PRAWO CYWILNE - część ogólna.

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRAWA CYWILNEGO

Pojęcie prawa cywilnego:

- przedmiot, stosunki cywilne; reguluje stosunki społeczne o charakterze majątkowym i niemajątkowym,

Stosunki majątkowe, to stosunki własnościowe, powstałe na tle przynależności rzeczy i innych dóbr do danego przedmiotu, czyli dotyczące społecznego korzystania z tych dóbr, lecz również stosunki polegające na wymianie dóbr i usług.

Stosunki majątkowe mają za przedmiot interes natury ekonomicznej.

Stosunki niemajątkowe to takie, które nie mają bezpośrednio wartości ekonomicznej.

W prawie cywilnym dominują stosunki majątkowe.

- podmiot, art., 1 k.c., podmiotami stosunków cywilnoprawnych są osoby fizyczne oraz osoby prawne.

- metoda regulacji, ma na celu rozgraniczenie prawa cywilnego od innych gałęzi prawa; przyjmuje się zasadę równorzędności stron, tzn. że żadna ze stron nie jest podporządkowana drugiej.

Termin „prawo cywilne” wywodzi się z prawa rzymskiego, jest odpowiednikiem ius civile.

Termin prawo cywilne:

- w znaczeniu przedmiotowym, zespół norm prawnych,

- w znaczeniu podmiotowym, uprawnienie lub zespół uprawnień, wynikających z określonego stosunku prawnego, a przysługujący podmiotowi prawa na podstawie prawa w znaczeniu przedmiotowym.

Prawo cywilne należy do prawa prywatnego - występuje autonomiczność podmiotów stosunku, podmioty same kształtują stosunki, autonomia nie oznacza dowolności, przepisy określają zakres działań.

Zakres prawa cywilnego:

- prawo handlowe, prawo rodzinne, prawo pracy, prawo rolne, prawo spółdzielcze, prawo morskie.

Zasady prawa cywilnego:

1.Zasada ochrony osoby ludzkiej, przyznanie każdemu człowiekowi zdolności prawnej oraz zapewnienie gwarancji swobodnego korzystania przez niego z dóbr osobistych.

2.Zasada równości, wszystkich obywateli i cudzoziemców w nieco skorygowanym zakresie wobec prawa.

3.Zasada praw podmiotowych, podstawą korzystania przez człowieka z różnorodnych dóbr są przysługujące im prawa o ustawowo zagwarantowanej treści.

4.Zasada autonomii woli stron, osoba fizyczna może dobrowolnie kształtować swoje stosunki prawne w granicach prawa. Dotyczy to głównie umów, jak również innych stosunków prawnych.

5.Zasada ochrony dobrej wiary, chroni osobę, która działa w mylnym, ale usprawiedliwionym przekonaniu, co do uprawnień tego, od kogo nabywa rzecz lub inne prawo.

6.Zasada łagodzenia rygoryzmu przepisów prawnych przez klauzule generalne.

7.Zasada jednakowej ochrony każdej własności, bez względu na podmiot i przedmiot (ujęcie pierwotne w DPCziO - „własność jest prawem świętym i nienaruszalnym”.

8.Zasada cywilnej odpowiedzialności za długi, dłużnik odpowiada za swe długi całym majątkiem.

9.Zasada pełnej ochrony rodziny, znajduje wyraz w klauzuli generalnej dobra dziecka. Przepisy prawa cywilnego powinny być tak tłumaczone, jak wymaga tego interes dziecka i rodziny, jako podstawowej komórki społecznej.

10.Zasada dziedziczenia, oznacza, że majątek osoby, która zmarła nie przepada, ani nie przechodzi na państwo, lecz podlega dziedziczeniu testamentowym, bądź ustawowym.

11.Zasada odpowiedzialności za szkodę, osoba, która wyrządziła drugiej osobie szkodę ze swej winy, jest zobowiązany do jej naprawienia.

12.Zasada cywilnoprawnej ochrony praw na dobrach niematerialnych, czyli prawa autorskiego, prawa do wynalazku, np. programy komputerowe, filmy video...

13.Zasada jedności prawa cywilnego, do prawa cywilnego należą także stosunki wynikające z zawodowej działalności gospodarczej, czyli prawo handlowe (gospodarcze) nie stanowi odrębnej od prawa cywilnego gałęzi prawa.

14.Zasada ochrony praw cywilnych przez niezawisłe sądy (art. 1 i 2 pr. o ust. sąd. pow.)

Systematyka polskiego prawa cywilnego (system pandyktowy):

1. Część ogólna, zalicza się do niej wszystkie normy cywilnoprawne, które regulują zagadnienia wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego. W księdze I kodeksu cywilnego, a więc w dziale obejmującym część ogólna, zostały zawarte przepisy o tzw. dobrach osobistych.

2. Prawo rzeczowe, unormowane są te społeczne formy korzystania z dóbr majątkowych, w których występują łącznie dwie następujące cechy:

a) przedmiotem korzystania są rzeczy w ścisłym tego słowa znaczeniu; dobra samoistne,

b) forma korzystania jest ukształtowana w postaci tzw. praw podmiotowych bezwzględnych (erga omnes).

Prawo rzeczowe reguluje prawo własności. Jest to wśród praw rzeczowych prawo najszersze.

Inne prawa rzeczowe, to: użytkowanie wieczyste (art. 232 - 243 k.c.) oraz tzw. ograniczone prawa rzeczowe (art. 244 - 335 k.c.) - użytkowanie, służebność, zastaw, hipoteka i prawa spółdzielcze do lokali.

3. Prawo o zobowiązaniach (inter partes); wierzytelności, czyli prawa jednego podmiotu (wierzyciela) do żądania od drugiego podmiotu (dłużnika) świadczenia, tj. pewnego zachowania się pozytywnego (działania) lub negatywnego (zaniechania). Prawo o zobowiązaniach normuje stosunki prawne, z których powstają wierzytelności.

Prawo o zobowiązaniach stanowi najszerszy dział prawa cywilnego.

4. Prawo rodzinne, w jego ramach wyodrębnia się:

a) stosunki prawne wynikające z małżeństwa,

b) stosunki prawne wynikające z pokrewieństwa i powinowactwa - przede wszystkim stosunki pomiędzy dziećmi i rodzicami oraz z przysposobienia,

c) stosunki prawne wynikające z opieki nad małoletnim.

5. Prawa na dobrach niematerialnych - prawo autorskie i wynalazcze. Prawa do niematerialnego produktu twórczej działalności umysłu ludzkiego (utwory naukowe,

literackie, artystyczne, utrwalone w jakiejkolwiek postaci).

Prawa te są określane jako „własność intelektualna”.

Materiały doktrynalne i orzecznicze z zakresu części ogólnej prawa cywilnego

Orzecznictwo sądowe - publikowane przede wszystkim w dwu periodykach:

- w zbiorze urzędowym, noszącym tytuł „Orzecznictwo Sądu Najwyższego” (OSN lub OSNC),

- w organie PAN: Orzecznictwo Sądów Polskich” (OSP), publikowane najczęściej z glosami.

Wypowiedzi nauki - przybierają różne formy: opracowania o charakterze ogólnym oraz publikacje poświęcone ściśle oznaczonym tematom.

Do opracowań o charakterze ogólnym należą: systemy prawa cywilnego, komentarze do kodeksów oraz podręczniki uniwersyteckie.

Źródła prawa cywilnego

XVIII - XIX w.

Zabór pruski:

- Landrecht pruski 1794 r., obowiązywał od 1797 r.,

- BGB 1896 r., obowiązywał od 01.01.1900 r.

Zabór austryjacki:

- ABGB 1811 r., obowiązywał od 01.01.1812 r.

Zabór rosyjski:

- III Statut litewski 1588 r.,

- Zwód praw 1832 r.

Kodeks Napoleona (Kodeks cywilny Francuzów) 1804 r., od 1808 r. w Polsce.

Kodeks cywilny Królestwa Polskiego 1825 r.

Ustawy hipoteczne 1818 r., 1825 r.

Prawo o małżeństwie 1836 r.

Unifikacja prawa cywilnego:

XX w.

1926 r. - Prawo autorskie

1928 r. - KPC

1933 r. - Kodeks zobowiązań (cz. ogólna)

1934 r. - Kodeks handlowy

Dekrety:

I prawo osobowe 1945 r.

II prawo małżeńskie osobowe

I prawo małżeńskie majątkowe

II prawo rodzinne

III prawo opiekuńcze

IV prawo spadkowe 1946 r.

V prawo rzeczowe

VI prawo o księgach wieczystych

VII przepisy ogólne prawa cywilnego (POPC)

Treścią przepisów wprowadzających są przede wszystkim:

a) tzw. klauzule derogacyjne, tzn. przepisy uchylające przepisy, które obowiązywały do chwili wejścia w życie nowego aktu normatywnego w materii objętej tym aktem,

b) przepisy dostosowujące inne, pozostające nadal w mocy, akty ustawodawcze do nowego aktu normatywnego,

c) przepisy prawa międzyczasowego.

Rozpoczęcie procesu kodyfikacji:

Kodeks rodzinny z 27.06.1950 r., obowiązywał od 01.10.1950 r. (uchyla 4 dekrety: II 1945; I, II, III 1946)

Przepisy Ogólne Prawa Cywilnego (POPC) z 18.07.1950 r., obowiązywały od 01.10.1950 r. (uchyliły prawo osobowe z 1945 r. i POPC z 1946 r., wprowadzenie zmian do kodeksu zobowiązań z 1933 r.)

Prawo autorskie z 1952 r.

1964 r.:

- 25 luty KRiO, obowiązywał od 01.01.1965 r. (derogował kodeks rodzinny z 1950 r. oraz przepisy wprowadzające ten kodeks),

- 23 kwietnia (18.05.1964 r. - ogłoszenie) KC, derogował POPC z 1950 r., prawo rzeczowe z 1946 r. z wyjątkiem przepisów dotyczących prawa materialnego, ksiąg wieczystych i hipoteki, kodeks zobowiązań z 1933 r. i prawo spadkowe z 1946 r. oraz przepisy wprowadzające do tych aktów,

- 17 listopada KPC, obowiązywał od 01.01.1965 r. (derogował KPC 1928).

