Wykład 1
Antropologia kulturowa- przedmiot i zakres.


Jest to nauka o człowieku, filozofia człowieka.
W Europie dzieli się ona na kilka odrębnych dziedzin (różnych gałęzi nauki):
- antropologia fizyczna(wchodzi w skład biologii)
- antropologia filozoficzna (wchodzi w skład filozofii)
- antropologia społeczna i kulturowa (wchodzi w skład nauk społecznych takich jak socjologia i nauki o kulturze. Antropologia ta pokrywa się częściowo z etnologią i etnografią)


Etnografia - zajmuje się opisem (jakiejś) kultury
Etnologia - dokonuje opisu kultury inaczej studia teoretyczno-wyjaśniające
Antropologia - opisuje kulturę, wyjaśnia i bada zjawiska innych dziedzin nauki (ekonomii, geografii, polityki, socjologii)
Socjologia kultury - zajmuje się kulturą społeczeństw cywilizowanych, nowoczesnych (czyli kulturą symboliczną)

Zadania antropologii kultury : - analiza podobieństw i różnic kulturowych,
- analizowanie logicznej organizacji kultury.

Geneza antropologii spowodowała jej rozbicie na antropologię społeczną i kulturową.
Antropologia społeczna wywodzi się z tradycji socjologicznych . Bada ona społeczny wymiar rzeczywistości , zasady budowy struktury społecznej i prawa regulujące jej funkcje.
Antropologia kultury bada kulturę a przede wszystkim wartości, symbole i postawy.
Współcześnie uważa się, że ten podział jest nieuzasadniony bo kultura i społeczeństwo to całość, bo badać je należy całościowo, czyli holistycznie. Taka tendencja istnieje w Europie, w Ameryce istnieje tylko antropologia kultury.
E. Leach (czyt. Licz) powiedział tak: „antropologia jest badaniem systemu różnorodności ludzkiej”. Dlaczego mówimy i działamy w tak wielu odmiennych językach? Konieczne jest odkrycie ogólnej gramatyki kultury - tzn. dlaczego ludzie są zarazem tak podobni a tak odmienni.
Do niedawna antropologia badała tylko społeczności niewielkie, przedpiśmienne, niecywilizowane. DO XIX wieku zajmowano się tylko badaniem kultury europejskiej i stąd wzięło się zainteresowanie innymi kulturami.

Nowoczesna antropologia zrodziła się na początku XX w, a jej geneza sięga połowy XIX w. Dlaczego?
1. Nastąpił wtedy rozwój nauk a w szczególności nauk przyrodniczych, pojawiła się praca Darwina „O pochodzeniu gatunku”.
2. Rewolucja techniczna, która pociągnęła za sobą rozwój techniki, co pociągnęło rozwój geograficzny.

Tak zrodziła się antropologii i przyjęła założenie, że kultura europejska jest tylko jednym ze sposobów życia ludzi, ale są jeszcze inne.
Antropologia orzekła, że nie ma kultur lepszych i gorszych, są kultury różne.
Wszyscy wywodzimy się z tych samych źródeł.
Antropolodzy zarzucali innym naukowcom pochopność w formułowaniu tez opartych tylko na kulturze europejskiej. Trzeba brać pod uwagę inne kultury żeby ocenić ludzkość.
Antropologia interesowała się społeczeństwem pierwotnym, prostym. Dlaczego? Bo to one dostarczają najlepszej wiedzy do poznania zróżnicowania kulturowego. A dlaczego są takie w tym dobre? Bo są małe i odizolowane od kultury europejskiej.

Początkowo antropolodzy byli zdumieni wielością kultur i opisywano je w najprostszy sposób ich życie.
Potem zaczęto interesować się subiektywnym aspektem zjawisk kulturowych, tzn. interpretacje własnej kultury przez ich uczestników.
Antropologia zajmuje się nowym przedmiotem badań - akulturacją, czyli przemianami w społeczeństwie pierwotnym pod wpływem zderzenia się z cywilizacją zachodnią.
Antropologia w sposób całościowy patrzy na człowieka i jego kulturę. Dlaczego?
1. Bo zajmuje się wszystkimi specyficznymi ludzkimi aspektami życia człowieka (aspektami: społecznym, kulturowym, psychologicznym, fizycznym),
2. Bo społeczeństwa małe były na tyle małe że można było każdy aspekt człowieka zbadać. Opisywano techniki produkcji, wytwory materialne, kontrole społeczne, obrzędowość, sztukę, wiedzę o przyrodzie, typ fizyczny danej zbiorowości, czyli wszystkie te aspekty którymi .....
Antropologia to całościowo nauka o człowieku.



Antropologia kultury - wykład 2

Całościowe ujmowanie człowieka i kultury

Przedmiotem badań w antropologii kultury jest KULTURA
Wiedza o kulturze nie jest jasna i ścisła, dlatego że istnieje wiele definicji kultury uznanych i używanych w świecie. Każda dziedzina wiedzy o człowieku na swój sposób formułuje (definiuje) pojęcie kultury. Nie ma jedności co do jednego pojęcia kultury.
Termin kultura pojawił się już w starożytności. Pierwotne znaczenie to „uprawa” czyli przekształcenie jakiegoś naturalnego stanu rzeczy na stan lepszy, udoskonalony, czyli bardziej użyteczny.
Pole o wysokiej kulturze agralnej - dobrze przygotowane pole.
Kultura była rozumiana jako narzędzie zaspokojenia ludzkich potrzeb.
Cycero użył terminu kultura w sensie metaforycznym i filozofię nazwał „kulturą ducha”, czyli uprawą ducha.
Pojęcie to w starożytności było selektywne i wartościujące (kultura obejmowała tylko korzystne dla praktyki narzędzia (urządzenia) i wynalazki - uznane zasady postępowania w kręgu kulturowym - to co pozytywnie oceniano).
Spopularyzowane zostało na przełomie XVII i XVIII wieku w literaturze niemieckiej. Najpierw za sprawą Samuela Pufendorfa (filozof prawa) - kultura to ogół wynalazków, sztuk, urządzeń wprowadzonych przez człowieka zwłaszcza instytucje polityczne i zasady sprawiedliwości, regulujące ludzkie działania w myśł wskazań rozumu.
Racjonalistyczne pojmowanie kultury (rozum decyduje co nazywamy kulturą), selektywne i wartościujące (zjawiska pozytywnie oceniane).
Przełom w pojmowaniu kultury pojawił się w pismach Jochana Hawdera - idea: każdy lud na ziemi posiada jakąś kulturę, stanowiącą ogniwo łańcucha obejmującego cały świat. Nie ma społeczności bez kultury. Nie ma kultur lepszych i gorszych, są kultury różne. Wszystko jest kulturą co człowiek tworzy. Kultura to sposób przystosowania się człowieka do warunków bytu (sposób zaspokajania ludzkich potrzeb).
Kultura rekompensuje fizyczne niedostatki człowieka w walce o byt. Jako organizm żywy nie jesteśmy najsilniejszym organizmem żywym, jako jedyny jest zdolny do wytworzenia kultury.
Jedną z pierwszych naukowych definicji kultury była definicja stworzona w 1871 r. przez Edwarda Tylor'a (profesor antropologii) - definicja kultury opisowej - kultura lub cywilizacja jest to złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, prawo, obyczaje oraz wszystkie inne zdolności i nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa (definicja wyliczająca).
Inny przykład antropologicznego ujmowania kultury - Stefan Czarnowski (polski socjolog) - kultura jest to zobiektywizowany dorobek wspólny szeregowi grup społeczny i dzięki swej obiektywności zdolny rozszerzać swój zasięg w czasie i przestrzeni. Ta definicja mówi o kategorii zjawisk tworzących kulturę. Kultura jakiegoś narodu tworzą wytwory człowieka zobiektywizowane, zaakceptowane i uznane przez większość (należą do wszystkich). Każdy człowiek ma swoją osobistą kulturę, ale to co zrobił mieści się zawsze w obrębie kultury grupy.
Współczesna etnologia i antropologia za wspólny wynik kultury uznaje ludzkie działania podejmowane bardzo szeroko.
Ralph Linton - definicja kultury - kultura jest konfiguracją wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których elementy są podzielone i przekazywane przez członków danego społeczeństwa.
W 1952 r. - dwaj amerykańscy antropolodzy, Alfred Kloeber i Klaud Kluckhow spróbowali podsumować różne definicje kultury znajdujące się w piśmiennictwie naukowym. Doszukali się 150-ciu definicji kultury i spróbowali je uporządkować. Kilka kategorii definicji:
- definicje genetyczne - wskazują na źródła kultury, na przeciwieństwo natura-kultura
- definicje historyczne - kładą nacisk na rolę dziedziczenia tradycji (kultura to zbiorowy dorobek różnych grup ludzkich)
- definicje psychologiczne - kładą nacisk na psychologiczne podstawy kultury - uczenie się, naśladownictwo - psychologiczne mechanizmy przyswajania kultury)
- definicje dysprubutywne - ujmują kulturę jako odrębne całości, tworzące systemy, ale nie zamknięte, cały czas dokonuje się wymiana, dystrybujca. Mówi się o kulturach a nie o jednej kulturze.
- definicje normatywne - kładą nacisk na modele, wzory, zasady wartościowania jako elementy kultury
- definicje wyliczające - nigdy nie obejmują całości kultury ludzkiej.

Antropolodzy i socjolodzy podjęli próby uogólnienia różnych definicji kultury. Antonina Kłosowska (w Polsce) - socjolog i antropolog - definicja szeroka, antropologiczna, opisowa.
Kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi, przebiegające wg wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów, wykształconych i przyswajanych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań.
Istota kultury.
Kultura jest wyuczona. Musimy nauczyć się jej w procesie wychowania i socjalizacji. Nie jest dana człowiekowi, nabywamy ją w toku życia.
Ujęcie szerokie (antropologiczne) kultury obejmuje różnorodne zjawiska, przedmioty będące wytworami i obiektami ludzkiej działalności, same działania, stany psychiczne człowieka (postawy, dyspozycje, nawyki).
1. Kultura jest zjawiskiem społecznym, czyli nie można jej analizować w oderwaniu od grupy społecznej (społeczeństwa). Nie istnieje poza grupą społeczną. Kultura każdego społeczeństwa jest mocno zróżnicowana - nie ma jednolitego modelu kultury.
2. Kultura jest zjawiskiem symbolicznym, tzn. jest wyuczoną dziedziną ludzkiego zachowania, jest przekazywana z pokolenia na pokolenie drogą tradycji i poprzez różne formy symboliczne (najważniejszą formą symboliczną jest język). Prawie wszystkie wytwory ludzkie mają charakter znakowy - ułatwiają komunikację między ludźmi (wyznaczają zasady, normy przyjęte w danej grupie społecznej)
3. Kultura jest rzeczywistością historyczną, tnz. Że jest historycznie przekształcającą się rzeczywistością społeczną
4. Kultura ma charakter instrumentalny, czyli jest wtórnym sztucznym środowiskiem wytworzonym przez człowieka w celu zaspokojenia jego potrzeb.
5. Kultura jest powiązaną całością (obowiązujący kanon) - każdy element kultury pełni określoną funkcję w jej całości a rozpatrywany w izolacji nie ma znaczenia.
6. Kultura jest zjawiskiem psychologicznym - odniesionym do jednostki, jednostkowym. Kultura jest faktem zarówno zbiorowym jak i jednostkowym, tzn. że kultura jest bytem ponad osobowym, ale jej ostatecznym źródłem jest jednostka. Cały ponad jednostkowy byt oddziałuje na jednostkę.

Antropologia Kulturowa
Wykład III

Pierwsze systemy teoretyczne na gruncie antropologii.
Współcześnie antropologia nazywana była etnologią.
Antropologia jest jedną z najlepiej rozwijających się nauk społecznych o biologii człowieka.
Geneza i rozwój kultury ludzkiej (ludzkość) - sposób życia ludzi, realizacja wzorów.
Antropologia stawia pytanie o genezę i rozwój ludzkości.
Punkt wyjścia - kultura to swoisty atrybut ludzkości, tylko ona wyodrębnia gatunek ludzki ze świata zewnętrznego. Poza tym niczym się nie różnimy. Człowiek wytworzył sobie kulturę, aby zapewnić sobie odrębność środowiska.
Rozwój ludzkości - rozwój kultury.
Interesowano się rozwojem całej kultury lub dziedzinami, działami (badano religię, magię, wiedzę, rodzinę, kulturę materialną, gospodarkę, sztukę).
Zadaniem antropologii była rekonstrukcja rozwoju ludzkości. Taki obraz antropologii ukształtowali jej pierwsi twórcy reprezentujący EWOLUCJONIZM (I-wszy system teoretyczny na gruncie antropologii).
Antropologia zrodziła się na gruncie fascynacji teorią ewolucji. Prawa ewolucji odpowiadają prawom ewolucji kultury.
Tezy ewolucjonizmu:
- człowiek wykazuje zawsze te same cechy psychiczne, niezależnie od rasy, epoki historycznej czy środowiska, a doświadczenie ludzkie postępuje tymi samymi drogami. (zasada o jedności rozumu ludzkiego - Adolfa Bastiana). Wszyscy jesteśmy tacy sami i mamy takie same możliwości rozwoju, ale na innym etapie historycznych. Kultury rozwijają się tak samo (kultury pierwotne - świadectwo rozwoju kultury europejskiej).

Tezy rozwoju kultury:
- kultury rozwijają się poprzez następujące po sobie stadia takie same dla wszystkich społeczeństw.
- każda kultura istnieje dzięki swojemu rozwojowi, każdą kulturę można scharakteryzować przez jej rozwój. .
- Rozwój każdej z kultur uwarunkowany jest jej stanem wcześniejszym (teza o genetycznych rozwoju kultury) .
- Teza o progresywnym rozwoju - rozwój o postępach kultur przebiega od form niższych do wyższych.
- Każda z kultur rozwija się równolegle do innych, niezależnie od różnic czasowych.

Podstawowe tezy ewolucjonizmu.
Johann Bachofen (1815-1887), Henry Morgan (1818-1881) - badał w terenie, Adolf Bastian (1826-1905), James John Frazer (1854-1941), John Lubbock (1834-1913), Edward Taylor (1832-1917) - I-wszy profesor antropologii, najsłynniejszy ewolucjonista.
Kierunek ten zakładał, że motorem rozwoju ludzkości jest naturalna wynalazkowość człowieka (różne grupy ludzkie mogą dokonać takich samych wynalazków).
Podstawowe znaczenie przywiązywano do analizy przeżytków kulturalnych - takie elementy kultury jak praktyki, zwyczaje, wierzenia, które choć właściwie dla wcześniejszych etapów rozwoju przetrwały w późniejszych stadiach w formie zmodyfikowanej (relikty).
Etnologia z zakresu kultury materialnej - przykłady: żeliwne poidła dla koni - wykorzystywane jako kwietnik (odtwarza się dzieje kultury materialnej charakterystycznej dla wcześniejszego rozwoju).
Bastian - „człowiek w historii” - teza o jedności psychicznej człowieka - dzięki tej jedności istnieją idee elementarne (wspólne dla wszystkich ludzi) i idee wtórne (ludowe) - odróżniają kultury. Zróżnicowanie kulturowe - zróżnicowanie idei ludowych.
Bachofen - „prawo macierzyste” - I-wsze studium rozwoju rodziny i systemu pokrewieństwa jako systemu społecznego (odkrył matriarchat - władza i dziedziczenie w rękach kobiet). Stadia rozwoju rodziny - (heteryzm - cała grupa stanowiła jedną wielką rodzinę, matriarchat - pochodzenie i majątek dziedziczone w rękach kobiet, patriarchat - władza i dziedziczenie w lini męskiej).
Morgan - badał plemię irokezów, „systemy powinowactwa i pokrewieństwa w rodzinie ludzkiej”. Przeprowadził badania ankietowe „Społeczeństwo pierwotne. Schemat rozwoju rodziny”. Rozwój wg Morgana odbywa się drogą powolnego gromadzenia doświadczeń. Dokonuje się dzięki odkryciom i wynalazkom, zapewniających zaspokojenie ludzkich potrzeb.
Najważniejsze są 3 czynniki rozwoju: I - umiejętność mówienia, II - posługiwanie się narzędziami, III - powstanie i rozwój instytucji społecznych.
Postulował śledzenie dwóch linii rozwojowych - wynalazków i instytucji.
Wyróżnił 3 stadia rozwoju ludzkości:
1. dzikość
2. barbarzyństwo
3. cywilizacja
stopień niższy, średni i wyższy.

Lubbock - „Początki cywilizacji, stan pierwotny człowieka i obyczaje dzikich współczesnych” - ewolucjonizm ma zawsze charakter progresywny. Istnienie matriarchatu - obalił. Stadia rozwoju religii: ateizm, fetyszyzm, totemizm, szamanizm, antropomorfizm, stadium bez nazwy - kiedy bóstwo staje się twórcą natury, religia staje się moralnością (religia i moralność).
Tylor - „Badania nad wczesną historią gatunku ludzkiego i rozwój cywilizacji”, „Kultura pierwotna, badania nad rozwojem mitologii, filozofii, religii, sztuki i zwyczajów (obyczajów)”, „Cywilizacja pierwotna”. Poświęcił swoje studia animizmowi. Animizm to wiara w duszę i duchy. Nauka o duszach i innych jestestwach nadprzyrodzonych (minimalistyczna definicja religii). Wyróżnił 3 stadia rozwoju religii : animizm, politeizm (wielobóstwo), monoteizm (jedynobóstwo - judaizm, islam, chrześcijanizm). Stworzył teorię przeżytku kulturowego.
Frazer - „Złota gałąź - studium magii i religii” - charakterystyka religii pierwotnej. Stadia rozwoju społecznego.
Schemat religii:
1. magia - świat wodzony jest przez ponadludzkie siły, znane czarownikom
2. religia - świat kontrolowany jest przez istotę nadludzką, do której człowiek może zwracać się o pomoc
3. światopogląd naukowy - człowiek zdaje sobie sprawę ze swoich możliwości dzięki metodom logiczno-naukowym.

Jego tezy ewolucjonizmu okazały się przebrzmiałe. Korzystał z materiałów wątpliwej jakości, korzystał z relacji innych osób (misjonarze, handlarze, kupcy). Był znaczącym etapem w rozwoju antropologii. Był to I-wszy system teoretyczny.
Ewolucjonizm to też koncepcja rozwoju kultury. Pokazał, że zjawiska społeczne można traktować tak jak przyrodnicze.
Na gruncie ewolucjonizmu po raz pierwszy pojawiły się pewne terminy, polęcia (obowiązujące do dziś). Ewolucjonizm to pierwsze opisy kultur egzotycznych, które pojawiły się w nauce. Wiele koncepcji ewolucjonizmu wzbudziło opozycje.

DYFUZJONIZM - opozycja wobec ewolucjonizmu.
To historyczny kierunek w antropologii, cel - pytanie o przeszłość i drogi rozwoju kultur ludzkich, I-wsza faza postewolucjonistyczna. Szkoła kulturowo-hostoryczna.
Ferdynand Ratzel, Leo Frobenius, Fritz Graebner, Wilhelm Schmidt, Smith, Perry.
Zanegowali tezę, że mechanizmem rozwoju człowieka jest wynalazkowość. O rozwoju decyduje DYFUZJA - rozprzestrzenianie się elementów kulturowych, przenikanie elementów z jednej kultury do drugiej.
Teza Ratzela - podobieństwa między elementami różnych kultur muszą być wynikiem dawnych kontaktów i migracji. Mówiła się o rozprzestrzenianiu się elementów kulturowych, następcy całych kompleksów kulturowych.
„ Powstanie kultur afrykańskich”
Kilka szkół:
- wczesna szkoła historyczna - Graebner, Ankermann
- szkoła niemiecko-austriacka - Schmidt, Koppers
- szkoła angielska - Smith i Perry
- dyfuzjonizm amerykański

Smith i Perry - „Dzieci słońca”. Początek - kultura starożytnego Egiptu. Człowiek natury wcześniej zamieszkiwał. Egipcjanie rozprzestrzeniali swoją kulturę.
Szkoła kulturowo-historyczna - badania historyczne (analizowano zbiory muzealne).
Kultura była zbiorem elementów badanych z osobna.
Koncepcja kręgów kulturowych (szkoła niemiecko-austriacka) -
krąg kulturowy - zespół zjawisk powiązanych funkcjonalnie.
Schmidt - wędrują i wywierają swój wpływ nie tylko poszczególne elementy kulturowe lub małe ich grupy lecz takie całe zamknięte w sobie kompleksy kulturowe. Taki kompleks obejmuje wszystkie potrzebne kategorie ludzkiej kultury, tzn. ekologię, gospodarkę, społeczeństwo, obyczaje, religię. Miały się przenosić w świecie i być zapożyczane całe zasoby życia.
Zawsze istniało kilka kultur zasadniczych, które rozprzestrzeniały się w całym świecie.
FUNKCJONALIZM (nowoczesna antropologia).


