1. prawo a inne systemy normatywne: Normy prawne wydawane są przez poszczególne organy. Normy prawne obowiązują nas wszystkich. Normy poza prawne powstają spontanicznie w społeczności gdy zostaje upowszechniona (zwyczaj). Rodzaje norm poza prawnych - normy etyczne ( dotyczą zawodu ); - normy religijne ( obowiązują wyznawców ); - normy moralne ( odróżniają dobro od zła );(np. wyrzuty sumienia); Normy prawne są usankcjonowane przymusem państwowym.

2. norma prawna - przepis prawny „Przepis prawny” i „norma prawna” to podstawowe pojęcia nauk prawnych. Nazwa „przepis prawny” występuje zarówno języku prawnym, tzn. języku tekstów prawnych, jak i w języku prawniczym, tj. w języku środowisk prawniczych. „Norma prawna” to termin właściwy wyłącznie dla języka prawniczego. W rozważaniach prawoznawstwa wyodrębnia się pięć aspektów rozumienia relacji obu tych pojęć: 1) Przepis prawny - norma prawna jako pojęcia równoznaczne przepis prawny i norma prawna to reguły zachowania wyodrębnione w tekście prawnym jako artykuł lub wypowiedź wchodząca w skład artykułu. Traktuje się je jako synonim. 2) Przepis prawny jako pojęcie wyłączne Skoro nazwy „przepis prawny” i „norma prawna” oznaczają to samo-regułę zachowania, równie dobrze można używać tylko jednej z nich, ujmując wszystkie problemy prawne w kategoriach przepisów. W tekstach prawnych spotyka się wyłącznie określenia przepisu prawa. 3) Norma prawna jako wypowiedź konstruowana z przepisów prawa. Przepis prawny jest rozumiany jako zwrot językowy zawarty w tekście prawnym. Norma prawna to reguła zachowania zawierająca niezbędne elementy, skonstruowana na podstawie przepisów prawa (aparat pojęciowy wprowadzony przez znawców prawa). 4) Norma prawna pojęcie pierwotne względem od przepisów prawa Prawo obowiązujące składa się z norm prawnych, a nie z przepisów prawa. Przepisy prawa to tylko techniczny środek służący do wyrażania norm prawnych. Normy prawne są, więc samodzielnie istniejącymi regułami zachowania. 5) Norma prawna jako znaczenie przepisu prawa Norma prawna (reguła postępowania) stanowi treść prawa (przepisu prawnego), natomiast przepis prawny stanowi jego formę (zespół znaków). Przepis prawny - jednostka techniczna aktu prawnego. Norma prawna - jednostka logiczna aktu prawnego; wypowiedź wynikająca z zespołu znaków. Budowa normy prawnej a budowa przepisu prawnego Norma prawna jest jednostką logiczną konstruowaną z przepisów prawa. Skonstruować normę na podstawie przepisów - to znaczy znaleźć spójne i stanowiące logiczną całość 3 elementy konstrukcyjne normy:1. hipoteza - część normy określająca okoliczności w jakich ma zastosowanie (fakty prawne) i krąg adresatów (cechy generalne, abstrakcyjne) do których norma się odnosi. 2. dyspozycja - reguła powinnego zachowania się skierowana do adresata o ile znajduje się on w okolicznościach z hipotezy 3. Sankcja to konsekwencje prawne zachowania niezgodnego z obowiązkiem prawnym; określa rodzaj dolegliwości, jaka dotknie osobę, która będąc adresatem normy naruszy jej dyspozycję w warunkach określonych w hipotezie. (np. w prawie cywilnym: nieważność czynności prawnej)

Przepisy prawne są ustanawiane mocą normatywnych aktów prawnych. Są to wypowiedzi językowe, zdaniokształtnej, stanowiące całość gramatyczną, zawarte w tekstach prawnych. Budowa przepisu prawnego: 1.poprzednik - wymienia lub określa okoliczności z którymi należy wiązać skutki prawne w sposób graficzny; 2.następnik - ustala skutki prawne, jakie powinno być wiązane z okolicznościami wymienionymi w poprzedniku. Skutki te sprowadzają się do wskazania, jak dany podmiot powinien się zachować. 3.funktor normotwórczy - to odpowiedni zwrot językowy wiążący w całość obydwa wymienione wyżej człony przepisu prawa. Zwroty te nadają wypowiedziom zawartym w aktach prawnych charakter reguł wyznaczających postępowanie. Rodzaje norm i przepisów prawnych Normy prawne wg kryterium: a)jaka reguła jest zawarta w dyspozycji (kryterium treści przepisu prawa): nakazu, zakazu; dozwolenia (uprawniające) b)stopień szczegółowości: *„lex generalis” - norma ogólna „kto zabija podlega karze...”;,*„lex specialis” - norma szczegółowa; np. zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem, z użyciem broni palnej, itd. c)charakter obowiązywania: *„ius cogens”- bezwzględnie stosowana, nie pozostawiają adresatowi możliwości wyboru (nakaz, zakaz); *„ius dispositivum”- względnie stosowane, typowe dla prawa cywilnego (zasada swobody umów gdzie strony mogą ułożyć stosunek prawny dowolnie w granicach prawa; oparte na dozwoleniu). Przepisy prawne: Wg stopnia dokładności: A)- konkretne - to przepis prawny, który bezpośrednio i w sposób pełny ( kompletny i wyczerpujący) określa sposób postępowania; zawarta jest w nich norma konkretna; - odsyłające - w treści odsyłają do innych przepisów już istniejących, moralności, kodeksów etyki zawodowej; - blankietowe - odsyłają do prawa, które jeszcze nie obowiązuje, które będą w przyszłości; powstają poprzez opóźnienie legislacyjne - opóźnia się wydanie określonego przepisu prawnego w wyniku, czego powstaje luka prawna tzw. swoista luka w prawie B)- proste - poprzednik sformułowany jest tak, że zawarty jest jeden fakt prawny;- złożone - kilka sytuacji faktycznych; C)- pierwszego stopnia - pierwotne (konkretne), które z określonymi faktami wiążą bezpośrednio skutki prawne; - drugiego stopnia - pochodne (przepisy o przypisach; odsyłające)do tej kategorii zaliczamy: przepisy przejściowe, przepisy uchylające;

3. Stosunek prawny - pojęcie i klasyfikacja Stosunek prawny - specyficzny stosunek społeczny określony w przepisach prawa (normach prawnych). Zachodzi między określonymi podmiotami prawa, powodem jego powstania jest zaistnienie pewnego faktu prawnego. Ulega on modyfikacji lub wygaśnięciu w skutek nie zaistnienia, likwidacji faktu prawnego. Między podmiotami prawa w skutek zaistnienia faktu prawnego powstaje więź prawna - kombinacja uprawnień i obowiązków dotyczących określonych podmiotów. Elementy stosunku prawnego: -podmioty (osoby fizyczne i prawne; strony stosunku prawnego) -przedmioty (treść stosunku prawnego = więź prawna, uprawnienia i obowiązki; np. przeniesienie własności) Klasyfikacja ze względu na gałąź, której dotyczy norma prawna: A)S. cywilnoprawne - podstawą jest Kodeks cywilny (zobowiązania), kodeks rodzinny i opiekuńczy (opieka, małżeństwo). Specyfiką jest to, że podmioty są równouprawnione, równorzędność stosunków (żaden z podmiotów nie może narzucić warunków, np. umowy dla drugiej strony); B)S. administracyjnoprawne - regulacje w ustawach i rozporządzeniach. Brak równouprawnienia podmiotów; jedną ze stron jest, bowiem zawsze organ administracji państwowej, wyposażony w uprawnienia władcze. Narzuca swą wolę jednostronnie, druga ze stron jest podporządkowana i nie ma wpływu na kształtowanie treści tego stosunku. (Np. wezwanie obywatela do odbycia obowiązkowej służby wojskowej) C)S. prawnokarne - kodeks karny; organ władz państwowych narzuca wolę, np. jednostce, gdy zostaje naruszony zakaz lub nakaz z normy prawa karnego materialnego; D)S. mieszane - elementy s. cywilno-prawnych i administracyjno-prawnych (na gruncie prawa pracy - kodeks pracy); -umowa pracodawca - pracownik; -potem s. pracy gdzie pracownik jest podporządkowany pracodawcy.

4. Pojęcie osoby fizycznej i osoby prawnej: Osoba fizyczna - każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci. Są jednak wyjątki rozszerzające (ktoś, kto nie jest człowiekiem z punktu widzenia prawnego może być podmiotem prawa; np. prawo spadkowe mówiące o tym, że płód w łonie matki - nasciturus, może dziedziczyć o ile nie urodzi się martwe) i zawężające (uznanie osoby za zmarłą na podstawie orzeczenia sądowego - fakt zaginięcia 10 lat). Cechy osób fizycznych: -zdolność prawna - zdolność do bycia potencjalnym podmiotem stosunku prawnego (każdy człowiek); przyrodzona naturalna cecha człowieka; niezależnie od kondycji finansowej i umysłowej.-zdolność do czynności prawnych - zdolność do tego aby za pomocą składanych przez siebie oświadczeń woli kształtować swoją sytuację prawną; nabywać uprawnienia, zaciągać zobowiązania swoim działaniem można modyfikować stosunki cywilnoprawne. Wyróżniamy: Pełna zdolność do czynności prawnych - warunkami są: wiek 18 oraz brak ubezwłasnowolnienia wydanego przez orzeczenie sądowe Pełna zdolność - wszystkie czynności z wyjątkami -Przymus adwokacki - czynności procesowe; aby dane czynności zostały wykonane mają być wykonywane przez adwokata, radcę prawnego. Kasacja - środek zaskarżania Ograniczona zdolność do czynności prawnych dotyczyć może: osób 13-18 lat i ubezwłasnowolnionych częściowo przez sąd. Jest tu duża samodzielność, nie można jednak np. spisać testamentu. Jeśli dana czynność prawna zwiększa nasze uprawnienia lub obniża obowiązki to mogą być te czynności wykonywane samodzielnie, jeśli jest odwrotnie muszą być wykonywane przez przedstawiciela ustawowego: rodzice, kurator, opiekunowie. Czynności prawne kulejące - zastrzeżona dla osób ograniczonych w zdolności prawnej, gdzie potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego. Brak zdolności - od urodzenia do 13 lat i ubezwłasnowolnienie całkowite przez sąd. Nie mogą samodzielnie dokonywać czynności prawnych, wszystko przez przedstawiciela ustawowego. Wyjątkiem jest to, że mogą samodzielnie dokonywać czynności prawnych życia codziennego (zakupy, zamiana, pożyczka). Osoba fizyczna nie musi działać samodzielnie i osobiście, lecz może za pomocą przedstawiciela. Przedstawicielstwo: a) ustawowe - osoba działająca w czyimś imieniu i na jego korzyść co wynika z ustawy; zawsze osoba z pełną zdolnością do czynności prawnych; b) pełnomocnictwo - umocowanie do działania w cudzym imieniu i na jego rzecz, wypływa z oświadczenia woli(zamiar ma dotrzeć do osoby reprezentującej nas). Forma pełnomocnictwa wynika z czynności, dla której ma być ono sporządzone. Pełnomocnikiem może być osoba z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych .Osoba prawna traktowana jest z jednej strony jako twór nierealny a z drugiej jako twór organizacyjny bazujący na substracie osobowym (odpowiednikiem są ludzie, całość złożona z ludzi) lub majątkowym (najważniejszy jest majątek, którym posługują się ludzie).Osoba prawna wg ustawodawcy to: *Skarb Państwa - wyodrębniony majątek i jednostki organizacyjne (statio fisci), które same w sobie nie mają osobowości prawnej, ale działają w imieniu państwa, na jego rzecz i państwo ponosi za nie odpowiedzialność (Rada Ministrów); autonomia finansowa państwa *Jednostki organizacyjne, którym prawo przyznaje osobowość prawną - osoby prawne komunalne (gmina, powiat, województwo, partie polityczne, spółka np. cywilna). Osoby prawne dzielimy na typy: *stowarzyszenia (korporacje) - działają dla określonej liczby członków w ich imieniu i na ich rzecz (substrat osobowy);np. partia polityczna *fundacje (zakłady) - bazuje na substracie majątkowym, założyciel wykłada majątek na pewien cel i korzystają osoby trzecie (tzw. destynatariusze); np. biblioteka, szkoła wyższa. Sposób powstawania osób prawnych: *tryb rejestracyjny - założyciele mają obowiązek powiadomić właściwy organ o zamiarze powołania osoby prawnej, ten zaś nie może odmówić zarejestrowania takiej osoby, jeśli uwzględniono wymogi stawiane przez przepisy; w takim trybie powstają np. spółki handlowe *tryb ustawowy (erekcyjny) - osoba prawna jest powoływana do życia przez państwo, za pomocą odpowiedniego aktu prawnego np. uchwalonej ustawy (np. uniwersytet); *tryb koncesyjny - powstaje osoba prawna z inicjatywy założycieli. Koniecznym warunkiem jest jednak zezwolenie (koncesja) właściwego organu państwa. Tak powstają m.in. stowarzyszenia. Zdolność prawna jest tu łączna ze zdolnością do czynności prawnych (w momencie bycia zarejestrowanym) - zdolność do bycia podmiotem pewnych praw i obowiązków oraz być zdolnym do pewnych czynności prawnych (ustawowe ramy uzupełnione statutem prawnym).