Kodeks cywilny składa się z 4 części:

I część ogólna, uchyliła ustawę POPC z 1950 r.,

II prawo rzeczowe, uchyliło dekret z 1946 r.,

II prawo zobowiązań, uchyliło KZ z 1933 r.,

IV prawo spadkowe, uchyliło dekret z 1946 r.

6.07.1982 r. - ustawa regulująca księgi wieczyste i hipotekę.

1994 r. - ustawa o prawie autorskim i prawie pokrewnym.

Reforma prawa cywilnego:

1. Nowela z 28.07.1990 r. dostosowanie prawa cywilnego do nowego ustroju społeczno - gospodarczego, likwidacja instytucji tzw. jednostek gospodarki uspołecznionej i oraz likwidacja podziału na własność społeczną, indywidualną i osobistą; zniesienie zasady jedności mienia państwowego.

2. Nowela z 25.10.1991 r. poszerzenie listy praw rzeczowych, które mogą być obciążone hipoteką; zgodnie z tą nowelą podmiotem obciążenia hipotecznego mogą być także trzy spółdzielcze prawa do lokali (własnościowe, do lokalu użytkowego, do domu jednorodzinnego) oraz wierzytelność zabezpieczona hipoteką.

3. Nowela z 23.08.1996 r. (weszła 28.12. 1996 r.) dotyczyła przetargu jako formy zawierania umów, itd.

Reformy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:

1. Nowela z 26.05.1995 r., przepisy o przysposobieniu, unormowanie przepisów dotyczących tzw. adopcji zagranicznej (zgodne z ratyfikowaną w 1991 r. Konwencją o prawach dziecka.

2. Zmiany związane z ratyfikacją Konkordatu zawartego 28.07.1993 r. prze RP ze Stolicą Apostolską.

3. Nowela z 24.07.1998 r. (weszła 15.11.1998 r.), nowa forma zawierania małżeństw (możliwość zawarcia małżeństwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, albo przed duchownym określonego w ustawie bądź umowie międzynarodowej kościoła lub związku wyznaniowego, obniżenie do 18 lat wieku mężczyzny, wymagającego do zawarcia małżeństwa, pojawienie się wad oświadczenia woli jako podstawy unieważnienia małżeństwa.

4. Nowela z 21.05.1999 r. (weszła 16.12.1999 r.) wprowadzono obok rozwodu instytucje separacji małżonków.

Reformy kodeksu postępowania cywilnego:

1.Nowela z 13.07.1990 r. o powołaniu sądów apelacyjnych oraz zmiana ustawy o ustroju sądów powszechnych, KPC, KPK, SN, NSA, KRS.

2.Od lipca 1996 r. instytucję rewizji nadzwyczajnej zastąpiono instytucją kasacji.

Zwyczaj - stała praktyka stosowana przez daną społeczność; jednakowe postępowanie w takich samych lub zbliżonych okolicznościach. Nie stanowi normy obowiązującej, a jest stosowany dlatego, że ułatwia określona działalność; łatwiejsze jest np. zawarcie umowy według stosowanego już wzorca aniżeli układanie jej treści od nowa.

Prawo zwyczajowe - jego źródłem jest zwyczaj. Zwyczaj staje się normą prawną z chwilą, gdy w danej społeczności wytworzy się przekonanie, iż do zwyczaju trzeba się dostosować nie tylko dlatego, że ułatwia to obrót, lecz dlatego, że istnieje taki obowiązek.

Orzecznictwo sądów i Trybunału Konstytucyjnego :

Sąd Najwyższy podejmuje uchwały: mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżność w orzecznictwie, zawierające rozstrzygnięcia zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie. Wykładnia SN i sądów wyższej instancji przyjęta w konkretnej sprawie jest w tej sprawie wiążąca dla sądów niższej instancji.

NORMY PRAWA CYWILNEGO

Relacja przepisów prawnych do normy prawnej.

Od normy prawnej odróżniamy przepis prawny, który jest zawartą w akcie normatywnym wypowiedzią, wyodrębnioną w pewną zamkniętą całość (art., paragrafy, ustępy czy nawet zdania.). Przepis prawny może pokrywać się z normą prawną, może zawierać tylko pewne jej człony albo nawet obejmować kilka norm prawnych.

Sankcja cywilistyczna:

1. nieważność czynności prawnej, polega na stwierdzeniu, że czynność nie wywołuje skutków prawnych, a tym samym nie rodzi korzystających normalnie z ochrony państwa praw podmiotowych, np. obligatoryjna forma aktu notarialnego przy sprzedaży nieruchomości,

2. egzekucyjna, przymusowe egzekwowanie zachowania do jakiego strona wcześniej się zobowiązała; zaniechanie naruszeń, ewentualnie przywrócenie stanu poprzedniego.

Definicja legalna (ustawowe) - szczególna postać przepisu prawnego, wyjaśnia w sposób wiążący dla danego aktu prawnego;

Przepisy odsyłające - nie formułują wszystkich czy niektórych członów norm prawnych, lecz powołują się na inne przepisy przez „odesłanie” do nich, tak że dopiero wszystkie te przepisy łącznie wzięte dostarczają tworzywa do skonstruowania normy prawnej.

Fikcja prawna - istniejące w danym akcie normatywnym dyspozycje dla hipotezy A były także aktualne dla odmiennej hipotezy B; cel ten można osiągnąć przez stwierdzenie w przepisie, że stan faktyczny hipotezy B mimo odmienności jest jednoznaczny ze stanem faktycznym hipotezy A, np. nie może być spadkobiercą ten, kto w chwili otwarcia spadku nie żyje (art. 927 § 1 k.c.)

Typy norm prawnych:

1. bezwzględnie obowiązujące (niepodważalne), dyspozycje tych norm nie mogą być wolą stron ani wyłączone, ani ograniczone,

2. względnie obowiązujące (dyspozytywne, uzupełniające), stosuje się, gdy strony nie uregulowały danego stosunku prawnego w sposób odmienny, tak wiec albo niczego nie postanowiły, albo wprawdzie dany stosunek prawny uregulowały, ale w sposób niekompletny.

3. przepisy semiimperatywne mają pośredni charakter, ich zastosowanie może być wyłączone wolą stron tylko w wypadku przyjęcia uregulowania umownego korzystniejszego dla strony wskazanej w tych przepisach.

Reguły interpretacyjne - mają zastosowanie wtedy, gdy strony wolę swoją oświadczyły, ale uczyniły to w sposób tak niejasny, że nie da się tego usunąć w drodze wykładni oświadczenia woli.

Zasięg obowiązywania przepisów prawnych w przestrzeni - stosowane na terytorium państwa polskiego i ze względu na ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz w aktach normatywnych organizacji międzynarodowych poza granicami.

Kolizja norm prawnych w przestrzeni - powstaje przy braku jednolitości przepisów prawnych w państwie.

Prawa partykuralne (ius oparticulare) - mamy do czynienia z nimi w tedy, gdy moc obowiązująca przepisu prawnego nie obejmuje terytorium całego państwa, zasięg przestrzenny jest więc węższy.

Kolizja norm prawnych w przestrzeni - powstaje przy braku jednolitości przepisów prawnych w państwie. Może powstać gdy dany stosunek prawny wykracza poza granice jednego państwa.

Zasięg czasowy przepisów prawnych - kolizja między normami prawnymi może powstać w czasie, jeden przepis wchodzi w życie w jakimś określonym momencie, a inny przestaje obowiązywać.

W polskim prawodawstwie akty prawodawcze wchodzą w zasadzie w życie po upływie 14 dni od dnia ich ogłoszenia, chyba że sam akt określa inny dzień.

Vacatio legis - okres pomiędzy ogłoszeniem aktu prawodawczego, a jego wejściem w życie.

Utrata mocy obowiązującej normy prawnej:

a) przepis przestaje obowiązywać wskutek uchylenia go przez inny, późniejszy przepis prawny; przepisy uchylające nazywa się klauzulami derogacyjnymi,

b) uchylenie przepisu prawnego może wynikać też pośrednio z wydania przepisu późniejszego regulującego dany stosunek społeczny w sposób odmienny,

c) przepis prawny może przestać obowiązywać wskutek upływu czasu na który został wydany, jeśli ten czas był z góry oznaczony.

Kolizja norm prawnych w czasie - może powstać, kiedy obowiązujący przepis prawny zostaje zastąpiony przez nowy. Stosunki prawne powstałe pod rządem dawnej ustawy, ale trwające także pod rządem nowej ustawy, wtedy nasuwa się kwestia, czy do tych stosunków stosować nową czy starą ustawę. Tym zajmuje się prawo międzyczasowe lub intertemporalne.

Stosowanie norm prawa cywilnego - należy prze to rozumieć działalność organów państwowych, polegającą na ocenie konkretnego stosunku społecznego, który stosownie do obowiązujących przepisów stał się przedmiotem rozstrzygnięcia tego organu z pkt. widzenia właściwej normy prawnej.

Wykładnia przepisów prawa cywilnego i analogia

Definicja wykładni - ustalenie rzeczywistego sensu normatywnego przepisów prawnych; ustalenie treści wyrażonych w nich reguł zachowania (norm).

Z punktu widzenia podmiotu dokonującego wykładni odróżnia się:

a) wykładnię autentyczną, pochodząca od organu wydającego interpretowany przepis,

b) wykładnię legalną, dokonuje jej organ państwowy, który jest upoważniony do ustalania wykładni przepisów wiążącej inne organy; powiększone składy SN,

c) wykładnię praktyczną, dokonywana przez organ państwowy stosujący prawo, czyli sądy,

d) wykładnię doktrynalną, przeprowadzana w pracach naukowych, nie ma mocy wiążącej.

