się na lądzie, a która na morzu. 15 minut4. Następnie poproś o otwarcie podręcznika na s. 36-37 i wykonajcie zadanie D. Wyznaczani przez ciebie uczniowie niech opowiadają przebieg kolejnych fragmentów drogi floty perskiej posługując się poznanymi na lekcji nazwami form linii brzegowej oraz nazwami kierunków świata (np. „na wschód przez cieśninę”, „skręcili na południowy zachód omijając półwysep” itp.). Pierwszy odcinek trasy opowiedz ty, żeby pokazać uczniom, jak mają wykonać zadanie. Jeśli zadanie będzie sprawiało trudność powiedz, że mogą mieć otwarty drugi podręcznik na ławce na s. 30 (rodzaje elementów linii brzegowej) oraz zeszyt ćwiczeń na s. 10 (róża wiatrów). Uczniowie, którzy akurat nie opowiadają przebiegu trasy, niech śledzą ją na mapie i słuchają, poprawiając ewentualne pomyłki kolegów. Nie musicie opowiadać całej trasy do końca.Na koniec zadaj pracę domową. Dla wszystkich ćwiczenia 2 i 4 ze s. 18-19 w zeszycie ćwiczeń. Dla chętnych ćwiczenie 5 w zeszycie ćwiczeń (wyjaśnij uczniom, że wskazówkę do wykonania tego zadania znajdą na płycie CD-ROM) oraz ćwiczenie na płycie CD-ROM (zagadnienie 2, ekran 7, zakładka 2) 10 minut

Temat: Wieczny Rzym(zajęcia nr 9 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)Cele lekcji- poznanie osiągnięć cywilizacyjnych starożytnego Rzymu (ustrój, prawo, technika, kultura itp.)- kształcenie umiejętności porządkowania wydarzeń w kolejności chronologicznej (stosowanie cyfr rzymskich do zapisu wieków, chronologiczne porządkowanie wieków i wydarzeń)- uświadomienie obecności we współczesnej europejskiej i światowej kulturze wpływów kultury starożytnego Rzymu Przebieg zajęć1. Sprawdź zadanie domowe. Zapytaj uczniów, jakie osiągnięcia cywilizacyjne i w dziedzinie kultury zawdzięczamy starożytnym Grekom. 5 minut2. Zapoznaj uczniów z tematem zajęć. Przeczytaj uczniom opowiadanie ze s. 40-41 podręcznika lub odtwórz słuchowisko z płyty (płyta CD 1, temat 7). Zapytaj, kto jest narratorem tego opowiadania i dokąd tym razem przenieśli się w czasie Jaś i Małgosia? Następnie poproś jednego lub dwóch uczniów o określenie położenia miasta Rzym - na jakim półwyspie i nad jaką rzeką leży (polecenie w podręczniku nad opowiadaniem na s. 40). Poproś uczniów by poszukali tych informacji na mapach na s. 30 i 54 podręcznika. Zapytaj, jak nazywa się państwo, które znajduje się tam obecnie? Zapytaj uczniów o imię bohatera opowiadania, na którego przygotowywano zamach. Następnie poproś o udzielenie odpowiedzi na pytania 2 i 3 pod tekstem opowiadania na s. 41. Na pytanie 2 uczniowie powinni umieć odpowiedzieć wykorzystując informacje z opowiadania, ale przy drugim pytaniu mogą potrzebować naprowadzenia. Szczególnie ważne jest zrozumienie przez uczniów, że słowo rzeczpospolita, występujące w nazwie naszego państwa, ma takie samo znaczenie jak republika. Możesz dla utrwalenia zapisać oba słowa wraz z tłumaczeniem na tablicy i poprosić o zapisanie ich przez uczniów). Pomocne będzie też wykorzystanie wyjaśnienia hasła republika w słowniczku na s. 40 podręcznika. Naprowadź uczniów na wniosek, że w Rzeczypospolitej Polskiej, podobnie jak w republice rzymskiej, zamiast króla rządzą urzędnicy wybierani przez obywateli a kraj jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli. Poproś uczniów żeby spróbowali wskazać, w czym republika rzymska (jako forma rządów) była podobna do demokracji ateńskiej (zadanie A na s. 42) - możesz polecić odszukanie odpowiedzi na to pytanie w tekście z kolumny A na s. 42 podręcznika lub sam przeczytaj odpowiedni fragment (do słów „… byłych urzędników”). Następnie zapytaj, które inne pojęcia wytłuszczone w tekście są używane także dzisiaj - prawdopodobnie każdy uczeń zetknął się przynajmniej z niektórymi z nich. Niech dzieci zastanowią się, czy wszystkie terminy mają u nas podobne znaczenie, jak w starożytnym Rzymie. 15 minut3. Poproś uczniów o otworzenie podręcznika na s. 44-45 i przyjrzenie się infografice przedstawiającej Rzym w okresie największego rozkwitu. Poproś, aby uczniowie określili kilkoma przymiotnikami ówczesny Rzym. Poleć im też wskazanie najważniejszych osiągnięć technicznych i cywilizacyjnych. Poproś, aby wskazani uczniowie kolejno w 1-2 zdaniach opisywali po jednym osiągnięciu. W trakcie wypowiedzi zadawaj uczniom pytania typu: „w jakim celu to zbudowano”, „do czego służyło”, itp. Gdy będzie mowa o rzymskich drogach możesz odtworzyć animację Rzymskie drogi z płyty CD-ROM (zagadnienie 2, ekran 4, zakładka1). Jeśli nie masz takiej możliwości, zachęć uczniów do obejrzenia animacji w domu. 5 minut4. Nawiąż do znanych uczniom cyfr rzymskich, poproś o ich zapisanie na tablicy (dopilnuj, aby wystąpiły te, które wystarczą do zapisu wieków: I, V, X). Zapytaj, w jakich sytuacjach spotkali się z zapisem liczb cyframi rzymskimi. Zapewne uczniowie odpowiedzą, że przy okazji zapisywania numerów klas, dat, wieków itp. Wyjaśnij, że numery wieków zawsze piszemy cyframi rzymskimi. Poleć uczniom, by otworzyli zeszyty ćwiczeń na stronach 20-21. Poproś o przypomnienie, kim jest postać, którą przedstawia ikona i jaką umiejętność będą ćwiczyć podczas lekcji (porządkowanie wydarzeń w czasie). Zapowiedz uczniom, że teraz Profesor Czas nauczy ich zapisywać wieki cyframi rzymskimi. Przeczytaj głośno komentarz Profesora umieszczony przed ćwiczeniem 1. Następnie poleć jednemu dziecku głośno przeczytać polecenia do ćwiczenia 1 na s. 20. Upewnij się, że wszyscy je zrozumieli. Wspólnie zróbcie dwa przykłady, a pozostałe niech uczniowie zrobią samodzielnie. Sprawdź, czy wszyscy wykonali prawidłowo. Jeśli nie, wykonajcie ćwiczenie jeszcze raz na tablicy. Następnie poleć wykonanie ćwiczenia 2 ze s. 20 w zeszycie ćwiczeń, ale wcześniej przeczytaj odnoszący się do niego komentarz Profesora. Zaznacz, że zamiast patyczków uczniowie mogą wykorzystać kredki lub pisaki. Sprawdź, czy wykonali ćwiczenie prawidłowo. W razie trudności zróbcie je wspólnie. Przeczytaj uczniom następne wskazówki Profesora Czas (z góry strony 21). Upewnij się, czy uczniowie zrozumieli zasadę zapisu liczb IV, IX, i XIV, XIX. Następnie poleć im wykonanie ćwiczeń 3 i 4 na s. 20-21 w zeszycie ćwiczeń, w których uczniowie sprawdzą swoje umiejętności w zakresie zapisu wieków cyframi rzymskimi. Po wykonaniu ćwiczeń skontroluj, jak sobie z tym poradzili. 15 minut5. Na koniec zapytaj uczniów, jakie osiągnięcia i wynalazki Rzymian wykorzystujemy do dziś i które z nich budzą ich największy podziw. Spróbuj naprowadzić uczniów na wniosek, że przykłady te świadczą o tym, że nasza kultura dużo zaczerpnęła z kultury starożytnego Rzymu, lub sam podsumuj w ten sposób.Zadaj pracę domową. Dla wszystkich ćwiczenie 5 ze s. 21 zeszytu ćwiczeń. Dla chętnych zadaniem będzie zapisanie roku swojego urodzenia cyframi rzymskimi (wyjaśnij, że do wykonania tego zadania będzie konieczne zapoznanie się ze wskazówką, jaką daje Profesor Czas na dole strony 21 zeszytu ćwiczeń. Drugim zadaniem dla chętnych będzie wykonanie ćwiczenia na płycie CD-ROM (zagadnienie 2, ekran 4, zakładka 2). 5 minut

Temat: Cud śródziemnomorski(zajęcia nr 10 według rozkładu materiał przy 1 godzinie tygodniowo)Cele lekcji- rozwijanie umiejętności odczytywania i porównywania informacji zawartych w materiałach ikonograficznych - kształcenie umiejętności oceny znaczenia osiągnięć cywilizacji starożytnych dla współczesnych- dostrzeganie dorobku cywilizacyjnego epoki starożytnej Przebieg zajęć1. Sprawdź pracę domową. Upewnij się, że uczniowie potrafią zapisywać i odczytywać liczby od 1 do 21 cyframi rzymskimi oraz że pamiętają, iż w ten sposób oznacza się stulecia. Następnie skieruj uwagę uczniów na mapę na s. 43 w podręczniku i poproś, aby przypomnieli, jakie morze stało się wewnętrznym morzem imperium rzymskiego. 5 minut2. Zapoznaj uczniów z tematem lekcji. Przeczytaj opowiadanie ze s. 46-47 w podręczniku lub odtwórz słuchowisko z płyty CD (CD 1, temat 8). Korzystając ze słowniczka pojęć na s. 47 podręcznika wyjaśnijcie wspólnie niezrozumiałe dla uczniów terminy. Następnie poproś uczniów, aby korzystając z ilustracji opowiedzieli, jak wyglądała uczta w domu rzymskim (jak zachowywali się uczestnicy?, kto podawał potrawy? co jedzono?, w jakich pozycjach ucztowano, o czym rozmawiano)? 10 minut3. Odpowiedzi na ostatnie pytanie pozwolą na płynne przejście do kolejnego wątku lekcji. Wykonaj z uczniami ćwiczenie 1 na s. 47 podręcznika, polegające na wymienianiu osiągnięć starożytnych Greków i Rzymian. Gdy uczniowie wymienią osiągnięcia z dziedziny filozofii i rzymskiego prawa skieruj ich uwagę na zdjęcia na s. 49 w podręczniku. Poproś, by wyjaśnili, jaki dostrzegają związek tych fotografii ze starożytnym Rzymem i jego osiągnięciami - co przedstawiają zdjęcia (budowlę, osobę, przedmiot)?, jakich dziedzin życia dotyczą?, w jaki sposób wiążą się ze starożytnością? Podsumowaniem powinien być wniosek, że wiele z osiągnięć starożytnych wykorzystujemy współcześnie. 10 minut4. Wyjaśnij uczniom, iż jednym z podziwianych osiągnięć kultury starożytnych jest ich religia. Poproś o otworzenie podręczników na s. 50 i przyjrzenie się przedstawionym tam bogom. Zapytaj, jaki poznany na lekcjach historii lud wierzył w wielu bogów? (uczniowie powinni pamiętać religię Egipcjan). Wyjaśnij, że Rzymianie przejęli wiele elementów religii od starożytnych Greków, m.in. greckich bogów, ale nadawali im inne imiona. Poproś uczniów, by uważnie przyjrzeli się postaciom bogów na s. 50 podręcznika i zastanowili, w jaki sposób, mimo różnych imion, Grecy i Rzymianie mogli rozpoznać, że widzą wizerunek tego samego boga? Uczniowie powinni wskazać na przedmioty towarzyszące poszczególnym bogom. Wyjaśnij uczniom, że każdy z bogów przedstawiany był zawsze z tym samym przedmiotem, rośliną lub zwierzęciem. Takie znaki rozpoznawcze nazywane są atrybutami (zamiast wyjaśniać to własnymi słowami możesz przeczytać tekst znajdujący się u góry strony 50 w podręczniku). Następnie poproś uczniów o wykonanie ćwiczenia 1 ze s. 22 w zeszycie ćwiczeń. Sprawdź, czy wykonano je poprawnie. Wyjaśnij, że atrybuty są znakami rozpoznawczymi nie tylko bogów, ale też postaci sprawujących określone funkcje czy odgrywających role społeczne. Poproś, aby określili, jaki może być np. atrybut nauczyciela, ucznia, ogrodnika, fryzjera itp. Ponownie poproś o zwrócenie uwagi na zdjęcie sędziego na s. 49 podręcznika i wskazanie jego atrybutów. Zadaj pracę domową. Dla wszystkich ćwiczenia 2 i 3 ze s. 22-23 z zeszytu ćwiczeń, przeczytanie tekstów ze s. 51 podręcznika (Mity) oraz rozwiązanie testu ze s. 52 w podręczniku (sprawdź swoje wiadomości) - powiedz, że jeśli zajdzie taka potrzeba, uczniowie mogą go rozwiązać korzystając z podręcznika, płyty CD-ROM oraz z pomocy rodziców). Zadaniem dla chętnych może być wskazanie atrybutów dowolnej postaci przedstawionej na pomniku znajdującym się w waszej miejscowości, np. Zygmunta III Wazy w Warszawie. Jeżeli w waszej miejscowości nie ma odpowiedniego pomnika, możesz poprosić o zapisanie atrybutów dowolnych postaci, które nie były wymienione na lekcji, np. listonosza, ministra, itp. Zachęć wszystkich uczniów do zapoznania się z prezentacjami osiągnięć starożytnych Greków i Rzymian na płytach CD-ROM (Co wymyślili starożytni?, zagadnienie 2, ekran 5, zakładka 1). Powiedz dzieciom, że w przygotowaniu się do sprawdzianu pomoże im rozwiązanie ćwiczeń podsumowujących dział Dziedzictwo na płycie CD-ROM. 20 minut