5. Źródła prawa 1.źródła powszechnie obowiązującego prawa na obszarze całego państwa 2.źródła prawa powszechnie obowiązującego o ograniczonym terytorialnie zasięgu (prawo miejscowe) 3.źródła prawa wewnętrznie obowiązującego Do źródeł prawa powszechnie obowiązującego na obszarze całego państwa należą: konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia Źródła prawa powszechnie obowiązującego o ograniczonym zasięgu (prawo miejscowe) tworzą: *akty prawa miejscowego stanowione przez organy samorządu terytorialnego (uchwały organów kolegialnych samorządu terytorialnego)*akty prawne, wydawane przez terenowe organy administracji rządowej Ponadto charakter źródeł prawa powszechnie obowiązującego mają takie akty normatywne jak: rozporządzenia z mocą ustaw wydawane przez Prezydenta RP w ścisle określonych sprawach (rozdział XI Konstytucji), układy zbiorowe pracy, umowy zawierane przez Radę Ministrów z kościołami i związkami wyznaniowymi, niektóre regulaminy Sejmu i Senatu. Źródłami prawa wewnętrznie obowiązującego są: uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezydenta RP, zarządzenia Prezesa Rady Ministrów, zarządzenia ministrów, niektóre uchwały Sejmu i Senatu, regulaminy Zgromadzenia Narodowego, niektóre akty innych centralnych organów państwowych W hierarchii legitymowanych źródeł prawa najwyższe miejsce zajmuje konstytucja, ustawa zasadnicza, zawierająca normy - zasady będące fundamentem politycznego, społecznego i gospodarczego porządku w państwie. Drugie miejsce w hierarchii źródeł prawa zajmują ustanawiane przez parlament ustawy. Regulacje ustawowe odnoszą się do pewnego spektrum spraw (jest to tzw. materia ustawowa) o fundamentalnym znaczeniu dla działalności państwa Ustawy normujące obszerne dziedziny spraw noszą nazwę kodeksów.

6. system prawa - jeden z systemów normatywnych regulujących zachowania człowieka Jest to najbardziej doniosły w państwie system, gdyż stoi za nim obowiązek podporządkowania państwu. To całość składająca się z norm prawnych (elementy) - abstrakcyjnych i generalnych (w sposób ramowy określają postępowanie w hipotetycznych sytuacjach do określonego adresata). To system zinstytucjonalizowany. Nie należą tu normy indywidualne i konkretne (powstają na podstawie norm prawnych w wyniku stosowania prawa). System prawa można sklasyfikować jako s. sztuczny i nominalny.Systemy dzielimy na: A)naturalne (powstają w sposób naturalny niezależnie od człowieka, np. galaktyka) i sztuczne (stworzone przez ludzi, np. maszyny); B)realne (istniejące namacalnie w sferze bytu) i nominalne (zbudowane z pojęć; abstrakcyjne, np. system filozoficzny). Zasady systemu prawa:* Zasada hierarchiczności systemu prawa Normy prawne systemu prawa muszą być ułożone wg pewnej hierarchii: *n. wyższego rzędu; -n. niższego rzędu. Hierarchiczność aktów prawnych odpowiada hierarchii źródeł prawa (konstytucja, ustawy i ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia, prawo lokalne). *Zasada niesprzeczności systemu prawa Postulat:1.do twórcy prawa żeby tworzył normy prawne niesprzeczne treściowo, spójne, konkretne 2.szczególnie do stosującego prawo - organu administracyjnego, sędziów w sprawie eliminacji sprzeczności w prawie, w praktyce stosowania prawa. Rodzaje sprzeczności (kolizji norm prawnych): *logiczna - w treści jednej normy jest nakaz a w drugiej zakaz; *przeciwieństwo logiczne - dyspozycja jednej normy że zawarty jest w niej nakaz a w drugiej zawarty jest zakaz innego postępowania; *sp. prakseologiczna - sytuacja kiedy działając zgodnie z dyspozycją jednej normy nie możemy ustalić zaistnienia skutków przewidzianych w drugiej normie * Zasada zupełności systemu prawa Polega na tworzeniu systemu prawa zupełnego, na uregulowaniu wszystkich sytuacji ważnych z punktu widzenia prawnego. Tworzenie prawa, aby nie było braków unormowań prawnych (luki prawne). Skierowane głównie do stosującego prawo - uzupełnianie braków w prawie. Luki w prawie są lukami pozornymi (spostrzeżona luka musi być wypełniona). Podział na gałęzie: * kryterium przedmiotu prawnej regulacji * kryterium metody * kryterium dochodzące kształtu instytucji prawnej * kryterium zasad prawnych * kryterium obejmujące ewentualne kodyfikacje przeprowadzane w danej gałęzi

7. unifikacja, inkorporacja, kodyfikacja: Unifikacja to proces ujednolicania, w wyniku którego zakresy pojęciowe lub znaczenia niezwiązane ze sobą lub w jakiś sposób niezgodne nabywają zgodności i stają się częścią większej całości. ujednolicenie prawa przez wprowadzenie jednakowych przepisów obowiązujących na terenie całego państwa. Inkorporacja- zebranie obowiązujących przepisów w jedną usystematyzowaną całość, nie zmieniając ich treści. włączenie do jakiejś całości; zebranie (różnych przepisów prawn.) kodyfikacja: termin prawniczy, oznaczający proces jednorazowego połączenia dużego zespołu przepisów prawnych w jednolity, usystematyzowany zbiór, z którego można interpretować podstawowe normy danej gałęzi prawa. Zadaniem kodyfikacji jest uporządkowanie wszystkich norm tworzących daną gałąź prawa. kodyfikacja jest najwyższą formą procesu doskonalenia prawa. Kodyfikacja polega na zebraniu poszczególnych przepisów w jeden nowy akt prawny-kodeks. Poza wprowadzeniem z góry założonej systematyki prace kodyfikacyjne obejmują eliminowanie kolizji między normami. W rezultacie - w oparciu o obowiązujące dotąd przepisy - powstaje nowy, jednolity akt prawny, a dotychczasowe przepisy zostają uchylone. Kodyfikację przeprowadza się w ramach pewnej dziedziny prawa, często całej gałęzi

8. stosowanie i wykładnia prawa: Wykładnia prawa oznacza ona interpretację tekstów prawnych i ma na celu ustalenie rzeczywistego znaczenia przepisów prawnych i sformułowanie na ich podstawie określonej normy postępowania a to w rezultacie pozwoli zakwalifikować dany konkretny przypadek. Wykładnia wiąże się z tym, że mamy do czynienia z 3 językami: a)prawnym w którym sformułowane są teksty prawne b)prawniczy w którym przestawione są wypowiedzi o obowiązującym prawie c)naturalny w którym posługuję się społeczeństwo

Język prawny jest wysoce sformalizowany. Znajduje się w nim pewna odrębna składnia, syntaktyka itd. Niekiedy drobiazgowe wypowiedzi są potrzebne dla pełniejszego określenia sytuacji prawnej jednostki. Czasami ważność czynności konwencjonalnej zależy od użycia sformułowań prawnych np. w akcie małżeństwa czy ślubowaniu radnego. Język prawny jest jeżykiem organów władzy publicznej. Ma znaczenie performatywne, czyli sprawcze. Oznacza to, że np. wejście w życie ustawy podatkowej nakłada obowiązek podatkowy aktualizowany decyzją odpowiedniego organu. Język prawniczy jest odmienny od naturalnego. Czasami wyprzedza on rozwiązania prawne np. tak było z terminami leasing, czy hacker. Wykładni poddaje się teksty prawne, które budzą określone wątpliwości. Rola i znaczenie wykładni wiążę się z: -eliminacją błędów językowych -niejasności użytych zwrotów itd. -z wyjaśnieniem celowo użytych przez pracodawcę zwrotów nieokreślonych np. zasady współżycia społ., dobro. Maja one zapewnić pewną elastyczność tekstu i dać organom stosującym prawo możliwość interpretacji zgodnej np. z danym terenem np. użyty w ustawie zwrot gospodarstwo podupadłe inaczej będzie rozumiane w wlkp. a inaczej w lubelskim i gdzieś indziej. W procesie wykładni stosuje się różne dyrektywy interpretacyjne, które są wskaźnikami czy zaleceniami dotyczącymi sposobu ustalenia i znaczenia użytych zwrotów w języku prawnym. Wykładnia ma do spełnienia 4 podstawowe funkcje: -dydaktyczną -naprawczą -usprawniającą -uzupełniającą Cały proces wykładni przebiega wg. uniwersalnych reguł: a)interpretacyjny chodzi tutaj o tłumaczenie znaczenia przepisu w oparciu o dyrektywy językowe, funkcjonalne, itd. b)wnioskowań prawniczych c)wymienionych kolizyjnych o charakterze chronologicznym, merytorycznym, i hierarchicznym Można wyróżnić tradycyjne podziały wykładni wg. następujących kryteriów: a)sposobu jej dokonywania-wyróżnia się wykładnie: językowa -systemowa -funkcjonalna b)wg. kryterium wyników wykładni podaje się wykładnię -literalną -rozszerzająca-zwężającą c)wg. kryterium podmiotu interpretującego wymienić można wykładnię -autentyczną -legalną -sądową -naukową(doktrynalną) d)wg. kryterium materiałów, na jakich się opiera wyróżnia się wykładnię: -historyczną -porównawczą. stosowanie prawa Stosowanie prawa jest sformalizowanym procesem realizowanym przez organy władzy publicznej, którego efektem jest wydanie rozstrzygnięcia indywidualnego (normy konkretnej) zawartego w orzeczeniu sadowym lub decyzji administracyjnej opartego na normie prawnej (abstrakcyjnej, generalnej). Etapy stosowania prawa: 1.ustalenie stanu faktycznego (udowodnienie) 2.wybór przepisu i ustalenie normy prawnej 3.subsumpcja Oba pierwsze są równorzędne, ale wszystkie składają się z zespołu czynności wykonywanych przez odpowiednie organy. Jurysdykcyjne stosowanie prawa przez sądy: postępowanie cywilne (kodeks postępowania cywilnego) i karne (kodeks postępowania karnego) - są tu strony postępowania (podmioty) równorzędne. Sąd jest arbitrem niezależnym i rozstrzyga spory oraz nakłada obowiązki i uprawnienia.