Metody stosowane przy wykładni:

a) wykładnia językowa, dąży do wyjaśnienia sensu przepisu prawnego przez analizę tekstu słownego przepisu,

b) wykładnia logiczna, z interpretowanego przepisu prawnego zostają w drodze wnioskowania, opartego na regułach logiki formalnej lub na - podstawie przyjętych prawideł tzw. logiki prawniczej, wyprowadzone pewne konsekwencje, które nie są wyrażone w jego tekście,

c) wykładnia systemowa, obejmuje dyrektywy interpretacyjne, wynikające z faktu, że interpretowany przepis jest częścią systemu norm prawnych obowiązujących w Polsce,

d) wykładnia funkcjonalna, zawiera dyrektywy interpretacyjne wynikające z funkcji, które spełnia przepis prawa w aktualnym układzie stosunków społecznych, gospodarczych i politycznych.

Wykładnia rozszerzająca - zakres danego przepisu jest szerszy od zakresu odniesienia, który wynika z wykładni językowej; ustawodawca powiedział mniej, aniżeli chciał powiedzieć.

Wykładnia ścieśniająca - zakres przepisu ustalony za pomocą wykładni jest węższy od zakresu odniesienia.

Wykładnia derogująca - gdy istnieją dwa przepisy prawne całkowicie ze sobą sprzeczne (tzw. antynomia).

Luki w prawie - mamy do czynienia w momencie, gdy dla konkretnego stosunku społecznego, który nie jest prawnie objęty ani nie został przez prawodawcę uznany za nie podlegający unormowaniu prawnemu, nie ma normy ustalonej w drodze wykładni przepisów.

Analogia - służy do usunięcia luk w prawie.

Analogia z ustawy (analogia legis) - do danego stosunku prawnego stosuje się normę, która dotyczy wprawdzie innego, ale podobnego stanu faktycznego.

Analogia z prawa (analogia iuris) - stosuje się gdy brakuje przepisu, który by nadawał się do analogicznego stosowania, tzn. szukamy rozstrzygnięcia w ogólnych zasadach obowiązującego porządku prawnego.

STOSUNEK CYWILNOPRAWNY

Pojęcie i struktura stosunku cywilnoprawnego

Stosunkiem prawnym jest stosunek społeczny uregulowany przez prawo. Podstawowym znamieniem stosunków cywilnoprawnych jest formalna równość podmiotów tych stosunków.

Stosunki dwustronnie zindywidualizowane - powstają pomiędzy dwoma lub więcej, ale określonymi podmiotami (zobowiązania i stosunki rodzinne).

Stosunki jednostronnie zindywidualizowane - łączą określony podmiot z nieoznaczonym kręgiem osób, gdy z prawem tego pierwszego podmiotu sprzężony jest powszechny obowiązek nie przeszkadzania w wykonywaniu prawa (własność).

W stosunku cywilnoprawnym wyróżniamy:

- podmiot, mogą nimi być, jak wynika z treści art. 1 k.c. - osoby fizyczne oraz osoby prawne,

- przedmiot, zachowanie się ludzi dozwolone, nakazane czy zakazane, stosownie do wynikających ze stosunku prawnego uprawnień czy obowiązków, podczas gdy według innych poglądów przedmiotem tym jest nie tylko zachowanie się ludzi, lecz również pewne obiekty istniejące poza człowiekiem, jak rzeczy, dobra niematerialne.

- uprawnienia i obowiązki, treść stosunku cywilnoprawnego; uprawnieniom jednej strony, odpowiada obowiązek drugiej strony.

Stosunki proste - jeden podmiot jest tylko uprawniony, a drugi tylko zobowiązany.

Stosunki złożone - jeden i ten sam podmiot może być zarazem uprawniony, jak i zobowiązany (np. sprzedawca przenosi własność i wydaje sprzedaną rzecz oraz uprawnienie do żądania zapłaty ceny).

Zdarzenie prawne - fakty, z którymi norma prawna łączy powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego.

Zdarzenia cywilnoprawne dzielimy na:

a) zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu, zdarzenia niezależne od woli ludzkiej, jak upływ czasu, urodzenie, śmierć, pożar,

b) działania, zachowanie człowieka, które jest wynikiem jego woli.

Działania dzielimy na:

a) czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych, polegają na podjęciu decyzji dotyczącej wywołania określonych skutków prawnych i które z mocy normy prawnej te zamierzone skutki wywołują - należy odróżnić:

- czynności prawne wraz z oświadczeniem woli,

- orzeczenia sądowe,

- akty administracyjne (wywołujące skutki cywilistyczne).

b) inne czyny.

Zdarzenia cywilnoprawne - orzeczenia sądowe o charakterze konstytutywnym (np. ubezwłasnowolnienie całkowite, uznanie za zmarłego) w tej grupie wyróżniamy: orzeczenia stwierdzające obowiązek złożenia oświadczenia woli zastępujące to oświadczenie, orzeczenia wydawane na podstawie szczególnym upoważnień ustawowych w sprawach określonych w tych przepisach.

Czyny - dzielimy na zgodne z prawem i bezprawne, te działania, z którymi norma prawna łączy określony skutek prawny niezależnie od tego, czy wola osoby działającej była skierowana na wywołanie go.

Czyny bezprawne - działania podjęte wbrew zakazowi wynikającemu z normy prawnej oraz zaniechania wykonania - nałożonego przez normę w określonych sytuacjach .

Czyny zgodne z prawem - działania, które nie podpadają pod pojęcie czynności zmierzających do wywołania skutków prawnych, ani nie sa czynami bezprawnymi.

Do czynów zgodnych z prawem zaliczamy:

- przejawy woli podobne do oświadczenia woli,

- zawiadomienie o pewnych zdarzeniach (np. zawiadomienie sprzedawcy, przez kupującego o wadach fizycznych rzeczy - art. 563 k.c.),

- czynności czysto faktyczne.

PRAWO PODMIOTOWE

Prawem podmiotowym jest wynikająca ze stosunku prawnego sfera możności postępowania w określony sposób, przyznana przez normę prawną w celu ochrony interesów podmiotu uprawnionego i przez normę prawną zabezpieczona. Prawo podmiotowe polega na możności postępowania w określony sposób. Prawo podmiotowe wynika ze stosunku prawnego; każdemu prawu podmiotowemu odpowiadają obowiązki innej osoby lub osób skorelowane z nim.

Sfera możności postępowania w określony sposób jest przyznana przez prawo w znaczeniu przedmiotowym. Prawo podmiotowe jest nie tylko przez normę prawną przyznane, ale i przez nią zabezpieczone. Prawo podmiotowe służy do zabezpieczenia interesu podmiotu uprawnionego i ten interes, majątkowy lub niemajątkowy, jest jego celem.

Postacie praw podmiotowych:

1.Prawa bezpośrednie - uprawnienia wynikające z prawa podmiotowego polegające na bezpośrednim korzystaniu z przedmiotu; bez pośrednictwa innych osób,

2.Roszczenia - uprawnienia wynikające z prawa podmiotowego polegające na możności żądania określonego zachowania się (ma charakter inter partes),

3.Prawa kształtujące - uprawnienia wynikające z prawa podmiotowego polegające możności jednostronnego ukształtowania stosunku prawnego (np. rozwiązanie umowy o pracę).

4.Zarzuty - uprawnienia wynikające z prawa podmiotowego polegające na możności ubezskutecznienia prawa podmiotowego drugiej osoby poprzez:

- przeciwstawienie mu swojego prawa podmiotowego - materialne (przedawnienie, np. po 3 latach wynagrodzenia),

- zanegowanie istnienia cudzego prawa podmiotowego - formalne (zasiedzenie).

Rodzaje i typy praw podmiotowych:

I.

Prawa bezwzględne - skuteczne przeciwko każdej osobie (erga omnes); prawo własności.

Prawa względne - skuteczne wobec konkretnej osoby lub osób (inter partes).

II.

Prawa majątkowe - prawa rzeczowe (prawo własności, użytkowanie wieczyste, prawa rzeczowe ograniczone); wierzytelności (najem, dzierżawa, użyczenie); prawa na dobrach niematerialnych o charakterze majątkowym (utwory literacki, wynalazki); prawa rodzinne o charakterze majątkowym; prawo do spadku. Przedawniają się po 10 lub 3 latach - okresowe.

Prawa niemajątkowe - prawa osobiste, czyli prawa, które przysługują osobie fizycznej lub prawnej w celu ochrony jej dóbr osobistych (zdrowie, wolność, nazwisko); prawa rodzinne. Mogą być względne (prawa ze stosunku małżeństwa) albo bezwzględne (prawa osobiste).

III.

Prawa związane - podmiotem jednego prawa może być tylko osoba, która jest zarazem podmiotem innego prawa; może nim być tylko prawo własności.

Prawa niesamoistne (akcesoryjne) - mogą powstać bez prawa głównego; zalicza się do nich hipotekę, zastaw oraz prawo wynikające z poręczenia; nie może powstać bez prawa głównego.

IV.

Prawa zbywalne - są nimi z zasady prawa majątkowe (wynika to z charakteru tego prawa i przepisów szczególnych - art. 254 k.c. - użytkowanie, art. 300 k.c. - służebność osobista). Możliwość (przewidziana w ustawie) przeniesienia w drodze czynności prawnej na inny podmiot.

Prawa niezbywalne - prawa niemajątkowe, niedopuszczalność przeniesienia prawa w drodze czynności prawnej na inny podmiot.

V.

Prawa podzielne. wynika to z przedmiotu

Prawa niepodzielne.

VI.

Prawa przyszłe - zobowiązanie się, że w momencie powstania prawa, przeniesie się je na inną osobę.

Prawa przeszłe.

Prawa teraźniejsze.

Nabycie, zmiana i wygaśnięcie prawa podmiotowego

Nabycie prawa podmiotowego - następuje równocześnie z powstaniem tego prawa, poprzednio nie istniejącego, albo przez przejście już istniejącego prawa z jednego podmiotu na inny.

Nabycie pochodne - istnieje przesłanka, istnienia u innej osoby tego prawa lub innego prawa i od niej nabywca, traktowany przez przepisy prawne jako jej następca, uzyskuje dotychczasowe lub nowe prawo (dziedziczenie, nabycie na podstawie umowy); cecha tej zasady jest to, że nabywca nie może uzyskać więcej praw, aniżeli miał poprzednik.