Temat: Dziedzictwo - lekcja powtórzeniowo-sprawdzająca(zajęcia nr 11 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)Przebieg zajęć1. Sprawdź pracę domową. Szczególną uwagę poświęć sprawdzeniu i omówieniu testu ze s. 29 w podręczniku (sprawdź swoje wiadomości), który uczniowie mieli rozwiązać w domu. Rozwiązywanie tego testu nie jest na ocenę (służy głównie powtórzeniu i utrwaleniu wiadomości) ale możesz wyróżnić lub nagrodzić w inny sposób tych, którzy rozwiązali go bardzo dobrze. 10 minut2. Przeprowadź sprawdzian z działu Dziedzictwo. Wykorzystaj sprawdziany przygotowane przez Wydawnictwo Nowa Era do serii Był sobie człowiek dla klasy 4. Wytłumacz uczniom, jak mają zaznaczać odpowiedzi i w razie potrzeby wyjaśnij wszelkie wątpliwości. 20 minut3. Dalszą część lekcji możesz przeznaczyć na rozwiązanie razem z dziećmi i omówienie sprawdzianu (na następnej lekcji tylko podasz wyniki i wystawisz oceny). Alternatywnym rozwiązaniem będzie omówienie sprawdzianu i podanie wyników dopiero na następnej lekcji. W takim przypadku zaproponuj uczniom w pozostałym czasie lekcji wykonanie ćwiczenia aktywizującego Spytaj Greka ze s. 52 w podręczniku. Uwaga! Jeżeli zdecydujesz się na to drugie rozwiązanie, możesz ćwiczenia aktywizujące wykonać z uczniami przed sprawdzianem - pomoże to uczniom w przypomnieniu zagadnień z omawianego działu oraz rozładuje stres. Zadaj pracę domową. Dla wszystkich: przeczytać opowiadanie ze s. 56-57 w podręczniku. Dla chętnych: do wyboru ćwiczenie Pełno starożytności lub Skąd przychodzimy ze s. 52 w podręczniku. 15 minut

Temat: Poza granice poznania(zajęcia nr 12 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)Cele lekcji- utrwalenie umiejętności rozpoznawania podstawowych źródeł historycznych- kształcenie umiejętności cytowania fragmentu tekstu i wypowiedzi- zapoznanie uczniów z rolą religii dawniej i dziśPrzebieg zajęć1. Omów z uczniami wyniki testu sprawdzającego wiedzę i umiejętności z działu Dziedzictwo. 5 minut2. Odczytaj tekst wprowadzający do działu Religia ze s. 54 podręcznika. Poproś uczniów, aby przypomnieli, jak wyobrażali sobie swoich bogów starożytni Egipcjanie, Grecy i Rzymianie (polecenie ze s. 56 podręcznika). Poproś uczniów, aby podali źródło swojej wiedzy i spróbowali je sklasyfikować zgodnie z poznanymi wcześniej zasadami klasyfikacji źródeł historycznych. 10 minut3. Przeczytaj uczniom opowiadanie ze s. 56-57 w podręczniku lub odtwórz słuchowisko z płyty CD (CD 1, temat 9). Poleć odszukać w tekście słowa pana Różdżki, w których wyjaśniał pojęcia religia, wielobóstwo, jedynobóstwo. Zapisz te słowa na tablicy i poleć dzieciom, aby jeszcze raz wytłumaczyły ich znaczenie posługując się słowniczkiem z podręcznika na s. 57. Wyjaśnij, że przytoczone słowa pana Różdżki to cytaty, które mogą być innym rodzajem źródła historycznego. 10 minut 4. Przeczytajcie wskazówki Profesora Tekst ze s. 24 zeszytu ćwiczeń. Upewnij się, że uczniowie rozumieją, czym jest cytat. Następnie poproś o wykonanie ćwiczeń 1 i 2 ze s. 24 oraz ćwiczenia 3 ze s. 25 w zeszycie ćwiczeń. Sprawdź wyniki. Zadaj pracę domową. Dla wszystkich: polecenie 3 ze s. 57 w podręczniku (upewnij się, czy dzieci rozumieją polecenie). Dla chętnych ćwiczenie 5 ze s. 25 w zeszycie ćwiczeń oraz ćwiczenie na płycie CD-ROM polegające na rozpoznaniu cytatu (zagadnienie 3, ekran 2, zakładka 2). Zachęć uczniów do zapoznania się z materiałami multimedialnymi na płycie CD-ROM, m.in. o wierzeniach Słowian i Rzymian oraz o największych religiach współczesnego świata. 20 minut

Temat: Żydzi(zajęcia nr 13 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)Cele lekcji- kształcenie umiejętności czytania mapy historycznej (góry, pasma górskie, rzeki)- zapoznanie uczniów z podstawowymi faktami z zakresu historii, kultury i religii żydowskiejPrzebieg zajęć1. Sprawdź pracę domową. Poproś uczniów, by przypomnieli, w jakich bogów wierzyli starożytni Rzymianie (zaakcentuj fakt oddawania boskiej czci cesarzom). Przedstaw temat lekcji. Przeczytaj tekst z kolumny A na s. 60 podręcznika i poproś uczniów o wykonanie zadania A (wskazanie Palestyny na mapie na s. 54-55). Dopilnuj, by uczniowie zauważyli, że na mapie Palestyna znajduje się w granicach cesarstwa rzymskiego i wyjaśnij, że Rzymianie podbili te tereny (dodatkowo możesz ponownie przeczytać tekst wprowadzający ze s. 54 lub odtworzyć animację z płyty CD-ROM (zagadnienie 3, ekran 3, zakładka 1, podstrona Starożytny Izrael - z pominięciem ostatniego fragmentu o powstaniu i diasporze) oraz fragment pokazu slajdów z narracją Świątynia i święta księga (zagadnienie 3, ekran 3, zakładka 1 - fragment początkowy o Świątyni Jerozolimskiej, Arce Przymierza i tablicach z dziesięciorgiem przykazań). 10 minut2. Przeczytaj opowiadanie ze s. 58-59 w podręczniku lub odtwórz słuchowisko z płyty CD (CD 1, temat 10). Poproś o wykonanie polecenia 1 pod opowiadaniem na s. 59. Następnie zapytaj, czym religia żydowska różniła się od rzymskiej i innych ludów starożytności (wiara w jednego Boga). Poproś, by udzielając odpowiedzi uczniowie posługiwali się poznanymi na poprzedniej lekcji terminami wielobóstwo, jedynobóstwo, politeizm, monoteizm. Skieruj uwagę dzieci na dekalog na s. 59 w podręczniku. Poproś, by uczniowie kolejno przeczytali głośno po jednym przykazaniu. Następnie wspólnie wykonajcie polecenia 2 i 3 pod tekstem opowiadania. Poproś uczniów, by na podstawie tekstu opowiadania i/lub przedstawionych prezentacji multimedialnych wyjaśnili, co Żydzi mają na myśli, używając terminów naród (lud) wybrany i ziemia obiecana. 10 minut3. Poproś uczniów, by w tekście opowiadania odnaleźli słowa Atanazego Mola, w których wyjaśnia on bliźniakom, co działo się z Żydami po zniszczeniu ich Świątyni. Wskazany uczeń niech przeczyta głośno ten cytat. Poproś, by przyjrzeli się ilustracjom na s. 61 podręcznika i wyjaśnili, jak rozumieją słowa antykwariusza „Ich ojczyzną była religia”. Krótko opowiedz o Torze i synagogach. Zachęć uczniów do zapoznania się w domu z pokazami multimedialnymi na płycie CD-ROM - m.in. o zwyczajach Żydów zamieszkujących w Polsce. 5 minut4. Przejdź do części kursowej lekcji. Poproś o otworzenie podręczników na s. 54-55 oraz zeszytów ćwiczeń na s. 26-27. Przeczytaj głośno wskazówki Profesora Mapa zamieszczone u góry strony 26 w zeszycie ćwiczeń. Upewnij się, że uczniowie zrozumieli różnicę między „górą” a „górami” (łańcuchem górskim). Poleć im wykonanie ćwiczeń 1 i 2 (pierwsze elementy każdego ćwiczenia możecie wykonać wspólnie, następne niech uczniowie zrobią samodzielnie). Sprawdź poprawność wykonania zadań. 10 minut5. Przeczytajcie wskazówki Profesora Mapa zamieszczone przed zadaniem 3 w zeszycie ćwiczeń. Upewnij się, że uczniowie je zrozumieli (jeśli nie, przeczytaj je jeszcze raz i wyjaśnij pojecie źródła i ujścia korzystając z plastycznego schematu na s. 54 podręcznika (Odcinki rzeki). Poleć samodzielne wykonanie ćwiczeń 3 i 4 ze s. 26-27 zeszytu ćwiczeń. Sprawdź wyniki. Zadaj pracę domową. Dla wszystkich: zadanie D ze s. 60 podręcznika oraz ćwiczenie 5 ze s. 27 w zeszycie ćwiczeń (zaznacz, że poprawne wykonanie tego ćwiczenia będzie wymagało przypomnienia sobie wskazówek Profesora Mapa oraz zapoznania się ze schematem Odcinki rzeki na s. 54 podręcznika. Dla chętnych ćwiczenie na płycie CD-ROM (zagadnienie 3, ekran 3, zakładka 2) oraz do wyboru zadanie z gwiazdką ze s. 60 w podręczniku lub ćwiczenie 6 ze s. 27 w zeszycie ćwiczeń. 10 minut