9. obowiązywanie prawa: Można mówić o 3 koncepcjach obowiązywania prawa: a) socjologiczna-nazywana realistyczną lub behawiorystyczną. Obejmuje ona szukanie zgodności zachowań adresatów normy prawnej z daną normą prawną; oznacza to, że mówimy, że norma obowiązuje, gdy jest stosowana. b) aksjologiczna-szuka się tutaj związków prawa z podstawowymi wartościami uznawanymi w danym społeczeństwie. Jest to zgodne z myśleniem prawa natury. Inaczej mówiąc prawo niezgodne z normami postępowania, które określa się jako celowe, słuszne czy sprawiedliwe nie jest prawem, a ustawowym bezprawiem. c) tzw. formalnego obowiązywania prawa-w myśl tej koncepcji za obowiązujące uważa się te normy, które zostały ustanowione lub uchwalone przez uprawnione organy władzy publicznej, należycie ogłoszone i nie uchylone przez normy wydane później. To formalne rozumienie obowiązuje współcześnie, przy czym oczywiście myślenie aksjologiczne ma w nim istotny sens. Mamy 3 zakresy obowiązywania prawa: a) osobowy-oznacza on, że prawo danego państwa decyduje do jakiego kręgu adresatów się odnosi. Zasadą jest, że obowiązuje wszystkich, którzy znajdują się na jego terytorium, czyli obywateli, cudzoziemców, apatrydów. Od tego są następujące wyjątki: - nie odnosi się do przedstawicieli państw obcych akredytowanych w danym państwie, gdyż korzystają z immunitetu dyplomatycznego np. pracownicy ambasad. - nie podlegają jurysdykcji danego państwa członkowie sił zbrojnych stacjonujących na terytorium danego państwa b) terytorialny- terytorium państwa w rozumieniu prawnym oznacza obszar lądowy ze wszystkimi wodami wewnętrznymi, morskie wody przybrzeżne, wnętrze ziemi oraz przestrzeń powietrzną. Są tutaj 2 wyjątki: - rozszerzający-że normy prawa obowiązują poza terytorium RP na morskich i powietrznych statkach mających znak naszego państwa. - zwężający- normy prawa polskiego nie obowiązują na terenie placówek konsualnych, dyplomatycznych i garnizonów obcych sił zbrojnych znajdujących się na terenie RP. c) czasowy- jest związany z tym dopóki obowiązuje dany akt prawny lub tez pojedyncze normy tego aktu.

10. przestrzeganie prawa i praworządność: 1. przestrzeganie prawa odnosi się do jego stanowienia czyli jego tworzenia oraz do stosowania prawa. Przestrzeganie prawa w czasie jego tworzenia to stosowanie się do procedur, do technik tworzenia prawa obowiązujących w danym państwie. Chodzi o przestrzeganie więzi formalnych, hierarchicznych i treściwych systemu prawa. Niepraworządne działanie w tworzeniu prawa to np. wydawanie aktu bez upoważnienia, nie podpisanie go przez upoważnione osoby; naruszanie zasady jawności tworzenia prawa, a także nie zasięgnięcie opinii innego podmiotu np. związków zawodowych gdy prawo tego wymaga. Przestrzeganie prawa w procesie jego stosowania dotyczy 3 wymienionych wcześniej etapów. Kwestie z tym związane omawiają nauki postępowania cywilnego, administracyjnego i karnego. 2. Przez praworządność rozumiemy przestrzeganie prawa przez organy władzy publicznej. Nie odnosimy tego terminu do działań jednostki. Możemy je oceniać jako zgodne lub niezgodne z prawem, ale nie mówimy czy są praworządne czy nie. Termin praworządność jest ukształtowany historycznie z walką z absolutyzmem. Rozgrywała się tutaj walka o zwycięstwo idei, podziału władz i związania państwa prawem. Praworządność należy odróżnić od terminu stan praworządności, w którym organy władzy publicznej działają na podstawie prawa. Wyróżnia się praworządność formalną i materialną:

11. pojęcie i istota konstytucji: Najczęściej pod pojęciem konstytucji rozumie się akt pisany, ustawę zasadniczą, zawierającą normy o najwyższej mocy prawnej tworzone przez powołany do tego organ i zmiany w szczególnym trybie a regulujące ustrój danego państwa. Pierwsze konstytucje to z 17778r. USA oraz konstytucja polska i francuska z 1791 Przyczyny powstawania konstytucji pisanych a)koncepcje prawa natury, w myśl których poprzez ten akt następuje ograniczenie władzy publicznej w przyrodzone prawa jednostki b)koncepcje umowy społ. I podziału władzy - umowa ta ma być właśnie spisana w tym akcie o fundamentalnym znaczeniu dla całego prawa i ma być on biblia nowego porządku c)pozytywizm prawniczy Konstytucja odpowiada współczesnym tendencją konstytucjonalizmu światowego. Wprowadza instytucje demokratyczne obejmujące status prawny organów władzy oraz spotykane i gdzie indziej gwarancje ochrony praw jednostki. Zawarte w niej rozwiązania przewidują przyjęcie Polski do UE i do ponadpaństwowego systemu bezp. Widać to w postanowieniach dotyczących cywilnej kontroli nad armią, w regulacjach stanów nadzwyczajnych i finansów państwa. O przyjętym w niej systemie wartości i nawiązaniu do dziedzictwa europejskiego świadczy układ konstytucji czyli kolejność i struktura rozdziałów. Najpierw omówiono wartości oraz zasady ustroju RP, następnie ujęto w status prawny jednostki a dalej wszystkie inne kwestie tj. opisano źródła prawa, organizację i funkcjonowanie organów władzy itd. Zasady naczelne konstytucji z 1997r.Przez zasady te rozumiemy taki zespół norm prawnych zawartych w konstytucji, których szczególna doniosłość wyraża się w tym, że -kształtują wszystkie inne normy, zasady i wartości zawarte w konstytucji i w całym systemie prawnym -wyrażają podstawowe wartości uznane społ. W państwie polskim ale odwołujące się do całego dziedzictwa ludzkości.

12. prawa, wolności i obowiązki człowieka i obywatela: 1. Powody konstytucyjnej regulacji praw i wolności jednostki są następujące: *chodzi o wspólne eksponowanie wspólnych wartości, co pozwoli wyeliminować sytuacje konfliktowe w przypadku zbiegu interesów indywidualnych i zbiorowych. Chodzi także o precyzyjne określenie granicy ingerencji państwa w prawa i wolności jednostki *uniezależnienie chronionych w konstytucji wartości od ewentualnych zmian politycznych *gwarancja praw i wolności człowieka, gdyż konstytucja stanowi punkt odniesienia dla całego porządku prawnego w przypadku sprzeczności z nią jakiegoś aktu zostanie wyeliminowany 2. Prawa człowieka podlegają ciągłej ewolucji. Można wyróżnić: -prawa tzw. I generacji tj. cywilne i polit. -Prawa tzw. II generacji tj. społeczne, gospodarcze i kuluturalne -Prawa tzw. III generacji tj. solidarnościowe np. prawo do pokoju czy czystego środowiska -Prawa tzw. IV generacji np. mniejszości narodowych Można mówić dzisiaj także o prawach człowieka do dobrego państwa i dobrej administracji. W świetle naszej konstytucji wolność jednostki jest kategorią centralną. Jest to możliwość wyboru przez jednostkę różnego sposobu zachowania. Granice tej wolności zapewnia prawa pozytywne. Faktyczna treść wolności zależy od zainteresowanego. Można skorzystać z niej lub nie np. może skorzystać w wyborach lub nie. W przypadku praw chodzi o sytuacje, które należą się jednostce ze względu na posiadane przez nią konkretne właściwości czy cechy jej egzystencji np. prawo do oświaty czy do opieki socjalnej . Istotą prawa jest możliwość składania roszczenia określonego prawem przedmiotowym np. domagamy się wydania określonej decyzji. Obowiązki jedn. O których mówi konstytucja to skierowane do niej nakazy prawne dotyczące określonego zachowania. Ich celem jest ochrona i rozwój najważniejszych dóbr społ. Z punktu widzenia jedn. I społ. Wyróżnić można jeszcze prawa człowieka i prawa obywatela. Te pierwsze mają charakter przyrodzony. Związane są z możliwościami każdego człowieka. Te drugie stanowią szczególną kategorię praw człowieka. Musi zaistnieć szczególna więż jedn. z państwem. 3. Fundamentalne dla praw i wolności człowieka są zasada równości i zakaz dyskryminacji. Postulat równości mieści w sobie następujące elementy: równość praw , równość wobec prawa w tym także ochrony prawnej, równe traktowanie przez władze publiczne Dyskryminacja rozumiana jest jako zróżnicowane traktowanie osób znajdujących się w obiektywnie tej samej sytuacji. Art.32 mówi, że nikt nie może być dyskryminowany w życiu polit. społ. lub gosp. Wśród kryteriów niedozwolonej dyskryminacji najczęściej wymieniane są rasa, płeć, wiek, kolor skóry, przekonania. Prawa i wolności jedn. w naszej konstytucji ujęte zostały w 3 grupach: wolności i prawa polit., osobiste, ekonomiczne, socjalne i kulturalne Do pierwszej grupy można zaliczyć wolność zgromadzeń składania petycji, zrzeszania się do informacji o dział. Władz publicz. Itd. Do 2 grupy konstytucja zalicza m.in. prawa każdego człowiekado ochrony życia, wolność sumienia i religii, twórczości artystycznej itd. W 3 grupie znajdują się m.in. prawo do ochrony własności, wolności wyboru zawodu, do zabezpieczenia społ. itd. Jeśli chodzi o obowiązki to obywatewl musi przestrzegać obowiązującego prawa, ponosić ciężary publiczne i świadczenia a w tym podatki, ma obowiązek obrony ojczyzny, dbałości o stan środowiska naturalnego. Konstytucja wyróżnia tzw. gwarancje prawno- instytucjonalne ochrony prawi wolności do których zaliczamy: *zasadę wynagrodzenia za szkody wyrządzone jedn. przez niegodne z prawem *kontroli instancyjnej tj. możliwości zaskarżenia orzeczeń, decyzji wydanych w I instancji *skarga konstytucyjna wniesina do trybunału konstytucyjnego *możliwość wystąpienia do rzecznika praw obywatelskich Konstytucja określa również wolności i prawa jednostki w sytuacjach nadzwyczajnych np. wojny i wówczas jednak przy istotnej regulacji policyjnej nie mogą być naruszane pewne prawa i wolności.

13. referendum i obywatelska inicjatywa ustawodawcza: Referendum (głosowanie ludowe) - forma głosowania o charakterze powszechnym, najbliższe ideałowi demokracji bezpośredniej, w której udział biorą wszyscy obywatele uprawnieni do głosowanie (tj. mający czynne prawo wyborcze). W czasie referendum obywatele całego państwa lub jego części wyrażają swoją opinię w kwestii poddawanej głosowaniu. Najbardziej wyrazista formą demokracji jest referendum. Obecnie w tej mierze obowiązuje ustawa z 2000r. o referendum lokalnym. Może je zorganizować organ uchwałodawczy lub mieszkańcy. W świetle tej ustawy wyróżnia się 2 typy referendów: *obligatoryjne - odbywa się w sprawie odwołania organów uchwałodawczych przed upływem kadencji a także wójta, burmistrza i prezydenta. Ponadto to referendum dotyczy tzw. samo opodatkowania się mieszkańców na cele publiczne *fakultatywne - może odbyć się w każdej ważnej dla mieszkańców sprawie Inicjatywa Ustawodawcza Obywateli jest jedną z takich form przedłożenia Sejmowi projektów ustaw, gdzie grupa obywateli polskich licząca co najmniej 100.000 osób, mająca prawo wybierania do Sejmu, może wystąpić z inicjatywą ustawodawczą przez złożenie podpisów pod projektem ustawy. Czynności związane z przygotowaniem projektu ustawy, jego rozpowszechnianiem, kampanią promocyjną, a także organizacją zbierania podpisów osób popierających projekt, wykonuje komitet inicjatywy ustawodawczej. W imieniu i na rzecz komitetu występuje pełnomocnik komitetu lub jego zastępca. Po zebraniu, pierwszych 1000 podpisów obywateli popierających projekt, pełnomocnik komitetu zawiadamia Marszałka Sejmu o utworzeniu komitetu. Do zawiadomienia załącza się projekt ustawy z uzasadnieniem. Podpisy, o których mowa wyżej, stanowią część wymaganej liczby 100. 000 podpisów osób popierających projekt.