Nabycie pierwotne - sytuacja osoby, która nabywa prawa nie jest związana z sytuacją prawa poprzednika (zasiedzenie, zawłaszczenie).

Prawo translatywne - prawo w całości przechodzi z jednego podmiotu na drugi (przeniesienie prawa własności).

Prawo konstytutywne - dany podmiot nabywa prawo nowe, dotychczas nie istniejące, ale stanowiące pod względem treści jak gdyby wycinek prawa już istniejącego u poprzednika (służebność).

Sukcesja:

- pod tytułem ogólnym (uniwersalna), nabywca na skutek zaistniałego stanu faktycznego wstępuje w ogół praw stanowiących majątek lub odrębny majątek poprzednika, przy czym nabyciu towarzyszy z reguły wstąpienie przez nabywcę także w długi, które majątek ten obciążają (przy dziedziczeniu - art. 922 § 1 k.c., przy łączeniu się osób prawnych).

- pod tytułem szczególnym, gdy przedmiotem sukcesji jest jedno czy więcej konkretnych praw.

OSOBY FIZYCZNE

Stosunki cywilnoprawne to wzajemne zależności między równorzędnymi jednostkami ze względu na przysługujące im uprawnienia do określonych przedmiotów materialnych lub niematerialnych. Przez podmioty prawa rozumiemy jednostki uczestniczące w tych stosunkach, do których wymienione przedmioty należą.

Podmiotem prawa jest każdy człowiek bez względu na płeć, rasę, narodowość, wyznanie czy pochodzenie. Podmiotowość prawną polskie prawo przyznaje każdemu człowiekowi, stanowiąc w art. 8 § 1 k.c., że zdolność prawną ma każdy człowiek.

| |

1993 zdolność prawną ma 1996

dziecko nienarodzone (nasciturus)

Art. 9 k.c. - w razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe.

Art. 8 k.c. - osobą fizyczną jest człowiek posiadający zdolność prawną.

Urodzenie - wydobycie, wydalenie z ciała matki

Np. odebranie władzy rodzicielskiej - nie może być podmiotem tego prawa.

Zdolność prawna - właściwość polegająca na zdolności do tego, aby być podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego. Jest nieodłączną cechą każdego podmiotu prawa. Podmiotowość prawna i zdolność prawna to pojęcia tożsame. Nie można w drodze czynności prawnej ograniczyć, ani wyłączyć zdolności prawnej.

Człowiek nabywa zdolność prawną z chwilą urodzenia, tj. odłączenia od ciała matki, przy czym konieczną przesłanką nabycia zdolności jest, aby dziecko w chwili urodzenia żyło; bez znaczenia czy jest zdolne do życia. Art. 9 k.c. wprowadza domniemanie, że dziecko przyszło na świat żywe, ciężar dowodu, że dziecko urodziło się martwe, spoczywa na tym, kto się na ten fakt powołuje.

Treść art. 8 k.c. w jego obecnym brzmieniu może stanowić podstawę do wysnucia wniosku, że nasciturus nie ma zdolności prawnej, gdyż uzyskuje ją dopiero z chwilą urodzenia. Taki pogląd ukształtował się w doktrynie i orzecznictwie. Art. 927 par. 2 w zw. z art. 972 k.c. przewiduje, że dziecko już poczęte w chwili otwarcia spadku może być spadkobiercą lub zapisobiercą, jeżeli przyjdzie na świat żywe. Ojcostwo dziecka poczętego, lecz jeszcze nie narodzonego, może być ustalone przez uznanie, nie jest natomiast dopuszczalne sądowe ustalenie ojcostwa takiego dziecka. Celem strzeżenia praw dziecka poczętego, a nie narodzonego, może być ustanowiony kurator. Z tego względu przyjęło się, iż prawo polskie przyznaje dziecku poczętemu zdolność prawną warunkową.

Do przyczyn ograniczeń zdolności prawnej osoby fizycznej należą:

- zdolność do czynności prawnej, brak jej pociąga za sobą niezdolność do bycia podmiotem niektórych praw i obowiązków. Osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnej nie może być podmiotem władzy rodzicielskiej, opiekunem, kuratorem, wykonawcą testamentu, nie może przysposobić dziecka,

- wiek osoby fizycznej; dla pozycji prawnej osoby fizycznej duże znaczenie ma osiągnięcie przez nią pełnoletności, czyli ukończenie 18 roku życia, pełnoletnią jest także kobieta, której sąd opiekuńczy wyraził zgodę na zawarcie małżeństwa, pod warunkiem ukończenia przez nią 16 lat,

- ubezwłasnowolnienie, jej skutkiem jest ograniczenie lub pozbawienie zdolności do czynności przwnej; osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może zawrzeć małżeństwa, nie może jej przysługiwać władza rodzicielska,

- choroba psychiczna i niedorozwój umysłowy, bez względu na przesłanki ubezwłasnowolnienia, wywołują dalsze skutki prawne,

- obywatelstwo, niektóre przepisy ograniczają prawa cudzoziemców, także w sferze praw podmiotowych z zakresu prawa cywilnego, np. nabycie nieruchomości w Polsce przez cudzoziemca wymaga uprzedniej zgody Ministra Spraw Wewnętrznych,

- skazujący wyrok karny, utrata praw publicznych - niemożność powołania na opiekuna.

Zdolność sądowa - związana jest ściśle ze zdolnością prawną, polegającą na możliwości bycia stronami lub uczestnikami postępowania sądowego w sprawach cywilnych.

Zdolność do czynności prawnych - możność nabywania własnym działaniem w drodze czynności praw i obowiązków. Zdolność do czynności prawnych ma nie każdy człowiek, wtedy w dokonywaniu czynności prawnych musi je zastępować inna osoba, zwana przedstawicielem ustawowym.

Zdolność do czynności prawnej:

- brak,

- ograniczenie,

- pełna.

Brak zdolności do czynności prawnej:

- małoletni do 13 roku życia,

- osoby całkowicie ubezwłasnowolnione (może być osoba, która ukończyła 13 lat; osoba która nie jest w stanie kierować swym postępowaniem wskutek choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa i narkomanii; ma charakter konstytutywny; osoba taka nie może zawrzeć związku małżeńskiego, sporządzić testamentu, uznać dziecka, ustanawia się dla niej przedstawiciela ustawowego - rodzice, opiekun, kurator; ustaje wspólność małżeńska).

Przedstawiciel ustawowy może dokonywać czynności drobnych życia codziennego, ważniejsze decyzje podejmuje za zgodą sądu; nie może dokonywać pewnych czynności (małżeństwo, sporządzenie testamentu, uznanie dziecka).

Ograniczona zdolność do czynności prawnej:

- małoletni, którzy ukończyli 13 lat,

- osoby częściowo ubezwłasnowolnione, ukończenie 18 roku życia, osoba potrzebuje pomocy (choroba psychiczna, alkoholowa), orzeczenie sądowe ma charakter konstytutywny, ustanawia się przedstawiciela ustawowego - kuratora, możliwość zawarcia związku małżeńskiego za zgodą sądu, ustaje wspólność majątkowa,

- osoba dla której ustanowiono tymczasowego doradcę, sąd ustanawia doradcę na czas postępowania sądowego o ubezwłasnowolnienie.

Czynności prawne, których nie można zawrzeć osoba posiadająca częściowo ograniczoną zdolność do czynności prawnej (testament), potrzebna zgoda przedstawiciela ustawowego (umowa - przed, w trakcie, po zawarciu zgoda przedstawiciela ustawowego => potwierdzenie).

Czynność jednostronna - przed i w trakcie zgoda przedstawiciela ustawowego, jeżeli po, to czynność jest nieważna; nie można potwierdzić czynności jednostronnej.

Czynność prawna niezupełna - kulejąca; skutki zawieszone do czasu potwierdzenia (przez przedstawiciela ustawowego lub tę osobę, odzyskującą lub uzyskującą pełną zdolność do czynności prawnej).

Przy umowach - można wyznaczyć termin potwierdzenia.

- możność dokonywania czynności prawnych bez jakiejkolwiek zgody; jeżeli nie wywołują skutków rozporządzających i zobowiązujących, np. darowizna.

- możność nawiązania stosunku pracy (od 15 lat).

- swoboda dysponowania zarobkiem (każda korzyść).

- drobne, bieżące czynności życia codziennego.

- różne czynności prawne w pewnym charakterze (art. 100 k.c.) - może być posłańcem, uznać dziecko.

Pełna zdolność do czynności prawnej:

- osoby pełnoletnie (ukończone 18 lat), które nie zostały ubezwłasnowolnione i dla których nie ustanowiono doradcy.

Tożsamość osoby fizycznej - osoba fizyczna jest zindywidualizowaną jednostką ludzką. Do tego służą dane personalne, a wśród nich przede wszystkim imię i nazwisko (nadane przez rodziców art. 36 i nast. pr. o a.s.c.); data i miejsce urodzenia; imiona rodziców oraz ich nazwiska i nazwiska rodowe.

Ochronie tożsamości osoby fizycznej służy rejestr zwany aktami stanu cywilnego. Dane dotyczące tożsamości osób fizycznych są wpisywane do rejestru osobowego (podmiotowego) - ewidencja ludności. Każdy powinien otrzymać adres zameldowania - na pobyt stały i tymczasowy. Na podstawie tego rejestru wydaje się dowody osobiste, stanowiące poświadczenia tożsamości człowieka.

Stan cywilny - jest rodzajem tzw. stanu prawnego człowieka, tj. sytuacji prawnej w obowiązującym systemie prawnym. Na stan prawny w takim znaczeniu składają się:

- przynależność do określonego państwa, czyli stan polityczny (obywatelstwo),

- przynależność do określonej rodziny - stan cywilny,

- cechy jednostki ściśle osobiste - stan osobisty.

O stanie cywilnym osoby fizycznej decydują zdarzenia prawne:

- zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu,

- urodzenie,

- oświadczenia woli (małżeństwo, uznanie dziecka),

- orzeczenia sądowe (przysposobienie, rozwód) lub decyzje organów administracji państwowej (zmiana nazwiska).