Temat: Chrześcijanie(zajęcia nr 14 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)Cele lekcji- poznanie okoliczności powstania religii chrześcijańskiej i różnych rachub czasu w historii- kształcenie umiejętności porządkowania wydarzeń w kolejności chronologicznej (porządkowanie epok w kolejności chronologicznej, przyporządkowywanie wydarzeń do naszej ery i czasów przed naszą erą)- uświadomienie wpływu religii chrześcijańskiej na kulturę europejskąPrzebieg zajęć1. Sprawdź pracę domową. Poproś uczniów o przypomnienie, czym jest jedynobóstwo i w jakiej poznanej religii występowała ta zasada. 5 minut2. Podaj temat lekcji i powiedz, że uczniowie będą na lekcjach ćwiczyli umiejętność porządkowania wydarzeń w czasie, w czym pomoże im, znany już, Profesor Czas. Rozpocznij od wyjaśnienia pojęcia - epoka. Poproś o otwarcie podręczników na infografice Czas w historii na s. 66-67 i poleć odczytanie nazw epok nad osią czasu (na dole strony). Zapytaj, jakie wydarzenie przyjmuje się za koniec prehistorii i jak jest nazywana epoka, którą mamy obecnie. Możesz pokazać uczniom animację z płyty CD-ROM (zagadnienie 3, ekran 4, zakładka 1, podstrona Epoki historyczne). Poproś o otwarcie ćwiczeń na s. 28-29. Wykorzystując infografikę z podręcznika, uczniowie wykonają ćwiczenie 1 (epoki wcześniejsze i późniejsze). 10 minut3. Następnie przejdź do wyjaśnienia terminu era. Zwróć uwagę, że początek nowej erze, według której liczymy się lata, daje zawsze jakieś bardzo ważne wydarzenie. Dla chrześcijan były to narodziny Jezusa Chrystusa. Podkreśl, że taka rachuba czasu nie obowiązuje na całym świecie - były też inne ważne wydarzenia, od których ludzie liczą lata. Poproś o wyszukanie w podręczniku na s. 67 przykładów odmiennego mierzenia czasu oraz o obliczenie, który jest teraz rok według kalendarza muzułmańskiego i żydowskiego (do tego celu podziel klasę na dwie grupy, aby każdy uczeń wykonał jedno z tych poleceń). Uwaga! Aby uczniowie nie popełnili błędu wyjaśnij, że w chrześcijańskiej rachubie czasu nie istnieje rok zerowy. 5 minut4. Zapytaj uczniów, co wiedzą o postaci Jezusa Chrystusa - gdzie żył?, czego nauczał? itp. (w razie potrzeby przeczytaj tekst w kolumnie A ze s. 64 podręcznika. Zachęć do obejrzenia w domu pokazów multimedialnych z płyty CD-ROM o życiu Chrystusa i prześladowaniach jego wyznawców (Jezus Chrystus i Prześladowania chrześcijan - zagadnienie 3, ekran 4, zakładka 1). Następnie przeczytaj opowiadanie ze s. 62-63 podręcznika lub odtwórz słuchowisko z płyty CD (CD 1, temat 11). Zapytaj, dokąd przenieśli się w czasie Jaś i Małgosia i jaką postać tam spotkali. Potem poproś o zacytowanie fragmentu tekstu, który opowiada o prześladowaniach chrześcijan (zwróć uwagę na przyczyny prześladowań). Zapytaj, jak zmieniło się nastawienie cesarza do religii chrześcijańskiej i o czym świadczy jego chrzest. Poproś o porównanie obrzędu chrztu kiedyś i dzisiaj na podstawie ilustracji na stronach 63 i 65 (polecenie 2 ze s. 63). 10 minut5. Zapisz na tablicy skróty n.e. i p.n.e. i wyjaśnij, co oznaczają. Przeczytaj uczniom wskazówki Profesora Czas ze s. 28 zeszytu ćwiczeń. Poproś o wykonanie ćwiczenia 2 ze s. 28 w zeszycie ćwiczeń a następnie ćwiczenia 3 ze s. 29. Podkreśl, że w zapisach dat można pominąć oznaczenie n.e. i nie jest to błędem (przeczytaj wskazówkę, jaką daje Profesor Czas na str. 29). 10 minut6. Wróćcie na s. 64 podręcznika. Przeczytaj uczniom fragment tekstu B (o decyzji Konstantyna z 313 r.) oraz cały tekst z kolumny C. Poproś, aby uczniowie wymienili, jakie ważne dla chrześcijan zmiany w prawie wprowadzili Konstantyn i Teodozjusz. Poproś, by odczytali z osi czasu, w którym roku to nastąpiło. Na zakończenie porozmawiaj z uczniami o tym, czym różni się chrześcijaństwo od innych religii i jakie stawia wymagania swoim wyznawcom (możecie skorzystać z tekstu Kazania na Górze na s. 62 podręcznika). Zadaj zadanie domowe. Dla wszystkich ćwiczenie 4 ze s. 29 w zeszycie ćwiczeń. Dla chętnych ćwiczenie z osią czasu z płyty CD-ROM (zagadnienie 3, ekran 4, zakładka 2) oraz przygotowanie wypowiedzi ustnej na temat: Dlaczego chrześcijanie używają w stosunku do Żydów określenia „nasi starsi bracia w wierze”? 10 minut

Temat: Muzułmanie(zajęcia nr 15 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)Cele lekcji- wdrażanie uczniów do rozpoznawania różnych symboli religijnych- zapoznanie uczniów z założeniami religii islamu i związanymi z nią pojęciami- uświadomienie uczniom wkładu kultury arabskiej do kultury europejskiejPrzebieg zajęć1. Sprawdź pracę domową. Poleć uczniom wykonanie polecenia ze s. 68 w podręczniku (sprawdzenie na osi czasu daty ucieczki Mahometa z Mekki do Medyny). Odtwórz uczniom pokaz slajdów z płyty CD-ROM Mahomet (zagadnienie 3, ekran 5, zakładka 1) lub przeczytaj tekst z kolumny A na s. 70 podręcznika. Poleć uczniom wykonać polecenie A z tej samej strony. 5 minut2. Przeczytaj opowiadanie na s. 68-69 podręcznika lub odtwórz słuchowisko z płyty CD (CD 1, temat 12). Poproś uczniów, aby na podstawie wysłuchanego tekstu i ilustracji na s. 68 powiedzieli, kogo spotkali Jasiek i Małgośka, dokąd trafili w swoich podróżach w czasie i przed jaką budowlą się znajdują. Poproś o wykonanie polecenia 1 ze s. 69. Możesz dodatkowo odtworzyć animację płyty z CD-ROM Zasady islamu (zagadnienie 3, ekran 5, zakładka 1). Następnie na podstawie tekstu opowiadania (i animacji) uczniowie opowiedzą o zasadach islamu, posługując się słowniczkiem. Możesz to przeprowadzić w formie dramy - uczniowie wcielą się w rolę wyznawców islamu i będą odpowiadać w pierwszej osobie liczby pojedynczej na Twoje pytania - kim jestem? (muzułmaninem), w kogo wierzę? (w jedynego boga Allacha), gdzie spisane są zasady mojej religii? (w świętej księdze Koran), kto objawił mi religię? (prorok Mahomet), co to znaczy muzułmanin? (poddany Bogu), co nakazuje mi moja religia? (odbyć pielgrzymkę do Mekki, pięć razy dziennie modlić się, dawać jałmużnę ubogim, pościć raz w roku przez miesiąc). 15 minut3. Wykonajcie polecenie 2 znajdujące się pod opowiadaniem na s. 69. Dopilnuj, by uczniowie posługiwali się terminami znajdującymi się w słowniczku. W odpowiednich momentach kieruj uwagę uczniów na ilustracje na s. 71 (poproś o wskazanie wnętrza Wielkiego Meczetu, arabeski oraz minaretów). Następnie przeczytaj tekst z kolumny B ze s. 70. Poproś uczniów, by w tekście B oraz na s. 71 wyszukali informacje o innych osiągnięciach Arabów w dziedzinie kultury i nauki (uczniowie wymieniają, co zawdzięczamy Arabom). Możesz odtworzyć animację z płyty CD-ROM Cyfry arabskie (zagadnienie 3, ekran 5, zakładka 1). 15 minut4. Zaproponuj, by uczniowie spróbowali wykonać ćwiczenie D ze s. 70-71 podręcznika. Następnie otwórzcie zeszyty ćwiczeń na s. 30-31 i poleć uczniom wykonać ćwiczenia 1 i 2. Wcześniej przeczytaj wskazówki Profesora Obraz. Sprawdź poprawność wykonania ćwiczeń. Zadaj pracę domową. Dla wszystkich: narysować arabeskę lub monogram swojego imienia i nazwiska oraz rozwiązać test ze s. 73 w podręczniku (sprawdź swoje wiadomości) - powiedz, że jeśli zajdzie taka potrzeba, uczniowie mogą go rozwiązać korzystając z podręcznika, płyty CD-ROM oraz z pomocy rodziców. Dla chętnych: zadanie z gwiazdką ze s. 70 podręcznika oraz ćwiczenia 3 i 4 ze s. 31 w zeszycie ćwiczeń. Powiedz uczniom, że w przygotowaniu się do sprawdzianu pomoże im rozwiązanie ćwiczeń podsumowujących dział Religia na płycie CD-ROM. 10 minutTemat: Religia - lekcja powtórzeniowo-sprawdzająca(zajęcia nr 16 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)

Przebieg zajęć1. Sprawdź pracę domową. Szczególną uwagę poświęć sprawdzeniu i omówieniu testu ze s. 73 w podręczniku (sprawdź swoje wiadomości), który uczniowie mieli rozwiązać w domu. Rozwiązywanie tego testu nie jest na ocenę (służy głównie powtórzeniu i utrwaleniu wiadomości) ale możesz wyróżnić lub nagrodzić w inny sposób tych, którzy rozwiązali go bardzo dobrze. 10 minut2. Przeprowadź sprawdzian z działu Dziedzictwo. Wykorzystaj sprawdziany przygotowane przez Wydawnictwo Nowa Era do serii Był sobie człowiek dla klasy 4. Wytłumacz uczniom, jak mają zaznaczać odpowiedzi i w razie potrzeby wyjaśnij wszelkie wątpliwości. 20 minut3. Dalszą część lekcji możesz przeznaczyć na rozwiązanie razem z dziećmi i omówienie sprawdzianu (na następnej lekcji tylko podasz wyniki i wystawisz oceny). Alternatywnym rozwiązaniem będzie omówienie sprawdzianu i podanie wyników dopiero na następnej lekcji. W takim przypadku zaproponuj uczniom w pozostałym czasie lekcji wykonanie ćwiczenia aktywizującego Koła ze s. 72 w podręczniku. Uwaga! Jeżeli zdecydujesz się na to drugie rozwiązanie, możesz ćwiczenia aktywizujące wykonać z uczniami przed sprawdzianem - pomoże to uczniom w przypomnieniu zagadnień z omawianego działu oraz rozładuje stres. Zadaj pracę domową. Dla wszystkich: przeczytać opowiadanie ze s. 76-77 w podręczniku. Dla chętnych: do wyboru ćwiczenie Mam kilka pytań lub Tajemnice serca ze s. 72 w podręczniku. 15 minut

Temat: Porządek musi być(zajęcia nr 17 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)Cele lekcji - utrwalenie umiejętności cytowania fragmentu tekstu i wypowiedzi- kształcenie umiejętności wskazywania cech legendy- kształcenie umiejętności rozpoznawania elementów prawdziwych i fikcyjnych na przykładzie legend- dostrzeżenie przez uczniów zasad funkcjonowania państwaPrzebieg zajęć1. Omów z uczniami wyniki sprawdzianu z działu Religia. 5 minut2. Poproś wybranego ucznia o odczytanie tekstu ze s. 74 w podręczniku, który wprowadzi uczniów do nowego działu Państwo. Zwróć uwagę uczniów na fakt, że na gruzach starożytnego państwa rzymskiego narodziły się nowe, europejskie monarchie. Poproś o zacytowanie fragmentu tekstu odnoszącego się do tego faktu. 5 minut 3. Przeczytaj opowiadanie ze s. 76-77 podręcznika lub odtwórz słuchowisko z płyty CD (CD 1, temat 13). Poproś uczniów aby ustnie odpowiedzieli na pytanie 1 ze s. 77 w podręczniku oraz określili atrybuty policjanta widoczne na ilustracji. Następnie poproś, aby posługując się słowniczkiem wyjaśnili inne określenia związane ze sprawowaniem władzy: autorytet, państwo, policja, sąd, adwokat, prokurator, norma, władza. Zapytaj uczniów o dokument, w którym zapisane są ich prawa i obowiązki (uczniowie powinni wskazać na Kodeks ucznia, możecie przytoczyć przykładowe zapisane w nim prawa). 15 minut4. Poleć uczniom, aby otworzyli zeszyt ćwiczeń na s. 32-33 i odczytajcie komentarz Profesora Tekst o cechach legendy. Upewnij się, czy wszyscy zrozumieli i zadaj im do wykonania ćwiczenie 1 i 2. Sprawdź wyniki. Upewnij się, czy uczniowie umieją rozróżniać elementy prawdziwe od fikcyjnych. Wykonajcie pierwszą część ćwiczenia 3 (Legenda o pochodzeniu godła polskiego) - przeczytaj głośno legendę a uczniowie niech śledzą tekst w podręczniku (s. 83). Zadaj pracę domową. Dla wszystkich: druga część ćwiczenia 3 ze s. 33 w zeszycie ćwiczeń oraz polecenie 2 ze s. 77 w podręczniku. Dla chętnych: przygotować się do opowiadania legendy z Waszego regionu (możesz wykorzystać ćwiczenie 4 ze s. 33 w zeszycie ćwiczeń) oraz ćwiczenie o rozróżnianiu elementów prawdziwych od fikcyjnych w relacji Jaśka o przygodzie z dzielnicowym za płycie CD-ROM (zagadnienie 4, ekran 2, zakładka 2). 20 minut