14. prawo wyborcze do sejmu i senatu RP: W wyborach do Sejmu i do Senatu głosować można tylko osobiście i tylko jeden raz. Wybory do Sejmu i do Senatu odbywają się łącznie, w dniu wolnym od pracy. Przepisy niniejszego działu stosuje się do wyborów do Sejmu i do Senatu, jeżeli przepisy szczególne ustawy nie stanowią inaczej. Ilekroć w ustawie jest mowa o wyborach, należy przez to rozumieć wybory do Sejmu i do Senatu. Prawo wybierania (czynne prawo wyborcze) posłów i senatorów ma każdy obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, które przez 5 lat zamieszkują terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i nie są obywatelami innego państwa, ale których obywatelstwo polskie nie jest stwierdzone. Bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom polskim, którzy w dniu wyborów maja ukończone 21 lat i stale zamieszkują na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej co najmniej przez 5 lat. Nie mają prawa wybierania osoby: pozbawione praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu, pozbawione praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu, ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądu. Prawo wybieralności (bierne prawo wyborcze) przysługuje osobie mającej prawo wybierania, jeżeli spełnia warunki określone w przepisach szczególnych ustawy. Nie można kandydować równocześnie do Sejmu i do Senatu. Demokratyczny system wyborczy zakłada, że głosy wszystkich obywateli są równe - czyli każdy głos ma taką samą wagę, a każdy z nas posiada tylko jeden głos. Bezpośredniość wyborów polega na możliwości oddania osobiście jednego głosu na swego przedstawiciela do parlamentu. Powszechne prawo wyborcze oznacza, że każdy obywatel może sam wybierać swoich przedstawicieli /czynne prawo wyborcze/ oraz, że sam może być wybrany o ile będzie kandydował w wyborach bierne prawo wyborcze Prawo wyborcze może być wykonywane jedynie osobiście, nie możemy zlecić nikomu oddanie za nas głosu. System prawa wyborczego reguluje ordynacja wyborcza.

15. system organów władzy w III RP Organem władzy publicznej jest taki podmiot, który został wyposażony przez państwo w określone kompetencje uprawniające do występowania w imieniu państwa czy innego podmiotu publiczno-prawnego tj. jednostki samorządu terytorialnego, czyli gminy, powiatu i samorządu województwa. Organ władzy publicznej ma różne kompetencje w sferze stanowienia prawa, wykorzystywania środków przymusu. Te kompetencje upoważniają organy te do wykorzystywania środków władczych. Mogą się posługiwać tylko formą, jaką im organ władzy nadaje. Dominujące we współczesnym świecie systemy układu władzy: A)system parlamentarno-gabinetowy (w Polsce wzmocnienie roli szefa rządu) cechą tego systemu jest 2-stopniowe zorganizowanie władzy wykonawczej podzielonej między nieodpowiedzialną politycznie głową państwa czyli prezydenta i odpowiedzialny przez parlament rząd. Rząd odpowiada solidarnie za działanie swoje i prezydenta. Na aktach głowy państwa podpis złożyć musi szef rządu lub któryś z ministrów (kontrasygnata). Równowaga władzy ustawodawczej i wykonawczej następuje poprzez: *złożoność budowy władzy ustawodawczej np. w Polsce Sejm i Senat oraz złożoność władzy wykonawczej czyli prezydent i rząd *konstruktywne wotum nieufności będące jednym ze środków wzajemnego uzależnienia władzy (te systemy wzięły się z ewolucji podziału władz wg Monteskiusza). W takich państwach o tych systemach musi być równowaga władz, nie może być żadnej dominacji (Wielka Brytania-duże znaczenie szefa rządu, w Polsce odciska się system partii). System gabinetowo-parlamentarny jest w W.Brytanii B)system prezydencki dla tego systemu charakterystyczna jest równowaga między prezydentem i parlamentem mającymi umocowanie do reprezentowania narodu, gdyż jeden i drugi organ powoływani są w wyborach powszechnych. W państwie tym mamy 1-stopniową organizacje władzy wykonawczej. Prezydent jest szefem rządu, nie odpowiada politycznie przed parlamentem i ten nie może go odwołać. Jako szef rządu powołuje ministrów, którzy odpowiadają przed nim a nie przed parlamentem (w USA pozycja prezydenta jest jeszcze bardziej silna, bo jest tam czysty system prezydencki). Są różne układy tego systemu np. we Francji-system prezydencki-parlamentowy, w Finlandii-parlamentarno-prezydencki C)system parlamentarno-komitetowy u podstaw tego systemu leży zasada jednolitości władzy. Istnieje tylko jeden organ najwyższy. Parlamentowi podporządkowane są: głowa państwa, rząd, organy centralne i terenowe. Rząd powoływany jest spośród połów lub osób spoza parlamentu. Nazwa tego systemu wiąże się z funkcją rządu, który jest komitetem wykonawczym parlamentu. System ten nie wymaga konkurencyjności partii (w klasycznej postaci występuje w Szwajcarii). We współczesnym ewolucyjnym świecie dąży się do wzmocnienia siły wykonawczej rządu. Liczy się także władza środków masowego przekazu.

16. sejm i senat: sejm: Konstytucja przyznaje dominującą rolę Sejmowi, czyniąc go tym samym najwyższym organem władzy ustawodawczej w RP. Sejm liczy 460 posłów, którzy są wybierani w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych na czteroletnią kadencję. Obrady Sejmu opierają się na następujących zasadach: ciągłości prac, tj. bez przerw między kadencjami; dyskontynuacji prac, tj. sejm nowej kadencji nie kontynuuje prac przerwanych przez sejm starej kadencji; autonomii, tj. sejm jest niezależny od Senatu; jawności oraz permanencji prac. Sejm uchwala ustawy, sprawuje kontrolę nad działalnością rządu i podległych mu organów, powołuje większość pozostałych organów konstytucyjnych. Sejm uczestniczy w procesie tworzenia rządu i może wyrazić wotum nieufności rządowi bądź poszczególnym ministrom. Do uprawnień sejmu należy podejmowanie uchwał o wprowadzeniu stanu wojennego, może on tez upoważnić rząd do wydawania dekretów z moc ustawy. Senat składa się ze 100 senatorów wybieranych na okres czterech lat w wyborach powszechnych, bezpośrednich i tajnych. Jeśli zostanie rozwiązany Sejm, kadencja Senatu może ulec skróceniu. Senat RP ma stosunkowo niewielkie kompetencje. Ma prawo występować z inicjatywą ustawodawczą, rozpatruje też ustawy uchwalone przez Sejm. Senat może ustawę przyjąć bez poprawek, wprowadzić poprawki lub ustawę odrzucić. Odrzucona ustawa, ewentualnie ustawa z naniesionymi poprawkami wracają do Sejmu i jeśli nie zostaną odrzucone bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, ustawę bądź poprawkę do ustawy uznaje się za przyjętą. Senat ma różny czas na rozparzenie uchwalonych przez Sejm ustaw: od 30 dni przez 14 dla ustaw pilnych, 20 dni na ustawę budżetową i 60 na rozpatrzenie zmiany Konstytucji RP. Senat udziela zgody na powołanie prezesa Najwyższej Izby Kontroli (także jego odwołanie), rzecznika praw obywatelskich i in.

17. prezydent RP Prezydent- Urząd prezydenta - głowy państwa został przywrócony w 1989 r. Prezydent jest najwyższym przedstawicielem RP w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych. Czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży bezpieczeństwa i suwerenności państwa. Ma inicjatywę ustawodawczą oraz wydaje rozporządzenia i zarządzenia (niektóre wymagają kontrasygnaty premiera), może skrócić kadencję sejmu, odmówić podpisania ustawy (veto). Jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych. W czasie pokoju sprawuje zwierzchnictwo nad wojskiem za pośrednictwem ministra obrony narodowej, na czas wojny mianuje naczelnego dowódcę sił zbrojnych (na wniosek premiera). Jako reprezentant państwa na zewnątrz ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Polski w innych krajach i organizacjach międzynarodowych, ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe. Prezydent RP wybierany jest raz na pięć lat w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych. Może sprawować władzę maksymalnie przez dwie kadencje. Jest odpowiedzialny tylko przed Trybunałem Stanu.

18. rada ministrów i administracja rządowa Rada Ministrów- Politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa prowadzi rząd - Rada Ministrów, której pracami kieruje prezes Rady Ministrów (Premier). Skład Rady Ministrów proponuje premier przy współdziałaniu prezydenta i sejmu. Rząd ma prawo inicjatywy ustawodawczej, zapewnia też wykonanie ustaw, a na podstawie udzielonych upoważnień może wydawać rozporządzenia. W gestii rządu leży sporządzenie projektu budżetu państwa oraz zapewnienie jego wykonania. Rada Ministrów kieruje, koordynuje i kontroluje pracą wszystkich organów administracji rządowej. Rząd sprawuje ogólne kierownictwo nad polityką zagraniczną państwa, tj. zawiera i wypowiada umowy międzynarodowe, zapewnia bezpieczeństwo państwa. Rada Ministrów za swoje działania ponosi odpowiedzialność przed Sejmem, a ministrowie i premier przed Trybunałem Stanu. Administracja rządowa: Na szczeblu centralnym administrację rządową tworzą Rada Ministrów, na czele z prezesem Rady Ministrów, zwyczajowo zwanym premierem oraz poszczególni ministrowie. Na szczeblu województw - wojewodowie. Wojewoda jest organem administracji rządowej i przedstawicielem rządu w województwie, sprawującym na jego terenie władzę wykonawczą, wojewoda jest powoływany przez Prezesa Rady Ministrów. Organy administracji rządowej dysponują aparatem pomocniczym w postaci różnego rodzaju urzędów, w przypadku ministrów są to ministerstwa, w przypadku wojewodów są to urzędy wojewódzkie.

19. ustrój sądownictwa: Sądy - zgodnie z art. 175 konstytucji wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują: A)Sąd Najwyższy (SN)- status prawny, organizację i funkcjonowanie SN określa ustawa z 2001 r. Dzieli się on na 4 izby: administracyjną, pracy i ubezpieczeń społecznych, karną i wojskową, cywilną Każda z tych izb sprawuje nadzór nad orzecznictwem sądowym w poszczególnych grupach spraw. W świetle konstytucji do podstawowych kompetencji SN należy m.in.: rozpatrywanie spraw kasacyjnych, podejmowanie uchwał w odpowiedzi na konkretne pytanie prawne, stwierdzanie ważności wyborów do sejmu, senatu, ważności referendum ogólnonarodowego itd. W myśl normy państwa prawnego sędziowie mają podlegać tylko ustawie. B)Sądy powszechne - w konstytucji przyjęto właściwość sądów powszechnych. Sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem tych, które zostały zastrzeżone dla innych podmiotów np. w stanie wojny może działać sąd wyjątkowy lub tryb doraźny. Do właściwości sądów powszechnych należy rozstrzyganie wszelkich spraw z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. C)Sądy administracyjne i wojskowe - w rozstrzyganiu spraw administracyjnych ogromną rolę odgrywa sądownictwo administracyjne. Status prawny wojewódzkich sądów administracyjnych oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA) określa ustawa z 2002 r. Sądownictwo administracyjne ma decydujący wpływ w płaszczyźnie sądowej kontroli legalności aktywów indywidualnych np. decyzji, licencji, zaświadczeń itp. Oznacza to, że arbitrem między administrowanych a administracją nie jest sama administracja lecz sądy administracyjne. Drugą ważną funkcją NSA jest orzekanie o zgodności z ustawami aktów prawa miejscowego. Jeśli chodzi o sądownictwo wojskowe to jego powołanie i utrzymanie ma zarówno przeciwników jak i zwolenników. Przeciwnicy utrzymują, że w przypadku tych sądów nie można mówić o pełnej niezależności niezawisłości. Funkcjonują one niezgodnie z zasadą równości wobec prawa. Zwolennicy używają innych argumentów. Sądownictwo to jest potrzebne dla działania w różnych stanach np. wojny. Gwarantuje specjalizację oraz zachowanie tajemnicy wojskowej w sprawach różnych dla państwa. Sądy wojskowe jako szczególne działają na podstawie ustawy z 1999 r. Sprawują wymiar sprawiedliwości w siłach zbrojnych w sprawach karnych. Mają charakter dwuinstancyjny, czyli w I instancji są sądy garnizonowe a w II sądy okręgu wojskowego.