Stan osobisty - cechy człowieka o charakterze strictissime osobistym - wiek, płeć, stan zdrowia (fizycznego i psychicznego).

Dobra osobiste - są nimi w szczególności: wolność, zdrowie, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Dobra osobiste, to pewne wartości związane ściśle z jednostką ludzką, dobra niemajątkowe, które mogą mieć znaczenie w sferze majątkowej.

Cechą praw osobistych jako praw podmiotowych służących do ochrony dóbr osobistych jest to, że są to prawa niemajątkowe, związane ściśle z podmiotem, iż razem z nim postają i wygasają oraz nie mogą przechodzić na inne osoby, a także mają charakter praw podmiotowych bezwzględnych, których podmiotem są dobra niematerialne. Prawa do dóbr osobistych i roszczenia wynikające z ich naruszenia gasną wraz ze śmiercią osoby uprawnionej.

Ochrona dóbr osobistych jest wszechstronna; są one chronione w ramach różnych gałęzi prawa, ale także w tym, że ochrona ich jest zróżnicowana także w ramach prawa cywilnego. Może ona mieć:

- charakter niemajątkowy, roszczenia tej samej natury,

- charakter majątkowy, gdy roszczenia zmierzają do naprawienia szkody wynikłej z naruszenia dobra osobistego,

- charakter pośredni, gdy polega na przyznaniu zainteresowanemu roszczenia o tzw. zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę moralną oraz ewentualnie także za ból fizyczny albo o zapłatę odpowiedniej kwoty na cel społeczny.

Ochrona dóbr osobistych o charakterze niemajątkowym jest uregulowana w przepisach art. 24 par. 1 zd. 1 i 2 k.c., które zapewniają osobie, której dobro osobiste zostało zagrożone lub naruszone, dwa roszczenia niemajątkowe; osoba ta może również żądać, na zasadach przewidzianych w kodeksie, zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy na cel społeczny.

W razie dokonania naruszenia praw osobistych, uprawniony może żądać, aby ten, kto dopuścił się naruszenia, dopełnił czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności, ażeby złożył oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Może być to np. ogłoszenie w prasie lub bezpośrednie przeproszenie. Bezprawność działania jest konieczną przesłanką powstania także tego drugiego roszczenia.

Orzeczenia z zakresu ochrony dóbr osobistych często dotyczą - ochrony czci; naruszenie czci może nastąpić przez pomówienie o ujemne postępowanie w życiu osobistym i rodzinnym, jak i przez zarzucenie niewłaściwego postępowania w życiu zawodowym.

W wypadku powstania szkody majątkowej, uprawniony może dochodzić jaj naprawienia na zasadach ogólnych. Zasadniczą podstawą tej odpowiedzialności jest wina sprawcy szkody.

W wypadku naruszenia dóbr osobistych uprawnionemu - niezależnie od innych roszczeń - przysługuje roszczenie o tzw. zadośćuczynienie za krzywdę w postaci pewnej sumy pieniężnej.

Niektóre prawa osobiste chronione są przez przepisy szczególne, odnoszące się do tzw. dóbr niematerialnych - prawo autorskie i wynalazcze.

Zamieszkanie osoby fizycznej - jest miejscowość, w której dana osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu. Do ustanowienia nowego miejsca pobytu potrzebne są dwa momenty: moment zewnętrzny, tj. faktyczne przebywanie (corpus) i wewnętrzny, tj. zamiar stałego pobytu (animus). Oba momenty muszą istnieć kumulatywnie. Osoba fizyczna może mieć tylko jedno miejsce zamieszkania.

Do utraty dotychczasowego miejsca zamieszkania niezbędna jest zmiana obu przesłanek tj. zerwanie faktycznej łączności z daną miejscowością z odpowiednim zamiarem; sama nieobecność fizyczna, nawet długotrwała, nie powoduje zmiany miejsca zamieszkania, jeżeli nie towarzyszy jej odpowiedni zamiar.

Miejsce zamieszkania pochodne, osoby, którym ustawa określa miejsce zamieszkania według zamieszkania innych osób:

- miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej,

- miejscem zamieszkania osoby pozostającej pod opieką jest miejsce zamieszkania opiekuna.

Zameldowanie - decyduje o tym dokonanie określonych czynności (o miejscu zamieszkania decydują przesłanki faktyczne - jest kategorią prawa cywilnego). Zameldowanie jest kategorią prawa administracyjnego; samo zameldowanie nie przesądza przeto o miejscu zamieszkania.

Koniec bytu osoby fizycznej:

- śmierć,

- uznanie za zmarłego,

- sądowe stwierdzenie zgonu.

Podstawy sporządzenia aktu zgonu:

- karta zgonu (zaświadczenie o zgonie wydaje się do 24 h życia dziecka),

- orzeczenie uznania za zmarłego,

- orzeczenie o sądowym stwierdzeniu zgonu,

- pisemne zgłoszenie organu dochodzeniowego.

Śmierć - utrata czynności życiowych (mózgu - pnia mózgu) - wygasają prawa osoby i obowiązki niemajątkowe, prawa zaś i obowiązki majątkowe - z pewnymi wyjątkami - przechodzą na jej spadkobierców.

Uznanie za zmarłego (konstytutywne) - charakter deklaratoryjny; łączy się z faktem zaginięcia osoby fizycznej. Zaginionym jest ten, o którym nie nie wiadomo, czy żyje, czy zmarł. Zaginięcie nie musi być stwierdzone przez specjalne orzeczenie.

Domniemanie chwili śmierci.

Przesłanki uznania za zmarłego:

- fakt zaginięcia osoby, która ma być uznana za zmarłą,

- upływ odpowiedniego czasu.

Jeśli osoba żyje i stawia się w sądzie:

- uchylenie postanowienia o uznaniu za zmarłego,

- skreślenie aktu zgonu.

Jeśli osoba żyje, a osoba, która ma w tym interes prawny:

- wszczęcie postępowania nr 2 uchyla postępowanie nr 1 (postępowanie dowodowe).

Jeśli osoba nie żyje, a chwila śmierci jest inna:

- wszczęcie postępowania nr 2 uchyla fragment postępowania nr 1.

Zaginięcie:

- zwykłe, nie ma okoliczności, które uprawdopodobniają śmierć,

- kwalifikowane, są okoliczności uprawdopodobniające śmierć.

Zaginięcie kwalifikowane:

Art. 30 § 1 i 2 KC

1. katastrofa (6 m-cy) => bieg terminu od dnia katastrofy,

2. nie można stwierdzić katastrofy - określony był port przeznaczenia; bieg terminu 6-miesięcznego rozpoczyna się z upływem roku po od dnia, w którym statek miał przybyć do portu przeznaczenia,

3. nie można stwierdzić katastrofy - nie ma portu przeznaczenia; bieg terminu 6-miesięcznego rozpoczyna się z upływem 2 lat od dnia, w którym była ostatnia wiadomość o nim,

Art. 11 - nie uwzględnia się dnia w którym wydarzyła się katastrofa; czyli od dnia następnego (katastrofa 12.01., bieg od 13.01. do 13.07.)

4. inne niebezpieczeństwa (po upływie1 roku od dnia, w którym ustało niebezpieczeństwo lub według okoliczności powinno było ustać),

5. działania wojenne.

Zaginięcie zwykłe:

Art. 29 § 1 - zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli od końca roku, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył, upłynęło 10 lat. Termin ten się skraca do 5 lat, jeżeli w chwili uznania za zmarłego zaginiony skończyłby lat 70. W żadnym jednak wypadku uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat 23 (tzn. 10 lat od ukończenia 13 lat, który jest górną granicą okresu niezdolności do czynności prawnych).

12.01.2001 r. - termin zaginięcia

01.01.2003 r. --- 10 lat---> 31.12.2013 r.

Dla dziecka ten termin skraca się.

Minimalny wiek dla uznania za zmarłego to 23 lata.

29.05.1999 r. (3 lata)

12.01.2002 r.

01.01.2003 r. (4 lata) --- 19 lat---> 31.12.2022 r.

Art. 29.

Jeżeli osoba ma ukończone 70 lat, okres uznania za zmarłego wynosi 5 lat.

65 lat

12.01.2002 r.

01.01.2003 r. (66 lat) --- 10 lat ---> 31.12.2013 r.

--------------> 31.12.2008 r.

doliczamy od 5 do 10 lat.

Sądowe stwierdzenie zgonu (deklaratoryjne).

Ustalenie chwili śmierci:

- chwila najbardziej prawdopodobna,

- pierwszy dzień terminu, który musi upłynąć żeby móc uznać kogoś za zmarłego.

Przesłanki sądowego stwierdzenia zgonu:

- śmierć danej osoby fizycznej jest niewątpliwa,

- brak jest aktu zgonu (zgon nie został stwierdzony w zwykłym trybie).

1. Osoba żyje:

- stawia się w sądzie, sąd uchyla orzeczenie (akt zgonu skreślony),

- ktoś, kto ma w tym interes prawny udowadnia to; sąd wszczyna postępowanie dowodowe i uchyla postępowaniem nr 2 postępowanie nr 1.

2. Nie żyje ta osoba, ale chwila śmierci jest inna:

- musi zachodzić przesłanka niewątpliwości śmierci (minął termin i sąd uznał kogoś za zmarłego).

Po uznaniu za zmarłego:

- wygasa małżeństwo,

- prawa materialne podlegają dziedziczeniu,

- prawa niematerialne wygasają.

Gdy osoba żyje - trzeba oddać rzeczy dziedziczone lub ich równowartość, prawa osobiste odżywają, małżeństwo istnieje, jeżeli osoba ta nie zawarła ponownie małżeństwa.

OSOBY PRAWNE

Osoba prawna - jednostka organizacyjna, która została przez normę prawną wyposażona w zdolność prawną, która zatem może być podmiotem stosunków cywilnoprawnych. Jest nią twór społeczny, prezentujący się w postaci zorganizowanej formy działalności ludzkiej, czyli realnego zjawiska.