Temat: Cesarz i papież(zajęcia nr 18 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)Cele- kształcenie umiejętności czytania mapy historycznej (legenda mapy)- utrwalenie umiejętności czytania mapy (kierunki świata, źródło i ujście oraz dolny i górny bieg rzeki)- zrozumienie przez uczniów roli króla w średniowieczu- poznanie postaci Karola Wielkiego jako króla Franków i cesarza- uświadomienie uczniom obowiązków spoczywających na osobach sprawujących władzęPrzebieg zajęć1. Sprawdź pracę domową. Poproś uczniów, by przypomnieli, co stało się w V wieku z cesarstwem zachodnim i jakie państwo powstało na jego gruzach. Jeżeli uczniowie tego nie pamiętają, możesz przeczytać jeszcze raz tekst wprowadzający ze s. 74 podręcznika lub zaproponować, by uczniowie sami odszukali w nim odpowiedzi na postawione pytanie. 5 minut2. Przeczytaj uczniom tekst z kolumny A na s. 80 podręcznika i poproś o wykonanie zadania A. Poproś o ponowne odczytanie ostatniego zdania powyższego tekstu i spróbujcie wspólnie wyjaśnić jego znaczenie. Poproś, by uczniowie w tekście wskazali fragmenty mówiące, jak ten sojusz się przejawiał i jakie korzyści miały z niego obie strony. 5 minut3. Poproś o otworzenie podręczników na plastycznej mapie na s. 74-75. Niech uczniowie spróbują wskazać na mapie obszar pozostający pod władzą Franków. Prawdopodobnie część uczniów wykona to zadanie, korzystając intuicyjnie z zamieszczonej na dole mapy legendy, ale niektórzy mogą sobie nie poradzić. Skieruj uwagę uczniów na ramkę zawierającą legendę mapy i wytłumacz krótko, czym jest legenda mapy i jak z niej należy korzystać. Możesz przeczytać uczniom wskazówki Profesora Mapa ze s. 34 zeszytu ćwiczeń. Następnie dokończcie zadanie polegające na wskazaniu obszaru państwa Franków i przejdźcie do wykonania ćwiczeń 1 i 2 ze s. 34 zeszytu ćwiczeń. Wykonaj wspólnie z uczniami po jednym przykładzie a resztę poleć rozwiązać samodzielnie. Sprawdź poprawność wykonania ćwiczeń. 10 minut4. Przejdźcie ponownie do zagadnień merytorycznych. Przeczytaj opowiadanie ze s. 78-79 w podręczniku lub odtwórz słuchowisko z płyty CD (CD 1, temat 14). Poproś, by uczniowie wykonali polecenie 2 pod tekstem opowiadania (wymienili obowiązki średniowiecznego władcy) posługując się cytatami z opowiadania. Zaproponuj, by zastanowili się, które z nich także dzisiaj należą do zadań osób sprawujących władzę. Następnie poproś o wykonanie polecenia 1 pod tekstem opowiadania (porównanie ilustracji). Część uczniów z pewnością oprócz zewnętrznego podobieństwa przedmiotów i sposobu ich trzymania dostrzeże głębszy sens. Przy pomocy słowniczka wyjaśnijcie termin insygnium (i insygnia). Poproś uczniów o przyjrzenie się ilustracji przedstawiającej rzeźbę Karola Wielkiego na s. 81 i wykonanie zadania D ze s. 80 podręcznika. Poproś, aby uzasadnili odpowiedzi, korzystając ze słowniczka na s. 79 podręcznika. Nie musisz wyczerpywać tematu insygniów, gdyż będzie on jeszcze poruszony na lekcji 20 (Zjazd w Gnieźnie). 10 minut 5. Przeczytaj uczniom tekst z kolumny C na s. 80 (jeżeli uważasz, że jest taka potrzeba, dla podsumowania omówionych treści możesz wcześniej przeczytać także tekst B) oraz poproś o wykonanie zadania C. Podsumuj stwierdzeniem, że mimo rozpadu państwa karolińskiego idea cesarstwa przetrwała, oraz że cesarze i papieże w średniowieczu byli najważniejszymi przywódcami zachodniej Europy (choć dochodziło miedzy nimi do konfliktów). 5 minut6. Ponownie przejdź do kształcenia umiejętności posługiwania się mapą historyczną. Poleć uczniom otworzyć podręcznik na s. 82. Zaznacz, że dzięki legendzie mapy bez problemów odczytają mapę, której nigdy wcześniej nie widzieli. Omówcie krótko wspólnie każdy element legendy i poleć wykonanie ćwiczenia 3 ze s. 35 w zeszycie ćwiczeń. Sprawdź poprawność wykonania ćwiczenia i poproś o przypomnienie, w jaki sposób na mapie pokazuje się bieg rzek (od źródła do ujścia). Następnie poleć wykonanie ćwiczenia 4 z tej samej strony (pierwsze zadanie uzupełnijcie wspólnie). W wypadku kłopotów z rozwiązaniem zadania pozwól na korzystanie ze „ściągawki” na s. 54 podręcznika (Odcinki rzeki). Sprawdź, czy uczniowie zrobili zadanie prawidłowo. Zadaj pracę domową. Dla wszystkich ćwiczenie 5 ze s. 35 w zeszycie ćwiczeń. Dla chętnych ćwiczenie z mapą na płycie CD-ROM (zagadnienie 4, ekran 3, zakładka 2) oraz zadanie z gwiazdką ze s. 80 w podręczniku. 10 minut

Temat: Narodziny Polski(zajęcia nr 19 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)

Cele lekcji- kształcenie umiejętności porządkowania wydarzeń w kolejności chronologicznej (przyporządkowywanie dat do wieków, obliczanie, ile lat minęło między wydarzeniami)- poznanie legendarnych i faktycznych okoliczności powstania państwa polskiego oraz osiągnięć Mieszka I.- uświadomienie znaczenia przyjęcia chrztu przez Mieszka.Przebieg zajęć1. Sprawdź zadanie domowe. Powiedz, że lekcja będzie dotyczyć początków naszego państwa. Następnie poproś o przypomnienie legend związanych z początkami państwa polskiego. Przypomnijcie, że w legendach ważną rolę odgrywają wydarzenia fikcyjne. Zaznacz, że na dzisiejszej lekcji odkryjecie prawdziwe początki państwa polskiego. Zapytaj uczniów, jakie polskie plemiona poznali na ostatnich zajęciach i gdzie były ich siedziby (poproś o wskazanie ich na mapie na s. 82 w podręczniku oraz opisanie ich położenia, używając określeń dolny, górny, środkowy bieg rzeki. Przypomnij uczniom, że były to plemiona słowiańskie. Wyjaśnij uczniom znaczenie terminu plemię na przykładzie schematu ze s. 87 podręcznika. Powiedz, że początki polskiej państwowości sięgają X wieku i są związane z księciem Mieszkiem, władcą plemienia Polan, który zjednoczył wiele plemion słowiańskich. Zaznacz, że w odróżnieniu od wymienionych wcześniej postaci z legend (np. Lech, Piast) Mieszko jest postacią historyczną, czyli istniał naprawdę. Upewnij się, że uczniowie rozumieją tę różnicę. Zaznacz, że temu władcy zawdzięczamy fakt, że Polska dołączyła do grupy krajów chrześcijańskich. 15 minut2. Przeczytaj opowiadanie ze s. 84-85 podręcznika lub odtwórz słuchowisko z płyty CD (CD 2, temat 15). Zapytaj uczniów, w jakie czasy przenieśli się tym razem Jaś i Małgosia oraz zadaj pytania związane z tekstem: jaką budowlę zlecił do wykonania książę Mieszko i do czego ona była potrzebna? Skąd przybyli posłańcy i jaką wieść przywieźli księciu? Poproś uczniów o odszukanie w tekście opowiadania informacji, jakie były korzyści z chrztu dla Mieszka i jego poddanych. 10 minut3. Następnie poleć uczniom, by na osi czasu odczytali datę chrztu Polski. Zapytaj, który to wiek. Gdyby uczniowie mieli z tym problem, odeślij ich do wskazówki na s. 66 w podręczniku (Jak samemu obliczyć wiek?). Wytłumacz i pomóż zrozumieć im tę zależność, że wiek jest liczbą o 1 większą, niż liczba setek w dacie. Podkreśl, że określanie wieku jest bardzo ważną i potrzebną umiejętnością, która przyda im się wielokrotnie w dalszym kształceniu. Następnie poleć uczniom otwarcie zeszytów ćwiczeń na s. 36-37. Poproś o głośne przeczytanie polecenia do ćwiczenia 1 na str. 36. Wspólnie wykonajcie to zadanie, a datę chrztu Polski każ uczniom zamalować kolorem, aby łatwiej ją zapamiętali. Podkreśl, że to bardzo ważna data w naszej historii. 5 minut4. Powiedz uczniom, że przy określaniu wieku najłatwiej o pomyłkę w przypadku dat granicznych - rozpoczynających i kończących dany wiek. Dlatego wymaga to szczególnej uwagi. Przeczytaj głośno polecenie do ćwiczenia 4 na s. 37 w zeszycie ćwiczeń i omów podany przykład. Wspólnie wykonujcie dalej to ćwiczenie, a do każdego kolejnego przykładu poproś innego ucznia. 5 minut5. Kolejną umiejętnością, którą powinni opanować uczniowie, jest obliczanie upływu lat między wydarzeniami (ile lat minęło…). Najpierw poproś, aby policzyli, ile lat temu był chrzest Mieszka. Zapytaj, jakie działanie matematyczne trzeba wykonać. Poproś chętnych o zrobienie tego na tablicy. Podobnie niech wykonają 2 przykłady z ćwiczenia 5 na s. 37. 5 minut6. Na koniec lekcji poleć wykonać ustnie polecenie 2 ze s. 85 podręcznika (Dlaczego księcia Mieszka nazywa się „budowniczym państwa polskiego”?). Zadaj pracę domową. Dla wszystkich: dokończyć wszystkie ćwiczenia ze s. 36-37 w zeszycie ćwiczeń. Dla chętnych: ćwiczenie z gwiazdką na s. 86 w podręczniku oraz ćwiczenie na płycie CD-ROM (zagadnienie 4, ekran 4, zakładka 2).

Temat: Zjazd w Gnieźnie(zajęcia nr 20 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)Cele lekcji- kształcenie umiejętności analizy źródeł ikonograficznych- wdrażanie uczniów do oceniania znaczenia wydarzeń historycznych- zapoznanie uczniów z osiągnięciami monarchii Bolesława ChrobregoPrzebieg zajęć1. Sprawdź pracę domową. Poproś uczniów, aby przypomnieli, jak nazywał się pierwszy historyczny władca Polski i wymienili jego największe osiągnięcia. Następnie przeczytaj tekst z kolumny A ze s. 92 podręcznika. Wykonaj z uczniami zadanie A. Spróbujcie przeanalizować wspólnie źródło ikonograficzne (fragment drzwi gnieźnieńskich) ze s. 93, stosując następujące pytania: co to za rodzaj źródła historycznego? jakie postacie zostały przedstawione?, jakiego wydarzenia dotyczy źródło?, co świadczy o tym, iż wykupywane są zwłoki biskupa Wojciecha? 10 minut2. Przeczytaj opowiadanie z podręcznika ze s. 90-91 lub odtwórz słuchowisko z płyty CD (CD2, temat 16). Upewnij się, czy wszyscy uczniowie rozumieją pojęcia zawarte w tekście. W przypadku niejasności skorzystaj ze słownika pojęć na s. 91 lub na płycie CD-ROM. Poproś uczniów by wyjaśnili, o jakim wydarzeniu opowiadał mnich Jaśkowi oraz poproś, by uczniowie wskazywali te postaci (mnich, Otton III, Bolesław) oraz ważne przedmioty (miniatura, włócznia św. Maurycego, diadem) na ilustracjach na s. 90 i 93. 15 minut3. Zaproponuj uczniom, by na podstawie tekstu opowiadania wskazali wymienione na miniaturze na s. 93 podręcznika i określili, co one symbolizują. Wyjaśnij uczniom koncepcję Ottona III w zakresie odbudowy Cesarstwa Rzymskiego i wymień, które części Europy miały wejść w jego skład. Następnie poproś o wykonanie ćwiczenia 1 ze s. 38 w zeszycie ćwiczeń (wcześniej przypomnij uczniom, czym są insygnia - możesz wykorzystać wskazówki Profesora Obraz oraz skorzystać ze słowniczka na s. 79 podręcznika. Poproś o wskazanie insygniów na ilustracji na s. 39 zeszytu ćwiczeń (lub w podręczniku na s. 88). 10 minut4. Poproś uczniom o wykonanie ćwiczenia 2 oraz 3 w zeszycie ćwiczeń na s. 38-39. Zadaj pracę domową. Dla wszystkich dokończyć ćwiczenie 3 na s. 39 zeszytu ćwiczeń (uczniowie raczej nie zdążą zrobić go w całości na lekcji) oraz pisemnie zadanie B ze s. 92. Zadaniem dla wszystkich będzie także rozwiązanie testu ze s. 95 w podręczniku (sprawdź swoje wiadomości) - powiedz, że jeśli zajdzie taka potrzeba, uczniowie mogą go rozwiązać korzystając z podręcznika, płyty CD-ROM oraz z pomocy rodziców.Dla chętnych zadanie z gwiazdka ze s. 92 podręcznika oraz ćwiczenie (dobieranie insygniów królewskich) z płyty CD-ROM (zagadnienie 4, ekran 5, zakładka 2). Powiedz uczniom, że w przygotowaniu się do sprawdzianu pomoże im rozwiązanie ćwiczeń podsumowujących dział Państwo na płycie CD-ROM. 10 minut