20. trybunał konstytucyjny: Trybunał Konstytucyjny (TK) - został powołany w 1985r. Obecnie jego status prawny określa nowa ustawa z 1997r. TK chociaż jest elementem władzy sądowniczej nie jest sądem w tradycyjnym tego słowa znaczeniu. 15 sędziów TK wybiera sejm na 9-letnią kadencję. Kandydaci powinni wyróżniać się wiedzą prawniczą. Sędziowie są niezawistni. Przesądza o tym to, że podlegają konstytucji, są nieusuwalni, apolityczni a ich immunitet sędziowski ukształtowany jest analogicznie do immunitetu innych sędziów. Własność TK to: *orzekanie o konstytucyjności i legalności aktów prawnych tj. o zgodności z konstytucją umów międzynarodowych, ratyfikowanych ustaw i aktów prawnych wydawanych przez centralne konstytucyjne organy państwa *badanie na wniosek prezydenta zgodności z konstytucją ustawy przed jej podpisanie i umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją. Kontrola konstytucjonalności prawa dokonywana jest pod względem: *orzekanie w sprawach tzw. skarg konstytucyjnych. Zgodnie z art. 79 konstytucji każdy, kogo konstytucyjne wolności zostały naruszone może wnieść skargę do TK. Chodzić tu będzie o sprawę zgodności z konstytucja aktów generalnych , na podstawie których orzeczono ostatecznie o wolnościach, prawach czy obowiązkach danego człowieka. Możliwość skorzystania z tego instrumentu ochrony prawa należy do podstawowych praw człowieka *orzekanie w sprawach zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych. Jest to ważna funkcja tego podmiotu publicznego. W warunkach pluralizmu społecznego i politycznego muszą być w szczególny sposób przestrzegane w działalności różnych osób prawnych, cele i wartości państwa politycznego *rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. W świetle art. 193 konstytucji każdy sąd może postawić TK pytanie prawne o wypowiedzi co do zgodności z konstytucją danej ustawy, jeżeli od odpowiedzi na to pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy prowadzonej przed danym sądem. Kontroli konstytucyjności prawa nie podlegają akty prawa miejscowego. Kontrola tych aktów należy do kompetencji NSA oraz sądów.

21. trybunał stanu: Trybunał Stanu - nie jest instytucja powołaną do kontroli określonego odcinka działalności administracyjnej. Zaliczyć go należy do organów wymiaru sprawiedliwości w sensie ścisłym, które pozostają w pośrednim tylko stosunku z systemem kontroli administracji. Ich cel stanowi egzekwowanie odpowiedzialności za naruszenie prawa przez osoby fizyczne. Źródłem tego naruszenia prawa może być wadliwe wykonywanie obowiązku osoby powołanej do służby publicznej. Odpowiedzialność taką można więc kwalifikować jako prawny skutek ujawnienia wadliwego działania jednostki organizacyjnej lub urzędu. W sferze zagadnień kontroli jest to środek o charakterze prewencyjnym i prowadzący do przywrócenia stanu zgodnego z prawem. Trybunał Stanu jest organem wymiaru sprawiedliwości szczebla najwyższego, powołanym do wyegzekwowania odpowiedzialności konstytucyjnej osób piastujących najwyższe urzędy w państwie. W świetle przepisów nowej Konstytucji, odpowiedzialność konstytucyjną przed trybunałem Stanu ponoszą w szczególności: Prezydent RP; Prezes Rady Ministrów; członkowie Rady Ministrów; Prezes NBP; Prezes NIK; członkowie KRRiTV; osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem; Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych, a także posłowie i senatorowie, jeżeli naruszyli zakaz prowadzenia działalności gospodarczej (art. 198 ust. 1 Konstytucji) - na wniosek Marszałka Sejmu. Trybunał składa się z przewodniczącego, dwóch zastępców przewodniczącego i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów, senatorów, na czas kadencji Sejmu. Zastępcy przewodniczącego trybunału oraz co najmniej połowa członków powinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego. Przewodniczącym Trybunału Stanu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. Członkowie w sprawowaniu funkcji sędziego Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Trybunał Stanu zostaje wybrany na pierwszym posiedzeniu Sejmu, na okres jego kadencji i działa do czasu wybrania nowego składu Trybunału. W skład Trybunału mogą być wybierani polscy obywatele korzystający w pełni z praw obywatelskich, nie karani sądownie i nie zatrudnieni w organach administracji. Utrata stanowiska sędziego Trybunału Stanu następuje: w skutek zrzeszenia się funkcji, trwałej utraty zdolności do wykonywania czynności, skazania prawomocnym wyrokiem sądu.

22. NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Najwyższa Izba Kontroli - to instytucja państwowa, podlegająca bezpośrednio Sejmowi i prowadząca kontrole w państwie. W zakresie NIK-u jest m.in.: kontrolowanie działalności organów państwa (administracji rządowej), NBP, osób prawnych działających na rzecz państwa, organizacji państwowych. Głównym zadaniem kontroli jest stwierdzenie legalności, celu działania i gospodarności, oraz rzetelności wobec państwa. Na czele Najwyższej Izby Kontrolnej stoi chroniony immunitetem prezes, wybierany przez Sejm RP za zgodą Senatu na 6-letnią kadencję. Instytucja zorganizowana jest w 16 delegatur regionalnych oraz 14 departamentów. Od roku 1985 siedzibą Najwyższej Izby Kontroli jest, wzniesiony w roku 1938, budynek przy ulicy Filtrowej 57 w Warszawie.

Rzecznik Praw Obywatelskich po pierwsze chroni prawa i wolności obywatelskie oraz ogólnoludzkie naruszone w wyniku nieprawidłowych decyzji, podjętych przede wszystkim, przez organy administracyjne, choć niekiedy także i sądownicze. Po drugie ombudsman informuje parlament o stanie praworządności w państwie, czym ułatwia kontrolę władzy ustawodawczej nad aparatem administracyjnym. Zgodnie z art. 208 Konst. RPO stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konst. oraz w innych aktach normatywnych. Ustawa zasadnicza stanowi, iż każdy ma prawo wystąpić do RPO z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej. Zakres podmiotowy kompetencji RPO obejmuje zarówno obywateli polskich jak i cudzoziemców oraz bezpaństwowców, o ile ich prawa i wolności gwarantowane przez polskie prawo, zostały naruszone działaniem lub zaniechaniem ze strony organów władzy publicznej. Szczególną ochroną ze strony RPO objęte są: prawo do życia i ochrony zdrowia dziecka, prawo do wychowania w rodzinie, prawo do godziwych warunków socjalnych oraz prawo do nauki.

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Zgodnie z art. 213 ust.1 Konst. KRRiT stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji. KRRiT jest organem kolegialnym i pluralistycznym. Jej pluralistyczny charakter zapewniają przede wszystkim dwa czynniki - tryb powoływania członków oraz długość ich kadencji. w skład Rady wchodzi 9 członków: 4 powoływanych przez Sejm, 2 przez Senat i 3 przez Prezydenta, spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków masowego przekazu. KRRiT jest organem działającym permanentnie, zaś jej skład odnawiany jest co 2 lata, na zasadzie rotacji. Funkcjonuje natomiast kadencja członków Rady i wynosi ona 6 lat, licząc od dnia powołania. Do zadań KRRiT ustawa zalicza: a) projektowanie, w porozumieniu z Prezesem RM, kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji, b) określone, w granicach upoważnień ustawowych, warunków prowadzenia działalności przez nadawców, c) podejmowanie, w zakresie przewidzianym ustawą, rozstrzygnięć w sprawach koncesji na rozpowszechnianie i rozprowadzanie programów, d) sprawowanie, w granicach określonych ustawą, kontroli działalności nadawców, e) organizowanie badań treści i odbioru radiowych i telewizyjnych, f) określanie opłat abonamentowych, opłat za udzielanie koncesji oraz wpis do rejestru, g) opiniowanie projektów aktów ustawodawczych oraz umów międzynarodowych dotyczących radiofonii i telewizji, h) organizowanie i inicjowanie współpracy z zagranicą w dziedzinie radiofonii i telewizji, i) inicjowanie postępu naukowo-technicznego i kształcenia kadr w dziedzinie radiofonii i telewizji, j) współpracę z właściwymi organizacjami i instytucjami w zakresie ochrony praw autorskich, praw wykonawców, prawa producentów oraz nadawców programów radiowych i telewizyjnych. W art. 213 ust. 2 Konst. przyznaje KRRiT prawo do wydawania rozporządzeń oraz podejmowania uchwał w sprawach indywidualnych. W formie rozporządzeń Rada rozstrzyga m.in. takie kwestie, jak określanie zasad działalności reklamowej w programach radiofonii i telewizji czy trybu rozpowszechniania audycji mogących zagrażać zdrowiu fizycznemu i psychicznemu dzieci oraz młodzieży.

Rzecznik Praw Dziecka urząd centralny powołany w 2000 roku, stojący na straży praw dzieci, zwłaszcza: prawa do życia i zdrowia, do wychowania w rodzinie, do godziwych warunków socjalnych i prawa do nauki. Rzecznik od 2001 roku wybierany jest przez Sejm RP na pięcioletnią kadencję. Rzecznik podejmuje działania na rzecz zapewnienia dziecku pełnego i harmonijnego rozwoju, z poszanowaniem jego godności i podmiotowości. Wypełnienie tych zadań wymaga ochrony dziecka przed wszelkimi przejawami przemocy, okrucieństwa, wyzysku, a także przed demoralizacją, zaniedbaniem i innymi formami niewłaściwego traktowania. Przedmiotem troski Rzecznika są wszystkie dzieci; szczególną opieką otacza dzieci niepełnosprawne, które mają utrudniony start życiowy. Rzecznik wykonując swoje uprawnienia, kieruje się zasadami zawartymi w Konstytucji RP, Konwencji o Prawach Dziecka i ustawie o Rzeczniku Praw Dziecka, w tym zwłaszcza: *zasadą dobra dziecka - wszystkie działania podejmowane są w najlepiej pojętym interesie dziecka, *zasadą równości - troską o ochronę praw każdego dziecka, *zasadą poszanowania odpowiedzialności, praw i obowiązków obojga rodziców za rozwój i wychowanie dziecka.