Antropologia kulturowa
Wykład IV

Dyfuzjonizm - koncepcja młodsza od ewolucjonizmu.
Ralf Linton - rozwój kultury - umiejętność przenoszenia wzorów z innych kultur.
Dyfuzja decyduje o charakterze kultur.

FUNKCJONALIZM - od niego zaczyna się nowoczesna antropologia. Powstał w latach 20-stych XX wieku. Zrodził się w Wielkiej Brytanii za sprawą B. Malinowskiego i A. Radcliffe-Brown.
Początek funkcjonalizmu wiąże się z książką Malinowskiego „Argonauci zachodniego Pacyfiku”.
Podstawowe założenia funkcjonalizmu:
1. sprzeciw wobec propozycji ewolucjonistycznych jako spekulatywnych
2. punktem wyjścia i dojścia każdego antropologa powinien być teren; podstawą pracy antropologa powinny być badania empiryczne czyli badania terenowe.

Malinowski zaproponował monografię jako najwłaściwszą metodę dla antropologii (1884-1942).
1922 r. - książka „Argonauci zachodniego Pacyfiku”, 1929 r. - „Życie seksualne dzikich w pn-zach Malanezji”, 1935 r. - „Ogrody koralowe i ich magia”, 1944 r. - „Szkice z teorii kultury” (podsumowanie jego teorii kultury).

A. Radcliffe-Brown (1881 - 1955) - prof. uniwersytetu, prezes królewskiego instytutu antropologii w Londynie. Prowadził badania na wyspach Andamańskich w pobliżu Indii.
Koncepcje Malinowskiego i Radcliffe-Brown'a różniły się ale można mówić o wspólnych cechach tych teorii:
1) założenie o rozstrzygającym znaczeniu badań empirycznych dla teorii antropologicznej.
2) Założenie o holistycznym charakterze zjawisk społecznych i kulturowych.

Kultura i społeczeństwo stanowią niepodzielną całość. Każde zjawisko kulturowe musi być rozpatrywane w ramach tej całości.
R.-B. twierdził, że przedmiotem antropologii powinna być struktura społeczna. Malinowski - instytucje kulturowe.
3) założenie o funkcjonalnych charakterze zjawisk społecznych i kulturowych.

Wszelkie zjawiska społeczne i kulturowe spełniają określone funkcje w ramach systemu, w którym istnieją. Ich sens można zrozumieć poprzez te funkcje.
R.-B. twierdził, że nie ma istotnych różnic między antropologią społeczną a socjologią. Antropologia bada struktury pozaeuropejskie, a socjologia europejskie.
Przedmiotem badań antropologii powinien być system społeczny. Kultura powinna być traktowana tylko jako charakterystyka tego systemu.
System społeczny i struktura społeczna (2 terminy) - utożsamia ze sobą te terminy.
Jego koncepcję nazwano FUNKCJONALIZMEM STRUKTURALNYM.
Struktura społeczna.
Można badać zachowania i produkty zachowań z przeszłości. Podmioty zachowań wraz ze stosunkami społecznymi między mini tworzą strukturę społeczną (powiązania między elementami kultury). Strukturę tworzą interpretacje relacji pomiędzy podmiotami zachowania. Opis struktury możliwy jest dzięki opisowi i analizie zachowań ludzkich. Jeżeli dojdziemy do tego jak zachowują się ludzie - poznamy strukturę społeczną.
Organizacja społeczna - związana jest z dynamicznym aspektem systemu społecznego, z jego działaniem. Struktura związana jest ze statecznym aspektem, z dynamiczną organizacją. Organizacja to uporządkowanie działań ze względu na role społeczne ludzi.
Funkcja to sposób w jaki działania ludzkie przyczyniają się do utrzymania ciągłości systemu.
Aby system społeczny funkcjonował muszą zostać spełnione 3 podstawowe warunki [wymogi funkcjonalne]:
1. Istnienie pewnego stopnia funkcjonalnej zgodności, czyli odpowiedniej solidarności pomiędzy członkami społeczeństwa w celu zapewnienia jej ciągłości.
2. Konstrukcja norm społecznych w ten sposób aby nie mogły powstać nierozwiązywalne konflikty społeczne.
3. Istnienie działań ludzkich, których funkcja polega na utrzymaniu ciągłości systemu społecznego. Te działania to instytucje społeczne.

Instytucja społeczna - jest to zestandaryzowany sposób zachowania (ujęty w normy, zasady).
Mówi o trzech rodzajach badań społecznych:
1. morfologia społeczna - badanie budowy systemu społecznego, podobieństwa i różnic między systemami, klasyfikacja struktur.
2. fizjologia społeczna - badania nad działaniem systemu społecznego (w jakim kierunku) „jak możliwe jest istnienie systemu społecznego, jak funkcjonuje ten system, jakie mechanizmy przyczyniają się do utrzymania tego systemu?
3. badania nad zmianą systemu społecznego - trzeba uwzględnić proces zmiany, nic nie stoi w miejscu. Uwzględnienie czynnika czasu. Każda struktura społeczna ma swoją niepowtarzalną historię. Badania synchroniczne i asynchroniczne.

2 typy zmiany społecznej:
· zmiana w strukturze społecznej
· zmiana struktury społecznej

ad 1) forma strukturalna (zręby, filary systemu) pozostaje niezmieniona, a zmiany oznaczają ponowną adaptację, przystosowanie .
Ad 2) zmiana typu struktury albo wyniku wewnętrznego rozwoju albo bodźców z zewnątrz.
Zmiana endogenna i egzogenna.
Endogenna - ewolucja społeczna która prowadzi do restrukturyzacji (wewnętrzne przemiany)
Egzogenna - wywoływanie działaniem czynników z zewnątrz (na podstawie dyfuzji).
Tak istnieje i trwa system społeczny wg R.-B.
Teza, że nie mają racji ewolucjoniści i dyfuzjoniści - zmiany kultury poprzez wewnętrzną ewolucję i zewnętrzną dyfuzję.



Antropologia kulturowa
Wykład V

Funkcjonalizm - kultura jako narzędzie zaspokojenia ludzkich potrzeb.
Funkcjonalizm Malinowskiego - rozpoczął się od krytyki, polemiki z ewolucjonizmem i dyfuzjonizmem.
Przyjął założenie, że kultura stanowi niepodzielną całość. Twierdził, że kulturę należy badać empirycznie jako niepodzielną całość.
Podstawowym zadaniem antropologii powinno być ukazanie mechanizmów rządzących współczesnymi strukturami, a nie rekonstrukcja struktur minionych (społeczeństwa pierwotne współcześnie istniejące).
Zarzucano mu ahistoryzm (nie zwraca uwagi na historię).
Brak rzetelnych materiałów o minionych kulturach.
Kultura - jest integralną całością służącą zaspokojeniu ludzkich potrzeb (cała kultura ma spełniać określone funkcje). Kultura jest systemem rzeczy, działań, postaw, w którym każda część istnieje jako środek do celu.
Mówi o 2 uwarunkowaniach życia ludzkiego:
- biologiczne
- kulturowe

Człowiek poddany jest determinizmowi biologicznemu i kulturowemu - biologizm.
Zaspokajanie potrzeb ludzkich odbywa się zawsze przy pomocy kultury a nie w sposób naturalny.
Człowiek nie żyje tylko chlebem, ale przede wszystkim chlebem.
Najpierw muszą być zaspokojone podstawowe, biologiczne potrzeby a później potrzeby wyższego rzędu.
3 grupy potrzeb:
- potrzeby podstawowe (I-go rzędu) - potrzeby biologiczne - te które decydują o przetrwaniu organizmu - metabolizm; reakcja kulturowa - zapewnienie organizmowi środków do metabolizmu; reprodukcja gatunków; bezpieczeństwo organizmu.
- Potrzeby II-go rzędu - potrzeby pochodne
- Potrzeby III-go rzędu - potrzeby integratywne

Każdej potrzebie odpowieda jakaś reakcja kulturowa. Na każdą naszą potrzebę kultura reaguje w określony sposób.
Potrzeby pochodne - społeczne (funkcjonowanie ludzi w grupie społecznej) - produkcja narzędzi i dóbr konsumpcyjnych, reakcja kulturowa - system gospodarczy; potrzeba kodyfikacji i regulacji zachowań, reakcja kultury - system kontroli społecznej; transmisja kultury, reakcja kultury - socjalizacja (kulturowo uwarunkowany sposób wprowadzania człowieka w kulturę), organizacja zbiorowego działania, organizacja polityczna danej grupy.
Potrzeby integratywne - potrzeby intelektualne, które realizują następujące reakcje kulturowe: wiedza, religia, magia, etyka, moralność i sztuka - kultura symboliczna (ma realizować nasze potrzeby).
Te potrzeby są uniwersalne i wszystkie muszą być spełnione aby człowiek poprawnie rozwijał się.

Potrzeba - to system warunków w ludzkim organizmie w układzie kulturowym i w relacji ich obu do naturalnego środowiska co jest wystarczające i konieczne dla przetrwania grupy i organizmu.
W organizmie pojawia się określony warunek np. głód, w kulturze muszą być narzędzia jego zaspokojenia, a środowisko naturalne musi nim umożliwić jej zaspokojenie.
Najmniejszą częścią systemu kulturowego jest instytucja.
Poprzez instytucje zaspokajane są potrzeby ludzkie
2 definicje instytucji:
1. jest to zorganizowany system działań ludzkich
2. są to ludzie realizujący te działania

Reakcje kulturowe są możliwe dzięki instytucjom. Instytucje kulturowe mają charakter uniwersalny. W każdym systemie społecznym są takie same instytucje, które zaspokajają potrzeby.
Instytucje mają swoistą - każda składa się z 6 elementów. Karta czyli zespół wartości umożliwiających zorganizowanie się ludzi; personel - grupa ludzi wraz z podziałem obowiązków i autorytetów; normy - wymagane umiejętności od tych ludzi, zwyczaje, normy prawne obowiązujące członków instytucji; substrat materialny - narzędzia i urządzenia jakimi dysponuje grupa ludzi którzy wykonują zadania; działalność - konkretne i rzeczywiste objawy działalności instytucji; funkcja instytucji - właściwy rezultat 0 zorganizowanej działalności (różny od karty).
Malinowski sam badał społeczności pierwotne na wyspach Trobrianda. Lata 30-ste badania w Afryce na podstawie których - nowy schemat badań - badania nad problematyką zmiany kulturowej. Teoria kontaktu kulturowego - przemiany jakie zachodzą w społeczeństwach pierwotnych są wynikiem zderzenia kulturowego (modernizacja, westernizacja). W wyniku zderzenia następujących procesów zapożyczenia elementów kulturowych - powstała nowa rzeczywistość kulturowa. Teoria ta miała tłumaczyć przemiany modernizacyjne w krajach przedindustrialnych.
W wyniku kontaktu kulturowego tworzą się nowe instytucje kulturowe lub modyfikacja istniejących lub odrzucenie dawnych instytucji.
Wyróżnił sekwencję zmiany wywołanej kontaktem :
1. kultura pierwotna poddana oddziaływaniu innej kultury
2. kompleks cywilizacji europejskiej, industrialnej
3. proces zmiany

3 aspekty kontaktu kulturowego.
Przedmiotem badań nad kontaktem kulturowym - jest kultura pierwotna i jej stan przed kontaktem. Kontakt kulturowy polega na wytrąceniu systemu kulturowego ze stanu pierwotnej równowagi - konsekwencją jest zmiana potrzeb (a to oznacza zmianę instytucji).
W jego szkicach z teorii kultury - odpowiada na pytania - czym i z czego składa się kultura?
Jeden z jej składników to aspekty funkcjonalne (gospodarka, wychowanie, ustrój polityczny, ład społeczny, prawo, magia, religia, sztuka, wiedza, rekreacja). Są to reakcje kulturowe, które zaspokajają potrzeby. Wszystkie te aspekty są przeniknięte przez podstawowe czynniki kultury (substrat materialny, organizacja, język). Aspekty i czynniki kultury we wzajemnym powiązaniu tworzą zręby struktury systemu kulturowego. Strukturę tę można poznać poprzez scharakteryzowanie jakiejś społeczności pod względem: przebieg życia jednostki, życie zbiorowe w skali plemiennej całej społeczności, życie grupowe w skali domowej, lokalnej, zdjęcie demograficzne (mapa demograficzna) oraz analiza zewnętrznych czynników, potrzeby biologiczne człowieka, środowisko, rasa, historia, kontakty kulturowe. - model kultury (ten schemat) - jago zrealizowanie daje klasyczny, antropologiczny opis jakiejś kultury.
Systemowe i funkcjonalne ujęcie kultury - oryginalność Malinowskiego.
Zbudował koncepcję antropologii funkcjonalnej.
Kultura jest aparatem funkcjonalnym spełniającym ludzkie potrzeby.


Antropologia kulturowa
Wykład VI


Antropologia amerykańska.

Nazywana była antropologią kulturową w przeciwieństwie do europejskiej antropologii społecznej.
Podstawową kategorią badawczą stała się kultura, a przede wszystkim postawy, znaczenia, wartości.
Twórcą nowoczesnej antropologii amerykańskiej jest F. Boas. Zbudował antropologię od podstaw. Włączył się w politykę, walczył o autonomię uniwersytetów, o czystość nauki. Uniwersytety mają same ustalić programy badawcze, niezależne od układów politycznych.
Boas pod koniec XIX wieku - badania empiryczne na południowym wybrzeżu USA (Indian). „Indianie Kwakiukiu”. Badał na Syberii.
Uważał, że podstawą dla antropologii powinny być badania empiryczne (badania w terenie).
Twierdził, że kultura powinna być badana w szerszym kontekście zjawisk przyrodniczych (czyli geograficznych), ekonomicznych, politycznych.
Wyznaczył 3 kierunki badań:
1. relacja człowiek - natura
2. człowiek - człowiek
3. świadomość człowieka (świadomościowy psychiczny aspekt kultury - indywidualne reakcje jednostek na zdarzenia kultury, ich indywidualna interpretacja - prawda psychologiczna - jak twórcy i uczestnicy kultury są postrzegani.

Ten nurt zaowocował powstanie nowej szkoły na gruncie antropologii - „Kultura i osobowość”
Boas - twórca zasady relatywizmu kulturowego - każda z kultur rozwija się na swój własny sposób, a nie wg jednolitych praw.
Zaprzeczył tezie ewolucjonistów (wszystkie kultury rozwijają się w ten sam sposób).
Każdą z kultur należy badać w relacji do niej samej (nie ma kultury stanowiącej wzór odniesienia).
Badane w USA tzw. małą historię, tzn. historię poszczególnych kultur a nie kultury ogólnoludzkiej.
Jego uczniowie ten postulat realizowali.
I-szym z najwybitniejszych uczniów Boas'a był Wissler - koncepcja areałów kulturowych. To areał (przestrzeń) obejmuje podobne do siebie kultury pod różnymi względami. Przestrzeń gdzie zachodziła i zachodzi dyfuzja kulturowa (zapożyczenia elementów kulturowych).
Zaproponował koncepcję areałów kulturowych w celu unowocześnienia ekspozycji muzealnych. Stwierdził, że podstawą powinien być podobny sposób zdobywania pożywienia oraz historyczny fakt dyfuzji.
Areał skupia podobne do, ale wyróżnia fakt dyfuzji.
Każdy areał kulturowy posiada swoje centrum, tj. najstarszy punkt tego areału. Tam rodzą się nowe elementy kultury. Z centrum rozprzestrzeniają się na resztę areału.
Im dalej od centrum tym starsze są te elementy. Z centrum elementy kultury rozprzestrzeniają się na resztę areału ( na zasadzie fali rozchodzących się po wrzuceniu kamienia do wody).
Najsilniejsze - bliżej centrum, najsłabsze - najdalej.
Istniało kilka zasadniczych kultur z których tworzono areały.
Boas zmarł w 1941 roku. Nie stworzył teorii antropologicznej. Jego stanowisko było ateoretyczne, nie stworzył teorii antropologii, pisał monografie - nie chciał dokonywać uogólnień. Wyznaczył drogi rozwoju antropologii amerykańskiej i jej drogi rozwoju.
1-szą z uczennic Boas'a była R. Benedict.

Antropologia kulturowa
Wykład VII

Antropologia amerykańska c.d.
Boas - relatywizm kulturowy (1858 - 1442)
W latach 40-stych - w Europie antropologia zaczęła się zbliżać do socjologii (antropologia społeczna). USA - antropologia kulturowa - kultura.
Boas - ścisłość metody - propozycja jak w naukach ścisłych.
Stanowisko ateoretyczne. Niezależne podejście do materiału. Twórca antropologii amerykańskiej od początku, od nowa.
Whistler - areały kulturowe. - żyją tam podobne do siebie kultury (dyfuzja kulturowa). Areał - centrum (powstają tam najnowsze elementy kultury).
Koncepcje kultury w antropologii amerykańskiej.
Po Boas'ie uczniowie podjęli dalsze badania nad kulturą.
Koncepcja Kroeber'a - przejął po Boas'ie przewodnictwo w antropologii amerykańskiej.
Zorganizował jeden z najsilniejszych ośrodków antropologicznych.
„Istota kultury” (najważniejsze dzieło”. Opublikował 532 prace. (ur. 1876) Ukończył Uniwersytet Columbia - mgr literatury. Zapisał się na seminarium antropologiczne .
Antropologia - to pewna postawa myślowa. Twierdził, że kultury nie muszą być traktowane jako centra rywalizujących ze sobą lokalnych patriotyzmów, ale mogą być badane jako zjawiska przyrodnicze metodami nauk przyrodniczych. (precyzja w badaniu, obiektywizm, traktowanie badanej kultury jako faktów w badaniu naukowym).
1901 roku - doktorat.
1911 rok - samodzielny profesor antropologii. Z jego inicjatywy powstało Amerykańskie Towarzystwo Antropologiczne (1917 r - I-szy prezes).
1960 rok - zmarł w Paryżu.
Oddziaływanie kilku kierunków prac badawczych - jego zainteresowania:
- etnologia - prekursor technik badań terenowych (bezpośrednio, często uczestniczącą obserwacją badanych społeczności). Napisał prace „ O podstawowych obszarach kulturowych” - było 6 takich obszarów podstawowych oraz 506 podrzędnych. Rozwinął koncepcję areałów kulturowych. Szukał powiązań tych obszarów z naturalnym środowiskiem (determinacja dla kultury).
- Etnolingwistyka - prekursor metod statystyki leksykograficznej. Opracował listy podstawowych słów danego język lub dialektu i poddawał je operacjom statystycznym. Stworzył określoną szkołę w tym zakresie.
- Archeologia - chciał zrekonstruować prehistorię Ameryki. Prekursor nowoczesnych technik wykopaliskowych, które sam zastosował w Meksyku i Peru.

Mniejsze znaczenie dla niego miała antropologia fizyczna. Odkrycia teoretyczne -koncepcje kultury.
Podstawy koncepcji Kroeber'a - pytało istotę kultury (o najogólniejsze cechy kultury jako bytu właściwego tylko społecznościom ludzkim; pytał o to co ludzi różni od świata przyrody); było to pytanie o konkretne składniki, zawartość różnych kultur (co kultury różni między sobą?).
4 podstawowe założenia koncepcji Kroeber'a:
1) Kultura ma charakter autonomiczny - świat ma złożoną niejednolitą budowę, dzieli się na względnie izolowane klasy zjawisk, którymi rządzą swoiste prawidłowości. 1 z takich klas zjawiskowych jest KULTURA. Kultura rządzi się swoimi prawami - jest autonomiczna. Te klasy zjawisk są hierarchicznie uporządkowane. Są to poziomy na dole nieograniczony, ograniczony (fauna, flora), psychiczny, społeczno-kulturowy, ponadpsychiczny. Inni uczniowie Boas'a - kultura w oderwaniu od psychicznego poziomu nie istnieje (brak psychicznych właściwości).
2) Kultura ma charakter całościowy. Stanowi swoistą całość, złożoną z powiązanych wzajemnie elementów, ale nie jest prostą sumą swoich elementów (zasada holizmu). Każdy element kultury należy więc interpretować w odwołaniu do szerszej struktury całościowej kultury. Całościowe struktury - typowe dla danej kultury (ująć w badaniu) - powtarzające się związki zdarzeń i zjawisk. Nie można tylko wyliczyć elementów składających się na kulturę. „Konfiguracja wzrostu kultury” - przedstawił różne kultury - prawidłowości charakterystyczne dla każdej kultury.
3) Kultura ma charakter historyczny - występuje w określonym miejscu i czasie a jej charakter zależy od zewnętrznych czynników (środowisko geograficzne, struktura demograficzna ludności, ustrój polityczny i społeczno-gospodarczy, wydarzenia polityczne czy elementarne klęski - czynniki, które decydują o kulturze. Kroeber - nie chodzi tylko o oddziaływanie środowiska, o kształcie kultury decyduje też przeszłość - trzeba ustalić wszystkie poprzedzające etapy rozwojowe.
4) Zjawiska kulturowe są zróżnicowane przestrzennie i czasowo, to oznacza że każde zjawisko powinno być rozumiane i oceniane tylko z punktu widzenia kultury do której należy. Żadnej kultury nie można oceniać przy pomocy standardów właściwych dla innej kultury. Badając jakąś kulturę trzeba się uwolnić od tendencji oceniania zjawisk kultury wg własnej kultury. Człowiek poza kulturowy 0 nie oceniać wg swojej kultury (wartościowanie).