Temat: Państwo - lekcja powtórzeniowo-sprawdzająca(zajęcia nr 21 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)Przebieg zajęć1. Sprawdź pracę domową. Szczególną uwagę poświęć sprawdzeniu i omówieniu testu ze s. 95 w podręczniku (sprawdź swoje wiadomości), który uczniowie mieli rozwiązać w domu. Rozwiązywanie tego testu nie jest na ocenę (służy głównie powtórzeniu i utrwaleniu wiadomości) ale możesz wyróżnić lub nagrodzić w inny sposób tych, którzy rozwiązali go bardzo dobrze. 10 minut2. Przeprowadź sprawdzian z działu Państwo. Wykorzystaj sprawdziany przygotowane przez Wydawnictwo Nowa Era do serii Był sobie człowiek dla klasy 4. Wytłumacz uczniom, jak mają zaznaczać odpowiedzi i w razie potrzeby wyjaśnij wszelkie wątpliwości. 20 minut3. Dalszą część lekcji możesz przeznaczyć na rozwiązanie razem z dziećmi i omówienie sprawdzianu (na następnej lekcji tylko podasz wyniki i wystawisz oceny). Alternatywnym rozwiązaniem będzie omówienie sprawdzianu i podanie wyników dopiero na następnej lekcji. W takim przypadku zaproponuj uczniom w pozostałym czasie lekcji wykonanie ćwiczenia aktywizującego Trzy kroki do króla ze s. 94 w podręczniku. Uwaga! Jeżeli zdecydujesz się na to drugie rozwiązanie, możesz ćwiczenia aktywizujące wykonać z uczniami przed sprawdzianem - pomoże to uczniom w przypomnieniu zagadnień z omawianego działu oraz rozładuje stres. Zadaj pracę domową. Dla wszystkich: przeczytać opowiadanie ze s. 98-99 w podręczniku. Dla chętnych: do wyboru ćwiczenie Sam sobie królem lub Muzeum ze s. 94 w podręczniku. 15 minut

Temat: Życie jest teatrem(zajęcia nr 22 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)

Cele lekcji - utrwalenie umiejętności rozróżniania elementów fikcyjnych i prawdziwych (cechy legendy) - kształcenie umiejętności wyróżniania cech roczników- zapoznanie uczniów ze średniowiecznymi grupami i ruchami społecznymiPrzebieg zajęć1. Omów z uczniami wyniki sprawdzianu z działu Państwo. 5 minut2. Poproś uczniów, aby na przygotowanych karteczkach zapisali swoje imię i nazwę organizacji, zespołu lub grupy, do którego należą (wyjaśnij, że nie muszą to być formalne ani oficjalnie działające organizacje; powiedz, że karteczki wykorzystacie w dalszej części lekcji i poproś o podawanie prawdziwych informacji). 5 minut3. Przeczytaj opowiadanie ze s. 98- 99 w podręczniku lub odtwórz słuchowisko z płyty CD (CD 2, temat 17). 5 minut4. Zorganizuj w klasie grę w adresy wg pomysłu Gosi (chętni uczniowie odgrywają w formie pantomimy „ społeczne adresy” z karteczek, pozostali próbują odgadnąć, do jakiej grupy należą). Poproś uczniów, aby swoje karteczki przykleili magnesami na tablicy lub za pomocą kleju do dużego arkusza papieru, identyczne lub podobne adresy posegreguj w grupy. Podsumuj, że możemy należeć do różnych małych grup i jednocześnie tworzyć duże grupy np. państwo, naród, mniejszość narodowa, całe społeczeństwo. Wyjaśnijcie przy pomocy słowniczka te terminy. 15 minut 5. Poleć uczniom, aby otworzyli podręcznik na mapie na s. 96-97. Odczytaj tekst wprowadzający (po lewej stronie). Poproś uczniów, by wymienili grupy społeczne istniejące w średniowieczu. Możesz pokazać materiał z płyty CD-ROM Grupy społeczne w średniowieczu lub/i Drabina społeczna w średniowieczu (zagadnienie 5, ekran 2, zakładka 1). Wyjaśnij, że każdej z tych grup poświęcicie odrębną lekcję. Następnie poproś, by na podstawie mapy uczniowie określili cel wyprawy krzyżowej. Przeczytajcie wspólnie tekst rocznika pierwszej krucjaty. Poproś uczniów, by zwrócili uwagę, w jaki sposób jest on zapisany. Następnie przeczytaj komentarze Profesora Tekst ze s. 40 zeszytu ćwiczeń o cechach roczników. Poleć uczniom wykonanie znajdującego się pod komentarzami ćwiczenia 1 ze s. 40 zeszytu ćwiczeń (upewnij się, że uczniowie zrozumieli polecenie (zwłaszcza wyrażenie godnych pamięci). Sprawdź wyniki. 10 minut6. Zaproponuj uczniom wykonanie ćwiczenia 2 ze s. 41 w zeszycie ćwiczeń (napisanie rocznika własnego życia) Zaznacz, że należy bardzo dobrze przemyśleć, które wydarzenie (najważniejsze) zapiszemy w danym roku. Zadaj pracę domową. Dla wszystkich: dokończyć ćwiczenie 2. Dla chętnych: ćwiczenie na płycie CD-ROM polegające na dopasowaniu ról społecznych Jasia (zagadnienie 5, ekran 2, zakładka 1). Zachęć uczniów do zapoznania się z materiałami multimedialnymi na płycie CD-ROM, m.in. o mniejszościach narodowych w Polsce i o przebiegu I krucjaty. 5 minut

Temat: Ci, co się modlą(zajęcia nr 23 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)

Cele lekcji- kształcenie umiejętności czytania mapy historycznej (orientowanie planu i mapy, oznaczenia kierunków świata, podziałka na mapie)- poznanie średniowiecznych zakonów i zasad życia zakonnego- uświadomienie korzyści, jakie w średniowieczu wynikały dla społeczeństwa z działalności duchownychPrzebieg zajęć1. Sprawdź pracę domową. Przeczytaj uczniom tekst z kolumny A na s. 102 podręcznika. Upewnij się, że uczniowie rozumieją, że w chrześcijaństwie istnieje podział na osoby świeckie i duchowne. Poproś, by uczniowie wspólnie odpowiedzieli na pytanie zamieszczone nad tekstem opowiadania na s. 100 podręcznika, a następnie wykonali ustnie zadanie A ze s. 102 (oba zadania się uzupełniają). Następnie przeczytaj opowiadanie ze s. 100-101 podręcznika lub odtwórz słuchowisko z płyty CD (CD 2, temat 18). Poproś o wykonanie polecenia 1 pod tekstem opowiadania. Przeczytaj tekst z kolumny B na s. 102 i poleć wykonanie zadania B. Poproś, by uczniowie na podstawie tekstu wyjaśnili, czym były zakony żebracze, i które zgromadzenia zakonne do nich się zalicza. Poproś o przypomnienie nazwy zakonu żeńskiego, z którym zetknęły się bliźniaki w opowiadaniu, i przypomnienie, czym zajmowały się siostry (klaryski). Niech uczniowie otworzą podręcznik na infografice na s. 104-105. Możesz krótko wyjaśnić, czym były zakony rycerskie. Poproś, by uczniowie odczytali ich nazwy ze s. 105 podręcznika. 15 minut3. Przeczytaj uczniom tekst ze s. 104 podręcznika (drugi akapit) i skieruj ich uwagę na ilustrację przedstawiającą stroje zakonników. Zaznacz, że strój sióstr z zakonu żeńskiego można obejrzeć na s. 101 podręcznika. Następnie przeprowadźcie w klasie konkurs na rozpoznawanie zakonników, w którym uczniowie wcielą się w ich role. Uczniowie losują przygotowane na karteczkach nazwy zakonów i nie zdradzają ich kolegom i koleżankom. Następnie na podstawie tekstów i ilustracji z podręcznika wykorzystanych na lekcji (tekstów z kolumn A i B, tekstu ze s. 104 oraz ilustracji ze s. 101 i 104) przygotowują trzyzdaniową wypowiedź na temat danego zakonnika (jakie złożyłem śluby, czym się zajmuję, jaki noszę strój lub inne). Wyznaczeni uczniowie, wcielając się w role zakonników (lub siostry zakonnej), opowiadają o odgrywanym zakonniku bez zdradzania nazwy zakonu (wypowiadają się w pierwszej osobie w czasie teraźniejszym). Wypowiedź kończą zdaniem „Należę do zakonu … - i w tym momencie reszta uczniów wymienia odgadniętą nazwę zakonu. Poproś uczniów, by informację o stroju przedstawiali na końcu wypowiedzi. Zadbaj, by w miarę możliwości wystąpił jeden przedstawiciel każdego poznanego zakonu (benedyktyn, cysters, franciszkanin, dominikanin, klaryska, możesz listę rozszerzyć o templariusza, joannitę i Krzyżaka). 15 minut4. Przejdź teraz do kształcenia umiejętności czytania mapy historycznej. Otwórzcie zeszyty ćwiczeń na s. 42-43. Przeczytaj wskazówki Profesora Mapa ze s. 42 zeszytu ćwiczeń i poleć uczniom wykonanie ćwiczenia 1 (wykorzystując ilustracje w ramce na s. 96 podręcznika). Przed wykonaniem ćwiczenia możesz odtworzyć animację z płyty CD-ROM z instrukcją, jak orientować plan (zagadnienie 5, ekran 3, zakładka 2, podstrona Profesor Mapa). Następnie wykonajcie ćwiczenia 2 i 3 ze s. 43 w zeszycie ćwiczeń (korzystając z podręcznika na s. 103 oraz 115). Przed każdym ćwiczeniem przeczytaj wskazówki Profesora Tekst a na koniec sprawdź poprawność wykonania zadań. Zadaj pracę domową. Dla wszystkich: zadanie C ze s. 102 (wyjaśnij, że do prawidłowego wykonania zadania konieczne będzie przeczytanie tekstu w kolumnie C i przypomnij wymyślona przez Gosię zabawę w adresy). Dla chętnych: zadanie z gwiazdką z tej samej strony podręcznika oraz ćwiczenie na płycie CD-ROM (zagadnienie 5, ekran 3, zakładka 2). 15 minut

Temat: Ci, co walczą(zajęcia nr 24 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)Cele lekcji- poznanie warunków życia rycerzy i ich obyczajów,- kształcenie umiejętności porządkowania wydarzeń w kolejności chronologicznej (przyporządkowywanie dat do części wieków - początek, koniec, pierwsza i druga połowa).- uświadomienie wpływu zasad postępowania rycerzy na dzisiejsze wzory zachowań.Przebieg zajęć1. Sprawdź zadanie domowe. Zapytaj uczniów, jakie zapamiętali z poprzedniej lekcji nazwy zakonów oraz czym się zajmowali zakonnicy w średniowieczu. Zapoznaj uczniów z tematem lekcji. 5 minut2. Zapytaj uczniów, co słyszeli na temat rycerzy (z czym im kojarzy się ten termin). Poleć otwarcie podręczników na s. 109 i opisanie (na podstawie ilustracji) wyglądu rycerza. Następnie niech dzieci obejrzą rysunek na s. 105 i opiszą wygląd zamku rycerskiego (z użyciem podanych tam pojęć). Zapytaj, jaką korzyść zamki mogły przynieść członkom innych grup społecznych i po czym można poznać, że jest to budowla o charakterze obronnym. 5 minut3. Przeczytaj uczniom opowiadanie ze s. 106-107 w podręczniku lub odtwórz słuchowisko z płyty CD (CD 2, temat 19). Zapytaj, kim został mianowany Jasiek przez rycerza podczas uczty. Poleć uczniom odszukanie w tekście fragmentu, który mówi o obowiązkach giermka, a następnie poproś o wykonanie ćwiczenia 1 na s. 107. Dokładnie omówcie obowiązki rycerza i zasady, jakimi się kierował w swoim postępowaniu. W nawiązaniu do współczesności, zapytaj uczniów, jakie zachowania uchodzą dzisiaj za rycerskie. 10 minut4. Porozmawiajcie też o obyczajach rycerskich. Poproś, by uczniowie na podstawie ilustracji ze s. 105 w podręczniku określili, czym zajmowali się rycerze w czasie pokoju (m.in. turnieje rycerskie). Obejrzyjcie film Od pazia do rycerza z płyty CD-ROM (zagadnienie 5, ekran 4, zakładka 1) i zapytaj uczniów, jak można było zostać rycerzem. Spróbujcie zainscenizować scenkę dramową pasowania na rycerza - poproś chętnych uczniów, aby wcielili się w role. 10 minut5. Następnie poproś uczniów o przeczytanie tekstu w kolumnie C na s. 108 i wykonanie zadania C. Zapytaj także, co było głównym zajęciem szlachty. Podsumuj zajęcia. 5 minut6. Przejdźcie do zadań w zeszycie ćwiczeń na s. 44-45. Powiedz uczniom, że przyporządkowując daty do wieków można doprecyzować, w jakiej części wieku dane zdarzenie miało miejsce. Przeczytaj uczniom wskazówki Profesora Czas. Przejdźcie do ćwiczenia 1 na s. 44. Uczniowie pracują samodzielnie. Po sprawdzeniu, jak sobie poradzili z zadaniem, poproś o przypomnienie, ile lat ma wiek, a ile połowa wieku. Następnie poleć im przeczytać wskazówkę Profesora Czas z dołu strony 44 oraz wykonanie ćwiczenia 3 na następnej tronie. Zadaj pracę domową. Dla wszystkich: ćwiczenie 2 ze s. 44 w zeszycie ćwiczeń oraz ustnie zadanie B ze s. 108 w podręczniku. Dla chętnych: ćwiczenie 4 ze s. 45 w zeszycie ćwiczeń oraz zadanie z gwiazdką z podręcznika ze s. 108. 10 minutTemat: Ci, co pracują(zajęcia nr 25 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)