23. miejsce w systemie polityczno- prawnym partii politycznych, organizacji społecznych partie polityczne: Po przemianach 1989 r. w Polsce zmienił się system polityczny i partyjny. Dotychczasowa hegemonia ideologii komunistycznej i Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej ustąpiła miejsca politycznemu pluralizmowi. Początkowo istniał wyraźny podział na partie wywodzące się z ruchu "Solidarności" i ugrupowania postkomunistyczne. Obecnie podział ten coraz bardziej traci na znaczeniu a polska scena polityczna upodabnia się do europejskich i światowych standardów. W Polsce funkcjonują więc partie socjaldemokratyczne, liberalne, konserwatywne, narodowe, chłopskie i populistyczne. Największe ugrupowania polityczne w Polsce wedle ostanich wyborów to: Prawo i Sprawiedliwość, Platforma Obywatelska, Sojusz Lewicy Demokratycznej, Samoobrona Rzeczypospolitej Polskiej, Liga Polskich Rodzin, Polskie Stronnictwo Ludowe

24. finanse publiczne: .FINANSE PUBLICZNE- przez finanse publiczne należy rozumieć gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych przez związki publiczno-prawne wężej lub szerzej traktowane. Podstawowy przepis prawny: Ustawa o Fin. Publicznych z 1998 roku. 2.Do sektora finansów publicznych zalicza się: 1) Organy władzy publicznej, Organy administracji rządowej, Organy kontroli państw. i ochrony prawa, Sądy i trybunały, Jednostki samorządu terytorialnego i ich związki 2) jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych 3) fundusze celowe (parabudżetowe) np. fundusz ubezpieczeń społecznych 4) państwowe szkoły wyższe 5) jednostki badawczo rozwojowe 6) samodzielne, publiczne zakłady opieki zdrowotnej 7) państwowe lub samorządowe instytucje kultury 8) zakłady ubezpieczeń społ. i KRUS 9) Polska Akademia Nauk 10) i inne regulowane odpowiednimi aktami normatywnymi 3.Do sektora finansów publicznych nie należą: przedsiębiorstwa państwowe, banki państwowe, spółki prawa handlowego 4.Finanse publiczne- finanse państwa, samorządu, jednostki samorządu terytorialnego, samorządy zawodowe np. Izba Rzemieślnicza Podmioty finansów publicznych: instytucje ubezp. społecznego, fundacje o charakterze publicznym zajmujące się oświatą , kulturą 5.Segmenty finansów publicznych Jednym z segmentów jest państwo Państwo pełni rolę regulacyjną- ustala normy prawne, reguluje fundusze nabywcze. Państwo prowadzi swoją działalność gospodarczą, ma swoje jednostki usługowe, jest właścicielem majątku. Zakres działalności zależy od: ustroju państwa, celów jakie państwo chce osiągnąć, zależy od rządzących 6.Fundusze finansów publicznych to: budżet państwa, budżety samorządu terytorialnego i innych samorządów, fundusze parabudżetowe, fundusze ubezpieczeń społecznych, fundusze fundacji (wskazanych poprzednio)

25. stany nadzwyczajne: Konstytucja dopuszcza wprowadzenie: stanu wojennego, stanu wyjątkowego lub stanu klęski żywiołowej. Stan wojenny może być wprowadzony na części albo na całym terytorium państwa na wniosek Rady Ministrów przez Prezydenta RP w razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji. Stan wyjątkowy może zostać wprowadzony na części albo na całym terytorium państwa na wniosek Rady Ministrów przez Prezydenta RP, na okres 90 dni, w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego. Przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz, za zgodą Sejmu. Stan klęski żywiołowej może zostać wprowadzony na części albo na całym terytorium państwa przez Radę Ministrów, na czas ograniczony, nie dłuższy niż 30 dni, w celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia. Stany wyjątkowe wprowadzane są w chwili wystąpienia zdarzeń nieoczekiwanych, mogących zagrozić bezpieczeństwu zewnętrznemu i wewnętrznemu państwa. Stany nadzwyczajne wprowadzane są przez Prezydenta z jego inicjatywy lub na wniosek Rady Ministrów. Stany nadzwyczajne (zgodnie z traktatami międzynarodowymi) mogą ograniczać, a czasowo nawet zawieszać prawa człowieka. Jednak zawieszeniu nie mogą ulec: prawo do życia, prawo do prywatności, nie wolno znosić zakazu stosowania tortur, zakazu poddaństwa i niewolnictwa. Konstytucja zabrania też ograniczania praw dotyczących: godności człowieka, obywatelstwa, ochrony życia, humanitarnego traktowania, ponoszenia odpowiedzialności karnej. Częściowemu ograniczeniu mogą ulec wolności dotyczące działalności gospodarczej, prawa do strajku, prawa wolności pracy, prawa do wypoczynku. Stan nadzwyczajny może być wprowadzony tylko na podstawie ustawy, w drodze rozporządzenie, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości. Stany nadzwyczajne ograniczają też działanie demokratycznych mechanizmów państwa. W czasie obowiązywania stanów nadzwyczajnych i w ciągu 90 dni po ich ustaniu nie mogą się odbywać wybory oraz nie mogą być zmienione: Konstytucja, ordynacje wyborcze i ustawa o wyborze Prezydenta.

26. pojęcie administracji publicznej ( różne podmioty administrujące) i prawa administracyjnego: Podmioty administrujące - to takie w świetle prawa RP, które realizują zadania administracyjne. Tworzą je: administracja publiczna - dzieli się na: rządową, samorządową administracja tzw. trzeciego sektora - tj. np. organizacje społeczne, stowarzyszenia, fundacje itd. Kształt tego sektora jest zależny od typu i modelu państwa, od tego, czy państwo ma charakter liberalny, socjaldemokratyczny itd. Podmioty tego sektora działają w wyniku przekształceń decentralistycznych. RODZAJE PODMIOTÓW ADMINISTRUJĄCYCH: 1.organy administracji państwowej- to organy adm. rządowej i samorządowej( uznane przez normy prawa ustrojowego z odpowiednimi kompetencjami) 2. związki samorządów 3. przedsiębiorstwa państwowe 4. organizacje społeczne, społeczno- zawodowe i zawodowe( ustawowe określenie zakresu kompetencji)- LOK, Związek Wędkarski 5. osoby prawne prawa prywatnego- sp. Zo.o, sp. Akcyjna- oraz tworzone przez samorządy terytorialne dla realizacji zadań własnych ST - np. wodociągi, oczyszczalnie, cmentarze 6. osoby fizyczne umocowane do realizacji zadań z zakresu administracji 7. organy jednostek organizacyjnych( pomocnych) np. ST- rada osiedla, sołtys, rada dzielnicy 8. kierownicy osób prawnych prawa publicznego- rektor uczelni wyższej 9. kierownicy jednostek organizacyjnych wyodrębnione przez organ administracji- dyrektor szkoły Administracja - wywodzi się z łacińskiego słowa „mistrale” czyli służyć, posługiwać, usługiwać. Termin administrator znaczy zarządca Cechy administracji publicznej: A)działa w imieniu państwa, B)realizuje interesy publiczne - oznacza to, że administracja nie ma własnych interesów C)działa na podstawie prawa D)poddana jest kontroli niezawisłego sądu oraz kontroli społecznej E)urzędnicy odpowiadają za podejmowane działania, które mają charakter ciągły, systemowy i systematyczny W związku z wyodrębnieniem administracji publicznej wyróżnić można pojęcia: A)polityka - rozumiemy aprobowane przez państwo i samorząd terytorialny system poza prawnych postulatywnych wypowiedzi o tym, w jaki sposób, kiedy i gdzie korzystać z możliwości majątku publicznego. Wyróżnić można: politykę wobec administracji, politykę w samej administracji, gdyż jest ona jak wiele innych podmiotów instytucjonalną grupą nacisku B)struktura administracji publicznej dostosowana jest do sposobów realizacji interesu publicznego, gdyż dzieli się na: ogólnospołeczny, regionalny (województwa), lokalny (interes gminy, spółki, fundacje) Prawo administracyjne - gałąź prawna, której normy regulują działalność administracji oraz zachowania administrowanych nawiązujących stosunki prawne z administracją w zakresie nieregulowanym innymi gałęziami prawa. W świetle tej definicji wyróżnia się 3 części prawa administracyjnego: I część - ustrojowe, II część - materialne, III część - procesowe czyli proceduralne Prawo administracyjne jest rozległą dziedziną prawa, samo jego zdefiniowanie jest niezmiernie trudne. Przyjmuje się powszechnie, że obszar społeczny, regulowany jego normami wyznaczają stosunki administracyjno-prawne. Akty prawne zawierające normy tego prawa mają regulację cywilno-prawne. W tez sposób podkreśla się, że w państwie o wolnym rynku, o swobodach politycznych nie można złożonych problemów współczesnego świata rozwiązać bez ingerencji państwa, bez przymusu ze strony administracji. Prawo administracyjne reguluje działalność administracji na rzecz ochrony finansów państwa, ochrony środowiska, porządku budowlanego itd. Do prawa tego zalicza się m.in.: prawo podatkowe, finansowe, celne, budowlane, drogowe, o wolnych zasadach, o strefach specjalnych itd. Normy tego prawa regulują również stosunki służbowe i pracy, nawiązywane na podstawie mianowania. Tak pojmowane prawo jest przedmiotem działalności orzeczniczej NSA.

27. Źródła prawa administracyjnego: Na gruncie nauki prawa administracyjnego obowiązuje ujęcie tych źródeł w znaczeniu formalnym tzn. są nimi akty prawne, w których zawarte są normy prawa administracyjnego. Obok tego jednak wyróżnia się także źródła niezorganizowane. Jest to związane z ewolucją prawa i wpływem na prawo pozytywne prawa precedensowego. Przez system źródeł prawa administracyjnego rozumiemy całokształt tych źródeł w ich wzajemnym powiązaniu i uporządkowaniu, którego nadrzędną cechą jest hierarchiczność. Charakterystyczne cechy źródeł prawa administracyjnego: *wielkość i różnorodność, *ewentualna kodyfikacja tych źródeł nie jest możliwa i nie można pośród nich wyróżnić jakiegoś jednego jednolitego działu *większość źródeł pochodzi od administracji *integralną częścią tych źródeł jest prawo lokalne, na które składają się akty prawa miejscowego Podział źródeł prawa administracyjnego. Dzielimy je wg dwóch kryteriów: A)wg pozycji organu, który wydał dany akt. Wyróżnia się tutaj: *akty stanowione przez organy centralne tj. konstytucją, ustawy, rozporządzenia z mocy ustawy oraz rozporządzenia *stanowione przez organy terenowe czyli lokalne źródła prawa B)wg drugiego kryterium dzieli się źródła prawa na: powszechnie obowiązujące, akty prawa wewnętrznego Najważniejszym źródłem prawa administracyjnego jest konstytucja. Tworzy podstawy prawne działania administracji, jej ustrój, zakres działań itd. Ustawa jest źródłem prawa administracyjnego, wówczas gdy reguluje sprawy z zakresu działania administracji Aby wszystkie akty prawne zaczęły obowiązywać muszą być opublikowane. Ustawa z 2000 roku o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych określiła: A)wejście w życie aktów - obowiązuje termin 14-dniowy wejścia w życie aktu od jej ogłoszenia, chyba że ważny interes społeczny uzasadnia wejście go w życie natychmiast. W przypadku aktów o charakterze porządkowym obowiązuje termin 3-dniowy a nawet wcześniej, gdyby zwłoka w opublikowaniu groziła nieodwracalnymi konsekwencjami B)ustawa ta określa zamknięty katalog dzienników publikacyjnych. Są nimi: Dziennik Ustaw, Monitor Polski, Monitor Polski B, dzienniki urzędowe ministrów kierujących działami oraz urzędów centralnych np. Głównego Komendanta Policji, Głównego Inspektora Sanitarnego. Ponadto funkcjonują Monitor Sądowy i Gospodarczy oraz Wojewódzkie Dzienniki Urzędowe prowadzone przez wojewodę, w których zawarte m.in. akty prawa miejscowego, uchylające je akty Prezesa Rady Ministrów, wyroki sądu administracyjnego uwzględniające skargi na akty prawa miejscowego itd. C)urzędy terenowej administracji rządowej i samorządu terytorialnego mają obowiązek prowadzenia zbiorów Dziennika Ustaw i Monitorów Polski i udostępniać je na życzenie obywateli. Gminy muszą prowadzić zbiory przepisów gminnych a starostwa - powiatowych.