R. Lowie - badania nad Indianami. Unikał teoretyzowania. Omawianie kultur które badał.
Inni ucznioweie Boas'a : Spier, Goldenweiser, Benedict, Sapir i Mead.
Boas zainicjował nurt - kultura i osobowość.
Przedstawiciel R. Linton (1893-1953) - kontynuator Boas'a ale nie uczeń. Prowadził badania empiryczne w Polinezji na Markizach, badania na Madagaskarze, w Afryce wschodniej. Interesuje się psychologią i socjologią.
„Stadium człowieka” - 1933 r - wydano je - podejmuje problemy nowej orientacji w antropologii - problem związku kultury i osobowości [„The Study of Man”].
Badanie kultury wymaga podejścia antropologa, psychologa i socjologa (intersubiektywne podejście do badania). Tak zrodził się nurt kultury i osobowości. Lata 30-ste i 40-ste szczytowy rozwój tego kierunku. Najważniejsza jest relacja między kulturą a jednostką ludzką, czyli człowiekiem jako reprezentantem, uczestnikiem i twórcą kultury.
Kultura realizowana jest w życiu jednostek. Wyjaśnić kulturę to wyjaśnić jej realizację w indywidualnych biografiach uczestników życia społecznego.
Uznanie badań terenowych jako podstawy antropologii.
Pojawiają się prace Lintona z zakresu kultury i osobowości; współpracował z psychoanalitykiem Kardinerem. Psychoanaliza - duża rola w rozwoju badań nad związkiem kultury i osobowości.
1936 - Kardiner organizował seminarium antropologiczne, gdzie współpracował z Lintonem. Analizował tam materiał badawczy wykorzystując analizy antropologiczne i psychologiczne.
Abraham Kardiner podzielił instytucje na dwie kategorie: na pierwotne i wtórne. Instytucje są to sposoby ludzkiego postępowania, myślenia, wierzenia i odczuwania.
Pierwotne instytucje - są odpowiedzialne za formowanie się postaw osobowości ludzkiej. Działają w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa. Wiążą się z procesem tłumienia popędów pierwotnych. Są to praktyki socjalizacyjne jakie każda grupa wytworzyła aby przygotować ich do życia w społeczeństwie i kulturze.
Wtórne instytucje - umożliwiają przystosowanie jednostki do otoczenia, umożliwiają zaspokajanie ludzkich potrzeb (religia, rytuały, folklor, mitologia, systemy tabu - to co pozwala odnaleźć się nam w grupie.
Instytucje kultury wpływają na naszą osobowość

ANTROPOLOGIA KULTUROWA ? WYKŁADY

SPIS TREŚCI:

WPROWADZENIE
1.KULTURA I CYWILIZACJA
2.CZŁOWIEK A KULTURA
3.TECHNIKA A KULTURA
4.TECHNIKA A INFORMATYKA
5.TRUDNOŚCI OKREŚLENIA POJĘCIA KULTURA TECHNICZNA
6.POJĘCIE KULTURA TECHNICZNA W LITERATURZE
7.RELACJE: KULTURA TECHNICZNA A KULTURA PRACY, KULTURA EKONOMICZNA, KULTURA PRAKSEOLOGICZNA, KULTURA OGÓLNA CZŁOWIEKA
8.PROPOZYCJA WŁASNA DEFINICJI POJĘCIA ?KULTURA TECHNICZNA?
9.METODOLOGICZNE KONSEKWENCJE PRZYJĘTEJ DEFINICJI
10.NEGATYWNE POSTAWY WOBEC TECHNIKI KOMPONENTEM KULTURY TECHNICZNEJ
11.WYMIARY STRUKTURALNE KULTURY TECHNICZNEJ

BIBLIOGRAFIA

Technika ma związek ze wszystkim, co czyni człowiek,
aby zmienić świat, w którym żyje?
(?Uczyć bez granic?)

Przez kulturę techniczną
rozumiemy mentalne wzory działania
i technik możliwych do zrealizowania,
w miarę postępu wiedzy i praktyki ludzkiej?
(J. Bańka)

WPROWADZENIE


W konwencji terminologicznej dydaktyki techniki często stosuje się pojęcie kultura techniczna. Pojęcie to zmienia swoją treść wraz ze zmianami, jakie dokonują się w technice współczesnej i jej odniesieniach do kultury oraz cywilizacji. Inny byłby sens tego pojęcia w cywilizacji industrialnej, gdzie dominowały takie wartości, jak kapitał, siła robocza i środki produkcji, a inny sens kultury technicznej jest w cywilizacji informacyjnej, gdzie dominują: informacja, wiedza i kompetencje człowieka. Nie mniej istotne są także zmiany, jakie zachodzą we wszystkich dyscyplinach naukowych zajmujących się badaniem człowieka i jego odniesień do rozmaitości zjawisk, z jakimi się on spotyka, w tym przemiany w naukach pedagogicznych i współczesnej dydaktyce techniki.

Wyjaśnienie treści tego pojęcia łączy się z określeniem jego relacji z takimi pojęciami, jak: kultura pracy, kultura prakseologiczna, kultura ekonomiczna.

Najszerszym zakresowo pojęciem jest kultura techniczna. Wyjściowymi pojęciami w tych rozważaniach są kultura i cywilizacja oraz technika i informatyka.

Jeśli natura pozbawiana jest wartości,
to można z nią robić, co się chce,
można jej używać aż do unicestwienia.
A wszystko to dzieje się pod patronatem
wielkości człowieka i wielkości kultury?
P. Jaroszyński (1993)

1. KULTURA I CYWILIZACJA

Postęp techniczny ? i związany z nim rozwój kultury współczesnych społeczeństw ? nabiera we współczesności szczególnego znaczenia. Wpływa decydująco na treść, jakość i poziom życia każdego człowieka. Środowiskiem człowieka jest nie tylko świat przyrody, ale także tzw. świat kultury ? wytworzony i udoskonalany przez człowieka. Obecnie wyrażenie kultura stało się hasłem wywoławczym różnych skojarzeń, najczęściej wiążących się z rozrywką, rzadziej natomiast z odbiorem dzieł sztuki. I rzeczywiście obecnie funkcjonują wyrażenia kultura lub cywilizacja ? w różnych znaczeniach: socjologicznym, psychologicznym, historycznym itp. Im bardziej zacieśnia się treść pojęcia kultura i wyróżnia się przez to rozmaite jego znaczenia, tym bardziej ujawnia się pilna potrzeba takiej interpretacji treści pojęcia kultura, obejmującej te wszystkie aspekty ludzkich działań, które mają szczególny dziejotwórczy charakter. Bez wątpienia takim zjawiskiem jest technika. Warto więc wyraźnie wskazać na rolę techniki w kształtowaniu oblicza kultury, ale jednocześnie na wpływ kultury na treść podejmowanych działań technicznych.

W obrębie tak rozumianej analizy mieści się tzw. kultura podmiotowa (osobowa, konkretnych ludzi), ale i przedmiotowa i funkcjonalna. Wszystko zależy od tego, co weźmiemy pod uwagę, co poddajemy twórczej, bądź przetwórczej sile ludzkiego rozumu. Czy będą nimi przedmioty natury przetworzone przez ludzki umysł? Czy sam podmiot? O ile jest on zdolny ulegać ludzkiemu intelektowi? Czy same czynności ludzkie występujące w rozmaitych połączeniach, tworzące działania o charakterze bardzo zróżnicowanym?

To wszystko sprawia, że uprawnionym jest używanie wyrażenia kultura z najrozmaitszymi jej przymiotnikami, jak: indywidualna, społeczna, masowa, różnych grup społecznych, różnych dziedzin ludzkiego życia, narodowa, państwowa, naukowa, literacka, artystyczna, muzyczna, rolna, przemysłowa itd.

Rozległość problematyki kultury (zwłaszcza rozumianej globalnie) sprawiła, iż wielokrotnie podejmowano próby jej uszczegółowienia drogą wyodrębniania różnych typów kultury (tradycyjna, ludowa, nowoczesna, masowa itp.), różnych jej sfer, aspektów (np. materialna, duchowa, społeczna), czy takich jej względnie odrębnych dziedzin, jak kultura polityczna, ekonomiczna, prawna, literacka, artystyczna itd. Dotychczas jednak nie wypracowano jednej teorii kultury. Sytuacja taka nie uła-twia analizy relacji kultury do cywilizacji.

Pojęciem cywilizacja określa się poziom rozwoju osiągnięty przez społeczeństwo w danej epoce historycznej, ze szczególnym uwzględnieniem poziomu kultury materialnej (przede wszystkim wiedzy ścisłej i techniki), będącej wskaźnikiem opanowania przez ludzi sił przyrody i wykorzystywania jej bogactw na swoje potrzeby. Tak rozumianej cywilizacji przeciwstawia się czasem kulturę, pojmowaną jako kultura duchowa, tj. sfera duchowej twórczości człowieka.

Relacje pojęć kultura i cywilizacja były przedmiotem licznych opracowań. Zauważyć można, że o ile cywilizacja obejmuje wszelkie zjawiska odnoszące się do dobrobytu i bezpieczeństwa ludzi, w tym także to, co decyduje o współżyciu między ludźmi, to pojęcie kultura ? będąc wynikiem wysubtelnienia psychiki ludzkiej ? wiedzie do dalszego doskonalenia człowieczeństwa człowieka.

2. CZŁOWIEK A KULTURA

Nie ma kultury bez człowieka i nie ma człowieka bez kultury. Kultura wyróżnia człowieka w świecie istot żywych. Umożliwia mu zachowanie tożsamości i prowadzenie godnego życia. Człowiek jest jedynym podmiotem kultury. Człowiek i tylko człowiek jest sprawcą i twórcą kultury; człowiek i tylko człowiek w niej się wyraża i w niej się potwierdza - powiedział Jan Paweł II w UNESCO. To właśnie rozum człowieka wyróżniający go jako byt wśród innych stworzeń czyni go zdolnym do bycia twórcą i konsumentem kultury. Ale człowiek jest także przedmiotem i celem kultury. Kultura będąc dziełem człowieka jest dla człowieka. W tym kontekście można tę myśl rozwinąć także na technikę. Technika jest dziełem człowieka i jest dla człowieka. Kultura jest tym, przez co człowiek jako człowiek staje się bardziej człowiekiem (Jan Paweł II: W imię przyszłości kultury).

W kulturze - pojmowanej jako środowisko życia i stawania się człowieka - dostrzegamy znaczący udział techniki i działalności technicznej człowieka. Przy czym występuje on wtedy w podwójnej roli. Jest podmiotem kultury i techniki, ale równocześnie jest przedmiotem kultury i celem jej oddziaływania.

Tworzona przez ludzi technika i kultura jest zarazem tworzona nie tyle dla siebie, ile dla innych ludzi w tym celu, aby zmienić jakość życia, wzbogacić je, szczególnie życie duchowe oraz dla uświadomienia człowiekowi jego tożsamości i ułatwienia odpowiedzi na pytanie o sens istnienia i aktywności. Jak zauważa Jan Paweł II dzieła kultury materialnej świadczą zawsze o jakimś uduchowieniu materii, o poddaniu tworzywa materialnego energiom ludzkiego ducha: inteligencji, woli. Z drugiej zaś strony, dzieła kultury duchowej świadczą na odwrót, o swoistej materializacji ducha i tego, co duchowe. Nie ma zatem kultury bez ducha, jak nie ma kultury bez materii.

Tak rozumiana kultura powinna wychowywać człowieka. Jest to jej podstawowe zadanie. Wychowanie to ma dokonywać się w taki sposób, aby człowiek stawał się bardziej człowiekiem, całym człowiekiem. W koncepcji personalistycznej konse-kwentnie stosujemy zasadę integralnego wychowania człowieka. Kultura, a także technika wykorzystywana przez człowieka ma moc wychowywania, gdyż rozwija pojęcia, ubogacając ich treść; wymusza sądy o zjawiskach, sens prawdy, piękna, a nade wszystko sens obiektywnego dobra, które tworzy moralność. Dlatego też nie wolno w analizach zjawiska kultury i jej odniesień do kultury technicznej pomijać sfery zjawisk moralnych. One są dla tych dwóch form ludzkiej aktywności wspól-nym fundamentem. Kultura moralna - ta jak pisze Papież zdrowa moralność - związana jest z każdym typem działalności człowieka, tj. działalności artystycznej kulturowej, politycznej, technicznej, wypoczynku i pracy.

3. TECHNIKA A KULTURA

Chociaż technikę tworzą nieliczni, to użytkują ją wszyscy. To sprawia, że technika współczesna ma wyraźnie charakter społeczny, a współczesne społeczeństwa są społeczeństwami stechnicyzowanymi. Mówi się krótko o społecznym charakterze techniki i technicznym charakterze współczesnych społeczeństw. W tym kontekście uzewnętrznia się pełna treść stwierdze-nia, że istota techniki współczesnej leży poza techniką (co szczególnie wyraźnie widać w odniesieniu do informatyki). Jest ona dla współczesnej cywilizacji środkiem rozwoju społecznego oraz rozwoju środowiska życia człowieka. Jej wszechobecność wyraża się z jednej strony w olbrzymiej ilości wytworów techniki, z drugiej zaś strony w uspołecznianiu i upowszechnianiu jej metod.

Technika obejmuje wszystkie sfery życia i działalności człowieka. Ma związek ze wszystkim, co robi człowiek, jest terenem integrowania wiedzy z różnych jej obszarów. Technika współczesna jest terenem kształtowania systemów etyczno?moralnych współczesnych społeczeństw, a przez jej bezpośredni wpływ na pracę człowieka powoduje wzrost skuteczności jego działań w zakresie doskonalenia siebie i świata, w którym człowiek żyje. Widać tu podstawową, funkcję techniki współ-czesnej. Technika jest środkiem wielostronnego rozwoju i wychowania człowieka.

Obecnie wyodrębnia się działania techniczne rozmaitego typu. Wspólną miarą ich wartości jest to, w jakim stopniu sprzyjają one, stwarzają warunki i przyczyniają się do dobra człowieka.

Prymat człowieka nad techniką oznacza potrzebę refleksji etycznej nad zjawiskami rozwijającej się techniki. Refleksji tej nie można uwolnić od relacji techniki i kultury. Czy człowiek może być wyłącznie panem i władcą natury, czy czyniąc sobie ziemię ?poddaną? (co ułatwia mu współczesna technika), ma nad nią nieroztropnie panować, naruszać równowagę i ład ekologiczny? Czy w dążeniach do ciągłego pomnażania dóbr, usprawniania swoich działań technicznych zagubić może swoje człowieczeństwo? Jak zauważa Jan Paweł II technika wniosła ogromny wkład w dobrobyt ludzkości, w poprawę warunków życia, w ułatwienie i doskonalenie dzieł ludzkich. Jednakże często trudno powiedzieć komu służy: czy służy ludzkości, czy zwraca się przeciwko niej? Ta sama technologia, która może dopomóc biednym, bywa przyczyną zubożenia, zmniejsza ilość miejsc pracy, ogranicza możliwości twórczego wyrażania siebie. I w wielu innych przypadkach technologia przestaje być sprzymierzeńcem osoby ludzkiej...

4. TECHNIKA A INFORMATYKA

Najpierw człowiek stworzył komputer,
teraz komputer tworzy człowieka.
Komputer jawi się jako supertwór, najwyższy artefakt,
który choć jest tworem człowieka
przetwarza go na swój obraz i podobieństwo?
(D. Bolter)

Informatyka jest obecnie zespołem dyscyplin naukowo?technicznych, których przedmiotem badań jest ogół zjawisk, jakie występują w procesach gromadzenia, przetwarzania, przechowywania, przesyłania i udostępniania, prezentowania, wykorzystywania w procesach komunikacji między obiektami, systemami i ludźmi różnego rodzaju informacji. Wyjaśnianie prawidłowości związanych z wymienionymi procesami umożliwia projektowanie metod optymalnego ich przebiegu, a także projektowanie i konstruowanie oraz wytwarzanie i eksploatację środków technicznych zdolnych te procesy realizować.

Współcześnie informatyka obejmuje:
1. dyscypliny naukowe, dotyczące przetwarzania informacji przy użyciu środków technicznych (komputerów),
2. podstawy konstrukcji maszyn cyfrowych, podstawy programowania, teorie języków programowania, teorię systemów operacyjnych, podstawy organizacji banków danych, teorię sieci teleinformatycznych, podstawy użytkowania elektronicznych maszyn cyfrowych; opiera się na zasobach pojęć podstawowych i metod zaczerpniętych z logiki formalnej, algebry, ling-wistyki matematycznej, teorii procesów przypadkowych, statystyki matematycznej itp.,
3. dziedzinę działalności gospodarczej związaną z produkcją komputerów i ich oprogramowania, budową systemów informatycznych i ich zastosowaniami w gospodarce; w perspektywie informatyka obejmować będzie sterowanie procesami tech-nologicznymi, transportowymi itp.

Dosyć często spotyka się określenie technologia informacyjna, połączenie zastosowań informatyki z technikami komunikacji (technologia informacyjna i komunikacyjna). W polskiej konwencji terminologicznej stosuje się w tym przypadku pojęcie teleinformatyka lub telematyka. Eksponuje się w ich treści to, że są one połączeniem informatyki z innymi technologiami, które współdziałają z nią i mają wpływ na jej stosowanie w społeczeństwie. Tak rozumiane technologie nazywane są także technologiami definiującymi społeczeństwo informacyjne. Nie mamy więc do czynienia z jedną, lecz z całym systemem technologii. Ponadto, w określaniu treści pojęcia technologie informacyjne zwrócić należy uwagę na treść obydwu członów tego pojęcia. Pojęcie technologia oznacza dziedzinę integrującą, najkrócej mówiąc, odpowiedzi na pytania: Co? Z czego? Jak? chcemy działać (przesyłać, przechowywać, przetwarzać itd.). Każdemu z tych celów działań odpowiadają różne technolo-gie (np. technologii zapisywania informacji mamy przynajmniej kilka).

Informatyka jest nierozerwalnie związana z jednej strony z matematyką, z drugiej zaś z szeregiem dyscyplin technicznych, w tym z elektroniką, zwłaszcza z mikroelektroniką, a ostatnio także z optoelektroniką, fotoniką i elektroniką kwan-tową. Gwałtowny rozwój, choćby tylko tych wymienionych wyżej dyscyplin, jaki dokonuje się w ostatnich latach, oddziaływuje na wszystkie dziedziny życia człowieka, wyznacza w istotny sposób wymiary rewolucji globalnej, a jej wszechobecność jest znamienną cechą współczesnego jej charakteru. Wywarła ona istotny wpływ na wszystkie dziedziny życia i na całokształt życia wielu społeczeństw. Praktycznie trudno wymienić obszar naszego życia, w którym informatyka byłaby nieobecna.

Z uwagi na to, że w coraz wyraźniejszym stopniu problemami związanymi z procesami informacyjnymi zajmuje się coraz większa liczba osób, można stwierdzić, że powstaje społeczeństwo informacyjne. W tym też kontekście mówimy o cywili-zacji informacyjnej.