Cele lekcji- kształcenie umiejętności czytania planów miast- dostrzeżenie przez uczniów podobieństw i różnic w życiu średniowiecznych miast i wsi- rozumienie przez uczniów zależności i zobowiązań występujących w średniowiecznym społeczeństwiePrzebieg zajęć1. Sprawdź zadanie domowe. Przypomnij uczniom, do kogo należała ziemia wokół miast, zamków i klasztorów. 5 minut2. Odczytaj opowiadanie na s. 112 i s. 113 w podręczniku lub odtwórz słuchowisko z płyty CD (CD 2, temat 20). 5 minut 3. Przeanalizuj z uczniami ilustrację na s. 112 w podręczniku, poproś ich, aby odpowiedzieli na pytania: jakie postacie zostały przedstawione na ilustracji?, co robią ludzie na ilustracji?, dlaczego to robią? 5 minut4. Następnie poproś, aby uczniowie wrócili do tekstu opowiadania na s. 112-113 i wyszukali zdania, mówiące o tym, w jakiej formie chłop płacił daniny swemu panu. Możesz zaproponować uczniom, aby przedstawili je w formie rysunku w zeszycie i podpisali. 5 minut5. Przeczytaj uczniom tekst z kolumny B na s. 114 i wyjaśnij, w jaki sposób tworzone były na ziemiach polskich nowe wsie i miasta. Możesz skorzystać również z płyty CD-ROM i przedstawić prezentacje życia oraz pracy chłopów i mieszczan w średniowieczu (zagadnienie 5, ekran 5, zakładka 1). 5 minut6. Poproś uczniów o przeanalizowanie planu Wrocławia z XIII wieku zamieszczonego w podręczniku na s. 115. Pomocne mogą okazać się następujące pytania: gdzie położony był Wrocław?, co decydowało o takim położeniu miasta?, co było centralnym punktem miasta?, w jaki sposób ułożone są ulice. 5 minut7. Poproś uczniów, aby odczytali z planu główne budowle miasta. Mogą skorzystać również z ilustracji miasta średniowiecznego na s. 110-111. 5 minut8. Poleć uczniom wykonanie zadania D na s. 114. Upewnij się czy uczniowie rozumieją pojęcie herb, w przypadku niejasności skorzystaj ze słowniczka pojęć na płycie CD-ROM. Na podstawie ilustracji ze s. 109 niech uczniowie określą, jaką rolę herby spełniały wśród rycerstwa. 5 minut9. Wyjaśnij uczniom, iż wśród herbów szczególną rolę odgrywa godło państwa. Przeczytajcie wskazówki Profesora Obraz ze s. 46 zeszytu ćwiczeń. Poproś uczniów o wykonanie ćwiczenia 1 ze s. 46 w zeszycie ćwiczeń. Za pomocą planszy dydaktycznej Polskie symbole narodowe przygotowanej przez Wydawnictwo Nowa Era zapoznaj uczniów ze zmianami godła na przestrzeni wieków (możesz wykorzystać też godła zamieszczone na s. 82 podręcznika). Zadaj zadanie domowe. Dla wszystkich: ćwiczenia 2, 3 i 4 ze s. 46-47 w zeszycie ćwiczeń oraz rozwiązanie testu ze s. 117 w podręczniku (sprawdź swoje wiadomości) - powiedz, że jeśli zajdzie taka potrzeba, uczniowie mogą go rozwiązać korzystając z podręcznika, płyty CD-ROM oraz z pomocy rodziców). Dla chętnych polecenie 2 ze s. 113 w podręczniku oraz ćwiczenie z płyty CD-ROM polegające na rozpoznawaniu znaków cechów (zagadnienie 5, ekran 5, zakładka 2). Powiedz uczniom, że w przygotowaniu się do sprawdzianu pomoże im rozwiązanie ćwiczeń podsumowujących dział Społeczeństwo na płycie CD-ROM. 5 minutTemat: Społeczeństwo - lekcja powtórzeniowo-sprawdzająca(zajęcia nr 26 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)Przebieg zajęć 1. Sprawdź pracę domową. Szczególną uwagę poświęć sprawdzeniu i omówieniu testu ze s. 117 w podręczniku (sprawdź swoje wiadomości), który uczniowie mieli rozwiązać w domu. Rozwiązywanie tego testu nie jest na ocenę (służy głównie powtórzeniu i utrwaleniu wiadomości) ale możesz wyróżnić lub nagrodzić w inny sposób tych, którzy rozwiązali go bardzo dobrze. 10 minut2. Przeprowadź sprawdzian z działu Społeczeństwo. Wykorzystaj sprawdziany przygotowane przez Wydawnictwo Nowa Era do serii Był sobie człowiek dla klasy 4. Wytłumacz uczniom, jak mają zaznaczać odpowiedzi i w razie potrzeby wyjaśnij wszelkie wątpliwości. 20 minut3. Dalszą część lekcji możesz przeznaczyć na rozwiązanie razem z dziećmi i omówienie sprawdzianu (na następnej lekcji tylko podasz wyniki i wystawisz oceny). Alternatywnym rozwiązaniem będzie omówienie sprawdzianu i podanie wyników dopiero na następnej lekcji. W takim przypadku zaproponuj uczniom w pozostałym czasie lekcji wykonanie ćwiczenia aktywizującego Akcja! Kręcimy! ze s. 116 w podręczniku. Uwaga! Jeżeli zdecydujesz się na to drugie rozwiązanie, możesz ćwiczenia aktywizujące wykonać z uczniami przed sprawdzianem - pomoże to uczniom w przypomnieniu zagadnień z omawianego działu oraz rozładuje stres. Zadaj pracę domową. Dla wszystkich: przeczytać opowiadanie ze s. 120-121 w podręczniku. Dla chętnych: ćwiczenie Gdzie jestem sobą? ze s. 116 w podręczniku. 15 minut

Temat: Bez przemocy (zajęcia nr 27 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)Cele lekcji- utrwalenie umiejętności rozróżniania faktu od opinii- kształcenie umiejętności określania cech kroniki średniowiecznej- zapoznanie uczniów z dziejami Zakonu KrzyżackiegoPrzebieg zajęć1. Omów z uczniami wyniki sprawdzianu z działu Społeczeństwo. 5 minut2. Przeczytaj opowiadanie z podręcznika ze s. 120-121 lub odtwórz na słuchowisko z płyty CD (CD, temat 21). Poproś uczniów, aby na podstawie wysłuchanego tekstu wskazali sposoby rozwiązania konfliktu w sposób pokojowy. 10 minut3. Poproś uczniów o przełożenie kartki w podręczniku na s. 118-119 i opowiedz im o klęsce krzyżowców w Ziemi Świętej (możesz wykorzystać tekst wprowadzający zamieszczony po lewej stronie) i przeczytaj zapis z kroniki sprowadzenia Krzyżaków do Polski. Na tym przykładzie spróbuj z uczniami wskazać cechy charakterystyczne kroniki. Zapytaj ich, czy spotkali się w swoim życiu z takim zapisem, może to była ich kronika klasowa, szkolna, rodzinna. Wspólne ustalenia porównaj z komentarzem Profesora Tekst ze s. 48 zeszytu ćwiczeń (dolny komentarz Profesora). 10 minut4. Poleć uczniom odczytanie górnego komentarza Profesora Tekst na temat odróżniania opinii od faktów na s. 48 w zeszycie ćwiczeń. Dla przećwiczenia tej umiejętności poproś uczniów aby wykonali ćwiczenie 1 z tej samej strony. Sprawdź wyniki. 5 minut5. Zaproponuj uczniom wykonanie ćwiczenia 2 ze s. 48-49 w zeszycie ćwiczeń. (Możesz zdecydować, że uczniowie wykonają te ćwiczenie indywidualnie, w parach lub w większych grupach). Nie zapomnij ustalić, ile mają czasu na wykonanie zadania i jego prezentację. Daj uczniom 10 minut na przygotowanie zadania a później poproś o zaprezentowanie wyników. Najlepsza wypowiedź może zostać wpisana do kroniki klasowej. Zadaj pracę domową. Dla wszystkich: Napisać relację z ważnego wydarzenia (lub wydarzeń), w których uczestniczyła klasa w formie rocznika oraz krótkiego zapisu kronikarskiego. Dla chętnych: ćwiczenie z płyty CD-ROM polegające na rozróżnianiu opinii od faktów (zagadnienie 6, ekran 2, zakładka 2). Zachęć uczniów do zapoznania się z materiałami multimedialnymi na płycie CD-ROM, m.in. na temat dziejów Zakonu Krzyżackiego. 20 minut

Temat: Ostatni Piastowie(zajęcia nr 28 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)