W zależności od tego, w jakim zakresie państwo zastrzega sobie wpływ na powstanie osoby prawnej, wyróżnia się:

- system aktów organów państwa, osoba prawna powstaje z inicjatywy organu państwa, jego akt jest niezbędną przesłanką jej powstania; może nim być akt normatywny - ustawa lub rozporządzenie,

- system koncesyjny, organizacja społeczna powstaje z inicjatywy tzw. założycieli, którymi - zależnie od typu osoby prawnej - mogą być osoby fizyczne lub prawne, ale ponadto potrzebne jest jeszcze zezwolenie właściwego organu państwa (koncesja),

- system normatywny, akt normatywny określa w sposób generalny dla danego typu osoby prawnej przesłanki, od których spełnienia zależy powstanie konkretnej jednostki; państwo zastrzega sobie kontrolę nad tym, czy zachowane zostały wszystkie, przewidziane prawem, wymagania i uzależnia nabycie osobowości prawnej od wpisania danej organizacji do odpowiedniego rejestru (przy powstaniu spółek akcyjnych i z o.o.).

Wpis do rejestru - pozwala kontrolować, czy nowa osoba prawna powstała zgodnie z obowiązującymi przepisami; z chwilą wpisania osoba prawna uzyskuje osobowość prawną.

Zdolność prawna osób prawnych - zakres jej jest węższy niż zdolności osób fizycznych, ale mogą one uzyskiwać wszelkie prawa i być obciążane wszelkimi zobowiązaniami.

Ograniczenia zdolności prawnej osób prawnych wynikają:

- z istoty osób prawnych,

- z ustawy,

- ze statutu.

Zdolność do czynności prawnych osób prawnych - przejawia się w art. 38 k.c. osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i opartym na niej statucie.

Polskie prawo stoi na stanowisku teorii organów osoby prawnej. Działania organów traktuje się jako działania samej osoby prawnej. Najbardziej rozpowszechniony jest system organizacyjny, na który składają się trzy organy: stanowiący, kontrolny oraz organ zarządzający.

Przedstawiciel osoby prawnej - najczęściej pełnomocnik, jest samodzielnym podmiotem prawnym niezależnym od podmiotowości osoby prawnej, działa na podstawie umocowania wynikającego z pełnomocnictwa i nie jest on konieczny w obrocie cywilnoprawnym.

Przekroczenie uprawnień - kto jako organ osoby prawnej zawarł umowę w jej imieniu nie będąc jej organem albo przekraczając zakres swojego umocowania, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonywaniu umowy oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, ze zawarła umowę, nie wiedząc o braku umocowania.

Kurator - jest powoływany gdy osoba prawna nie może prowadzić spraw z braku powołanych do tego organów.

Koniec bytu osoby prawnej:

- akt powołanego, do tego organu państwa; przede wszystkim, gdy zostały powołane do życia przez akt organu władzy lub administracji państwowej,

- okoliczności obiektywne, które z mocy samej ustawy powodują rozwiązanie osoby prawnej (np. upływ czasu na który została ona powołana),

- uchwała organu osoby prawnej (np. walne zgromadzenie w przypadku spółdzielni).

Ustanie osoby prawnej:

- likwidacja jej działalności, a tym samym jej majątku,

- reorganizacja, która następuje bez jej likwidacji, może polegać na połączeniu dwu osób prawnych: jedna przejmuje drugą (ustaje tylko osoba prawna przyjęta - inkorporacja), albo łączone osoby prawne przestają istnieć i na ich miejsce powstaje nowa (unia).

Ułomne osoby prawne - jednostki organizacyjne lub twory społeczne, które w myśl art. 33 k.c. nie mają osobowości prawnej, ale nabywają prawa i zaciągają zobowiązania , a więc są traktowane w obrocie tak, jakby były osobami prawnymi, z tym zastrzeżeniem, że stają się one nosicielami praw i obowiązków nie w pełni, lecz ograniczonym zakresie (spółka komandytowa).

PRZEDMIOTY STOSUNKÓW CYWILNOPRAWNYCH

Przedmiotem stosunków cywilnoprawnych są dobra:

- rzeczy i zwierzęta,

- różne postacie energii,

- dobra niematerialne,

- zorganizowane kompleksy majątkowe, jak przedsiębiorstwa, gosp. rolne.

Pojęcie rzeczy - zgodnie z art. 45 k.c. są nimi jedynie przedmioty materialne; materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle wyodrębnione, że w stosunkach społeczno-gospodarczych mogą być traktowane jako dobra samoistne.

Klasyfikacja rzeczy:

- ruchome, każda rzecz, która nie jest nieruchomością,

- nieruchomości, części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

- części powierzchni ziemskiej - grunty,

- budynki trwale z gruntem związane - nieruchomości

budynkowe,

- części takich budynków, czyli lokale - nieruchomości

lokalowe.

Podział rzeczy na oznaczone:

- co do gatunku,

- co do tożsamości.

Część składowa rzeczy - jest wszystko, co należąc do niej, jako do całości, nie może być odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo przedmiotu odłączonego. Część składowa wraz z pozostałymi częściami rzeczy musi stanowić pewną całość w sensie gospodarczym i fizycznym, przy czym związek powinien być tego rodzaju, iż odłączenie części składowej powoduje uszkodzenie lub istotna zmianę całości albo odłączonej części. Częściami składowymi rzeczy są przedmioty do niej sztucznie przyłączone, jak i naturalne składniki.

Przynależność powstaje gdy:

- jest rzeczą samoistną,

- stanowi rzecz ruchomą,

- wraz z rzeczą główną należy do tego samego właściciela,

- jest potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem,

- pozostaje z rzeczą główną w faktycznym związku odpowiadającym celowi tej przynależności.

Skutki prawne stosunku przynależności:

- czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną ma skutek także względem przynależności,

- według art. 929 § 1 k.p.c. egzekucja skierowana do nieruchomości obejmuje również przynależności,

- przynależność stanowi razem z rzeczą główną zabezpieczenie kredytu realnego.

Pożytki:

- rzeczy:

- naturalne, płody (np. zboże) i inne odłączone części składowe, jeżeli według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy,

- cywilne, dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego (czynsz najmu).

- prawa, dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swym przeznaczeniem społeczno-gospodarczym.

Przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne - wg art. 55¹ k.c. przedsiębiorstwo to zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych. Składnikami tak zdefiniowanego przedsiębiorstwa są: firma, znaki towarowe i inne oznaczenia indywidualizujące, księgi handlowe, nieruchomości i ruchomości należące do przedsiębiorstwa, w tym produkty i materiały, patenty, wzory użytkowe i zdobnicze, prawa wynikające z najmu i dzierżawy zajmowanych lokali.

Odpowiednikiem przedsiębiorstwa w dziedzinie stosunków rolnych jest gospodarstwo rolne, które także stanowi pewną zorganizowaną całość konieczną do prowadzenia produkcji rolnej, a należącą do określonego podmiotu. Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

Mienie (majątek) - art. 44 k.c. - własność i inne prawa majątkowe, czyli wszystkie prawa podmiotowe majątkowe. Każdy podmiot ma w zasadzie tylko jeden majątek, który pozostaje jednolity, mimo stałych zmian jego elementów składowych, stanowi podstawę jego odpowiedzialności za długi - jeżeli podmiotem jest osoba fizyczna z chwil jego śmierci przechodzi na spadkobierców.

CZYNNOŚCI PRAWNE

Czynność prawna - to takie zdarzenie prawne, które polega na świadomym zachowaniu się osoby fizycznej (organu osoby prawnej), w którym przejawia się dążenie do osiągnięcia określonych skutków cywilnoprawnych, np. przeniesienia własności, rozwiązania najmu.

Czynność prawna:

- jest stanem faktycznym,

- nieodzownym elementem każdej czynności prawnej jest co najmniej jedno oświadczenie woli,

- obejmuje niekiedy inne elementy (np. wydanie rzeczy),

- skutek czynności prawnej następuje dlatego, ze jego powstanie wiąże z realizacją stanu faktycznego - przewidzianego dla danego typu czynności prawnej - norma prawna.

Oświadczenie woli - art. 60 k.c. - z zachowaniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny.

Oświadczenie woli jest wynikiem procesu, który rozpoczyna się w psychice osoby składającej je. Pod wpływem wyobrażeń, zwanych pobudkami, rodzi się decyzja, czyli akt woli określany niekiedy nieściśle jako wola wewnętrzna. Do wywołania skutku prawnego konieczne jest wyrażenie woli w postaci jakiegoś zachowania, z którego wynika decyzja osiągnięcia określonego skutku w sferze podanej regulacji prawnej.

Zachowanie może być uznane jako oświadczenie woli, jeżeli:

- jest na tyle zrozumiałe, aby przynajmniej w drodze wykładni można było ustalić jego sens,

- wynikająca z niego decyzja dotyczy spraw normowanych przez prawo cywilne, a nie prawnie obojętnych,

- nie jest spowodowane przymusem fizycznym,

- złożone jest na serio.

wola wewnętrzna + wola zewnętrzna => oświadczenie woli

akt woli przejaw woli

Klasyfikacja czynności prawnych:

1.

- jednostronne, np. testament, porzucenie rzeczy, wystarczy oświadczenie woli tylko jednej strony,

- wielostronne (umowy), zgodne oświadczenie woli dwu lub więcej stron, np. umowa sprzedaży,

- pewne rodzaje uchwał, organy korporacyjnych osób prawnych, organy tych osób kolektywne; zmierzają do wywołania skutku prawnego.

2.

- między żyjącymi (inter vivos), za życia tych osób, wszystkie czynności, które nie są na wypadek śmierci są miedzy żyjącymi,

- na wypadek śmierci (mortis causa), skuteczność ich jest zależna od śmierci osoby, która czynności dokonała, korzyść zaś z niej może odnieść tylko osoba, która w chwili tej śmierci istnieje, np. testament.

3.

- realne, spełnienie elementu faktycznego, np. wydanie rzeczy, wpis do księgi wieczystej, rejestru,

- konsensualne, zgodne oświadczenie woli stron.

4.

- zobowiązujące, powiększające pasywa osoby ją dokonującej; polega na tym, że osoba ta zobowiązuje się względem innej osoby do świadczenia,

- rozporządzające, taka czynność, której celem i bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, obciążenie albo zniesienie prawa majątkowego,

- zobowiązująco-rozporządzające.