5. TRUDNOŚCI OKREŚLENIA POJĘCIA KULTURA TECHNICZNA

Pojęcie kultura techniczna jest dwuatrybutowe. Na jego treść składa się to wszystko, co włączamy do desygnatów po-jęć: kultura i technika. W literaturze przedmiotu pojęcie kultura techniczna stosowane jest w różnych znaczeniach. Niektórzy z autorów określają kulturę techniczną szeroko (globalnie), traktując ją jako składnik kultury ludzkości. Inni zaś rozumie-ją pod tym pojęciem określenie pewnego syndromu cech osobowościowych człowieka, które świadczą o sposobach posługiwania się przez człowieka osiągnięciami technicznymi (wynikami dotychczasowych działań technicznych).
Pierwsze rozumienie pojęcia kultura techniczna wiąże się z włączeniem do jego treści całokształtu wyników działalno-ści technicznej, w całej ich rozmaitości. Stanowią one składniki dorobku społecznego, zarówno materialnego (różnych wytwo-rów techniki), jak i niematerialnego (utworów technicznej działalności człowieka, do których należy np. wiedza techniczna, metody działań technicznych), służącego opanowaniu i przekształcaniu przyrody.

Pojęcie kultura techniczna obejmuje wtedy także tę warstwę świadomości społecznej, która wyraża oceny, opinie i po-glądy na system techniczny, poszczególne jego elementy oraz ich skutki, a także wiedzę, umiejętności i nawyki charakteryzu-jące zbiorowość zgodnie z funkcjonującym systemem wartości. Tak rozumiana kultura techniczna jest także swoistą częścią kultury danego społeczeństwa.
Czy i na ile wytwory techniki są dziełami kulturowymi? Czy dzieła kultury, pochodne od rozumu i istniejące w materiale naturalnym i pozapsychicznym posiadają charakter intencjonalny? Bo tylko takie należą do kultury. Takimi dziełami są wszystkie wytwory techniki, są one bowiem zmaterializowanym wynikiem intencjonalnej pracy umysłu twórcy. Projekt techniczny wytworu, np. samochodu, jest jeden, a na jego podstawie mogą powstać tysiące przedmiotów podobnych. Plan? wzorzec, idea? sens zawarta w projekcie została dzięki działaniom przedmiotowym zmaterializowana. Twory techniki są z jednej strony real-nie istniejącymi ze względu na realne istnienie ich podmiotów: żelaza, cegły, betonu, kamienia... Jednak treści racjonalne, nadbudowane na realnie istniejących podmiotach, nie są treściami, które same się wyłamują z podmiotów ich istnienia. One są pochodne od ludzkiego rozumu, który je zorganizował i wprowadził wskutek swego wzorcowego oddziaływania. Może się to wydawać dziwne ? pisze M. Krąpiec (op. cit.) w wypadku użytkowania dróg, mieszkań, odzieży, przygotowanych pokarmów - ale staje się zrozumiałe przy zwróceniu uwagi na pochodność od ludzkiego rozumu treści, nadbudowanych na pozapsychicznym materiale. Racją użytkowania i posługiwania się wytworzonymi przez człowieka różnorodnymi przedmiotami jest zawsze rozum? Dlatego poznanie i użytkowanie ludzkich wytworów dokonuje się przez odczytanie pomysłu autora i jego twórczych zamierzeń...

Ostatecznym przeznaczeniem wszystkiego, co tworzy kulturę jest rozwój ludzkiej osobowości, aktualizowanie rozlicznych potencjalności człowieka. Kultura ma swoje źródło w ludzkim duchu i jest użytkowana z racji ludzkiego ducha, który jedyny może odczytać treść, przeznaczenie i sposób użytkowania tego, co przez człowieka i dla człowieka zostało uczynione. Działania i przeżycia ludzkie powinny zmierzać do tworzenia dobrej kultury. Aby osiągnąć taki cel, działania osobowe muszą być świadome i dobrowolne, ale i moralne. Ich wyniki poznawane przez człowieka w aktach twórczego poznania stają się trwałym składnikiem usymbolizowania i intencjonalnej treści, przyjmując ponadczasowy i niezniszczalny charakter, co jest cechą wszystkich wytworów kultury.
Podstawowym ludzkim działaniem jest poznanie, bez którego nie ma ludzkich, jako ludzkich, czynności i ich wytworów. Działania techniczne człowieka są zawsze ukierunkowane na cel, są działaniami intencjonalnymi. To człowiek, dzięki własnemu rozumowi i wolnej woli, decyduje o wyborze nie tylko celów działań, ale także dobiera jego zdaniem najkorzystniejsze sposoby ich osiągnięcia.
W pierwszej fazie działania następuje recepcja, czyli przyswojenie sobie na ludzki sposób ? w intelekcie wybiórczo przyjętej i wyrażonej jako pojęcie? sens, zastanej rzeczywistości, a dalej dokładniejsze zrozumienie treści ? sytuacji, w jakiej działanie będzie podejmowane (ich intelektualizacja i recepcja w intelekcie).

Druga faza działania obejmuje skuteczne operowanie tymi treściami i zużytkowanie ich dla potrzeb ludzkiego pozna-nia, postępowania i różnorodnej ludzkiej twórczości. Przedstawione fazy określają kierunki rozumnego działania człowieka, oparte na:
- poznaniu teoretycznym, rozwijającym się w różnorodne postacie rozumowania i naukę;
- poznaniu praktycznym, realizującym w postępowaniu ludzkim dobro i tym samym ? w aktach decyzji konstytuujących porządek moralny;
- poznaniu twórczym, przekształcającym ujęte poznawczo treści, według odpowiednich kryteriów, obranych przez tego, który tworzy

Dlatego nauka, sfera moralności i sfera sztuki i techniki - zdaniem M. Krąpca (1992, s. 170) uchodziły w historii ludzkiej za integralne składniki kultury. Na tej już podstawie możemy stwierdzić, że technika jest również w pewnym sensie zintelektualizowaną naturą, a efekty tej intelektualizacji znajdują swoje potwierdzenie w rozmaitych wynikach działań technicznych. Podstawą owej intelektualizacji są pojęcia? znaki, pojęcia? sens, które są pośrednikiem umożliwiającym rozu-mienie samej treści rzeczy. Proces uprzedmiotawiania naszych pojęć? sensów dokonuje się szczególnie wyraźnie w poznaniu twórczym, gdy na podstawie powstałego planu? wzoru, a więc uprzedmiotowionego i zreflektowanego pojęcia, zamierzamy jakąś rzecz skonstruować i stworzyć. Najwyraźniej występuje to w procesach poznania technicznego, gdy do wyprodukowania określonego narzędzia (np. domu, samolotu, komputera) potrzeba bardzo dokładnego i określonego ?planu? idei? wzoru?...

6. POJĘCIE KULTURA TECHNICZNA W LITERATURZE

Przedstawiony kierunek interpretacji treści pojęcia kultura techniczna zestawić można z interpretacjami spotykanymi najczęściej w opracowaniach podręcznikowych. Przykładowo, według T. Nowackiego (1964, s. 74) kultura techniczna jest bogactwem materialnym, organizacją produkcji, przygotowaniem zawodowym robotników i nasyceniem kadrą inżynieryjną. Autor tej definicji nie uwzględnił w jej treści podmiotowego charakteru interesującego nas pojęcia kultura techniczna. Spo-soby postępowania człowieka, wybierane przez niego cele i środki dla ich realizacji, mające w istocie służyć przekształceniu zastanej rzeczywistości, muszą uwzględniać aspekty etyczno? moralne.
J. Bańka (1983, s. 128) podejmując próbę formułowania definicji kultury technicznej wychodzi z założenia, że na kulturę techniczną składają się: środki materiałowe, mechaniczne, fizyczne i chemiczne oraz techniczne metody ich wykorzysta-nia, dzięki którym człowiek zostaje włączony w swoje naturalne środowisko. Przez kulturę techniczną rozumiemy mentalne wzory działania
i technik możliwych do zrealizowania, w miarę postępu wiedzy i praktyki ludzkiej ? pisze J. Bańka.
Autor ten kładzie nacisk na czynnik społeczny, obejmujący organizacyjny sposób wykorzystania techniki, który wyraża się w całokształcie stosunków produkcji odpowiadających im instytucji. Taki sposób korzystania z techniki przynosi zbiór projektów myślowych, których wynikiem realizacji może być konkretny obiekt techniczny albo zespół umiejętności oraz sposobów myślenia i działania, warunkujących osiąganie dóbr materialnych.

W tej interpretacji pojęcia kultura techniczna akcenty położone są na efektach, a więc przez to na skuteczności działania. Na uwagę zasługują w niej zwroty: sposobów myślenia, mentalne wzory działania. Rolę instrumentalną w myśleniu, pozna-waniu i komunikowaniu się pełnią takie elementy kultury, jak: język mowy potocznej nasycony terminologią techniczną, pokrewne mu kody językowe, gesty i znaki, systemy znaków graficznych, obrazy techniczne rozmaitego typu, w tym rysunki techniczne, ale także wyobrażenia i spostrzeżenia zjawisk technicznych, występujących w środowisku sprzężonym każdego człowieka.

W powyższej interpretacji pojęcia kultura, pojedyncza osoba kontaktuje się sama z sobą za pomocą języka, słów i pojęć oraz obrazów i znaków. Myśli więc w pewien charakterystyczny dla siebie sposób. Ten subiektywny styl myślenia znajduje odbicie w zachowaniach oraz postępowaniach człowieka w sytuacjach technicznych.

Obok definicji szeroko ujmujących treść pojęcia kultura techniczna w literaturze często podkreśla się jej stronę podmiotowo? funkcjonalną (subiektywną), interpretując ją jako cechę osobową, świadczącą o sposobach, jakimi człowiek posługuje się dobrami technicznymi.

H. Pochanke (1985, s. 28) definiując pojęcie kultura techniczna wyszedł z omówionego wcześniej założenia, że techni-ka obok nauki i sztuki, coraz wyraźniej wpływa na życie i stanowi coraz bardziej znaczący składnik kultury współczesnego człowieka. Pozwoliło to na takie zdefiniowanie pojęcia kultury technicznej, które treściowo najbardziej zbliżone jest do defi-nicji wykorzystującej rozważania M. Krąpca. Treść tej definicji przedstawia się następująco: kultura techniczna jest to całokształt dorobku w dziedzinie nauk technicznych i ich zastosowań, a jednocześnie to ogół wiedzy i umiejętności warunkujących rozumienie tego dorobku, poprzez korzystanie z niego, przekazywanie młodemu pokoleniu i tworzenie nowych wartości w tym zakresie.

Na treść pojęcia kultura techniczna - przy uwzględnieniu poglądów H. Pochanke - składają się trzy, ściśle powiązane elementy:
- odpowiedni zasób i poziom wiedzy technicznej - opartej na rzetelnej wiedzy ogólnej, umożliwiającej zrozumienie techniki, ocenianie jej zjawisk i wytworów oraz kształtowanie się i rozwijanie racjonalnego stosunku do problemów związanych z techniką (aspekt poznania teoretycznego);
- zespół umiejętności - zarówno motoryczno? sprawnościowych, jak i intelektualnych, warunkujących właściwie obcowanie z techniką, tzn. racjonalne korzystanie z urządzeń technicznych i utrzymywanie ich w stałej sprawności, projektowanie i wytworzenie nowych dóbr materialnych, planowanie działania technicznego, posługiwanie się informacją techniczną itp.
- odpowiednie postawy człowieka wobec techniki i związanych z nią działań, w szczególności w wysokim poczuciu odpowiedzialności za osobiste i społeczne skutki przewidywanych i realizowanych działań technicznych, wobec wielorakich następstw postępu technicznego, a w tym również następstw nie po-żądanych, a nawet szkodliwych (aspekt poznania twórczego).

Na podkreślenie zasługuje trzecia grupa elementów składających się na treść pojęcia kultura techniczna. Przedsta-wione składniki treści pojęcia kultura techniczna powinny występować na każdym poziomie relacji człowiek - kultura, a więc na poziomie:
- twórców techniki, tzn. wynalazców, projektantów, konstruktorów, ludzi podejmujących decyzje w sprawach ekonomiczno? technicznych itp.,
- producentów, czyli ludzi zajmujących się zawodowo produkowaniem dóbr materialnych,
- użytkowników wytworów techniki, w tym urządzeń technicznych oraz tych, którzy utrzymują urzą-dzenia w stanie funkcjonalnej sprawności.

Z. Wołk (1988, s. 10), kulturę techniczną określa jako racjonalny, estetyczny i społecznie użyteczny stosunek człowie-ka do techniki oraz wykorzystanie techniki w celu podnoszenia poziomu życia ekonomicznego, społecznego, duchowego i co-dziennego społeczeństwa, zgodnie ze stanem postępu technicznego. Natomiast Cz. Plewka (1991, s. 332) wychodzi z założenia, iż kultura techniczna jest częścią kultury pracy i zależy zarówno od poziomu techniki, jak również od możliwości i umiejętno-ści właściwego wykorzystania zdobyczy nauki w praktyce, czyli w procesach pracy.


7. RELACJE: KULTURA TECHNICZNA A KULTURA PRACY, KULTURA EKONOMICZNA, KULTURA PRAKSEOLOGICZNA, KULTURA OGÓLNA CZŁOWIEKA

Pojęcia kultura informacyjna i kultura informatyczna wywodzą się z pojęcia kultura techniczna i pojęcia kultura pracy. Mają też silne powiązania z pojęciem kultura ekonomiczna i prakseologiczna (organizacyjna), jako że prakseologia bada czyn-ności człowieka ze względu na sprawność, ekonomiczność i skuteczność.

Najszerszym pojęciem jest kultura pracy, nieco węższym zakresowo ? pojęcie kultura techniczna. Tym pojęciom podporządkowane są pozostałe.
Można stwierdzić, że:
- kultura informatyczna to system, postawa człowieka wobec środków informatyki i ich roli w rozwoju współczesności;
- kultura informacyjna to system postaw człowieka wobec roli informacji i technologii informacyjnych w rozwoju współczesności.

W treści pojęcia każdej technologii zawarte są trzy komponenty:
- tworzywo danej technologii (w technologiach informacyjnych są nim zbiory informacji określonego rodzaju), które wiąże się z odpowiedzią na pytanie o to z czego mamy uzyskać wynik końcowy,
- co jest celem danej technologii? Chodzi więc o takie działania na tworzywie, które prowadzą do prze-tworzenia go w oczekiwaną postać;
- jak działanie będzie zorganizowane? Z zastosowaniem jakich środków techniki? Bezpośrednio z tym pytaniem wiąże się pytanie o kompetencje osób podejmujących dane działanie.

Powyższe wyjaśnienie wskazuje jednocześnie, że treść pojęcia kultura informacyjna w podanym wyżej znaczeniu jest zakresowo szersza od treści pojęcia kultura informatyczna. Tak więc w treści omawianych pojęć wyróżnić należy trzy komponenty treściowe, stanowiące komponenty strukturalne postaw człowieka wobec informacji, technologii informacyjnych i techniki informatycznej.

8. PROPOZYCJA WŁASNA DEFINICJI POJĘCIA ?KULTURA TECHNICZNA?

Wykorzystując wnioski z powyższych analiz można sformułować następującą definicję: kultura techniczna to system stałych skłonności i sprawności woli człowieka, umożliwiający mu godne wykorzystywanie wytworów i utworów techniki występujących w otaczającej go rzeczywistości, w celu zmiany jakości życia swojego i innych ludzi. Wyraża się ona we względnie trwałych i pozytywnych postawach wobec zjawisk techniki, twórców i wytwórców techniki oraz opanowanej wiedzy technicznej, ale przede wszystkim w etycznych zachowaniach oraz postępowaniach człowieka w różnych sytuacjach technicznych.

Definicja ta, oprócz tradycyjnych składników treściowych, zawiera nowe składniki etyczne. Ten nurt rozważań ukierunkowuje na problem wartości, jakie niesie zjawisko upowszechniającej się i wszechobecnej techniki. W istocie przecież kultura jest terenem ujawniania wartości. Kultura techniczna powinna być także pojęciem, w treści którego wartości konsty-tuujące człowieka żyjącego w świecie techniki i korzystającego z dóbr techniki muszą znaleźć należne im miejsce.

9. METODOLOGICZNE KONSEKWENCJE PRZYJĘTEJ DEFINICJI

Zachowania i postępowania człowieka, wyrażane w jego reakcjach na różne bodźce, zależą od aktualnego poziomu jego rozwoju, w tym poziomu rozwoju systemu jego postaw. Innymi słowy, są one wynikiem zarówno wpływu otoczenia, jak również cech własnej osobowości.
Postawy jako względnie trwały stosunek człowieka do określonych przedmiotów i zjawisk mają zawsze określony:
-przedmiot, do którego się odnoszą i jego zakres postaw (mogą być ogólne bądź szczegółowe);
-kierunek postaw ? są ukierunkowane, oznaczają akceptację lub odrzucenie (przychylne, nieprzychylne);
-siłę postaw ? mają swoje natężenie;
-kompletność, zwartość postaw ? mogą występować w pełnej lub niepełnej strukturze (brak któregoś z komponentów);
-trwałość postaw ? mogą być względnie trwałe lub doraźne;
-zwartość postaw - mogą występować samodzielnie lub łączyć się w zespoły.

Postawy nie są czymś wrodzonym, rozwijają się w procesie wychowania i nabierania doświadczenia pod wpływem prze-żyć wewnętrznych i wpływów zewnętrznych. Często źródłem naszych postaw są po prostu emocje, którym ulegamy, nie zastanawiając się nad tym, czy są one słuszne, czy nie. Postawy są istotnymi elementami psychiki, kształtowanymi zarówno przez normy kulturowe, jak również systemy wartości i wzory zachowań, przekazywane w danej społeczności czy grupie z pokolenia na pokolenie. Te normy kulturowe, systemy wartości i wzory zachowań są podstawą, na której tworzą się postawy społeczne.

Mogłoby się wydawać, że sprawa odpowiedniego rozwoju postaw jest dość łatwa. Należy ustalić cel, do którego zmierzamy i określić metody działania, aby człowiek nie tylko musiał, ale chciał dobrze działać. W rzeczywistości napotykamy przeszkody, które są trudne - a nieraz niemożliwe - do przezwyciężenia.

Każdy człowiek, aby mógł właściwie funkcjonować w określonym środowisku, musi być do niego przygotowany. Wymaga to rozwinięcia takich jego postaw, które umożliwią mu pełne zaangażowanie się w re-alizację wartości. Wychodzimy z założenia, że rozwój techniki wpływa na system wiedzy, umiejętności, nawyków i przekonań człowieka, który w swoich życiowych, bądź zawodowych sytuacjach wykorzystuje osiągnięcia techniki. Tak kreowane sytuacje techniczne oddziaływają na siłę i trwałość postaw człowie-ka. Ujawnione postawy wobec techniki (w domu rodzinnym, szkole w środowisku pozaszkolnym), będą się umacniać w warunkach sprzyjających ich dalszemu rozwojowi, zaś w warunkach niesprzyjających może i powinno, dojść do zmiany niektórych postaw, bądź przebudowy ich struktury. Kierunek zmian zależeć będzie od trwałości i elastyczności postaw oraz od dostrzeganych przez podmiot możliwości o przewidywanych konsekwencjach tych zmian. Bez wątpienia należy stwierdzić, że postawy podlegają stałym przekształceniom wywoływanym przez wpływ na nie szeregu zjawisk i procesów.

Postawy najłatwiej krystalizują się i są najpełniejsze wobec obiektów i sytuacji istotnych, znaczących w życiu człowieka. Możemy zatem przyjąć, że postawy wobec techniki powinny przybierać postać względnie pełną, z uwagi na wszechobecność techniki i jej kulturotwórcze cechy.
Podejmując analizę problemu treściowej zawartości pojęcia kultura techniczna nie można pominąć tego wszystkiego, co wiąże się i określa godność człowieka jako celu podejmowanych działań technicznych. Prymat osoby nad techniką ujawnia się w tym, że właśnie ON ? człowiek z całym systemem wartości, podejmuje działania, których wyniki mają służyć nie tylko jemu jako twórcy czy wytwórcy, lecz mają być dobrem dla innych, mają budować w nich (ułatwiać tę budowę) ich własne człowieczeństwo, mają wspomagać człowieka w realizacji własnych zamierzeń i planów życiowych. Godność integruje osobowość człowieka, pomaga w ukierunkowaniu i afirmacji życia, niezależnie od zakresu doświadczeń życiowych i treści doświadczeń technicznych człowieka. Świadomość godności własnej człowieka pozwala ukierunkowywać zachowania człowieka w środowisku technicznym, zgodnie z własnymi przekonaniami i normami.