Cele lekcji- kształcenie umiejętności czytania mapy historycznej (odczytywanie informacji z planów bitew i map przedstawiających zmiany sytuacji)- utrwalenie umiejętności czytania mapy historycznej (posługiwanie się legendą)- zapoznanie uczniów z osiągnięciami Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego- uświadomienie uczniom pozytywnej roli dyplomacji w rozwiązywaniu konfliktówPrzebieg zajęć1. Sprawdź pracę domową. Poproś uczniów o przypomnienie, kim byli Krzyżacy oraz co było powodem konfliktu polsko-krzyżackiego (polecenie nad teksem opowiadania na s. 122 w podręczniku) 5 minut 2. Przeczytaj opowiadanie ze s. 122-123 w podręczniku lub odtwórz słuchowisko z płyty CD (CD 2, temat 22). Skieruj uwagę uczniów na portrety ostatnich Piastów na s. 122 i poproś uczniów o wyjaśnienie na podstawie opowiadania, co różniło rządy Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego. Poproś o wyjaśnienie, dlaczego właśnie Kazimierz, mimo że nie prowadził licznych wojen, otrzymał przydomek Wielki. Skieruj rozmowę na temat dyplomacji i poproś, o wykonanie polecenia 2 pod tekstem opowiadania (s. 123 w podręczniku) - uzasadnienie, że w dyplomacji obie strony mogą być zwycięzcami. 10 minut3. Poproś uczniów o otwarcie podręczników na s. 126-127. Na podstawie legendy mapy niech uczniowie określą nazwy państw sąsiadujących z Polską w czasach Kazimierza Wielkiego, posługując się nazwami kierunków świata. Teraz wykorzystajcie legendę mapy zamieszczoną z prawej strony - poroś, by uczniowie wymienili państwa, np. z którymi Polska prowadziła handel, na granicy z którymi Kazimierz Wielki budował zamki itp. Zaproponuj uczniom, by na podstawie legendy spróbowali opisać stosunki Polski z wybranym państwem (np. z Państwem Zakonu Krzyżackiego - Polska prowadziła ożywiony handel, przegrała spór przed sądem papieskim, podpisała traktat pokojowy, na jego granicy wznoszono zamki obronne). 10 minut4. Podsumuj krótko dokonania Kazimierza Wielkiego. Zwróć uwagę uczniów na ilustrację budynku Akademii Krakowskiej na s. 125 podręcznika i wyjaśnij znaczenie założenia pierwszego uniwersytetu. Poproś o otworzenie zeszytów ćwiczeń na s. 50-51. Następnie wyjaśnij uczniom, że dziś nauczą się odczytywać plany bitew. Wykonajcie ćwiczenia 1 i 2. Przed każdym z nich przeczytaj komentarz Profesora Mapa a na koniec sprawdź poprawność wykonania zadania. 10 minut5. Otwórzcie podręczniki na s. 124-125 i spróbujcie wykonać zadanie D. Upewnij się, że uczniowie prawidłowo odczytują oznaczenia na planie i potrafią odczytywać zmianę sytuacji na planie. Następnie poleć uczniom wykonanie ćwiczenia 3 ze s. 51 w zeszycie ćwiczeń (jeśli poprzednie zadanie zajęło Wam więcej czasu, poleć wykonanie tego ćwiczenia w domu).Zadaj pracę domową. Dla wszystkich: zadanie C ze s. 124 (przypomnij, że do prawidłowego wykonania zadania konieczne będzie przeczytanie tekstu w kolumnie C). Dla chętnych: ćwiczenie z płyty CD-ROM o odczytywaniu przebiegu bitwy pod Płowcami (zagadnienie 6, ekran 3, zakładka 2) oraz zadanie z gwiazdką ze s. 124 podręcznika. 10 minutTemat: W jedności siła(zajęcia nr 29 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)Cele lekcji- poznanie okoliczności zawarcia unii w Krewie oraz zasług Jadwigi i Jagiełły- kształcenie umiejętności porządkowania wydarzeń w kolejności chronologicznej (przyporządkowywanie dat i faktów do części epoki średniowiecza)- kształcenie umiejętności tworzenia związków przyczynowo - skutkowych (przyczyny i skutki unii)- uświadomienie pożytków z zawierania związków między państwami (w przeszłości i obecnie)Przebieg zajęć1. Sprawdź zadanie domowe. Zapytaj uczniów, jak doszło do wymarcia dynastii Piastów na tronie Polski i kto przejął koronę po śmierci Kazimierza Wielkiego. 5 minut2. Powiedz uczniom, o czym będzie mowa na lekcji. Poproś o otwarcie podręcznika na s. 130 i przeczytanie tekstów z kolumn A i B pod osia czasu. Zapytaj, jak doszło do tego, że młoda Jadwiga wstąpiła na polski tron. Możesz wykorzystać pokaz slajdów z płyty CD-ROM Jadwiga i Jagiełło (zagadnienie 6, ekran 4, zakładka 1). 5 minut3. Przeczytaj opowiadanie ze s. 128-129 podręcznika lub odtwórz słuchowisko z płyty (CD 2, temat 23). Zapytaj uczniów, ile lat miała Jadwiga, gdy zgodziła się wyjść za Jagiełłę. Poproś o wyszukanie w tekście cytatów, dotyczących wykształcenia Jadwigi i jej obaw dotyczących osoby przyszłego męża. Porozmawiajcie o tym, dlaczego - mimo tych obaw - Jadwiga zgodziła się oddać rękę Jagielle. Postaraj się też uzyskać od uczniów wyjaśnienie, jakie czynniki sprawiły, że Polska i Litwa potrzebowały unii (wyjaśnijcie to pojęcie - uczniowie poznali już wcześniej termin unia personalna). W razie konieczności, odeślij ich do tekstu i naprowadź na prawidłową odpowiedź. 10 minut4. Wróćcie do stron 130-131 w podręczniku. Poproś uczniów o odczytanie na osi czasu, w którym roku została zawarta unia w Krewie. Zapytaj, który to wiek. Następnie niech udzielą odpowiedzi na pytania z zadania B. Dokładnie omówcie zobowiązania Jagiełły i pożytki z zawarcia unii. Poproś, o wskazanie obu państw na mapie na s. 126-127 podręcznika. Niech uczniowie wymienią również nazwę państwa, które zagrażało Polsce i Litwie i wskażą je na mapie. Następnie skieruj uwagę uczniów na ilustrację na s. 131 przedstawiającą herby Polski i Litwy i poproś o ich opisanie. Powiedz, jak nazywa się herb Litwy (Pogoń). 10 minut5. W zeszycie ćwiczeń na stronie 52-53 Profesor Czas wprowadza uczniów w określenia dotyczące części epoki (średniowiecza). Poproś, aby jeden z uczniów przeczytał wskazówkę zamieszczoną na początku, a potem wykonajcie wspólnie ćwiczenia 1 i 2 na stronach 52-53. Wskazane jest głośne czytanie poleceń do kolejnych podpunktów a), b), c) i wykonywanie ich krok po kroku. Zadaj pracę domową. Dla wszystkich: ćwiczenie 3 ze s. 53 w zeszycie ćwiczeń. Dla chętnych: zadanie z gwiazdką ze s. 130 w podręczniku oraz ćwiczenie na płycie CD-ROM (zagadnienie 6, ekran 4, zakładka 2). 10 minutTemat: Zwycięstwo nad Krzyżakami(zajęcia nr 30 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)

Cele lekcji- zrozumienie przez uczniów znaczenia bitwy pod Grunwaldem- kształcenie umiejętności analizy źródeł ikonograficznych (flagi i sztandary)- doskonalenie umiejętności analizy planów bitew (fazy bitwy) - dostrzeganie przez uczniów znaczenia symboli narodowych w trudnych momentach dziejowychPrzebieg zajęć1. Sprawdź pracę domową. Poproś o otwarcie podręczników na s. 132-133 oraz zeszytów ćwiczeń na s. 51 (ćwiczenie wykonane przez uczniów na jednej z poprzednich lekcji). Poproś o przypomnienie, kto walczył w tej bitwie, oraz o wskazanie momentu przełomowego w bitwie pod Grunwaldem. 5 minut2. Przeczytaj opowiadanie ze s. 134-135 lub odtwórz słuchowisko z płyty CD (CD 2, temat 24). Poproś uczniów, by wykonali polecenie 1 ze s. 135 podręcznika (określenie zasług Władysława Jagiełły i Kazimierza Jagiellończyka) a następnie wskazali na ilustracji z podręcznika s. 135 sztandary krzyżackie, o których pisze Jan Długosz i opowiedzieli jak wyglądały, biorąc pod uwagę kolorystykę i symbole. Następnie poleć uczniom odnalezienie sztandarów krzyżackich na obrazie Jana Matejki przedstawionym na s. 137 w podręczniku. 15 minut3. Zaproponuj uczniom, by porównali chorągiew z czasów Władysława Jagiełły ze współczesną flagą Polski (zadanie D na s. 136-137 podręcznika). Poleć wykonanie ćwiczenia 1 ze s. 54 w zeszycie ćwiczeń. Poproś uczniów, aby na obrazie Matejki na s. 137 podręcznika odszukali polskie sztandary. 5 minut4. Poproś uczniów o samodzielne wykonanie ćwiczenia 2 ze s. 54 w zeszycie ćwiczeń (sprawdź wyniki) oraz wykonajcie wspólnie ćwiczenie 3 z sąsiedniej strony. 10 minut5. Przeczytajcie teksty z kolumn B i C pod osią czasu na s. 136. lub zaprezentuj pokaz slajdów z narracją z płyty CD-ROM Wojny polsko-krzyżackie (zagadnienie 6, ekran 5, zakładka 1). Na ich podstawie omów krótko wojny polsko-krzyżackie. Poproś uczniów o ustne wykonanie zadań B i C. Zadaj pracę domową. Dla wszystkich: ćwiczenie 4 ze s. 55 w zeszycie ćwiczeń oraz rozwiązanie testu ze s. 139 w podręczniku (sprawdź swoje wiadomości) - powiedz, że jeśli zajdzie taka potrzeba, uczniowie mogą go rozwiązać korzystając z podręcznika, płyty CD-ROM oraz z pomocy rodziców). Dla chętnych: pisemnie ćwiczenie z gwiazdką ze s. 136 podręcznika oraz ćwiczenie z malowaniem flag z płyty CD-ROM (zagadnienie 6, ekran 5, zakładka 1). Powiedz uczniom, że w przygotowaniu się do sprawdzianu pomoże im rozwiązanie ćwiczeń podsumowujących dział Wojna i pokój na płycie CD-ROM. 10 minut

Temat: Wojna i pokój - lekcja powtórzeniowo-sprawdzająca(zajęcia nr 31 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)

Przebieg zajęć1. Sprawdź pracę domową. Szczególną uwagę poświęć sprawdzeniu i omówieniu testu ze s. 117 w podręczniku (sprawdź swoje wiadomości), który uczniowie mieli rozwiązać w domu. Rozwiązywanie tego testu nie jest na ocenę (służy głównie powtórzeniu i utrwaleniu wiadomości) ale możesz wyróżnić lub nagrodzić w inny sposób tych, którzy rozwiązali go bardzo dobrze. 10 minut2. Przeprowadź sprawdzian z działu Społeczeństwo. Wykorzystaj sprawdziany przygotowane przez Wydawnictwo Nowa Era do serii Był sobie człowiek dla klasy 4. Wytłumacz uczniom, jak mają zaznaczać odpowiedzi i w razie potrzeby wyjaśnij wszelkie wątpliwości. 20 minut3. Dalszą część lekcji możesz przeznaczyć na rozwiązanie razem z dziećmi i omówienie sprawdzianu (na następnej lekcji tylko podasz wyniki i wystawisz oceny). Alternatywnym rozwiązaniem będzie omówienie sprawdzianu i podanie wyników dopiero na następnej lekcji. W takim przypadku zaproponuj uczniom w pozostałym czasie lekcji wykonanie ćwiczenia aktywizującego Wojna czy pokój? ze s. 116 w podręczniku. Uwaga! Jeżeli zdecydujesz się na to drugie rozwiązanie, możesz ćwiczenia aktywizujące wykonać z uczniami przed sprawdzianem - pomoże to uczniom w przypomnieniu zagadnień z omawianego działu oraz rozładuje stres. Zadaj pracę domową. Dla wszystkich: przeczytać opowiadanie ze s. 142-143 w podręczniku. Dla chętnych: ćwiczenie Przemoc niejedno ma imię ze s. 138 w podręczniku. 15 minut

Temat: Wyrobiony gust(zajęcia nr 32 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)Cele lekcji- utrwalenie umiejętności czytania tekstów źródłowych (teksty pisane językiem staropolskim z objaśnieniami)- kształcenie umiejętności stosowania podstawowych zasad zachowania się w towarzystwieLekcję realizujemy, wykorzystując godziny zajęć z plastyki, sztuki lub techniki. Przebieg zajęć1. Omów z uczniami wyniki sprawdzianu z działu Wojna i pokój. 5 minut2. Zapytaj uczniów o strój, w jakim czują się najlepiej. Poproś ich, aby zastanowili się, czy pasowałby on do każdej sytuacji. 5 minut3. Przeczytaj opowiadanie z podręcznika ze s. 142-143 lub odtwórz słuchowisko z płyty CD (CD2, temat 25) Poproś uczniów, aby osądzili, czy Jaś żałował, że wybrał na imieniny taki strój (ćwiczenie 1 ze s. 143 w podręczniku). Następnie poleć uczniom wykonanie ćwiczenia 4 ze s. 57 w zeszycie ćwiczeń. Sprawdź wyniki. 10 minut 4. Zwróć uwagę, że odpowiednio dobrany strój jest jedną z zasad savoir-vivre'u (termin zapisz na tablicy i wyjaśnij jego pochodzenie i znaczenie (możesz przeczytać Komentarz Profesora Tekst ze s. 56 w zeszycie ćwiczeń). Zaprezentuj uczniom pokazy slajdów z płyty CD-ROM Moda w starożytnej Mezopotamii oraz Moda w starożytnym Egipcie (możesz wykorzystać dowolne źródła ilustracji na temat strojów z innych epok i kultur lub wykorzystać ilustracje z podręcznika, np. ze s. 23, 24, 27) oraz poproś, by odszukali na ilustracjach w podręczniku stroje starożytnych Egipcjan, Greków i Rzymian oraz Europejczyków w średniowieczu. Zwróć uwagę, że we wszystkich tych epokach dbano o właściwy dobór stroju w zależności od okazji oraz roli społecznej. 10 minut 5. Poproś uczniów o wykonanie ćwiczeń 1, 2 i 3 z zeszytu ćwiczeń na s. 56-57. Sprawdź wyniki. W podsumowaniu porozmawiajcie na temat dobrych obyczajów, o których była mowa w ćwiczeniach. Zadaj pracę domową. Dla wszystkich: ćwiczenie 3 s. 143 w podręczniku. Poleć uczniom aby wykonali je na kartkach z bloku formatu A4, tak aby powstała w klasie wystawa strojów uczniowskich. Możesz zaproponować inną wersję tego zadania - klasowy pokaz mody. Uczniowie sami projektują stroje i przygotowują „wybieg dla modeli”, oprawę muzyczną i reporterską. Ze zdjęć zróbcie wystawę szkolną. Dla chętnych: ćwiczenie z płyty CD-ROM polegające na dobieraniu określeń do strojów (zagadnienie 7, ekran 2, zakładka 1). 15 minutTemat: Posągi, wazy, mozaiki(zajęcia nr 33 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)Lekcję realizujemy, wykorzystując godziny zajęć z plastyki, sztuki lub techniki. Cele lekcji