28. Stosunek administracyjno- prawny: Stosunek administarcyjno-prawny: taki, w którym wyznaczona przez normy prawa administracyjnego sytuacja prawna organu administracji np. wójta czy ministra lub innego podmiotu np. organu fundacji, jest związana z sytuacją prawna administrowanego. Cechy stosunku admin.-prawnego: a)ma charakter indywidualny tzn. łączy przedstawiciela administracji z administrowanym w celu rozstrzygnięcia indywidualnej sprawy B)ma cechy władcze tzn. uprawniony podmiot administracji jednostronnie decyduje o treści danego stosunku np. gdy policjant zatrzymuje naruszającego przepisy ruchu drogowego i może, gdy ten się nie zatrzyma zastosować środki niezbędne w celu przymuszenia do wyegzekwowania pożądanego zachowania C)podstawa prawna tego stosunku zawiera się w zakresie norm prawa administracyjnego i jest wyraźnie sprecyzowana D)rozstrzyganie konfliktów powstałych w czasie realizacji treści następuje w toku procedury administracyjnej nadzorowanej przez sądownictwo administracyjne Nierównorzędność podmiotów w tym stosunku i dominacja administracji nie oznacza samowoli administracyjnej. Do sposobów nawiązywania stosunków admin.-prawnych zaliczyć można m.in.: a)z mocy prawa w danej sytuacji, z która norma prawna wiąże określone skutki prawne np. gdy dziecko osiągnie wiek szkolny należy zrealizować związany z tym obowiązek; gdy przebywamy na drodze publicznej, musimy się dostosować do norm prawa administracyjnego, zawartych w znakach drogowych B)z mocy aktu indywidualnego administracji np. pozwolenia na budowę, na broń, decyzja o naliczeniu opłat itd. Klasyfikacja stosunków admin.-prawnych może być dokonana wg różnych kryteriów. Biorąc pod uwagę: kryterium adresata , kryterium czasu trwania, najważniejszym kryterium rozróżnienia stosunków admin.-prawnych jest podstawa prawna ich nawiązania.

29. budowa administracji rządowej: Administracja rządowa ma strukturę trzystopniową: 1) szczebel centralny (Rada Ministrów, premier i ministrowie), 2) wojewoda (przedstawiciel rządu w terenie), 3) naczelnik powiatu.
Organami administracji rządowej w Polsce są: Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów (premier) i jej wiceprezesi, ministrowie oraz przewodniczący Komitetu Badań Naukowych i Komitetu Integracji Europejskiej, a ponadto centralne organy administracji rządowej podległe premierowi i Radzie Ministrów. Na szczeblu terenowym administracja rządowa tworzą organy administracji ogólnej (wojewoda, starosta) i organy specjalne (spraw finansowych, dróg publicznych, archiwów państwowych, urzędów górniczych, spraw wojskowych itp.). Do zadań organów administracji rządowej i organów jednostek samorządu terytorial­nego należy wspieranie działalności gospodarczej, w szczególności poprzez: 1) promowanie przedsiębiorczości na terenie gminy, powiatu i województwa, 2) prowadzenie działalności informacyjnej i oświatowej, w tym organizowanie szkoleń w zakresie rozwoju przedsiębiorczości, 3) współdziałanie z samorządem gospodarczym, organizacjami pracodawców oraz innymi organizacjami przedsiębiorców.

30. budowa administracji samorządowej: Samorząd terytorialny - został wprowadzony w Polsce w 2 etapach: A)w 1990 roku powołano do życia nowy podmiot publiczno-prawny czyli gminę B)od 1 stycznia 1999 roku zaczęły działać powiat i samorządowe województwo Obecnie mamy 2413 gmin, 314 powiatów ziemskich oraz 65 grodzkich, jak np. Kalisz. Gminy, powiaty i samorządowe województwa są wspólnotami samorządowymi, mają osobowość prawną, wykonują zadania publiczne we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność, działają na wybranym terytorium a ich samodzielność podlega ochronie sądowej. Wszelkie spory o właściwość między tymi jednostkami czy między nimi a administracją rządową, rozstrzygane są przez sądy administracyjne. Samorząd w Polsce nie ma układu hierarchicznego tzn. gmina nie podlega powiatowi czy województwu. Powstałe wspólnoty samorządowe można scharakteryzować następująco: *tworzy je ogół mieszkańców danej jednostki *obowiązek przynależności do gminy czy powiatu wynika z racji zamieszkiwania na danym terenie *wspólnota powstaje z mocy prawa a więc przynależność do niej jest przymusowa i powszechna a członkowie np. gminy nie mogą podjąć prawnie skutecznie uchwały o wykluczeniu kogokolwiek czy rozwiązaniu danej jednostki Zadanie jednostek samorządu terytorialnego: A) własne - przekazywane są do obowiązkowego wykonania danej jednostce, określone są np. w art. 7 ustawy gminnej, a jeśli chodzi o pozostałe dana jednostka mocą swojego organu uchwałodawczego sama decyduje, czy je przyjmuje. Zadania własne gminy to np. sprawy ładu przestrzennego, budownictwo, oświata, prowadzenie targowisk itd. Zadania własne poszczególne jednostki finansują z własnych dochodów uzupełnianych dotacjami i subwencjami z budżetu państwa a także przy pomocy innych środków. Podział zadań między poszczególne jednostki jest skomplikowany. Zależy od wielu kryteriów o charakterze ekonomicznym, politycznym itd. Zależy również od np. czynników fizjograficznych np. ukształtowania terenu, dróg, gór itd. B)zlecone - mogą być przekazane poszczególnym jednostkom samorządowym do obowiązkowego wykonania drogą ustaw lub porozumienia np. gminy z wojewodą. Są to takie zadania jak np. rejestracja pojazdów, prowadzenia ewidencji dróg i budynków itd. Wszystkie wymienione zadania poszczególne jednostki samorządowe realizują za pomocą dwóch podmiotów: gminnych, powiatowych czy wojewódzkich jednostek organizacyjnych oraz gminnych, powiatowych i wojewódzkich osób prawnych. Te pierwsze to np. urząd gminy, starostwo, szkoły publiczne, ośrodki zdrowia, domy pomocy itd. Osoby prawne to przedsiębiorstwa komunalne , spółki, fundacje, stowarzyszenia.

31. skarga samorządowa: Skarga samorządowa - jest to środek ochrony sądowej, gdy interesy prawne lub uprawnienie kogokolwiek zostały naruszone przez uchwałę czy zarządzenie danego organu samorządowego. Dany podmiot musi się powołać na przepis prawa, który został naruszony i który chroni jego interesy. Aby uruchomić tę formę należy najpierw wezwać dany organ np. Radę Gminy do zmiany uchwały, a gdy tego nie uczyni skierować sprawę do sądu administracyjnego. Skarga samorządowa służy także na bezczynność organów gdy np. Rada Gminy nie wykonuje czynności nakazanych prawem lub podejmuje czynności inne niż uchwały. Może być skierowana jako indywidualna lub zbiorowa w imieniu określonej imiennie wskazanej grupy mieszkańców.

32. kontrola i nadzór: Zagadnienie to stało się aktualnym z chwilą powstawania państwa prawnego. Treścią tego państwa jest do dzisiaj troska o nienaruszalność praw i wolności jednostki w kontaktach z administracją. Termin „kontrola” jest jednym z najważniejszych pojęć w ramach nauki prawa administracji. Niekiedy tej formie oddziaływania nadaje się inne znaczenia np. nazwy inspekcji, rewizji, lustracji czy wizytacji. Najogólniej przez kontrolę rozumie się: *badanie zgodności stanu istniejącego z postulowanym *ustalenie zasięgu i przyczyn rozbieżności *przekazanie wyników tego ustalenia a czasami wynikających stąd dyspozycji podmiotowi kontrolowanemu i jednostce nad nim nadrzędnej. W świetle prawa polskiego można mówić o następujących m.in. kryteriach kontroli: legalności, celowości, rzetelności, uwzględniania interesu publicznego itd. W aktualnym stanie prawnym można wyróżnić następującą strukturę systemu kontroli. W jej skład wchodzą niżej wymienione podmioty: A)kontrola wykonywana przez samą administrację czyli kontrola wewnątrz administracyjna. Zaliczamy do niej: kontrolę sprawowaną w administracji scentralizowanej i samorządowej np. sekretarza gminy, a ponadto kontrolę resortową i międzyresortową, instancyjną, prokuratorską oraz sprawowaną przez regionalne izby obrachunkowe B)kontrola wykonywana przez sejm, senat, prezydenta RP C)kontrola niezawisła - zaliczamy do niej Trybunał Konstytucyjny, Najwyższą Izbę Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich i Praw Dziecka, Państwową Izbę Pracy, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych oraz sądy D)kontrola społeczna - można zaliczyć tutaj działalność związków zawodowych, samorządów pracowniczych, samorządu zawodowego i gospodarczego, społecznej inspekcji pracy oraz instytucję skarg, wniosków i zażaleń

Nadzór- w aktualnym stanie organizacyjnym państwa wyróżnić można: A)nadzór nad administracją rządową typu dyrektywnego np. ministra spraw wewnętrznych nad wojewodą B)nadzór policyjny - w ramach którego chodzi o oddziaływanie pewnych służb np. policji czy inspekcji w tych sytuacjach, gdy naruszono prawo. Nadzór ten ma charakter nadzoru budowlanego, ubezpieczeniowego, sanitarnego, górniczego itd. C)nadzór samorządu terytorialnego - spełnia on istotne funkcje regulacyjne, służące: przestrzeganiu prawa, realizacji praw podmiotowych jednostki, wypełnianiu celów politycznych Standardy nadzoru nad samorządem terytorialnym w Polsce wywiedzione m.in. z Europejskiej Karty Samorządu terytorialnego znajdują się w art. 165 i 171 Konstytucji RP oraz w polskich ustawach samorządowych. W stosunku do Europejskiej Karty, w której są dopuszczalne kryteria nadzoru legalności i celowości w Polsce mamy tylko w kryterium legalności Ogólne postępowanie w procedurze nadzorczej - wójt, burmistrz, prezydent, starosta i marszałek województwa muszą przekazać pracownikom wojewody podjęte przez organy uchwałodawcze uchwały a także uchwały zarządu powiatu i marszałkowskiego oraz zarządzenia porządkowe. Akty o charakterze wykonawczym przekazuje się w ciągu 7 dni a porządkowe następnego dnia po ich podjęciu. Po otrzymaniu tych aktów biegnie 30-dniowy termin do stwierdzenia czy są zgodne z prawem lub nie. Po tym terminie wojewoda może tylko zaskarżyć dany akt do NSA. Postępowanie nadzorcze kończy się wydaniem rozstrzygnięcia stwierdzającego nieważność danej uchwały, wydaniem zarządzenia zastępczego a w sytuacjach nadzwyczajnych mamy kwalifikowane środki np. odwołanie wójta, jeśli w sposób rażący i powtarzający się narusza konstytucję, rozwiązanie organów uchwałodawczych, wprowadzenia komisarza czy zarządu komisarycznego.

33. prawne formy działań podmiotów administrujących: Prawne formy dzieli się na dwie grupy: A)działania lub czynności prawne - podejmowane są w celu wywołania konkretnych skutków prawnych np. legitymowanie. Wyróżnia się czynności podejmowane w sferze działań: *zewnętrznych - wyróżnia się czynności: -administracyjno-prawne zaliczamy: akt generalny np. wymienione źródła prawa administracyjnego wydawane przez organy administracji jako rozporządzenie, zarządzenie czy uchwała, akty indywidualne, umowy prawa publicznego - związki samorządowe i porozumienia np. porozumienie komunalne -cywilno-prawne zalicza się: umowy prawa cywilnego zawierane przez administrację z innymi podmiotami np. na dostawę papieru, wody czy remont budynku gminy Podstawą ich wyróżnienia jest to, jakie normy prawa administracyjnego czy cywilnego stanowią podstawę załatwienia określonej sprawy. *wewnętrznych zalicza się: -akty generalne o charakterze statutowym, regulaminowym czy inne zawierające wytyczne np. statut szkoły, regulamin urzędu -akty indywidualne czyli polecenia służbowe B)czynności faktyczne - np. prowadzenie ewidencji; podejmowane są w celu osiągnięcia innych rezultatów, chociaż mogą też wywoływać skutki prawne. Realizowane są zarówno w sferze wewnętrznej i zewnętrznej i dzielą się na czynności: -materialno -techniczne, -organizatorskie