W literaturze bardzo rzadko podejmowane były próby określenia poziomu kultury technicznej młodzieży, pracowników itp. Dziś szczególnie kryteria etyczno? moralnego wartościowania postępowań człowieka w sytuacjach technicznych stały się podstawą oceny wyników przez niego uzyskiwanych. To upoważnia do wyróżnienia następujących postaw względem techniki:
-postawy roztropności w działalności technicznej;
-postawy umiarkowania w czasie wykonywania i wykorzystania urządzeń technicznych;
-postawy wytrwałości wobec poszanowania wyników działalności technicznej i zjawisk technicznych;
-postawy szacunku dla innych osób współkorzystających z techniki.
Każda z wyróżnionych postaw pozwala wyznaczyć oczekiwany sposób zachowań człowieka względem innych ludzi lub przedmiotów.

10. NEGATYWNE POSTAWY WOBEC TECHNIKI KOMPONENTEM KULTURY TECHNICZNEJ

Na system postaw człowieka wobec techniki składają się nie tylko postawy pozytywne, oczekiwane, ale także postawy negatywne.

Do najczęściej występujących postaw negatywnych należy zaliczyć:
- postawę niemożności,
- kompleks przeciętności,
- dogmatyzm,
- zarozumialstwo i zadowolenie z siebie,
- bałaganiarstwo.

W tej liście na podkreślenie zasługuje najbardziej szkodliwa postawa niemożności. Człowiek, który reprezentuje taką postawę, jest praktycznie niezdolny do skutecznego działania technicznego. Postawa ta działa paraliżująco na umysł człowieka i jego wolę. Łączy się z niewiarą we własne siły, budzi zniechęcenie, lęk przed inicjatywą, ogranicza odwagę człowieka. Konsekwencją jest kompleks niższości i rezygnacja z działań możliwych do podjęcia ze względu na potencjał posiadany przez czło-wieka. Utrwalenie tej postawy prowadzi do asekuranctwa, unikania odpowiedzialności, nastawia człowieka na stereotypowe działania i myślenie. Człowiek praktycznie nie podejmuje nowych działań, lecz broni tego, co już osiągnął.

Zachowania człowieka określane przez postawę przeciętności o dużej sile charakteryzują się m.in. zadawalaniem się tym, co dotychczas uzyskałem, czyli brakiem skłonności do działań innowacyjnych i transgresyjnych, brakiem motywacji do takich działań, przesadnym wartościowaniem wszystkiego w kategoriach ?czy mi się to opłaca?? W tym sensie postawa przeciętności jest odmianą postawy niemożności. Jeżeli treść postawy przeniesie się na różne sfery aktywności człowieka, to prowadzić może do kompleksu przeciętności. Występuje on w tych środowiskach, w których nie jest doceniana samodzielność, twórcza inicjatywa itd.

Dogmatyzm jest postawą negatywną, ograniczającą drogę do wyższych osiągnięć. Preferowanie standardowych rozwiązań, zachowań i metod myślenia prowadzi do sztywności działania, w konsekwencji ograniczającego ich skuteczność. Człowiek o rozwiniętej postawie dogmatyzmu odrzuca to wszystko, co jest lub tylko wydaje się sprzeczne z przyjętymi poglądami, przekonaniami
i normami. Dogmatyk nie jest tolerancyjny, lecz jednostronny w swoim myśleniu, wartościowaniu i działaniu tylko swoje przekonania i ?swoją prawdę?, nie dopuszcza myśli, że ktoś inny może mieć rację. Pewną odmianą dogmatyzmu jest rutynizm jako swoista negatywna postawa praktyczna, która może być skojarzona z niedołęstwem, opieszałością czy lenistwem (praktycznym lub intelektualnym).
Zarozumialstwo i przesadne zadowolenie z siebie to kolejne negatywne postawy określające styl i treść zachowań człowieka. Zarozumiałym jest ten człowiek, który uważa swoje postępowanie za najlepsze, najwłaściwsze i najbardziej odpowiadające uznanym wzorcom. Jego oceny i poglądy są jedynie słuszne, najlepsze, wobec tego nie uznaje potrzeby uczenia się i doskonalenia swoich zachowań. Człowiek zadufany w sobie uważa, że poziom rozwoju jego zdolności, wiedzy i sprawności jest na tyle wysoki, iż szkoda czasu na analizę innych rozwiązań. Jeżeli napotka na krytykę, uznaje ją za obrazę własnej godności.

Zadowolenie z siebie, jako przesadnie wysokie poczucie własnej wartości, może mieć różne źródło. Przykładowo, może być nim preferowanie zbyt ubogich, co do treści i zakresu celów własnej aktywności życiowej czy zawodowej.

Bałaganiarstwo, jest postawą destrukcyjnie wpływającą na ogół zachowań człowieka i uzyskiwane przez niego efekty. Znajduje to odbicie także w skutkach działań w środowisku życia i pracy człowieka. Bałaganiarz to człowiek, na którym z reguły nie można polegać, jego zachowań nie można opisać, ani przewidzieć. Sam źle pracuje i dezorganizuje pracę innym. Postawa ta znajduje swoje źródło w nieumiejętności koncentracji uwagi na tym, co się czyni, niedorozwoju intelektualnym, braku umie-jętności korzystania z rozumu i metod zorganizowanego działania.

11. WYMIARY STRUKTURALNE KULTURY TECHNICZNEJ

Przyjęte w tej pracy założenie, że kultura techniczna jest systemem postaw człowieka wobec różnorodnych zjawisk techniki, oznacza potrzebę przyjęcia określonej koncepcji teoretycznej dotyczącej treści postaw.

Postawa jest abstrakcyjną kategorią psychologiczną i jako taka nie podlega bezpośredniej obserwacji. Można ją trak-tować jako uwewnętrzniony stosunek do przedmiotów i zdarzeń, które są reprezentantami przypisywanych im przez jednost-kę wartości.

Badając postawy poznajemy system wartości danej osoby, bądź badanej grupy. Technikę zaliczamy do świata kultury i analizujemy z punktu widzenia wartości. I chociaż jest ona pochodna względem świata przyrodniczego, staje się coraz bardziej tworem współczesnej kultury. Świat kultury jest źródłem wielu społecznie uznawanych wartości. Składają się na niego zarówno wszelkie wytwory, jak i utwory ludzkiej aktywności, jak też i sama aktywność człowieka. Każdemu z tych wyników i działań człowiek przypisuje określone wartości, względem których jednostki mają określone postawy. Dla wyznaczenia empi-rycznego sensu badanych postaw ważne jest przyjęcie wyraźnej deklaracji, co do sposobu interpretacji problemu struktury treści postaw.

W strukturze każdej z postaw można wyróżnić trzy komponenty strukturalne: poznawczy, behawioralny i emocjo-nalny. Ich układ jest hierarchiczny.

Zwykle najważniejszą rolę przypisuje się komponentowi poznawczemu, świadomościowemu. Zmiana tego komponentu intelektualnego prowadzi do zmian w pozostałych elementach. Jego wyrazem jest wiedza człowieka o przedmiocie postawy, ale także przekonania, przypuszczenia i wątpienia osoby, co do danego przedmiotu postawy. Jak stwierdza T. Mądrzycki (1977, s. 50), przekonania są intelektualnym stanem pewności o realności lub słuszności jakiegoś przedmiotu lub słuszności jakiegoś stanu rzeczy. Tak więc zauważyć należy tutaj, że autorzy stosują dla opisu komponentu poznawczego pojęcia wiedza i wiadomości. M. Marody (1976) wyjaśnia różnicę między nimi. Wiedza to pewien mniej lub bardziej pełny, system pojedynczych wiadomości o określonym obiekcie. Jest ona efektem uzyskania nie tylko określonych informacji, ale i operowania nimi, a więc aktywności intelektualnej jednostki, dzięki której powstaje pewien obraz danego obiektu (mniej lub bardziej zgodny z rzeczywistością). Wynikiem tej wiedzotwórczej działalności są przekonania, oceny, opinie, przypuszczenia itp.

Komponent emocjonalny utożsamiany jest zwykle z układem uczuć, emocji wywoływanych przed przedmiot postawy. Uczucia te mogą być dodatnie lub ujemne. Obojętność uczuciowa, oznaczająca zero na skali kontinuum, wyklucza istnienie postawy. M. Marody zauważa przy tym, że w treści omawianego komponentu należy dostrzegać składniki emocjonalno? ocenia-jące. Jej zdaniem łączne traktowanie tych składników wiąże się z podobieństwem ich funkcji. Oba bowiem pełnią funkcje orientacyjno? motywacyjne.


BIBLIOGRAFIA

1.Polska plan działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata 2001 ? 2006. Doku-ment Rady Ministrów z dnia 11 września 2001 roku, http://kbn.icm.edu.pl/cele/index.html
2.Adamski D.: Polska ? w kierunku Europy innowacyjności i wiedzy, czy społeczeństwa szumu informacyjnego. VaGla Internet i Prawo, http://www.vagla.pl
3.Cele i kierunki rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce. Dokument Komitetu Badań Naukowych z dnia 28 listopada 2000 roku opracowany na podstawie siedmiu ekspertyz pod zbiorczym tytułem ?Społe-czeństwo Globalnej Informacji w warunkach przystąpienia Polski do Unii Europejskiej.?
4.Czuba D.: Kultura informacyjna studentów (na przykładzie studentów Wydziału Matematyczno? Przyrodni-czego Uniwersytetu Rzeszowskiego). Praca magisterska napisana pod kierunkiem W. Furmanka. Uniwersy-tet Rzeszowski 2002.
5.Ernt P.: Społeczeństwo informacyjne. Przegląd problematyki. Praca magisterska napisana pod kierunkiem W. Furmanka. Uniwersytet Rzeszowski 2002.
6.Fuglewicz P.: Obywatel w Internecie: www.egov.pl/_baza/is/fuglewicz.ppt
7.Furmanek W.: Upowszechnienie mediów a wychowanie do odpowiedzialności. Materiały Konferencji Nauko-wej ?Multimedia w nauce i kulturze?. Tarnów 1995.
8.Furmanek W.: Wychowanie do odpowiedzialności. Materiały Konferencji Naukowej ?Multimedia w nauce i kulturze?. Tarnów 1995.
9.Goban?Klas T.: Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu. War-szawa ? Kraków, 1999.
10.King A., Schneider B.: Pierwsza rewolucja globalna. Warszawa 1992.
11.Krawczyński E., Talaga Z., Wilk M.: Technologia informacyjna nie tylko dla uczniów. Informacja sygnalna Wydawnictw Szkolnych PWN.
12.Krąpiec M.: Człowiek w kulturze. Lublin 1979.
13.Krąpiec M.: Ja człowiek. Lublin 1992.
14.Krąpiec M.: Metafizyka. Zarys teorii bytu. Lublin 1978.
15.Krąpiec M., Kamiński S., Zdybicka Z., Jaroszyński P.: Wprowadzenie do filozofii. Lublin 1992 (1994 wyd. II).
16.Mądrzycki T.: Psychologiczne prawidłowości kształtowania się postaw. Warszawa 1979.
17.Mądrzycki T.: Warunki i metody zmiany postaw. [W:] Teorie postaw. Pod red. S. Nowaka. Warszawa 1973, s. 317.
18.Mesarovic M.: Mikroelektronika i społeczeństwo. Na dobre czy na złe? Warszawa 1987.
19.Paszczyński S.: Społeczeństwo informacyjne ? szanse i zagrożenia. Materiały konferencji naukowej ?Mul-timedia w nauce i kulturze?. Tarnów 1995.
20.Plewka Cz.: Kultura pracy. Szczecin 1991.
21.Pochanke H.: Dydaktyka techniki. Warszawa 1985.
22.Sysło M. M.: Liceum bez informatyki? http://www.akademia.logon.pl.
23.Wołk Z.: Kształtowanie kultury technicznej uczniów szkół ogólnokształcących. Zielona Góra

Antropologia kulturowa - wykłady.

Antropologia - wiek XIX znamionował bujny rozkwit nauk formalnych tj. matematyki i logiki, nauk przyrodniczych i humanistycznych rozkrzewiających się na poszczególne dyscypliny coraz to bardziej szczegółowe operujące swoistością przedmiotu badań, metod i języka. Zkojarzone to było z przekonaniem, że szczegółowy opis poszczególnych fragmentów rzeczywistości umożliwi ujęcie jej w całości. Na czoło wysunęło się przy tym podejście związane z paradygmatem mechanizmu. Tymczasem dalszy rozwój cywilizacji powołał do życia problemy których rozwiązanie domagało się nie tylko multidyscyplinarnego (wielodyscyplinarnego) i interdyscyplinarny (rozważania naukowe) rozwiązywanej w coraz większym stopniu angloamerykańskie znaczenie antropologii.

Antropologiczna koncepcja kultury

Opisem i wyjaśnieniem zmienności kulturowej rodzaju ludzkiego w czasie i przestrzeni zajmuje się antropologia kulturowa. Trzeba sobie jednak zdawać sprawę z tego, że jej konceptualizacją będą zależeć od wyboru określenia przedmiotu badań jakim jest kultura.
W definicji należy wybrać taką którą w najpełniejszy ujmie jej adaptacyjną ( proces przystosowania się do zachowania) rozwojową to jest antropologiczny sens.
W nauce od 1971 r. Od opublikowania przez E. Taylor pierwsza książka. Systemowe ujęcie antropologii kulturowej i jej definicje można przedstawić w następującej definicji:

Kultura - jest to gatunkowy, społecznie organizowany system świadomego przystosowania się do otoczenia, realizowany za pośrednictwem przedmiotowych wytworów kulturowych mających na celu zaspokajanie potrzeb życiowych, które powodują wzbudzanie ośrodków napędów emocjonalnych w naszym mózgu. Kultura jest w wtedy super systemem (czyli nad systemem).

W skali gatunku człowieka współczesnego homo sapiens recens (człowiek mądry współczesny) złożonych z sieci oddziaływujących ze sobą poszczególnym systemem społeczno-kulturowym jako jej lokalnych.

Antropologię kulturową interesują również wcześniejsze populacje ludzkie począwszy od okresu pololitu górnego (ok. 3000 lat p. n.e) kiedy na arenie dziejów wystąpił człowiek obdarzony świadomością.
Kultura człowieka współczesnego jest złożona z sieci oddziaływujących ze sobą poszczególnych systemów społeczno-kulturowych (Sk) jako jej lokalnych przejawów czasoprzestrzennych.

Funkcje przystosowawcze polegają na dostarczeniu adekwatnym zaspokajaniu osobniczym i społecznym (człowiek składa się z 2 systemów biosystemów- strona cielesna i mózgu korowego).
Definiując potrzebę na poziomie osobniczym rozumieć należy stereotypowe powtarzające się zaburzenia równowagi wewnętrznej w osobniku, zachodzące na skutek niedoboru lub nadmiaru określonej substancji(np.; pokarmowej) lub informacji czyli wiedzy. Pojawienie się potrzeb jej rezultatem jest fakt, że zarówno osobnik ludzki jak i kultura (system kulturowy) są układami dynamicznymi, współdziałającymi ze zmiennym otoczeniem, które jest źródłem sprzyjającym jak i nie sprzyjającym ich istnieniu. Ponadto zachodzą też w nim tzw. Procesy samowyrównawcze. Istotą więc przystosowawczego (adaptacyjnego) zaspokajania potrzeb jest przywracanie stanu uprzednio zaburzonej równowagi. Wszakże głównym czynnikiem sprawczym specyfiki rozwoju biologicznego osobnika ludzkiego (ortogenezy) jest program genetyczny przekazywany w drodze bioreprodukcji. Zaś w systemie kulturowym dochodzi tzw. pamięć kulturowa przenoszona z pokolenia na pokolenie w drodze edukacji i socjalizacji (uspołecznianie).

W pierwszym przypadku chodzi tu o genotyp uformowany przez zapłodnienie. W drugim przypadku o normotyp kulturowy jako nabyty układ skojarzeń poznawczo - decyzyjny.
W obu przypadkach chodzi o realizację określonego rodzaju ekspansji przez człowieka w której istotą jest narastanie poziomu organizacji (stopień komplikacji) o znaczeniu adaptacyjnym. Ogólnie biorąc stosunek między komplikacją a przystosowawczością: im więcej ma się różnych organów do przyswajania i reagowania w stosunku do energo-materii i informacji tym wyższy będzie poziom adaptacji bo tym więcej można być powiązanym z otoczeniem poprzez oddziaływania.


Wykład

Mając na uwadze zarówno ludzki organizm jak i system kulturowy (Sk) w całości warto bardziej szczegółowo naświetlić poszczególne składniki przystosowawcze:

1. Pobieranie odpowiednich form energometerii potrzebnych do przetrwania i rozwoju.
2. Pobieranie informacji o uporządkowaniu otoczenia i ich internalizacja mająca na celu osiąganie bardziej plastycznych czynności lub zachowań.
3. Zróżnicowana reprodukcja własnych struktur adaptacyjnych ( organów i funkcji).
4. Ustawienie procesu wewnętrznego kooadaptacji oddziaływujących na siebie składników z możliwością rozpoznania i niszczenia szkodliwych elementów intruzyjnych jak również własnych elementów odchylających się od norm.
5. Ucieczka lub agresja w stosunku do zewnętrznego zagrożenia.
6. Wydalanie zbędnych produktów przemiany materii.
7. Reprodukcja kolejnych pokoleń.
8. Reprodukcja tradycji kulturowej.

Wszystkie te aktywności mogą być ujmowane pozytywnie lub negatywnie z punktu widzenia ich wartości adaptacyjnej i powinny być rozwiązane zawsze w skomplikowanym splocie czynników selekcyjnych. Można wszak mówić też o selekcji kulturowej. Zatrzymując się z kolei nad kwestią w jaki sposób zapewnić u osobnika ludzkiego wykonanie określonej czynności spośród wielu możliwych, wypada wprowadzić pojęcie psychonerwowej normy czynnościowej - dlatego psychonerwowej bo chodzi tu o czynności w których może uczestniczyć świadoma motywacja. Ogólnie biorąc, a zarazem najprościej można przedstawić dowolną normę czynnościową w oparciu o poniższy schemat:

Kor
S=>[REC]=>[R->E]->[Ef]=>A

Gdzie:

S - bodziec otoczenia
Rec - receptor zmysłowy
Kor - przetwornik informacji (mózgowy)
R - ośrodek poznawczy w naszym mózgu
E - ośrodek decyzyjny (napęd emocyjny albo działanie wolicjonalne)
Ef- organ wykonawczy ( np. ręka)
A - wykonana czynność

W schemacie tym psychonerwowa norma czynnościowa oznacza określone skojarzenie elementu poznawczego z decyzyjnym o ułatwionej w danym czasie przewodności dla przepływu mocy skojarzeniowej. Dzięki występujących norm możliwa jest zależność między rodzajem bodźców otoczenia a osobniczymi na nie reakcjami. Człowiek od biologicznej natury wyposażony jest w skomplikowany układ norm genetycznie wrodzonych, które wzbudzamy odpowiednimi bodźcami otoczenia umożliwiają wykonywanie różnorodnych odruchów bezwarunkowych. Można wtedy mówić o instynktownej reaktywności osobnika na takie czy inne bodźce (np. cofnięcie ręki z ognia). Z kolei zachowania kulturowe umożliwiane są przez wychowawczą i edukacyjną internalizację normotypu kulturowego (wzorca), rozumianego jako hierarchicznie uporządkowany zespół wzorców i stosownych norm i zwykle konfliktowym sprzęganiu ich z układem norm wrodzonych. W rezultacie powstaje osobowość dysponująca skomplikowanym układem norm nabytych w określony sposób zakorzenionych w normach wrodzonych. W ten sposób pamięć kulturowa (tradycja) będzie sprzężona z pamięcią genetyczną w osobnikach ludzkich. Zatem zwłaszcza w człowieku jako gatunku biokulturowym szczególnie dużą rolę odgrywa rodzaj edukacji wynikającej z przyjętego normotypu w danej kulturze czy jego subkulturach. Chodzi tu zarazem o nabywanie wiedzy jak i z ośrodkami decyzyjnymi. U człowieka na poziomie biologicznym ośrodkami decyzyjnymi pierwszego rzędu są centra napędów emocyjnych ( strach, gniew), zaś na poziomie specyficznie ludzkim będą to centra decyzji dowolnych (wolicjonalne) zależne od naszej woli. O odrębności tych drugich świadczy fakt, że odpowiednie ich pobudzenia mogą działać przeciwstawnie do emocji. Wola ludzka polega na możliwości wyboru celu i metody działania i zdolności do samoprzymierzania się do jego realizacji wbrew przeszkodom wewnętrznym i zewnętrznym ( m.in. emocje odciągające od takiej realizacji). W ten sposób oczywisty normy powiązane są z potrzebom. Ostatecznie więc ze względu na polaryzację natury ludzkiej na stronę biologiczną i duchową, potrzeby uruchamiane przez nie normy dzielą się na 2 kategorie:
1. biologiczne potrzeby człowieka samozachowawcze i reprodukcyjne.
2. specyficzne ludzkie potrzeby uogólnionego poznania świata i sensu życia, emocyjnego kontaktu społecznego oraz estetyczne - są one zaspokajane przy największym współudziale świadomie motywowanych czynności.