5.

- przysparzające, czynność, której skutkiem i to zamierzonym przez składającego oświadczenie woli jest przysporzenie korzyści majątkowej innej osobie, korzyść taka polega na zwiększeniu aktywów tej osoby,

- upowarzniające, skutkiem jest powstanie tylko pełnomocnictwa.

6.

- odpłatne, jeżeli strona, która dokonała przysporzenia, otrzymuje lub ma otrzymać w zamian za nie korzyść majątkową, stanowiącą ekwiwalent tego przysporzenia,

- nieodpłatne, jeżeli takiego ekwiwalentu brak.

7.

- kazualne (przyczynowe), jeżeli jej ważność zależy od prawidłowości causa,

- abstrakcyjne (oderwane), jeżeli nie ma zależności (causa).

Wyróżnia się trzy podstawy prawnej przysporzenia:

- causa solvendi, celem jest zwolnienie się od obowiązku ciążącego na osobie dokonującej przysporzenia, czyli zmniejszenie jej pasywów (np. zapłata długu),

- causa obligandi vel acquirendi, celem jest nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej przez dokonującego przysporzenia, czyli zwiększenie jego aktywów (np. sprzedaż, najem),

- causa donandi, dokonuje się danej czynności prawnej wyłącznie po to, aby nastąpiło przysporzenie na rzecz innej osoby, bez żadnego ekwiwalentu (np. darowizna).

Podział oświadczeń woli (sposób składania):

- złożone w sposób wyraźny,

- złożone w sposób dorozumiany,

Teoria doręczenia - prawo cywilne materialne

Teoria wysłania - prawo procesowe (formalne)

- składane w obecności adresata,

- składane nie w obecności tej osoby i nie za pomocą bezpośredniego porozumiewania się.

Sposoby zawarcia umowy:

- oferta,

- przetarg,

- negocjacje.

Negocjacje - rokowania (art. 72), zaproszenie do rokowań, wszystkie składniki muszą być uwzględnione. Jeżeli dla ostatecznej umowy wymagana jest forma szczególne, wcześniej można zawrzeć umowę przedwstępną.

Przetarg - etapy:

1. zaproszenie do składania ofert,

2. składanie ofert,

3. wybór oferty,

4. zawarcie umowy.

Przetarg ograniczony - do ograniczonego grona osób.

1. Zaproszenie do składania ofert:

- zawiadomienie - ograniczony przedmiot, miejsce odbycia, data odbycia, warunki przetargu -

- ogłoszenie - nieograniczony wadium, zaświadczenia

2. Składanie ofert ustnych i pisemnych.

Oferty ustne - aukcja, licytacja; każda kolejna oferta musi być korzystniejsza - postąpienie. Do wyboru ofert dochodzi poprzez przybicie.

Oferty pisemne - przetarg porównawczy, po wybraniu oferty trzeba zawiadomić wszystkich oferentów. Przyjmuje się różne kryteria wyboru oferty. Mimo złożonych ofert, może być nie wybrana żadna.

Art. 70 - jeżeli przy zawarciu umowy, strona w jakiś sposób wpłynęła na wynik przetargu, strona może zażądać unieważnienia takiej umowy - względna nieważność.

Terminy:

- 1 m-c od dowiedzenia się o przyczynie wpłynięcia na wynik przetargu, nie później jednak niż 1 rok (termin zawity - nie przedawnia się).

bezwzględna nieważność - umowa od początku jest nieważna

względna nieważność - można ją unieważnić

Oferta - art. 66 k.c. - oświadczenie woli, stanowcza propozycja zawarcia umowy i zawiera istotne elementy zawarcia przyszłej umowy (strony: oferent i oblat).

Czas oczekiwania na odpowiedź:

- wyznaczony termin,

- za pośrednictwem wyznaczonych środków,

- milczenie, w przypadku wyrażenia na to zgody obu stron.

Forma czynności prawnej

Czynność prawna może być złożona (wg art. 60 k.c.) w dowolnej formie (ustnie, pisemnie, per facta concludentia itp.).

Formy szczególne, w zależności od skutków, które wywołuje niezachowanie formy szczególnej:

- pod rygorem nieważności (ad solemnitatem), forma szczególna, której nie zachowanie pociąga za sobą nieważność czynności prawnej. Obowiązek jej zachowania może pod rygorem nieważności wynikać z przepisu ustawy lub z woli stron.

- dla celów dowodowych (ad probationem), rozumie się formę pisemną, jeżeli jej niezachowanie nie pociąga za sobą nieważność czynności prawnej, lecz ogranicza możność - w razie sporu - skorzystania z niektórych środków dowodowych; forma ta może wynikać z przepisu ustawy albo z woli stron.

- dla wywołania oznaczonych skutków prawnych (ad eventum), ustawa uzależnia wywołanie przez czynność prawną niektórych skutków od zachowania formy szczególnej, tzn. że mimo niezachowania formy, czynność prawna będzie ważna i wywoła skutki prawne, ale nie wszystkie.

Wady oświadczenia woli - szczególne sytuacje niezgodności pomiędzy oświadczeniem woli a rzeczywistą decyzją, które nie są przez ustawodawcę tolerowane. Wadą oświadczenia woli jest zatem taka, którą za wadę uznaje ustawa.

KC przewiduje cztery wady oświadczenia woli:

- brak świadomości lub swobody (art. 82 k.c.), polega na anormalnym stanie psychicznym, wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie i wyrażenie woli, jej skutkiem jest nieważność oświadczenia woli,

- pozorność (art. 83 k.c.), jeżeli zostaje złożone drugiej stronie dla pozoru, tzn. że strony są zgodne co do tego, że oświadczenie albo w ogóle nie ma wywołać żadnych skutków prawnych, albo wprawdzie ma wywołać skutek prawny, ale inny, niż wynika z treści pozornej czynności prawnej. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z pozornością zwykłą, a w drugim - z kwalifikowaną. Oświadczenie woli pozorne jest według powołanych przepisów nieważne; jet to tzw. nieważność bezwzględna, na którą może się powołać każda osoba trzecia, która ma w tym interes prawny,

- błąd (art. 84 - 86 k.c.), mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy (A kupuje kopię obrazu w przekonaniu, że jest to oryginał); mylne wyobrażenie o treści złożonego oświadczenia (A chce kupić ten właśnie obraz, o którym mówi w swoim oświadczeniu), występuje tu tzw. pomyłka (np. w ofercie A przez pomyłkę pisze zamiast 10000 zł - 1000 zł); przy pomyłce treść oświadczenia jest niezgodna z rzeczywistą wolą oświadczającego,

- kodeks odróżnia błąd co treści czynności prawnej od błędu nie dotyczącego tej treści, uznając ten drugi rodzaj błędu w zasadzie za prawnie obojętny,

- ustawa wymaga, aby błąd był istotny, tzn. taki, który uzasadnia przypuszczenie, ze gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod jego wpływem i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści,

- groźba (art. 87 i 88 k.c.), gdy jedna osoba w celu zmuszenia innej osoby do złożenia oświadczenia woli o oznaczonej treści zapowiada użycie środków, które sprowadzą niekorzystne następstwa dla tej osoby lub osoby trzeciej, wtedy gdy żądane oświadczenie woli nie zostanie złożone. Celem groźby ma być złożenie konkretnego oświadczenia woli i że groźba musiała wpłynąć decydująco na złożenie tego właśnie oświadczenia woli.

- musi być bezprawna,

- musi być poważna,

- bez znaczenia jest od kogo pochodzi groźba.

Czynności prawne zawarte pod wpływem błędu lub groźby podlegają unieważnieniu, dotknięte są względną nieważnością.

Czynności prawne zawarte przy braku świadomości lub swobody i pozorności są bezwzględnie nieważne.

Treść czynności prawnej - zawarte w oświadczeniu woli postanowienia określające skutki dokonywanej czynności. Swoboda stron nie jest nieograniczona; swobodę stron w kształtowaniu treści czynności prawnych - także w takiej sferze, w której nie obowiązuje numerus clausus ich typów - ograniczają przepisy ustawy, tylko przepisy bezwzględnie obowiązujące oraz semiimperatywne.

Oprócz bezwzględnie obowiązujących przepisów ustawy swobodę stron w ustaleniu treści czynności prawnych ograniczają zasady współżycia społecznego.

W treści czynności prawnej tradycyjnie wyodrębnia się trzy rodzaje składników:

- elementy przedmiotowo istotne (essentialia nagotii), bez których czynność prawna danego typu nie mogłaby dojść do skutku i które ją indywidualizują pod względem prawnym,

- elementy nieistotne (naturalia negotii); ich nie objęcie treścią czynności prawnej nie ma wpływu na dojście tej czynności do skutku,

- elementy podmiotowo istotne (accidentalia negotii), tj. elementy należące w zasadzie do grupy naturalia negotii danego typu czynności prawnych.

Warunek - zastrzeżenie, mocą którego strona dokonująca czynności prawnej uzależnia powstanie lub ustanie skutku prawnego od zdarzenia przyszłego i niepewnego (art. 89 k.c.), niekiedy warunkiem nazywa się również to zdarzenie.

Nie we wszystkich typach czynności prawnych może być zastrzeżony warunek; zakaz taki może wynikać tylko z wyrażonego przepisu ustawy.

Warunki dzieli się na:

- zawieszające i rozwiązujące, zależnie od tego, czy w razie ziszczenia się warunku skutek prawny ma powstać,

- dodatnie i ujemnie, zależnie od tego, czy oznaczone zdarzenie ma nastąpić, czy nie nastąpić,

- zależne od woli strony , zależne od przypadku lub mieszane.

Termin - nazywa się takie zastrzeżenie dodatkowe w czynności prawnej, przez które jej skutek zostaje ograniczony w czasie. Różnica między terminem a warunkiem polega na tym, że przy terminie brak jest elementu niepewności. Terminem więc będzie np. zastrzeżenie, że wykonanie świadczenia ma nastąpić 01.01.99 albo w trzy miesiące od dnia zawarcia umowy.