34. majątek publiczny i stosowanie ustawy o zamówieniach publicznych: Majątek publiczny - ten, który niezależnie od charakteru podmiotu będącego właścicielem zostaje w sposób prawny przeznaczony do użytku publicznego w zakresie określonego użytkowania regulowanego a także lub wyłącznie prawem administracyjnym. Majątek ten dzieli się na następujące części: A)skarbowo-fiskalny - dochody z kapitału, papierów wartościowych, pieniądze, w tym także dochody z majątków, które stanowią dla państwa źródło dochodów np. dochody z lasów czy przedsiębiorstw. B)administracyjny - służący bezpośrednio do realizacji różnych zadań administracji publicznej. Są to: budynki szkolne, więzienia, elektrownie, mienie przedsiębiorstwa. C)tzw. użytku publicznego - rzeczy, z których wszyscy mogą korzystać np. z powietrza, światła, wody morskiej. Są to także rzeczy, które dostęp ludzi do nich określiły poprzez kwalifikację prawną np. dostęp do dróg publicznych, muzeów, bibliotek itd. Prawo administracyjne określa prawny reżim korzystania ze składników tego majątku. Korzystanie musi mieć charakter dostępu bezpośredniego ale nie wszyscy muszą z niego korzystać. Wyróżnia się korzystanie: *powszechne - nieograniczone np. z plaży publicznej *powszechne - ograniczone np. ze szkoły Prawo administracyjne określa metody przyspawania i uszczuplania majątku publicznego: A)przez zmiany naturalne środowiska kwalifikowanego jako przysporzenie np. poszerzenie koryta rzeki B)przez wydanie aktu normatywnego np. utworzenie rezerwatu czy parku narodowego C)w wyniku wydania decyzji np. przez wywłaszczenie. Stosowanie ustawy o zamówieniach publicznych: Prawo administracyjne określa formy prowadzenia działalności gospodarczej w sferze realizacji tych zadań np. w formie spółki, zakładu budżetowego itd. Najpewniejszą formą reglamentacji w sferze gospodarowania majątkiem publicznym jest ustawa o zamówieniach publicznych. Uchwalono ją w 1994 roku. Miała umożliwić poszczególne i racjonalne wykorzystanie środków finansowych, istotnych składników majątku publicznego będących w dyspozycji sektora publicznego. Sięgała ona do tradycji międzywojennych. Miała istotny charakter antykorupcyjny. W następujących latach była wielokrotnie nowelizowana. Aktualnie w tej mierze obowiązuje ustawa z 2004 roku „prawo zamówień publicznych” do dzisiaj ciągle nowelizowana. Cały ten ciąg działań prawodawczych ma na celu stworzenie systemu zamówień publicznych tzn. reguł, instytucji i wykazów podmiotów funkcjonujących poprawnie w polu gry mechanizmów rynkowych. Prawo zamówień publicznych stosowane jest wówczas gdy m.in. wydatkowane przez zamawiającego środki finansowe mają charakter publiczny. Można wyróżnić podstawowe zasady w postępowaniu w sprawie udzielania zamówienia publicznego np.: A)udzielanie zamówienia może nastąpić tylko w jednym z trybów przewidzianym w ustawie B)przedmiot zamówienia może być precyzyjnie określony C)dostawcy i wykonawcy zarówno krajowi jak i zagraniczni występują na równych prawach Prawo zamówień publicznych reguluje mechanizmy m.in. następujących trybów: *przetarg nieograniczony jest podstawowym trybem *przetarg ograniczony zorganizowany wówczas, gdy np. zamówienie ma specjalistyczny charakter *negocjacje z ogłoszeniem *aukcja elektroniczna *zamówienie z wolnej ręki

35. status prawny pracowników administracji publicznej: Pracownicy administracji publicznej Do pracowników administracji publicznej zaliczamy trzy kategorie: pracownicy urzędów państwowych, członkowie korpusu służby cywilnej, pracownicy samorządowi Pracownicy urzędów państwowych - ich pozycje prawną określa ustawa z 16 września 1982 r. Pracowników administracji publicznej można podzielić na: urzędnicy państwowi mianowani, urzędnicy państwowi niemianowani, pracownicy nie będący urzędnikami Urzędnikiem mianowanym - może zostać osoba, która musi być pełnoletnia, musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych, pełnię praw publicznych, polskie obywatelstwo, nieskazitelny charakter, odpowiednie wykształcenie, ukończyć aplikację administracyjną, dobry stan zdrowia. W tym samym urzędzie państwowym nie mogą być zatrudnieni: małżonkowie, osoby pokrewne do II-go stopnia, bądź powinowactwo do I-go stopnia, jeżeli pomiędzy tymi osobami powstałby stosunek podległości służbowej. Przed podjęciem pracy urzędnik państwowy ma obowiązek złożenia ślubowania, oświadczenie o stanie majątkowym oraz musi odbyć aplikację administracyjną Odpowiedzialność urzędników państwowych. Urzędnicy (mianowani i niemianowani) z tytułu pełnienia funkcji ponoszą odpowiedzialność: dyscyplinarną, porządkową, karną, cywilną Pozycja prawna korpusu służby cywilnej Członków korpusu służby cywilnej określa ustawa z 18 grudnia 1998r. „O służbie cywilnej”. Korpus służby cywilnej jest ustanowiony w celu zapewnienia zawodowego bezstronnego, rzetelnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa. Do członków KSC należy zaliczyć: pracowników S.C. zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, urzędników S.C. zatrudnionych na podstawie mianowania Kandydat na stanowisko KSC: *musi mieć ukończone 18 lat, *posiadać pełną zdolność do czynności prawnych, *nie może być karany za przestępstwo popełnione z winy umyślnej, *musi się cieszyć nieposzlakowaną opinią, *posiadać kwalifikacje wymagane do pracy w S.C., *musi mieć polskie obywatelstwo. Nabór kandydatów do S.C. prowadzi dyrektor urzędu. Z pracownikiem S.C. nawiązywany jest stosunek pracy na czas określony (po raz pierwszy!), ale nie dłuższy niż 3 lata. Warunkiem nawiązania stosunku pracy jest odbycie służby przygotowawczej. Służba ta trwa 6 miesięcy i kończy się po upływie 18 miesięcy od podjęcia pracy w urzędzie. Pracownicy samorządowi: Statut pracy reguluje ustawa z dnia 22 marca 1990 r. :o pracownikach samorządowych:. Do nich zalicza się pracowników zatrudnionych w: urzędach gminy, starostwach, urzędach marszałkowskich Stosunek pracy z urzędnikami samorządowymi powstaje w zależności od stanowiska i ustanowień statutu jednostek samorządu terytorialnego, a także postanowień statutu jednostek samorządu terytorialnego w drodze: wyboru, powołania, umowy o pracę, mianowania W ustawie „ o pracownikach samorządowych” określono szereg wymogów, które musi spełniać kandydat: posiadanie polskiego obywatelstwa, ukończone 18-cie lat, posiadać pełną zdolność do czynności prawnych, korzystać z pełni praw publicznych, stan zdrowia musi jej pozwalać na prowadzenie tego stanowiska pracy, odpowiednie kwalifikacje wymagane do pracy, odpowiedni staż pracy

36. administracyjno prawna reglamentacja podstawowych praw i wolności: Administracyjno-prawna regulacja w zakresie praw i wolności obywatelskich. a)  Wolność słowa, przekazywanie informacji. b) Stowarzyszenie i związki. Członkami stow mogą być w zasadzie osoby fizyczne; przepisy przewidują szczególne członkostwo osób prawnych, a mianowicie jedynie w charakterze członków wspierających. Prawo tworzenia i uczestniczenia w stow przysługuje obywatelom polskim mającym pełną zdolność do czynności prawnych oraz nie pozbawionym praw publicznych. Małoletni w wieku od 16 do 18 lat mogą należeć do stow, ale nie mogą wchodzić w skład ich zarządów. Cudzoziemcy mogą korzystać z prawa zrzeszania się w stow z niewielkimi ograniczeniami. Otóż cudzoziemcy mający miejsce zamieszkania w Polsce mogą zrzeszać się w stow na zasadach przewidzianych dla obywateli polskich. Mogą oni więc zarówno tworzyć stow, jak i wstępować do stow już istniejących. Natomiast cudzoziemcy nie mający miejsca zamieszkania na terytorium Polski mogą jedynie wstępować do stowarzyszeń, i tylko wtedy, gdy statuty tych stow na to pozwalają. Nie mają oni zaś prawa do tworzenia stow.  Stow może posiadać swój majątek, który składa się ze składek, spadków, zapisów, dochodów. c) Partie polityczne- partia musi być zarejestrowana w sądzie wojewódzkim w Warszawie. Partia powinna się utrzymywać ze składek członków, zbiórek publicznych, otrzymywać spadki i darowizny, powinna opierać się na pracy społecznej członków ale może również zatrudniać pracowników zawodowych i prowadzić działalność gospodarczą z tym, że cały dochód powinien być przeznaczony na cele statutowe partii. Prawo tworzenia i członkostwa w partii przysługuje obywatelom RP, którzy ukończyli 18 lat. Prawa powoływania w Polsce partii ani uczestniczenia w nich nie mają cudzoziemcy, choćby posiadali stałe miejsce zamieszkania w RP. Partię polityczną utworzyć może co najmniej 1000 osób fizycznych posiadających pełną zdolność do czynności prawnych. Partie mogą czerpać środki finansowe dla realizacji swych celów ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów itp. Partie nie mogą korzystać z jakiegokolwiek wsparcia rzeczowego i pomocy finansowej pochodzących od osób zagranicznych w rozumieniu prawa dewizowego i osób prawnych z wyłącznym udziałem podmiotów zagranicznych. Może prowadzić działalność gospodarczą - dochód przeznaczony na cele statutowe. Partia nie może posiadać jednostek organizacyjnych w zakładzie pracy. d) Zgromadzenia. Każdy może korzystać z pokojowego zgromadzania się, co najmniej 15 osób w celu wspólnych obrad lub wyrażania stanowiska. Każde zgromadzenie powinno mieć przewodniczącego. Wszystkie zgromadzenia publiczne mogą być organizowane beż żadnego zezwolenia władz. Wyjątek, gdy właściwa władza wyda zakaz urządzenia zgromadzenia. Konkretny powód - dlaczego zakazuje się, przyczyny, faktyczne zagrożenia. Zakaz wydaje wójt, burmistrz, prezydent, etc. Istnieje możliwość odwołania się od takiej decyzji. E) ZWIĄZKI ZAWODOWE Prawo tworzenia związków zawodowych i wstępowania do nich mają pracownicy bez względu na podstawę stosunku pracy. Mają je także osoby wykonujące pracę na podstawie umowy ajencyjnej, jeżeli nie są pracodawcami. Do związków zawodowych mogą wstępować również osoby wykonujące pracę nakładczą. Również osoby bezrobotne zachowują prawo przynależności do związków zawodowych. Ustawa stanowi, że nikt nie może ponosić ujemnych następstw z powodu przynależności do związków zawodowych lub pozostawania poza nimi albo z powodu wykonywania funkcji związkowej. Do związków zawodowych nie mogą należeć żołnierze w czynnej służbie wojskowej. Nie mogą też brać czynnego udziału w działalności związków zawodowych, których byli członkami w chwili powołania do czynnej służby wojskowej. Natomiast ograniczone prawa związkowe mają funkcjonariusze policji i straży granicznej f) Wolność sumienia i wyznania. RP zapewnia obywatelom wolność sumienia i wyznania. Korzystanie z wolności sumienia i wyznania przejawiać się może w następujących formach: A)zeszanie się obejmujące tworzenie kościołów, a także zrzeszanie się w organizacjach świeckich w celu realizacji zadań wynikających z wyznawanej religii lub przekonań w sprawach religii, B) wyrażanie religii lub przekonań religijnych, C)podejmowanie innych czynności i działań związanych z wyrażaniem religii i praktykami religijnymi. Tworzenie kościołów i związków wyznaniowych odbywa się w drodze złożenia Ministrowi - Szefowi urzędu rady ministrów deklaracji oraz wpisu do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych. Prawo złożenia deklaracji, czyli ustanowienia kościoła przysługuje co najmniej 100 obywatelom polskim posiadającym pełną zdolność do czynności prawnych.

37. administracyjno prawny status prawny jednostki w obrębie wykonywania funkcji policyjnych współczesnego państwa:

38: regulacja praw i wolności jednostki w sferze ekonomicznej (ograniczenia wolności gospodarczej)

---