Wykład

Kultura szkoły

Kultura to materialne i niematerialne elementy życia organizacji na które składają się następujące elementy:
- filozofia i/lub ideologia wyznawana przez kierownictwo i pracowników
- sposób jaki filozofia ta znajduje odzwierciedlenie w misji lub w celach istytucji
- zestaw wartości uznawanych przez kierownictwo i inne osoby (zarówno w samej instytucji jak i bezpośrednio lub pośrednio związanych z jej funkcjonowaniem) oraz sposób w jakim wartości wpływają na ich bieżące działania
- jakość (jak też i nauka) stosunków interpersonalnych
- metafory, jakie w sposób świadomy lub też nieświadomy służą za podstawę do myślenia i działania
- sagi, mity, anegdoty, lokalni bohaterowie oraz obrzędy i obyczaje, które służą generowaniu lub też pobudzaniu inicjatywy i motywowaniu
- inne liczne materialnie i niematerialne formy którymi do tej pory przypisywano niewielkie znaczenie a które posiadają zarówno potencjał jak i siłę wywierania wpływu.
(Milikan R. K „ Szkoła kultury”)


Do tej pory koncepcja kultury przyciągała uwagę antropologów i socjologów z jednej strony, z drugiej strony literatów i artystów. Obie te grupy podejmowały próby tworzenia jej definicji dla własnych potrzeb. Jednakże fakt, iż słowo „kultura” pozostaje pojęciem ogólnym używanym dla zupełnie odmiennych różnych celów dodaje mu tylko wieloznaczności. Obecnie uważa się, że pojecie to obejmuje zarówno zachowania (etniczności i zachowania typu plemiennego) jak i dzieła sztuki przedstawione w licznych i zróżnicowanych formach. Z punktu widzenia antropologii i socjologii kultura stanowi system znaczeń symboli i doświadczeń, które, przejawiają się w zachowaniach i działaniach członków jakiejś grupy (plemienia) identyfikują ich pod względem społecznym oraz kształtują ich poczucie przynależności. Kultura jest zbiorem wyobrażeń służącym zaspokajaniu potrzeb materialnych i psychicznych oraz nadającym treść kontaktom interpersonalnym i społecznemu wsparciu. Kultura wyróżniana jest poprzez rytuały, ceremonie, wizerunki i symbole. Wszystkie z nich służyć mogą wzajemnemu wzmacnianiu się i nadawaniu sobie sensu. Kultura jest określonym, wyodrębnionym sposobem, życiem wprowadzającym hierarchię i porządek danej grupy lub społeczności. Kultura nie jest czymś statycznym cechuje ją wewnętrzna dynamika - rozwija się sama w sobie, podlega nieustannej weryfikacji, ocenie, modyfikacji i doskonaleniom, które jest udziałem członków danego plemienia, danej społeczności występujących jako wyodrębnione jednostki jak też jako zbiorowość. Na kulturę składają się przekonania , język oraz wiedza w ramach których i poprzez które członek danej społeczności tworzy i utrzymuje poczucie wspólnoty. W szerszym sensie etnograficznym kultura stanowi złożoną całość, w skład której wchodzą sztuka, moralność, prawa, obyczaje, wiedza oraz wszystkie inne zdolności i zwyczaje nabyte przez ludzi jako członków danej społeczności.
Kultura jest częściowo dziedziczona . Częściowo stanowi system twórców myślowych przekazywanych w formie symbolicznej, które umożliwiają ludziom rozwijanie się komunikowanie się oraz pomnażanie swej wiedzy i kształtowanie postaw życiowych zarówno w danej chwili jak i w przyszłości. Kultura zawiera w sobie pewien dynamizm jak też obiektywnie istniejące przedmioty, sposoby myślenia, oraz wzorce zachowania typu transakcyjnego, występujące między członkami jakiejś społeczności. Kultura jest zorientowana prospołecznie, jest podtrzymywana przez daną społeczność. Każda trwająca w czasie grupa ludzi tworzy i utrzymuje swoją specyficzną kulturę - w miarę jak zmieniają się członkowie tej grupy. Kultura staje się odzwierciedleniem zarówno wkładu w jej rozwój wnoszonego przez różnych członków jak i utraty dotychczasowych przyzwyczajeń oraz zwyczajów praktykowanych przez starszych członków . Kultura uobecnia się poprzez intencję oraz jej brak, stanowi interpretację zachowań i ich przejawy ( Battes R.J , „ Studia dotyczące administracji edukacji”).
Kultura jest zatem zawsze czymś złożonym i unikalnym w danej sytuacji. Z punktu widzenia estetycznego, artystycznego i literackiego słowo kultura używane jest w odniesieniu do tych działań i ich rezultatów, sposobów wyrazu oraz wytworów, które definiowane są pod szerokim pojęciem „ sztuk pięknych” a które uznaje się za posiadające w sobie wartość wewnętrzną lub same będące taką wartością, poza wartością rzeczywistą lub komercyjną.
Arnold uważa, że owa dążność kultury do perfekcyjnej zarówno wartości w sensie estetycznym jak i poziomem artyzmu, ocena poziomu kreatywności, intelektu jest wysokiej rangi umiejętnością w sensie artystycznym i intelektualnym kultura jest zarazem syntezą etyki i racjonalności jest stanem który przenosi nas przynajmniej metaforycznie poza granice ludzkiej niedoskonałości i kruchości ( Arnold N. , „Kultura i anarchia”).

Werbalne i konceptualne przejawy kultury:
I grupa przejawów symbolicznych lub ekspresji kultury. Obejmuje te z nich, które są zapisane lub przekazywane werbalnie wśród członków społeczności szkolnej lub uniwersyteckiej.

Cele ogólne i szczegółowe:
Zacząć wypada od określenia celów ogólnych i szczegółowych procesu kształcenia. Program nauczania i wychowania jego najważniejsze treści i równowaga między nimi stanowi zasadniczy instrument transmisji celów edukacyjnych szkoły.
Metafory i język. Język jakim stale posługuje się ludzie w obrębie jakiejś organizacji oraz sposoby jego używania są również odzwierciedleniem kultury, wartości kulturowych stanowiących fundament danej organizacji. Faktycznie istnieje coś na kształt języka wewnętrznego słownictwa obowiązującego w danej szkole, które rozwija się w jakiejś grupie ludzi. Język stanowi podstawowy kontakt z innymi osobami choć nie cały proces komunikowania odbywa się na poziomie werbalnym. Mamy zim również do czynienia poprzez mowę ciała, kontaktem wzrokowym. Konieczne zatem staje się staranne rozważenie sposobu komunikowania się jako, że nasze posługiwanie się językiem dopuszcza pewne przejawy kultury a inne wyklucza, że oczywiście język ma zasadnicze znaczenie dla doświadczeń gromadzonych przez studentów. W procesie nauczania, uczenia się może on wnosić ład lub zamieszanie, otwierać lub zamykać pewne możliwości, może być językiem opisowym lub zwyczajowym, może promować rozwój umysłowy lub go opóźniać.


Wykład

Typy zmiany kulturowej.
1. Problematyka zmiany kulturowej przyciągała uczonych od samego zarania dziejów.
2. Problematyka teorii rozwoju społecznego była nawet głównym przedmiotem zainteresowań pierwszych kierunków w antropologii kulturowej, których przedstawiciele dążyli do odkrycia i określenia praw historycznego rozwoju antropologii kulturowej.

Występują tu dwa kierunki oparte na następujących założeniach:
1. niezależnej ewolucji
2. dyfuzji jako czynników przemian, które można obserwować we wszystkich społeczeństwach ludzkich.

Ewolucjoniści ubiegłego wieku wskazywali na sensacyjne sekwencje rozwojowe kultury ogólnoludzkiej.
Metody badawcze:
1. Holizm- oznacza badanie istot i grup ludzkich w terminach całościowego wzoru ich życia, w terminach wzajemnych powiązań pomiędzy wytworami i formami działalności ludzi.
2. Metoda historyczna- sprowadza się w antropologii do próby opisania przebiegu ludzkiej ewolucji biologicznej i kulturowej, jak też do umieszczenia każdego sposobu życia ludzkiego w historycznej perspektywie.
3. Metoda porównawcza.

Aspekty rzeczywistości kulturowej.
I. Kultury nie można traktować jako formę znajdującą się w oderwaniu od społeczeństwa.
II. Kultura jest rzeczywistością historyczną (zespół form świadomości społecznej).
III. Kultura jest systemem symboli, przekazywana jest jednostką za pośrednictwem języka i innych form symbolizacji kulturowej.
IV. Kultura jest powiązana całością o charakterze instrumentalnym.
V. Kultura jest zjawiskiem psychologicznym tzn. jest jednocześnie faktem psychicznym i zbiorowym.

Główny wkład antropologii kulturowej do innych dyscyplin humanistycznych i społecznych, a także przyrodniczych polega na wypracowaniu przez nią koncepcji kultury. Najpewniejszą koncepcję kultury jaka po raz pierwszy została sformułowana zawdzięczamy Malinowskiemu. Kultura składa się z zachowań wyuczonych i przekazywanych przez symbole tworzących specyficzny dorobek grup ludzkich oraz wytworów tych zachowań. Rdzeń kultury stanowią tradycyjne tzn. wyrosłe i wyselekcjonowane w procesie historycznym idee oraz przywiązywanie wagi do ich wartości.

Progres i regres, a pojęcie strategii adaptacji kulturowej.
W związku z tym, że człowiek wraz ze swoją kulturą jest uważany za konsekwentny produkt ewolucji progresywnej biosfery należy zastanowić się nad możliwymi strategiami adaptacyjnymi w ich wymiarze gatunkowym. Na gruncie antropologii ogólnej rzeczywistość może być wyjaśniana poprzez 4 podstawowe zasady o różnym stopniu ogólności i wzajemnego uzależnienia. Są to:
1. Zasada centralizacji.
2. Zasada ekspansji.
3. Zasada interakcji natury gatunkowej człowieka z otoczeniem naturalnym i społeczno- kulturowym.
4. Zasada dominacji kultury duchowej nad materialną.

Ostatnia z wymienionych zasad wyraża się chociażby w konstytutywnych normach światopoglądowych nadającym sens bardziej szczegółowym przepisom zachowań i wchodzącym w skład każdej ideologii lub tzw. ideologicznego podsystemu sterującego wg. Języka systemizmu. Ponieważ w modelu natury gatunkowej człowiek określony został jako istota spolaryzowana wewnętrznie na stronę biologiczną (jako efekt trwający ponad 3 miliardy lat ekspansji ewolucyjnej od biogenezy) i ludzką w sensie potencjału człowieczeństwa, nie trudno dojść do wniosku, że będą istnieć tylko 3 możliwości dalszego rozwoju takiej sytuacji.

A zatem:
1. Własności potencjału człowieczeństwa są hamowane, ponieważ dominuje w sposób wyraźny strona biologiczna.
2. Albo własności te są zdominowane w sposób zróżnicowany i wtedy mamy sytuację polegającą na specjalizacji mozaikowej.
3. Albo też potencjał człowieczeństwa rozwija się wszechstronnie i oddziaływuje na stronę biologiczną podporządkowując ją sobie.

W dalszym rozwinięciu tego modelu polaryzacji człowieka pojawia się kwestia przeciwstawienia dwóch rodzajów środowiska, w których zachodzą ludzkie oddziaływania. Chodzi o środowisko wewnętrzne i zewnętrzne. Do środowiska wewnętrznego zalicza się ciało w dużym stopniu odziedziczone po przodkach i znaczną część psychiki zaś do środowiska zewnętrznego-otoczenia. Z tego rozróżnienia wynika zasadniczy podział na 2 kierunki strategii adaptacyjnej, a w związku z tym na 2 rodzaje ekspansji nastawionych albo na środowisko wewnętrzne albo na środowisko zewnętrzne, czyli otoczenie. Oznacza to, że człowiek może przekształcać inicjacyjnie samego siebie, wykorzystując swój potencjał człowieczeństwa i wówczas w niewielkim stopniu ingeruje w przemianę środowiska zewnętrznego (są one w każdym razie odwracalne) albo też może tak przekształcać środowisko zewnętrzne przy wykorzystaniu niebywałej wynalazczości, aby je nagiąć do potrzeb biologicznych, psychocielesnej strony. W rezultacie efektem ekspansji nastawionej na zewnątrz jest m.in. stworzenie sztucznego środowiska, co oczywiście ma swoje rozmaite koszty.
Zachodzi pytanie jak można mierzyć oddziaływania ludzkie tak, aby móc klasyfikować je jako należące do zakresu pierwszego bądź drugiego typu strategii adaptacyjnej. Najogólniej kwestię tę rozwiązuje odpowiedź na pytanie o rodzaj potrzeb, które powinny być zaspokajane poprzez podejmowane działania. Jeśli nie wychodzą one poza zestaw potrzeb określonych jako biologiczne, to należy je zakwalifikować do działań rozwijających lub stabilizujących stronę biologiczną, kulturową w człowieku. Jeśli zaś zaspakajane są specyficzne ludzkie potrzeby sensu czy celowości życia, uogólnionego poznania świata i sprzężona z nimi ewentualnie potrzeba przeżycia piękna, to mamy do czynienia z próbą realizacji potencjału człowieczeństwa. Próbą ponieważ z kolei zjawia się trudny problem oceny adekwatności zaspokojenia tych potrzeb sprawdzalnej zasadniczo na drodze doświadczenia inicjacyjnego. Ocena ta wymaga uruchomienia myślenia refleksyjnego, czyli w oparciu o ego intuicyjne, czyli takie, w którym wyobrażenia symbolizujące oddzielają tzw. scentralizowane reprezentacje myślowe od postrzeżeń i archetypów. Dlatego nie jest dziwne, że pojęcie progresu, a stąd i regresu w różnych strategiach adaptacyjnych uzależnione jest od aktualnie dominującego tzw. paradygmatu poznawczego uzasadniającego zachowania określone jako niezbędne i społecznie wartościowe oraz zachowania z nimi sprzeczne. W początkowych etapach dziejów ludzkości strategie adaptacyjne zbieraczo-łowców musiały mieć charakter inicjacyjny jak to zresztą wynika ze współczesnych danych etnograficznych i przyjętego w nauce modelu poddanego weryfikacji np. poprzez kolejne odkrycia archeologiczne. Przetrwanie wspólnoty ludzkiej było nadrzędne w stosunku do jednostki.
A strategie nastawione na zwiększanie szans przeżycia w trudnych i raczej niezmiennych warunkach otoczenia przy jednoczesnym zachowaniu niewielkiego zróżnicowania dobytku materialnego, odbywała się to przy zachowaniu równowagi za środowiskiem, które rządziło się z kolei prawami nadrzędnymi w stosunku do wspólnoty. Tak więc należy podkreślić, że przekształcane środowisko mogło mieć ograniczony zasięg. Sytuacja uległa zmianie wraz z nastaniem dominacji technicznej i inicjacyjnej, co należy wiązać z przejściem na osiadły tryb życia z gospodarką rolniczo- hodowlaną i w konsekwencji rozwojem cywilizacyjnym związanym z urbanizacją i strukturami państwowymi. Paradygmat animizmu został wyparty przez paradygmat mechanizmu wraz z upowszechnieniem seryjnej produkcji dóbr i usług wymagającej większej komplikacji procedur narzędziowych i wyspecjalizowanej wiedzy typu rzemieślniczo-inżynieryjnej. Nieuchronnie musiało to doprowadzić nie do tylko do utrwalenia się zasad konkurencji, ale też do pojawienia się zasady maksymalizacji zysku. W szczególności ta ostatnia zasada stoi w wyraźnej sprzeczności z pojęciem doboru wspólnoty i zachowaniami typu altruistycznego, napędza natomiast dalszą ekspansję narzędziową w środowisko zewnętrzne. W rezultacie pojęcie postępu zaczęto wiązać z rozwojem technicznym i technologicznym. Moralność straciła swe……. zakorzenione tradycyjnie w tym co nieznane czy wręcz niepoznawalne w sferze motywowania wolicjonalnego. Nie widać powodów dostosowania praktyk autodeprywacyjnych nakierowanych przeciwko stronie biologicznej by móc ją ujarzmić oraz w celach poznawczych. Samopoznanie zostało bowiem na ogół sprowadzone do sientystycznego ( sientyzm- jest to takie stanowisko filozoficzne wg. którego najważniejsze w procesie rozwoju jest nauka) opartego na cząstkowych hipotezach badawczych z wykorzystaniem coraz bardziej precyzyjnych narzędzi pomiarowych, ale za to z silnym przekonaniem o prawidłowości założenia deterministycznego modelu zjawisk zachodzących w świecie. W modelu tym jest ukryte założenie odrzucające możliwość istnienia poza człowiekiem takich sił jak np. wolna wola. Jest to problem, który ciągnie się w filozofii od starożytności, a który ma niezwykle istotne znaczenie dla rozumienia różnic pomiędzy paradygmatem animizmu, a paradygmatem mechanizmu. Model całkowicie determistycznego świata co prawda upadł we współczesnym światopoglądzie naukowym dzięki fizykom i takim filozofom nauki jak Popper. Ale nie widać by wpłynęło to specjalnie na zmianę modelu podstawowego nauczania młodzieży. Chodzi przecież o to, że Popper może mieć rację mówiąc, iż „samo nasze zrozumienie świata zmienia warunki zmieniającego się świata”.
Progres albo rozwój utożsamiany jest współcześnie ze wzrostem gospodarczym uzależnionym od technologii. Efektem tego jest stopniowy zanik w społeczeństwie podejścia- wspiera, podtrzymuje więzi społeczne. Warto poczynić kilka uwag dotyczących tezy, że postęp technologiczny powiązany zasadą maksymalizacji zysków, odbywa się kosztem nieprzestrzegania, a nawet podważania wielu zasad etyczno- moralnych. Teza ta wiąże się z przyjęciem modelu tzw. stadialnego rozwoju moralnego człowieka wg. Kolhberga i pewnym argumentem psychologicznym.
Kolhberg wyróżnił 6 stopni rozwoju moralnego rozłożonych na 3 poziomy:
1. Prekonwencjonalny.
2. Konwencjonalny.
3. Postkonwencjonalny.



1 poziom dzieli się na dwa stopnie:
Posłuszeństwa i kary
Indywidualizmu i wzajemności

Oba stopnie pod względem celu charakteryzują korzyści osobiste, a moralność wymuszona jest odpowiednio za pomocą kary albo opłacana nagrodą. Brakuje przy tym refleksji moralnej, zamiast której występują działania instynktowne, a na drugim stopniu- zasada wzajemności. Perspektywa czasowa działań wiąże się z doraźną sytuacją, a na drugim stopniu- z oddzieleniem sytuacji od korzyści. Ogólnie poziom ten cechuje egoizm krótkowzroczny. Jedynym kryterium słuszności jest posłuszeństwo tym osobom, które uznają władzę karania lub uzyskanie największej korzyści w wyniku własnej korzyści.

2 poziom dzieli się na dwa stopnie:
Konformizm grupowy
Prawa i porządku

Ludzie na tym poziomie potrafią rozdzielić sytuację od korzyści w dłuższej perspektywie czasowej, ale mimo to nadal celem pozostają korzyści osobiste i dlatego poziom ten określany jest jako egoizm dalekowzroczny.

3 poziom dzieli się na dwa stopnie:
Społecznego kontraktu
Zasad uniwersalnych

Celem są tu korzyści w wymiarze społecznym, a perspektywa działań długookresowa i uniwersalna. Na I stopniu tego poziomu refleksja moralna przyjmuje postać poszukiwania uzasadnienia dla dokonanych wyborów korzystnych społecznie, zaś na II stopniu poszukuje się norm uniwersalnych. Kolhberg zaznacza, że każdy człowiek rozpoczyna swój rozwój od I poziomu lecz niekoniecznie dociera do poziomu III, a już rzadko do ostatniego stopnia.
Jeżeli człowiek dysponuje codzienną ilością energii psychicznej w znaczeniu mocy kojarzeniowej, którą zużywa każdego dnia angażując się w różnego typu działania to sensowne jest postawienie pytania ile jej przeznacza na aktywność umysłową zmierzającą do zrozumienia sensu zachowań ludzkich, w tym także zasad obyczajowych i moralnych. Czy korzystanie z dużej ilości urządzeń technicznych w pracy i poza nią nie wyczerpuje energii, która mogłaby być wykorzystana na myślenie refleksyjne.
Sama umiejętność obsługi różnego typu maszyn związana jest z wyuczonymi wzorcami pamięciowymi, wiąże na co dzień sporą część mocy skojarzeniowej, podobnie zresztą jak nałogu wolną wolę. Innymi słowy kwestia dotyczy dziennej porcji wolnej mocy kojarzeniowej lub granicy przyswajalności bodźców zewnętrznych.