Wyróżnia się terminy:

- początkowe (dies a quo), skutek prawny powstaje z chwilą nadejścia terminu,

- końcowe (dies ad quem), skutek prawny z tą chwilą ustaje.

Sankcje wadliwych czynności prawnych:

- nieważność bezwzględna, najostrzejsza sankcja przewidziana w prawie dla wadliwych czynności prawnych, polega ona na tym, że mimo istnienia zewnętrznych pozorów konkretnej czynności prawnej, nie wywołuje ona zamierzonych skutków prawnych.

Cechy nieważności bezwzględnej: może na nią powołać się każda osoba zainteresowana, istnieje ona z mocy prawa i dlatego sąd musi ją uwzględnić z urzędu, czynność prawna bezwzględnie nieważna nie może być konwalidowana.

- nieważność względna, używana dla wyrażenia skutków wadliwości czynności prawnej polegających na tym, że ważność czynności może być uchylona, i to od chwili jej dokonania (ex tunc), z inicjatywy podanych w ustawie osób. Występuje w dwóch postaciach: - do unieważnienia czynności prawnej wystarczy pozasądowe uchylenie się przez stronę od skutków prawnych oświadczenia woli, co przewidziane jest na wypadek błędu lub groźby przy wszystkich czynnościach prawnych, z wyjątkiem testamentu (bezwzględna nieważność), uznania dziecka; - do unieważnienia czynności prawnej potrzebne jest orzeczenie sądowe,

- bezskuteczność zawieszona, gdy do ważności czynności prawnej wymagana jest zgoda osoby trzeciej, czyli osoby, która nie dokonuje czynności prawnej, lecz brak jest tej zgody,

- bezskuteczność względna, przy czynnościach prawnych, które tylko w stosunku do oznaczonych osób nie wywołują zamierzonych skutków prawnych, względem innych są w pełni skuteczne.

PRZEDSTAWICIELSTWO

Przedstawicielstwo - polega na tym, że jedna osoba (przedstawiciel) dokonuje w imieniu drugiej osoby (reprezentowanego) czynności prawnej, która jeśli mieści się w granicach upoważnienia przedstawiciela do działania w cudzym imieniu (umocowanie), pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego.

Przedstawicielstwo czynne - przedstawiciel składa oświadczenie woli w imieniu reprezentowanego.

Przedstawicielstwo bierne - przedstawiciel odbiera w imieniu reprezentowanego oświadczenia woli złożone przez osobę trzecią.

Posłaniec - osoba, która przenosi gotowe już oświadczenie woli innej osoby do adresata, sama więc żadnego oświadczenia nie składa; posłańcem może być osoba nie mająca zdolności do czynności prawnej.

Zastępca pośredni - różni się od przedstawiciela, że działa we własnym imieniu, ale na cudzy rachunek.

Przesłanki skuteczności przedstawicielstwa:

- przedstawiciel musi mieć umocowanie i działać w jego granicach, umocowanie opiera się na ustawie albo na oświadczeniu woli reprezentowanego (na pełnomocnictwie); rzekomy pełnomocnik (falsus procurator), gdy dana osoba występuje jako pełnomocnik, mimo że nim nie jest lub - będąc pełnomocnikiem - przekracza granice umocowania.

- musi mieć zdolność do reprezentowania, musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych,

- czynność prawna nie może należeć do grupy czynności, przy których dokonywaniu zastępstwo zostało wyłączone przez prawo.

Pełnomocnictwo - jest jednostronną czynnością prawną; oświadczenie woli o udzieleniu go powinno być złożone pełnomocnikowi, który nie musi składać oświadczenia o przyjęciu. Do udzielenia pełnomocnictwa mocodawca musi mieć taką zdolność do czynności prawnych, jakiej wymaga czynność prawna, która ma być dokonana przez pełnomocnika.

Szczególnej formy pełnomocnictwo wymaga gdy:

- pełnomocnictwo ogólne musi być udzielone w formie pisemnej,

- jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest określona forma, pełnomocnictwo do jej dokonania powinno być udzielone w tej samej formie; przeniesienie własności nieruchomości - akt notarialny,

- wymagania szczególnej formy udzielenia pełnomocnictwa do określonych czynności wynika z przepisów dotyczących tych czynności.

PRZEDAWNIENIE

Przedawnienie - podlegają wszystkie roszczenia majątkowe. Dwie grupy wyjątków to: roszczenia majątkowe nie ulegające w ogóle przedawnieniu - roszczenia o zniesienie współwłasności (art. 220 k.c.), roszczenia windykacyjne i negatoryjne wynikające z własności nieruchomości; druga grupa to roszczenia, których dochodzenie ograniczone jest terminami zawitymi.

Terminy przedawnienia można podzielić na:

- ogólne, przewidziane w uregulowaniu ogólnym instytucji przedawnienia,

- szczególne, uregulowane w przepisach szczególnych.

Dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej i dla dochodzenia roszczeń okresowych (renta, czynsz najmu) - termin wynosi 3 lata, a dla roszczeń pozostałych - 10 lat.

Wg art. 119 k.c. terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną.

Bieg terminów przedawnienia

Rozpoczyna się - wg art. 120 § 1 k.c., od dnia w którym roszczenie stało się wymagalne.

Zawieszenie biegu przedawnienia polega na tym, że przez pewien okres bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a jeżeli już się rozpoczął pewnego okresu nie wlicza się do tego biegu.

Przyczyny i okresy zawieszenia (art. 120 k.c.):

- co do roszczeń dzieci przeciwko rodzicom przez czas trwania władzy rodzicielskiej,

- co do roszczeń osób nie mających pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko opiekunom lub kuratorom - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli,

- co do roszczeń jednego z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa,

- co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed powołanym do tego organem prze czas trwania tej przeszkody.

Przerwanie biegu terminu - cały okres, który upłynął do momentu przerwania uważa się za niebyły; po przerwaniu bieg terminu zaczyna się na nowo.

Przyczynami przerwania biegu terminu jest:

- każda czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym,

- uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje.

Wstrzymanie zakończenia biegu przedawnienia - polega na tym, że w razie istnienia okoliczności przewidzianych przez prawo przedawnienie biegnie, może jednak zakończyć się dopiero po upływie pewnego czasu od ustania tych okoliczności.

Zakończenie biegu terminu przedawnienia - określa się według zasad przyjętych w art. 110 i n. k.c., jeżeli termin przedawnienia oznaczony jest w latach, kończy się z upływem dnia, który datą odpowiada początkowemu dniowi terminu.

Terminy zawite - zakreślają oznaczony termin dla podjęcia różnego rodzaju czynności o oznaczeniu prawnym, ustawa wiąże z ich niezachowaniem ujemne skutki dla strony, w szczególności, jeżeli bezczynność strony powoduje utratę uprawnień.

Terminy zawite stanowią bardziej intensywne czasowe ograniczenie dochodzenia lub innej realizacji praw podmiotowych, biegną one bezwzględnie, nie podlegają w szczególności ani przerwie, ani zawieszeniu. Prekluzję sąd uwzględnia z urzędu (charakter bezwzględnie obowiązujący).

Wyróżniamy prekluzję:

- sądową, terminy, dla dochodzenia praw przed sądem lub innym powołanym do tego organem,

- pozasądową, zakreśla czasową granicę dla dokonania pewnych czynności materialnoprawnych.

OCHRONA PRAW PODMIOTOWYCH

Samopomoc - użycie przymusu fizycznego w celu ochrony praw podmiotowych, jeżeli przymus nie pochodzi od powołanego do tego organu państwa.

Wyróżnia się:

- samoobronę, uprawniony odpiera niebezpieczeństwo grożące jego prawom,

- samopomoc w ścisłym tego słowa znaczeniu, uprawniony zaspokaja lub zabezpiecza swoje roszczenie.

Samoobrona dzieli się na: obrona konieczną i stan wyższej konieczności.

Ochrona sądowa - służy do ochrony praw cywilnych 9art. 2 § 1 k.p.c.).

Dzielimy ją na:

- represyjną, polega na usunięciu skutków naruszenia prawa, np. na przywróceniu stanu poprzedniego,

- prewencyjną, zapobieganie naruszeniu prawa; żądania zmierzające do tego celu można podzielić na trzy grupy: roszczenia zabezpieczające, żądania ustalenia stanu prawnego, żądania domagania się zabezpieczenia.

Odróżnia się trzy rodzaje powództw: o świadczenie, o ustalenie, o ukształtowanie.

Ciężar dowodu - problematykę materialnoprawną ciężaru dowodu reguluje przede wszystkim art. 6 k.c., ciężar udowodnienia faktu spoczywa na tym, kto z faktu tego wywodzi skutki prawne.

Domniemania - istota jego polega na tzw. dowodzie pośrednim, tzn. że przedmiotem dowodu nie jest bezpośrednio fakt sporny, lecz inny fakt, który fakt sporny czyni prawdopodobnym.

Domniemanie faktyczne - polega na tym, że osoba stosująca prawo wnioskują z faktu udowodnionego o fakcie nie udowodnionym na podstawie logiki, doświadczenia życiowego oraz osiągnięć nauki (art. 231 k.p.c.).

Domniemanie prawne - gdy sama ustawa nakazuje sędziemu, aby w razie ustalenia pewnego faktu uznał za udowodniony inny fakt.

Dzieli się je na:

- domniemania usuwalne, mogą być obalone tzw. dowodem przeciwnym, polegającym na wykazaniu, że w danym konkretnym wypadku - mimo istnienia podstawy domniemania - wysnuty z niej wniosek nie jest zgodny z rzeczywistym stanem rzeczy,

- domniemania nieusuwalne, wyłączające dopuszczalność dowodu przeciwnego.

Dobra wiara - jest zjawiskiem wewnętrznym, stanowiącym stan psychiczny określonej osoby, polegający na jej błędnym, ale usprawiedliwionym mniemaniu o istnieniu jakiegoś prawa, czy stosunku prawnego.

Opracowanie powstało na podstawie podręcznika prof. Woltera i wykładu uniwersyteckiego (UKSW).

---