- wykorzystanie w praktyce umiejętności odczytywania planów do wykonania makiety budynków- zapoznanie ucznia z osiągnięciami starożytnych Greków i Rzymian w dziedzinie sztuki (rzeźba, ceramika, mozaiki, architektura)- budzenie wrażliwości uczniów na piękno dzieł sztukiPrzebieg zajęć1. Sprawdź pracę domową. Przeczytaj tekst wprowadzający ze s. 140 podręcznika. Zaproponuj uczniom, aby przyjrzeli się siedmiu cudom świata starożytnego na s. 140-141 w podręczniku. Omówcie je krótko. Zapytaj uczniów, co świadczy o wyjątkowości tych dzieł, oraz które zrobiły na nich największe wrażenie. Poproś, by wskazani uczniowie opowiedzieli o wybranym „cudzie świata” i uzasadnili, dlaczego akurat ten podoba im się najbardziej. 10 minut2. Poproś uczniów, by przypomnieli jak wyglądało wnętrze domu bogatego Rzymianina w starożytności (polecenie przed opowiadaniem) na s. 144. Przeczytaj opowiadanie ze s. 144-145 lub odtwórz słuchowisko z płyty CD (CD 2, temat 26). Poproś uczniów by wspólnie ustnie wykonali polecenie 1 pod tekstem opowiadania. Poproś, aby na podstawie ilustracji na s. 144 podręcznika wymienili inne dzieła sztuki znajdujące się w rzymskich domach. W trakcie wykonywania tych poleceń kieruj uwagę uczniów na wymieniane przez nich dzieła sztuki na s. 145 i 147 podręcznika (posągi, ceramika, freski) - przydatne będzie zabranie na lekcję dodatkowych reprodukcji ze sztuką grecka i rzymską. Wyjaśnij uczniom, czym są freski i mozaiki (w miarę możliwości pokaż je uczniom na reprodukcjach w podręczniku lub innych źródłach). Następnie wykonajcie polecenie 2 pod tekstem opowiadania. 10 minut3. Wyjaśnij uczniom, czym jest stworzony przez Polikleta kanon proporcji ludzkiego ciała. Odtwórz animację z płyty CD-ROM (zagadnienie 7, ekran 3, zakładka 1, podstrona Kanon Polikleta). Jeśli nie masz możliwości odtworzenia animacji wytłumacz ideę kanonu na przykładzie fotografii rzeźb w podręczniku na s. 145. W miarę możliwości zaprezentuj uczniom więcej ilustracji rzeźb rzymskich i zaproponuj uczniom, by sprawdzili za pomocą cyrkla lub linijki, czy są one zgodne z kanonem. Następnie poproś, by uczniowie utworzyli pojedyncze lub grupowe żywe rzeźby, wzorowane na rzeźbach rzymskich (przydatne będzie przygotowanie wcześniej rekwizytów). Uczniowie mogą nawet dokonywać na sobie pomiarów za pomocą miary krawieckiej i obliczać proporcje zgodnie z zasadami kanonu (wyjaśnij, że mogą wystąpić pewne niedokładności w takich pomiarach, gdyż „idealne” proporcje kształtują się dopiero u ludzi dorosłych). Uczniowie mogą odgadywać, w jakie rzeźby wcielili się ich koledzy. Możesz sfotografować te żywe rzeźby i przygotować z nich wystawę lub zamieścić w internecie na stronie Waszej szkoły. 15 minut4. Poproś uczniów o otworzenie zeszytów ćwiczeń na s. 58 i obejrzenie zamieszczonego tam planu rzymskiej willi. Wyjaśnij, że plany można w praktyce wykorzystać do budowy makiet. Przeczytaj komentarz Profesora Mapa wyjaśniający, czym jest makieta. Poproś, żeby uczniowie porównali plan z zeszytu ćwiczeń rysunkiem rzymskiej willi na płycie CD-ROM (zagadnienie 7, ekran 3, zakładka 2) lub z willą z podręcznika na s. 44 i spróbowali określić, czy willa przedstawiona na ilustracji została zbudowana według tego planu. Powinni zauważyć, że plan i budowla nie są ze sobą zgodne, gdyż w planie brakuje atrium. (Wyjaśnij, że podobnie jak dziś, mimo że budynki często wznosi się według podobnych wzorców, każdy różni się szczegółami. Plan zamieszczony w zeszycie ćwiczeń dotyczy willi zbudowanej w jednej z północnych prowincji imperium rzymskiego, gdzie ze względu na mniej łagodny klimat nie zawsze budowano atrium). Jeżeli już wcześniej uczniowie zbudowali makietę willi rzymskiej (np. na zajęciach kółka historycznego) możesz wykorzystać ją zamiast ilustracji willi (warto też w takim wypadku zapoznać uczniów z planem willi przed zbudowaniem makiety). To samo dotyczy makiety rzymskiego fortu, której plan znajduje się na s. 59 zeszytu ćwiczeń.Zadanie domowe: zbudowanie makiety rzymskiej willi lub rzymskiego fortu). Zadanie można wykonać w grupach, dzieląc pomiędzy uczniów wykonanie poszczególnych części zespołu budynków. Wykorzystaj gotowe zestawy do sklejania makiet przygotowane przez Wydawnictwo Nowa Era zgodne z planami budynków zamieszczonymi w zeszycie ćwiczeń. Makietę uczniowie mogą skleić w grupach na zajęciach sztuki lub plastyki, techniki lub na kółku historycznym. Elementy mogą wyciąć w domu (najlepiej pod kierunkiem rodziców). Jeżeli już wcześniej uczniowie zbudowali makietę, jako pracę domową dla wszystkich zaproponuj opracowanie zestawu siedmiu cudów (dzieł sztuki) z Waszego regionu lub Polski. Uczniowie mogą przygotować go w formie albumu lub portfolio. W miarę możliwości niech wykorzystają własne zdjęcia, rysunki, widokówki lub wydruki z internetu. Zadanie to można wykonać w zespołach dwuosobowych lub liczniejszych. Dla chętnych: ćwiczenie z płyty CD-ROM (zagadnienie 7, ekran 3, zakładka 2). 10 minutTemat: W gotyckim kościele. Sztuka odrodzenia(zajęcia nr 34 i 35 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)

Lekcję realizujemy, wykorzystując godziny zajęć z plastyki, sztuki lub techniki.Jest to propozycja zrealizowania tematów 34 (W gotyckim kościele) oraz 35 (Sztuka odrodzenia) na jednej godzinie lekcyjnej. Cele lekcji- kształcenie umiejętności rozpoznawania stylów architektonicznych oraz porządkowania ich w czasie i przyporządkowywania do epok historycznych- zapoznanie uczniów z wybitnymi dziełami sztuki romańskiej, gotyckiej i renesansowej - dostrzeganie przez uczniów zmienności stylów w sztuce w zależności od epoki historycznejPrzebieg zajęć1. Sprawdź pracę domową. Poproś uczniów o przypomnienie słynnych dzieł architektonicznych ze starożytnej Grecji i Rzymu (możesz przypomnieć je uczniom kierując ich uwagę na ilustrację na s. 41 oraz na Świątynię Artemidy w Efezie na s. 141 podręcznika).Następnie poproś o otwarcie podręczników na infografice na s. 152-153 i wskazanie budowli w stylu klasycznym (antyk). Poproś, by uczniowie na osi czasu odczytali, jak nazywano ten styl architektoniczny, oraz w jakiej epoce występował.Następnie przeczytaj uczniom teksty z kolumn A i B ze s. 150 w podręczniku. Poproś, aby teraz, analogicznie jak z budowlą antyczną, uczniowie postąpili z katedrą romańską i gotycką (wskazali na planszy na s. 152-153 oraz określili nazwę stylu i epokę, w której dominowały - wczesne i późne średniowiecze). Zaprezentuj uczniom pokaz slajdów z płyty CD-ROM prezentujący witraże (zagadnienie 7, ekran 4, zakładka 1) lub wróć uwagę uczniów na przykłady witraży z katedr gotyckich przedstawione na s. 148 podręcznika. Teraz przeczytaj uczniom teksty z kolumn A i B ze s. 156 podręcznika. Zwróć uwagę uczniów na zamieszczone w podręczniku na s. 157 wymienione w tekście dzieło Leonarda da Vici Wieczerza Pańska. Poproś uczniów, by określili, do jakich wzorców zaczęli odwoływać się twórcy renesansu. Wyjaśnij terminy renesans i odrodzenie. Poproś o wskazanie na infografice na s. 152-153 w podręczniku budowli w stylu renesansowym i określenie za pomocą osi czasu epoki, w której ten styl panował. Wyjaśnij, że styl tan przyjął się w XVI w także w Polsce i pokaż uczniom przykłady sztuki renesansowej z naszego kraju na s. 157 podręcznika. 20 minut2. Poproś uczniów, by porównali na przykładzie infografiki ze s. 153-154 w podręczniku styl klasyczny z renesansowym - wskazali podobieństwa i różnice. Następnie przejdźcie do rozwiązywania ćwiczeń polegających na porządkowaniu i rozpoznawaniu stylów architektonicznych. Wykonajcie ćwiczenia 1 i 2 ze s. 60 w zeszycie ćwiczeń, a następnie ćwiczenia 1 i 2 ze s. 62. Resztę lekcji poświęć na wykonywanie kolejnych ćwiczeń ze s. 61 oraz 63. Te, których nie zdążycie zrobić, zadaj jako pracę do domu dla wszystkich. Zadaniem dla wszystkich będzie także rozwiązanie testu ze s. 159 w podręczniku (sprawdź swoje wiadomości) - powiedz, że jeśli zajdzie taka potrzeba, uczniowie mogą go rozwiązać korzystając z podręcznika, płyty CD-ROM oraz z pomocy rodziców. Dla chętnych: ćwiczenia na płytach CD-ROM (zagadnienie 7, ekran 4, zakładka 2 oraz zagadnienie 7, ekran 5, zakładka 2). Zachęć uczniów do zapoznania się z bogatym zestawem materiałów multimedialnych i ilustracji na płycie CD-ROM na temat architektury średniowiecznej oraz kultury renesansowej (jeśli masz taką możliwość, wzbogać nimi swoją lekcję). Powiedz uczniom, że w przygotowaniu się do sprawdzianu pomoże im rozwiązanie ćwiczeń podsumowujących dział Piękno na płycie CD-ROM. 25 minut Temat: Piękno - lekcja powtórzeniowo-sprawdzająca(zajęcia nr 36 według rozkładu materiału przy 1 godzinie tygodniowo)Przebieg zajęć1. Sprawdź pracę domową. Szczególną uwagę poświęć sprawdzeniu i omówieniu testu ze s. 159 w podręczniku (sprawdź swoje wiadomości), który uczniowie mieli rozwiązać w domu. Rozwiązywanie tego testu nie jest na ocenę (służy głównie powtórzeniu i utrwaleniu wiadomości), ale możesz wyróżnić lub nagrodzić w inny sposób tych, którzy rozwiązali go bardzo dobrze. 15 minut2. Przeprowadź sprawdzian z działu Piękno. Wykorzystaj sprawdziany przygotowane przez Wydawnictwo Nowa Era do serii Był sobie człowiek dla klasy 4. Wytłumacz uczniom, jak mają zaznaczać odpowiedzi i w razie potrzeby wyjaśnij wszelkie wątpliwości. Alternatywnym rozwiązaniem będzie przeprowadzenie sprawdzianu dopiero po wakacjach (sprawdziany mają charakter podsumowujący - sprawdzają wszystkie nabyte wcześniej umiejętności)Jeżeli zdecydowałeś się na przeprowadzenie sprawdzianu teraz, dalszą część lekcji możesz przeznaczyć na rozwiązanie go razem z dziećmi i omówienie. Jeżeli nie przeprowadzasz teraz sprawdzianu, pozostałą część lekcji możesz przeznaczyć na kontynuację prac nad makietami rzymskiego fortu i/lub rzymskiej willi lub wykonaj z uczniami ćwiczenia aktywizujące z podręcznika ze s. 158: Czarny Piotruś lub Złośliwa babcia. 30 minut

1

---