Wykład


Antropologizacja pojęć teorii bioewolucji w stosunku do pojęć teorii ewolucji kulturowej

Ewolucja biologiczna Ewolucja kulturowa
1. Populacja biologiczna2. Pula genowa populacji3. Mutacje genowe i chromosomalne4. Bioreprodukcja5. Negatywna i pozytywna selekcja naturalna (przez zróżnicowaną płodność)6. Stabilne rytmy środowiskowe, które generują biorytmy osobnicze i populacyjne7. przepływ genów i procesy przekrzyżowanie8. dryft genetyczny9. efekt założenia10. izolacja w procesie przekrzyżowania11. proces ontogenezy12. anageretyczna i kladogenetycznaewolucja (następstwo faz filetycznych) albo rozgałęzianie na różne genetycznie lokalne populacje. 1. System społeczno - kulturowy2. Pula pamięci kulturowej3. Przypadkowe zaburzenia w przekazie pamięci kulturowej odkrycia i wynalazki, mutacje kulturowe4. Międzypokoleniowy przekaz pamięci kulturowej przez wychowanie5. Selekcja kulturowa, która eliminuje lub upowszechnia mutacje kulturowe6. Stabilne rytmy kosmicznego i biosferyccznego otoczenia, które synchronizują rytmy aktywności kulturowej.7. kulturowa dyfuzja i asymilacja8. Dryft kulturowy małych społeczności9. Kulturowy efekt założenia nowej społeczności10. izolacja w wymianie informacji kulturowej między różnymi społecznościami11. indywidualny rozwój osobowości12. anageretyczna i kladogenetyczna ewolucja kulturowa sukcesja etapów kulturowych w sakali ogólnonaturalnej i rozgałęzienie się na różne lokalne systemy społeczno - kulturowe.

Antropologiczne badania nad zmianą kulturową

A B C D E
Wpływy, dążenia, zamiary białych Procesy kontaktu i przemiany Zachowawcze formy tradycji plemiennej Rekonstruowania przeszłości Nowe siły spontanicznej reintegracji i reakcji
Problematyka zmiany kulturowej przyciągała kulturoznawców już od samego zarania rozwoju społecznego i kulturowego. Ewolucjoniści ubiegłego roku wskazywali na sensacyjne tzn. pozbawione wyjaśnień przyczynowych sekwencją rozwoju kultury ogólnoludzkiej. Przejście od 1 do 2 etapu zaznaczone było pojawieniem się jakiegoś nowego elementu w kulturze, następowało niezależnie od zewnętrznych uwarunkowań. Ewolucjoniści zwrócili uwagę na ważny czynnik przemian jaki jest ........ inwencja jednostki lub grupy ludzkiej w ramach jednej kultury. Dyfuzjoniści jako przedstawiciele następnej orientacji w etnologii dostrzegli i położyli nacisk na fakt zapożyczeń i migracji wytworów kulturowych z jednej kultury do drugiej - podstawowym czynnikiem przemian była ich zdaniem dyfuzja czyli zapożyczenie elementów kulturowych, negowali w ten sposób inicjatywę twórczą jednostek i grup.



Zderzenie kultur daje nowe zjawiska, które należy badać i rozumieć niezależnie od tych kultur. Ze zderzenia może wynikać konflikt, współpraca lub kompromis.
Malinowski nie negując potrzeby rekonstrukcji historycznych nie uważa żeby to była metoda specyficzna badania kontaktu kulturowego wprowadza rozróżnienie pomiędzy warstwą, pogrzebaną przeszłością a tymi elementami dawnej kultury, które zachowały swoją żywotność i wpływają na obecne warunki. Twierdzi, że niejednokrotnie instytucje afrykańskie zawdzięczają swą siłę nie tylko trwałym więziom z pewnymi wzorami przyszłości lecz umiejętność przystosowania się, adaptacji do nowych warunków. Wiadomo, że całe społeczności mogą stracić chęć do życia jeśli pozbawione zostaną instytucji wokół, których ogniskowały się dotąd ich zainteresowania, dążenia. Wiadomo też, że pamięć o dawnych zwyczajach których większość może już nie być żywotna utrzymuje się jako część ideologii i stanowi ważny czynnik ich narodowego odradzania się. Problem ten wygląda inaczej u afrykanów a inaczej u Indian Amerykańskich.

Malinowskiego teoria kontaktu kulturowego
Zwraca uwagę na tzw. Przemianę kulturową. Koncepcja jego wyrasta jako reakcja przeciw spekulatywnym rekonstrukcjom przeszłości i schematycznemu ustalaniu etapów rozwojowych nie popartemu bazą źródłową. Szkice dotyczące dynamiki przemian kulturowych powstały w rezultacie zetknięcie się przez niego osobiście ze społecznościami afrykańskimi. Malinowski stoi na stanowisku, że przemiana kulturowa w Afrce składa się z 3 faz:
1. stara plemienna Afryka
2. Importowana Europa
3. Nowa złożona kultura

W każdej z tych faz: Europejskiej, Afrykańskiej oraz przemiany i kontaktu kulturowego obserwować można szczególny determinizm kulturowy. Przedstawiciele Europy - europejscy rezydenci, misjonarze, administratorzy, przedsiębiorcy są główną siłą napędową przemian społeczności plemienia w taki a nie inny sposób reaguje czego wynikiem jest nieprosta mieszanina starych i nowych elementów pochodzących z obu kultur jest nowa rzeczywistość. Po stwierdzeniu co w danej instytucji jest rodzimego a co obcego zaczynamy badać nową instytucję jako coś zupełnie nowego, jako zjawisko w którym obserwować możemy szereg cech zupełnie nowych zarówno dla Europy jak i dla Afryki. Szczególnie trudne są problemy związane z wynagrodzeniem za pracę oparte na dyskryminacji. Nie można rozumieć skali władz. Problemu wyżywienia w południowej Afryce. Zderzenie nowych kultur daje nowe zjawiska, które należy badać i rozumieć za zderzenia kultur emigracyjnych ii miejscowych mogą wynikać konflikt, współpraca, kompromis.

Funkcja sztuki w życiu człowieka

1. Granica sztuki na obecnym poziomie kultury występuje powszechna świadomość istnienia sztuki jako stale wznoszącego dorobku pokoleń na który składa się nie tylko to wszystko co dotyczy określenia dzieła sztuki lecz i zrozumienie go oraz inne typy relacji, teorie ich dotyczące i cały skomplikowany zespół stosunków społecznych powstających wokół tych zjawisk.

2. Sztuka w społeczeństwie

I problem społecznej funkcji sztuki

a). Funkcjonalność sztuki - jest to pogląd, że sztuka jest autonomiczna, samodzielna, że prezentuje wartości same w sobie bez względu na utylitarne potrzeby ( zaspokaja potrzeby estetyczne) i to stanowi wystarczające racje jej bytu.

b). Rola ludyczna jako charakterystyczna właściwość sztuki: sztuka uznawana jako rodzaj zabawy dającej odprężenie, pełnię satysfakcji (artyści i odbiorcy) artyście przez sam akt twórczy a nam odbiorcom przez recepcję sztuki.

c). Hedonistyczna rola sztuki daje wysoką radość i to stanowi jej siłę atrakcyjną.


Funkcje sztuki

a).


b). F. Poznawcza
Wiele dzieł sztuki dostarcza wiedzy o rzeczywistości (np. filmy obyczajowe, powieść realistyczna, obrazy typu realistycznego). Niekiedy to wiedza o konkretnych reakcjach np. ogólne syntetyczne malarstwo impresjonistów, poezja liryczna, powieść jako świadectwo przeszłości albo powieść analityczna.

c). Wychowawcza rola sztuki
dzięki konkretności przedstawi oraz udziałowi elementu emocjonalnego dzieła sztuki mają dużą szansę kształtowania postaw odbiorców przez pobudzenie wyobraźni oraz zaangażowanie uczuciowe emocjonalne. Sztuka nie pełni funkcji wychowawczej automatycznie i liczenie na bezwzględnie dodatni wpływ byłby błędem.

Istnieje też negatywny wpływ sztuki:

d). F. Integracyjna sztuki
Sztuka jest wspólnym dobrem ludzkości, dzięki swojej zdolności sublimowania postaw sztuka łagodzi przedziały narodowe, społeczne, integruje zbiorowość zarówno w skali globalnej jak i poszczególne grupy społeczne (np. integracja studentów, mieszkańców określonej miejscowości). Te same dzieła sztuki bywają o percepcji estetycznej sób o różnym poziomie wykształcenia różnych narodowości, kultur i zawodów.

e). F. Ideologiczna
Znaczna część dzieł sztuki przekazuje odbiorcom pewne postawy ideologiczne przede wszystkim literatura i malarstwo realistyczne.

f). F. Przystosowawcza
Sztuka rozszerza doświadczenia człowieka i ułatwia zrozumienie tendencji społecznych występujących w danej osobowości, w grupie i podaje gotowe wzory postępowania zgodnie z obowiązującymi normami.

g). F. Przełamywania stereotypów
Dzięki sztuce człowiek nie tylko poznaje rzeczywistość lecz nadto zyskuje doświadczenie, że świat jest różny, że rzeczywistość kryje w sobie możliwości, które nie zostałyby odkryte bez pomocy sztuki.

h). F. Terapeutyczna
W dosłownym znaczeniu medycyna stosuje sztukę jako terapię np. odpowiednio dobrana muzyka działa uspokajająco na system nerwowy. Jak wiadomo Z. Freud traktował sztukę jako środek leczniczy w schorzeniach psychicznych. W niektórych szpitalach znajdują się dzieła sztuki, które dodatnio wpływają na samopoczucie pacjentów.

i). F. Katarktyczna - oczyszczająca
Zwrócił na nią uwagę Arystoteles w swej rozprawie o polityce. Istnieje domniemanie, że silne doznanie estetyczne uwalniają człowieka od przykrych myśli, negatywnych stanów uczuciowych itp. Wedle tej jego teorii człowiek dzięki sztuce przeżyje jakąś drastyczną sytuację, uwalnia go to od psychicznego przymusu dokonania czynu niezgodnego z jego poczuciem moralnym. Zapewne leczy , to są takie przykłady odwrotne np. scena ujmowana w kinie decyduje o podjęciu podobnego czynu - samobójstwa, które są inspirowane, analogicznymi zjawiskami znanymi z kina lub powieści. Wydaje się, że trudno mówić o bezpośrednich i powszechnie występujących związkach między treściami pokazanymi przez sztukę a rzeczywistymi czynami odbiorcy.

j). F. Humanizująca
Świat w którym żyje człowiek uzyskuje niekiedy w wyobrażeniu samoistną wartość aż do dominowania nad światem człowieka jego potrzebami, upodobaniami. Dzięki sztuce następuje humanizacja rzeczy, nadawana jest im wartość estetyczna, stają się człowiekowi bliższe, bardziej zrozumiałe. Włączone są w obręb spraw ludzkich. Sztuka ukazuje właściwe miejsca, właściwą wartość rzeczy.

k). F. Ekspresyjna
W ujęciu skrajnym sztuka rozumiana jest jako ekspresja osobowości twórcy, dzieło sztuki ma wykonać przeżycia artysty i jego sposób wyobrażania przeżytych treści także odbiorca wg tej koncepcji w dziedzinie sztuki swoiste odpowiedzi swych stanów wewnętrznych i to stanowi rdzeń doznań estetycznych, ostateczny cel sztuki pogląd taki mieści się w obrębie psychologizmu i prowadzi do subiektywistycznych ujęć tej problematyki. W rozumieniu mniej radykalnym można powiedzieć, że w procesach których bierze udział twórca pojawia się moment bezpośredniego spontanicznego poczucia realizacji. Dotyczy to własnej osobowości poprzez twórczość lecz jest on równoważny przy tym przez wzgląd na dzieło, sam proces nie decyduje ostatecznie wytwór (dzieło o tyle o ile sprawnie realizuje wartości artystyczne).

Dysfunkcjonalność sztuki
Sztuka przynosi niekiedy skutki społeczno negatywne np. jeśli odbiorca absolutyzuje sztukę uznając na przykład piękno za największą wartość której podporządkowuje wszystko inne wówczas następuje zachwianie poczucia rzeczywistych proporcji.


Wychowanie przez sztukę i dla sztuki
Potrzeba twórczości tkwi w niemal każdym człowieku ale nie każdy zdaje sobie sprawę z jej istnienia. Wiek XXI to wiek postępu w nauce, sztuce i technice ale również wiek sprzeczności zamętu w zakresie modelu życia a tym samym modelu wychowania. (H. Read, Sens sztuki, Warszawa PWN).
Przyspieszone tempo życia wymaga od współczesnego człowieka max rozwoju jego sił psychologiczno - fizycznych, w tym intelektualnego i emocjonalnego. W świecie w którym wkraczają dzieci sztuka w różnych jej formach zajmuje miejsce oraz ważniejsze jest obecna chociaż nie zawsze wyodrębniona i zauważona.

Idea wychowania przez sztukę i dla sztuki
Idea wychowania estetycznego zapoczątkowana przez F. Schillera w listach o estetycznym wychowaniu. Od dawna stara się przenikać do systemów oświaty. Nowa koncepcja edukacji przez sztukę należy do tych zagadnień wychowania które wymagają równocześnie wielostronnej i pogłębionej refleksji teoretycznej i bezpośredniego praktycznego działania. W wielu współczesnych teoriach pedagogicznych pojawia się postulat kształcenia za pomocą sztuki człowieka integralnego. Najpełniejszą koncepcję integralnego wychowania przez sztukę współczesnego człowieka zaproponował angielski krytyk H. Read sztuka jest czymś więcej niż tylko wdzięcznym dodatkiem do życia, jest istotnym elementem harmonizującym funkcjonowanie psychiki ludzkiej . celem wychowania jest integracja osobowości , uaktywnienie różnych dysproporcji psychicznych równocześnie. Myśl Reada która wyrosła z wnikliwej krytyki współpracy cywilizacji i współpracy wychowania jest wciąż obecna i pobudzająca do dalszej refleksji. Właśnie w sztuce widział on szansę urzeczywistnienia samorealizacji człowieka, przezwyciężenia jego alienacji. Ze sztuką wiązał perspektywę moralnego odrodzenia ludzkości. Jego książka wychowanie przez sztukę w manifeście w obronie człowieka i człowieczeństwa. Read dokonał znaczącego podsumowania koncepcji i badań na temat spontanicznej ekspresji dziecka. Sformułował oryginalny program wychowania, którego podstawą miała być sztuka pobudzająca nowe doświadczenia dzięki dokonaniu przez odbiorców wartości artystycznych. Inny istotny dla wychowania człowieka integralnego problem wysunięty przez Reada wiąże się z ekspresyjnymi wartościami sztuki. Prawdziwa funkcja sztuki to wyrażanie uczuć i organizowanie międzykulturowego porozumienia. Sztuka jest w przekonaniu Reada tym szczególnym instrumentem wychowawczym, który może oddziaływać na wszystkie sfery przeżyć i działań człowieka. Nowe koncepcje wychowania estetycznego jako wychowanie przez sztukę zawiera przekonanie, że sztuka może bardzo szeroko służyć celom wychowania a więc w sztuce widzi się środek kształtowania estetycznej wrażliwości człowieka, ale dostrzega się również instrument kształtowania jego osobowości. Wychowanie estetyczne w szerokim ujęciu staje się równocześnie wychowaniem umysłowym i moralnym, narzędziem wyzwalania właściwych ludzkiej naturze możliwości twórczych. Uzasadniając proponowane postulaty wychowania przez sztukę Read krytycznie ocenia jednostronny charakter potocznie stosowanych zabiegów wychowawczych nie połączonych w logiczną całość.
O wychowaniu przez sztukę możemy myśleć jako o logicznej i syntetycznej koncepcji uwydatniającej wielostronność zjawiska sztuki jako całości.
Wychowanie przez sztukę to proces kształtowania całej osobowości człowieka przez różne sposoby działania osobistego oraz przez obcowanie z dziełami sztuki różnych dziedzin. Stąd konieczność precyzyjnej analizy dzieł a także analizy sposobu ich przeżywania w sposób identyczny. Zadaniem realizatorów wychowania przez sztukę jest jej odbiór w sposób adekwatny do odbioru dzieł pozostających w harmonii zarówno z życiową sytuacją i poziomem wychowywanych dzieci jak i ogólno wychowawczymi celami.
W Polsce wychowanie przez sztukę zajął się B. Suchodolski. Jego zdaniem wychowanie przez sztukę jest czymś innym niż tradycyjne wychowanie estetyczne. Jeżeli bowiem wychowanie estetyczne rozumiane było jako kształcenie tzw. Postawy estetycznej jako wyrabianie dobrego smaku, umiejętności kontaktowania się z dziełem sztuki. Ze względu na ich walor estetyczny to wychowanie przez sztukę wymaga takiej organizacji procesu wychowawczego by sztuka mogła oddziaływać na całą osobowość wychowanka Właśnie kontakt ze sztuką zarówno w sensie twórczości własnej jak i odbioru może być źródłem nowych sił osobowości, jej nowego spojrzenia. Jak wiadomo sztuka towarzyszyła człowiekowi zawsze, społeczna obecność sztuki różnie przedstawia w różnych etapach w rozwoju cywilizacji integruje się w tzw. Przestrzenią społeczną. Jednak przedstawione znaczenie dla rozwoju osobowości na wiek przedszkolny w tym okresie dziecko doznaje pierwszych przeżyć emocjonalnych, pierwsze spostrzeżenia i doświadczenia. Wtedy też kształtuje się jego estetyczny stosunek do rzeczywistości. Zjawisko to jest skomplikowanym układem procesów poznawczych i emocjonalnych uwarunkowanych aktywności dziecka.


Funkcje:
1. Kształtowanie postawy inwencji dziecka.
2. Pobudzanie i pogłębianie uczuć i doznań.
3. Rozwijanie zdolności emocjonalnego przeżywania wartości estetycznych.
4. Wdrażanie dostosowania etyki.


W okresie przedszkolnym wychowanie plastyczne przez organizowanie różnych form aktywności dziecka i rozwijanie oraz kształtowanie różnych umiejętności usuwa zahamowanie i uczucie niepewności, uczy wiary we własne siły, we własne możliwości. Tym sposobem wychowanie plastyczne przywraca równowagę, pobudza do swobodnego wyrażania własnych uczuć i przeżyć.


Wykład

Socjologizm w kulturze

Podejście socjologiczne w wyjaśnianiu zjawisk życia społecznego wiąże się szczególnie z osobą E. Durkheima, który działał w 2 połowie XIX wieku. Głosił on m.in. prymat społeczeństwa nad jednostkami i w przeciwieństwie do Marksa podkreślał stabilność, równowagę i solidarność w obrębie społeczeństwa. Traktował on społeczeństwo jako byt nadrzędny w stosunku do jednostek stanowiący niezbędny warunek uczłowieczenia. Narzucił on jednostce dyscyplinę, ład, porządek i uczy altruizmu, określa sposoby działania i myślenia. Z jednej strony jednostka otrzymuje poprzez społeczeństwo te elementy, dzięki którym staje się członkiem danej społeczności a zatem:
Język, naukę, moralność, sztukę, prawo itp.
Z drugiej zaś strony społeczeństwo- jego tradycję, wierzenia i dążenia są odczuwane i podzielane przez jednostki i to jest podstawą jego trwania. Durhaim wskazuje na ideały będące niezbędnym elementem rozwoju myśli i prowadza do tworzenia moralności, nauki, prawa czy sztuki. Jest zatem pierwotnym etapem cywilizacji, a źródłem np. religii jest „zbiorowa duszą społeczeństwa”. W studiach nad pierwotnymi systemami wierzeń poszukiwał potwierdzenia tezy o fundamentalnym znaczeniu wierzeń religijnych dla powstania i kształtowania wielu aspektów życia zbiorowego. Tezy głoszone przez Durkheima miały doniosłe znaczenie i stały się bodźcem dla reorientacji teoretyczyno-metodologicznych. wielu nauk zajmujących się społeczeństwem i kulturą. Swoja naukę nazwał socjologizmem i dzięki niemu zaczęto dostrzegać nowe powiązanie miedzy i elementami aspektami kultury. Podejście funkcjonalistyczne w etnografii zostało jednak praktycznie wykorzystane dopiero w następnym stuleciu przez przedstawicieli tzw. szkoły funkcjonalistycznej.



Dyfuzjonizm


Ta nowa orientacja w badaniach antropologii kulturowej pojawiła się na początku XX wieku jako sprzeciw wobec koncepcji ewolucjonistycznych. Jej przedstawiciele zarzucali ewolucjonistom tworzenie uproszczonych schematów. Wśród wspólnych dla dyfuzjonustów opcji wymienia się najbardziej ogólne z nich a mianowicie:
a) Przekonanie że rozwój odbywa się przede wszystkim przez zapożyczenie, a o dynamice kultury decyduje intensywność kontaktów międzykulturowych.
b) Traktowanie kultury jako zbioru elementów a nie organicznej całości czy powiązanego wewnętrznie systemu.
c) Odrzucenie ewolucjonizmu i podejmowanie badań, które w konsekwencji miały prowadzić od przyrodniczej nauki o kulturze do humanistycznej historii kultury.

Dyfuzjoności podzielali jednak wypracowaną przez ewolucjonistów wizję antropologii społecznej jako dyscypliny historycznej i podobnie jak oni usiłowali odtworzyć historię ludzkości, ale przyjmując inne założenie. Mimo pewnych wspólnych dla dyfuzjonustów opcji należy stwierdzić, że określają one różne orientacje teoretyczne. Najbardziej skrajne poglądy prezentowali dyfuzjioniści angielscy: W. Rivers, E. Smitch, W.Perry należący do tzw. Szkoły heljotycznej, panegipskiej bądź wyprowadzając ją w całości ze starożytnego Egiptu. Smitch na przykład dowodził, że cywilizacja jest taką specyficzną kombinacją cech, że nie mogła być wynaleziona więcej niż 1 raz i przyjął, iż kolebką cywilizacji był Egipt. Stąd cywilizacja miałaby się rozpowszechniać na całej ziemi, a głównym impulsem dla rozwoju cywilizacji była religia. Innym nurtem dyfuzjonistycznym była tzw. szkoła kulturowo-historyczna, której prekursorem był antropogeograf F. Ratzel (inicjator dyfuzjonizmu jako koncepcji badawczej), ale główny zrąb teoretyczny i praktyczny tej szkoły został wypracowany przez Leo Frobeniusa (program śledzenia wędrówek nie tylko oddzielnych elementów kulturowych w czasie i przestrzeni ale także całych zespołów tzw. kompleksów kulturowych).


B. Onkerman i F. Graedner kluczowym pojęciem dla tego nurtu jest pojęcie tzw. Kręgów kulturowych (kulturkreis). Ostatecznie sformułował schemat kulturowy w drodze dyfizji W . Schmidt werbista twórca pierwszego ośrodka badań terenowych, który skupiał się wokół założonego przez Schmidta czaspisma „ Antropos” ( człowiek).Wg koncepcji Schmidta istaniało początkowo kilka tzw. Kultur zasadniczych, które rozprzestrzeniały sią na podobieństwo fal na wodzie, które powstawały ze zmieszania się ze sobą kultur podstawowych (teoria kręgów kulturowych). Podzielił kręgi na szczeble gospodarki zbiorczo łowieckiej. Kultury prymarne i sekundarne (gospodarka produkcyjna) oraz kultury tercialne (prowadzące do współczesnej cywilizacji). Kryterium podziału stanowi tu nie tylko typ gospodarki ale także typ organizacji społecznej ( matriarchat, patriarchat, egzogamia, dwuklasowość) jak też forma wirzeń i praktyk religijnych oraz najbardziej podstawowy typ narzędzi i przedmiotów materialnych. Dlatego też podział dokonany prezez Schmidta nie pokrywa się ściśle z podziałem kultury na kulturęzbiorczo łowieckiej, pasterskie i rolnicze.

Prakultury
1. egzogamiczno - monogamiczny krąg centralny ( pigmeje afrkańscy i negryci azjatyccy).
2.egzogamiczno - płciowo totemistyczny krąg południowy (plemiona południowo -wschodnie Azji, dawni tasmańczycy i część plemion ziemi ognistej oraz buszmeni afrykańscy).
3. egzonamiczno równoprawny krąg arktyczny (plemiona północnej Syberii, eskimosi, część indiańskich plemion Kalifornii i Kanady)
4. Krąg bumerangowy (australijskie plemiona sąsiadujące z kręgiem południowym, niektóre plemiona z nadgórnego Nilu i z południowej części kontynentu).


Kultury prymarne
1. wielkorodzinna - patriarchalny krąg kultury pasterskiej (plemiona uralsko autańskie, indoeuropejskie, chamicko - semickie).
2. egzogamiczno - patriarchalny krąg totemistyczny kultur wyższych (plemiona wsch. I zach. Australii, części Melonezji, Indonezji, zach. i wsch. Afryki, obu Ameryk).


Kultury sekundarne
1. wolno patriarchalny krąg kulturowy ( w różnych częściach świata)
2. wolno matriarchalny krąg kulturowy ( w różnych częściach świata)


Kultury tercjalne
Azjatyckie, Europejskie, Amerykańskie kultury wyższe. W Schmidt opisywał wierzenia pierwotne ( otrzymywał raporty od misjonarzy z całego świata). Uważał on, że wśród ludów prakultury występuje wiara w jedną istotę najwyższą z kultem stwórcy świata i prawodawcy moralnego. Był przekonany, iż najstarsze religie świata były religiami monoteistycznymi. Religia najstarszych kręgów kulturowych utrzymała się jego zdaniem mniej lub bardziej zbliżonej formie wśród pasterskich Nomadów. Podjął próbę rekonstrukcji religii pramonoteistycznej nigdzie już nie spotykanej na świecie. Ta forma prareligii miałaby się wywodzić od jeszcze wcześniejszej prareligii absolutnej objawowej i właściwej pierwszym ludziom.

Funkcjonalizm

Orientacja teoretyczna i metodologiczna w antropologii, która przyjmuje założenia całościowego w systemie traktowania kultury a przy wyjaśnianiu zjawisk kulturowych odwołuje się do ich funkcji. Ten ty analizy kultury został zapoczątkowany przez Malinowskiego i Radchiffa - Browna (różnie w interpretacji tych samych ogólnych założeń pomiędzy twórcami tego kierunku zaowocowały wyodrębnieniem (kontynuacja myśli Malinowskiego) i funkcjonalizmu strukturalnego (kontynuacja badań Radchiffa - Browna).
Funkcjonalizm rozwinął się przede wszystkim w antropologii brytyjskiej - jego początek umownie wyznacza data wydania „Argonantów zachodniego pacyfiku” B. Malinowskiego i A. Islanders czyli w 1922 r. . Wlatach 30 i40 był obok psychokulturalizmu rozwijającego się w antropologii amerykańskiej dominującym nurtem w badaniach antropologicznych, jego prekursorem był E. Mach oraz E. Durkheim oraz jego szkoła socjologii kulturowej reprezentowana przez M. Mauss i H. Huberta. Funkcjonalizm reprezentowali także w dużym stopniu uczniowie Malinowskiego i Browna, R. Firth, S. Nodel, L. Schaper, A. Richards, N. Wilson, M. Fortes, E. Evans Pritchard, E. Leach i inni.
Funkcjonaliści krytykowali zarówno ewolucjonizm jak i szkołę kulturowo -historyczną. O nowatorstwie tego kierunku zadecydowały 3 podstawowe rozstrzygnięcia. Funkcjonalizm traktował antropologię kulturową jako dyscyplinę socjologiczną i głosił radykalny zwrot ku empirii i również holistyczną wizję kultury. Antropologia w tym ujęciu stała się nauką o genezie i rozwoju kultury i cywilizacji. Na pierwszy plan wysunęły się pytania odziałanie konkretnych systemó kulturowych systematyczne badania terenowe uznano za nieodzowny warunek badań antropologicznych, za podstawę i jednocześnie test teoretycznych twierdzeń za uzasadnione uznano tylko systemowe badanie kultury, gdzie każdy element kulturowy interpretowany może być jedynie w ramach całości systemu w którym występuje akceptacja powyższych założeń zaowocowało powstaniem wielu klasycznych dzisiajstudiów naukowych jak chcociażby badanie z zakresu struktury i organizacji społecznej (Brown, Malinowski, Forest) gospodarki (Malinowski, Firth), pokrewieństwa (Brown), władzy i systemów politycznych (Schaper, Leach), języka (Malinowski).


Wykład

Z punktu widzenia poznania różnych kultur, największymi osiągnięciami funkcjonalizmu są prace terenowe poświęcone różnym kulturom. Swoistym novum występującym w literaturze antropologii kulturowej stały się prace opisujące zbiorowości miejskie w Europie (Firth). Klasyczna teoria kultury w ujęciu funkcjonalizmu nawiązuje do definicji Tylora podkreśla, że kultura stanowi odrębność człowieka jako gatunku jako swoje istnienie. Podstawowe założenia funkcjonalizmu odróżniają je wyraźnie od innych ujęć w etnologii i można je sprowadzić do 4 stwierdzeń:
1. Kultura jest całością.
2. Kultura jest systemem zintegrowanym.
3. Kultura ma charakter funkcjonalny.
4. Kultura jest aparatem instrumentalnym (kultura jako mechanizm umożliwiający adaptację jednostki do środowiska społecznego i naturalnego), jak róznież jest aparatem instrumentalnym umozliwiającym zaspokojenie potrzeb.

W swoich pracach teoretycznych Malinowski dokonał zwrotu ku pozytywistycznej i naturalistycznej interpretacji a teoria potrzeb stała się kluczową koncepcją w badaniach nad kulturą. Kultura w relacji człowiek i środowisko bilogiczne, stanowi czynnik pośredniczący i staje się drugim wtórnym środowiskiem człowieka. Zaspokajanie potrzeb jest możliwe dzięki pośrednictwu tradycji wartości, norm , wzorów kultury czyli dzięki dziedzitwu kulturowemu. Działanie kultury jest możliwe dzięki wzajemnemu powiązaniu zorganizowanych systemów działań ludzkich czyli dzięki instytucjom kulturowym - są one najmniejszymi dającymi się wyróżnić elementami kultury. Ich podstawowe typy są powszechne a ich zróżnicowanie świadczy o zróżnicowaniu kulturowym. B. Malinowskiego interesowało przede wszytskim oddziaływanie cywilizacji europejskiej na kulturę tradycyjną, które to stanowiło bodziec dla radykalnych przeobrażeń, tradydyjny wzór i wartości. Wswojej koncepcji Malinowski nadał ogólną postać teorii kontekstu kulturowego. W koncepcji funkcjonalistycznej jednak znane fakty dyfuzji kulturowj nie miały istotnego znaczenia. Powstająca nowa kultura nie jest w tym ujęciu uporządkowana tradycyjnych i zapożyczonych elementów ale zupełnie nową rzeczywistością. Kontakt i odziaływanie nowej obcej kultury powodują naruszenie względnej równowagi systemu kultury tradycyjnej, co uruchamia mechanizmy prowadzące do nowej integracji systemu, tak aby mógł on ponownie spełniać swe podstawowe funkcje w zmienionych warynkach.

Strukturalizm.

Kierunek badawczy we współczesnej etnologii, który wywodzi się z inspiracji lingwistycznych lingwistycznych postulujący analizę strukturalną badanych czynników i obiektów, odwołująca się do pojęcia różnie rozumianej i definiowanej struktury. Do przedstawicieli tego nurtu zalicza się badaczy z różnych dyscyplin szczegółowych takich jak: lingwistyka, literaturoznawstwo, psychologia, socjologia, historia sztuki. W ramach etnologii można wyróżnić 3 podstawowe warianty strukturalizmu:
Francuski ( Claude Levi- Strauss, M. Godelier, E. Ortigue, C. Conaominas)
Północno-amerykańscy ( P. Maranda, E. Maranda, I. Rossi)
Brytyjscy ( V. Tuner, E. Leach)

Nie istniało i nie istnieje jedno wspólne stanowisko strukturalistyczne w etnologii. Podwaliny strukturalizmu etnologicznego wiążą się bezsprzecznie z pracami C. Levis- Straussa. Przyjął on, że między językiem a innymi dziedzinami kultury istnieje zasadnicza analogia, gdyż posiadają one tożsamą lub co najmniej zbliżoną budowę strukturalną i stąd daje się analizować za pomocą jednolitego zespołu założeń i metod badawczych stosowanych z powodzeniem w lingwistyce strukturalnej. Uważał on kulturę za coś w rodzaju języka zbudowanego ze stosunków logicznych. Powierzchniowe szczegóły języka strukturalizmu są różne w różnych systemach społecznych, ale jego ostateczna gramatyka tzn. organizacja strukturalna ma charakter uniwersalny. Opiera się ona na systemach stosunków stanowiących wytwór nieuświadomionej działalności ludzkiego umysłu. Produktem tej działalności są poszczególne struktury mające charakter metaempiryczny metaempiryczny lokujące się na głębokim poziomie kultury. C. Levis-Strauss zakłada istnienie relacji między biologicznym, psychologicznym i kulturowym poziomem rzeczywistości o charakterze izomorficznym. Zasadnicze znaczenia ma tutaj stosunek natury do kultury. Kultura jawi się tutaj jako efekt symbolizacji powstałej w pewnym momencie rozwoju gatunku ludzkiego, której wyrazem jest przede wszystkim ludzki język. Podejście od natury do kultury jest zdeterminowane przez ludzką zdolność do myślenia o związkach biologicznych jako o systemach opozycji. Zdolność do myślenia symbolicznego sprawia, że człowiek przyjmuje rozmaitość gatunkową, a natury jako pojęciową podstawę dyferencji społecznej.



Wykład

Strategia adaptacji kulturowej
Poznanie przedmiotowego otoczenia: paradygmat mechanizmu Poznanie przedmiotowego wnętrza: paradygmat animizmu
Strategia techniczna Strategia inicjacyjna
Progres naukowo-techniczny regres etyczno - moralny Progres etyczno-moralny - względna stacjonarność zachowań narzędziowych
Rozwój myślenia racjonalno-pragmatycznego Rozwój myślenia intuicyjnego i analogizującego obrazowego
Symbolizacja arbitralna z przewagą znaków abstrakcyjnych. Symbolizacja ikoniczna archetypów i symboli analogizujących nabytych.

Ewolucjonizm

Koncentruje się na regułach ewolucji odnoszących się do całości kultury ludzkiej, kultur regionalnych, poszczególnych elementów i sfer kultury. Celem ewolucjonistów było wykrycie praw rządzących ewolucją wszystkiego tego co możemy określić jako rzeczywistość kulturowo społeczną.Głównym problemem antropologii ewolucjonistycznej stała się konfrontacja z tezami głoszonymi w wieku XIX wedle których odmienność oraz niższość technologiczna i kulturowa społeczeństw poza europejskich należy wyjaśniać upadkiem i deklaracją, odejściem od pierwotnego wysokiego poziomu. Idea tzw. Regresu kulturowego w interpretacjinowożytnej. Za twórców i zalożycieli tego kierunku uważa się Tylor i Morgan. Głoszono tezę o jedności natury ludzkiej - człowiek zawsze i wszędzie miał wykazywać te same cechy psychiczne niezaleznie od rasy, epoki czy środowiska. Wg ewolucjonistów można mówić o kulturze całej ludzkości przy rozpoznawaniu różnic między kulturą poszczególnych narodów i plemion, epok historycznych czy obszarów geograficznych. Ewolucjonizm uważał genetczną ciągłość rozwoju a mianowicie rozwój kulturowy uwarunkowany jest w tym ujęciu etapami wcześniejszym postępem uważany był główny element wyznaczający kierunek ewolucji. Według ewolucjonistów celem studiów kulturoznawczych jest synteza umożliwiająca rekonstrukcję dziejów kultury dzięki zastosowaniu metody porównawczej. Pojawiła się także koncepcja stadialności rozwoju kultury ludzkiej, która ewluuje od stadiów niższych ku wyższym co jest procesem stopniowym i ciągłym ale nie równomiernym:
a). Religia- zwiazki między wierzeniami a regułami zycia społecznego oraz poszukiwanie źródeł magii i religii.
b). Miasta i państwa jako podstawowe formy życia cywilizowanego.
Koncepcję stadialności rozwoju kultury i poszczególnych jej dziedzin. Cały dotychczasowy rodzaj ludzkości podzielił na 3 epoki tzw. „okresy etniczne:




1. Niższy stan dzikości- od powstania człowieka do wprowadzenia rybołówstwa i zdobycia umiejętności posługiwania się ogniem.
2. Średni stan dzikości- kończy się z chwilą wynalezienia łuku i strzały.
3. Wyższy stan dzikości- kończy się w momencie wynalezienia garncarstwa.
4. Niższy stan barbarzyństwa- od chwili oswojenia zwierząt i wprowadzenia upraw.
5. Średni stan barbarzyństwa- umiejętność wytopu rudy żelaza, ale bez znajomości narzędzi żelaznych.
6. Wyższy stan barbarzyństwa- od wynalezienia technologii wyrobu narzędzi żelaznych do wynalezienia alfabetu i pisma.
7. Stan cywilizacji, którą można podzielić na starożytną i nowożytną.

Tyrol- mniej interesował się budową ewolucyjnych schematów i ogólnym rozwojem kultury, a bardziej ewolucją poszczególnych dziedzin kultury. Opracował koncepcje przeżytków kulturowych i zapoczątkował w etnologii badania statystyczne wg. H. Spencera . Prawa rozwoju społeczno- kulturowego wynikały z ogólnych zasad ewolucji, zjawisk przyrodniczych. W procesie ewolucji dostrzegał nie tylko czynniki wewnątrzkulturowe, ale także zewnętrzne, jak np. oddziaływanie środowiska czy struktury demograficznej. Kierunek ten spotkał się z krytyką w obrębie innych orientacji, aczkolwiek część badanych z kręgów marksistowskich uznała jego teoretyczne propozycje za godne kontynuacji, co w konsekwencji doprowadziło w latach 30 ubiegłego stulecia do powstania radzieckiej szkoły etnograficznej. Szczególne miejsce w twórczości zajął Morgan, który stał się dla Marksa największym autorytetem w antropologii społecznej.

Etnografia- opisowe badanie kultur ludzkich oparte głównie na bezpośredniej obserwacji i swobodnym wywiadzie socjologicznym.

Etnologia- jest to teoretyczne i porównawcze badanie kultur ludzkich celem uchwycenia różnic i podobieństw pomiędzy kulturami.

Dyferencjacja ( różnicowanie) strukturalna- różnicowanie się ról społecznych, rozdzielenie wielu funkcji pełnionych dawniej przez jedną osobę pomiędzy różne osoby, z których każde pełni teraz pojedynczą wyspecjalizowaną funkcję np. wódz sprawował nie tylko władzę polityczna, ale tez był często ekspertem w sprawach gospodarczych i religijnych. W procesie dyferencjacji role te zostają rozdzielone i każda z nich pełniona jest przez inną osobę.

Dysfunkcja- funkcja stresotwórcza lub konfliktowa.

Egzogamia- reguła czy praktyka, która zabrania danej osobie pobierania się z członkami własnej grupy czy linneażu.

Ekologia kulturowa- badanie procesów adaptacji społeczeństwa do środowiska naturalnego.

Ekosystem- jest to system czy funkcjonująca całość składająca się ze środowiska fizycznego i organizmów żyjących w ich obrębie.

Enkulturacja- proces uczenia się kultury danej społeczności czy społeczeństwa i w przeciwieństwie do socjalizacji, która oznacza nabywanie nawyków i umiejętności w dzieciństwie, enkulturacja jest procesem trwającym całe życie.
Etnocentryzm- praktyka oceniania wszystkich innych kultur z punktu widzenia wartości własnej kultury, bazująca na przekonaniu o wyższości własnej kultury.

Eufunkcja- funkcja pozytywna, adaptacyjna.

Folklor- termin XIX wieczny używany początkowo na określenie tradycyjnej literatury ustnej chłopów europejskich, później został rozszerzony na określenie wszelkiej tradycji ustnej wszystkich społeczeństw.

Grupa domowa- grupa, która zamieszkuje wspólne domostwo lub jego część i współpracuje w realizacji pewnych celów ekonomicznych.

Grupa etniczna- grupa zamieszkująca zazwyczaj wspólne terytorium, charakteryzująca się mniej lub bardziej odrębną kulturą i posługująca się często odrębnym językiem lub dialektem

Antropologia Kulturowa internet

24

---